CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Niemcy – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"be73d4ab-7cde-416f-adc2-3bf98760f97f","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Niemcy","wgTitle":"Niemcy","wgCurRevisionId":75352861,"wgRevisionId":75352861,"wgArticleId":17474,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Strony używające rozszerzenia Phonos","Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia","Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna","Artykuły z propozycjami tłumaczeń","Niemcy","Państwa członkowskie Unii Europejskiej","Państwa należące do NATO","Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych","G8", "Państwa w Europie Zachodniej","Państwa w Europie Środkowej"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Niemcy","wgRelevantArticleId":17474,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75352861,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgCoordinates":{"lat":51,"lon":10},"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true, "wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q183","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.phonos.styles":"ready","ext.phonos.icons":"ready","ext.tmh.player.styles": "ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.phonos.init","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist", "ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.phonos.icons%2Cstyles%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Germany_CIA_map_PL.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1289"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Germany_CIA_map_PL.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="859"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="687"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Niemcy – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Niemcy"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Niemcy"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Niemcy rootpage-Niemcy skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Niemcy" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Niemcy" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Niemcy" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Niemcy" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Etymologia_i_pole_semantyczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Etymologia_i_pole_semantyczne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Etymologia i pole semantyczne</span> </div> </a> <ul id="toc-Etymologia_i_pole_semantyczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Symbole_państwowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Symbole_państwowe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Symbole państwowe</span> </div> </a> <ul id="toc-Symbole_państwowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Historia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Historia</span> </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Prehistoria_i_starożytność" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Prehistoria_i_starożytność"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Prehistoria i starożytność</span> </div> </a> <ul id="toc-Prehistoria_i_starożytność-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dawne_niemieckie_formy_państwowości" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dawne_niemieckie_formy_państwowości"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Dawne niemieckie formy państwowości</span> </div> </a> <ul id="toc-Dawne_niemieckie_formy_państwowości-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Królestwo_Wschodnich_Franków_i_Święte_Cesarstwo_Rzymskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Królestwo_Wschodnich_Franków_i_Święte_Cesarstwo_Rzymskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.1</span> <span>Królestwo Wschodnich Franków i Święte Cesarstwo Rzymskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Królestwo_Wschodnich_Franków_i_Święte_Cesarstwo_Rzymskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Upadek_Świętego_Cesarstwa_Rzymskiego_oraz_Związek_Reński" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Upadek_Świętego_Cesarstwa_Rzymskiego_oraz_Związek_Reński"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.2</span> <span>Upadek Świętego Cesarstwa Rzymskiego oraz Związek Reński</span> </div> </a> <ul id="toc-Upadek_Świętego_Cesarstwa_Rzymskiego_oraz_Związek_Reński-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Związek_Niemiecki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Związek_Niemiecki"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.3</span> <span>Związek Niemiecki</span> </div> </a> <ul id="toc-Związek_Niemiecki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Historia_współczesnego_państwa_niemieckiego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_współczesnego_państwa_niemieckiego"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Historia współczesnego państwa niemieckiego</span> </div> </a> <ul id="toc-Historia_współczesnego_państwa_niemieckiego-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Związek_Północnoniemiecki" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Związek_Północnoniemiecki"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.1</span> <span>Związek Północnoniemiecki</span> </div> </a> <ul id="toc-Związek_Północnoniemiecki-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cesarstwo_Niemieckie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Cesarstwo_Niemieckie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.2</span> <span>Cesarstwo Niemieckie</span> </div> </a> <ul id="toc-Cesarstwo_Niemieckie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Republika_Weimarska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Republika_Weimarska"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.3</span> <span>Republika Weimarska</span> </div> </a> <ul id="toc-Republika_Weimarska-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-III_Rzesza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#III_Rzesza"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.4</span> <span>III Rzesza</span> </div> </a> <ul id="toc-III_Rzesza-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Okupacja_aliancka_i_okres_podzielonych_Niemiec" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Okupacja_aliancka_i_okres_podzielonych_Niemiec"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.5</span> <span>Okupacja aliancka i okres podzielonych Niemiec</span> </div> </a> <ul id="toc-Okupacja_aliancka_i_okres_podzielonych_Niemiec-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przywrócenie_integralności_i_suwerenności_Niemiec" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Przywrócenie_integralności_i_suwerenności_Niemiec"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.6</span> <span>Przywrócenie integralności i suwerenności Niemiec</span> </div> </a> <ul id="toc-Przywrócenie_integralności_i_suwerenności_Niemiec-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Geografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Geografia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Geografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Geografia</span> </button> <ul id="toc-Geografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ukształtowanie_powierzchni" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ukształtowanie_powierzchni"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Ukształtowanie powierzchni</span> </div> </a> <ul id="toc-Ukształtowanie_powierzchni-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Klimat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Klimat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Klimat</span> </div> </a> <ul id="toc-Klimat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Flora" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Flora"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Flora</span> </div> </a> <ul id="toc-Flora-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fauna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fauna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Fauna</span> </div> </a> <ul id="toc-Fauna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Demografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Demografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Demografia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Demografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Demografia</span> </button> <ul id="toc-Demografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Język" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Język"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Język</span> </div> </a> <ul id="toc-Język-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Religia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Religia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Religia</span> </div> </a> <ul id="toc-Religia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Podział_administracyjny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Podział_administracyjny"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Podział administracyjny</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Podział_administracyjny-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Podział administracyjny</span> </button> <ul id="toc-Podział_administracyjny-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Kraje_związkowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kraje_związkowe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Kraje związkowe</span> </div> </a> <ul id="toc-Kraje_związkowe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Powiaty" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Powiaty"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Powiaty</span> </div> </a> <ul id="toc-Powiaty-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gminy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Gminy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Gminy</span> </div> </a> <ul id="toc-Gminy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ważniejsze_miasta" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ważniejsze_miasta"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Ważniejsze miasta</span> </div> </a> <ul id="toc-Ważniejsze_miasta-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ustrój_polityczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ustrój_polityczny"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Ustrój polityczny</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Ustrój_polityczny-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Ustrój polityczny</span> </button> <ul id="toc-Ustrój_polityczny-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Organy_władzy_szczebla_federalnego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Organy_władzy_szczebla_federalnego"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Organy władzy szczebla federalnego</span> </div> </a> <ul id="toc-Organy_władzy_szczebla_federalnego-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Prawo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Prawo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Prawo</span> </div> </a> <ul id="toc-Prawo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Polityka_zagraniczna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Polityka_zagraniczna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.3</span> <span>Polityka zagraniczna</span> </div> </a> <ul id="toc-Polityka_zagraniczna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Partie_polityczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Partie_polityczne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.4</span> <span>Partie polityczne</span> </div> </a> <ul id="toc-Partie_polityczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bezpieczeństwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bezpieczeństwo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Bezpieczeństwo</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Bezpieczeństwo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Bezpieczeństwo</span> </button> <ul id="toc-Bezpieczeństwo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Policja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Policja"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Policja</span> </div> </a> <ul id="toc-Policja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Straż_pożarna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Straż_pożarna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Straż pożarna</span> </div> </a> <ul id="toc-Straż_pożarna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Siły_zbrojne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Siły_zbrojne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Siły zbrojne</span> </div> </a> <ul id="toc-Siły_zbrojne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Gospodarka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Gospodarka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Gospodarka</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Gospodarka-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Gospodarka</span> </button> <ul id="toc-Gospodarka-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Rolnictwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rolnictwo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Rolnictwo</span> </div> </a> <ul id="toc-Rolnictwo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przemysł" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Przemysł"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Przemysł</span> </div> </a> <ul id="toc-Przemysł-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Problemy_gospodarcze" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Problemy_gospodarcze"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.3</span> <span>Problemy gospodarcze</span> </div> </a> <ul id="toc-Problemy_gospodarcze-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.4</span> <span>Transport</span> </div> </a> <ul id="toc-Transport-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Transport_drogowy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_drogowy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.4.1</span> <span>Transport drogowy</span> </div> </a> <ul id="toc-Transport_drogowy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_kolejowy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_kolejowy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.4.2</span> <span>Transport kolejowy</span> </div> </a> <ul id="toc-Transport_kolejowy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_lotniczy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_lotniczy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.4.3</span> <span>Transport lotniczy</span> </div> </a> <ul id="toc-Transport_lotniczy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_wodny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_wodny"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.4.4</span> <span>Transport wodny</span> </div> </a> <ul id="toc-Transport_wodny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Turystyka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Turystyka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Turystyka</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Turystyka-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Turystyka</span> </button> <ul id="toc-Turystyka-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Szlaki_turystyczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Szlaki_turystyczne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.1</span> <span>Szlaki turystyczne</span> </div> </a> <ul id="toc-Szlaki_turystyczne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Turyści_niemieccy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Turyści_niemieccy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.2</span> <span>Turyści niemieccy</span> </div> </a> <ul id="toc-Turyści_niemieccy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Oświata" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Oświata"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Oświata</span> </div> </a> <ul id="toc-Oświata-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nauka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nauka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Nauka</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Nauka-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Nauka</span> </button> <ul id="toc-Nauka-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Fizyka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fizyka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.1</span> <span>Fizyka</span> </div> </a> <ul id="toc-Fizyka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chemia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Chemia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.2</span> <span>Chemia</span> </div> </a> <ul id="toc-Chemia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Geografia_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografia_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.3</span> <span>Geografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Geografia_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Astronomia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Astronomia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.4</span> <span>Astronomia</span> </div> </a> <ul id="toc-Astronomia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Inżynieria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Inżynieria"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.5</span> <span>Inżynieria</span> </div> </a> <ul id="toc-Inżynieria-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Opieka_zdrowotna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Opieka_zdrowotna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Opieka zdrowotna</span> </div> </a> <ul id="toc-Opieka_zdrowotna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Kultura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Kultura</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Kultura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Kultura</span> </button> <ul id="toc-Kultura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Święta" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Święta"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.1</span> <span>Święta</span> </div> </a> <ul id="toc-Święta-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.2</span> <span>Literatura</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filozofia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filozofia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.3</span> <span>Filozofia</span> </div> </a> <ul id="toc-Filozofia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Muzyka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Muzyka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.4</span> <span>Muzyka</span> </div> </a> <ul id="toc-Muzyka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sztuka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sztuka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.5</span> <span>Sztuka</span> </div> </a> <ul id="toc-Sztuka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Architektura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Architektura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.6</span> <span>Architektura</span> </div> </a> <ul id="toc-Architektura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Film" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Film"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.7</span> <span>Film</span> </div> </a> <ul id="toc-Film-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Teatr" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Teatr"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.8</span> <span>Teatr</span> </div> </a> <ul id="toc-Teatr-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kuchnia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kuchnia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.9</span> <span>Kuchnia</span> </div> </a> <ul id="toc-Kuchnia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sport" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sport"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.10</span> <span>Sport</span> </div> </a> <ul id="toc-Sport-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>Zobacz też</span> </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16</span> <span>Uwagi</span> </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17</span> <span>Przypisy</span> </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">18</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">19</span> <span>Linki zewnętrzne</span> </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Niemcy</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 306 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-306" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">306 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Jeureuman" title="Jeureuman – aceh" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Jeureuman" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="aceh" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B6%D1%8D%D1%80%D0%BC%D1%8D%D0%BD" title="Джэрмэн – kabardyjski" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Джэрмэн" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="kabardyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5" title="Германие – adygejski" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Германие" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="adygejski" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Duitsland" title="Duitsland – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Duitsland" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Deutschland" title="Deutschland – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Deutschland" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%80%E1%88%AD%E1%88%98%E1%8A%95" title="ጀርመን – amharski" lang="am" hreflang="am" data-title="ጀርመን" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amharski" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Saksa" title="Saksa – inari" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Saksa" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="inari" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/%C3%9Eeodscland" title="Þeodscland – staroangielski" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Þeodscland" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="staroangielski" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B0" title="Германиа – abchaski" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Германиа" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="abchaski" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="ألمانيا – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ألمانيا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – aragoński" lang="an" hreflang="an" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragoński" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%93%DC%AA%DC%A1%DC%A2" title="ܓܪܡܢ – aramejski" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܓܪܡܢ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="aramejski" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Գերմանիա" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Ghermanii" title="Ghermanii – arumuński" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Ghermanii" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="arumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Alemagnes" title="Alemagnes – franko-prowansalski" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Alemagnes" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="franko-prowansalski" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A7%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%80" title="জাৰ্মানী – asamski" lang="as" hreflang="as" data-title="জাৰ্মানী" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="asamski" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – awadhi" lang="awa" hreflang="awa" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="awadhi" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Alem%C3%A1%C3%B1a" title="Alemáña – guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Alemáña" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – awarski" lang="av" hreflang="av" data-title="Германия" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="awarski" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Alima%C3%B1a" title="Alimaña – ajmara" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Alimaña" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="ajmara" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Almaniya" title="Almaniya – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Almaniya" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="آلمان" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – balijski" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Jerman" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="balijski" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Alima%C9%B2i" title="Alimaɲi – bambara" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Alimaɲi" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="bambara" class="interlanguage-link-target"><span>Bamanankan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BF" title="জার্মানি – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="জার্মানি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Tek-kok" title="Tek-kok – minnański" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tek-kok" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnański" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Jerman" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – baszkirski" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Германия" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baszkirski" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F" title="Германія – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Германія" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%87%D1%87%D1%8B%D0%BD%D0%B0" title="Нямеччына – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Нямеччына" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Jemani" title="Jemani – bislama" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Jemani" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="bislama" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Германия" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Deitschland" title="Deitschland – bawarski" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Deitschland" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="bawarski" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A0%E0%BD%87%E0%BD%A2%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BD%93%E0%BC%8D" title="འཇར་མན། – tybetański" lang="bo" hreflang="bo" data-title="འཇར་མན།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tybetański" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Njema%C4%8Dka" title="Njemačka – bośniacki" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Njemačka" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bośniacki" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Alamagn" title="Alamagn – bretoński" lang="br" hreflang="br" data-title="Alamagn" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoński" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8" title="Германи – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Германи" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8" title="Германи – czuwaski" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Германи" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="czuwaski" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – cebuański" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuański" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/N%C4%9Bmecko" title="Německo – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Německo" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ch mw-list-item"><a href="https://ch.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – czamorro" lang="ch" hreflang="ch" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Chamoru" data-language-local-name="czamorro" class="interlanguage-link-target"><span>Chamoru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Alemania" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target"><span>Chavacano de Zamboanga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – njandża" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Germany" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="njandża" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Jerumani" title="Jerumani – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Jerumani" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – tumbuka" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Germany" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="tumbuka" class="interlanguage-link-target"><span>ChiTumbuka</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – korsykański" lang="co" hreflang="co" data-title="Germania" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="korsykański" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Almaen" title="Yr Almaen – walijski" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Almaen" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="walijski" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Tyskland" title="Tyskland – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Tyskland" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="ألمانيا – marokański arabski" lang="ary" hreflang="ary" data-title="ألمانيا" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="marokański arabski" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Duiska" title="Duiska – północnolapoński" lang="se" hreflang="se" data-title="Duiska" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="północnolapoński" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Deitschland" title="Deitschland – pensylwański" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Deitschland" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="pensylwański" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Deutschland" title="Deutschland – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Deutschland" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%96%DE%A6%DE%83%DE%AA%DE%89%DE%A6%DE%82%DE%AA%DE%88%DE%A8%DE%8D%DE%A7%DE%8C%DE%B0" title="ޖަރުމަނުވިލާތް – malediwski" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ޖަރުމަނުވިލާތް" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="malediwski" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9%C3%A9sh_Bich%CA%BCahii_Bik%C3%A9yah" title="Béésh Bichʼahii Bikéyah – nawaho" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Béésh Bichʼahii Bikéyah" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="nawaho" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Nimska" title="Nimska – dolnołużycki" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Nimska" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="dolnołużycki" class="interlanguage-link-target"><span>Dolnoserbski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dz mw-list-item"><a href="https://dz.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%87%E0%BD%B1%E0%BD%A2%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BC%8B%E0%BD%93%E0%BD%B2" title="ཇཱར་མ་ནི – dzongkha" lang="dz" hreflang="dz" data-title="ཇཱར་མ་ནི" data-language-autonym="ཇོང་ཁ" data-language-local-name="dzongkha" class="interlanguage-link-target"><span>ཇོང་ཁ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Saksamaa" title="Saksamaa – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Saksamaa" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1" title="Γερμανία – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Γερμανία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Germ%C3%A2gna" title="Germâgna – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Germâgna" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Germany" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Германия Мастор – erzja" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Германия Мастор" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzja" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Alemania" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Germanio" title="Germanio – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Germanio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – estremadurski" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="estremadurski" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Alemania" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ee mw-list-item"><a href="https://ee.wikipedia.org/wiki/Dzamanya" title="Dzamanya – ewe" lang="ee" hreflang="ee" data-title="Dzamanya" data-language-autonym="Eʋegbe" data-language-local-name="ewe" class="interlanguage-link-target"><span>Eʋegbe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="آلمان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – hindi fidżyjskie" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Germany" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="hindi fidżyjskie" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/T%C3%BDskland" title="Týskland – farerski" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Týskland" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="farerski" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Allemagne" title="Allemagne – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Allemagne" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/D%C3%BAtsl%C3%A2n" title="Dútslân – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Dútslân" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Almaanya" title="Almaanya – fulani" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Almaanya" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="fulani" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Gjermanie" title="Gjermanie – friulski" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Gjermanie" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulski" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Ghearm%C3%A1in" title="An Ghearmáin – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Ghearmáin" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Ghermaan" title="Yn Ghermaan – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Ghermaan" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/Germaniya" title="Germaniya – gagauski" lang="gag" hreflang="gag" data-title="Germaniya" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="gagauski" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/A%27_Ghearmailt" title="A' Ghearmailt – szkocki gaelicki" lang="gd" hreflang="gd" data-title="A' Ghearmailt" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="szkocki gaelicki" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D1%86%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%BE%D1%85%D0%BA" title="Немций мохк – inguski" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Немций мохк" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguski" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9C%8B" title="德國 – gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="德國" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/Nj%C4%A9r%C4%A9mani" title="Njĩrĩmani – kikuju" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Njĩrĩmani" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="kikuju" class="interlanguage-link-target"><span>Gĩkũyũ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان – giliański" lang="glk" hreflang="glk" data-title="آلمان" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="giliański" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%9C%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%AE%E0%AA%A8%E0%AB%80" title="જર્મની – gudżarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="જર્મની" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="gudżarati" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B8%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%B3%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%83%F0%90%8C%BA%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%BB%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%BD%F0%90%8C%B3" title="𐌸𐌹𐌿𐌳𐌹𐍃𐌺𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳 – gocki" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌸𐌹𐌿𐌳𐌹𐍃𐌺𐌰𐌻𐌰𐌽𐌳" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="gocki" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – konkani (Goa)" lang="gom" hreflang="gom" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="konkani (Goa)" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Tet-koet" title="Tet-koet – hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Tet-koet" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xal mw-list-item"><a href="https://xal.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B8%D0%B8%D1%86%D3%99%D1%82%D3%99_%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D1%88%D0%B8%D0%BD_%D0%9E%D1%80%D0%BD" title="Ниицәтә Немшин Орн – kałmucki" lang="xal" hreflang="xal" data-title="Ниицәтә Немшин Орн" data-language-autonym="Хальмг" data-language-local-name="kałmucki" class="interlanguage-link-target"><span>Хальмг</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%8F%85%EC%9D%BC" title="독일 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="독일" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Jamus" title="Jamus – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Jamus" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Kelem%C4%81nia" title="Kelemānia – hawajski" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Kelemānia" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="hawajski" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Գերմանիա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/N%C4%9Bmska" title="Němska – górnołużycki" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Němska" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="górnołużycki" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Njema%C4%8Dka" title="Njemačka – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Njemačka" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Germania" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9man%E1%BB%8B" title="Jémanị – igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Jémanị" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="igbo" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – ilokano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Alemania" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilokano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BF" title="জার্মানি – bisznuprija-manipuri" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="জার্মানি" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="bisznuprija-manipuri" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Jerman" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Germania" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Germania" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%94%AE%E1%92%AA%E1%93%82" title="ᔮᒪᓂ – inuktitut" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᔮᒪᓂ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="inuktitut" class="interlanguage-link-target"><span>ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Tuitchilan" title="Tuitchilan – inupiak" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Tuitchilan" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="inupiak" class="interlanguage-link-target"><span>Iñupiatun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD" title="Герман – osetyjski" lang="os" hreflang="os" data-title="Герман" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="osetyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/IJamani" title="IJamani – khosa" lang="xh" hreflang="xh" data-title="IJamani" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="khosa" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/IJalimani" title="IJalimani – zulu" lang="zu" hreflang="zu" data-title="IJalimani" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zulu" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/%C3%9E%C3%BDskaland" title="Þýskaland – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Þýskaland" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Germania" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%92%D7%A8%D7%9E%D7%A0%D7%99%D7%94" title="גרמניה – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="גרמניה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Jerman" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Caama" title="Caama – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Caama" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9C%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%A8%E0%B2%BF" title="ಜರ್ಮನಿ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಜರ್ಮನಿ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – pampango" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="pampango" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – karaczajsko-bałkarski" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Германия" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="karaczajsko-bałkarski" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" title="გერმანია – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="გერმანია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%8E%D8%B1%D9%85%D9%8E%D9%86%DB%8C" title="جَرمَنی – kaszmirski" lang="ks" hreflang="ks" data-title="جَرمَنی" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="kaszmirski" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Niemieck%C3%B4" title="Niemieckô – kaszubski" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Niemieckô" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="kaszubski" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Германия" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Almayn" title="Almayn – kornijski" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Almayn" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornijski" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Ubudage" title="Ubudage – kinya-ruanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Ubudage" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="kinya-ruanda" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Ubudagi" title="Ubudagi – rundi" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Ubudagi" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="rundi" class="interlanguage-link-target"><span>Ikirundi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Ujerumani" title="Ujerumani – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Ujerumani" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Германия" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Alemanyi" title="Alemanyi – kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Alemanyi" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="kongo" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Germana" title="Germana – kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Germana" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Almay" title="Almay – kreolski haitański" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Almay" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="kreolski haitański" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Lanlmangn" title="Lanlmangn – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Lanlmangn" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Almanya" title="Almanya – kurdyjski" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Almanya" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – kirgiski" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Германия" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirgiski" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Germania" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Almania" title="Almania – ladyński" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Almania" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladyński" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Германия" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9B%E0%BA%B0%E0%BB%80%E0%BA%97%E0%BA%94%E0%BB%80%E0%BA%A2%E0%BA%8D%E0%BA%A5%E0%BA%B0%E0%BA%A1%E0%BA%B1%E0%BA%99" title="ປະເທດເຢຍລະມັນ – laotański" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ປະເທດເຢຍລະມັນ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laotański" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Vuoceja" title="Vuoceja – łatgalski" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Vuoceja" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="łatgalski" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Germania" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/V%C4%81cija" title="Vācija – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Vācija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/D%C3%A4itschland" title="Däitschland – luksemburski" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Däitschland" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luksemburski" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – lezgijski" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Германия" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezgijski" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Vokietija" title="Vokietija – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Vokietija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – liguryjski" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Germania" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="liguryjski" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Duitsland" title="Duitsland – limburski" lang="li" hreflang="li" data-title="Duitsland" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburski" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Al%C3%A9mani" title="Alémani – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Alémani" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Deutxland" title="Deutxland – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Deutxland" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Germuanii" title="Germuanii – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Germuanii" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/dotygu%27e" title="dotygu'e – lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="dotygu'e" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Girimane" title="Girimane – ganda" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Girimane" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ganda" class="interlanguage-link-target"><span>Luganda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – lombardzki" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Germania" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardzki" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/N%C3%A9metorsz%C3%A1g" title="Németország – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Németország" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/J%C3%A8rman" title="Jèrman – madurski" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Jèrman" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="madurski" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithili" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Германија – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Германија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Alemaina" title="Alemaina – malgaski" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Alemaina" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaski" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B5%BC%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AE%E0%B4%A8%E0%B4%BF" title="ജർമ്മനി – malajalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജർമ്മനി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%A0ermanja" title="Ġermanja – maltański" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Ġermanja" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltański" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Tiamana" title="Tiamana – maoryjski" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Tiamana" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="maoryjski" class="interlanguage-link-target"><span>Māori</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" title="გერმანია – megrelski" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="გერმანია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="megrelski" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="المانيا – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="المانيا" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان – mazanderański" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="آلمان" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazanderański" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Jerman" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%96%EA%AF%94%EA%AF%83%EA%AF%85%EA%AF%A4" title="ꯖꯔꯃꯅꯤ – manipuri" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯖꯔꯃꯅꯤ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="manipuri" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – minangkabu" lang="min" hreflang="min" data-title="Jerman" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabu" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/D%C3%A1ik-gu%C3%B3k" title="Dáik-guók – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Dáik-guók" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Almanha" title="Almanha – mirandyjski" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Almanha" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%B9%D1%87%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Дойчмастор – moksza" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Дойчмастор" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="moksza" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD" title="Герман – mongolski" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Герман" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongolski" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%94%E1%80%AE%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6" title="ဂျာမနီနိုင်ငံ – birmański" lang="my" hreflang="my" data-title="ဂျာမနီနိုင်ငံ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmański" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Jamani" title="Jamani – fidżijski" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Jamani" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fidżijski" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Duitsland" title="Duitsland – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Duitsland" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Duutslaand" title="Duutslaand – dolnosaksoński" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Duutslaand" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="dolnosaksoński" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – nepalski" lang="ne" hreflang="ne" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalski" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – newarski" lang="new" hreflang="new" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newarski" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%89%E3%82%A4%E3%83%84" title="ドイツ – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ドイツ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – neapolitański" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Germania" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="neapolitański" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%8A%DF%9F%DF%8F%DF%A1%DF%8A%DF%B2%DF%98%DF%8E%DF%AF" title="ߊߟߏߡߊ߲ߘߎ߯ – n’ko" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߊߟߏߡߊ߲ߘߎ߯" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="n’ko" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%B2%D1%82%D0%BE%D0%B9%D1%87%D0%BE%D1%8C" title="Девтойчоь – czeczeński" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Девтойчоь" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="czeczeński" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Tj%C3%BCschl%C3%B6nj" title="Tjüschlönj – północnofryzyjski" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Tjüschlönj" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="północnofryzyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Tyskland" title="Tyskland – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Tyskland" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Tyskland" title="Tyskland – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Tyskland" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Allemangne" title="Allemangne – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Allemangne" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Germania" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Alemanha" title="Alemanha – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Alemanha" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D1%8B%D1%87_%D0%AD%D0%BB" title="Немыч Эл – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Немыч Эл" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9C%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%AE%E0%AC%BE%E0%AC%A8%E0%AD%80" title="ଜର୍ମାନୀ – orija" lang="or" hreflang="or" data-title="ଜର୍ମାନୀ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="orija" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Jarmanii" title="Jarmanii – oromo" lang="om" hreflang="om" data-title="Jarmanii" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="oromo" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Germaniya" title="Germaniya – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Germaniya" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%9C%E0%A8%B0%E0%A8%AE%E0%A8%A8%E0%A9%80" title="ਜਰਮਨੀ – pendżabski" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਜਰਮਨੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendżabski" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pi mw-list-item"><a href="https://pi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="जर्मनी – palijski" lang="pi" hreflang="pi" data-title="जर्मनी" data-language-autonym="पालि" data-language-local-name="palijski" class="interlanguage-link-target"><span>पालि</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Deutschland" title="Deutschland – palatynacki" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Deutschland" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="palatynacki" class="interlanguage-link-target"><span>Pälzisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pag mw-list-item"><a href="https://pag.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – pangasinan" lang="pag" hreflang="pag" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Pangasinan" data-language-local-name="pangasinan" class="interlanguage-link-target"><span>Pangasinan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ami mw-list-item"><a href="https://ami.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Amis" lang="ami" hreflang="ami" data-title="Germany" data-language-autonym="Pangcah" data-language-local-name="Amis" class="interlanguage-link-target"><span>Pangcah</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="جرمنی – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="جرمنی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%94%E1%80%AE%E1%80%81%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%91%E1%80%AE" title="ဂျာမနီခမ်းထီ – Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ဂျာမနီခမ်းထီ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Alemania" title="Alemania – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Alemania" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%D9%8A" title="جرمني – paszto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="جرمني" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paszto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Joermani" title="Joermani – jamajski" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Joermani" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="jamajski" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%87%D0%BC%D1%83" title="Немечму – komi-permiacki" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Немечму" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="komi-permiacki" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%A2%E1%9E%B6%E1%9E%9B%E1%9F%92%E1%9E%9B%E1%9E%BA%E1%9E%98%E1%9F%89%E1%9E%84%E1%9F%8B" title="អាល្លឺម៉ង់ – khmerski" lang="km" hreflang="km" data-title="អាល្លឺម៉ង់" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmerski" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Alemanne" title="Alemanne – pikardyjski" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Alemanne" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="pikardyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Almagna" title="Almagna – piemoncki" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Almagna" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="piemoncki" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Siamani" title="Siamani – tok pisin" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Siamani" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="tok pisin" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C3%BCtschland" title="Düütschland – dolnoniemiecki" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Düütschland" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="dolnoniemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1" title="Γερμανία – pontyjski" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Γερμανία" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="pontyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Ποντιακά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Alemanha" title="Alemanha – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Alemanha" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Germaniya" title="Germaniya – karakałpacki" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Germaniya" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="karakałpacki" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Almaniya" title="Almaniya – krymskotatarski" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Almaniya" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="krymskotatarski" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ty mw-list-item"><a href="https://ty.wikipedia.org/wiki/Heremani" title="Heremani – tahitański" lang="ty" hreflang="ty" data-title="Heremani" data-language-autonym="Reo tahiti" data-language-local-name="tahitański" class="interlanguage-link-target"><span>Reo tahiti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCtschland" title="Dütschland – gwara kolońska" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Dütschland" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="gwara kolońska" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Germania" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Jermaniya" title="Jermaniya – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Jermaniya" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Germania" title="Germania – retoromański" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Germania" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="retoromański" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Alimanya" title="Alimanya – keczua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Alimanya" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="keczua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%97%D0%BC%D0%B5%D1%86%D1%8C%D0%BA%D0%BE" title="Нїмецько – rusiński" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Нїмецько" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="rusiński" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Германия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – jakucki" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Германия" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="jakucki" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="Germany" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Siamani" title="Siamani – samoański" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Siamani" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="samoański" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%83" title="शर्मण्यदेशः – sanskryt" lang="sa" hreflang="sa" data-title="शर्मण्यदेशः" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sanskryt" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A1%E1%B1%9F%E1%B1%A8%E1%B1%A2%E1%B1%9F%E1%B1%B1%E1%B1%A4" title="ᱡᱟᱨᱢᱟᱱᱤ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱡᱟᱨᱢᱟᱱᱤ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="جرمنی – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="جرمنی" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Germ%C3%A0nia" title="Germània – sardyński" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Germània" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardyński" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Germany" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-trv mw-list-item"><a href="https://trv.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – taroko" lang="trv" hreflang="trv" data-title="Germany" data-language-autonym="Seediq" data-language-local-name="taroko" class="interlanguage-link-target"><span>Seediq</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/D%C3%BC%C3%BCtsklound" title="Düütsklound – fryzyjski saterlandzki" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Düütsklound" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="fryzyjski saterlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Jeremane" title="Jeremane – sotho południowy" lang="st" hreflang="st" data-title="Jeremane" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="sotho południowy" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Jeremane" title="Jeremane – sotho północny" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Jeremane" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="sotho północny" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Gjermania" title="Gjermania – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Gjermania" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Girmania" title="Girmania – sycylijski" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Girmania" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sycylijski" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%92%E0%B6%BA" title="ජර්මනිය – syngaleski" lang="si" hreflang="si" data-title="ජර්මනිය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="syngaleski" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Germany" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%D9%8A" title="جرمني – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="جرمني" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ss mw-list-item"><a href="https://ss.wikipedia.org/wiki/IJalimane" title="IJalimane – suazi" lang="ss" hreflang="ss" data-title="IJalimane" data-language-autonym="SiSwati" data-language-local-name="suazi" class="interlanguage-link-target"><span>SiSwati</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Nemecko" title="Nemecko – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Nemecko" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Nem%C4%8Dija" title="Nemčija – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Nemčija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%A3%D0%BC%D1%8C%D1%86%D0%B8" title="Нѣмьци – cerkiewnosłowiański" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Нѣмьци" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="cerkiewnosłowiański" class="interlanguage-link-target"><span>Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Mjymcy" title="Mjymcy – śląski" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Mjymcy" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="śląski" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Jarmalka" title="Jarmalka – somalijski" lang="so" hreflang="so" data-title="Jarmalka" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalijski" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%95%DA%B5%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="ئەڵمانیا – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئەڵمانیا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn mw-list-item"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Doysrikondre" title="Doysrikondre – sranan tongo" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Doysrikondre" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="sranan tongo" class="interlanguage-link-target"><span>Sranantongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%8A%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B0" title="Њемачка – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Њемачка" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Njema%C4%8Dka" title="Njemačka – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Njemačka" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9rman" title="Jérman – sundajski" lang="su" hreflang="su" data-title="Jérman" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundajski" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="polecany artykuł"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Saksa" title="Saksa – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Saksa" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Tyskland" title="Tyskland – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Tyskland" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9C%E0%AF%86%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%AE%E0%AE%A9%E0%AE%BF" title="ஜெர்மனி – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஜெர்மனி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Lalman" title="Lalman – tashelhiyt" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Lalman" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="tashelhiyt" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Lalman" title="Lalman – kabylski" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Lalman" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabylski" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Germanie" title="Germanie – Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="Germanie" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target"><span>Tarandíne</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – tatarski" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Германия" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatarski" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%B0%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%81%B5%E1%80%BB%E1%82%83%E1%82%87%E1%80%99%E1%81%BC%E1%80%AE%E1%82%87" title="မိူင်းၵျႃႇမၼီႇ – szan" lang="shn" hreflang="shn" data-title="မိူင်းၵျႃႇမၼီႇ" data-language-autonym="ၽႃႇသႃႇတႆး " data-language-local-name="szan" class="interlanguage-link-target"><span>ၽႃႇသႃႇတႆး </span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – Tayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="Germany" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Tayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%9C%E0%B0%B0%E0%B1%8D%E0%B0%AE%E0%B0%A8%E0%B1%80" title="జర్మనీ – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="జర్మనీ" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña – tetum" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Alemaña" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="tetum" class="interlanguage-link-target"><span>Tetun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B5" title="ประเทศเยอรมนี – tajski" lang="th" hreflang="th" data-title="ประเทศเยอรมนี" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tajski" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ti mw-list-item"><a href="https://ti.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%80%E1%88%AD%E1%88%98%E1%8A%95" title="ጀርመን – tigrinia" lang="ti" hreflang="ti" data-title="ጀርመን" data-language-autonym="ትግርኛ" data-language-local-name="tigrinia" class="interlanguage-link-target"><span>ትግርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BB%D0%BC%D0%BE%D0%BD" title="Олмон – tadżycki" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Олмон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tadżycki" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/Siamane" title="Siamane – tonga" lang="to" hreflang="to" data-title="Siamane" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="tonga" class="interlanguage-link-target"><span>Lea faka-Tonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%A0%E1%8F%9B%E1%8F%A5" title="ᎠᏛᏥ – czirokeski" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎠᏛᏥ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="czirokeski" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chy mw-list-item"><a href="https://chy.wikipedia.org/wiki/Ma%27ev%C3%A9%27ho%27%C3%A9no" title="Ma'evé'ho'éno – czejeński" lang="chy" hreflang="chy" data-title="Ma'evé'ho'éno" data-language-autonym="Tsetsêhestâhese" data-language-local-name="czejeński" class="interlanguage-link-target"><span>Tsetsêhestâhese</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9C%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%A8%E0%B2%BF" title="ಜರ್ಮನಿ – tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಜರ್ಮನಿ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Almanya" title="Almanya – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Almanya" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Germani%C3%BDa" title="Germaniýa – turkmeński" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Germaniýa" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmeński" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Germany" title="Germany – twi" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Germany" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="twi" class="interlanguage-link-target"><span>Twi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Jami%CC%B1ni" title="Jami̱ni – tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Jami̱ni" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – tuwiński" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Германия" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="tuwiński" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Германия – udmurcki" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Германия" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="udmurcki" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/%E1%A8%8D%E1%A8%99%E1%A8%91%E1%A8%86%E1%A8%8A" title="ᨍᨙᨑᨆᨊ – bugijski" lang="bug" hreflang="bug" data-title="ᨍᨙᨑᨆᨊ" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="bugijski" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Ugi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D1%96%D0%BC%D0%B5%D1%87%D1%87%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Німеччина – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Німеччина" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="جرمنی – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="جرمنی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%DB%90%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%89%D9%8A%DB%95" title="گېرمانىيە – ujgurski" lang="ug" hreflang="ug" data-title="گېرمانىيە" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ujgurski" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Dwzgoz" title="Dwzgoz – czuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Dwzgoz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="czuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Zerm%C3%A0nia" title="Zermània – wenecki" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Zermània" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="wenecki" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Saksanma" title="Saksanma – wepski" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Saksanma" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="wepski" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BB%A9c" title="Đức – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đức" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Deut%C3%A4n" title="Deutän – wolapik" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Deutän" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="wolapik" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/S%27aksamaa" title="S'aksamaa – võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="S'aksamaa" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Almagne" title="Almagne – waloński" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Almagne" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="waloński" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9C%8B" title="德國 – chiński klasyczny" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="德國" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chiński klasyczny" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Duutsland" title="Duutsland – zachodnioflamandzki" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Duutsland" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="zachodnioflamandzki" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Alemanya" title="Alemanya – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Alemanya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Almaa%C3%B1" title="Almaañ – wolof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Almaañ" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="wolof" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9B%BD" title="德国 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="德国" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Jarimani" title="Jarimani – tsonga" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Jarimani" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="tsonga" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%93%D7%99%D7%99%D7%98%D7%A9%D7%9C%D7%90%D7%A0%D7%93" title="דייטשלאנד – jidysz" lang="yi" hreflang="yi" data-title="דייטשלאנד" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="jidysz" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/J%E1%BA%B9%CC%81m%C3%A1n%C3%AC" title="Jẹ́mánì – joruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Jẹ́mánì" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="joruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9C%8B" title="德國 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="德國" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Almanya" title="Almanya – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Almanya" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Duutsland" title="Duutsland – zelandzki" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Duutsland" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="zelandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Vuok%C4%ABt%C4%97j%C4%97" title="Vuokītėjė – żmudzki" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Vuokītėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="żmudzki" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9B%BD" title="德国 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="德国" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Jameni" title="Jameni – obolo" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Jameni" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="obolo" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/D%C3%A8tslan" title="Dètslan – betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Dètslan" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Jerman" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – dusun centralny" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Jerman" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="dusun centralny" class="interlanguage-link-target"><span>Kadazandusun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Jereman" title="Jereman – iban" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Jereman" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="iban" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Jerman" title="Jerman – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Jerman" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tdd mw-list-item"><a href="https://tdd.wikipedia.org/wiki/%E1%A5%9B%E1%A5%AB%E1%A5%92%E1%A5%B0_%E1%A5%90%E1%A5%A6%E1%A5%B1_%E1%A5%9B%E1%A5%A3%E1%A5%B1_%E1%A5%98%E1%A5%A4%E1%A5%B1" title="ᥛᥫᥒᥰ ᥐᥦᥱ ᥛᥣᥱ ᥘᥤᥱ – Tai Nuea" lang="tdd" hreflang="tdd" data-title="ᥛᥫᥒᥰ ᥐᥦᥱ ᥛᥣᥱ ᥘᥤᥱ" data-language-autonym="ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ" data-language-local-name="Tai Nuea" class="interlanguage-link-target"><span>ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Almanij%C9%99" title="Almanijə – tałyski" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Almanijə" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="tałyski" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B4%B0%E2%B5%8D%E2%B5%89%E2%B5%8E%E2%B4%B0%E2%B5%8F" title="ⴰⵍⵉⵎⴰⵏ – standardowy marokański tamazight" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⴰⵍⵉⵎⴰⵏ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="standardowy marokański tamazight" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q183#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Niemcy" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Niemcy" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Niemcy"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Niemcy&action=edit" title="Ta strona jest zabezpieczona. Możesz zobaczyć kod źródłowy. [e]" accesskey="e"><span>Kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Niemcy&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Niemcy"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Niemcy&action=edit"><span>Kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Niemcy&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Niemcy" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Niemcy" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Niemcy&oldid=75352861" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Niemcy&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Niemcy&id=75352861&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FNiemcy"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FNiemcy"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Niemcy"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Niemcy&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Niemcy&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Deutschland" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:Niemcy" hreflang="pl"><span>Wikinews</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Niemcy" hreflang="pl"><span>Wikicytaty</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikivoyage mw-list-item"><a href="https://pl.wikivoyage.org/wiki/Niemcy" hreflang="pl"><span>Wikipodróże</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q183" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span id="coordinates" class="coordinates plainlinks">Na mapach: <a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&pagename=Niemcy&params=51_N_10_E_type:country"><span class="geo-default"><span class="geo-dms" title="Mapy, zdjęcia satelitarne i inne informacje dotyczące miejsca o współrzędnych geograficznych 51°N 10°E"><span class="latitude">51°N</span> <span class="longitude">10°E</span></span></span><span class="geo-multi-punct">/</span><span class="geo-nondefault"><span class="geo-dms" title="Mapy, zdjęcia satelitarne i inne informacje dotyczące miejsca o współrzędnych geograficznych 51,000000 10,000000"><span class="latitude">51,000000</span> <span class="longitude">10,000000</span></span></span></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="noprint noexcerpt disambig navigation-not-searchable" style="line-height:1.5em; padding: 3px 6px; background-color: var(--background-color-interactive-subtle, #f8f9fa); color: inherit; border-bottom: 1px solid var(--border-color-subtle, #c8ccd1); font-size: 95%; margin-bottom: 1em; display: flex; gap: 4px; align-items: center;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_ujednoznaczniaj%C4%85ca" title="Inne znaczenia"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/25px-Disambig.svg.png" decoding="async" width="25" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/38px-Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/50px-Disambig.svg.png 2x" data-file-width="230" data-file-height="183" /></a></span><span>Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: <a href="/wiki/Niemcy_(ujednoznacznienie)" class="mw-disambig" title="Niemcy (ujednoznacznienie)">inne znaczenia</a>.</span></div> <table class="infobox"> <caption class="naglowek"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r65781301">.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex{display:flex;justify-content:flex-start;align-items:center;gap:4px}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-ikona{flex-grow:0;flex-shrink:0;font-size:7px;max-width:40px;overflow:hidden}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-tekst{flex-grow:1}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-1{font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-2{font-style:italic}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-3{font-style:italic;font-size:90%}</style><div class="iboxt-1">Republika Federalna Niemiec</div><div class="iboxt-2">Bundesrepublik Deutschland</div> </caption> <tbody><tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table class="ibox2"> <tbody><tr> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><span class="mw-no-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Germany.svg" class="mw-file-description"><img alt="Herb" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/100px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="100" height="129" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/150px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Coat_of_arms_of_Germany.svg/200px-Coat_of_arms_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="396" data-file-height="510" /></a></span> </td> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><span class="mw-no-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Germany.svg" class="mw-file-description"><img alt="Flaga" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/100px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="100" height="60" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/150px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/200px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Herb_Niemiec" title="Herb Niemiec">Herb</a> </td> <td style="text-align: center; vertical-align:middle;"><a href="/wiki/Flaga_Niemiec" title="Flaga Niemiec">Flaga</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr style="border-bottom:1px solid #aaa;"> <td colspan="2" style="text-align:center;"><a href="/wiki/Hymn_pa%C5%84stwowy" title="Hymn państwowy">Hymn</a>: <i><a href="/wiki/Hymn_Niemiec" title="Hymn Niemiec">Deutschlandlied</a><br />(Pieśń Niemców)</i><br /><span typeof="mw:File"><span><audio id="mwe_player_0" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="200" style="width:200px;" data-durationhint="75" data-mwtitle="German_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/a/a6/German_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg/German_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg.mp3" type="audio/mpeg" data-transcodekey="mp3" data-width="0" data-height="0" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a6/German_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg" type="audio/ogg; codecs="vorbis"" data-width="0" data-height="0" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=da&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="da" label="dansk ‪(da)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=de&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="de" label="Deutsch ‪(de)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=en&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="en" label="English ‪(en)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=es&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="es" label="español ‪(es)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=id&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="id" label="Bahasa Indonesia ‪(id)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=ja&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ja" label="日本語 ‪(ja)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=ko&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ko" label="한국어 ‪(ko)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=ms&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ms" label="Bahasa Melayu ‪(ms)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=pl&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="pl" label="polski ‪(pl)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=th&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="th" label="ไทย ‪(th)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=tr&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="tr" label="Türkçe ‪(tr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3AGerman_national_anthem_performed_by_the_US_Navy_Band.ogg&lang=vi&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="vi" label="Tiếng Việt ‪(vi)‬" data-dir="ltr" /></audio></span></span> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny" title="Ustrój polityczny">Ustrój polityczny</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Niemiec" title="Ustrój polityczny Niemiec">republika (system kanclerski)</a> </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Konstytucja" title="Konstytucja">Konstytucja</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/Ustawa_Zasadnicza_Republiki_Federalnej_Niemiec" title="Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec">Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec</a> </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Stolica" title="Stolica">Stolica</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a> </p> </td></tr> <tr> <th>Data powstania </th> <td> <p>7 września 1949 </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Prezydent" title="Prezydent">Prezydent</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/Frank-Walter_Steinmeier" title="Frank-Walter Steinmeier">Frank-Walter Steinmeier</a> </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Premier" title="Premier">Premier</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/Kanclerze_Niemiec" title="Kanclerze Niemiec">kanclerz</a> <a href="/wiki/Olaf_Scholz" title="Olaf Scholz">Olaf Scholz</a> </p> </td></tr> <tr> <th>Powierzchnia </th> <td> <p>357 588 km²<sup id="cite_ref-Fläche_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Fläche-1">[1]</a></sup> </p> </td></tr> <tr> <th style="padding-bottom:0px;">Populacja <small>(31 grudnia 2022)</small><br />• liczba ludności </th> <td style="padding-bottom:0px;"> <p><br />84 358 845<sup id="cite_ref-NUS_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-NUS-2">[2]</a></sup> </p> </td></tr> <tr> <th style="padding-top:0px;">• gęstość </th> <td style="padding-top:0px;"> <p>236 os./km² </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/ISO_3166-1" title="ISO 3166-1">Kod ISO 3166</a> </th> <td> <p>DE </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Waluta" title="Waluta">Waluta</a> </th> <td> <p>1 <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a> = 100 <a href="/wiki/Cent" title="Cent">eurocentów</a> (EUR, €) </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Telefoniczny_kod_kraju" title="Telefoniczny kod kraju">Telefoniczny nr kierunkowy</a> </th> <td> <p>+49 </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Domena_najwy%C5%BCszego_poziomu" title="Domena najwyższego poziomu">Domena internetowa</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/.de" title=".de">.de</a> </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_kod_samochodowy" title="Międzynarodowy kod samochodowy">Kod samochodowy</a> </th> <td> <p>D </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_kod_samolotowy" title="Międzynarodowy kod samolotowy">Kod samolotowy</a> </th> <td> <p>D </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Strefa_czasowa" title="Strefa czasowa">Strefa czasowa</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/Uniwersalny_czas_koordynowany" title="Uniwersalny czas koordynowany">UTC</a> +1 – zima<br /><a href="/wiki/Uniwersalny_czas_koordynowany" title="Uniwersalny czas koordynowany">UTC</a> +2 – lato </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Nar%C3%B3d" title="Naród">Narody</a> i <a href="/wiki/Grupa_etniczna" title="Grupa etniczna">grupy etniczne</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/Niemcy_(nar%C3%B3d)" title="Niemcy (naród)">Niemcy</a>: 80%<sup id="cite_ref-BAMF_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-BAMF-3">[3]</a></sup><br /><a href="/wiki/Turcy" title="Turcy">Turcy</a>: 3,7%<sup id="cite_ref-BAMF_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-BAMF-3">[3]</a></sup><br /><a href="/wiki/Polacy" title="Polacy">Polacy</a>: 1,9%<sup id="cite_ref-BAMF_3-2" class="reference"><a href="#cite_note-BAMF-3">[3]</a></sup><br /><a href="/wiki/Rosjanie" title="Rosjanie">Rosjanie</a>: 1,5%<sup id="cite_ref-BAMF_3-3" class="reference"><a href="#cite_note-BAMF-3">[3]</a></sup> </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/J%C4%99zyk_urz%C4%99dowy" title="Język urzędowy">Język urzędowy</a> </th> <td> <p><a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niemiecki</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4">[4]</a></sup> </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Religia" title="Religia">Religia</a> dominująca </th> <td> <p><a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">katolicyzm</a> (27,7%), <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">protestantyzm</a> (25,5%) </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Produkt_krajowy_brutto" title="Produkt krajowy brutto">PKB</a> (2023)<br /> • całkowite <br /> • na osobę </th> <td> <p><br />4 308,85 mld<sup id="cite_ref-IMF_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-IMF-5">[5]</a></sup> <a href="/wiki/Dolar_ameryka%C5%84ski" title="Dolar amerykański">USD</a><br />51 383<sup id="cite_ref-IMF_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-IMF-5">[5]</a></sup> <a href="/wiki/Dolar_ameryka%C5%84ski" title="Dolar amerykański">USD</a> </p> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Produkt_krajowy_brutto" title="Produkt krajowy brutto">PKB</a> (<a href="/wiki/Parytet_si%C5%82y_nabywczej" title="Parytet siły nabywczej">PSN</a>) (2023)<br /> • całkowite <br /> • na osobę </th> <td> <p><br />5 545,66 mld<sup id="cite_ref-IMF_5-2" class="reference"><a href="#cite_note-IMF-5">[5]</a></sup> <a href="/wiki/Dolar_mi%C4%99dzynarodowy" title="Dolar międzynarodowy">dolarów międzynar.</a><br />66 132<sup id="cite_ref-IMF_5-3" class="reference"><a href="#cite_note-IMF-5">[5]</a></sup> <a href="/wiki/Dolar_mi%C4%99dzynarodowy" title="Dolar międzynarodowy">dolarów międzynar.</a> </p> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Germany_CIA_map_PL.png" class="mw-file-description"><img alt="Mapa opisywanego kraju" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Germany_CIA_map_PL.png/223px-Germany_CIA_map_PL.png" decoding="async" width="223" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Germany_CIA_map_PL.png/335px-Germany_CIA_map_PL.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Germany_CIA_map_PL.png 2x" data-file-width="351" data-file-height="377" /></a></span> </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><span style="font-weight:bold;">Położenie na mapie</span><br /><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Germany_in_European_Union.svg" class="mw-file-description"><img alt="Położenie na mapie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Germany_in_European_Union.svg/240px-Germany_in_European_Union.svg.png" decoding="async" width="240" height="205" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Germany_in_European_Union.svg/360px-Germany_in_European_Union.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Germany_in_European_Union.svg/480px-Germany_in_European_Union.svg.png 2x" data-file-width="1401" data-file-height="1198" /></a></span> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Germany" title="Commons"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/31px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Germany" class="extiw" title="commons:Category:Germany">Multimedia w Wikimedia Commons</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><span typeof="mw:File"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Niemcy" title="Wikinews"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/28px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="28" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/42px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/56px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a></span> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Niemcy" class="extiw" title="n:Niemcy">Wiadomości w Wikinews</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><span typeof="mw:File"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Niemcy" title="Wikicytaty"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/24px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/35px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/47px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Niemcy" class="extiw" title="q:Niemcy">Cytaty w Wikicytatach</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><span typeof="mw:File"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Niemcy" title="Wikisłownik"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/28px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png" decoding="async" width="28" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/42px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/56px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 2x" data-file-width="122" data-file-height="117" /></a></span> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/Niemcy" class="extiw" title="wikt:Niemcy">Hasło w Wikisłowniku</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><span typeof="mw:File"><a href="https://pl.wikivoyage.org/wiki/Niemcy" title="Wikipodróże"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/28px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png" decoding="async" width="28" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/42px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/56px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 2x" data-file-width="193" data-file-height="193" /></a></span> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wikivoyage.org/wiki/Niemcy" class="extiw" title="voy:Niemcy">Informacje w Wikipodróżach</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <p><b>Niemcy</b>; <b>Republika Federalna Niemiec</b>, <b>RFN</b> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niem.</a> <i>Deutschland</i>; <i>Bundesrepublik Deutschland</i>, <i>BRD</i>, <span title="To jest transkrypcja fonetyczna IPA" class="IPA nounderlines" style="font-family: 'Cambria','DejaVu Sans','Doulos SIL','Lucida Grande','Segoe UI','Arial Unicode MS','Adobe Pi Std','Lucida Sans Unicode','Chrysanthi Unicode',Code2000,Gentium,GentiumAlt,'TITUS Cyberbit Basic','Bitstream Vera Sans','Bitstream Cyberbit','Hiragino Kaku Gothic Pro','Matrix Unicode',sans-serif;">[<a href="/wiki/Akcent_wyrazowy" title="Akcent wyrazowy">ˈ</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zwarta_dwuwargowa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna">b</a><a href="/wiki/Samog%C5%82oska_prawie_przymkni%C4%99ta_tylna_scentralizowana_zaokr%C4%85glona" title="Samogłoska prawie przymknięta tylna scentralizowana zaokrąglona">ʊ</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_nosowa_dzi%C4%85s%C5%82owa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska nosowa dziąsłowa dźwięczna">n</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zwarta_dzi%C4%85s%C5%82owa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna">d</a><a href="/wiki/Szwa" title="Szwa">ə</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_szczelinowa_dzi%C4%85s%C5%82owa_bezd%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięczna">s</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_szczelinowa_j%C4%99zyczkowa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska szczelinowa języczkowa dźwięczna">ʁ</a><a href="/wiki/Samog%C5%82oska_p%C3%B3%C5%82przymkni%C4%99ta_przednia_niezaokr%C4%85glona" title="Samogłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglona">e</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zwarta_dwuwargowa_bezd%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska zwarta dwuwargowa bezdźwięczna">p</a><a href="/wiki/Samog%C5%82oska_przymkni%C4%99ta_tylna_zaokr%C4%85glona" title="Samogłoska przymknięta tylna zaokrąglona">u</a><a href="/wiki/Akcent_wyrazowy" title="Akcent wyrazowy">ˌ</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zwarta_dwuwargowa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska zwarta dwuwargowa dźwięczna">b</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_boczna_dzi%C4%85s%C5%82owa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska boczna dziąsłowa dźwięczna">l</a><a href="/wiki/Samog%C5%82oska_przymkni%C4%99ta_przednia_niezaokr%C4%85glona" title="Samogłoska przymknięta przednia niezaokrąglona">i</a><a href="/wiki/Iloczas" title="Iloczas">ː</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zwarta_mi%C4%99kkopodniebienna_bezd%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna">k</a> <a href="/wiki/Akcent_wyrazowy" title="Akcent wyrazowy">ˈ</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zwarta_dzi%C4%85s%C5%82owa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska zwarta dziąsłowa dźwięczna">d</a><a href="/wiki/Samog%C5%82oska_p%C3%B3%C5%82otwarta_tylna_zaokr%C4%85glona" title="Samogłoska półotwarta tylna zaokrąglona">ɔ</a><a href="/wiki/Samog%C5%82oska_prawie_przymkni%C4%99ta_przednia_scentralizowana_zaokr%C4%85glona" title="Samogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana zaokrąglona">ʏ</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zwarto-szczelinowa_zadzi%C4%85s%C5%82owa_bezd%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska zwarto-szczelinowa zadziąsłowa bezdźwięczna">t͡ʃ</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_boczna_dzi%C4%85s%C5%82owa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska boczna dziąsłowa dźwięczna">l</a><a href="/wiki/Samog%C5%82oska_otwarta_przednia_niezaokr%C4%85glona" title="Samogłoska otwarta przednia niezaokrąglona">a</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_nosowa_dzi%C4%85s%C5%82owa_d%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska nosowa dziąsłowa dźwięczna">n</a><a href="/wiki/Sp%C3%B3%C5%82g%C5%82oska_zwarta_dzi%C4%85s%C5%82owa_bezd%C5%BAwi%C4%99czna" title="Spółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięczna">t</a>]</span>, <span class="ext-phonos"><span data-nosnippet="" id="ooui-php-1" class="ext-phonos-PhonosButton noexcerpt oo-ui-widget oo-ui-widget-enabled oo-ui-buttonElement oo-ui-buttonElement-frameless oo-ui-iconElement oo-ui-labelElement oo-ui-buttonWidget" data-ooui="{"_":"mw.Phonos.PhonosButton","href":"\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/transcoded\/5\/58\/De-Bundesrepublik_Deutschland.ogg\/De-Bundesrepublik_Deutschland.ogg.mp3","rel":["nofollow"],"framed":false,"icon":"volumeUp","label":{"html":"<span aria-hidden=\"true\" class=\"noexcerpts\">wymowa<\/span>"},"data":{"ipa":"","text":"","lang":"pl","wikibase":"","file":"De-Bundesrepublik Deutschland.ogg"},"classes":["ext-phonos-PhonosButton","noexcerpt"]}"><a role="button" tabindex="0" href="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/5/58/De-Bundesrepublik_Deutschland.ogg/De-Bundesrepublik_Deutschland.ogg.mp3" rel="nofollow" aria-label="Odtwórz nagranie" title="Odtwórz nagranie" class="oo-ui-buttonElement-button"><span class="oo-ui-iconElement-icon oo-ui-icon-volumeUp"></span><span class="oo-ui-labelElement-label"><span aria-hidden="true" class="noexcerpts">wymowa</span></span><span class="oo-ui-indicatorElement-indicator oo-ui-indicatorElement-noIndicator"></span></a></span><sup class="ext-phonos-attribution noexcerpt navigation-not-searchable"><a href="/wiki/Plik:De-Bundesrepublik_Deutschland.ogg" title="Plik:De-Bundesrepublik Deutschland.ogg">ⓘ</a></sup></span><span class="offscreen"></span>) – <a href="/wiki/Republika_federalna" title="Republika federalna">państwo federacyjne</a> położone w <a href="/wiki/Europa_Zachodnia" title="Europa Zachodnia">zachodniej</a> i <a href="/wiki/Europa_%C5%9Arodkowa" title="Europa Środkowa">środkowej</a> <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europie</a>. Składa się z 16 <a href="/wiki/Kraje_zwi%C4%85zkowe_Niemiec" title="Kraje związkowe Niemiec">krajów związkowych</a> (landów), spośród których jeden to jego stolica i zarazem największe miasto – <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a>. Państwo ma powierzchnię 357 578 km² i panuje w nim <a href="/wiki/Klimat_umiarkowany" title="Klimat umiarkowany">klimat umiarkowany</a>. Z ponad 84 milionami mieszkańców jest najludniejszym państwem <a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unii Europejskiej</a><sup id="cite_ref-CITEREFBernstein20077_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFBernstein20077-6">[6]</a></sup>. Stanowi czołowe pod względem gospodarczym i politycznym państwo Europy. Stanowi część <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_z_Schengen" title="Układ z Schengen">strefy Schengen</a> i <a href="/wiki/Strefa_euro" title="Strefa euro">strefy euro</a>, jest członkiem <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">ONZ</a>, <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">OECD</a>, <a href="/wiki/G7_(grupa)" title="G7 (grupa)">G7</a>, <a href="/wiki/G20" title="G20">G20</a>. Po <a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stanach Zjednoczonych</a> Niemcy są drugim krajem docelowym migracji na świecie<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7">[7]</a></sup>. Niemiecka gospodarka stanowi jedną z największych na świecie. Niemcy mają także bogatą historię i dziedzictwo kulturowe. </p><p>W <a href="/wiki/Staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87" title="Starożytność">starożytności</a> tereny obecnych Niemiec zamieszkiwały plemiona <a href="/wiki/Celtowie" title="Celtowie">Celtów</a>. <a href="/wiki/Germanie" title="Germanie">Germanie</a> (w obecnym rozumieniu tej nazwy) zamieszkiwali południowo-zachodnią Skandynawię i Jutlandię. Zanim zostali po raz pierwszy wzmiankowani w źródle historycznym, zaczęli migrować wzdłuż wybrzeży Bałtyku i na południe. Na terenie współczesnych Niemiec skolonizowali oni przede wszystkim ziemie nad <a href="/wiki/%C5%81aba" title="Łaba">Łabą</a> i na wschód od niej<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8">[8]</a></sup>. W starożytności, w V wieku p.n.e. Herodot wymienia w swojej Historiae plemienia Neurów, Budynów czy Scytów oraczy, które to były plemionami prasłowiańskimi<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9">[9]</a></sup>. Była to pierwsza wzmianka o Słowianach w literaturze antycznej. We wczesnym średniowieczu słowiańskie osadnictwo miało też miejsce na terenie dzisiejszej Bawarii (<a href="/wiki/Bavaria_Slavica" title="Bavaria Slavica">Bavaria Slavica</a>). W późniejszych wiekach Słowianie ulegli <a href="/wiki/Germanizacja" title="Germanizacja">germanizacji</a>. </p><p>Począwszy od X wieku terytoria niemieckie stały się trzonem <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_Cesarstwo_Rzymskie" title="Święte Cesarstwo Rzymskie">Świętego Cesarstwa Rzymskiego</a>, którego władza centralna z czasem osłabła, wskutek czego w XVI wieku północne, wschodnie i centralne Niemcy stały się centrum <a href="/wiki/Reformacja" title="Reformacja">reformacji protestanckiej</a>, podczas gdy części południowe i zachodnie pozostały katolickie. <a href="/wiki/Wojna_trzydziestoletnia" title="Wojna trzydziestoletnia">Wojna trzydziestoletnia</a> i kończący ją <a href="/wiki/Pok%C3%B3j_westfalski" title="Pokój westfalski">pokój westfalski</a>, narzucony cesarstwu przez Francję i Szwecję, położyły kres próbom przywrócenia realnej władzy centralnej cesarza, zaś samo cesarstwo ostatecznie upadło w 1806 r. w następstwie <a href="/wiki/Wojny_napoleo%C5%84skie" title="Wojny napoleońskie">wojen napoleońskich</a>. Hegemonia francuska w utworzonym marionetkowym <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Re%C5%84ski" title="Związek Reński">Związku Reńskim</a> doprowadziła do rozwoju <a href="/wiki/Pangermanizm" title="Pangermanizm">pangermanizmu</a>, z kolei niechęć do tej idei po <a href="/wiki/Kongres_wiede%C5%84ski" title="Kongres wiedeński">kongresie wiedeńskim</a> ze strony wielonarodowej <a href="/wiki/Cesarstwo_Austrii" title="Cesarstwo Austrii">cesarskiej Austrii</a> i blokowanie przez nią działań zjednoczeniowych w zdominowanym przez siebie <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Niemiecki" title="Związek Niemiecki">Związku Niemieckim</a> wzmocniło postulaty budowy tzw. Małych Niemiec, nieobejmujących monarchii Habsburgów, czego pierwszym odbiciem stał się powołany bez niej <a href="/wiki/Niemiecki_Zwi%C4%85zek_Celny" title="Niemiecki Związek Celny">Niemiecki Związek Celny</a>. </p><p>Współczesna państwowość niemiecka korzeniami sięga utworzonego z inicjatywy <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Prus" title="Królestwo Prus">Prus</a> w 1866 r. <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_P%C3%B3%C5%82nocnoniemiecki" title="Związek Północnoniemiecki">Związku Północnoniemieckiego</a>, który wskutek zjednoczenia Niemiec stał się w 1871 roku <a href="/wiki/Cesarstwo_Niemieckie" title="Cesarstwo Niemieckie">Cesarstwem Niemieckim</a>. Pod jego przewodnictwem zawiązany został sojusz <a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_centralne" title="Państwa centralne">państw centralnych</a>, pokonany w I wojnie światowej przez porozumienie państw <a href="/wiki/Ententa" title="Ententa">ententy</a>, zaś poniesiona klęska wojenna wywołała w Niemczech w latach 1918–1919 rewolucję, wskutek której ukształtował się nowy ustrój państwa znany jako <a href="/wiki/Republika_Weimarska" title="Republika Weimarska">Republika Weimarska</a>. W wyniku <a href="/wiki/Traktat_wersalski" title="Traktat wersalski">traktatu wersalskiego</a> utraciła ona na rzecz odrodzonej Polski większość dawnego <a href="/wiki/Zab%C3%B3r_pruski" title="Zabór pruski">zaboru pruskiego</a>, a także straciła większość innych ziem zdobytych po styczniu 1871 r., niemniej cieszyła się początkowo w latach 20. XX wieku okresem względnej stabilności i swobody gospodarczej, politycznej i kulturalnej (<i><a href="/wiki/Goldene_Zwanziger" title="Goldene Zwanziger">Goldene Zwanziger</a></i>), trwającym aż do nadejścia <a href="/wiki/Wielki_kryzys" title="Wielki kryzys">wielkiego kryzysu</a>, który zdestabilizował państwo, ułatwiając ustanowienie w 1933 roku totalitarnego ustroju <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzeszy</a>, zdominowanego przez ideologię <a href="/wiki/Narodowy_socjalizm" class="mw-redirect" title="Narodowy socjalizm">narodowego socjalizmu</a>. Pod jej wpływem doszło do szeregu agresji zbrojnych Niemiec oraz sprzymierzonych z nim <a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_Osi" title="Państwa Osi">państw Osi</a> na inne kraje, co wywołało <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojnę światową</a>, w trakcie której Niemcy dopuścili się <a href="/wiki/Ludob%C3%B3jstwo" title="Ludobójstwo">ludobójstwa</a> <a href="/wiki/Zag%C5%82ada_%C5%BByd%C3%B3w" title="Zagłada Żydów">Żydów</a> i <a href="/wiki/Porajmos" title="Porajmos">Romów</a> oraz <a href="/wiki/Zbrodnia_wojenna" title="Zbrodnia wojenna">zbrodni wojennych</a> na masową skalę. Po kapitulacji w 1945 roku Niemcy zostały podzielone przez zwycięskich w wojnie <a href="/wiki/Alianci_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Alianci (II wojna światowa)">aliantów</a>, w wyniku czego na ich obszarze powstały dwa organizmy państwowe o ograniczonej suwerenności, tj. <a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">Niemiecka Republika Demokratyczna</a> i <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Republika Federalna Niemiec</a>. Ta ostatnia stała się w roku 1957 jednym z członków założycieli <a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnoty_europejskie" title="Wspólnoty europejskie">wspólnot europejskich</a> przekształconych później w Unię Europejską, ale normalizacja stosunków tego państwa z krajami Europy Środkowej i Wschodniej nastąpiła dopiero w latach 70. XX wieku (<i><a href="/wiki/Ostpolitik" title="Ostpolitik">Ostpolitik</a></i>). <a href="/wiki/Ponowne_zjednoczenie_Niemiec" title="Ponowne zjednoczenie Niemiec">Zjednoczenie obydwu państw niemieckich</a> nastąpiło w 1990 roku, a w roku następnym zjednoczone Niemcy odzyskały pełną suwerenność. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etymologia_i_pole_semantyczne">Etymologia i pole semantyczne</h2></div> <p><a href="/wiki/Etnonim" title="Etnonim">Etnonim</a> „Niemiec” pochodzi od <a href="/wiki/J%C4%99zyk_pras%C5%82owia%C5%84ski" title="Język prasłowiański">psł.</a> <i>*němьcь</i> („niezdolny do mówienia”, „mamroczący”, „mówiący niezrozumiale”<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10">[10]</a></sup>) z psł. <i>*němъ</i> („niemy”) i sufiksu <i>-ьcь</i><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11">[11]</a></sup><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12">[12]</a></sup>, co podkreśla barierę językową a wręcz ideologiczną między językami <a href="/wiki/J%C4%99zyki_germa%C5%84skie" title="Języki germańskie">germańskimi</a> („cudzymi”) a <a href="/wiki/J%C4%99zyki_s%C5%82owia%C5%84skie" title="Języki słowiańskie">słowiańskimi</a> („naszymi”, „słownymi”) od psł. <i>*slověninъ</i><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13">[13]</a></sup>. </p><p>Ta dychotomia swój-obcy jest homologiczna do <a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki" title="Język grecki">gr.</a> <span style="font-style: normal;" lang="el">βάρβαρος</span> (<i>bárbaros</i>, „obcy”, „dziwny”, „bełkoczący”, stąd <a href="/wiki/Barbarzy%C5%84ca" title="Barbarzyńca">barbarzyńca</a>), a także <a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">arab.</a> <span style="font-style: normal;" lang="ar">‏عجم‎</span> (<i>ajam</i>, „niemy”), które do dzisiaj stosuje się do osoby niewładającej arabskim od urodzenia<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14">[14]</a></sup> i które po arabskim podboju <a href="/wiki/Iran" title="Iran">Persji</a> rozszerzyło swoje znaczenie na pejoratywne określenie podbitych ludów<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15">[15]</a></sup>. </p><p>Słowo „Niemiec” odnaleźć można we wszystkich językach słowiańskich, a nawet w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_w%C4%99gierski" title="Język węgierski">węgierskim</a> zapożyczeniu <i>német.</i> Termin „Niemcy” występuje na przykład w <i>Żywocie św. <a href="/wiki/Cyryl_i_Metody" title="Cyryl i Metody">Metodego</a></i> z IX w. oraz w mowie <a href="/wiki/Ro%C5%9Bcis%C5%82aw_(ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_wielkomorawski)" title="Rościsław (książę wielkomorawski)">Rościsława</a> do <a href="/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" title="Cesarstwo Bizantyńskie">bizantyńskiego</a> <a href="/wiki/Cesarz" title="Cesarz">cesarza</a> <a href="/wiki/Micha%C5%82_III_Metystes" title="Michał III Metystes">Michała III</a>: </p> <blockquote><p>Cуть въ ны въшьли учителе мнози крьстияни из Влахъ, и из Грькъ, и из <b>Немьць</b>, учаще ны различь, а мы Словени проста чадь и не имамъ, иже бы ны наставилъ на истину и разумъ сказалъ, то, добреи владыко, посъли такъ мужь, иже ны исправить вьсяку правьду... (Przyszli do nas liczni nauczyciele chrześcijanie z Włoch, Grecji i Niemiec, którzy nas uczą rozmaicie. A my, Słowianie prosty lud i nie mamy nikogo, kto by nas ku prawdzie skierował i zrozumiale pouczył. Więc dobry władco poślij tak męża, aby umocnił wszelką prawdę.)</p></blockquote> <p>Z tego samego rdzenia <i>*němъ</i> pochodzi <a href="/wiki/Niemowl%C4%99" title="Niemowlę">niemowlę</a> (do XVI wieku: <i>niemowię</i>, <i>niemowiątko</i>). </p><p>Według starszych nielingwistycznych teorii z lat 1970 <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Rospond_(j%C4%99zykoznawca)" title="Stanisław Rospond (językoznawca)">Stanisława Rosponda</a>, nazwa ta mogła nawiązywać do plemienia <a href="/wiki/Nemeti" title="Nemeti">Nemeti</a> wzmiankowanego przez <a href="/wiki/Publiusz_Korneliusz_Tacyt" title="Publiusz Korneliusz Tacyt">Tacyta</a> i <a href="/wiki/Gajusz_Juliusz_Cezar" title="Gajusz Juliusz Cezar">Cezara</a><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16">[16]</a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17">[17]</a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18">[18]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Symbole_państwowe"><span id="Symbole_pa.C5.84stwowe"></span>Symbole państwowe</h2></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Herb_Niemiec" title="Herb Niemiec">Herb Niemiec</a>, <a href="/wiki/Flaga_Niemiec" title="Flaga Niemiec">Flaga Niemiec</a> i <a href="/wiki/Hymn_Niemiec" title="Hymn Niemiec">Hymn Niemiec</a>.</i></div> <p>Niemiecka flaga jest złożona z trzech pasów: czarnego u góry, czerwonego w środku i złotego u dołu. Została ona po raz pierwszy użyta w roku 1848, kiedy rozbite niemieckie państwa dążyły do zjednoczenia. Jej kolory zaczerpnięto z mundurów żołnierzy, którzy walczyli w okresie wojen Napoleońskich. Kiedy doszło do unifikacji, kolorami narodowymi stały się jednak czarny, czerwony i biały. W 1919 r., podczas tworzenia republiki, ponownie przyjęto barwy z 1848 r. W latach 30. XX wieku flagą państwową stała się flaga partii nazistowskiej, a po II wojnie światowej w obu nowych państwach niemieckich przyjęto flagę sprzed okresu nazizmu, lecz w Niemczech Wschodnich dodano do niej godło kraju. W wyniku kolejnego zjednoczenia Niemiec ponownie uznano flagę dawnych Niemiec Zachodnich<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19">[19]</a></sup>. </p><p>Godłem Niemiec jest czarny <a href="/wiki/Orze%C5%82_(symbol)" title="Orzeł (symbol)">orzeł</a> z czerwonym dziobem i pazurami na złotym tle. W starożytności orzeł był symbolem rzymskich cesarzy. W średniowieczu Karol Wielki przejął od nich symbol swojej władzy. Po podziale imperium Karola symbolem Świętego Cesarstwa Rzymskiego stał się dwugłowy orzeł na złotym tle. Mimo zniesienia cesarstwa w 1804 r., orzeł przetrwał jako herb monarchii austriackiej. Z tego też powodu nie mógł on zostać przywrócony po zjednoczeniu Niemiec i powstaniu Cesarstwa Rzymskiego, więc jako godło przyjęto orła jednogłowego. Był on także symbolem Republiki Weimarskiej oraz Republiki Federalnej Niemiec od 1948 r.<sup id="cite_ref-ANT_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-ANT-20">[20]</a></sup> </p><p>Autorem tekstu niemieckiego hymnu jest <a href="/wiki/August_Heinrich_Hoffmann_von_Fallersleben" title="August Heinrich Hoffmann von Fallersleben">August Heinrich Hoffmann von Fallersleben</a>, muzykę zapożyczono z hymnu Cesarstwa Austriackiego, skomponowanego przez <a href="/wiki/Joseph_Haydn" title="Joseph Haydn">Josepha Haydna</a>. Tekst został napisany 26 sierpnia 1841 r. i wzywa do zjednoczenia państwa. 11 sierpnia 1922 utwór stał się hymnem Republiki Weimarskiej. W okresie nazizmu tekst jego pierwszej strofy został wykorzystany przez propagandę w celu uprawomocnienia działań zbrojnych, prowadzonych wtedy przez Trzecią Rzeszę. Po II wojnie światowej nieoficjalnym hymnem Niemiec stała się trzecia zwrotka pieśni von Fallerslebena, co zatwierdzone zostało w 1991 r.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21">[21]</a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png/290px-Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png" decoding="async" width="290" height="205" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png/435px-Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2d/Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png/580px-Invasions_of_the_Roman_Empire_1.png 2x" data-file-width="1954" data-file-height="1382" /></a><figcaption>Migracje w pierwszych pięciu wiekach naszej ery</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Historia_Niemiec" title="Historia Niemiec">Historia Niemiec</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Prehistoria_i_starożytność"><span id="Prehistoria_i_staro.C5.BCytno.C5.9B.C4.87"></span>Prehistoria i starożytność</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Germania" title="Germania">Germania</a>.</i></div> <p><a href="/wiki/Germanie" title="Germanie">Plemiona germańskie</a> wyodrębniły się prawdopodobnie w <a href="/wiki/Epoka_br%C4%85zu" title="Epoka brązu">epoce brązu</a> (<a href="/wiki/Kultura_nordyjska" title="Kultura nordyjska">Kultura nordyjska</a>). Z południowej <a href="/wiki/Skandynawia" title="Skandynawia">Skandynawii</a> i północnych Niemiec od I wieku p.n.e. wędrowali na południe, wschód i zachód, stykając się z plemionami <a href="/wiki/Celtowie" title="Celtowie">celtyckimi</a> żyjącymi na terenie <a href="/wiki/Galia" title="Galia">Galii</a> i południowych Niemiec, a także <a href="/wiki/Ludy_ira%C5%84skie" title="Ludy irańskie">ludami irańskimi</a>, <a href="/wiki/Ba%C5%82towie" title="Bałtowie">Bałtami</a> oraz <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">Słowianami</a> w <a href="/wiki/Europa_%C5%9Arodkowa" title="Europa Środkowa">Środkowej</a> i <a href="/wiki/Europa_Wschodnia" title="Europa Wschodnia">Wschodniej Europie</a><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22">[22]</a></sup>. Za sprawą <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawiana Augusta</a> rzymski dowódca <a href="/wiki/Publiusz_Kwinktyliusz_Warus" title="Publiusz Kwinktyliusz Warus">Warus</a> rozpoczął podbój Germanii. W 9 r. n.e., trzy rzymskie legiony zostały pokonane podczas <a href="/wiki/Bitwa_w_Lesie_Teutoburskim" title="Bitwa w Lesie Teutoburskim">bitwy w Lesie Teutoburskim</a> przez <a href="/wiki/Cheruskowie" title="Cheruskowie">Cherusków</a> pod wodzą <a href="/wiki/Arminius" title="Arminius">Arminiusa</a>. Na lewym brzegu Renu, Rzymianie utworzyli dwie prowincje <a href="/wiki/Germania_Inferior" title="Germania Inferior">Germania Inferior</a> i <a href="/wiki/Germania_Superior" title="Germania Superior">Germania Superior</a>. Do roku 100, kiedy <a href="/wiki/Publiusz_Korneliusz_Tacyt" title="Publiusz Korneliusz Tacyt">Tacyt</a> napisał <i><a href="/wiki/Germania_(Tacyt)" title="Germania (Tacyt)">Germanię</a></i>, plemiona germańskie osiedliły się wzdłuż Renu i Dunaju (<a href="/wiki/Limes_G%C3%B3rnogerma%C5%84sko-Retycki" title="Limes Górnogermańsko-Retycki">Limes Górnogermańsko-Retycki</a>), zajmując większość terenu dzisiejszych Niemiec. Austria, południowa <a href="/wiki/Bawaria" title="Bawaria">Bawaria</a> oraz zachodnia <a href="/wiki/Nadrenia" title="Nadrenia">Nadrenia</a> nadal były jednak rzymskimi prowincjami<sup id="cite_ref-KSI_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. </p><p>W trzecim wieku pojawiły się kolejne duże plemiona germańskie: <a href="/wiki/Alamanowie" title="Alamanowie">Alamanowie</a>, <a href="/wiki/Frankowie" title="Frankowie">Frankowie</a>, <a href="/wiki/Chattowie" title="Chattowie">Chattowie</a>, <a href="/wiki/Sasi" title="Sasi">Sasi</a>, <a href="/wiki/Fryzowie" title="Fryzowie">Fryzowie</a> oraz <a href="/wiki/Turyngowie" title="Turyngowie">Turyngowie</a>. Około roku 260 Germanie wkroczyli na tereny kontrolowane przez Cesarstwo Rzymskie<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24">[24]</a></sup>. Na terytorium <a href="/wiki/Germania" title="Germania">Germanii</a> właściwej nastąpiła konsolidacja germańskich plemion, w wyniku czego ukształtował się potężny związek plemienny <a href="/wiki/Alamanowie" title="Alamanowie">Alamanów</a>. Rozległe obszary zajmowali Frankowie, a tereny północne należały do Sasów. Po inwazji <a href="/wiki/Hunowie" title="Hunowie">Hunów</a> w 375 r. oraz wraz ze schyłkiem Rzymu od 395 r. plemiona germańskie dalej migrowały na południowy wschód<sup id="cite_ref-KSI_23-1" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. W <a href="/wiki/Bitwa_pod_Tolbiac" title="Bitwa pod Tolbiac">bitwie pod Tolbiacum</a> (<a href="/wiki/Z%C3%BClpich" title="Zülpich">Zülpich</a>) w 496 Alamanowie zostali pokonani przez Franków, a ich powstanie w 506 krwawo stłumił <a href="/wiki/Chlodwig_I" title="Chlodwig I">Chlodwig I</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dawne_niemieckie_formy_państwowości"><span id="Dawne_niemieckie_formy_pa.C5.84stwowo.C5.9Bci"></span>Dawne niemieckie formy państwowości</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Królestwo_Wschodnich_Franków_i_Święte_Cesarstwo_Rzymskie"><span id="Kr.C3.B3lestwo_Wschodnich_Frank.C3.B3w_i_.C5.9Awi.C4.99te_Cesarstwo_Rzymskie"></span>Królestwo Wschodnich Franków i Święte Cesarstwo Rzymskie</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:East_Francia_843.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/East_Francia_843.svg/290px-East_Francia_843.svg.png" decoding="async" width="290" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/East_Francia_843.svg/435px-East_Francia_843.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/East_Francia_843.svg/580px-East_Francia_843.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="380" /></a><figcaption><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_wschodniofrankijskie" title="Państwo wschodniofrankijskie">Królestwo Wschodnich Franków</a> powstało w 843 r. w wyniku podziału <a href="/wiki/Imperium_Karoli%C5%84skie" title="Imperium Karolińskie">Cesarstwa Karola Wielkiego</a> na podstawie <a href="/wiki/Traktat_w_Verdun" title="Traktat w Verdun">traktatu w Verdun</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_wschodniofrankijskie" title="Państwo wschodniofrankijskie">Państwo wschodniofrankijskie</a> i <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_Cesarstwo_Rzymskie" title="Święte Cesarstwo Rzymskie">Święte Cesarstwo Rzymskie</a>.</i></div> <p>Odtąd Alemania wchodziła w skład <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_frankijskie" title="Państwo frankijskie">państwa frankijskiego</a> jako <a href="/wiki/Marchia" title="Marchia">marchia</a>. 25 grudnia 800 r., król Franków <a href="/wiki/Karol_Wielki" title="Karol Wielki">Karol Wielki</a> został ukoronowany cesarzem i stworzył <a href="/wiki/Imperium_Karoli%C5%84skie" title="Imperium Karolińskie">Imperium Karolińskie</a>, które w 843 r. zostało podzielone na podstawie <a href="/wiki/Traktat_w_Verdun" title="Traktat w Verdun">traktatu w Verdun</a>, w wyniku czego powstało <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_wschodniofrankijskie" title="Państwo wschodniofrankijskie">Królestwo Wschodnich Franków</a>. Jego terytorium rozciągało się od <a href="/wiki/Eider" title="Eider">rzeki Eider</a> na północy do wybrzeży <a href="/wiki/Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne" title="Morze Śródziemne">Morza Śródziemnego</a> na południu<sup id="cite_ref-KSI_23-2" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. Podczas panowania władców z dynastii <a href="/wiki/Ludolfingowie" title="Ludolfingowie">Ludolfingów</a> w latach 919–1024, kilka ważniejszych <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo" title="Księstwo">księstw</a> zostało połączonych, a król niemiecki został ukoronowany na <a href="/wiki/Cesarz_rzymski_(%C5%9Awi%C4%99te_Cesarstwo_Rzymskie)" title="Cesarz rzymski (Święte Cesarstwo Rzymskie)">cesarza rzymskiego</a> w 962 r., zaś jego królestwo stało się trzonem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Podczas rządów <a href="/wiki/Dynastia_salicka" title="Dynastia salicka">dynastii salickiej</a> (1024–1125) wchłonęło ono północną Italię i <a href="/wiki/Burgundia" title="Burgundia">Burgundię</a>, lecz podczas <a href="/wiki/Sp%C3%B3r_o_inwestytur%C4%99" title="Spór o inwestyturę">sporu o inwestyturę</a> cesarze utracili znaczną część swojej potęgi. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Holy_Roman_Empire_11th_century_map-en.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Holy_Roman_Empire_11th_century_map-en.svg/310px-Holy_Roman_Empire_11th_century_map-en.svg.png" decoding="async" width="310" height="380" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Holy_Roman_Empire_11th_century_map-en.svg/465px-Holy_Roman_Empire_11th_century_map-en.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Holy_Roman_Empire_11th_century_map-en.svg/620px-Holy_Roman_Empire_11th_century_map-en.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="1227" /></a><figcaption>Mapa Świętego Cesarstwa Rzymskiego około 1000 r. z Niemcami, <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_W%C5%82och_(774%E2%80%93962)" title="Królestwo Włoch (774–962)">Włochami</a>, <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Czech" title="Księstwo Czech">Czechami</a> i <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Burgundii_(Arelat)" title="Królestwo Burgundii (Arelat)">Burgundią</a> <br /><b>Niemieckie księstwa</b>: <p style="border:none;color:inherit;background:transparent;text-align:left;font-size:90%!important;margin:0px!important"><span style="border:solid 1px silver;color:inherit;background-color:#c0fdc0;font-size:80%!important;vertical-align:middle;">    </span> Księstwo Saksonii</p> <p style="border:none;color:inherit;background:transparent;text-align:left;font-size:90%!important;margin:0px!important"><span style="border:solid 1px silver;color:inherit;background-color:#93c268;font-size:80%!important;vertical-align:middle;">    </span> Księstwo Dolnej Lotaryngii</p> <p style="border:none;color:inherit;background:transparent;text-align:left;font-size:90%!important;margin:0px!important"><span style="border:solid 1px silver;color:inherit;background-color:#c2e182;font-size:80%!important;vertical-align:middle;">    </span> Księstwo Górnej Lotaryngii</p> <p style="border:none;color:inherit;background:transparent;text-align:left;font-size:90%!important;margin:0px!important"><span style="border:solid 1px silver;color:inherit;background-color:#b6ebb6;font-size:80%!important;vertical-align:middle;">    </span> Księstwo Frankonii</p> <p style="border:none;color:inherit;background:transparent;text-align:left;font-size:90%!important;margin:0px!important"><span style="border:solid 1px silver;color:inherit;background-color:#A5BA79;font-size:80%!important;vertical-align:middle;">    </span> Księstwo Szwabii</p> <p style="border:none;color:inherit;background:transparent;text-align:left;font-size:90%!important;margin:0px!important"><span style="border:solid 1px silver;color:inherit;background-color:#79B879;font-size:80%!important;vertical-align:middle;">    </span> Księstwo Bawarii</p></figcaption></figure> <p>W okresie panowania <a href="/wiki/Hohenstaufowie" title="Hohenstaufowie">Hohenstaufów</a> (1138–1254) niemieccy książęta rozszerzyli swoje wpływy dalej na wschód i południe, na ziemie należące do <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">Słowian</a>, rozpoczynając osadnictwo na tych i leżących jeszcze dalej na wschód terenach. Północne miasta niemieckie rozwijały się jako członkowie <a href="/wiki/Hanza" title="Hanza">Hanzy</a><sup id="cite_ref-KSI_23-3" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. W późniejszym okresie liczba ludności kraju zdecydowanie zmniejszyła się z powodu <a href="/wiki/Wielki_g%C5%82%C3%B3d_1315%E2%80%931317" title="Wielki głód 1315–1317">„wielkiego głodu”</a> w latach 1315–1317, a następnie <a href="/wiki/Czarna_%C5%9Bmier%C4%87" title="Czarna śmierć">„czarnej śmierci”</a> w latach 1348–1350<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25">[25]</a></sup>. <a href="/wiki/Z%C5%82ota_Bulla_Karola_IV" title="Złota Bulla Karola IV">Złota Bulla</a> z 1356 r. wprowadziła podstawową konstytucję kraju i wprowadziła w cesarstwie elekcję króla przez siedmiu <a href="/wiki/Elektorzy_Rzeszy" title="Elektorzy Rzeszy">elektorów</a><sup id="cite_ref-KSI_23-4" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. </p><p><a href="/wiki/Marcin_Luter" title="Marcin Luter">Marcin Luter</a> opublikował <a href="/wiki/95_tez" title="95 tez">95 tez</a> w 1517 r. w Wittenberdze, rzucając tym samym wyzwanie Kościołowi katolickiemu i rozpoczynając <a href="/wiki/Reformacja" title="Reformacja">reformację</a>. Kościół <a href="/wiki/Luteranizm" title="Luteranizm">luterański</a> stał się oficjalnym wyznaniem w wielu księstwach niemieckich do roku 1530. Spór religijny doprowadził do <a href="/wiki/Wojna_trzydziestoletnia" title="Wojna trzydziestoletnia">wojny trzydziestoletniej</a> (1618–1648), w ciągu której populacja regionu spadła o 30%<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26">[26]</a></sup>. <a href="/wiki/Pok%C3%B3j_westfalski" title="Pokój westfalski">Pokój westfalski</a> w 1648 r. zakończył wojny religijne w Niemczech, jednak kraj pozostał podzielony na wiele małych państw<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27">[27]</a></sup>. W XVIII wieku Święte Cesarstwo Rzymskie składało się z około 1800 takich terytoriów<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28">[28]</a></sup>. </p><p>Od 1740 r. spory pomiędzy austriacką <a href="/wiki/Habsburgowie" title="Habsburgowie">monarchią Habsburgów</a> oraz <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Prus" title="Królestwo Prus">Prusami</a> zdominowały niemiecką historię. W latach 1772, 1793 i 1795 Prusy i monarchia Habsburska wraz z <a href="/wiki/Imperium_Rosyjskie" title="Imperium Rosyjskie">Cesarstwem Rosyjskim</a> dokonały <a href="/wiki/Rozbiory_Polski" title="Rozbiory Polski">rozbiorów Polski</a><sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29">[29]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Upadek_Świętego_Cesarstwa_Rzymskiego_oraz_Związek_Reński"><span id="Upadek_.C5.9Awi.C4.99tego_Cesarstwa_Rzymskiego_oraz_Zwi.C4.85zek_Re.C5.84ski"></span>Upadek Świętego Cesarstwa Rzymskiego oraz Związek Reński</h4></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Re%C5%84ski" title="Związek Reński">Związek Reński</a>.</i></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Rijnbond1812namen.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Rijnbond1812namen.png/220px-Rijnbond1812namen.png" decoding="async" width="220" height="282" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Rijnbond1812namen.png/330px-Rijnbond1812namen.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Rijnbond1812namen.png/440px-Rijnbond1812namen.png 2x" data-file-width="1079" data-file-height="1384" /></a><figcaption><a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Re%C5%84ski" title="Związek Reński">Związek Reński</a> w 1812 roku</figcaption></figure> <p>W 1806 r. Święte Cesarstwo Rzymskie zostało rozwiązane w rezultacie <a href="/wiki/Wojny_napoleo%C5%84skie" title="Wojny napoleońskie">wojen napoleońskich</a> i zastąpione przez utworzony w ich miejsce <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Re%C5%84ski" title="Związek Reński">Związek Reński</a> podporządkowany Francji<sup id="cite_ref-KSI_23-5" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. <a href="/wiki/Nacjonalizm" title="Nacjonalizm">Nacjonalizm</a> i liberalne idee <a href="/wiki/Rewolucja_francuska" title="Rewolucja francuska">rewolucji francuskiej</a> zdobyły rosnące poparcie Niemców, głównie młodych, co w połączeniu z niechęcią do hegemonii francuskiej doprowadziło do rozwoju <a href="/wiki/Pangermanizm" title="Pangermanizm">pangermanizmu</a><sup id="cite_ref-GER_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-GER-30">[30]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Związek_Niemiecki"><span id="Zwi.C4.85zek_Niemiecki"></span>Związek Niemiecki</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse,_Berlin_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg/220px-Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg" decoding="async" width="220" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg/330px-Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg/440px-Ereignisblatt_aus_den_revolution%C3%A4ren_M%C3%A4rztagen_18.-19._M%C3%A4rz_1848_mit_einer_Barrikadenszene_aus_der_Breiten_Strasse%2C_Berlin_01.jpg 2x" data-file-width="899" data-file-height="705" /></a><figcaption>Świętujący <a href="/wiki/Rewolucja_marcowa" title="Rewolucja marcowa">rewolucjoniści</a> po wygranej w marcu 1848</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Niemiecki" title="Związek Niemiecki">Związek Niemiecki</a>.</i></div> <p>Podczas upadku władzy <a href="/wiki/Napoleon_Bonaparte" title="Napoleon Bonaparte">Napoleona</a> <a href="/wiki/Kongres_wiede%C5%84ski" title="Kongres wiedeński">kongres wiedeński</a> w 1814 r. stworzył Związek Niemiecki (<i>Deutscher Bund</i>), luźną ligę 39 krajów. Niezgoda z europejską restauracją monarchów spowodowała zwiększenie ruchów liberalnych, skutkując wprowadzeniem nowych represji przez austriackiego kanclerza <a href="/wiki/Klemens_von_Metternich" title="Klemens von Metternich">Klemensa von Metternicha</a>, co wzmocniło postulaty budowy tzw. Małych Niemiec, nieobejmujących Austrii. W 1834 r. powstał <a href="/wiki/Niemiecki_Zwi%C4%85zek_Celny" title="Niemiecki Związek Celny">Niemiecki Związek Celny</a>, <a href="/wiki/Unia_celna" title="Unia celna">unia celna</a> zainicjowana przez Prusy, lecz nieobejmująca Austrii, która podtrzymywała gospodarcze powiązania państw niemieckich<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31">[31]</a></sup>. </p><p>Na fali <a href="/wiki/Wiosna_Lud%C3%B3w" title="Wiosna Ludów">Wiosny Ludów</a>, która zdestabilizowała francuską republikę, intelektualiści i inni obywatele rozpoczęli <a href="/wiki/Rewolucja_marcowa" title="Rewolucja marcowa">rewolucję</a>. Król Prus, <a href="/wiki/Fryderyk_Wilhelm_IV_Pruski" title="Fryderyk Wilhelm IV Pruski">Fryderyk Wilhelm IV</a>, otrzymał od <a href="/wiki/Frankfurckie_Zgromadzenie_Narodowe" title="Frankfurckie Zgromadzenie Narodowe">Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego</a> ofertę korony cesarskiej, ale z ograniczoną władzą, co sprawiło, że z niej nie skorzystał, doprowadzając do czasowego niepowodzenia ruchu nacjonalistycznego i utrzymania nominalnego przywództwa Austrii w Związku Niemieckim. Król zaproponował natomiast wprowadzenie konstytucji Prus<sup id="cite_ref-GER_30-1" class="reference"><a href="#cite_note-GER-30">[30]</a></sup>. W 1862 r., w związku z reformami wojskowymi, wybuchł konflikt pomiędzy królem Prus <a href="/wiki/Wilhelm_I_Hohenzollern" title="Wilhelm I Hohenzollern">Wilhelmem I Hohenzollernem</a> i coraz bardziej liberalnym <a href="/wiki/Landtag_(Prusy)" title="Landtag (Prusy)">Landtagiem Prus</a>, w wyniku czego król mianował nowego kanclerza, <a href="/wiki/Otto_von_Bismarck" title="Otto von Bismarck">Ottona von Bismarcka</a><sup id="cite_ref-GER_30-2" class="reference"><a href="#cite_note-GER-30">[30]</a></sup>. Doprowadził on do <a href="/wiki/Wojna_du%C5%84ska_(1864)" title="Wojna duńska (1864)">wojny z Danią w 1864 r.</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Historia_współczesnego_państwa_niemieckiego"><span id="Historia_wsp.C3.B3.C5.82czesnego_pa.C5.84stwa_niemieckiego"></span>Historia współczesnego państwa niemieckiego</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Związek_Północnoniemiecki"><span id="Zwi.C4.85zek_P.C3.B3.C5.82nocnoniemiecki"></span>Związek Północnoniemiecki</h4></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_P%C3%B3%C5%82nocnoniemiecki" title="Związek Północnoniemiecki">Związek Północnoniemiecki</a>.</i></div> <p>Pruskie zwycięstwo w <a href="/wiki/Wojna_prusko-austriacka" title="Wojna prusko-austriacka">wojnie z Austrią</a> w 1866 r. położyło kres istnieniu Związku Niemieckiego oraz umożliwiło utworzenie bez udziału <a href="/wiki/Cesarstwo_Austrii" title="Cesarstwo Austrii">Austrii</a>, dotąd jednego z państw niemieckich, <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_P%C3%B3%C5%82nocnoniemiecki" title="Związek Północnoniemiecki">Związku Północnoniemieckiego</a> (<i>Norddeutscher Bund</i>), stanowiącego najwcześniejszy podmiot prawa międzynarodowego, z którym współczesne Niemcy zachowują ciągłość prawną. Zarazem po raz pierwszy Prusy weszły wówczas w skład niemieckiego państwa narodowego jako całość, a zatem włączając w to również <a href="/wiki/Prusy_Wschodnie" title="Prusy Wschodnie">Prusy Wschodnie</a> oraz <a href="/wiki/Zab%C3%B3r_pruski" title="Zabór pruski">zabór pruski</a> podzielonej Polski, w wyniku czego nasiliła się <a href="/wiki/Germanizacja" title="Germanizacja">germanizacja</a> tych terenów, wzbudzając opór Polaków<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32">[32]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Cesarstwo_Niemieckie">Cesarstwo Niemieckie</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Deutsches_Reich_(1871-1918)-en.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Deutsches_Reich_%281871-1918%29-en.png/310px-Deutsches_Reich_%281871-1918%29-en.png" decoding="async" width="310" height="310" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Deutsches_Reich_%281871-1918%29-en.png/465px-Deutsches_Reich_%281871-1918%29-en.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Deutsches_Reich_%281871-1918%29-en.png/620px-Deutsches_Reich_%281871-1918%29-en.png 2x" data-file-width="2362" data-file-height="2362" /></a><figcaption>Mapa Cesarstwa Niemieckiego (1871–1918)</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Cesarstwo_Niemieckie" title="Cesarstwo Niemieckie">Cesarstwo Niemieckie</a> i <a href="/wiki/Kolonie_niemieckie" title="Kolonie niemieckie">Kolonie niemieckie</a>.</i></div> <p>Po pokonaniu przez Związek Północnoniemiecki Francji podczas <a href="/wiki/Wojna_francusko-pruska" title="Wojna francusko-pruska">wojny w 1870 r.</a>, 18 stycznia 1871 r. w okupowanym <a href="/wiki/Wersal" title="Wersal">Wersalu</a> proklamowano w Galerii Zwierciadlanej <a href="/wiki/Pa%C5%82ac_wersalski" title="Pałac wersalski">pałacu wersalskiego</a> Cesarstwo Niemieckie, które połączyło wszystkie państewka niemieckie poza Austrią, <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburgiem</a>, <a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtensteinem</a> oraz kantonami szwajcarskiej <a href="/wiki/Alemania" title="Alemania">Alemanii</a>. Prusy, które zajmowały ok. 2/3 powierzchni nowego państwa, zdominowały je. Pruscy królowie z dynastii Hohenzollernów przybrali tytuł cesarski, a Berlin stał się jego stolicą<sup id="cite_ref-GER_30-3" class="reference"><a href="#cite_note-GER-30">[30]</a></sup>. W kolejnych latach dzięki polityce zagranicznej Bismarck jako kanclerz Niemiec pod rozkazami cesarza zapewnił państwu silną pozycję na arenie międzynarodowej poprzez luźne trzymanie się przymierzy, odosabnianie <a href="/wiki/III_Republika_Francuska" title="III Republika Francuska">Francji</a> w sprawach dyplomatycznych i unikanie wojen. </p><p>Za panowania <a href="/wiki/Wilhelm_II_Hohenzollern" title="Wilhelm II Hohenzollern">Wilhelma II Hohenzollerna</a> Niemcy zaczęły stawać się państwem <a href="/wiki/Imperializm" title="Imperializm">imperialistycznym</a>, co prowadziło do konfliktów z sąsiednimi państwami. W rezultacie <a href="/wiki/Konferencja_berli%C5%84ska_(1884%E2%80%931885)" title="Konferencja berlińska (1884–1885)">konferencji berlińskiej w 1884 r.</a> Niemcy zażądały przyznania wielu kolonii, np. <a href="/wiki/Niemiecka_Afryka_Wschodnia" title="Niemiecka Afryka Wschodnia">Niemieckiej Afryki Wschodniej</a>, <a href="/wiki/Niemiecka_Afryka_Po%C5%82udniowo-Zachodnia" title="Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia">Niemieckiej Afryki Południowo-Zachodniej</a>, <a href="/wiki/Togo" title="Togo">Togo</a> oraz <a href="/wiki/Kamerun" title="Kamerun">Kamerunu</a><sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33">[33]</a></sup>. Pomiędzy 1904-1907, wojska Cesarstwa Niemieckiego <a href="/wiki/Ludob%C3%B3jstwo_Herero_i_Namaqua" title="Ludobójstwo Herero i Namaqua">brutalne stłumiły powstania afrykańskich ludów Herero i Namaqua</a>, to wydarzenie jest uznawane za pierwsze ludobójstwo XX wieku<sup id="cite_ref-Ostatnie_dni_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-Ostatnie_dni-34">[34]</a></sup>. </p><p>Wzrost znaczenia Niemiec oraz schyłek <a href="/wiki/Imperium_Osma%C5%84skie" title="Imperium Osmańskie">Imperium Osmańskiego</a> skutkujący narastaniem na <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Ba%C5%82ka%C5%84ski" title="Półwysep Bałkański">Bałkanach</a> rywalizacji pomiędzy Austro-Węgrami a Rosją, doprowadziły do znacznego przegrupowania sojuszy europejskich. Po rozpadzie <a href="/wiki/Sojusz_Trzech_Cesarzy" title="Sojusz Trzech Cesarzy">Sojuszu Trzech Cesarzy</a> polityka Niemiec początkowo była niejednoznaczna, jako że weszły one z <a href="/wiki/Austro-W%C4%99gry" title="Austro-Węgry">Austro-Węgrami</a> w <a href="/wiki/Dwuprzymierze" title="Dwuprzymierze">Dwuprzymierze</a>, ale zarazem zawarły sprzeczny z nim <a href="/wiki/Traktat_reasekuracyjny" title="Traktat reasekuracyjny">traktat reasekuracyjny</a> z Rosją, jednak ostatecznie zdecydowały się drugi z tych traktatów zakończyć. Następnie do Dwuprzymierza pomimo długiej tradycji konfliktów z Austrią przystąpiło również <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_W%C5%82och" class="mw-disambig" title="Królestwo Włoch">Królestwo Włoch</a>, czyniąc z niego <a href="/wiki/Tr%C3%B3jprzymierze" title="Trójprzymierze">Trójprzymierze</a>. W odpowiedzi Rosja i Francja utworzyły pomimo różnic ustrojowych i ideologicznych <a href="/wiki/Sojusz_francusko-rosyjski" title="Sojusz francusko-rosyjski">sojusz francusko-rosyjski</a>, z kolei zagrożona rozbudowującą się niemiecką marynarką wojenną <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a> zdecydowała się zawrzeć <a href="/wiki/Entente_cordiale" title="Entente cordiale">entente cordiale</a> z będącą jej historycznym rywalem Francją, zaś ostatecznie formowanie się skierowanego przeciw Trójprzymierzu <a href="/wiki/Ententa" title="Ententa">Trójporozumienia</a> dopełnione zostało poprzez <a href="/wiki/Porozumienie_rosyjsko-angielskie" title="Porozumienie rosyjsko-angielskie">porozumienie rosyjsko-angielskie</a><sup id="cite_ref-KSI_23-6" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. </p><p><a href="/wiki/Zamach_w_Sarajewie" title="Zamach w Sarajewie">Zamach w Sarajewie</a> na <a href="/wiki/Franciszek_Ferdynand_Habsburg" title="Franciszek Ferdynand Habsburg">Franciszka Ferdynanda Habsburga</a> 28 czerwca 1914 r. był bezpośrednią przyczyną wybuchu <a href="/wiki/I_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="I wojna światowa">I wojny światowej</a><sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35">[35]</a></sup>. Niemcy, jako jedno z bloku <a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_centralne" title="Państwa centralne">państw centralnych</a>, ucierpiały wskutek porażki z <a href="/wiki/Ententa" title="Ententa">ententą</a> podczas jednego z najkrwawszych konfliktów w historii, który pochłonął około 2 milionów niemieckich żołnierzy. W listopadzie 1918 r. wybuchla <a href="/wiki/Rewolucja_listopadowa" title="Rewolucja listopadowa">rewolucja listopadowa</a>, skutkująca <a href="/wiki/Abdykacja" title="Abdykacja">abdykacją</a> Wilhelma II (zarówno jako cesarza, jak i króla Prus) w imieniu swoim oraz <a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_koronny" title="Książę koronny">kronprinza</a>, a także monarchów panujących w pozostałych krajach związkowych. Działania zbrojne w I wojnie światowej zakończył 11 listopada <a href="/wiki/Rozejm_w_Compi%C3%A8gne_(1918)" title="Rozejm w Compiègne (1918)">Rozejm w Compiègne</a><sup id="cite_ref-wersal_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-wersal-36">[36]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Republika_Weimarska">Republika Weimarska</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ausrufung_Republik_Scheidemann.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Ausrufung_Republik_Scheidemann.jpg/220px-Ausrufung_Republik_Scheidemann.jpg" decoding="async" width="220" height="277" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Ausrufung_Republik_Scheidemann.jpg/330px-Ausrufung_Republik_Scheidemann.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Ausrufung_Republik_Scheidemann.jpg/440px-Ausrufung_Republik_Scheidemann.jpg 2x" data-file-width="996" data-file-height="1252" /></a><figcaption>Philip Scheidemann proklamuje republikę z okna gabinetu kanclerskiego</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Karte_des_Deutschen_Reiches,_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg/310px-Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg.png" decoding="async" width="310" height="282" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg/465px-Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg/620px-Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg.png 2x" data-file-width="974" data-file-height="885" /></a><figcaption>Mapa Niemiec w latach 1919–1937</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Republika_Weimarska" title="Republika Weimarska">Republika Weimarska</a>.</i></div> <p>Na początku niemieckiej rewolucji w listopadzie 1918 r. Niemcy stały się <a href="/wiki/Republika" title="Republika">republiką</a>, a następnie zostały zmuszone do podpisania <a href="/wiki/Traktat_wersalski" title="Traktat wersalski">traktatu wersalskiego</a> w czerwcu 1919 r., w wyniku którego utraciły na rzecz odrodzonej Polski większość dawnego <a href="/wiki/Zab%C3%B3r_pruski" title="Zabór pruski">zaboru pruskiego</a>, a ponadto straciły większość innych ziem zdobytych po styczniu 1871 r<sup id="cite_ref-wersal_36-1" class="reference"><a href="#cite_note-wersal-36">[36]</a></sup>. Walka o władzę toczyła się jednak dalej, z radykalnie lewicowymi <a href="/wiki/Komunizm" title="Komunizm">komunistami</a>, którzy przejęli władzę w Bawarii. Rewolucja chyliła się ku końcowi 11 sierpnia 1919 r., kiedy demokratyczna <a href="/wiki/Konstytucja_weimarska" title="Konstytucja weimarska">konstytucja weimarska</a> została zatwierdzona przez <a href="/wiki/Lista_prezydent%C3%B3w_Niemiec" title="Lista prezydentów Niemiec">prezydenta</a> <a href="/wiki/Friedrich_Ebert" title="Friedrich Ebert">Friedricha Eberta</a><sup id="cite_ref-KSI_23-7" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. Nastąpił wtedy okres swobody oraz rozwoju kulturalnego, gospodarczego i politycznego, nazywany „złotymi latami dwudziestymi”, czyli <i><a href="/wiki/Goldene_Zwanziger" title="Goldene Zwanziger">Goldene Zwanziger</a></i>. W 1929 r. nastąpił jednak <a href="/wiki/Wielki_kryzys" title="Wielki kryzys">wielki kryzys</a>, który zaostrzył trudności gospodarcze związane z obciążeniami nałożonymi przez <a href="/wiki/Traktat_wersalski" title="Traktat wersalski">traktat wersalski</a>, skutkując przedłużającym się okresem niestabilnych rządów. Naród niemiecki coraz słabiej utożsamiał się z rządem, co stworzyło podatny grunt dla <a href="/wiki/Legenda_o_ciosie_w_plecy" title="Legenda o ciosie w plecy">legendy o ciosie w plecy</a>, czyli <a href="/wiki/Teoria_spiskowa" title="Teoria spiskowa">teorii spiskowej</a> głoszącej, iż winę za przegranie I wojny światowej miały rzekomo ponosić określone grupy polityczne i narodowościowe w ramach społeczeństwa Niemiec poprzez niewystarczające wspieranie wojska, w tym ich członkowie wchodzący w skład pierwszych cywilnych rządów republiki, posądzani o zdradę państwa poprzez podpisanie traktatu wersalskiego. Do 1932 r. skrajne stronnictwa (<a href="/wiki/Komunistyczna_Partia_Niemiec" title="Komunistyczna Partia Niemiec">Komunistyczna Partia Niemiec</a> oraz <a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników</a>) przejęły kontrolę nad większością parlamentu, podsycając niezadowolenie z rządu<sup id="cite_ref-KSI_23-8" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="III_Rzesza">III Rzesza</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-S33882,_Adolf_Hitler_retouched.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Bundesarchiv_Bild_183-S33882%2C_Adolf_Hitler_retouched.jpg/130px-Bundesarchiv_Bild_183-S33882%2C_Adolf_Hitler_retouched.jpg" decoding="async" width="130" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Bundesarchiv_Bild_183-S33882%2C_Adolf_Hitler_retouched.jpg/195px-Bundesarchiv_Bild_183-S33882%2C_Adolf_Hitler_retouched.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Bundesarchiv_Bild_183-S33882%2C_Adolf_Hitler_retouched.jpg/260px-Bundesarchiv_Bild_183-S33882%2C_Adolf_Hitler_retouched.jpg 2x" data-file-width="505" data-file-height="799" /></a><figcaption><a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzesza</a>.</i></div> <p>Po serii nieudanych prób utworzenia rządu, 30 stycznia 1933 r. prezydent <a href="/wiki/Paul_von_Hindenburg" title="Paul von Hindenburg">Paul von Hindenburg</a> mianował kanclerzem Niemiec <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolfa Hitlera</a><sup id="cite_ref-KSI_23-9" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. 27 lutego 1933 doszło do <a href="/wiki/Po%C5%BCar_Reichstagu" title="Pożar Reichstagu">pożaru Reichstagu</a>, co doprowadziło do zniesienia wielu praw obywatelskich, a w przypadku <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydów</a> niemieckich, do całkowitego pozbawienia ich statusu obywateli Rzeszy. Stało się to możliwe po tym, gdy rząd został upoważniony do wydawania niezgodnych z konstytucją dekretów z mocą ustawy, w wyniku tzw. <a href="/wiki/Ustawa_o_pe%C5%82nomocnictwach" title="Ustawa o pełnomocnictwach">ustawy o pełnomocnictwach</a>, którą uchwalono dzięki poparciu <a href="/wiki/Niemiecka_Partia_Centrum" title="Niemiecka Partia Centrum">katolickiej Partii Centrum</a>, podczas gdy <a href="/wiki/Socjaldemokratyczna_Partia_Niemiec" title="Socjaldemokratyczna Partia Niemiec">Socjaldemokratyczna Partia Niemiec</a> głosowała jako jedyna przeciwko, zaś posłowie <a href="/wiki/Komunistyczna_Partia_Niemiec" title="Komunistyczna Partia Niemiec">Komunistycznej Partii Niemiec</a> byli wówczas już uwięzieni<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37">[37]</a></sup><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38">[38]</a></sup>. Po przeprowadzeniu w marcu i kwietniu 1933 r. <i><a href="/wiki/Gleichschaltung" title="Gleichschaltung">Gleichschaltung</a></i> Niemiec, <a href="/wiki/Kraje_zwi%C4%85zkowe_Niemiec" title="Kraje związkowe Niemiec">ich kraje związkowe</a> straciły realne kompetencje i stały się jednostkami o znaczeniu głównie ceremonialnym, a wszystkie spośród ich rządów niezdominowanych jeszcze przez NSDAP zostały wymienione na lojalne wobec nazistów, zaś rzeczywistego znaczenia nabrał odtąd wprowadzony <i>de facto</i> nowy podział administracyjny Rzeszy, oparty na pozbawionych autonomii jednostkach terytorialnych zwanych <i><a href="/wiki/Gau" title="Gau">Gaue</a></i>. Po śmierci von Hindenburga w roku następnym, Hitler połączył urzędy prezydenta i kanclerza w pojedynczą funkcję <i><a href="/wiki/F%C3%BChrer" title="Führer">Führera</a></i>, obejmując w kraju pełną i nieograniczoną władzę dyktatorską, której używał w celu zniszczenia jakiegokolwiek, realnego lub domniemanego oporu, Hitler stworzył scentralizowane państwo <a href="/wiki/Totalitaryzm" title="Totalitaryzm">totalitarne</a> w ciągu niewielu miesięcy. Gospodarka rosła, napędzana głównie przez państwowe inwestycje w infrastrukturę transportową (budowa sieci <i><a href="/wiki/Reichsautobahn" title="Reichsautobahn">Reichsautobahnen</a></i>) oraz zbrojenie militarne<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39">[39]</a></sup>. </p><p>W 1935 r. III Rzesza odzyskała kontrolę nad <a href="/wiki/Terytorium_Saary" title="Terytorium Saary">Terytorium Saary</a> i tamtejszym <a href="/wiki/Zag%C5%82%C4%99bie_Saary" title="Zagłębie Saary">Zagłębiem Saary</a>, a w 1936 <a href="/wiki/Remilitaryzacja_Nadrenii" title="Remilitaryzacja Nadrenii">zremilitaryzowała Nadrenię</a>; były to dwie prowincje niemieckie, które na mocy traktatu wersalskiego (1919) znajdowały się pod częściową kontrolą państw ententy<sup id="cite_ref-KSI_23-10" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. Wraz z <a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_wojna_domowa" title="Hiszpańska wojna domowa">hiszpańską wojną domową</a> rozpoczęła się współpraca wojskowa Niemiec i Włoch, poszerzona następnie o Japonię i sformalizowana 27 września 1940 roku w <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlinie</a> zawarciem <a href="/wiki/Pakt_trzech" title="Pakt trzech">paktu trzech</a>, której wynikiem było utworzenie przez te państwa bloku wojskowego <i><a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_Osi" title="Państwa Osi">państw Osi</a></i>. W 1938 r. nastąpił tzw. <a href="/wiki/Anschluss" title="Anschluss">Anschluss Austrii</a> oraz wymuszone na Litwie przejęcie <a href="/wiki/Okr%C4%99g_K%C5%82ajpedy" title="Okręg Kłajpedy">Okręgu Kłajpedy</a>, a po zawarciu <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_monachijski" title="Układ monachijski">układu monachijskiego</a> (1939) doszło do aneksji czechosłowackiego <a href="/wiki/Kraj_Sudet%C3%B3w" title="Kraj Sudetów">Kraju Sudeckiego</a>. Wbrew oświadczeniu Niemiec zawartemu w układzie monachijskim, jakoby wraz z jego przyjęciem <i>wszystkie roszczenia Rzeszy zostały zaspokojone</i>, krótko potem pod niemiecką kontrolą znalazła się cała <a href="/wiki/Druga_Republika_Czechos%C5%82owacka" title="Druga Republika Czechosłowacka">Czechosłowacja</a><sup id="cite_ref-KSI_23-11" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. Zarazem adresatem kolejnych niemieckich roszczeń terytorialnych stały się, począwszy od stycznia 1939 r., także <a href="/wiki/II_Rzeczpospolita" title="II Rzeczpospolita">II Rzeczpospolita</a> oraz zależne od niej autonomiczne <a href="/wiki/Wolne_Miasto_Gda%C5%84sk" title="Wolne Miasto Gdańsk">Wolne Miasto Gdańsk</a>, jednak rząd polski żądania te stanowczo odrzucił, wsparty brytyjskimi gwarancjami wojskowymi udzielonymi 6 kwietnia 1939 r. W ich efekcie <a href="/wiki/Deklaracja_polsko-niemiecka_o_niestosowaniu_przemocy_z_26_stycznia_1934" title="Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934">polsko-niemiecka deklaracja o nieagresji z 26 stycznia 1934 r.</a> została jednostronnie i bezpodstawnie (a w świetle jej postanowień także nieskutecznie w sensie prawnym) uznana przez Hitlera podczas przemówienia 28 kwietnia w <a href="/wiki/Reichstag" title="Reichstag">Reichstagu</a> za rzekomo zerwaną przez Polskę, podobnie jak brytyjsko-niemiecki <a href="/wiki/Traktat_londy%C5%84ski_(1930)#Efekty" title="Traktat londyński (1930)">traktat o ograniczeniu zbrojeń na morzu</a> z 18 czerwca 1935 r. został zarazem uznany przez Hitlera za rzekomo zerwany przez <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielką Brytanię</a><sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40">[40]</a></sup>. 19 maja został z kolei podpisany w Paryżu aneks do <a href="/wiki/Sojusz_polsko-francuski" title="Sojusz polsko-francuski">sojuszu polsko-francuskiego</a> z 1921 r., który zawierał protokół o współpracy wojskowej i ustanawiał gwarancje pomocy wojskowej. </p><p>Po zawarciu <a href="/wiki/Pakt_Ribbentrop-Mo%C5%82otow" title="Pakt Ribbentrop-Mołotow">paktu Ribbentrop-Mołotow</a>, niemiecki <a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">Wehrmacht</a> po przeprowadzeniu tzw. <a href="/wiki/Operacja_Himmler" title="Operacja Himmler">operacji Himmler</a> rozpoczął 1 września 1939 roku atak zbrojny (tzw. <a href="/wiki/Blitzkrieg" title="Blitzkrieg">Blitzkrieg</a>) na <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polskę</a>, która szybko została zajęta przez III Rzeszę i sowiecką <a href="/wiki/Armia_Czerwona" title="Armia Czerwona">Armię Czerwoną</a> w trakcie <a href="/wiki/Kampania_wrze%C5%9Bniowa" title="Kampania wrześniowa">kampanii wrześniowej</a>, zaś Wielka Brytania i Francja wypowiedziały w odpowiedzi Niemcom wojnę, co było oznaką rozpoczynającej się <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojny światowej</a><sup id="cite_ref-KSI_23-12" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. W trakcie rozwoju konfliktu Niemcy i ich sprzymierzeńcy szybko zdobyli kontrolę w większości Europy Kontynentalnej i <a href="/wiki/Afryka_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Afryka Północna">Północnej Afryce</a>, podjęto także zakończoną niepowodzeniem <a href="/wiki/Bitwa_o_Angli%C4%99" title="Bitwa o Anglię">próbę opanowania Wielkiej Brytanii</a>. Ponadto <a href="/wiki/Operacja_Tannenbaum" title="Operacja Tannenbaum">planowano inwazję na Szwajcarię i Liechtenstein</a>, zaś pozostające w Europie inne nieliczne państwa neutralne oprócz <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandii</a> (<a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a>, <a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a>, <a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a>, <a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a>, a nominalnie także <a href="/wiki/Francja_Vichy" title="Francja Vichy">Francja Vichy</a>) prowadziły politykę znacznych ustępstw wobec Niemiec. 22 czerwca 1941 r. Niemcy złamały pakt Ribbentrop-Mołotow i <a href="/wiki/Atak_Niemiec_na_ZSRR" title="Atak Niemiec na ZSRR">zaatakowały Związek Radziecki</a>. Po <a href="/wiki/Atak_na_Pearl_Harbor" title="Atak na Pearl Harbor">zaatakowaniu Pearl Harbor</a> przez <a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonię</a>, sprzymierzone z nią Niemcy, nie będąc zobligowanymi traktatowo ani przymuszonymi jednoznaczną koniecznością strategiczną, pomimo to zdecydowały się 11 grudnia 1941 r. również wypowiedzieć wojnę <a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stanom Zjednoczonym</a><sup id="cite_ref-KSI_23-13" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Nuremberg_Trials._Looking_down_on_defendants_dock,_circa_1945-1946._-_NARA_-_540127.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Nuremberg_Trials._Looking_down_on_defendants_dock%2C_circa_1945-1946._-_NARA_-_540127.jpg/220px-Nuremberg_Trials._Looking_down_on_defendants_dock%2C_circa_1945-1946._-_NARA_-_540127.jpg" decoding="async" width="220" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Nuremberg_Trials._Looking_down_on_defendants_dock%2C_circa_1945-1946._-_NARA_-_540127.jpg/330px-Nuremberg_Trials._Looking_down_on_defendants_dock%2C_circa_1945-1946._-_NARA_-_540127.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Nuremberg_Trials._Looking_down_on_defendants_dock%2C_circa_1945-1946._-_NARA_-_540127.jpg/440px-Nuremberg_Trials._Looking_down_on_defendants_dock%2C_circa_1945-1946._-_NARA_-_540127.jpg 2x" data-file-width="2951" data-file-height="2404" /></a><figcaption><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Trybuna%C5%82_Wojskowy_w_Norymberdze" title="Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze">Międzynarodowy Trybunał w Norymberdze</a> został powołany przez zwycięskich <a href="/wiki/Alianci_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Alianci (II wojna światowa)">Aliantów</a> w celu osądzenia głównych zbrodniarzy wojennych <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzeszy Niemieckiej</a> z okresu <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojny światowej</a>, 1945<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41">[41]</a></sup></figcaption></figure> <p>Porażki i straty poniesione w bitwach: <a href="/wiki/Bitwa_pod_Moskw%C4%85" title="Bitwa pod Moskwą">moskiewskiej</a>, <a href="/wiki/Bitwa_stalingradzka" title="Bitwa stalingradzka">stalingradzkiej</a> oraz <a href="/wiki/Bitwa_na_%C5%82uku_kurskim" title="Bitwa na łuku kurskim">na łuku kurskim</a>, zmusiły Niemcy i ich sojuszników do odwrotu na <a href="/wiki/Front_wschodni_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front wschodni (II wojna światowa)">froncie wschodnim</a><sup id="cite_ref-KSI_23-14" class="reference"><a href="#cite_note-KSI-23">[23]</a></sup>. Po <a href="/wiki/Operacja_Husky" title="Operacja Husky">inwazji aliantów na Sycylię</a> oraz wywołanego nią obaleniu w lipcu 1943 r. rządu <a href="/wiki/Benito_Mussolini" title="Benito Mussolini">Benito Mussoliniego</a>, Włochy, dotychczasowy sprzymierzeniec III Rzeszy, poddały się dwa miesiące później aliantom i przyłączyły do nich, przez co niemieckie oddziały musiały bronić dodatkowego <a href="/wiki/Kampania_w%C5%82oska_w_czasie_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Kampania włoska w czasie II wojny światowej">frontu we Włoszech</a>, a <a href="/wiki/Desant" title="Desant">desanty</a> w <a href="/wiki/L%C4%85dowanie_w_Normandii" title="Lądowanie w Normandii">Normandii</a> oraz <a href="/wiki/Operacja_Dragoon" title="Operacja Dragoon">Prowansji</a> otworzyły kolejny <a href="/wiki/Front_zachodni_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Front zachodni (II wojna światowa)">front zachodni</a>. W kolejnych miesiącach siły aliantów wdarły się w głąb niemieckiego terytorium, a <i>Führer</i> popełnił samobójstwo, w następstwie czego władze państwa ewakuowały się do <a href="/wiki/Flensburg" title="Flensburg">Flensburga</a>, zaś siły zbrojne III Rzeszy po zdobyciu przez Armię Czerwoną Berlina poddały się bezwarunkowo 8 maja 1945 r<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42">[42]</a></sup>. </p><p>III Rzesza prowadziła politykę <a href="/wiki/Ludob%C3%B3jstwo" title="Ludobójstwo">ludobójczą</a> na nieznaną wcześniej skalę. Z powodów ideologicznych (<a href="/wiki/Rasizm" title="Rasizm">rasizm</a>) głównie w latach 1942–1945 wymordowano prawie 6 milionów <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydów</a> i kilkaset tysięcy <a href="/wiki/Romowie" title="Romowie">Romów</a><sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43">[43]</a></sup>. Polityce wykluczenia i nieludzkiego traktowania, a w skrajnej sytuacji masowym mordom, byli poddawani <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">Słowianie</a> z podbitych i przeznaczonych do germanizacji terenów, głównie <a href="/wiki/Polacy" title="Polacy">Polacy</a>, <a href="/wiki/Bia%C5%82orusini" title="Białorusini">Białorusini</a> i <a href="/wiki/Rosjanie" title="Rosjanie">Rosjanie</a>. Ze społeczeństwa niemieckiego wykluczeni byli niepełnosprawni, <a href="/wiki/%C5%9Awiadkowie_Jehowy" title="Świadkowie Jehowy">Świadkowie Jehowy</a>, homoseksualiści, a także członkowie opozycji. W czasie wojny III Rzesza straciła szacunkowo 5,3 miliona żołnierzy<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44">[44]</a></sup> i miliony cywilów<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45">[45]</a></sup>, a także dużą część swego dawnego terytorium<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46">[46]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Okupacja_aliancka_i_okres_podzielonych_Niemiec">Okupacja aliancka i okres podzielonych Niemiec</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Occupied_Germany_and_Berlin.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Occupied_Germany_and_Berlin.png/290px-Occupied_Germany_and_Berlin.png" decoding="async" width="290" height="262" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Occupied_Germany_and_Berlin.png/435px-Occupied_Germany_and_Berlin.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/af/Occupied_Germany_and_Berlin.png 2x" data-file-width="452" data-file-height="409" /></a><figcaption>Alianckie strefy okupacyjne Niemiec po II wojnie światowej (w małej ramce – okupacyjne sektory Berlina)</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Okupacja_aliancka_Niemiec" title="Okupacja aliancka Niemiec">Okupacja aliancka Niemiec</a>, <a href="/wiki/Bizonia" title="Bizonia">Bizonia</a>, <a href="/wiki/Trizonia" title="Trizonia">Trizonia</a>, <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Republika Federalna Niemiec (1949–1990)</a>, <a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">Niemiecka Republika Demokratyczna</a>, <a href="/wiki/Berlin_Zachodni" title="Berlin Zachodni">Berlin Zachodni</a>, <a href="/wiki/Berlin_(wschodni)" title="Berlin (wschodni)">Berlin (wschodni)</a> i <a href="/wiki/Protektorat_Saary" title="Protektorat Saary">Protektorat Saary</a>.</i></div> <p>Po złożeniu broni przez Niemcy, w dniu 23 maja 1945 r. aresztowano we Flensburgu prezydenta <a href="/wiki/Karl_D%C3%B6nitz" title="Karl Dönitz">Karla Dönitza</a> i członków <a href="/wiki/Rz%C4%85d_Lutza_Schwerina_von_Krosigka" title="Rząd Lutza Schwerina von Krosigka">rządu Lutza Schwerina von Krosigka</a> oraz wycofano im uznanie, zaś powstałą kilkudniową próżnię władzy <a href="/wiki/Alianci_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Alianci (II wojna światowa)">alianci</a> zakończyli 5 czerwca 1945 r. wydając Deklarację Berlińską, na mocy której przejęli w Niemczech bezpośrednio pełnię władzy centralnej, wykonując ją przy pomocy <a href="/wiki/Sojusznicza_Rada_Kontroli_Niemiec" title="Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec">Sojuszniczej Rady Kontroli Niemiec</a>. Terytoria na wschód od <a href="/wiki/Odra" title="Odra">Odry</a> i <a href="/wiki/Nysa_%C5%81u%C5%BCycka" title="Nysa Łużycka">Nysy Łużyckiej</a> zostały na mocy <a href="/wiki/Konferencja_poczdamska" title="Konferencja poczdamska">umowy poczdamskiej</a> całkowicie odłączone od Niemiec i przekazane Polsce oraz Związkowi Radzieckiemu, zaś 6,5 miliona Niemców zostało z nich wysiedlonych<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47">[47]</a></sup>, z kolei reszta terytoriów niemieckich została przejściowa podzielona pomiędzy aliantów na cztery strefy okupacyjne. Dotyczyło to również Berlina, który został osobno podzielony na 4 sektory okupacyjne, odrębne od stref okupacyjnych. <a href="/wiki/Ameryka%C5%84ska_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Amerykańska strefa okupacyjna w Niemczech">Amerykańską</a> i <a href="/wiki/Brytyjska_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Brytyjska strefa okupacyjna w Niemczech">brytyjską strefę okupacyjną</a> połączono 1 stycznia 1947 r. w tzw. <a href="/wiki/Bizonia" title="Bizonia">Bizonię</a>. Po ostatecznym poróżnieniu się Związku Radzieckiego z aliantami zachodnimi i sparaliżowaniu Sojuszniczej Rady Kontroli Niemiec począwszy od 20 marca 1948 r. poprzez wycofanie delegata sowieckiego, Bizonia wskutek poszerzenia o <a href="/wiki/Francuska_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Francuska strefa okupacyjna w Niemczech">strefę francuską</a> stała się 8 kwietnia 1949 r. tzw. <a href="/wiki/Trizonia" title="Trizonia">Trizonią</a>, na bazie której 7 września 1949 r. powstała <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Republika Federalna Niemiec</a> (<i>Bundesrepublik Deutschland</i>), natomiast <a href="/wiki/Radziecka_strefa_okupacyjna_w_Niemczech" title="Radziecka strefa okupacyjna w Niemczech">strefa radziecka</a> stała się 7 października 1949 roku osobną <a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">Niemiecką Republiką Demokratyczną</a> (<i>Deutsche Demokratische Republik</i>). Powołane <i>de facto </i> dwa niemieckie organizmy państwowe o ograniczonej suwerenności, zwane nieformalnie odpowiednio <i>Niemcami Zachodnimi</i> i <i>Niemcami Wschodnimi</i>, były <i>de iure</i> przez cały okres ich współistnienia podmiotami zorganizowanymi w celu tymczasowego rządzenia kontrolowanymi przez siebie terytoriami należącymi do wciąż istniejącego teoretycznie państwa niemieckiego jako całości, w którym aż do 15 marca 1991 r. władzą najwyższą (i zarazem do 3 października 1990 r. jedyną) pozostawała nieaktywna w praktyce <a href="/wiki/Sojusznicza_Rada_Kontroli_Niemiec" title="Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec">Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec</a><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48">[48]</a></sup><sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49">[49]</a></sup>. Niemcy Wschodnie próbowały zignorować odrębny status podzielonego Berlina, wybierając na swoją stolicę niewchodzący formalnie w ich skład <a href="/wiki/Berlin_(wschodni)" title="Berlin (wschodni)">wschodni sektor Berlina</a>, natomiast pozostałe trzy sektory miasta weszły w skład terytorium <a href="/wiki/Berlin_Zachodni" title="Berlin Zachodni">Berlina Zachodniego</a> niewchodzącego formalnie w skład Niemiec Zachodnich, toteż siedzibą rządu zachodnioniemieckiego stało się <a href="/wiki/Bonn" title="Bonn">Bonn</a><sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50">[50]</a></sup>. Analogicznie do <a href="/wiki/Terytorium_Saary" title="Terytorium Saary">Terytorium Saary</a> istniejącego w okresie międzywojennym, po II wojnie światowej istniał także zależny od Francji <a href="/wiki/Protektorat_Saary" title="Protektorat Saary">Protektorat Saary</a>, który ostatecznie wszedł w 1957 r. w skład Niemiec Zachodnich. </p><p>Niemcy Zachodnie, stworzone jako republika federalna ze <a href="/wiki/Spo%C5%82eczna_gospodarka_rynkowa" title="Społeczna gospodarka rynkowa">społeczną gospodarką rynkową</a>, była sprzymierzona ze Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią i Francją oraz pozostawała od tych państw formalnie zależna, jako że zachowały one prawo ingerowania w wewnętrzne sprawy republiki, przy czym po 1955 r. państwa te niemal zaprzestały formalnego korzystania z tego prawa. Nastąpił dynamiczny <a href="/wiki/Wzrost_gospodarczy" title="Wzrost gospodarczy">wzrost gospodarczy</a>, który rozpoczął się w latach pięćdziesiątych. W 1955 r. państwo wstąpiło do <a href="/wiki/NATO" title="NATO">NATO</a>, a w 1957 r. było jednym z założycieli <a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnota_Europejska" title="Wspólnota Europejska">Wspólnoty Europejskiej</a>. Początkowo polityka tego państwa pozostawała zgodnie z <a href="/wiki/Doktryna_Hallsteina" title="Doktryna Hallsteina">doktryną Hallsteina</a> nieprzyjazna wobec państw Europy Środkowej i Wschodniej, ulegając zmianie dopiero wraz z nadejściem <i><a href="/wiki/Ostpolitik" title="Ostpolitik">Ostpolitik</a></i> po 1970 r. Niemcy Wschodnie należały natomiast do <a href="/wiki/Uk%C5%82ad_Warszawski" title="Układ Warszawski">Układu Warszawskiego</a> i <a href="/wiki/Rada_Wzajemnej_Pomocy_Gospodarczej" title="Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej">Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej</a>, znajdując się pod gospodarczą i militarną kontrolą <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich">Związku Radzieckiego</a>. Pomimo nazwy kraju, władza polityczna sprawowana w nim była jedynie przez ważniejszych członków komunistycznej <a href="/wiki/Socjalistyczna_Partia_Jedno%C5%9Bci_Niemiec" title="Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec">Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec</a> mającej monopol władzy, wspomaganej przez <a href="/wiki/Ministerstwo_Bezpiecze%C5%84stwa_Pa%C5%84stwowego_NRD" title="Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD">Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD</a> (Stasi) kierujące aparatem wszechwładnej <a href="/wiki/Tajna_policja" title="Tajna policja">tajnej policji</a>, a także wiele innych organizacji, kontrolujących każdy aspekt życia społecznego<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51">[51]</a></sup>. Dzięki poprawie stosunków między RFN i NRD oraz zawarciu tzw. „<a href="/wiki/Uk%C5%82ad_NRD%E2%80%93RFN" title="Układ NRD–RFN">układu NRD-RFN</a>”, oba państwa niemieckie w 1973 roku przystąpiły do <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">ONZ</a><sup id="cite_ref-oxford_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-oxford-52">[52]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/220px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/330px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg/440px-West_and_East_Germans_at_the_Brandenburg_Gate_in_1989.jpg 2x" data-file-width="661" data-file-height="498" /></a><figcaption>Mur Berliński wraz z Bramą Brandenburską</figcaption></figure> <p>Pomimo propagandy wschodnioniemieckiej zachwalającej ustrój socjalistyczny oraz podsycającej strach przed ewentualną inwazją z Niemiec Zachodnich, wielu obywateli NRD wyjeżdżało na zachód w celu uzyskania wolności i lepszych perspektyw życiowych<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53">[53]</a></sup>. <a href="/wiki/Mur_Berli%C5%84ski" title="Mur Berliński">Mur berliński</a>, zbudowany w 1961 r. w celu powstrzymania mieszkańców Wschodnich Niemiec od uciekania na zachód stał się symbolem <a href="/wiki/Zimna_wojna" title="Zimna wojna">zimnej wojny</a>, a jego upadek w 1989 r., poprzedzony reformami demokratycznymi w Polsce i na Węgrzech, stał się symbolem upadku komunizmu i ponownego zjednoczenia Niemiec<sup id="cite_ref-GER_30-4" class="reference"><a href="#cite_note-GER-30">[30]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Przywrócenie_integralności_i_suwerenności_Niemiec"><span id="Przywr.C3.B3cenie_integralno.C5.9Bci_i_suwerenno.C5.9Bci_Niemiec"></span>Przywrócenie integralności i suwerenności Niemiec</h4></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ponowne_zjednoczenie_Niemiec" title="Ponowne zjednoczenie Niemiec">Ponowne zjednoczenie Niemiec</a>.</i></div> <p>Zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku na mocy traktatu zjednoczeniowego, którego ratyfikacja stała się możliwa wskutek zawarciu 12 września porozumienia podczas <a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">moskiewskiej</a> konferencji <a href="/wiki/Konferencja_dwa_plus_cztery" title="Konferencja dwa plus cztery">dwa plus cztery</a>, podobnie jak odzyskanie przez zjednoczone Niemcy w dniu 15 marca 1991 r. pełnej suwerenności, z kolei 9 września 1994 r. terytorium Niemiec opuścili ostatni stacjonujący tam żołnierze wojsk rosyjskich<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54">[54]</a></sup> W latach 1994–2000 odbyły się przenosiny naczelnych organów władz państwowych do Berlina, podczas gdy Bonn zachowało status <i>Bundesstadt</i> (miasta federalnego), pozostającego siedzibą kilku ministerstw<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55">[55]</a></sup>. </p><p>Po zjednoczeniu Niemcy zaczęły odgrywać większą rolę w <a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unii Europejskiej</a> i NATO. Wysłały m.in. żołnierzy na misję pokojową na <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Ba%C5%82ka%C5%84ski" title="Półwysep Bałkański">Bałkany</a>, w celu utrzymania tam równowagi, a także do <a href="/wiki/Afganistan" title="Afganistan">Afganistanu</a><sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56">[56]</a></sup>. W 2005 r. <a href="/wiki/Angela_Merkel" title="Angela Merkel">Angela Merkel</a> została pierwszym kanclerzem-kobietą<sup id="cite_ref-GER_30-5" class="reference"><a href="#cite_note-GER-30">[30]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geografia">Geografia</h2></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Geografia_Niemiec" title="Geografia Niemiec">Geografia Niemiec</a>, <a href="/wiki/Rzeki_w_Niemczech" title="Rzeki w Niemczech">Rzeki w Niemczech</a>, <a href="/wiki/Jeziora_w_Niemczech" title="Jeziora w Niemczech">Jeziora w Niemczech</a>, <a href="/wiki/Wyspy_Niemiec" title="Wyspy Niemiec">Wyspy Niemiec</a> i <a href="/wiki/Ochrona_przyrody_w_Niemczech" title="Ochrona przyrody w Niemczech">Ochrona przyrody w Niemczech</a>.</i></div> <div style="width: 350px; float: right; margin: none; padding: none; border: none; clear: right; background-color: #ffffff; color:#000; position: relative; max-width:100%" class="ilustracja-z-etykietami"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:000_Gjermania_harta.PNG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/000_Gjermania_harta.PNG/350px-000_Gjermania_harta.PNG" decoding="async" width="350" height="376" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7d/000_Gjermania_harta.PNG 1.5x" data-file-width="351" data-file-height="377" /></a></span> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:225px; top: 106.45px; text-align: ;"><big><b><a href="/wiki/Berlin" title="Berlin"><span style="color: #000000;">Berlin</span></a></b></big></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:229.999995px; top: 168.0000025px; text-align: ;"><a href="/wiki/Lipsk" title="Lipsk"><span style="color: #000000;">Lipsk</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:262.000005px; top: 176.000005px; text-align: ;"><a href="/wiki/Drezno" title="Drezno"><span style="color: #000000;">Drezno</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:207.999996px; top: 140.999998px; text-align: ;"><a href="/wiki/Magdeburg" title="Magdeburg"><span style="color: #000000;">Magdeburg</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:221.0000005px; top: 52.000003px; text-align: ;"><a href="/wiki/Rostock" title="Rostock"><span style="color: #000000;">Rostock</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:178.99999px; top: 67.000002px; text-align: ;"><a href="/wiki/Lubeka" title="Lubeka"><span style="color: #000000;">Lubeka</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:133.000001px; top: 42.0000025px; text-align: ;"><a href="/wiki/Kilonia" title="Kilonia"><span style="color: #000000;">Kilonia</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:152.999995px; top: 83px; text-align: ;"><big><a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg"><span style="color: #000000;">Hamburg</span></a></big></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:108.000005px; top: 100.0000005px; text-align: ;"><a href="/wiki/Brema" title="Brema"><span style="color: #000000;">Brema</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:95.9999995px; top: 65.0000005px; text-align: ;"><a href="/wiki/Bremerhaven" title="Bremerhaven"><span style="color: #000000;">Bremerhaven</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:90.9999975px; top: 83px; text-align: ;"><a href="/wiki/Emden" title="Emden"><span style="color: #000000;">Emden</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:130.999996px; top: 132px; text-align: ;"><a href="/wiki/Hanower" title="Hanower"><span style="color: #000000;">Hanower</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:150.000005px; top: 171.00001px; text-align: ;"><a href="/wiki/Kassel" title="Kassel"><span style="color: #000000;">Kassel</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:162px; top: 324.5px; text-align: ;"><big><a href="/wiki/Monachium" title="Monachium"><span style="color: #000000;">Monachium</span></a></big></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:129.000005px; top: 275.9999925px; text-align: ;"><a href="/wiki/Stuttgart" title="Stuttgart"><span style="color: #000000;">Stuttgart</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:116.9999995px; top: 247.999996px; text-align: ;"><a href="/wiki/Mannheim" title="Mannheim"><span style="color: #000000;">Mannheim</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:125.499998px; top: 219.0000005px; text-align: ;"><a href="/wiki/Frankfurt_nad_Menem" title="Frankfurt nad Menem"><span style="color: #000000;">Frankfurt<br />nad Menem</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:181.25px; top: 266.05px; text-align: ;"><a href="/wiki/Norymberga" title="Norymberga"><span style="color: #000000;">Norymberga</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:57.999999px; top: 227.999995px; text-align: ;"><a href="/wiki/Wiesbaden" title="Wiesbaden"><span style="color: #000000;">Wiesbaden</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:56.000001px; top: 203.00002px; text-align: ;"><a href="/wiki/Bonn" title="Bonn"><span style="color: #000000;">Bonn</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:74.0000005px; top: 174.999985px; text-align: ;"><a href="/wiki/D%C3%BCsseldorf" title="Düsseldorf"><span style="color: #000000;">Düsseldorf</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:81.9999995px; top: 164.000003px; text-align: ;"><a href="/wiki/Essen" title="Essen"><span style="color: #000000;">Essen</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:77.000001px; top: 186.9999975px; text-align: ;"><big><a href="/wiki/Kolonia_(Niemcy)" title="Kolonia (Niemcy)"><span style="color: #000000;">Kolonia</span></a></big></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:75.9999985px; top: 147.0000025px; text-align: ;"><a href="/wiki/Duisburg" title="Duisburg"><span style="color: #000000;">Duisburg</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:297.99999px; top: 114.9999995px; text-align: ;"><a href="/wiki/Polska" title="Polska"><span style="color: #000000;"><i><b>POLSKA</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:269.99999px; top: 237.999999px; text-align: ;"><a href="/wiki/Czechy" title="Czechy"><span style="color: #000000;"><i><b>CZECHY</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:283.000005px; top: 328px; text-align: ;"><a href="/wiki/Austria" title="Austria"><span style="color: #000000;"><i><b>AUSTRIA</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:67.9999995px; top: 359.000025px; text-align: ;"><a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria"><span style="color: #000000;"><i><b>SZWAJCARIA</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:166.000003px; top: 359.000025px; text-align: ;"><a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein"><span style="color: #000000;"><i><b>LIECHTENSTEIN</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:3.0000001px; top: 262.00001px; text-align: ;"><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg"><span style="color: #000000;"><i><b>LUKSEMBURG</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:17.9999991px; top: 300.999999px; text-align: ;"><a href="/wiki/Francja" title="Francja"><span style="color: #000000;"><i><b>FRANCJA</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:4.9999995px; top: 203.800015px; text-align: ;"><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia"><span style="color: #000000;"><i><b>BELGIA</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:11.9999995px; top: 133.9999945px; text-align: ;"><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia"><span style="color: #000000;"><i><b>HOLANDIA</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:160.000002px; top: 9.0000005px; text-align: ;"><a href="/wiki/Dania" title="Dania"><span style="color: #000000;"><i><b>DANIA</b></i></span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:212.499995px; top: 286.999985px; text-align: ;"><a href="/wiki/Dunaj" title="Dunaj"><span style="font-style: italic; color: #48A3B5;">Dunaj</span></a></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:259.599999px; top: 14.64999975px; text-align: center;"><big><a href="/wiki/Morze_Ba%C5%82tyckie" title="Morze Bałtyckie"><span style="font-style: italic; color: #48A3B5;"><i>Morze<br /><br />Bałtyckie</i></span></a></big></div></div> <div style="font-size: 7pt; line-height: 10px;"><div style="position: absolute; left:16.99999975px; top: 38.5000025px; text-align: center;"><big><a href="/wiki/Morze_P%C3%B3%C5%82nocne" title="Morze Północne"><span style="font-style: italic; color: #48A3B5;"><i>Morze<br /><br />Północne</i></span></a></big></div></div> </div> <p>Niemcy znajdują się w <a href="/wiki/Europa_Zachodnia" title="Europa Zachodnia">Zachodniej Europie</a>. Na północy graniczą z <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Danią</a>, na wschodzie z <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polską</a> i <a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Republiką Czeską</a>, na południu z <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austrią</a> oraz <a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcarią</a>, na południowym zachodzie z <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francją</a> i <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburgiem</a>, a na północnym zachodzie z <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgią</a> i <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandią</a>. Leżą w przeważającej części pomiędzy równoleżnikami 47° a 55° N (fragment wyspy <a href="/wiki/Sylt" title="Sylt">Sylt</a> znajduje się na północ od równoleżnika 55°) oraz południkami 5° i 16° E. Obszar państwa obejmuje 357 021 km², w tym 349223 km² na lądzie i 7798 km² na wodzie. Jest to siódme pod względem wielkości państwo w Europie i <a href="/wiki/Lista_pa%C5%84stw_%C5%9Bwiata_wed%C5%82ug_powierzchni" title="Lista państw świata według powierzchni">62 na świecie</a><sup id="cite_ref-Niemcy_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. </p><p>Niemcy rozciągają się od <a href="/wiki/Alpy" title="Alpy">Alp</a> (z najwyższym szczytem kraju – <a href="/wiki/Zugspitze" title="Zugspitze">Zugspitze</a> o wysokości 2962 m n.p.m.) na południu po brzegi <a href="/wiki/Morze_P%C3%B3%C5%82nocne" title="Morze Północne">Morza Północnego</a> (<i>Nordsee</i>) na północnym zachodzie oraz <a href="/wiki/Morze_Ba%C5%82tyckie" title="Morze Bałtyckie">Bałtyku</a> (<i>Ostsee</i>) na północnym wschodzie. Porośnięte lasami wyżyny centralnych Niemiec oraz niziny na północy kraju (z najniższym punktem – <a href="/wiki/Urz%C4%85d_Wilstermarsch" title="Urząd Wilstermarsch">Wilstermarsch</a> o wysokości 3,54 m poniżej poziomu morza w miejscowości <a href="/wiki/Neuendorf-Sachsenbande" title="Neuendorf-Sachsenbande">Neuendorf-Sachsenbande</a>) przecinają liczne rzeki, np. <a href="/wiki/Ren" title="Ren">Ren</a>, <a href="/wiki/Dunaj" title="Dunaj">Dunaj</a> i <a href="/wiki/%C5%81aba" title="Łaba">Łaba</a>. Zanikające lodowce górskie pojawiają się w Alpach. Głównymi surowcami naturalnymi są: <a href="/wiki/%C5%BBelazo" title="Żelazo">rudy żelaza</a>, <a href="/wiki/W%C4%99giel_brunatny" title="Węgiel brunatny">węgiel brunatny</a>, <a href="/wiki/W%C4%99giel_kamienny" title="Węgiel kamienny">węgiel kamienny</a>, <a href="/wiki/Drewno_(technika)" title="Drewno (technika)">drewno</a>, <a href="/wiki/Potas" title="Potas">potas</a>, <a href="/wiki/Uran_(pierwiastek)" title="Uran (pierwiastek)">uran</a> i <a href="/wiki/Mied%C5%BA" title="Miedź">miedź</a>, <a href="/wiki/Gaz_ziemny" title="Gaz ziemny">gaz ziemny</a>, <a href="/wiki/Halit" title="Halit">sól kamienna</a> i <a href="/wiki/S%C3%B3l_potasowa" title="Sól potasowa">potasowa</a>, <a href="/wiki/Nikiel" title="Nikiel">nikiel</a> oraz <a href="/wiki/Woda" title="Woda">woda</a><sup id="cite_ref-Niemcy_57-1" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. Na terenie Niemiec można wydzielić cztery wielkie regiony geograficzne: <a href="/wiki/Nizina_P%C3%B3%C5%82nocnoniemiecka" title="Nizina Północnoniemiecka">Nizinę Północnoniemiecką</a>, <a href="/wiki/%C5%9Aredniog%C3%B3rze_Niemieckie" title="Średniogórze Niemieckie">Średniogórze Niemieckie</a>, przedgórze Alp (<a href="/wiki/Wy%C5%BCyna_Bawarska" title="Wyżyna Bawarska">Wyżyna Bawarska</a>) i <a href="/wiki/Alpy" title="Alpy">Alpy</a>. </p><p>Niemieckie wybrzeże liczy 2389 km, zaś granice lądowe 3621 km. W tym granice z poszczególnymi państwami: <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austrią</a> (784 km), <a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechami</a> (646 km), <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandią</a> (577 km), <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polską</a> (456 km), <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francją</a> (451 km), <a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcarią</a> (334 km), <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgią</a> (167 km), <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburgiem</a> (138 km), <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Danią</a> (68 km)<sup id="cite_ref-Niemcy_57-2" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz też: <a href="/wiki/Granice_Niemiec" title="Granice Niemiec">Granice Niemiec</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ukształtowanie_powierzchni"><span id="Ukszta.C5.82towanie_powierzchni"></span>Ukształtowanie powierzchni</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Germany_topo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Germany_topo.jpg/220px-Germany_topo.jpg" decoding="async" width="220" height="290" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Germany_topo.jpg/330px-Germany_topo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Germany_topo.jpg/440px-Germany_topo.jpg 2x" data-file-width="2011" data-file-height="2654" /></a><figcaption><a href="/wiki/Mapa_hipsometryczna" title="Mapa hipsometryczna">Mapa hipsometryczna</a> Niemiec</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/G%C3%B3ry_w_Niemczech" title="Góry w Niemczech">Góry w Niemczech</a> i <a href="/wiki/Regionalizacja_fizycznogeograficzna_Niemiec" title="Regionalizacja fizycznogeograficzna Niemiec">Regionalizacja fizycznogeograficzna Niemiec</a>.</i></div> <p>Wybrzeże Morza Bałtyckiego ma charakter wybrzeża <a href="/wiki/Wybrze%C5%BCe_wydmowe" title="Wybrzeże wydmowe">wydmowego</a>, na wyspie <a href="/wiki/Rugia" title="Rugia">Rugia</a> występuje także <a href="/wiki/Klif" title="Klif">klifowe</a>. Urozmaicone jest ono licznymi zatokami (np. <a href="/wiki/Zatoka_Pomorska" title="Zatoka Pomorska">Zatoka Pomorska</a>, <a href="/wiki/Zatoka_Meklemburska" title="Zatoka Meklemburska">Zatoka Meklemburska</a>) oraz wyspami, z których największe to Rugia oraz – na granicy z Polską – <a href="/wiki/Uznam" title="Uznam">Uznam</a>. Wybrzeże Morza Północnego jest nizinne, piaszczyste, częściowo zabagnione, również występują tu zatoki, a wzdłuż brzegu ciągną się <a href="/wiki/Wyspy_Fryzyjskie" title="Wyspy Fryzyjskie">Wyspy Fryzyjskie</a><sup id="cite_ref-Geografia_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-Geografia-58">[58]</a></sup>. </p><p>Na północy Niemiec przeważa <a href="/wiki/Nizina_%C5%9Arodkowoeuropejska" title="Nizina Środkowoeuropejska">Niż Środkowoeuropejski</a>. Największą krainą geograficzną jest tutaj <a href="/wiki/Nizina_P%C3%B3%C5%82nocnoniemiecka" title="Nizina Północnoniemiecka">Nizina Północnoniemiecka</a>. Na jej północnym wschodzie, na pojezierzach: Szlezwicko-Holsztyńskim oraz <a href="/wiki/Pojezierze_Meklemburskie" title="Pojezierze Meklemburskie">Meklemburskim</a>, które zostały objęte zlodowaceniem bałtyckim, występuje rzeźba młodoglacjalna. Charakterystyczne dla tych terenów są jeziora polodowcowe, wzniesienia moren czołowych, równiny sandrowe, a także pradoliny: <a href="/wiki/Pradolina_Toru%C5%84sko-Eberswaldzka" title="Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka">Toruńsko-Eberswaldzka</a> i <a href="/wiki/Pradolina_Warszawsko-Berli%C5%84ska" title="Pradolina Warszawsko-Berlińska">Warszawsko-Berlińska</a>. Część zachodnia i południowa niziny jest w znacznym stopniu zabagniona, o charakterze staroglacjalnym, z wydmami, wysoczyznami morenowymi, a także pradoliną <a href="/wiki/Pradolina_Wroc%C5%82awska" title="Pradolina Wrocławska">Wrocławsko-Magdeburską</a><sup id="cite_ref-Geografia_58-1" class="reference"><a href="#cite_note-Geografia-58">[58]</a></sup>. </p><p>Centralną część Niemiec obejmuje <a href="/wiki/%C5%9Aredniog%C3%B3rze_Niemieckie" title="Średniogórze Niemieckie">Średniogórze Niemieckie</a>, posiadające rzeźbę wyżynno-górzystą. Najdalej na północ wysunięty jest masyw górski <a href="/wiki/Harz" title="Harz">Harz</a> z najwyższym szczytem <a href="/wiki/Brocken" title="Brocken">Brocken</a> o wysokości 1142 m n.p.m. Na zachodzie ciągną się <a href="/wiki/Re%C5%84skie_G%C3%B3ry_%C5%81upkowe" title="Reńskie Góry Łupkowe">Reńskie Góry Łupkowe</a>, w skład których wchodzą liczne pasma górskie: <a href="/wiki/Taunus" title="Taunus">Taunus</a>, <a href="/wiki/Westerwald" title="Westerwald">Westerwald</a> czy <a href="/wiki/Eifel" title="Eifel">Eifel</a>, przecięte rzeką <a href="/wiki/Ren" title="Ren">Ren</a>. Dalej na wschód znajduje się pasmo <a href="/wiki/Rothaargebirge" title="Rothaargebirge">Rothaargebirge</a>, a także <a href="/wiki/Rh%C3%B6n" title="Rhön">Rhön</a>, <a href="/wiki/Las_Tury%C5%84ski" title="Las Turyński">Las Turyński</a> i <a href="/wiki/Las_Franko%C5%84ski" title="Las Frankoński">Las Frankoński</a>. Na granicy z Czechami wznoszą się góry <a href="/wiki/Rudawy" title="Rudawy">Rudawy</a><sup id="cite_ref-Atlas_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-Atlas-59">[59]</a></sup>. </p><p>Na południu Niemiec rozciąga się rozległa <a href="/wiki/Wy%C5%BCyna_Bawarska" title="Wyżyna Bawarska">Wyżyna Bawarska</a>, ograniczona od północy <a href="/wiki/Wy%C5%BCyna_Franko%C5%84ska" title="Wyżyna Frankońska">Wyżyną Frankońską</a>, od północnego zachodu <a href="/wiki/Jura_Szwabska" title="Jura Szwabska">Jurą Szwabską</a>, a od północnego wschodu <a href="/wiki/Las_Bawarski" title="Las Bawarski">Lasem Bawarskim</a> i <a href="/wiki/Las_Czeski" title="Las Czeski">Lasem Czeskim</a>. Dalej na zachód wznoszą się góry <a href="/wiki/Schwarzwald" title="Schwarzwald">Schwarzwald</a> z najwyższym szczytem <a href="/wiki/Feldberg_(g%C3%B3ra)" title="Feldberg (góra)">Feldberg</a> o wysokości 1493 m n.p.m. Na południu natomiast znajdują się Alpy Bawarsko-Tyrolskie oraz <a href="/wiki/Alpy_Salzburskie" title="Alpy Salzburskie">Alpy Salzburskie</a>. W tych pierwszych wznosi się najwyższy szczyt Niemiec – <a href="/wiki/Zugspitze" title="Zugspitze">Zugspitze</a> (2962 m n.p.m.) </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Klimat">Klimat</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Sylt_Rotes_Kliff.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Sylt_Rotes_Kliff.jpg/220px-Sylt_Rotes_Kliff.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Sylt_Rotes_Kliff.jpg/330px-Sylt_Rotes_Kliff.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Sylt_Rotes_Kliff.jpg/440px-Sylt_Rotes_Kliff.jpg 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption>Wyspa Sylt na Morzu Północnym</figcaption></figure> <p>W Niemczech panuje <a href="/wiki/Klimat_umiarkowany" title="Klimat umiarkowany">klimat umiarkowany</a> z chłodnymi pochmurnymi i mokrymi zimami i latami, na południu występuje <a href="/wiki/Fen" title="Fen">fen</a>. Większość terenu Niemiec leży w strefie umiarkowanej ciepłej, gdzie dominują wilgotne wiatry zachodnie. Na północy panuje klimat oceaniczny z całorocznymi opadami. Zimy są stosunkowo łagodne, a lata dość ciepłe. Na wschodzie widać przejawy klimatu kontynentalnego. Zimy bywają bardzo zimne, a lata bardzo ciepłe. W centralnej części kraju, a także na południu klimat wykazuje cechy przejściowe, zarówno oceaniczne, jak i kontynentalne. Zimy są tu łagodne, a lata chłodne, chociaż temperatury mogą przekroczyć +30 °C. Najcieplejszym regionem Niemiec jest południowo-zachodni zakątek kraju: <a href="/wiki/Deutsche_Weinstra%C3%9Fe" title="Deutsche Weinstraße">Deutsche Weinstraße</a> i <a href="/wiki/Nizina_G%C3%B3rnore%C5%84ska" title="Nizina Górnoreńska">Nizina Górnoreńska</a>. Tutejsze lata mogą być bardzo ciepłe przez długi okres. Czasami minimalna temperatura nie spada poniżej +20 °C, co jest rzadkim zjawiskiem w pozostałej części kraju<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60">[60]</a></sup><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61">[61]</a></sup>. Przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Na Wyżynie Bawarskiej w miesiącach wiosennych i jesiennych wieją ciepłe i suche feny. Występują zjawiska ekstremalne takie jak letnie i wiosenne burze. </p><p>Ostatnie lata były bardzo ciepłe i charakteryzowały się długimi okresami suszy i ekstremalnymi warunkami pogodowymi, takimi jak burze i ulewne deszcze. Lata w 2003, 2018 i 2019 roku były najcieplejsze od początku pomiarów. Średnioroczna temperatura powietrza wzrosła o 1,5 °C od 1881 do 2018 r. W ostatnich dziesięcioleciach w szczególności znacznie wzrosła liczba upalnych dni (> 30 °C). Miesiące, w których poziom wód gruntowych jest poniżej średniej, stają się znacznie częstsze. W miesiącach letnich rzeki zawierają coraz mniej wody<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62">[62]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Flora">Flora</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Hintersee.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Hintersee.jpg/220px-Hintersee.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Hintersee.jpg/330px-Hintersee.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Hintersee.jpg/440px-Hintersee.jpg 2x" data-file-width="2296" data-file-height="1531" /></a><figcaption><a href="/wiki/Alpy" title="Alpy">Alpy</a> w <a href="/wiki/Bawaria" title="Bawaria">Bawarii</a></figcaption></figure> <p>Lasy w Niemczech pokrywają 11,1 mln hektarów, co stanowi ok. 31% całkowitej powierzchni kraju. Większość z nich (61%) stanowią <a href="/wiki/Las_iglasty" title="Las iglasty">lasy iglaste</a>, jednak w najbliższych dziesięcioleciach przewiduje się wzrost udziału <a href="/wiki/Las_li%C5%9Bciasty" title="Las liściasty">lasów liściastych</a><sup id="cite_ref-lasy_63-0" class="reference"><a href="#cite_note-lasy-63">[63]</a></sup>. Najbardziej zalesionymi krajami związkowymi są <a href="/wiki/Hesja" title="Hesja">Hesja</a> oraz <a href="/wiki/Nadrenia-Palatynat" title="Nadrenia-Palatynat">Nadrenia-Palatynat</a>, gdzie odsetek ten wynosi 42%. Najmniej lasów rośnie natomiast na terenie landu <a href="/wiki/Szlezwik-Holsztyn" title="Szlezwik-Holsztyn">Szlezwik-Holsztyn</a> (10% w ogólnej powierzchni regionu)<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64">[64]</a></sup>. Najczęściej spotykanym gatunkiem drzew jest <a href="/wiki/%C5%9Awierk" title="Świerk">świerk</a>, który stanowi 28% wszystkich drzew w kraju. Dalsze miejsca zajmują: <a href="/wiki/Sosna" title="Sosna">sosna</a> (24%), <a href="/wiki/Buk" title="Buk">buk</a> (15%) oraz <a href="/wiki/D%C4%85b" title="Dąb">dąb</a> (10%). W sumie na terenie Niemiec rośnie 71 gatunków drzew<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65">[65]</a></sup>. </p><p>Dużą część spośród wszystkich lasów niemieckich pokrywają <a href="/wiki/Buczyna" title="Buczyna">buczyny</a>. Stawia to Niemcy na pierwszym miejscu na świecie w odsetku lasów tego typu w ogólnej powierzchni terenów leśnych. Na nizinach i w niższych partiach wyżyn rosną <a href="/wiki/D%C4%85browa_(las)" title="Dąbrowa (las)">dąbrowy</a>, w których prócz dębu znajdziemy także brzozy, graby, lipy oraz leszczyny. Lasy świerkowe, występujące na terenie Niemiec, są w większości zalesione przez człowieka, a te naturalne pojawiają się głównie na wysokościach od 700 do 1900 m n.p.m. Lasy bagienne powstają na terenach podmokłych, często zalewanych. Rosną w nich głównie <a href="/wiki/Olsza" title="Olsza">olsza</a>, <a href="/wiki/Wierzba_krucha" title="Wierzba krucha">wierzba krucha</a> oraz brzoza. Nad brzegami rzek i jezior pojawiają się natomiast wierzby, <a href="/wiki/Jesion" title="Jesion">jesiony</a> i <a href="/wiki/Wi%C4%85z" title="Wiąz">wiązy</a><sup id="cite_ref-Lasy123_66-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lasy123-66">[66]</a></sup>. </p><p>Łąki i pastwiska stanowią 14,8% powierzchni Niemiec<sup id="cite_ref-ŚWIAT_67-0" class="reference"><a href="#cite_note-ŚWIAT-67">[67]</a></sup>. Koncentrują się one w dolinach wielkich rzek (np. Łaby i Renu), a także w Bawarii oraz Brandenburgii<sup id="cite_ref-Atlas_59-1" class="reference"><a href="#cite_note-Atlas-59">[59]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fauna">Fauna</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Lista_ssak%C3%B3w_Niemiec" title="Lista ssaków Niemiec">Lista ssaków Niemiec</a> i <a href="/wiki/Karaczany_Niemiec" title="Karaczany Niemiec">Karaczany Niemiec</a>.</i></div> <p>Spośród dużych ssaków spotykanych w niemieckich lasach wyróżnić można: <a href="/wiki/Nied%C5%BAwied%C5%BA_brunatny" title="Niedźwiedź brunatny">niedźwiedzia brunatnego</a>, <a href="/wiki/Alceini" title="Alceini">łosia</a>, <a href="/wiki/Ry%C5%9B_euroazjatycki" title="Ryś euroazjatycki">rysia europejskiego</a>, <a href="/wiki/Daniel_zwyczajny" title="Daniel zwyczajny">daniela</a>, <a href="/wiki/Wilk_szary" title="Wilk szary">wilka szarego</a>, <a href="/wiki/Lis_rudy" title="Lis rudy">lisa rudego</a>, <a href="/wiki/Jele%C5%84_szlachetny" title="Jeleń szlachetny">jelenia szlachetnego</a>, <a href="/wiki/Jele%C5%84_wschodni" title="Jeleń wschodni">jelenia wschodniego</a> i <a href="/wiki/Dzik_euroazjatycki" title="Dzik euroazjatycki">dzika europejskiego</a>. Pojawiają się tu też: <a href="/wiki/B%C3%B3br_europejski" title="Bóbr europejski">bóbr europejski</a>, <a href="/wiki/Gronostaj_europejski" title="Gronostaj europejski">gronostaj europejski</a>, <a href="/wiki/Borsuk_europejski" title="Borsuk europejski">borsuk europejski</a>, <a href="/wiki/Wydra_europejska" title="Wydra europejska">wydra europejska</a>, <a href="/wiki/Wiewi%C3%B3rka_pospolita" title="Wiewiórka pospolita">wiewiórka pospolita</a>, <a href="/wiki/Zaj%C4%85c_szarak" title="Zając szarak">zając szarak</a>, <a href="/wiki/Je%C5%BC_zachodni" title="Jeż zachodni">jeż europejski</a>, a także wiele gatunków gryzoni i nietoperzy. W górach żyją m.in.: <a href="/wiki/Kozioro%C5%BCec_alpejski" title="Koziorożec alpejski">koziorożce alpejskie</a> i <a href="/wiki/%C5%9Awistak_alpejski" title="Świstak alpejski">świstak alpejski</a>, a w morzu liczne foki, delfiny, a nawet walenie<sup id="cite_ref-IUCN_68-0" class="reference"><a href="#cite_note-IUCN-68">[68]</a></sup>. </p><p>Teren Niemiec charakteryzuje się dużym bogactwem świata ptaków. Cztery gatunki występujące na obszarze państwa są według <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowa_Unia_Ochrony_Przyrody" title="Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody">Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów</a> (IUCN) krytycznie zagrożone. Są to: <a href="/wiki/Burzyk_balearski" title="Burzyk balearski">burzyk balearski</a>, <a href="/wiki/Ibis_grzywiasty" title="Ibis grzywiasty">ibis grzywiasty</a>, <a href="/wiki/Kulik_cienkodzioby" title="Kulik cienkodzioby">kulik cienkodzioby</a> oraz <a href="/wiki/Czajka_towarzyska" title="Czajka towarzyska">czajka towarzyska</a>. Pojawiają się tu też zagrożone wyginięciem <a href="/wiki/Bernikla_rdzawoszyja" title="Bernikla rdzawoszyja">bernikla rdzawoszyja</a>, <a href="/wiki/Rar%C3%B3g_(ptak)" class="mw-redirect" title="Raróg (ptak)">raróg</a>, <a href="/wiki/Uhla_(ptak)" title="Uhla (ptak)">uhla zwyczajna</a> i <a href="/wiki/Sterniczka" class="mw-redirect" title="Sterniczka">sterniczka zwyczajna</a><sup id="cite_ref-IUCN_68-1" class="reference"><a href="#cite_note-IUCN-68">[68]</a></sup>. Szeroko reprezentowane są w Niemczech ptaki z rodziny kaczkowatych, wśród nich <a href="/wiki/G%C4%99%C5%9B_zbo%C5%BCowa" title="Gęś zbożowa">gęś zbożowa</a>, gęś tundrowa, <a href="/wiki/G%C4%99%C5%9B_bia%C5%82oczelna" title="Gęś białoczelna">gęś białoczelna</a>, <a href="/wiki/Bernikla_bia%C5%82olica" title="Bernikla białolica">bernikla białolica</a>, <a href="/wiki/%C5%81ab%C4%99d%C5%BA_niemy" title="Łabędź niemy">łabędź niemy</a>, <a href="/wiki/%C5%81ab%C4%99d%C5%BA_krzykliwy" title="Łabędź krzykliwy">łabędź krzykliwy</a>, <a href="/wiki/Mandarynka_(ptak)" title="Mandarynka (ptak)">mandarynka</a>, <a href="/wiki/Cyranka_modroskrzyd%C5%82a" title="Cyranka modroskrzydła">cyranka modroskrzydła</a>, <a href="/wiki/Krzy%C5%BC%C3%B3wka_(ptak)" class="mw-redirect" title="Krzyżówka (ptak)">krzyżówka</a> czy <a href="/wiki/Nurog%C4%99%C5%9B" title="Nurogęś">nurogęś</a>. Spośród ptaków wodnych pojawiają się także perkozy, kormorany, bąki, czaple, rybołowy, żurawie, mewy, maskonury, rybitwy. Ptaki drapieżne reprezentowane są np. przez <a href="/wiki/Orze%C5%82_przedni" title="Orzeł przedni">orła przedniego</a>, <a href="/wiki/Kania_ruda" title="Kania ruda">kanię rudą</a>, <a href="/wiki/S%C4%99p_p%C5%82owy" title="Sęp płowy">sępa płowego</a>, <a href="/wiki/Orlik_krzykliwy" title="Orlik krzykliwy">orlika krzykliwego</a>, <a href="/wiki/Jastrz%C4%85b_(zwyczajny)" title="Jastrząb (zwyczajny)">jastrzębia</a> i <a href="/wiki/Krogulec" class="mw-redirect" title="Krogulec">krogulca</a>, a także sowy: <a href="/wiki/Puchacz" class="mw-redirect" title="Puchacz">puchacza</a>, <a href="/wiki/Puszczyk" title="Puszczyk">puszczyka zwyczajnego</a>, <a href="/wiki/Puchacz_%C5%9Bnie%C5%BCny" title="Puchacz śnieżny">sowę śnieżną</a> i <a href="/wiki/Sowa_jarz%C4%99bata" title="Sowa jarzębata">jarzębatą</a>, <a href="/wiki/P%C3%B3jd%C5%BAka" title="Pójdźka">pójdźkę</a> lub <a href="/wiki/W%C5%82ochatka_(ptak)" title="Włochatka (ptak)">włochatkę</a>. Pojawiają się także zimorodki, lelki, dudki, dzięcioły, pliszki, wilgi, sójki, kruki, gawrony, kawki, wrony, sikory, remizy, kowaliki, mysikróliki, muchołówki, drozdy, zięby, szczygły czy wróble<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69">[69]</a></sup>. </p><p>Na terenie Niemiec występuje pięć gatunków węży (<a href="/wiki/W%C4%85%C5%BC_Eskulapa" title="Wąż Eskulapa">eskulapa</a>, <a href="/wiki/%C5%BBmija_zygzakowata" title="Żmija zygzakowata">żmija zygzakowata</a>, <a href="/wiki/%C5%BBmija_%C5%BCebrowana" title="Żmija żebrowana">żmija żebrowana</a>, <a href="/wiki/Zaskroniec_zwyczajny" title="Zaskroniec zwyczajny">zaskroniec zwyczajny</a> i zaskroniec rybołów), trzy gatunki żółwi (<a href="/wiki/%C5%BB%C3%B3%C5%82w_b%C5%82otny" title="Żółw błotny">błotny</a>, <a href="/wiki/%C5%BB%C3%B3%C5%82wik_malowany" title="Żółwik malowany">malowany</a> oraz <a href="/wiki/Trachemys_scripta_scripta" title="Trachemys scripta scripta">żółtobrzuchy</a>) oraz sześć gatunków jaszczurek (<i>Lacerta bilineata</i>, <a href="/wiki/Jaszczurka_%C5%BCyworodna" title="Jaszczurka żyworodna">jaszczurka żyworodna</a>, <a href="/wiki/Jaszczurka_zielona" title="Jaszczurka zielona">jaszczurka zielona</a>, <i>Iberolacerta horvathi</i>, <a href="/wiki/Jaszczurka_zwinka" title="Jaszczurka zwinka">jaszczurka zwinka</a> oraz <a href="/wiki/Mur%C3%B3wka_zwyczajna" title="Murówka zwyczajna">jaszczurka murowa</a>). Występuje tu też szereg płazów, w tym <a href="/wiki/Salamandra_plamista" title="Salamandra plamista">salamandra plamista</a>, <a href="/wiki/Rzekotka_drzewna" title="Rzekotka drzewna">rzekotka drzewna</a> czy <a href="/wiki/Ropucha_szara" title="Ropucha szara">ropucha szara</a><sup id="cite_ref-IUCN_68-2" class="reference"><a href="#cite_note-IUCN-68">[68]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Demografia">Demografia</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Entwicklung_der_Einwohnerzahlen_in_Deutschland.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Entwicklung_der_Einwohnerzahlen_in_Deutschland.JPG/290px-Entwicklung_der_Einwohnerzahlen_in_Deutschland.JPG" decoding="async" width="290" height="181" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Entwicklung_der_Einwohnerzahlen_in_Deutschland.JPG/435px-Entwicklung_der_Einwohnerzahlen_in_Deutschland.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Entwicklung_der_Einwohnerzahlen_in_Deutschland.JPG/580px-Entwicklung_der_Einwohnerzahlen_in_Deutschland.JPG 2x" data-file-width="970" data-file-height="604" /></a><figcaption>Rozwój liczby ludności w Niemczech w latach 1800–2000:<b>niebieska linia</b> - ogół populacji w latach 1800-1900 na obszarze Rzeszy Niemieckiej z roku 1913<b>granatowa linia</b> - ogół populacji w latach 1925-2000 na obszarze w granicach z roku 1990<b>zielona linia</b> - ludność niemiecka bez paszportu<b>żółta linia</b> - liczba mieszkańców, dla których j. niemiecki nie jest językiem ojczystym</figcaption></figure> <p>Mając liczbę ludności sięgającą 84 358 845 osób 31 grudnia 2022 r.<sup id="cite_ref-Niemcy_57-3" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>, Niemcy są najludniejszym państwem w <a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unii Europejskiej</a>, drugim w <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europie</a> i szesnastym na świecie<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70">[70]</a></sup>. </p><p>Państwo boryka się z poważnym problemem demograficznym. Spośród ok. 81,8 mln mieszkańców Niemiec w 2009 r., aż 16,9 mln osiągnęło wiek emerytalny, co oznacza, że co piąty Niemiec jest emerytem. W ciągu ostatnich dwóch dekad odsetek ten wzrósł prawie o połowę. Szacuje się, że w ciągu najbliższych dziesięcioleci tempo wzrostu liczby emerytów w stosunku do ogólnej populacji będzie wzrastać, a do 2060 r. ludność państwa zmniejszy się o 20%<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71">[71]</a></sup>. W celu przeciwdziałania problemowi, niemiecki rząd prowadzi aktywną politykę prorodzinną. Kobietom w ciąży na sześć tygodni przed prognozowanymi narodzinami dziecka i osiem po narodzinach, przysługuje urlop macierzyński, podczas którego otrzymują one pełne wynagrodzenie. Ponadto rodzicom, którzy zrezygnowali z powrotu do pracy i opiekują się dzieckiem, przyznawany jest zasiłek w wysokości do 1800 euro miesięcznie. Do 25. roku życia dziecka, rodzice otrzymują także zasiłek w wysokości od 184 do 215 euro (w zależności od liczby dzieci), pod warunkiem, iż dziecko uczy się bądź studiuje<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72">[72]</a></sup>. 1 sierpnia 2013 r. wprowadzono natomiast przepisy, gwarantujące każdemu dziecku miejsce w żłobku<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73">[73]</a></sup>. Obecnie dzieci do 14. roku życia stanowią 13,1% mieszkańców Niemiec, natomiast osoby mające powyżej 65 lat, aż 20,9%<sup id="cite_ref-Niemcy_57-4" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. </p><p>Przyrost naturalny w Niemczech wynosi -0,19%, co stawia państwo na 211. miejscu na świecie. W Europie niższy przyrost naturalny osiągają jedynie państwa dawnego ZSRR, Węgry, Rumunia oraz część państw bałkańskich<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74">[74]</a></sup>. Wskaźnik urodzeń wynosi zaledwie 8,37 urodzeń na 1000 mieszkańców, co stanowi jeden z najgorszych wyników na Starym Kontynencie i siódmym od końca na świecie<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75">[75]</a></sup>. Wysoki jest jednak także współczynnik zgonów, wynoszący 11,17 zgonów na 1000 mieszkańców, co plasuje kraj na 36. miejscu pod tym względem na świecie i dwunastym w Europie<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76">[76]</a></sup>. Statystyczna Niemka rodzi w wieku 28,9 roku życia, a na każde 100 000 porodów umiera siedem kobiet. Ponadto wskaźnik zgonów podczas narodzin u dzieci wynosi 3,48 na 1000 narodzin<sup id="cite_ref-Niemcy_57-5" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. </p><p>Według <a href="/wiki/Organizacja_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Organizacja Narodów Zjednoczonych">Organizacji Narodów Zjednoczonych</a>, Niemcy są domem dla trzeciej pod względem wielkości grupy imigrantów, z 10 milionami spośród ok. 190 mln wszystkich imigrantów na świecie<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77">[77]</a></sup>. W 2009 r., 20% populacji państwa miała migracyjne korzenie, co jest najwyższym odsetkiem od 1945 r<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78">[78]</a></sup>. W spisie powszechnym w 2011 roku 2,7 mln osób zadeklarowało pochodzenie tureckie, a także 2 mln polskie, 1,3 mln rosyjskie, 1,2 mln kazachskie oraz 0,8 mln włoskie<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79">[79]</a></sup>. Od 1987 r. do Niemiec przybyło ok. trzy miliony niemieckich <a href="/wiki/Przesiedleniec" title="Przesiedleniec">przesiedleńców</a>, głównie z dawnego bloku wschodniego<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80">[80]</a></sup>. </p><p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Język"><span id="J.C4.99zyk"></span>Język</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bayreuths-Partnerst%C3%A4dte.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Bayreuths-Partnerst%C3%A4dte.jpg/170px-Bayreuths-Partnerst%C3%A4dte.jpg" decoding="async" width="170" height="247" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Bayreuths-Partnerst%C3%A4dte.jpg/255px-Bayreuths-Partnerst%C3%A4dte.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Bayreuths-Partnerst%C3%A4dte.jpg/340px-Bayreuths-Partnerst%C3%A4dte.jpg 2x" data-file-width="528" data-file-height="767" /></a><figcaption>Przydrożna tablica w języku niemieckim</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">Język niemiecki</a>.</i></div> <p>Oficjalnym i najważniejszym językiem Niemiec jest <a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niemiecki</a><sup id="cite_ref-JĘZ_81-0" class="reference"><a href="#cite_note-JĘZ-81">[81]</a></sup> (<i>Hochdeutsch</i>). Jest on jednym z 24 języków oficjalnych Unii Europejskiej i jednym z trzech <a href="/wiki/J%C4%99zyk_roboczy" title="Język roboczy">języków roboczych</a> w <a href="/wiki/Komisja_Europejska" title="Komisja Europejska">Komisji Europejskiej</a>. </p><p>Uznawane języki mniejszości etnicznych na terenie Niemiec to: <a href="/wiki/J%C4%99zyk_dolnoniemiecki" title="Język dolnoniemiecki">dolnoniemiecki</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyki_%C5%82u%C5%BCyckie" title="Języki łużyckie">łużycki</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_romski" title="Język romski">romski</a> i <a href="/wiki/J%C4%99zyk_fryzyjski" title="Język fryzyjski">fryzyjski</a>. Języki te, razem z <a href="/wiki/J%C4%99zyk_du%C5%84ski" title="Język duński">duńskim</a>, są chronione przez <a href="/wiki/Europejska_karta_j%C4%99zyk%C3%B3w_regionalnych_lub_mniejszo%C5%9Bciowych" title="Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych">Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościowych</a>. Używa się tu także języków imigrantów, np. <a href="/wiki/J%C4%99zyk_turecki" title="Język turecki">tureckiego</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_polski" title="Język polski">polskiego</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_rosyjski" title="Język rosyjski">rosyjskiego</a> czy <a href="/wiki/Ba%C5%82ka%C5%84ska_liga_j%C4%99zykowa" title="Bałkańska liga językowa">języków bałkańskich</a>. 67% Niemców twierdzi, że potrafi posługiwać się przynajmniej jednym, a 27% dwoma obcymi językami<sup id="cite_ref-JĘZ_81-1" class="reference"><a href="#cite_note-JĘZ-81">[81]</a></sup>. </p><p>Standardowy język niemiecki to <a href="/wiki/J%C4%99zyki_zachodniogerma%C5%84skie" title="Języki zachodniogermańskie">język zachodniogermański</a>. Jest zbliżony do i sklasyfikowany tuż obok takich języków jak <a href="/wiki/J%C4%99zyk_angielski" title="Język angielski">angielski</a>, dolnoniemiecki, duński oraz fryzyjski. W mniejszym stopniu zbliżony jest także do <a href="/wiki/J%C4%99zyki_wschodniogerma%C5%84skie" title="Języki wschodniogermańskie">języków wschodniogermańskich</a> i <a href="/wiki/J%C4%99zyki_p%C3%B3%C5%82nocnogerma%C5%84skie" title="Języki północnogermańskie">skandynawskich</a>. Większość niemieckiego słownictwa jest zapożyczona z <a href="/wiki/J%C4%99zyki_germa%C5%84skie" title="Języki germańskie">germańskiej</a> grupy języków, należącej do rodziny <a href="/wiki/J%C4%99zyki_indoeuropejskie" title="Języki indoeuropejskie">indoeuropejskiej</a><sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82">[82]</a></sup>. Część słów została zapożyczona z łaciny i greki, a także <a href="/wiki/J%C4%99zyk_francuski" title="Język francuski">języka francuskiego</a>. W ostatnim czasie dominują jednak zapożyczenia z angielskiego (nazywane <i><a href="/wiki/Denglisch" title="Denglisch">Denglisch</a></i>)<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83">[83]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Religia">Religia</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:HolyRomanEmpire_1618.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/HolyRomanEmpire_1618.png/290px-HolyRomanEmpire_1618.png" decoding="async" width="290" height="287" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/HolyRomanEmpire_1618.png/435px-HolyRomanEmpire_1618.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/HolyRomanEmpire_1618.png/580px-HolyRomanEmpire_1618.png 2x" data-file-width="4005" data-file-height="3964" /></a><figcaption>Fragmentacja religijna Niemiec w 1618 r.</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Religia_w_Niemczech" title="Religia w Niemczech">Religia w Niemczech</a>.</i></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Lucas_Cranach_(I)_workshop_-_Martin_Luther_(Uffizi).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Lucas_Cranach_%28I%29_workshop_-_Martin_Luther_%28Uffizi%29.jpg/130px-Lucas_Cranach_%28I%29_workshop_-_Martin_Luther_%28Uffizi%29.jpg" decoding="async" width="130" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Lucas_Cranach_%28I%29_workshop_-_Martin_Luther_%28Uffizi%29.jpg/195px-Lucas_Cranach_%28I%29_workshop_-_Martin_Luther_%28Uffizi%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Lucas_Cranach_%28I%29_workshop_-_Martin_Luther_%28Uffizi%29.jpg/260px-Lucas_Cranach_%28I%29_workshop_-_Martin_Luther_%28Uffizi%29.jpg 2x" data-file-width="479" data-file-height="700" /></a><figcaption><a href="/wiki/Marcin_Luter" title="Marcin Luter">Marcin Luter</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:K%C3%B6lner_Dom_nachts.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/K%C3%B6lner_Dom_nachts.jpg/170px-K%C3%B6lner_Dom_nachts.jpg" decoding="async" width="170" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/K%C3%B6lner_Dom_nachts.jpg/255px-K%C3%B6lner_Dom_nachts.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/K%C3%B6lner_Dom_nachts.jpg/340px-K%C3%B6lner_Dom_nachts.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="3888" /></a><figcaption>Katolicka <a href="/wiki/Katedra_Kolo%C5%84ska" title="Katedra Kolońska">katedra w Kolonii</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Dom_Berlin_abends.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Dom_Berlin_abends.JPG/220px-Dom_Berlin_abends.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Dom_Berlin_abends.JPG/330px-Dom_Berlin_abends.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Dom_Berlin_abends.JPG/440px-Dom_Berlin_abends.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption>Ewangelicka <a href="/wiki/Katedra_w_Berlinie" title="Katedra w Berlinie">katedra w Berlinie</a></figcaption></figure> <p>W roku 1517, na terenie obecnych Niemiec rozpoczęła się <a href="/wiki/Reformacja" title="Reformacja">reformacja</a>. Podzieliło to kraj na dwie części: <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">protestancką</a> i <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_katolicki" title="Kościół katolicki">katolicką</a>, co widoczne jest również dziś w strukturze wyznaniowej państwa. Za jej początek uważa się ogłoszenie przez Marcina Lutra <a href="/wiki/95_tez" title="95 tez">95 tez</a>, wzywających do reformy Kościoła. Miało to miejsce 31 października w <a href="/wiki/Wittenberga" title="Wittenberga">Wittenberdze</a>. Do 1529 r. część księstw i miast niemieckich, a także <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_zakonu_krzy%C5%BCackiego" title="Państwo zakonu krzyżackiego">Prusy Zakonne</a> (w istocie jako pierwsze państwo na świecie; wtedy <a href="/wiki/Korona_Kr%C3%B3lestwa_Polskiego" title="Korona Królestwa Polskiego">pod zwierzchnictwem polskim</a>), przyjęły nauki Lutra i stały się państwami protestanckimi<sup id="cite_ref-reformacja_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-reformacja-84">[84]</a></sup>. W następującym stuleciu różnice religijne stały się przyczyną m.in. <a href="/wiki/Wojna_ch%C5%82opska_w_Niemczech" title="Wojna chłopska w Niemczech">wojny chłopskiej</a>, konfliktów prowadzonych z cesarzem, a także lokalnych starć między państwami niemieckimi. W 1552 r. cesarz w obliczu powstania książąt i towarzyszącej mu <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Francji_(987%E2%80%931791)" title="Królestwo Francji (987–1791)">francuskiej</a> inwazji został zmuszony prawnie zaakceptować <a href="/wiki/Luteranizm" title="Luteranizm">luteranizm</a>. Na mocy <a href="/wiki/Pok%C3%B3j_augsburski" title="Pokój augsburski">pokoju augsburskiego</a> w 1555 r. wprowadzono zasadę, iż w każdym z państw niemieckich może obowiązywać katolicyzm albo luteranizm, <a href="/wiki/Cuius_regio,_eius_religio" title="Cuius regio, eius religio">w zależności od woli jego władcy</a><sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85">[85]</a></sup>. W 1563 r. <a href="/wiki/Palatynat_Re%C5%84ski" title="Palatynat Reński">elektor palatynatu</a> <a href="/wiki/Fryderyk_III_Pobo%C5%BCny" title="Fryderyk III Pobożny">Fryderyk III Wittelsbach</a> jako jeden z pierwszych władców przyjął <a href="/wiki/Kalwinizm" title="Kalwinizm">kalwinizm</a> przez co jego państwo zostało wyizolowane politycznie na ponad pół wieku. Później na kalwinizm przeszły <a href="/wiki/Hesja-Kassel" title="Hesja-Kassel">Hesja-Kassel</a>, <a href="/wiki/Fryzja_Wschodnia" title="Fryzja Wschodnia">wschodnia Fryzją</a> i niektóre księstwa <a href="/wiki/Anhalt" title="Anhalt">Anhalt</a>. W 1618 r. (sto lat po wystąpieniu Lutra), rozpoczęła się <a href="/wiki/Wojna_trzydziestoletnia" title="Wojna trzydziestoletnia">wojna trzydziestoletnia</a><sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86">[86]</a></sup>. Była to najkrwawsza <a href="/wiki/Wojna_religijna" title="Wojna religijna">wojna religijna</a>, która doszczętnie spustoszyła Niemcy, zabierając ze sobą około 40% ówczesnej populacji. Według <a href="/wiki/Pok%C3%B3j_westfalski" title="Pokój westfalski">pokoju westfalskiego</a> z 1648 roku kończącego tę wojnę, niemieccy władcy mogli odtąd także formalnie przechodzić na kalwinizm. Od 1817 roku kościoły protestanckie łączą się w <a href="/wiki/Ko%C5%9Bcio%C5%82y_ewangelicko-unijne" title="Kościoły ewangelicko-unijne">kościoły ewangelicko-unijne</a>, łączące ze sobą luteranizm i kalwinizm. </p><p>Największą religią w Niemczech jest <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwo</a>, z 46,7 milionem wiernych (56,2%) w 2018 roku<sup id="cite_ref-Religie_fowid_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-Religie_fowid-87">[87]</a></sup>. Na tle całej populacji, 27.7% mieszkańców Niemiec to <a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">katolicy</a>, 25,5% to <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">protestanci</a> należący do <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ewangelicki_w_Niemczech" title="Kościół Ewangelicki w Niemczech">Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego</a> (federacja kościołów luterańskich, reformowanych i unijnych), a pozostali chrześcijanie przynależą do mniejszych wyznań, liczących mniej niż 1,1% wiernych<sup id="cite_ref-Religie_fowid_87-1" class="reference"><a href="#cite_note-Religie_fowid-87">[87]</a></sup>. Protestantyzm dominuje na północy, wschodzie i centralnej części państwa, a katolicyzm na południu i zachodzie<sup id="cite_ref-Religie_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-Religie-88">[88]</a></sup>; 1,9% wszystkich mieszkańców kraju deklaruje, że wyznają <a href="/wiki/Cerkiew_prawos%C5%82awna" title="Cerkiew prawosławna">prawosławie</a><sup id="cite_ref-Religie_fowid_87-2" class="reference"><a href="#cite_note-Religie_fowid-87">[87]</a></sup>. </p><p>Drugą religią w Niemczech jest <a href="/wiki/Islam" title="Islam">Islam</a> z 4,3 miliona wiernych (5,1%)<sup id="cite_ref-Religie_fowid_87-3" class="reference"><a href="#cite_note-Religie_fowid-87">[87]</a></sup>, który wyprzedza <a href="/wiki/Buddyzm" title="Buddyzm">Buddyzm</a>, liczący 250 000 wyznawców i <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">judaizm</a> z ok. 200 000 przynależnych Niemców (0,3%). <a href="/wiki/Hinduizm" title="Hinduizm">Hinduizm</a> wyznaje ok. 90 000 wiernych (0,1%). Pozostałe społeczności religijne w Niemczech liczą poniżej 50 000 wiernych<sup id="cite_ref-STREL_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-STREL-89">[89]</a></sup>. Z ok. 4 milionów Muzułmanów, większość stanowią <a href="/wiki/Sunnizm" title="Sunnizm">sunnici</a>, ale mieszka tu niewielka liczba <a href="/wiki/Szyizm" title="Szyizm">szyitów</a> i wyznawców innych odłamów islamu<sup id="cite_ref-islam_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-islam-90">[90]</a></sup>. Niemcy posiadają trzecią w Europie społeczność <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">żydowską</a> (po Francji i Wielkiej Brytanii)<sup id="cite_ref-Judaizm_91-0" class="reference"><a href="#cite_note-Judaizm-91">[91]</a></sup>. Około 50% niemieckich buddystów stanowią natomiast imigranci z Azji<sup id="cite_ref-buddyzm_92-0" class="reference"><a href="#cite_note-buddyzm-92">[92]</a></sup>. </p><p>Niemcy nie deklarujący przynależności do żadnej religii stanowią 37,8% populacji i są skoncentrowani na terenie dawnej <a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">Niemieckiej Republiki Demokratycznej</a> i w dużych kompleksach miejskich<sup id="cite_ref-Religie_fowid_87-4" class="reference"><a href="#cite_note-Religie_fowid-87">[87]</a></sup>. <a href="/wiki/Ponowne_zjednoczenie_Niemiec" title="Ponowne zjednoczenie Niemiec">Zjednoczenie Niemiec</a> w 1990 r. znacznie zwiększyło odsetek <a href="/wiki/Ateizm" title="Ateizm">ateistów</a> w populacji, co jest dziedzictwem <a href="/wiki/Ateizm_pa%C5%84stwowy" title="Ateizm państwowy">ateizmu państwowego</a> w dawnym <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich">Związku Radzieckim</a>, który kontrolował wschodnią część dzisiejszych Niemiec. Liczba chrześcijan, szczególnie Protestantów spadła w ostatnich latach<sup id="cite_ref-:0_93-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-93">[93]</a></sup><sup id="cite_ref-Religie_88-1" class="reference"><a href="#cite_note-Religie-88">[88]</a></sup>. Kościół rzymskokatolicki oraz Kościół ewangelicki tracą corocznie wiernych<sup id="cite_ref-:0_93-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-93">[93]</a></sup>. W 2018 roku z obu związków wyznaniowych wystąpiło około 220 tysięcy osób<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94">[94]</a></sup>. Spowodowane jest to głównie koniecznością płacenia podatku kościelnego, który wynosi 8% w Badenii-Wirtembergii oraz 9% dla pozostałych krajów związkowych<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95">[95]</a></sup><sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96">[96]</a></sup>. W Niemczech żyje 14 tys. <a href="/wiki/Wolnomularstwo" title="Wolnomularstwo">masonów</a><sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97">[97]</a></sup>. </p><p>Ostatnie badania opinii publicznej wykazały, że tylko 45% Niemców-katolików jest dumnych z tego, iż papieżem został Niemiec. Z kolei badania Instytutu Allensbacha wykazały, że jedynie 20% Niemców identyfikuje się z Kościołem. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Podział_administracyjny"><span id="Podzia.C5.82_administracyjny"></span>Podział administracyjny</h2></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Niemiec" title="Podział administracyjny Niemiec">Podział administracyjny Niemiec</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kraje_związkowe"><span id="Kraje_zwi.C4.85zkowe"></span>Kraje związkowe</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Kraje_zwi%C4%85zkowe_Niemiec" title="Kraje związkowe Niemiec">Kraje związkowe Niemiec</a>.</i></div> <p>Republika Federalna Niemiec składa się z szesnastu <a href="/wiki/Kraj_zwi%C4%85zkowy" title="Kraj związkowy">krajów związkowych</a>, nazywanych <i>Landami</i><sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98">[98]</a></sup>, posiadających własne konstytucje<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99">[99]</a></sup> i szeroką autonomię. Ze względu na różnice w ich wielkości oraz liczbie ludności, w każdym z nich różni się system podziału administracyjnego. W 2024 r. Niemcy podzielone są na 400 <a href="/wiki/Powiaty_w_Niemczech" title="Powiaty w Niemczech">powiatów</a>, w tym 294 ziemskich i 106 miejskich<sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100">[100]</a></sup>. </p> <table class="wikitable" style="border-color:#f2f2f4; margin-top:10px; margin-bottom:10px; font-size:70%" width="100%"> <tbody><tr> <th bgcolor="#efefef" width="1%"> </th> <th class="unsortable" align="left" bgcolor="#f2f2f4" width="15%">Nazwa polska </th> <th class="unsortable" align="left" bgcolor="#f2f2f4" width="15%">Nazwa niemiecka </th> <th class="unsortable" align="left" bgcolor="#f2f2f4" width="10%">Stolica </th> <th bgcolor="#f2f2f4" width="10%">Powierzchnia<sup id="cite_ref-Fläche_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-Fläche-1">[1]</a></sup> (km²) </th> <th bgcolor="#f2f2f4" width="10%">Ludność<sup id="cite_ref-NUS_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-NUS-2">[2]</a></sup><br /><small>31 grudnia 2022</small> </th> <th class="unsortable" rowspan="19" width="1%"><div style="width: 300px; float: left; margin: none; padding: none; border: none; clear: left; background-color: #ffffff; color:#000; position: relative; max-width:100%" class="ilustracja-z-etykietami"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Karte_Bundesrepublik_Deutschland.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Karte_Bundesrepublik_Deutschland.svg/300px-Karte_Bundesrepublik_Deutschland.svg.png" decoding="async" width="300" height="406" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Karte_Bundesrepublik_Deutschland.svg/450px-Karte_Bundesrepublik_Deutschland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Karte_Bundesrepublik_Deutschland.svg/600px-Karte_Bundesrepublik_Deutschland.svg.png 2x" data-file-width="592" data-file-height="801" /></a></span> <div style="position: absolute; left:48px; top: 110px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Lower_Saxony.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Coat_of_arms_of_Lower_Saxony.svg/15px-Coat_of_arms_of_Lower_Saxony.svg.png" decoding="async" width="15" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Coat_of_arms_of_Lower_Saxony.svg/23px-Coat_of_arms_of_Lower_Saxony.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Coat_of_arms_of_Lower_Saxony.svg/30px-Coat_of_arms_of_Lower_Saxony.svg.png 2x" data-file-width="593" data-file-height="680" /></a></span> <b><a href="/wiki/Dolna_Saksonia" title="Dolna Saksonia">Dolna Saksonia</a></b></div> <div style="position: absolute; left:73px; top: 84px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Bremen_Wappen(Mittel).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg/15px-Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg.png" decoding="async" width="15" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg/23px-Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg/30px-Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg.png 2x" data-file-width="287" data-file-height="417" /></a></span> <b><a href="/wiki/Brema_(kraj_zwi%C4%85zkowy)" title="Brema (kraj związkowy)">Brema</a></b></div> <div style="position: absolute; left:108px; top: 62px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Hamburg_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/DEU_Hamburg_COA.svg/15px-DEU_Hamburg_COA.svg.png" decoding="async" width="15" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/DEU_Hamburg_COA.svg/23px-DEU_Hamburg_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/DEU_Hamburg_COA.svg/30px-DEU_Hamburg_COA.svg.png 2x" data-file-width="225" data-file-height="315" /></a></span> <b> <a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a></b></div> <div style="position: absolute; left:191px; top: 44px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Mecklenburg-Western_Pomerania_(great).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Coat_of_arms_of_Mecklenburg-Western_Pomerania_%28great%29.svg/15px-Coat_of_arms_of_Mecklenburg-Western_Pomerania_%28great%29.svg.png" decoding="async" width="15" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Coat_of_arms_of_Mecklenburg-Western_Pomerania_%28great%29.svg/23px-Coat_of_arms_of_Mecklenburg-Western_Pomerania_%28great%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Coat_of_arms_of_Mecklenburg-Western_Pomerania_%28great%29.svg/30px-Coat_of_arms_of_Mecklenburg-Western_Pomerania_%28great%29.svg.png 2x" data-file-width="507" data-file-height="548" /></a></span> <b><a href="/wiki/Meklemburgia-Pomorze_Przednie" title="Meklemburgia-Pomorze Przednie">Meklemburgia-<br />Pomorze Przednie</a></b></div> <div style="position: absolute; left:156px; top: 152px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Wappen_Sachsen-Anhalt.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Wappen_Sachsen-Anhalt.svg/15px-Wappen_Sachsen-Anhalt.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Wappen_Sachsen-Anhalt.svg/23px-Wappen_Sachsen-Anhalt.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Wappen_Sachsen-Anhalt.svg/30px-Wappen_Sachsen-Anhalt.svg.png 2x" data-file-width="147" data-file-height="178" /></a></span> <b><a href="/wiki/Saksonia-Anhalt" title="Saksonia-Anhalt">Saksonia-<br />Anhalt</a></b></div> <div style="position: absolute; left:227px; top: 189px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Saxony.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Coat_of_arms_of_Saxony.svg/15px-Coat_of_arms_of_Saxony.svg.png" decoding="async" width="15" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Coat_of_arms_of_Saxony.svg/23px-Coat_of_arms_of_Saxony.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Coat_of_arms_of_Saxony.svg/30px-Coat_of_arms_of_Saxony.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="576" /></a></span> <b><a href="/wiki/Saksonia" title="Saksonia">Saksonia</a></b></div> <div style="position: absolute; left:195px; top: 94px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Brandenburg_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/DEU_Brandenburg_COA.svg/15px-DEU_Brandenburg_COA.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/DEU_Brandenburg_COA.svg/23px-DEU_Brandenburg_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/DEU_Brandenburg_COA.svg/30px-DEU_Brandenburg_COA.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="611" /></a></span> <b><a href="/wiki/Brandenburgia" title="Brandenburgia">Brandenburgia</a></b></div> <div style="position: absolute; left:217px; top: 120px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Berlin_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/DEU_Berlin_COA.svg/20px-DEU_Berlin_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="33" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/DEU_Berlin_COA.svg/30px-DEU_Berlin_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/DEU_Berlin_COA.svg/40px-DEU_Berlin_COA.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="739" /></a></span> <b><a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a></b></div> <div style="position: absolute; left:138px; top: 204px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Thuringia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Coat_of_arms_of_Thuringia.svg/15px-Coat_of_arms_of_Thuringia.svg.png" decoding="async" width="15" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Coat_of_arms_of_Thuringia.svg/23px-Coat_of_arms_of_Thuringia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Coat_of_arms_of_Thuringia.svg/30px-Coat_of_arms_of_Thuringia.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="596" /></a></span> <b><a href="/wiki/Turyngia" title="Turyngia">Turyngia</a></b></div> <div style="position: absolute; left:77px; top: 222px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Hesse.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Coat_of_arms_of_Hesse.svg/15px-Coat_of_arms_of_Hesse.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Coat_of_arms_of_Hesse.svg/23px-Coat_of_arms_of_Hesse.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Coat_of_arms_of_Hesse.svg/30px-Coat_of_arms_of_Hesse.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="617" /></a></span> <b><a href="/wiki/Hesja" title="Hesja">Hesja</a></b></div> <div style="position: absolute; left:14px; top: 162px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_North_Rhine-Westphalia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Coat_of_arms_of_North_Rhine-Westphalia.svg/15px-Coat_of_arms_of_North_Rhine-Westphalia.svg.png" decoding="async" width="15" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Coat_of_arms_of_North_Rhine-Westphalia.svg/23px-Coat_of_arms_of_North_Rhine-Westphalia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Coat_of_arms_of_North_Rhine-Westphalia.svg/30px-Coat_of_arms_of_North_Rhine-Westphalia.svg.png 2x" data-file-width="461" data-file-height="532" /></a></span> <b><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-<br />Westfalia</a></b></div> <div style="position: absolute; left:8px; top: 241px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Rhineland-Palatinate.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Coat_of_arms_of_Rhineland-Palatinate.svg/15px-Coat_of_arms_of_Rhineland-Palatinate.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Coat_of_arms_of_Rhineland-Palatinate.svg/23px-Coat_of_arms_of_Rhineland-Palatinate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Coat_of_arms_of_Rhineland-Palatinate.svg/30px-Coat_of_arms_of_Rhineland-Palatinate.svg.png 2x" data-file-width="472" data-file-height="580" /></a></span> <b><a href="/wiki/Nadrenia-Palatynat" title="Nadrenia-Palatynat">Nadrenia-<br />Palatynat</a></b></div> <div style="position: absolute; left:166px; top: 306px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Bayern_Wappen.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Bayern_Wappen.svg/15px-Bayern_Wappen.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Bayern_Wappen.svg/23px-Bayern_Wappen.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d2/Bayern_Wappen.svg/30px-Bayern_Wappen.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="684" /></a></span> <b><a href="/wiki/Bawaria" title="Bawaria">Bawaria</a></b></div> <div style="position: absolute; left:59px; top: 327px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Lesser_coat_of_arms_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Lesser_coat_of_arms_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg/15px-Lesser_coat_of_arms_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg.png" decoding="async" width="15" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Lesser_coat_of_arms_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg/23px-Lesser_coat_of_arms_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Lesser_coat_of_arms_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg/30px-Lesser_coat_of_arms_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg.png 2x" data-file-width="422" data-file-height="590" /></a></span> <b><a href="/wiki/Badenia-Wirtembergia" title="Badenia-Wirtembergia">Badenia-<br />Wirtembergia</a></b></div> <div style="position: absolute; left:19px; top: 287px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Wappen_des_Saarlands.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Wappen_des_Saarlands.svg/15px-Wappen_des_Saarlands.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Wappen_des_Saarlands.svg/23px-Wappen_des_Saarlands.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Wappen_des_Saarlands.svg/30px-Wappen_des_Saarlands.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="630" /></a></span> <b><a href="/wiki/Saara" title="Saara">Saara</a></b></div> <div style="position: absolute; left:98px; top: 9px; text-align: left;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Schleswig-Holstein.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Coat_of_arms_of_Schleswig-Holstein.svg/15px-Coat_of_arms_of_Schleswig-Holstein.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Coat_of_arms_of_Schleswig-Holstein.svg/23px-Coat_of_arms_of_Schleswig-Holstein.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Coat_of_arms_of_Schleswig-Holstein.svg/30px-Coat_of_arms_of_Schleswig-Holstein.svg.png 2x" data-file-width="528" data-file-height="617" /></a></span> <b><a href="/wiki/Szlezwik-Holsztyn" title="Szlezwik-Holsztyn">Szlezwik-<br />Holsztyn</a></b></div> </div> </th></tr> <tr> <td align="center">1</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg/25px-Flag_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg/38px-Flag_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg/50px-Flag_of_Baden-W%C3%BCrttemberg.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="300" /></a></span> <a href="/wiki/Badenia-Wirtembergia" title="Badenia-Wirtembergia">Badenia-Wirtembergia</a></td> <td><i>Baden-Württemberg</i></td> <td><a href="/wiki/Stuttgart" title="Stuttgart">Stuttgart</a></td> <td align="right">35 748</td> <td align="right">11 280 257 </td></tr> <tr> <td align="center">2</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Bavaria_(striped).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Flag_of_Bavaria_%28striped%29.svg/25px-Flag_of_Bavaria_%28striped%29.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Flag_of_Bavaria_%28striped%29.svg/38px-Flag_of_Bavaria_%28striped%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Flag_of_Bavaria_%28striped%29.svg/50px-Flag_of_Bavaria_%28striped%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Bawaria" title="Bawaria">Bawaria</a></td> <td><i>Bayern</i></td> <td><a href="/wiki/Monachium" title="Monachium">Monachium</a></td> <td align="right">70 541</td> <td align="right">13 369 393 </td></tr> <tr> <td align="center">3</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Berlin.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Berlin.svg/25px-Flag_of_Berlin.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Berlin.svg/38px-Flag_of_Berlin.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Berlin.svg/50px-Flag_of_Berlin.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a><sup>(1)</sup></td> <td><i>Berlin</i></td> <td>Berlin</td> <td align="right">892</td> <td align="right">3 755 251 </td></tr> <tr> <td align="center">4</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Brandenburg.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_Brandenburg.svg/25px-Flag_of_Brandenburg.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_Brandenburg.svg/38px-Flag_of_Brandenburg.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_Brandenburg.svg/50px-Flag_of_Brandenburg.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Brandenburgia" title="Brandenburgia">Brandenburgia</a></td> <td><i>Brandenburg</i></td> <td><a href="/wiki/Poczdam" title="Poczdam">Poczdam</a></td> <td align="right">29 654</td> <td align="right">2 573 135 </td></tr> <tr> <td align="center">5</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Bremen.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Flag_of_Bremen.svg/25px-Flag_of_Bremen.svg.png" decoding="async" width="25" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Flag_of_Bremen.svg/38px-Flag_of_Bremen.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Flag_of_Bremen.svg/50px-Flag_of_Bremen.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/wiki/Brema_(kraj_zwi%C4%85zkowy)" title="Brema (kraj związkowy)">Brema</a><sup>(1)</sup></td> <td><i>Bremen</i></td> <td><a href="/wiki/Brema" title="Brema">Brema</a></td> <td align="right">420</td> <td align="right">684 864 </td></tr> <tr> <td align="center">6</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Hamburg.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Flag_of_Hamburg.svg/25px-Flag_of_Hamburg.svg.png" decoding="async" width="25" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Flag_of_Hamburg.svg/38px-Flag_of_Hamburg.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Flag_of_Hamburg.svg/50px-Flag_of_Hamburg.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a> <sup>(1)</sup></td> <td><i>Hamburg</i></td> <td>Hamburg</td> <td align="right">755</td> <td align="right">1 852 478 </td></tr> <tr> <td align="center">7</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Hesse.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Flag_of_Hesse.svg/25px-Flag_of_Hesse.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Flag_of_Hesse.svg/38px-Flag_of_Hesse.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Flag_of_Hesse.svg/50px-Flag_of_Hesse.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Hesja" title="Hesja">Hesja</a></td> <td><i>Hessen</i></td> <td><a href="/wiki/Wiesbaden" title="Wiesbaden">Wiesbaden</a></td> <td align="right">21 116</td> <td align="right">6 391 360 </td></tr> <tr> <td align="center">8</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Mecklenburg-Western_Pomerania.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Mecklenburg-Western_Pomerania.svg/25px-Flag_of_Mecklenburg-Western_Pomerania.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Mecklenburg-Western_Pomerania.svg/38px-Flag_of_Mecklenburg-Western_Pomerania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Mecklenburg-Western_Pomerania.svg/50px-Flag_of_Mecklenburg-Western_Pomerania.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Meklemburgia-Pomorze_Przednie" title="Meklemburgia-Pomorze Przednie">Meklemburgia-Pomorze Przednie</a></td> <td><i>Mecklenburg-Vorpommern</i></td> <td><a href="/wiki/Schwerin" title="Schwerin">Schwerin</a></td> <td align="right">23 295</td> <td align="right">1 628 378 </td></tr> <tr> <td align="center">9</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Lower_Saxony.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Flag_of_Lower_Saxony.svg/25px-Flag_of_Lower_Saxony.svg.png" decoding="async" width="25" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Flag_of_Lower_Saxony.svg/38px-Flag_of_Lower_Saxony.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Flag_of_Lower_Saxony.svg/50px-Flag_of_Lower_Saxony.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Dolna_Saksonia" title="Dolna Saksonia">Dolna Saksonia</a></td> <td><i>Niedersachsen</i></td> <td><a href="/wiki/Hanower" title="Hanower">Hanower</a></td> <td align="right">47 710</td> <td align="right">8 140 242 </td></tr> <tr> <td align="center">10</td> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_North_Rhine-Westphalia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_North_Rhine-Westphalia.svg/25px-Flag_of_North_Rhine-Westphalia.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_North_Rhine-Westphalia.svg/38px-Flag_of_North_Rhine-Westphalia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_North_Rhine-Westphalia.svg/50px-Flag_of_North_Rhine-Westphalia.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="480" /></a></span> <a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td><i>Nordrhein-Westfalen</i></td> <td><a href="/wiki/D%C3%BCsseldorf" title="Düsseldorf">Düsseldorf</a></td> <td align="right">34 112</td> <td align="right">18 139 116 </td></tr> <tr> <td align="center">11</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Rhineland-Palatinate.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Rhineland-Palatinate.svg/25px-Flag_of_Rhineland-Palatinate.svg.png" decoding="async" width="25" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Rhineland-Palatinate.svg/38px-Flag_of_Rhineland-Palatinate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Rhineland-Palatinate.svg/50px-Flag_of_Rhineland-Palatinate.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Nadrenia-Palatynat" title="Nadrenia-Palatynat">Nadrenia-Palatynat</a></td> <td><i>Rheinland-Pfalz</i></td> <td><a href="/wiki/Moguncja" title="Moguncja">Moguncja</a></td> <td align="right">19 858</td> <td align="right">4 159 150 </td></tr> <tr> <td align="center">12</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Saarland.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Flag_of_Saarland.svg/25px-Flag_of_Saarland.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Flag_of_Saarland.svg/38px-Flag_of_Saarland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Flag_of_Saarland.svg/50px-Flag_of_Saarland.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="307" /></a></span> <a href="/wiki/Saara" title="Saara">Saara</a></td> <td><i>Saarland</i></td> <td><a href="/wiki/Saarbr%C3%BCcken" title="Saarbrücken">Saarbrücken</a></td> <td align="right">2571</td> <td align="right">992 666 </td></tr> <tr> <td align="center">13</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Saxony.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Flag_of_Saxony.svg/25px-Flag_of_Saxony.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Flag_of_Saxony.svg/38px-Flag_of_Saxony.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Flag_of_Saxony.svg/50px-Flag_of_Saxony.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="300" /></a></span> <a href="/wiki/Saksonia" title="Saksonia">Saksonia</a></td> <td><i>Sachsen</i></td> <td><a href="/wiki/Drezno" title="Drezno">Drezno</a></td> <td align="right">18 450</td> <td align="right">4 086 152 </td></tr> <tr> <td align="center">14</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Saxony-Anhalt_(state).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Saxony-Anhalt_%28state%29.svg/25px-Flag_of_Saxony-Anhalt_%28state%29.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Saxony-Anhalt_%28state%29.svg/38px-Flag_of_Saxony-Anhalt_%28state%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Flag_of_Saxony-Anhalt_%28state%29.svg/50px-Flag_of_Saxony-Anhalt_%28state%29.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="307" /></a></span> <a href="/wiki/Saksonia-Anhalt" title="Saksonia-Anhalt">Saksonia-Anhalt</a></td> <td><i>Sachsen-Anhalt</i></td> <td><a href="/wiki/Magdeburg" title="Magdeburg">Magdeburg</a></td> <td align="right">20 459</td> <td align="right">2 186 643 </td></tr> <tr> <td align="center">15</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Schleswig-Holstein.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Schleswig-Holstein.svg/25px-Flag_of_Schleswig-Holstein.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Schleswig-Holstein.svg/38px-Flag_of_Schleswig-Holstein.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Schleswig-Holstein.svg/50px-Flag_of_Schleswig-Holstein.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Szlezwik-Holsztyn" title="Szlezwik-Holsztyn">Szlezwik-Holsztyn</a></td> <td><i>Schleswig-Holstein</i></td> <td><a href="/wiki/Kilonia" title="Kilonia">Kilonia</a></td> <td align="right">15 804</td> <td align="right">2 953 270 </td></tr> <tr> <td align="center">16</td> <td><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Thuringia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Thuringia.svg/25px-Flag_of_Thuringia.svg.png" decoding="async" width="25" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Thuringia.svg/38px-Flag_of_Thuringia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Thuringia.svg/50px-Flag_of_Thuringia.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="250" /></a></span> <a href="/wiki/Turyngia" title="Turyngia">Turyngia</a></td> <td><i>Thüringen</i></td> <td><a href="/wiki/Erfurt" title="Erfurt">Erfurt</a></td> <td align="right">16 202</td> <td align="right">2 126 846 </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="#f2f2f4"></td> <td bgcolor="#f2f2f4"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Germany.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/25px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="25" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/38px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/50px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <b>Niemcy</b></td> <td bgcolor="#f2f2f4"><i><b>Deutschland</b></i></td> <td bgcolor="#f2f2f4"><b><a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a></b></td> <td bgcolor="#f2f2f4" align="right"><b>357 376</b></td> <td bgcolor="#f2f2f4" align="right"><b>84 358 845</b> </td></tr> <tr class="sortbottom"> <td colspan="6" style="font-size:smaller"> <p><sup>(1)</sup> Berlin i Hamburg są miastami na prawie landu; Brema ma też status miasta-kraju (<i>Stadtstaat</i>), chociaż należą do niej dwa miasta: <a href="/wiki/Brema" title="Brema">Brema</a> i <a href="/wiki/Bremerhaven" title="Bremerhaven">Bremerhaven</a><br /> </p> </td></tr></tbody></table> <p>Wszystkie kraje związkowe są równouprawnione. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz też: <a href="/wiki/Flagi_kraj%C3%B3w_zwi%C4%85zkowych_Niemiec" title="Flagi krajów związkowych Niemiec">Flagi krajów związkowych Niemiec</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Powiaty">Powiaty</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Powiaty_w_Niemczech" title="Powiaty w Niemczech">Powiaty w Niemczech</a> i <a href="/wiki/Miasta_na_prawach_powiatu_w_Niemczech" title="Miasta na prawach powiatu w Niemczech">Miasta na prawach powiatu w Niemczech</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Gminy">Gminy</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Gminy_w_Niemczech" title="Gminy w Niemczech">Gminy w Niemczech</a> i <a href="/wiki/Wsp%C3%B3lnoty_administracyjne_i_zwi%C4%85zki_gmin_w_Niemczech" title="Wspólnoty administracyjne i związki gmin w Niemczech">Wspólnoty administracyjne i związki gmin w Niemczech</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ważniejsze_miasta"><span id="Wa.C5.BCniejsze_miasta"></span>Ważniejsze miasta</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Miasta_w_Niemczech" title="Miasta w Niemczech">Miasta w Niemczech</a>.</i></div> <p>W niemieckich miastach mieszka 74% całej populacji<sup id="cite_ref-Niemcy_57-6" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. Największym miastem jest stolica państwa, <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a>, liczący 3 725 000 mieszkańców. Powyżej miliona mieszkańców mają także <a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a> (1 686 100) oraz <a href="/wiki/Monachium" title="Monachium">Monachium</a> (1 429 584) i <a href="/wiki/Kolonia_(Niemcy)" title="Kolonia (Niemcy)">Kolonia</a> (1 007 000). Najwięcej miast liczących powyżej 100 000 mieszkańców znajduje się na terenie kraju związkowego <a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a>, co związane jest ze znajdującym się na tym terenie restrukturyzowanym <a href="/wiki/Zag%C5%82%C4%99bie_Ruhry" title="Zagłębie Ruhry">Zagłębiem Ruhry</a>. W sumie w 300 największych niemieckich miastach mieszka 37 milionów Niemców, co stanowi ok. 45% całej populacji<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101">[101]</a></sup>. </p> <table class="wikitable" style="text-align:center; width:100%; font-size:90%; margin-top:10px; margin-bottom:10px;"> <tbody><tr> <th style="background:#f2f2f4;" width="1%"> </th> <th style="background:#f2f2f4;" width="28%">Miasto </th> <th style="background:#f2f2f4;" width="18%">Kraj związkowy </th> <th style="background:#f2f2f4;" width="12%">Liczba mieszkańców<br /><small>(31 grudnia 2022)</small><sup id="cite_ref-NUS_2-2" class="reference"><a href="#cite_note-NUS-2">[2]</a></sup> </th> <td rowspan="21" width="20%"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Cityscape_Berlin.jpg" class="mw-file-description" title="Berlin"><img alt="Berlin" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Cityscape_Berlin.jpg/170px-Cityscape_Berlin.jpg" decoding="async" width="170" height="87" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Cityscape_Berlin.jpg/255px-Cityscape_Berlin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Cityscape_Berlin.jpg/340px-Cityscape_Berlin.jpg 2x" data-file-width="4496" data-file-height="2300" /></a></span><br /><b><a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a></b><br /> <p><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Hamburger_Rathaus_von_St-Petri.jpg" class="mw-file-description" title="Hamburg"><img alt="Hamburg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Hamburger_Rathaus_von_St-Petri.jpg/170px-Hamburger_Rathaus_von_St-Petri.jpg" decoding="async" width="170" height="128" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Hamburger_Rathaus_von_St-Petri.jpg/255px-Hamburger_Rathaus_von_St-Petri.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Hamburger_Rathaus_von_St-Petri.jpg/340px-Hamburger_Rathaus_von_St-Petri.jpg 2x" data-file-width="1932" data-file-height="1449" /></a></span> <br /><b><a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a></b><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Stadtbild_M%C3%BCnchen.jpg" class="mw-file-description" title="Monachium"><img alt="Monachium" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Stadtbild_M%C3%BCnchen.jpg/170px-Stadtbild_M%C3%BCnchen.jpg" decoding="async" width="170" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Stadtbild_M%C3%BCnchen.jpg/255px-Stadtbild_M%C3%BCnchen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Stadtbild_M%C3%BCnchen.jpg/340px-Stadtbild_M%C3%BCnchen.jpg 2x" data-file-width="4861" data-file-height="3285" /></a></span> <br /><b><a href="/wiki/Monachium" title="Monachium">Monachium</a></b><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:CologneSkylineAtNight.jpg" class="mw-file-description" title="Kolonia"><img alt="Kolonia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/CologneSkylineAtNight.jpg/170px-CologneSkylineAtNight.jpg" decoding="async" width="170" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/CologneSkylineAtNight.jpg/255px-CologneSkylineAtNight.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/CologneSkylineAtNight.jpg/340px-CologneSkylineAtNight.jpg 2x" data-file-width="2979" data-file-height="1986" /></a></span> <br /><b><a href="/wiki/Kolonia_(Niemcy)" title="Kolonia (Niemcy)">Kolonia</a></b> </p> </td> <td rowspan="21" width="20%"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Frankfurt_Am_Main-Samstagsberg-20070607.jpg" class="mw-file-description" title="Frankfurt nad Menem"><img alt="Frankfurt nad Menem" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Frankfurt_Am_Main-Samstagsberg-20070607.jpg/170px-Frankfurt_Am_Main-Samstagsberg-20070607.jpg" decoding="async" width="170" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Frankfurt_Am_Main-Samstagsberg-20070607.jpg/255px-Frankfurt_Am_Main-Samstagsberg-20070607.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Frankfurt_Am_Main-Samstagsberg-20070607.jpg/340px-Frankfurt_Am_Main-Samstagsberg-20070607.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2000" /></a></span><br /><b><a href="/wiki/Frankfurt_nad_Menem" title="Frankfurt nad Menem">Frankfurt nad Menem</a></b><br /> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Stuttgart.04.M%C3%A4rz.2006_012.jpg" class="mw-file-description" title="Stuttgart"><img alt="Stuttgart" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Stuttgart.04.M%C3%A4rz.2006_012.jpg/170px-Stuttgart.04.M%C3%A4rz.2006_012.jpg" decoding="async" width="170" height="128" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Stuttgart.04.M%C3%A4rz.2006_012.jpg/255px-Stuttgart.04.M%C3%A4rz.2006_012.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Stuttgart.04.M%C3%A4rz.2006_012.jpg/340px-Stuttgart.04.M%C3%A4rz.2006_012.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a></span> <br /><b><a href="/wiki/Stuttgart" title="Stuttgart">Stuttgart</a></b><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Duesseldorf_riverside_by_night_01.jpg" class="mw-file-description" title="Düsseldorf"><img alt="Düsseldorf" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Duesseldorf_riverside_by_night_01.jpg/170px-Duesseldorf_riverside_by_night_01.jpg" decoding="async" width="170" height="114" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Duesseldorf_riverside_by_night_01.jpg/255px-Duesseldorf_riverside_by_night_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Duesseldorf_riverside_by_night_01.jpg/340px-Duesseldorf_riverside_by_night_01.jpg 2x" data-file-width="1360" data-file-height="910" /></a></span> <br /><b><a href="/wiki/D%C3%BCsseldorf" title="Düsseldorf">Düsseldorf</a></b><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Dortmund_Panorama.jpg" class="mw-file-description" title="Dortmund"><img alt="Dortmund" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Dortmund_Panorama.jpg/170px-Dortmund_Panorama.jpg" decoding="async" width="170" height="93" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Dortmund_Panorama.jpg/255px-Dortmund_Panorama.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Dortmund_Panorama.jpg/340px-Dortmund_Panorama.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="1892" /></a></span> <br /><b><a href="/wiki/Dortmund" title="Dortmund">Dortmund</a></b> </p> </td></tr> <tr> <td style="background:#f2f2f4;">1</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Berlin_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/DEU_Berlin_COA.svg/20px-DEU_Berlin_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="33" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/DEU_Berlin_COA.svg/30px-DEU_Berlin_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/DEU_Berlin_COA.svg/40px-DEU_Berlin_COA.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="739" /></a></span> <b><a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a></b></td> <td align="left">Berlin</td> <td>3 755 251 </td></tr> <tr> <td style="background:#f2f2f4;">2</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Hamburg_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/DEU_Hamburg_COA.svg/20px-DEU_Hamburg_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/DEU_Hamburg_COA.svg/30px-DEU_Hamburg_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/DEU_Hamburg_COA.svg/40px-DEU_Hamburg_COA.svg.png 2x" data-file-width="225" data-file-height="315" /></a></span> <b><a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a></b></td> <td align="left">Hamburg</td> <td>1 892 122 </td></tr> <tr> <td style="background:#f2f2f4;">3</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_M%C3%BCnchen_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/DEU_M%C3%BCnchen_COA.svg/20px-DEU_M%C3%BCnchen_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/DEU_M%C3%BCnchen_COA.svg/30px-DEU_M%C3%BCnchen_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/DEU_M%C3%BCnchen_COA.svg/40px-DEU_M%C3%BCnchen_COA.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="641" /></a></span> <b><a href="/wiki/Monachium" title="Monachium">Monachium</a></b> (<i>München</i>)</td> <td align="left"><a href="/wiki/Bawaria" title="Bawaria">Bawaria</a></td> <td>1 488 202 </td></tr> <tr> <td style="background:#f2f2f4;">4</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Koeln_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/DEU_Koeln_COA.svg/20px-DEU_Koeln_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/DEU_Koeln_COA.svg/30px-DEU_Koeln_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/DEU_Koeln_COA.svg/40px-DEU_Koeln_COA.svg.png 2x" data-file-width="638" data-file-height="625" /></a></span> <b><a href="/wiki/Kolonia_(Niemcy)" title="Kolonia (Niemcy)">Kolonia</a></b> (<i>Köln</i>)</td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>1 084 831 </td></tr> <tr> <td style="background:#f2f2f4;">5</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Wappen_Frankfurt_am_Main.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Wappen_Frankfurt_am_Main.svg/20px-Wappen_Frankfurt_am_Main.svg.png" decoding="async" width="20" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Wappen_Frankfurt_am_Main.svg/30px-Wappen_Frankfurt_am_Main.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Wappen_Frankfurt_am_Main.svg/40px-Wappen_Frankfurt_am_Main.svg.png 2x" data-file-width="497" data-file-height="544" /></a></span> <b><a href="/wiki/Frankfurt_nad_Menem" title="Frankfurt nad Menem">Frankfurt nad Menem</a></b> (<i>Frankfurt am Main</i>)</td> <td align="left"><a href="/wiki/Hesja" title="Hesja">Hesja</a></td> <td>764 104 </td></tr> <tr> <td style="background:#f2f2f4;">6</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Stuttgart_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/DEU_Stuttgart_COA.svg/20px-DEU_Stuttgart_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/DEU_Stuttgart_COA.svg/30px-DEU_Stuttgart_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/DEU_Stuttgart_COA.svg/40px-DEU_Stuttgart_COA.svg.png 2x" data-file-width="526" data-file-height="545" /></a></span> <b><a href="/wiki/Stuttgart" title="Stuttgart">Stuttgart</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Badenia-Wirtembergia" title="Badenia-Wirtembergia">Badenia-Wirtembergia</a></td> <td>632 865 </td></tr> <tr> <td style="background:#f2f2f4;">7</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_D%C3%BCsseldorf_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/DEU_D%C3%BCsseldorf_COA.svg/20px-DEU_D%C3%BCsseldorf_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/DEU_D%C3%BCsseldorf_COA.svg/30px-DEU_D%C3%BCsseldorf_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/DEU_D%C3%BCsseldorf_COA.svg/40px-DEU_D%C3%BCsseldorf_COA.svg.png 2x" data-file-width="688" data-file-height="816" /></a></span> <b><a href="/wiki/D%C3%BCsseldorf" title="Düsseldorf">Düsseldorf</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>629 047 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">8</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Leipzig.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Coat_of_arms_of_Leipzig.svg/20px-Coat_of_arms_of_Leipzig.svg.png" decoding="async" width="20" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Coat_of_arms_of_Leipzig.svg/30px-Coat_of_arms_of_Leipzig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Coat_of_arms_of_Leipzig.svg/40px-Coat_of_arms_of_Leipzig.svg.png 2x" data-file-width="610" data-file-height="688" /></a></span> <b><a href="/wiki/Lipsk" title="Lipsk">Lipsk</a></b> (<i>Leipzig</i>)</td> <td align="left"><a href="/wiki/Saksonia" title="Saksonia">Saksonia</a></td> <td>616 093 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">9</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Dortmund_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/DEU_Dortmund_COA.svg/20px-DEU_Dortmund_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/DEU_Dortmund_COA.svg/30px-DEU_Dortmund_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/DEU_Dortmund_COA.svg/40px-DEU_Dortmund_COA.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span> <b><a href="/wiki/Dortmund" title="Dortmund">Dortmund</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>593 317 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">10</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Essen_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/DEU_Essen_COA.svg/20px-DEU_Essen_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/DEU_Essen_COA.svg/30px-DEU_Essen_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/DEU_Essen_COA.svg/40px-DEU_Essen_COA.svg.png 2x" data-file-width="774" data-file-height="719" /></a></span> <b><a href="/wiki/Essen" title="Essen">Essen</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>584 570 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">11</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Bremen_Wappen(Mittel).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg/20px-Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="29" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg/30px-Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg/40px-Bremen_Wappen%28Mittel%29.svg.png 2x" data-file-width="287" data-file-height="417" /></a></span> <b><a href="/wiki/Brema" title="Brema">Brema</a></b> (<i>Bremen</i>)</td> <td align="left"><a href="/wiki/Brema_(kraj_zwi%C4%85zkowy)" title="Brema (kraj związkowy)">Brema</a></td> <td>566 573 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">12</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Dresden_Stadtwappen.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Dresden_Stadtwappen.svg/20px-Dresden_Stadtwappen.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Dresden_Stadtwappen.svg/30px-Dresden_Stadtwappen.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Dresden_Stadtwappen.svg/40px-Dresden_Stadtwappen.svg.png 2x" data-file-width="490" data-file-height="508" /></a></span> <b><a href="/wiki/Drezno" title="Drezno">Drezno</a></b> (<i>Dresden</i>)</td> <td align="left"><a href="/wiki/Saksonia" title="Saksonia">Saksonia</a></td> <td>563 311 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">13</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Hannover.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Coat_of_arms_of_Hannover.svg/20px-Coat_of_arms_of_Hannover.svg.png" decoding="async" width="20" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Coat_of_arms_of_Hannover.svg/30px-Coat_of_arms_of_Hannover.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Coat_of_arms_of_Hannover.svg/40px-Coat_of_arms_of_Hannover.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="564" /></a></span> <b><a href="/wiki/Hanower" title="Hanower">Hanower</a></b> (<i>Hannover</i>)</td> <td align="left"><a href="/wiki/Dolna_Saksonia" title="Dolna Saksonia">Dolna Saksonia</a></td> <td>545 045 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">14</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_N%C3%BCrnberg_COA_(klein).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/DEU_N%C3%BCrnberg_COA_%28klein%29.svg/20px-DEU_N%C3%BCrnberg_COA_%28klein%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/DEU_N%C3%BCrnberg_COA_%28klein%29.svg/30px-DEU_N%C3%BCrnberg_COA_%28klein%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/DEU_N%C3%BCrnberg_COA_%28klein%29.svg/40px-DEU_N%C3%BCrnberg_COA_%28klein%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="618" /></a></span> <b><a href="/wiki/Norymberga" title="Norymberga">Norymberga</a></b> (<i>Nürnberg</i>)</td> <td align="left"><a href="/wiki/Bawaria" title="Bawaria">Bawaria</a></td> <td>523 026 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">15</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Duisburg_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/DEU_Duisburg_COA.svg/20px-DEU_Duisburg_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/DEU_Duisburg_COA.svg/30px-DEU_Duisburg_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/DEU_Duisburg_COA.svg/40px-DEU_Duisburg_COA.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="559" /></a></span> <b><a href="/wiki/Duisburg" title="Duisburg">Duisburg</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>495 885 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">16</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Bochum_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/DEU_Bochum_COA.svg/20px-DEU_Bochum_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/DEU_Bochum_COA.svg/30px-DEU_Bochum_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/DEU_Bochum_COA.svg/40px-DEU_Bochum_COA.svg.png 2x" data-file-width="335" data-file-height="398" /></a></span> <b><a href="/wiki/Bochum" title="Bochum">Bochum</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>365 742 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">17</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Wuppertal_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/DEU_Wuppertal_COA.svg/20px-DEU_Wuppertal_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/DEU_Wuppertal_COA.svg/30px-DEU_Wuppertal_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/DEU_Wuppertal_COA.svg/40px-DEU_Wuppertal_COA.svg.png 2x" data-file-width="544" data-file-height="597" /></a></span> <b><a href="/wiki/Wuppertal" title="Wuppertal">Wuppertal</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>358 876 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">18</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Bielefeld_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/DEU_Bielefeld_COA.svg/20px-DEU_Bielefeld_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/DEU_Bielefeld_COA.svg/30px-DEU_Bielefeld_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/DEU_Bielefeld_COA.svg/40px-DEU_Bielefeld_COA.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="700" /></a></span> <b><a href="/wiki/Bielefeld" title="Bielefeld">Bielefeld</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>338 332 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">19</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:DEU_Bonn_COA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/DEU_Bonn_COA.svg/20px-DEU_Bonn_COA.svg.png" decoding="async" width="20" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/DEU_Bonn_COA.svg/30px-DEU_Bonn_COA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/DEU_Bonn_COA.svg/40px-DEU_Bonn_COA.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="572" /></a></span> <b><a href="/wiki/Bonn" title="Bonn">Bonn</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a></td> <td>336 465 </td></tr> <tr> <td style="background:#f0f0f0;">20</td> <td align="left"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Wappen_Mannheim.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Wappen_Mannheim.svg/20px-Wappen_Mannheim.svg.png" decoding="async" width="20" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Wappen_Mannheim.svg/30px-Wappen_Mannheim.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Wappen_Mannheim.svg/40px-Wappen_Mannheim.svg.png 2x" data-file-width="601" data-file-height="631" /></a></span> <b><a href="/wiki/Mannheim" title="Mannheim">Mannheim</a></b></td> <td align="left"><a href="/wiki/Badenia-Wirtembergia" title="Badenia-Wirtembergia">Badenia-Wirtembergia</a></td> <td>320 946 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ustrój_polityczny"><span id="Ustr.C3.B3j_polityczny"></span>Ustrój polityczny</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg/220px-Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg" decoding="async" width="220" height="83" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg/330px-Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg/440px-Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg 2x" data-file-width="8347" data-file-height="3157" /></a><figcaption><a href="/wiki/Reichstag" title="Reichstag">Reichstag</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Niemiec" title="Ustrój polityczny Niemiec">Ustrój polityczny Niemiec</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Organy_władzy_szczebla_federalnego"><span id="Organy_w.C5.82adzy_szczebla_federalnego"></span>Organy władzy szczebla federalnego</h3></div> <p>Stolicą federalną jest <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a><sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102">[102]</a></sup>, gdzie znajduje się siedziba <a href="/wiki/Rz%C4%85d_federalny_Niemiec" title="Rząd federalny Niemiec">rządu federalnego</a> (<i>Bundesregierung</i>), jednak część ministerstw rezyduje w <a href="/wiki/Bonn" title="Bonn">Bonn</a>. Część centralnych urzędów mieści się w innych miastach, m.in. <a href="/wiki/Karlsruhe" title="Karlsruhe">Karlsruhe</a> i <a href="/wiki/Norymberga" title="Norymberga">Norymberdze</a><sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103">[103]</a></sup>. <a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Niemiec" title="Ustrój polityczny Niemiec">System polityczny Niemiec</a> jest zorganizowany w oparciu o <a href="/wiki/Ustawa_Zasadnicza_Republiki_Federalnej_Niemiec" title="Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec">Ustawę Zasadniczą</a> (<i>Grundgesetz</i>), która działa jako <a href="/wiki/Konstytucja" title="Konstytucja">konstytucja</a> według zasady podziału władz (<i>Gewaltenteilung</i>)<sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104">[104]</a></sup>. </p><p>Głową państwa jest <a href="/wiki/Prezydent_Federalny_(Niemcy)" title="Prezydent Federalny (Niemcy)">prezydent federalny</a>, wybierany przez <a href="/wiki/Zgromadzenie_Federalne_(Niemcy)" title="Zgromadzenie Federalne (Niemcy)">Zgromadzenie Federalne</a> (złożone z Bundestagu i przedstawicieli krajów związkowych, w liczbie równej liczbie członków Bundestagu) na pięcioletnią kadencję. Jest możliwość jednokrotnego powtórzenia kadencji<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105">[105]</a></sup>. Ma on czysto reprezentacyjne znaczenie – jest symbolem państwa, moderatorem. Nie ma prawa wetowania ustaw (może je jedynie odesłać do Trybunału). Posiada prawo mianowania ambasadorów i konsulów oraz wysuwania kandydatury kanclerza<sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106">[106]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Map_of_Europe_with_European_and_German_flag.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Map_of_Europe_with_European_and_German_flag.png/220px-Map_of_Europe_with_European_and_German_flag.png" decoding="async" width="220" height="239" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Map_of_Europe_with_European_and_German_flag.png/330px-Map_of_Europe_with_European_and_German_flag.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/06/Map_of_Europe_with_European_and_German_flag.png 2x" data-file-width="380" data-file-height="412" /></a><figcaption>Niemcy na mapie Unii Europejskiej</figcaption></figure> <p>Władzą ustawodawczą (<i>Legislative</i>) jest <a href="/wiki/Bundestag" title="Bundestag">Bundestag</a> wraz z drugą izbą <a href="/wiki/Bundesrat" title="Bundesrat">Rada Federalna Niemiec</a> (<i>Bundesrat</i>). Bundestag wybierany jest co cztery lata w wyborach pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich (jednostopniowych), tajnych i proporcjonalnych, choć zasadniczo jest to system mieszany z zapewnieniem wejścia do parlamentu wszystkich kandydatów, którzy w swych okręgach uzyskali większość. Ustawowa liczba posłów liczy 598 (od zjednoczenia Niemiec do 2002 roku wynosiła 656), ale wskutek tego skomplikowanego systemu wyborczego liczba ta może zwiększać się o tzw. <i>mandaty nadwyżkowe</i>. Tak jest w Bundestagu XVII kadencji, który liczył w dniu inauguracji 622 posłów – przy wygaśnięciu <i>mandatu nadwyżkowego</i> wybrany większościowo poseł nie jest zastępowany przez kandydata z listy, tak że liczba ta zmniejszyła się do 620 w roku 2012. Posłowie grupują się we frakcjach, do tworzenia których potrzebne jest 5% ogólnej liczby posłów. Obecne frakcje to:<a href="/wiki/Socjaldemokratyczna_Partia_Niemiec" title="Socjaldemokratyczna Partia Niemiec">SPD</a>, <a href="/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Demokratyczna_(Niemcy)" title="Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Niemcy)">CDU</a>/<a href="/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Spo%C5%82eczna_w_Bawarii" title="Unia Chrześcijańsko-Społeczna w Bawarii">CSU</a>, <a href="/wiki/Sojusz_90/Zieloni" title="Sojusz 90/Zieloni">Sojusz 90/Zieloni</a>, <a href="/wiki/Wolna_Partia_Demokratyczna" title="Wolna Partia Demokratyczna">FDP</a>, <a href="/wiki/Die_Linke" title="Die Linke">Die Linke</a><sup id="cite_ref-BT_107-0" class="reference"><a href="#cite_note-BT-107">[107]</a></sup>. </p><p>Bundestag na wniosek prezydenta dokonuje wyboru kanclerza i rządu, kontroluje jego prace, zatwierdza umowy międzynarodowe, uchwala ustawy. Na czele izby niższej stoi przewodniczący Bundestagu (wraz ze swoimi zastępcami). Obecnie jest nim <a href="/wiki/Wolfgang_Sch%C3%A4uble" title="Wolfgang Schäuble">Wolfgang Schäuble</a> z <a href="/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Demokratyczna_(Niemcy)" title="Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Niemcy)">CDU</a><sup id="cite_ref-BT_107-1" class="reference"><a href="#cite_note-BT-107">[107]</a></sup>. </p><p>Władzę wykonawczą (<i>Exekutive</i>) stanowi <a href="/wiki/Rz%C4%85d_federalny_Niemiec" title="Rząd federalny Niemiec">rząd federalny</a> z <a href="/wiki/Kanclerz_federalny_Niemiec" title="Kanclerz federalny Niemiec">kanclerzem federalnym</a> (<i>Bundeskanzler</i>) na czele. Ma on prawo bezpośrednio ingerować w prace swoich ministrów. Nie można pociągnąć całego rządu do odpowiedzialności politycznej. Dzieje się tak dlatego, że każdy z ministrów działa według wytycznych kanclerza. Dopiero gdy kanclerz zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za pomocą konstruktywnego wotum nieufności, wówczas rząd pośrednio pociągnięty jest do odpowiedzialności. Parlament nie może odwoływać poszczególnych ministrów (zasada odpowiedzialności rządu <i>en bloc</i>)<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108">[108]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Prawo">Prawo</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_B_145_Bild-F083314-0010,_Karlsruhe,_Bundesverfassungsgericht,_II._Senat.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Bundesarchiv_B_145_Bild-F083314-0010%2C_Karlsruhe%2C_Bundesverfassungsgericht%2C_II._Senat.jpg/220px-Bundesarchiv_B_145_Bild-F083314-0010%2C_Karlsruhe%2C_Bundesverfassungsgericht%2C_II._Senat.jpg" decoding="async" width="220" height="209" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Bundesarchiv_B_145_Bild-F083314-0010%2C_Karlsruhe%2C_Bundesverfassungsgericht%2C_II._Senat.jpg/330px-Bundesarchiv_B_145_Bild-F083314-0010%2C_Karlsruhe%2C_Bundesverfassungsgericht%2C_II._Senat.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Bundesarchiv_B_145_Bild-F083314-0010%2C_Karlsruhe%2C_Bundesverfassungsgericht%2C_II._Senat.jpg/440px-Bundesarchiv_B_145_Bild-F083314-0010%2C_Karlsruhe%2C_Bundesverfassungsgericht%2C_II._Senat.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="760" /></a><figcaption>Federalny Sąd Konstytucyjny w 1989 r.</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/System_prawny_Niemiec" title="System prawny Niemiec">System prawny Niemiec</a>.</i></div> <p>Niemcy posiadają <a href="/wiki/System_prawa_kontynentalnego" title="System prawa kontynentalnego">system prawa kontynentalnego</a>, oparty na <a href="/wiki/Prawo_rzymskie" title="Prawo rzymskie">prawie rzymskim</a> z kilkoma odniesieniami do <a href="/wiki/Leges_Barbarorum" title="Leges Barbarorum">prawa germańskiego</a>. <a href="/wiki/Federalny_Trybuna%C5%82_Konstytucyjny" title="Federalny Trybunał Konstytucyjny">Federalny Trybunał Konstytucyjny</a> (<i>Bundesverfassungsgericht</i>) jest niemieckim Sądem Najwyższym, odpowiedzialnym za sprawy dotyczące konstytucji państwa, z uprawnieniem kontroli działalności agencji administracyjnych<sup id="cite_ref-GER_30-6" class="reference"><a href="#cite_note-GER-30">[30]</a></sup><sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109">[109]</a></sup>. W przypadku spraw karnych i cywilnych, sąd najwyższej instancji stanowi <a href="/wiki/Federalny_Trybuna%C5%82_Sprawiedliwo%C5%9Bci_(Niemcy)" title="Federalny Trybunał Sprawiedliwości (Niemcy)">Federalny Trybunał Sprawiedliwości</a>. Inne sprawy kierowane są do: <a href="/wiki/Federalny_S%C4%85d_Pracy_(Niemcy)" title="Federalny Sąd Pracy (Niemcy)">Federalngeo Sądu Pracy</a>, Federalnego Sądu Socjalnego, <a href="/wiki/Federalny_Trybuna%C5%82_Finansowy_(Niemcy)" title="Federalny Trybunał Finansowy (Niemcy)">Federalnego Trybunału Finansowego</a> oraz <a href="/wiki/Federalny_S%C4%85d_Administracyjny_(Niemcy)" title="Federalny Sąd Administracyjny (Niemcy)">Federalnego Sądu Administracyjnego</a>. Niemieckie prawo reguluje także konsekwencje <a href="/wiki/Zbrodnia_przeciwko_ludzko%C5%9Bci" title="Zbrodnia przeciwko ludzkości">zbrodni przeciwko ludzkości</a>, <a href="/wiki/Ludob%C3%B3jstwo" title="Ludobójstwo">ludobójstwa</a> oraz <a href="/wiki/Zbrodnia_wojenna" title="Zbrodnia wojenna">zbrodni wojennych</a> i niemieckim sądom prawo korzystania z <a href="/wiki/Zasada_represji_wszech%C5%9Bwiatowej" title="Zasada represji wszechświatowej">zasady represji wszechświatowej</a> w niektórych przypadkach<sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110">[110]</a></sup>. </p><p>Kodeksy karny i cywilny są skodyfikowane na stopniu narodowym w <i>Strafgesetzbuch</i> oraz <i>Bürgerliches Gesetzbuch</i>. Niemiecki system karny ma na celu rehabilitację kryminalisty oraz ochronę ludności przed dalszymi zbrodniami<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111">[111]</a></sup>. Poza drobnymi wykroczeniami, sądzonymi przez jednego profesjonalnego sędziego, oraz poważnymi przestępstwami politycznymi, wszystkie sprawy są sądzone przez mieszane trybunały, w których <a href="/wiki/%C5%81awnik_(s%C4%85downictwo)" title="Ławnik (sądownictwo)">ławnicy</a> siedzą obok zawodowych sędziów<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112">[112]</a></sup><sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113">[113]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Polityka_zagraniczna">Polityka zagraniczna</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:33rdG8Leaders.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/33rdG8Leaders.jpg/220px-33rdG8Leaders.jpg" decoding="async" width="220" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/33rdG8Leaders.jpg/330px-33rdG8Leaders.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/33rdG8Leaders.jpg/440px-33rdG8Leaders.jpg 2x" data-file-width="514" data-file-height="322" /></a><figcaption><a href="/wiki/Szczyt_grupy_G8_2007" title="Szczyt grupy G8 2007">Spotkanie przywódców państw G8 w 2007 r. w Heiligendamm</a> w Meklemburgii</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Polityka_zagraniczna_Niemiec" title="Polityka zagraniczna Niemiec">Polityka zagraniczna Niemiec</a>.</i></div> <p>Niemcy posiadają za granicą 229 <a href="/wiki/Misja_dyplomatyczna" title="Misja dyplomatyczna">misji dyplomatycznych</a><sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114">[114]</a></sup> i utrzymają relacje z ponad 190 państwami<sup id="cite_ref-115" class="reference"><a href="#cite_note-115">[115]</a></sup>. W 2011 państwo było największym płatnikiem do budżetu Unii Europejskiej (20%)<sup id="cite_ref-116" class="reference"><a href="#cite_note-116">[116]</a></sup> i było trzecim państwem pod względem wielkości wkładu do budżetu Organizacji Narodów Zjednoczonych (8% ogólnych funduszy)<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117">[117]</a></sup>. Niemcy są też członkiem <a href="/wiki/NATO" title="NATO">Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego</a> (NATO), <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju</a> (OECD), <a href="/wiki/G7_(grupa)" title="G7 (grupa)">G8</a>, <a href="/wiki/G20" title="G20">G20</a>, <a href="/wiki/Bank_%C5%9Awiatowy" title="Bank Światowy">Banku Światowego</a>, <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">Międzynarodowego Funduszu Walutowego</a> (IMF). Od zakończenia II wojny światowej, Niemcy znacząco przyczyniły się do powstania i rozwoju Unii Europejskiej i podtrzymywały silny sojusz z Francją. Państwo dąży do rozwoju wspólnej europejskiej polityki, obrony i organów bezpieczeństwa<sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118">[118]</a></sup><sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119">[119]</a></sup>. </p><p>Polityka rozwoju Niemiec jest niezależnym obszarem polityki zagranicznej państwa. Jest ona opracowana przez <a href="/wiki/Federalne_Ministerstwo_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Federalne Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">Federalne Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju</a> i wprowadzana w życie przez organizacje podległe. Niemiecki rząd dostrzega w rozwoju polityki zagranicznej odpowiedzialność za rozwój wspólnoty europejskiej<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120">[120]</a></sup>. </p><p>Rządy Niemiec i Stanów Zjednoczonych są bliskimi sprzymierzeńcami politycznymi<sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121">[121]</a></sup>. <a href="/wiki/Plan_Marshalla" title="Plan Marshalla">Plan Marshalla</a> z 1948 r. oraz silne powiązania kulturowe wytworzyły więź pomiędzy oboma państwami, która uległa osłabieniu w wyniku niemieckiego sceptycyzmu dotyczącego wojny w Iraku<sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122">[122]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Partie_polityczne">Partie polityczne</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Partie_polityczne_w_Niemczech" title="Partie polityczne w Niemczech">Partie polityczne w Niemczech</a>.</i></div> <p>Obecny system partyjny w Niemczech wykrystalizował się po II wojnie światowej i jest bardzo stabilny. Partią o najdłuższej tradycji jest, założona w 1870 roku, partia środowiska katolickiego <a href="/wiki/Niemiecka_Partia_Centrum" title="Niemiecka Partia Centrum">Zentrum</a> (pol. <i>Centrum</i>), obecnie o marginalnym znaczeniu. Drugą co do wieku partią jest, pochodząca z 1875 roku i wyrosła z ruchu robotniczego, <b><a href="/wiki/Socjaldemokratyczna_Partia_Niemiec" title="Socjaldemokratyczna Partia Niemiec">SPD</a></b>. Uczestniczyła ona w rządach <a href="/wiki/Republika_Weimarska" title="Republika Weimarska">Republiki Weimarskiej</a>; aż do 1933 roku była najsilniejszą partią niemiecką. Po wojnie kierowana przez <a href="/wiki/Willy_Brandt" title="Willy Brandt">Willy’ego Brandta</a>, <a href="/wiki/Helmut_Schmidt" title="Helmut Schmidt">Helmuta Schmidta</a> i <a href="/wiki/Gerhard_Schr%C3%B6der" title="Gerhard Schröder">Gerharda Schrödera</a> partia współtworzyła rząd federalny w latach 1966–1982 i ponownie 1998–2009. </p><p>Obok SPD do tzw. <i>Volksparteien</i> (partii ogólnonarodowych) należy również <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84ska_demokracja" title="Chrześcijańska demokracja">chadecja</a> (<b><a href="/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Demokratyczna_(Niemcy)" title="Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (Niemcy)">CDU</a></b> i <b><a href="/wiki/Unia_Chrze%C5%9Bcija%C5%84sko-Spo%C5%82eczna_w_Bawarii" title="Unia Chrześcijańsko-Społeczna w Bawarii">CSU</a></b>). Wykształciła się ona po <a href="/wiki/II_wojna_%C5%9Bwiatowa" title="II wojna światowa">II wojnie światowej</a> ze środowisk dawnej katolickiej partii „Centrum”, poszerzonej o środowiska ewangelickie (CDU jest partią ponadkonfesyjną). Na wzmocnienie jej roli wpłynął długi okres rządów (1949–1969) oraz charyzmatyczni liderzy: <a href="/wiki/Konrad_Adenauer" title="Konrad Adenauer">Konrad Adenauer</a>, <a href="/wiki/Ludwig_Erhard" title="Ludwig Erhard">Ludwig Erhard</a> i <a href="/wiki/Jakob_Kaiser" title="Jakob Kaiser">Jakob Kaiser</a>. W latach 1982–1998 CDU/CSU była znów u władzy, stanowiąc główną siłę rządu <a href="/wiki/Helmut_Kohl" title="Helmut Kohl">Helmuta Kohla</a>. </p><p>Tradycyjnie rolę języczka u wagi pełnili liberałowie z <b><a href="/wiki/Wolna_Partia_Demokratyczna" title="Wolna Partia Demokratyczna">FDP</a></b>. Rządzili prawie nieprzerwanie aż do 1998 roku, raz z CDU, raz z SPD – stąd też często nazywani są partią „obrotową”. FDP wykształciła się po 1948 roku ze środowisk związanych z przedwojennymi partiami <a href="/wiki/Niemiecka_Partia_Demokratyczna" title="Niemiecka Partia Demokratyczna">DDP</a> i <a href="/wiki/Niemiecka_Partia_Ludowa" title="Niemiecka Partia Ludowa">DVP</a>. Były w niej obecne zarówno elementy wolnomyślicielskie, antyklerykalne, jak i nacjonalistyczne (przez pewien czas po wojnie sytuowano FDP „na prawo” od CDU). Z partią związane były takie nazwiska jak pierwszy prezydent RFN <a href="/wiki/Theodor_Heuss" title="Theodor Heuss">Theodor Heuss</a>, jej powojenny lider <a href="/wiki/Erich_Mende" title="Erich Mende">Erich Mende</a>, przedstawiciele lewego skrzydła <a href="/w/index.php?title=Wolfgang_Mischnick&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wolfgang Mischnick (strona nie istnieje)">Wolfgang Mischnick</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q90837#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q90837">(inne języki)</a></span> czy <a href="/wiki/G%C3%BCnter_Verheugen" title="Günter Verheugen">Günter Verheugen</a>. Członkami FDP byli też wieloletni minister spraw zagranicznych RFN <a href="/wiki/Hans-Dietrich_Genscher" title="Hans-Dietrich Genscher">Hans-Dietrich Genscher</a> (1974–1992), <a href="/wiki/Walter_Scheel" title="Walter Scheel">Walter Scheel</a> (1969–74 szef MSZ, prezydent RFN 1974–79) czy <a href="/wiki/Klaus_Kinkel" title="Klaus Kinkel">Klaus Kinkel</a> (minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych w rządzie Helmuta Kohla). FDP miała swój udział w odważnej <a href="/wiki/Ostpolitik" title="Ostpolitik">polityce wschodniej</a> rządu <a href="/wiki/Willy_Brandt" title="Willy Brandt">Willy’ego Brandta</a> i <a href="/wiki/Helmut_Schmidt" title="Helmut Schmidt">Helmuta Schmidta</a>. W 1982 r., na skutek różnic w koncepcjach polityki gospodarczej i społecznej, FDP zrezygnowała z udziału w rządach lewicy i związała się z chadecją. Małżeństwo z CDU, choć nie wolne od kłótni i nieporozumień, przetrwało 16 lat. Od 2009 do 2013 r. FDP ponownie tworzyło koalicję z CDU/CSU. </p><p>Od 1998 r. rolę języczka u wagi spełnia również <b><a href="/wiki/Sojusz_90/Zieloni" title="Sojusz 90/Zieloni">partia Zielonych</a></b> (<i>Bündnis 90/Die Grünen</i>). Partia Zielonych założona została w 1979/80 przez działaczy wywodzących się nowych ruchów społecznych lat 60. i 70. i inicjatyw ekologicznych, a w 1990 zjednoczyła się ze wschodnioniemieckim <i>Bündnis 90</i>. Jej wieloletnim przewodniczącym był minister spraw zagranicznych <a href="/wiki/Joschka_Fischer" title="Joschka Fischer">Joschka Fischer</a>. Reprezentowana jest w Bundestagu i we wszystkich parlamentach lokalnych, a jej członek <a href="/wiki/Winfried_Kretschmann" title="Winfried Kretschmann">Winfried Kretschmann</a> jest premierem w <a href="/wiki/Badenia-Wirtembergia" title="Badenia-Wirtembergia">Badenii-Wirtembergii</a>. </p><p>Partią izolowaną na szczeblu ogólnokrajowym jest <b><a href="/wiki/Die_Linke" title="Die Linke">Die Linke</a></b>. Wywodzi się ona z <a href="/wiki/Die_Linkspartei.PDS" title="Die Linkspartei.PDS">PDS</a> – następczyni honeckerowskiej <a href="/wiki/Socjalistyczna_Partia_Jedno%C5%9Bci_Niemiec" title="Socjalistyczna Partia Jedności Niemiec">SED</a> oraz <a href="/wiki/Alternatywa_Wyborcza_Praca_i_Sprawiedliwo%C5%9B%C4%87_Spo%C5%82eczna" title="Alternatywa Wyborcza Praca i Sprawiedliwość Społeczna">WASG</a> – partii utworzonej przez działaczy związkowych i dysydentów z SPD. Tak jak WASG, PDS krytykowała z pozycji lewicowych rząd Schrödera, zarzucając mu odejście od lewicowych ideałów, które jakoby zawsze bliskie były PDS. W latach 1990–2002 i ponownie od 2005 reprezentowana była w Bundestagu, głównie przez posłów z nowych krajów związkowych, tj. byłego terytorium <a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">NRD</a>. W zachodniej części Niemiec nie udało jej się zapuścić korzeni, aż do zawarcia koalicji z WASG, a następnie zjednoczenia obu partii w Die Linke. Partia kierowana przez <a href="/wiki/Katja_Kipping" title="Katja Kipping">Katję Kipping</a> i <a href="/wiki/Bernd_Riexinger" title="Bernd Riexinger">Bernda Riexingera</a> reprezentowana jest w 13 z 16 parlamentów lokalnych. Die Linke wspólnie z SPD i Zielonymi rządzi w Turyngii – której premierem jest członek Die Linke, <a href="/wiki/Bodo_Ramelow" title="Bodo Ramelow">Bodo Ramelow</a> – oraz współrządzi z SPD w Brandenburgii. </p><p>W <a href="/wiki/Landtag_(Niemcy)" title="Landtag (Niemcy)">parlamentach lokalnych</a> swoje reprezentacje posiadają również <a href="/wiki/Wolni_Wyborcy" title="Wolni Wyborcy">Wolni Wyborcy</a> (<i>Freie Wähler</i>), <a href="/wiki/Niemiecka_Partia_Pirat%C3%B3w" title="Niemiecka Partia Piratów">Niemiecka Partia Piratów</a> (<i>Piratenpartei Deutschland</i>), regionalne ugrupowanie <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Wyborc%C3%B3w_Po%C5%82udniowego_Szlezwiku" title="Związek Wyborców Południowego Szlezwiku">Związek Wyborców Południowego Szlezwiku</a> (<i>Südschleswigscher Wählerverband</i>) oraz prawicowa <a href="/wiki/Alternatywa_dla_Niemiec" title="Alternatywa dla Niemiec">Alternatywa dla Niemiec</a> (<i>Alternative für Deutschland, AfD</i>). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bezpieczeństwo"><span id="Bezpiecze.C5.84stwo"></span>Bezpieczeństwo</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Policja">Policja</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Policja_w_Niemczech" title="Policja w Niemczech">Policja w Niemczech</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Straż_pożarna"><span id="Stra.C5.BC_po.C5.BCarna"></span>Straż pożarna</h3></div> <p>W Niemczech jedynie 107 miejscowości posiada zawodową <a href="/wiki/Stra%C5%BC_po%C5%BCarna" title="Straż pożarna">straż pożarną</a>, w pozostałych jej zadania realizują strażacy-ochotnicy. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Siły_zbrojne"><span id="Si.C5.82y_zbrojne"></span>Siły zbrojne</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_1" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Eurofighter_9803.ogv/220px--Eurofighter_9803.ogv.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="220" height="124" data-durationhint="107" data-mwtitle="Eurofighter_9803.ogv" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/Plik:Eurofighter_9803.ogv"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/66/Eurofighter_9803.ogv/Eurofighter_9803.ogv.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="368" data-height="208" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/66/Eurofighter_9803.ogv" type="video/ogg; codecs="theora, vorbis"" data-width="368" data-height="208" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/66/Eurofighter_9803.ogv/Eurofighter_9803.ogv.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="368" data-height="208" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/6/66/Eurofighter_9803.ogv/Eurofighter_9803.ogv.144p.mjpeg.mov" type="video/quicktime" data-transcodekey="144p.mjpeg.mov" data-width="254" data-height="144" /></video></span><figcaption><a href="/wiki/Eurofighter_Typhoon" title="Eurofighter Typhoon">Eurofighter Typhoon</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Bundeswehra" title="Bundeswehra">Bundeswehra</a>.</i></div> <p>Rodzaje Bundeswehry w Niemczech to: Wojska Lądowe (<a href="/wiki/Heer" title="Heer">Heer</a>), Marynarka Wojenna (<a href="/wiki/Deutsche_Marine" title="Deutsche Marine">Deutsche Marine</a>), Siły Powietrzne (<a href="/wiki/Luftwaffe" title="Luftwaffe">Luftwaffe</a>) i Cyber- und Informationstaum (Cyber- und Informationsraum)<sup id="cite_ref-123" class="reference"><a href="#cite_note-123">[123]</a></sup>. Według rankingu <i><a href="/w/index.php?title=Global_Firepower&action=edit&redlink=1" class="new" title="Global Firepower (strona nie istnieje)">Global Firepower</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q65202819#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q65202819">(inne języki)</a></span></i> (2014) niemieckie siły zbrojne stanowią 7. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 45 mld dolarów (USD)<sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124">[124]</a></sup>. </p><p>Rola niemieckiego wojska (<i>Bundeswehr</i>) została opisana w <a href="/wiki/Ustawa_Zasadnicza_Republiki_Federalnej_Niemiec" title="Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec">Konstytucji Niemiec</a> (Art. 87a) jako wyłącznie defensywna. Jego jedynymi aktywnymi działaniami przed 1990 r., była pomoc podczas klęsk żywiołowych w kraju i za granicą. W 1994 r. trybunał konstytucyjny termin <i>defensywa</i> zdefiniował nie tylko jako obrona granic państwa, ale także zapobieganie innym konfliktom na całym świecie, które mogłyby w jakikolwiek sposób zagrozić państwu. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Boxer_Land_400.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Boxer_Land_400.jpg/220px-Boxer_Land_400.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Boxer_Land_400.jpg/330px-Boxer_Land_400.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Boxer_Land_400.jpg/440px-Boxer_Land_400.jpg 2x" data-file-width="3872" data-file-height="2592" /></a><figcaption>transporter opancerzony <a href="/wiki/Boxer_(transporter_opancerzony)" title="Boxer (transporter opancerzony)">Boxer</a></figcaption></figure> <p>W 2011 r. wydatki na wojsko stanowiły około 1,3% produktu krajowego brutto, co jest wynikiem niskim na tle innych państw. Pomimo to, Niemcy są dziewiątym państwem na świecie, który przeznacza najwięcej środków na utrzymanie armii<sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125">[125]</a></sup>. W okresie pokoju wojsko jest dowodzone przez <a href="/wiki/Federalne_Ministerstwo_Obrony" title="Federalne Ministerstwo Obrony">Federalnego Ministra Obrony</a>. W przypadku znalezienia się państwa w stanie wojny, która zgodnie z konstytucją będzie miała charakter obronny, dowódcą naczelnym zostanie kanclerz<sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126">[126]</a></sup>. </p><p>W 2012 r. niemieckie wojsko zatrudniało 183 000 zawodowych żołnierzy i 17 000 ochotników<sup id="cite_ref-127" class="reference"><a href="#cite_note-127">[127]</a></sup>. Niemiecki rząd planuje jednak ograniczenie tych liczb do 170 000 zawodowców i 15 000 ochotników<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128">[128]</a></sup>. Rezerwiści są dostępni siłom zbrojnym i uczestniczą w ćwiczeniach obronnych. W 2011 r. niemieckie wojsko posiadało 6900 żołnierzy stacjonujących w innych państwach w ramach misji pokojowych, w tym 4900 w Afganistanie i Uzbekistanie, 1150 w <a href="/wiki/Kosowo" title="Kosowo">Kosowie</a> i 300 w <a href="/wiki/Liban" title="Liban">Libanie</a><sup id="cite_ref-129" class="reference"><a href="#cite_note-129">[129]</a></sup>. </p><p>Do 2011 r. służba wojskowa była obowiązkowa dla mężczyzn w wieku lat 18, a pobór składał się z sześciomiesięcznej służby. 1 lipca 2011 r. obowiązek został oficjalnie zniesiony. Po 2001 roku w armii mogły służyć kobiety, ale nie obowiązywał ich obowiązek służby wojskowej<sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130">[130]</a></sup>. W armii pracuje około 17 500 kobiet. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Gospodarka">Gospodarka</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Frankfurt_Skyline_(16259801511).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Frankfurt_Skyline_%2816259801511%29.jpg/220px-Frankfurt_Skyline_%2816259801511%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Frankfurt_Skyline_%2816259801511%29.jpg/330px-Frankfurt_Skyline_%2816259801511%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Frankfurt_Skyline_%2816259801511%29.jpg/440px-Frankfurt_Skyline_%2816259801511%29.jpg 2x" data-file-width="3955" data-file-height="2966" /></a><figcaption>Frankfurt nad Menem nocą – centrum finansowe Niemiec</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Gospodarka_Niemiec" title="Gospodarka Niemiec">Gospodarka Niemiec</a>.</i></div> <p>Niemcy, mimo zaobserwowanych problemów gospodarczych w latach 2003–2005, jeszcze do niedawna utrzymywały się na trzecim miejscu wśród potęg gospodarczych świata. <a href="/wiki/Produkt_krajowy_brutto" title="Produkt krajowy brutto">PKB</a> wyniósł w 2005 2,91 biliona USD. Niemiecka gospodarka była zatem nominalnie trzecią co do wielkości na świecie. Dopiero w 2008 gospodarka ChRL pod względem PKB, przerosła niemiecką. PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi: 33,4 tys. USD i plasuje RFN na 1. miejscu w <a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unii Europejskiej</a> oraz na 17. miejscu w świecie. Deficyt budżetowy w 2005 wyniósł 78 mld euro. Państwo osiągnęło dochody w wysokości 971 mld euro, a wydało 1 049,7 mld euro. Niemcy są obecnie drugim, po Chinach i przed USA, eksporterem na świecie. Wartość eksportu w 2004 wyniosła ponad 731 mld euro. Przewaga eksportu nad importem wyniosła wówczas blisko 160 miliardów euro (tymczasem deficyt handlowy USA w 2003 wyniósł 489 mld $). Stopa bezrobocia: 7,2 proc. (XII 2008)<sup id="cite_ref-131" class="reference"><a href="#cite_note-131">[131]</a></sup>. </p><p>Głównym centrum finansowym o światowym znaczeniu jest <a href="/wiki/Frankfurt_nad_Menem" title="Frankfurt nad Menem">Frankfurt nad Menem</a>, m.in. siedziba <a href="/wiki/B%C3%B6rse_Frankfurt" title="Börse Frankfurt">Frankfurckiej Giełdy Papierów Wartościowych</a> (<i>Börse Frankfurt</i>), <a href="/wiki/Deutsche_Bank" title="Deutsche Bank">Deutsche Banku</a> oraz <a href="/wiki/Commerzbank" title="Commerzbank">Commerzbanku</a>. </p><p>Do końca 2006 r. do byłej NRD przetransferowano w różnej formie około 1100–1250 mld euro. Obecnie na pomoc dla landów wschodnich przeznacza się ok. 4% PKB zachodnich landów. PKB per capita na obszarze b. NRD osiągnął poziom 67,3% poziomu zachodnioniemieckiego, wpływy podatkowe osiągają 45% poziomu zachodniego<sup id="cite_ref-132" class="reference"><a href="#cite_note-132">[132]</a></sup>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz też: <a href="/wiki/Lista_najwi%C4%99kszych_przedsi%C4%99biorstw_w_Niemczech" title="Lista największych przedsiębiorstw w Niemczech">Lista największych przedsiębiorstw w Niemczech</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rolnictwo">Rolnictwo</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Les_champs_en_Mecklemburg.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Les_champs_en_Mecklemburg.JPG/220px-Les_champs_en_Mecklemburg.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Les_champs_en_Mecklemburg.JPG/330px-Les_champs_en_Mecklemburg.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Les_champs_en_Mecklemburg.JPG/440px-Les_champs_en_Mecklemburg.JPG 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a><figcaption>Pole w Meklemburgii</figcaption></figure> <p>Niemieckie rolnictwo ma charakter intensywny, jest wysoko zmechanizowane i schemizowane. Uprawę utrudniają natomiast słabe gleby i niesprzyjający klimat<sup id="cite_ref-LEK_133-0" class="reference"><a href="#cite_note-LEK-133">[133]</a></sup>. W ostatnich latach znacząco zmniejszyła się liczba przedsiębiorstw rolniczych. W latach 1999–2007 liczba ta spadła z 472 tys. do 374 500 (20,6%). Zmniejsza się także liczba zatrudnionych w rolnictwie: w 2007 r. wynosiła ona 1,3 mln, czyli o ok. 12% mniej, niż osiem lat wcześniej. Tereny wykorzystywane rolniczo stanowią przeszło połowę całkowitego obszaru Niemiec. Ich powierzchnia (ok. 17 mln ha) spadła w ostatnich latach o zaledwie 1,2%. Zwiększyła się natomiast średnia powierzchnia gospodarstw rolnych (z 36,3 ha w 1999 do 45,3 ha w 2007)<sup id="cite_ref-134" class="reference"><a href="#cite_note-134">[134]</a></sup>. </p><p>W Niemczech, w 2008 roku, zebrano 50,1 mln t zbóż, co stanowi ok. 2% ogólnych światowych zbiorów. Bardzo wysokie są ich plony, które wynoszą 71,2 dt/ha, co jest jednym z najwyższych wyników na świecie (po Wielkiej Brytanii, Francji czy Egipcie). Na każdego mieszkańca zbiera się 609 kg zbóż rocznie. Jednym z najważniejszych zbóż uprawianych w Niemczech jest pszenica, której zbiory wynoszą 25,9 mln t, a plony 80,9 dt/ha. Uprawia się ją głównie na Wyżynie Bawarskiej, w Turyngii i Meklemburgii. Niemcy są drugim producentem żyta na świecie (po Rosji), ze zbiorami rzędu 3,7 mln t i plonami osiągającymi 50,8 dt/ha. Uprawia się je w dużych ilościach w Brandenburgii. Co roku zbiera się tam także 11,9 mln t jęczmienia (61 dt/ha) oraz 0,8 t mln owsa (44,2 dt/ha). Marginalne są natomiast uprawy kukurydzy. Niemcy są także czwartym na świecie producentem buraków cukrowych ze zbiorami 23 mln t i plonami 623 dt/ha. Pola buraków cukrowych pojawiają się na terenie całego kraju. Ich duże skupiska znajdują się: na Wyżynie Bawarskiej i w Schwarzwaldzie, a także w Turyngii, Brandenburgii i Westfalii. Mniejsze znaczenie mają uprawy ziemniaków, przynoszące co roku zbiory w wysokości 11,3 mln t oraz plony 438 dt/ha. Ziemniaki hoduje się głównie nad Łabą, na północy kraju. Niemcy odnotowują także duże zbiory rzepaku (5,1 mln t) oraz największe na świecie zbiory chmielu (39,7 tys. t)<sup id="cite_ref-ŚWIAT_67-1" class="reference"><a href="#cite_note-ŚWIAT-67">[67]</a></sup><sup id="cite_ref-Atlas_59-2" class="reference"><a href="#cite_note-Atlas-59">[59]</a></sup>. </p><p>Do najważniejszych zwierząt hodowlanych w Niemczech należą trzoda chlewna i bydło. W 2008 r. w niemieckich gospodarstwach przebywało 26,7 mln sztuk trzody chlewnej, co było czwartym wynikiem na świecie. Ich hodowla skupia się w Dolnej Saksonii i Bawarii. Pogłowie bydła wynosi w Niemczech 12,9 mln szt., a największe obszary jego hodowli to Wyżyna Bawarska i tereny na wschód od Hamburga. Co roku w Niemczech produkuje się także 28,6 mln t mleka krowiego, 0,8 mln t jaj kurzych i 7,7 mln t mięsa z uboju<sup id="cite_ref-ŚWIAT_67-2" class="reference"><a href="#cite_note-ŚWIAT-67">[67]</a></sup><sup id="cite_ref-Atlas_59-3" class="reference"><a href="#cite_note-Atlas-59">[59]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Przemysł"><span id="Przemys.C5.82"></span>Przemysł</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Germany_coal_mine_Prosper-Haniel.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Germany_coal_mine_Prosper-Haniel.jpg/220px-Germany_coal_mine_Prosper-Haniel.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Germany_coal_mine_Prosper-Haniel.jpg/330px-Germany_coal_mine_Prosper-Haniel.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Germany_coal_mine_Prosper-Haniel.jpg/440px-Germany_coal_mine_Prosper-Haniel.jpg 2x" data-file-width="2263" data-file-height="2263" /></a><figcaption>Kopalnia węgla kamiennego Prosper-Haniel</figcaption></figure> <p>W Niemczech wydobywa się największą na świecie ilość węgla brunatnego. Pochodzi stąd ok. 1/5 światowego wydobycia<sup id="cite_ref-ŚWIAT_67-3" class="reference"><a href="#cite_note-ŚWIAT-67">[67]</a></sup>. Najznaczniejsze złoża znajdują się Nadrenii Północnej-Westfalii, północnej Hesji, okolicach Lipska, Merseburgu i Górnym Palatynacie. Warto jednak zaznaczyć, że w latach 1990–2006 jego wydobycie spadło z 388 mln do zaledwie 173 mln ton. Wiąże się to w dużym stopniu z restrukturyzacją i zamykaniem kopalń<sup id="cite_ref-LEK_133-1" class="reference"><a href="#cite_note-LEK-133">[133]</a></sup>. Zjawisko to widoczne jest w większym stopniu w przypadku węgla kamiennego, którego wydobycie w latach 2000–2008 spadło ponad trzykrotnie i dziś wynosi 28 mln ton (ok. 0,5% światowego wydobycia)<sup id="cite_ref-ŚWIAT_67-4" class="reference"><a href="#cite_note-ŚWIAT-67">[67]</a></sup>. W latach 50. XX wieku na terenie Niemiec działało ponad 170 kopalń, a w 2005 r. już tylko kilkanaście. Ropa naftowa jest wydobywana w okolicach Hanoweru i w pobliżu granicy z Holandią, natomiast gaz ziemny w Dolnej Saksonii, na wschód od Monachium i w górnej Hesji. Kopalnie uranu działają w Schwarzwaldzie i w okolicach miejscowości <a href="/wiki/Aue" title="Aue">Aue</a>. Niemcy są czwartym na świecie producentem soli potasowych, które wydobywa się w okolicach <a href="/wiki/Bleicherode" title="Bleicherode">Bleicherode</a> i Halle. Sól kamienną eksploatuje się natomiast w Wirtembergii, Bawarii i na Nizinie Niemieckiej<sup id="cite_ref-LEK_133-2" class="reference"><a href="#cite_note-LEK-133">[133]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Kernkraftwerk_Brokdorf_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Kernkraftwerk_Brokdorf_2.jpg/220px-Kernkraftwerk_Brokdorf_2.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Kernkraftwerk_Brokdorf_2.jpg/330px-Kernkraftwerk_Brokdorf_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Kernkraftwerk_Brokdorf_2.jpg/440px-Kernkraftwerk_Brokdorf_2.jpg 2x" data-file-width="2500" data-file-height="1667" /></a><figcaption>Elektrownia atomowa w Brokdorf</figcaption></figure> <p>Głównym źródłem energii elektrycznej jest węgiel (brunatny i kamienny), a niemieckie elektrownie cieplne wytwarzają 61,3% energii elektrycznej w kraju<sup id="cite_ref-ŚWIAT_67-5" class="reference"><a href="#cite_note-ŚWIAT-67">[67]</a></sup>. W 2014 po raz pierwszy w historii Niemiec, głównym źródłem energii elektrycznej był mix różnych <a href="/wiki/Odnawialne_%C5%BAr%C3%B3d%C5%82a_energii" title="Odnawialne źródła energii">źródeł odnawialnych</a> – 27,3%, wyprzedzając dotychczasowego lidera – węgiel brunatny<sup id="cite_ref-wysokienapiecie.pl_135-0" class="reference"><a href="#cite_note-wysokienapiecie.pl-135">[135]</a></sup><sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136">[136]</a></sup>. Ze źródeł odnawialnych produkuje się 10,7% energii (27,3% energii elektrycznej)<sup id="cite_ref-ŚWIAT_67-6" class="reference"><a href="#cite_note-ŚWIAT-67">[67]</a></sup>, w tym 36,6% z energii wiatru, 22,5% z biomasy, 14,7% z energii wodnej, 21,2% z energii słonecznej i 3,6% z bioodpadów<sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137">[137]</a></sup>. Węgiel brunatny przeważa w zachodniej i wschodniej części kraju – w <a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenii Północnej-Westfalii</a>, <a href="/wiki/Brandenburgia" title="Brandenburgia">Brandenburgii</a> i <a href="/wiki/Saksonia" title="Saksonia">Saksonii</a>, a elektrownie zlokalizowane są w pobliżu kopalni<sup id="cite_ref-138" class="reference"><a href="#cite_note-138">[138]</a></sup>. Elektrownie atomowe dostarczają 18% energii elektrycznej<sup id="cite_ref-139" class="reference"><a href="#cite_note-139">[139]</a></sup>. Niemcy realizują obecnie program <a href="/wiki/Transformacja_energetyczna" title="Transformacja energetyczna">transformacji energetycznej „Energiewende”</a> – wyłączenia wszystkich reaktorów jądrowych do końca 2022 r., wycofywania się z pozostałych nieodnawialnych surowców energetycznych i przejścia w całości na mix energii odnawialnych<sup id="cite_ref-wysokienapiecie.pl_135-1" class="reference"><a href="#cite_note-wysokienapiecie.pl-135">[135]</a></sup><sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140">[140]</a></sup><sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141">[141]</a></sup>. </p><p>Niemieckie hutnictwo jest jednym z najważniejszych w Europie. Największe zakłady koncentrują się głównie w Zagłębiu Ruhry. Ołów wyrabia się w <a href="/wiki/Braubach" title="Braubach">Braubach</a>, Hamburgu, Norymberdze i <a href="/wiki/Freiberg" title="Freiberg">Freibergu</a>, magnez w <a href="/wiki/Pocking" title="Pocking">Pocking</a>, cynę w <a href="/wiki/Essen" title="Essen">Essen</a>, <a href="/wiki/Duisburg" title="Duisburg">Duisburgu</a>, Hamburgu i Freibergu, aluminium w <a href="/wiki/Rheinfelden_(Baden)" title="Rheinfelden (Baden)">Rheinfelden</a>, <a href="/wiki/Rheinberg" title="Rheinberg">Rheinbergu</a>, <a href="/wiki/Aken_(Elbe)" title="Aken (Elbe)">Aken</a> i <a href="/wiki/Lauta" title="Lauta">Laucie</a>, a miedź w Hamburgu, Duisburgu, Berlinie, <a href="/wiki/Eisleben" title="Eisleben">Eisleben</a> i <a href="/wiki/Ilsenburg_(Harz)" title="Ilsenburg (Harz)">Ilsenburgu</a>. Rafinerie ropy naftowej działają np. w Kolonii, Hamburgu, Bremie, <a href="/wiki/Heiden_(Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia)" title="Heiden (Nadrenia Północna-Westfalia)">Heiden</a>, <a href="/wiki/Emden" title="Emden">Emden</a>, <a href="/wiki/Ingolstadt" title="Ingolstadt">Ingolstadt</a>, Frankfurcie nad Menem, <a href="/wiki/Lipsk" title="Lipsk">Lipsku</a>, <a href="/wiki/Mannheim" title="Mannheim">Mannheimie</a>, Essen czy <a href="/wiki/Salzbergen" title="Salzbergen">Salzbergen</a>. Największe cementownie zlokalizowane są w Bremie, <a href="/wiki/Beckum_(Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia)" title="Beckum (Nadrenia Północna-Westfalia)">Beckum</a>, <a href="/wiki/Bernburg_(Saale)" title="Bernburg (Saale)">Bernburgu</a>, <a href="/wiki/Paderborn" title="Paderborn">Paderborn</a>, <a href="/wiki/Neuwied" title="Neuwied">Neuwied</a> i <a href="/wiki/Osnabr%C3%BCck" title="Osnabrück">Osnabrück</a><sup id="cite_ref-LEK_133-3" class="reference"><a href="#cite_note-LEK-133">[133]</a></sup>. </p><p>Na północnym zachodzie istnieją duże zakłady chemiczne (w okolicach Kolonii, <a href="/wiki/Leverkusen" title="Leverkusen">Leverkusen</a> czy <a href="/wiki/Leuna" title="Leuna">Leuny</a>), a barwniki wyrabia się w Lipsku i Frankfurcie nad Menem. Warto również dodać, że Niemcy są czwartym na świecie producentem nawozów potasowych, z produkcją 3,1 mln ton w 2008 roku<sup id="cite_ref-ŚWIAT_67-7" class="reference"><a href="#cite_note-ŚWIAT-67">[67]</a></sup>. Przemysł maszynowy koncentruje się w Zagłębiu Ruhry, okolicach Hanoweru, <a href="/wiki/Augsburg" title="Augsburg">Augsburga</a>, <a href="/wiki/Chemnitz" title="Chemnitz">Chemnitz</a>, Lipska, <a href="/wiki/Magdeburg" title="Magdeburg">Magdeburga</a> czy <a href="/wiki/Mannheim" title="Mannheim">Mannheim</a><sup id="cite_ref-LEK_133-4" class="reference"><a href="#cite_note-LEK-133">[133]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Glass_manufacture_VW_phaeton_dresden_-_Gl%C3%A4serne_Manufaktur_VW_Phaeton_Dresden.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Glass_manufacture_VW_phaeton_dresden_-_Gl%C3%A4serne_Manufaktur_VW_Phaeton_Dresden.jpg/220px-Glass_manufacture_VW_phaeton_dresden_-_Gl%C3%A4serne_Manufaktur_VW_Phaeton_Dresden.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Glass_manufacture_VW_phaeton_dresden_-_Gl%C3%A4serne_Manufaktur_VW_Phaeton_Dresden.jpg/330px-Glass_manufacture_VW_phaeton_dresden_-_Gl%C3%A4serne_Manufaktur_VW_Phaeton_Dresden.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Glass_manufacture_VW_phaeton_dresden_-_Gl%C3%A4serne_Manufaktur_VW_Phaeton_Dresden.jpg/440px-Glass_manufacture_VW_phaeton_dresden_-_Gl%C3%A4serne_Manufaktur_VW_Phaeton_Dresden.jpg 2x" data-file-width="3335" data-file-height="2222" /></a><figcaption>Szklana manufaktura Volkswagena w Dreźnie</figcaption></figure> <p>Niemcy są znanym na całym świecie producentem pojazdów. Jest to trzecie państwo, po Chinach i Japonii, w produkcji samochodów osobowych (z produkcją 5,3 mln sztuk rocznie), dziewiąte w produkcji samochodów ciężarowych i szóstym w produkcji rowerów. Najważniejszymi niemieckimi producentami samochodów są: <a href="/wiki/Volkswagen" title="Volkswagen">Volkswagen</a> (z zakładami w <a href="/wiki/Wolfsburg" title="Wolfsburg">Wolfsburgu</a>, Hanowerze, Ingolstadt, <a href="/wiki/Kassel" title="Kassel">Kassel</a> i <a href="/wiki/Emden" title="Emden">Emden</a>), <a href="/wiki/Opel" title="Opel">Opel</a> (fabryki w <a href="/wiki/Bochum" title="Bochum">Bochum</a> i <a href="/wiki/R%C3%BCsselsheim_am_Main" title="Rüsselsheim am Main">Rüsselsheim am Main</a>), <a href="/wiki/Ford_Motor_Company" title="Ford Motor Company">Ford</a> (Kolonia), <a href="/wiki/Mercedes-Benz_Group" title="Mercedes-Benz Group">Mercedes-Benz Group</a> (Stuttgart, <a href="/wiki/Sindelfingen" title="Sindelfingen">Sindelfingen</a>, <a href="/wiki/Gaggenau" title="Gaggenau">Gaggenau</a> i Mannheim), <a href="/wiki/Audi" title="Audi">Audi</a> (<a href="/wiki/Heilbronn" title="Heilbronn">Heilbronn</a> i <a href="/wiki/Neckarsulm" title="Neckarsulm">Neckarsulm</a>) oraz <a href="/wiki/BMW" title="BMW">BMW</a> (Monachium i <a href="/wiki/Dingolfing" title="Dingolfing">Dingolfing</a>). Lokomotywy produkuje się w Berlinie, Monachium, Kassel, Essen czy Düsseldorfie, wagony kolejowe w Kolonii, Berlinie, Duisburgu, <a href="/wiki/Werdau" title="Werdau">Werdau</a> oraz <a href="/wiki/G%C3%B6rlitz" title="Görlitz">Görlitz</a>, a rowery w Berlinie, <a href="/wiki/Zschopau" title="Zschopau">Zschopau</a> i Chemnitz. Stocznie zlokalizowano w Hamburgu, Bremie, Emden czy <a href="/wiki/Rostock" title="Rostock">Rostocku</a><sup id="cite_ref-LEK_133-5" class="reference"><a href="#cite_note-LEK-133">[133]</a></sup>. </p><p>Do największych niemieckich producentów sprzętu elektronicznego należą <a href="/wiki/Siemens" title="Siemens">Siemens</a>, wyrabiający telefony komórkowe, oraz <a href="/wiki/Grundig" title="Grundig">Grundig</a>, producent telewizorów. Firma <a href="/wiki/Robert_Bosch_(przedsi%C4%99biorstwo)" title="Robert Bosch (przedsiębiorstwo)">Bosch</a> produkuje natomiast sprzęt gospodarstwa domowego<sup id="cite_ref-PRO_142-0" class="reference"><a href="#cite_note-PRO-142">[142]</a></sup>. Zakłady przemysłu elektronicznego zlokalizowano np. w Dreźnie, Lipsku, Berlinie, Erfurcie, Radebergu, <a href="/wiki/Weimar" title="Weimar">Weimarze</a>, Stuttgarcie i Monachium. Główne ośrodki mechaniki precyzyjnej to <a href="/wiki/Oberkochen" title="Oberkochen">Oberkochen</a>, Berlin, Monachium, <a href="/wiki/B%C3%B6blingen" title="Böblingen">Böblingen</a>, <a href="/wiki/Getynga" title="Getynga">Getynga</a>, <a href="/wiki/Kempten_(Allg%C3%A4u)" title="Kempten (Allgäu)">Kempten</a>, <a href="/wiki/Jena" title="Jena">Jena</a>, Drezno, Lipsk i Freiberg, a w przemyśle tekstylnym dominują <a href="/wiki/Bonn" title="Bonn">Bonn</a>, <a href="/wiki/Akwizgran" title="Akwizgran">Akwizgran</a>, <a href="/wiki/Bielefeld" title="Bielefeld">Bielefeld</a>, Münster, Osnabrück, Lipsk, <a href="/wiki/%C5%BBytawa" title="Żytawa">Żytawa</a>, <a href="/wiki/Augsburg" title="Augsburg">Augsburg</a> i Kempten. Zakłady przemysłu gumowego zlokalizowano m.in.: w Kolonii, Akwizgranie, Mannheimie, Frankfurcie nad Menem, <a href="/wiki/Offenbach_am_Main" title="Offenbach am Main">Offenbach am Main</a>, Berlinie, Lipsku czy Monachium. Ośrodki przemysłu szklarskiego to Zagłębie Ruhry, Zagłębie Saary oraz Turyngia<sup id="cite_ref-LEK_133-6" class="reference"><a href="#cite_note-LEK-133">[133]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Problemy_gospodarcze">Problemy gospodarcze</h3></div> <p>Mniej zadowalająco kształtuje się niemieckie zadłużenie, które osiągnęło w styczniu 2006 nowy rekordowy stan: 1,49 biliona euro = ok. 5,81 biliona PLN, co odpowiada ok. 18 tys. € = ok. 70 tys. PLN na głowę mieszkańca. Do tego dochodzą przewidywane zobowiązania państwa względem przechodzących na emeryturę pracowników sfery budżetowej w randze urzędnika, które płacone są bezpośrednio z budżetu, a nie przez ubezpieczenie emerytalne i do 2012 sumują się na kolejne 4 do 5 bilionów euro (źródło: niem. <i>Bund der Steuerzahler</i>). Od początku istnienia RFN wszystkie jej budżety były z deficytem. Jednak od 2009 roku Niemcy planują zmniejszać swój dług narodowy w relacji do PKB. Obecne zadłużenie Niemiec odpowiada około 110% PKB, podczas gdy kwotowo wyższe zadłużenie Stanów Zjednoczonych wynosi 10 bilionów dolarów (stan na 2009 r.) i również kwotowo wyższe zadłużenie Japonii 160% (ok. 7 bln dolarów), w odniesieniu do PKB niemiecki dług jest porównywalny do większości państw wysoko rozwiniętych. Zadłużenie i związane z nim odsetki, rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i emerytalnego, jak również bezrobocie (ok. 3,37 mln bezrobotnych), stanowią poważny problem finansowy i tym samym gospodarczy. Niemcy nie dotrzymywali od kilku lat, podpisanych w <a href="/wiki/Maastricht" title="Maastricht">Maastricht</a>, kryteriów konwergencji (dotyczących stabilności <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a>). Dla ratowania finansów państwa przeprowadza się od lat cięcia w systemach ubezpieczeń społecznych, co jednak tylko w nieznacznym stopniu poprawiło sytuację. </p><p>W 2006 roku Niemcy po raz pierwszy od paru lat dotrzymali <a href="/wiki/Kryteria_konwergencji" title="Kryteria konwergencji">kryteria z Maastricht</a>. W 2006 roku nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji gospodarczej. Wzrost gospodarczy prognozowany na początku roku na 1% wyniósł ostatecznie 2,7%. </p><p>Liczba zatrudnionych w niemieckim przemyśle wykazuje od lat tendencję spadkową. Każdego dnia z Niemiec przenosi się ok. 1500 miejsc pracy (ok. 500 000 rocznie) do państw Europy Wschodniej i Azji. Mimo to przemysł wnosi ok. 30% do <a href="/wiki/Produkt_krajowy_brutto" title="Produkt krajowy brutto">PKB</a>, a jego podstawową gałęzią jest motoryzacja i związane z nią branże. Od podpisania <a href="/wiki/Protok%C3%B3%C5%82_z_Kioto" title="Protokół z Kioto">protokołu w Kioto</a>, podejmuje się starania dla zmniejszenia emisji <a href="/wiki/Dwutlenek_w%C4%99gla" title="Dwutlenek węgla">dwutlenku węgla</a> do atmosfery, choć w 2002 roku przyjęto ustawę o stopniowej likwidacji <a href="/wiki/Elektrownia_j%C4%85drowa" title="Elektrownia jądrowa">elektrowni jądrowych</a>. Jednakże już po kilku latach, w 2009 roku rozpoczęto proces uchylania tej ustawy, a w 2010 r. rząd federalny pod naciskiem społeczeństwa wydłużył okres eksploatacji bloków jądrowych z 32 do 60 lat<sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143">[143]</a></sup>. </p><p>Gospodarka niemiecka silnie odczuła <a href="/wiki/Globalny_kryzys_finansowy" title="Globalny kryzys finansowy">światowy kryzys finansowy</a>. W lutym 2009 odnotowano spadek produkcji przemysłowej w ujęciu rocznym o 20,6%. Był to szósty kolejny miesięczny spadek (w stosunku do stycznia 2009 o 2,7%)<sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144">[144]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transport">Transport</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Hannover_A2_2010_02_(RaBoe).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Hannover_A2_2010_02_%28RaBoe%29.jpg/220px-Hannover_A2_2010_02_%28RaBoe%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Hannover_A2_2010_02_%28RaBoe%29.jpg/330px-Hannover_A2_2010_02_%28RaBoe%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Hannover_A2_2010_02_%28RaBoe%29.jpg/440px-Hannover_A2_2010_02_%28RaBoe%29.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="750" /></a><figcaption>Międzynarodowa droga nr E30 (Autostrada A2) w okolicach Hanoweru</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Transport_w_Niemczech" title="Transport w Niemczech">Transport w Niemczech</a>.</i></div> <p>W Niemczech istnieje bardzo gęsta <a href="/wiki/Sie%C4%87_transportowa" title="Sieć transportowa">sieć transportowa</a>. W sumie, na terenie państwa znajduje się 644 480 km dróg, w tym ok. 13 000 km autostrad<sup id="cite_ref-Niemcy_57-7" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>, co stawia Niemcy na 11. miejscu na świecie, trzecim w Europie i drugim w Unii Europejskiej (po Hiszpanii)<sup id="cite_ref-145" class="reference"><a href="#cite_note-145">[145]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_drogowy">Transport drogowy</h4></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Autostrady_w_Niemczech" title="Autostrady w Niemczech">Autostrady w Niemczech</a> i <a href="/wiki/Lista_dr%C3%B3g_krajowych_w_Niemczech" title="Lista dróg krajowych w Niemczech">Lista dróg krajowych w Niemczech</a>.</i></div> <p>Ze względu na dużą liczbę samochodów ciężarowych, na wielu niemieckich autostradach i drogach ekspresowych wprowadzono opłaty za przejazd samochodów mających powyżej 12 ton<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146">[146]</a></sup>, a w dużych miastach, takich jak Berlin, Stuttgart, Monachium, Hanower czy miejscowościach Zagłębia Ruhry zakazano wjazdu do centrum samochodom bez nalepki, świadczącej o niskiej emisji spalin<sup id="cite_ref-147" class="reference"><a href="#cite_note-147">[147]</a></sup>. Na 70% z niemieckich autostrad nie obowiązują limity prędkości<sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148">[148]</a></sup>. Największe zagęszczenie autostrad występuje na zachodzie kraju, w Zagłębiu Ruhry i okolicach Frankfurtu nad Menem<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149">[149]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_kolejowy">Transport kolejowy</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:German_railways_diesel_train_218_476-0_arrives_to_station.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/German_railways_diesel_train_218_476-0_arrives_to_station.jpg/220px-German_railways_diesel_train_218_476-0_arrives_to_station.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/German_railways_diesel_train_218_476-0_arrives_to_station.jpg/330px-German_railways_diesel_train_218_476-0_arrives_to_station.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/German_railways_diesel_train_218_476-0_arrives_to_station.jpg/440px-German_railways_diesel_train_218_476-0_arrives_to_station.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1067" /></a><figcaption>Niemiecki pociąg wjeżdża na stację</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Transport_kolejowy_w_Niemczech" title="Transport kolejowy w Niemczech">Transport kolejowy w Niemczech</a>, <a href="/wiki/Historia_kolei_w_Niemczech" title="Historia kolei w Niemczech">Historia kolei w Niemczech</a> i <a href="/wiki/Deutsche_Bahn" title="Deutsche Bahn">Deutsche Bahn</a>.</i></div> <p>W Niemczech istnieje 41 981 km linii kolejowych, z czego około 20 000 jest zelektryfikowanych<sup id="cite_ref-Niemcy_57-8" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. Pod względem długości linii kolejowych, Niemcy są szóstym państwem na świecie i drugim, po Rosji, w Europie<sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150">[150]</a></sup>. W użyciu pozostaje ponad 33 000 km, na których znajduje się przeszło 66 000 skrzyżowań i zwrotnic, ponad 27 000 wiaduktów i prawie 800 tuneli<sup id="cite_ref-DB_151-0" class="reference"><a href="#cite_note-DB-151">[151]</a></sup>. Niemieckie miasta mają wiele połączeń międzynarodowych. Największym ośrodkiem pod tym względem jest Frankfurt nad Menem, posiadający połączenia z Belgią, Francją, Wielką Brytanią, Irlandią, Szwajcarią, Holandią oraz Austrią. Do Berlina docierają natomiast pociągi z Polski, Szwecji, Danii oraz Holandii<sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152">[152]</a></sup><sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153">[153]</a></sup>. Niemieckie koleje są zarządzane przez koncern <a href="/wiki/Deutsche_Bahn" title="Deutsche Bahn">Deutsche Bahn</a>. Należy do niego ok. 5700 dworców, a spółka zatrudnia przeszło 250 000 pracowników. Co roku jej pociągami podróżuje się 1,98 miliarda razy, a każdego dnia koleje osobowe wykonują ok. 26 700 przejazdów, przy 5100 przejazdów pociągów towarowych<sup id="cite_ref-DB_151-1" class="reference"><a href="#cite_note-DB-151">[151]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_lotniczy">Transport lotniczy</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Flughafen_Frankfurt_am_Main.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Flughafen_Frankfurt_am_Main.JPG/220px-Flughafen_Frankfurt_am_Main.JPG" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Flughafen_Frankfurt_am_Main.JPG/330px-Flughafen_Frankfurt_am_Main.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Flughafen_Frankfurt_am_Main.JPG/440px-Flughafen_Frankfurt_am_Main.JPG 2x" data-file-width="987" data-file-height="710" /></a><figcaption><a href="/wiki/Port_lotniczy_Frankfurt" title="Port lotniczy Frankfurt">Port lotniczy Frankfurt</a></figcaption></figure> <p>W 2023 roku największą linią lotniczą w Niemczech była <a href="/wiki/Lufthansa" title="Lufthansa">Lufthansa Group</a><sup id="cite_ref-154" class="reference"><a href="#cite_note-154">[154]</a></sup>. </p><p>W 2010 roku w Niemczech funkcjonowało 541 <a href="/wiki/Lotnisko" title="Lotnisko">lotnisk</a>, co było wynikiem trzynastym na świecie i drugim, po Rosji, w Europie<sup id="cite_ref-155" class="reference"><a href="#cite_note-155">[155]</a></sup>. 322 z nich ma utwardzoną nawierzchnię pasów startowych. Na terenie kraju działają także 22 <a href="/wiki/Heliport" title="Heliport">heliporty</a><sup id="cite_ref-Niemcy_57-9" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. Największym niemieckim lotniskiem jest <a href="/wiki/Port_lotniczy_Frankfurt" title="Port lotniczy Frankfurt">port lotniczy we Frankfurcie</a>, który w 2012 r. obsłużył ponad 57 mln pasażerów, co jest jedenastym wynikiem na świecie i trzecim, po <a href="/wiki/Port_lotniczy_Londyn-Heathrow" title="Port lotniczy Londyn-Heathrow">londyńskim Heathrow</a> i <a href="/wiki/Port_lotniczy_Pary%C5%BC-Roissy-Charles_de_Gaulle" title="Port lotniczy Paryż-Roissy-Charles de Gaulle">paryskim lotnisku Charles’a de Gaulle’a</a>, w Europie<sup id="cite_ref-156" class="reference"><a href="#cite_note-156">[156]</a></sup>. Inne lotniska, obsługujące powyżej miliona pasażerów rocznie, znajdują się w Berlinie, Bremie, Dortmundzie, Dreźnie, Düsseldorfie, Hamburgu, Hanowerze, <a href="/wiki/Karlsruhe" title="Karlsruhe">Karlsruhe</a>, Kolonii (Bonn), Lipsku, Monachium, <a href="/wiki/M%C3%BCnster" title="Münster">Münster</a>, Norymberdze, Stuttgarcie oraz <a href="/wiki/Weeze" title="Weeze">Weeze</a><sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157">[157]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_wodny">Transport wodny</h4></div> <p>Na niemieckich rzekach i kanałach wyznaczono ponad 7000 km szlaków wodnych, co jest wynikiem dziewiętnastym na świecie i czwartym w Europie<sup id="cite_ref-158" class="reference"><a href="#cite_note-158">[158]</a></sup>. Główne porty znajdują się w Bremie, <a href="/wiki/Bremerhaven" title="Bremerhaven">Bremerhaven</a>, <a href="/wiki/Duisburg" title="Duisburg">Duisburgu</a>, Hamburgu, Karlsruhe, <a href="/wiki/Lubeka" title="Lubeka">Lubece</a>, <a href="/wiki/Neuss" title="Neuss">Neuss</a> oraz <a href="/wiki/Rostock" title="Rostock">Rostocku</a>. W skład niemieckiej floty handlowej wchodzi ok. 430 statków, w tym dwa <a href="/wiki/Barkowcowy_system_transportowy" title="Barkowcowy system transportowy">barkowce</a>, dwa <a href="/wiki/Masowiec" title="Masowiec">masowce</a>, 51 <a href="/wiki/Frachtowiec" title="Frachtowiec">frachtowców</a>, 15 <a href="/wiki/Chemikaliowiec" title="Chemikaliowiec">chemikaliowców</a>, 298 <a href="/wiki/Kontenerowiec" title="Kontenerowiec">kontenerowców</a>, 6 <a href="/wiki/Gazowiec" title="Gazowiec">gazowców</a>, 4 <a href="/wiki/Statek_pasa%C5%BCerski" title="Statek pasażerski">statków pasażerskich</a>, 24 frachtowców pasażerskich, 10 <a href="/wiki/Zbiornikowiec" title="Zbiornikowiec">tankowców</a>, 3 <a href="/wiki/Ch%C5%82odniowiec" title="Chłodniowiec">chłodniowce</a> oraz 6 <a href="/wiki/Ro-ro" title="Ro-ro">Ro-ro</a>. W Niemczech zarejestrowanych jest także sześć zagranicznych statków – trzy fińskie, jeden holenderski oraz dwa szwajcarskie. Niemcy mają natomiast prawie 3500 statków zarejestrowanych w innych państwach, głównie <a href="/wiki/Tania_bandera" title="Tania bandera">taniej bandery</a>, np. 1094 w Antigui i Barbudzie, 30 na Bahamach, 14 na Bermudach, 192 na Cyprze, 123 na Gibraltarze, 1185 w Liberii, 135 na Malcie, 248 na Wyspach Marshalla, ale też np. w Australii, Holandii, Wielkiej Brytanii, Portugalii czy Luksemburgu<sup id="cite_ref-Niemcy_57-10" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Turystyka">Turystyka</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Berlin-Brandenburg_Gate_overwiev.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Berlin-Brandenburg_Gate_overwiev.jpg/220px-Berlin-Brandenburg_Gate_overwiev.jpg" decoding="async" width="220" height="103" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Berlin-Brandenburg_Gate_overwiev.jpg/330px-Berlin-Brandenburg_Gate_overwiev.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Berlin-Brandenburg_Gate_overwiev.jpg/440px-Berlin-Brandenburg_Gate_overwiev.jpg 2x" data-file-width="3864" data-file-height="1807" /></a><figcaption>Brama Brandenburska w Berlinie, jeden z symboli Niemiec</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Turystyka_w_Niemczech" title="Turystyka w Niemczech">Turystyka w Niemczech</a>.</i></div> <p>Niemcy są siódmym na świecie państwem pod względem liczby przyjazdów z zagranicy<sup id="cite_ref-159" class="reference"><a href="#cite_note-159">[159]</a></sup>; w 2015 roku kraj ten odwiedziło 34,972 mln turystów (6% więcej niż w roku poprzednim). Pod względem przychodów z turystyki w 2015 Niemcy zajęły ósme miejsce na świecie z wynikiem 36,867 mld <a href="/wiki/Dolar_ameryka%C5%84ski" title="Dolar amerykański">dolarów</a><sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160">[160]</a></sup>. </p><p>Największym zainteresowaniem turystów cieszy się <a href="/wiki/Bawaria" title="Bawaria">Bawaria</a>, w której w 2011 r. nocowano 81 milionów razy. Na kolejnych miejscach plasują się <a href="/wiki/Badenia-Wirtembergia" title="Badenia-Wirtembergia">Badenia-Wirtembergia</a>, <a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenia Północna-Westfalia</a>, <a href="/wiki/Dolna_Saksonia" title="Dolna Saksonia">Dolna Saksonia</a> oraz <a href="/wiki/Hesja" title="Hesja">Hesja</a><sup id="cite_ref-TUR_161-0" class="reference"><a href="#cite_note-TUR-161">[161]</a></sup>. </p><p>Najczęściej odwiedzanym przez turystów miastem jest <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlin</a><sup id="cite_ref-TUR_161-1" class="reference"><a href="#cite_note-TUR-161">[161]</a></sup>. Jednym z jego najbardziej charakterystycznych zabytków jest <a href="/wiki/Brama_Brandenburska" title="Brama Brandenburska">Brama Brandenburska</a> z końca XVIII w., która w okresie zimnej wojny, wraz z Murem Berlińskim, tworzyła granicę między wschodnią a zachodnia częścią miasta. Budowla jest zbudowana w stylu klasycystycznym i stanowi obecnie symbol Zjednoczenia Niemiec w 1989 r<sup id="cite_ref-162" class="reference"><a href="#cite_note-162">[162]</a></sup>. W rozległym parku Tiergarten znajduje się natomiast kolumna <a href="/wiki/Siegess%C3%A4ule" title="Siegessäule">Siegessäule</a>, upamiętniająca zwycięstwo Prus w wojnie z Danią w 1864 r. Ma ona 35 ton i 8,3 metra wysokości, a u jej szczytu widnieje <a href="/wiki/Br%C4%85zy" title="Brązy">brązowa</a> figura <a href="/wiki/Nike_(mitologia)" title="Nike (mitologia)">Nike</a>, bogini zwycięstwa<sup id="cite_ref-163" class="reference"><a href="#cite_note-163">[163]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:SchlossNeuschwanstein2011.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/SchlossNeuschwanstein2011.JPG/220px-SchlossNeuschwanstein2011.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/SchlossNeuschwanstein2011.JPG/330px-SchlossNeuschwanstein2011.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/SchlossNeuschwanstein2011.JPG/440px-SchlossNeuschwanstein2011.JPG 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1333" /></a><figcaption>Zamek <a href="/wiki/Neuschwanstein" title="Neuschwanstein">Neuschwanstein</a></figcaption></figure> <p>W Niemczech istnieje wiele zamków i pałaców, z których wiele poddano w ostatnich dziesięcioleciach renowacji. Jednym z najsłynniejszych obiektów jest kompleks pałaców i ogrodów w Poczdamie. Na ponad 500 ha znajduje się tutaj około 150 zabytkowych budowli, powstałych głównie w latach 1730–1916<sup id="cite_ref-164" class="reference"><a href="#cite_note-164">[164]</a></sup>. Duże skupisko zamków i pałaców znajduje się również w <a href="/wiki/Saksonia" title="Saksonia">Saksonii</a>, w pobliżu <a href="/wiki/Drezno" title="Drezno">Drezna</a>. W centrum stolicy kraju związkowego znajduje się znany zespół architektoniczny <a href="/wiki/Zwinger" title="Zwinger">Zwinger</a>, a wokół miasta rozrzucone jest wiele innych budowli, np. <a href="/wiki/Pillnitz" title="Pillnitz">pałac w Pillnitz</a>, <a href="/wiki/Pa%C5%82ac_Moritzburg" title="Pałac Moritzburg">Pałac Moritzburg</a>, <a href="/wiki/Mi%C5%9Bnia" title="Miśnia">zamek w Miśni</a> czy <a href="/wiki/Twierdza_K%C3%B6nigstein" title="Twierdza Königstein">Twierdza Königstein</a>. W Bawarii położony jest natomiast słynny zamek <a href="/wiki/Neuschwanstein" title="Neuschwanstein">Neuschwanstein</a>, a także długi na ponad kilometr <a href="/wiki/Zamek_Burghausen" title="Zamek Burghausen">Zamek Burghausen</a>. W okolicach <a href="/wiki/Hanower" title="Hanower">Hanoweru</a> zlokalizowane są pałac w <a href="/wiki/B%C3%BCckeburg" title="Bückeburg">Bückeburg</a>, zamek Marienburg, pałac w Corvey, a także w <a href="/wiki/Celle" title="Celle">Celle</a>. Na północy kraju zamków jest mniej, a najbardziej znane z nich to: <a href="/wiki/Pl%C3%B6n" title="Plön">zamek w Plön</a>, <a href="/wiki/Eutin" title="Eutin">zamek i park w Eutin</a> oraz <a href="/wiki/Schwerin" title="Schwerin">zamek w Schwerinie</a><sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165">[165]</a></sup>. W Niemczech działa również ok. 4000 muzeów<sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166">[166]</a></sup>. </p><p>Niemcy dysponują także dużą liczbą parków rozrywki. Największym z nich jest <a href="/wiki/Europa-Park" title="Europa-Park">Europa-Park</a>, o powierzchni 90 hektarów<sup id="cite_ref-167" class="reference"><a href="#cite_note-167">[167]</a></sup>. Poza tym, znajdują się tu także: Legoland w <a href="/wiki/G%C3%BCnzburg" title="Günzburg">Günzburgu</a>, Phantasialand w <a href="/wiki/Br%C3%BChl_(Badenia-Wirtembergia)" title="Brühl (Badenia-Wirtembergia)">Brühl</a>, Heide-Park w <a href="/wiki/Soltau" title="Soltau">Soltau</a> czy Hansa Park w <a href="/wiki/Sierksdorf" title="Sierksdorf">Sierksdorf</a><sup id="cite_ref-168" class="reference"><a href="#cite_note-168">[168]</a></sup>. Ponadto w Niemczech założono kilkaset ogrodów zoologicznych, z których największe znajdują się w Berlinie, <a href="/wiki/Monachium" title="Monachium">Monachium</a>, <a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburgu</a>, <a href="/wiki/Stuttgart" title="Stuttgart">Stuttgarcie</a>, <a href="/wiki/Kolonia_(Niemcy)" title="Kolonia (Niemcy)">Kolonii</a>, <a href="/wiki/Lipsk" title="Lipsk">Lipsku</a>, <a href="/wiki/Frankfurt_nad_Menem" title="Frankfurt nad Menem">Frankfurcie nad Menem</a> oraz <a href="/wiki/Norymberga" title="Norymberga">Norymberdze</a><sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169">[169]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Szlaki_turystyczne">Szlaki turystyczne</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Schwerin_Palace_Park_Garden_Mecklenburg_Germany_Schweriner_Schloss_Garten_BUGA_2009.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Schwerin_Palace_Park_Garden_Mecklenburg_Germany_Schweriner_Schloss_Garten_BUGA_2009.jpg/220px-Schwerin_Palace_Park_Garden_Mecklenburg_Germany_Schweriner_Schloss_Garten_BUGA_2009.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Schwerin_Palace_Park_Garden_Mecklenburg_Germany_Schweriner_Schloss_Garten_BUGA_2009.jpg/330px-Schwerin_Palace_Park_Garden_Mecklenburg_Germany_Schweriner_Schloss_Garten_BUGA_2009.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Schwerin_Palace_Park_Garden_Mecklenburg_Germany_Schweriner_Schloss_Garten_BUGA_2009.jpg/440px-Schwerin_Palace_Park_Garden_Mecklenburg_Germany_Schweriner_Schloss_Garten_BUGA_2009.jpg 2x" data-file-width="3160" data-file-height="3160" /></a><figcaption><a href="/wiki/Zamek_w_Schwerinie" title="Zamek w Schwerinie">Zamek w Schwerinie</a>, <a href="/wiki/Meklemburgia-Pomorze_Przednie" title="Meklemburgia-Pomorze Przednie">Meklemburgia</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Stralsund_(2013-07-23),_by_Klugschnacker_in_Wikipedia_(9).JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Stralsund_%282013-07-23%29%2C_by_Klugschnacker_in_Wikipedia_%289%29.JPG/220px-Stralsund_%282013-07-23%29%2C_by_Klugschnacker_in_Wikipedia_%289%29.JPG" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Stralsund_%282013-07-23%29%2C_by_Klugschnacker_in_Wikipedia_%289%29.JPG/330px-Stralsund_%282013-07-23%29%2C_by_Klugschnacker_in_Wikipedia_%289%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Stralsund_%282013-07-23%29%2C_by_Klugschnacker_in_Wikipedia_%289%29.JPG/440px-Stralsund_%282013-07-23%29%2C_by_Klugschnacker_in_Wikipedia_%289%29.JPG 2x" data-file-width="4288" data-file-height="2848" /></a><figcaption><a href="/wiki/Stralsund" title="Stralsund">Stralsund</a> widziany z <a href="/wiki/Rugia" title="Rugia">Rugii</a></figcaption></figure> <p>W Niemczech istnieje gęsta sieć szlaków turystycznych, które zlokalizowano nie tylko na terenach atrakcyjnych pod względem przyrodniczym, ale także w miastach i terenach zabudowanych. Wśród nich znajdują się: </p> <ul><li>Szlak Marchii Wkrzańskiej (<i>Märkischer Landweg</i>) o długości ok. 220 km – szlak prowadzący od <a href="/wiki/Feldberger_Seenlandschaft" title="Feldberger Seenlandschaft">Feldberg</a> do <a href="/wiki/Mescherin" title="Mescherin">Mescherin</a> w <a href="/wiki/Brandenburgia" title="Brandenburgia">Brandenburgii</a>. Biegnie on po terenach podmokłych z dużą liczbą jezior polodowcowych oraz niewielkich wzniesień. Przecina także <a href="/wiki/Park_Narodowy_Doliny_Dolnej_Odry" title="Park Narodowy Doliny Dolnej Odry">Park Narodowy Doliny Dolnej Odry</a><sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170">[170]</a></sup>.</li> <li><a href="/wiki/Szlak_rowerowy_Odra_%E2%80%93_Nysa" title="Szlak rowerowy Odra – Nysa">Międzynarodowy szlak rowerowy Odra – Nysa</a> – umożliwiający zwiedzanie terenów przygranicznych wzdłuż <a href="/wiki/Nysa_%C5%81u%C5%BCycka" title="Nysa Łużycka">Nysy Łużyckiej</a> i <a href="/wiki/Odra" title="Odra">Odry</a> od <a href="/wiki/G%C3%B3ry_Izerskie" title="Góry Izerskie">Gór Izerskich</a> w <a href="/wiki/Czech" title="Czech">Czechach</a> do <a href="/wiki/Ahlbeck_(Heringsdorf)" title="Ahlbeck (Heringsdorf)">Ahlbeck (Heringsdorf)</a> na wyspie <a href="/wiki/Uznam" title="Uznam">Uznam</a> na zachód od <a href="/wiki/%C5%9Awinouj%C5%9Bcie" title="Świnoujście">Świnoujścia</a>. Na trasie o długości 630 km znajdują się obszary ochrony przyrody, np. <a href="/wiki/Park_Narodowy_Doliny_Dolnej_Odry" title="Park Narodowy Doliny Dolnej Odry">Park Narodowy Doliny Dolnej Odry</a> i <a href="/wiki/Puszcza_Wkrza%C5%84ska" title="Puszcza Wkrzańska">Naturpark Am Stettiner Haff</a> oraz następujące miasta <a href="/wiki/Jablonec_nad_Nys%C4%85" title="Jablonec nad Nysą">Jablonec nad Nysą</a>, <a href="/wiki/G%C3%B6rlitz" title="Görlitz">Görlitz</a>, <a href="/wiki/Mu%C5%BCak%C3%B3w" title="Mużaków">Mużaków</a>, <a href="/wiki/Frankfurt_nad_Odr%C4%85" title="Frankfurt nad Odrą">Frankfurt nad Odrą</a>, <a href="/wiki/Schwedt/Oder" title="Schwedt/Oder">Schwedt/Oder</a>, <a href="/wiki/Penkun" title="Penkun">Penkun</a>, <a href="/wiki/Ueckerm%C3%BCnde" title="Ueckermünde">Ueckermünde</a>, <a href="/wiki/Anklam" title="Anklam">Anklam</a> oraz <a href="/wiki/Usedom" title="Usedom">Usedom</a>. Do największych atrakcji należą <a href="/wiki/Park_Mu%C5%BCakowski" title="Park Mużakowski">Park Mużakowski</a> (<a href="/wiki/UNESCO" title="UNESCO">UNESCO</a>), zabytki we <a href="/wiki/Frankfurt_nad_Odr%C4%85" title="Frankfurt nad Odrą">Frankfurcie nad Odrą</a>, zamek w Penkun, starówka z przystanią i <a href="/wiki/Zamek_Ksi%C4%85%C5%BC%C4%85t_Pomorskich_w_Ueckerm%C3%BCnde" title="Zamek Książąt Pomorskich w Ueckermünde">Zamek Książąt Pomorskich w Ueckermünde</a> i Muzeum <a href="/wiki/Otto_Lilienthal" title="Otto Lilienthal">Otto Lilienthala</a> w Anklam. Szlak przebiega w niewielkim oddaleniu od polskich miejscowości turystycznych, m.in. <a href="/wiki/Zgorzelec" title="Zgorzelec">Zgorzelca</a>, <a href="/wiki/%C5%81%C4%99knica" title="Łęknica">Łęknicy</a>, <a href="/wiki/Gubin" title="Gubin">Gubina</a>, <a href="/wiki/Kostrzyn_nad_Odr%C4%85" title="Kostrzyn nad Odrą">Kostrzyna nad Odrą</a>, <a href="/wiki/Cedynia" title="Cedynia">Cedyni</a>, <a href="/wiki/Gozdowice" title="Gozdowice">Gozdowic</a>, <a href="/wiki/Gryfino" title="Gryfino">Gryfina</a>, <a href="/wiki/Szczecin" title="Szczecin">Szczecina</a>, <a href="/wiki/Police" title="Police">Polic</a>, <a href="/wiki/Rezerwat_przyrody_%C5%9Awidwie" title="Rezerwat przyrody Świdwie">Węgornika</a>, <a href="/wiki/Nowe_Warpno" title="Nowe Warpno">Nowego Warpna</a> oraz Świnoujścia. W okolicy <a href="/wiki/Zalew_Szczeci%C5%84ski" title="Zalew Szczeciński">Zalewu Szczecińskiego</a> na <a href="/wiki/Pomorze" title="Pomorze">Pomorzu</a> łączy się z <a href="/wiki/Szlak_rowerowy_R66" title="Szlak rowerowy R66">Międzynarodowym szlakiem rowerowym wokół Zalewu Szczecińskiego R-66</a><sup id="cite_ref-171" class="reference"><a href="#cite_note-171">[171]</a></sup>.</li> <li>Szlak 66 Jezior (<i>66 Seen-Weg</i>) o długości 416 km, prowadzący dookoła <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlina</a>, rozpoczynający się i kończący w <a href="/wiki/Poczdam" title="Poczdam">Poczdamie</a>. Podczas wędrówki trasą, podróżujący przemierzają fragment kompleksu parkowo-pałacowego w Poczdamie, a także tereny leśne i rolnicze z licznymi jeziorami, zarówno sztucznymi, jak i naturalnymi<sup id="cite_ref-172" class="reference"><a href="#cite_note-172">[172]</a></sup>.</li> <li>Szlak Zamków (<i>Burgenwanderweg</i>) o długości 147 km, mający kształt pętli, a jego początek, jak i koniec może zostać wyznaczony w jej dowolnym miejscu. Wiedzie głównie przez tereny leśne, łącząc trzy zamki: Eisenhardt w <a href="/wiki/Bad_Belzig" title="Bad Belzig">Bad Belzig</a>, <a href="/wiki/Rabenstein/Fl%C3%A4ming" title="Rabenstein/Fläming">Rabenstein</a> oraz <a href="/wiki/Ziesar" title="Ziesar">Ziesar</a>, a także <a href="/wiki/Wiesenburg/Mark" title="Wiesenburg/Mark">pałac Wiesenburg</a>. W całości leży ona w Brandenburgii, na południowy zachód od Berlina<sup id="cite_ref-173" class="reference"><a href="#cite_note-173">[173]</a></sup>.</li> <li>Szlak Hermanna (<i>Hermannsweg</i>) o długości 156 km, łączący <a href="/wiki/Rheine" title="Rheine">Rheine</a> i <a href="/wiki/Horn-Bad_Meinberg" title="Horn-Bad Meinberg">Horn-Bad Meinberg</a> w <a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenii Północnej-Westfalii</a>. Na szlaku rozmieszczone są liczne atrakcje, takie jak długa na cztery kilometry piaskowcowa formacja skalna, <i>Dörenther Klippen</i>, ruiny zamkowe w <a href="/wiki/Tecklenburg_(Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia)" title="Tecklenburg (Nadrenia Północna-Westfalia)">Tecklenburgu</a>, pałac w <a href="/wiki/Bad_Iburg" title="Bad Iburg">Bad Iburg</a>, a także <a href="/wiki/Ravensberg_(zamek)" title="Ravensberg (zamek)">zamek Ravensberg</a><sup id="cite_ref-174" class="reference"><a href="#cite_note-174">[174]</a></sup>.</li> <li>Szlak Hunów (<i>Hünenweg</i>) o długości 208 km, rozpoczynający się w <a href="/wiki/Osnabr%C3%BCck" title="Osnabrück">Osnabrück</a>, a kończący w <a href="/wiki/Papenburg" title="Papenburg">Papenburgu</a>. Swoją nazwę wziął od znajdujących się na jego trasie megalitycznych grobowców <a href="/wiki/Hunowie" title="Hunowie">Hunów</a>, liczących ok. 4000 lat. Prowadzi głównie terenami rolniczymi z dużą liczbą miast i wsi<sup id="cite_ref-175" class="reference"><a href="#cite_note-175">[175]</a></sup>.</li> <li>Szlak Młynów (<i>Mühlensteig</i>) o długości 60 km, prowadzący leśnymi drogami na obrzeżach miast w Nadrenii Północnej-Westfalii. Krajobraz ma tutaj górzysty charakter, a na trasie zlokalizowanych jest dziewięć zabytkowych młynów i wiatraków różnego typu<sup id="cite_ref-176" class="reference"><a href="#cite_note-176">[176]</a></sup>.</li> <li><i>Eggeweg</i> o długości 70 km, prowadzący w dużej części przez lasy, poza miastami i innymi terenami zabudowanymi. Wiedzie wzniesieniami stosunkowo niskiego pasma górskiego Eggegebirge (najwyższy szczyt – Preußischer Velmerstot – 468 m n.p.m.)<sup id="cite_ref-177" class="reference"><a href="#cite_note-177">[177]</a></sup>.</li> <li><i>Rothaarsteig</i> o długości 154 km, przemierzający pasmo górskie Rothaar pomiędzy <a href="/wiki/Brilon" title="Brilon">Brilon</a> w <a href="/wiki/Nadrenia_P%C3%B3%C5%82nocna-Westfalia" title="Nadrenia Północna-Westfalia">Nadrenii Północnej-Westfalii</a>, a <a href="/wiki/Dillenburg" title="Dillenburg">Dillenburgiem</a> w <a href="/wiki/Hesja" title="Hesja">Hesji</a>. Z wielu miejsc rozciągają się widoki na liczne doliny<sup id="cite_ref-178" class="reference"><a href="#cite_note-178">[178]</a></sup>.</li> <li><i>Winterberger Hochtour</i> o długości 82 km, biegnący przez zachodnią Nadrenię Północną-Westfalię, przez liczne szczyty górskie. Przecina po drodze osiem dolin i dociera do 18 punktów widokowych<sup id="cite_ref-179" class="reference"><a href="#cite_note-179">[179]</a></sup>.</li> <li>oraz projektowany <i>Szlak wodny Berlin – Szczecin – Bałtyk</i> – najkrótsza wodna droga z Berlina do Bałtyku – kanałami śródlądowymi <a href="/wiki/Kana%C5%82_Odra-Hawela" title="Kanał Odra-Hawela">Odra-Hawela</a> i <a href="/wiki/Kana%C5%82_Finow" title="Kanał Finow">Finow</a> do Odry i <a href="/wiki/Zalew_Szczeci%C5%84ski" title="Zalew Szczeciński">Zalewu Szczecińskiego</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Turyści_niemieccy"><span id="Tury.C5.9Bci_niemieccy"></span>Turyści niemieccy</h3></div> <p>Niemcy najchętniej spędzają wakacje we własnym kraju. Wśród kierunków zagranicznych prym wiedzie <a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a>; <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a> jest na 10<sup id="cite_ref-180" class="reference"><a href="#cite_note-180">[a]</a></sup>. miejscu<sup id="cite_ref-181" class="reference"><a href="#cite_note-181">[180]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Oświata"><span id="O.C5.9Bwiata"></span>Oświata</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ruprecht-Karls-Universitaet-Aula-2012-Heidelberg-798.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Ruprecht-Karls-Universitaet-Aula-2012-Heidelberg-798.jpg/220px-Ruprecht-Karls-Universitaet-Aula-2012-Heidelberg-798.jpg" decoding="async" width="220" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Ruprecht-Karls-Universitaet-Aula-2012-Heidelberg-798.jpg/330px-Ruprecht-Karls-Universitaet-Aula-2012-Heidelberg-798.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Ruprecht-Karls-Universitaet-Aula-2012-Heidelberg-798.jpg/440px-Ruprecht-Karls-Universitaet-Aula-2012-Heidelberg-798.jpg 2x" data-file-width="4422" data-file-height="3432" /></a><figcaption><a href="/wiki/Uniwersytet_w_Heidelbergu" title="Uniwersytet w Heidelbergu">Uniwersytet w Heidelbergu</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/System_o%C5%9Bwiaty_w_Niemczech" title="System oświaty w Niemczech">System oświaty w Niemczech</a>.</i></div> <p>Ponad 99% Niemców powyżej 15. roku życia potrafi czytać i pisać<sup id="cite_ref-Niemcy_57-11" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. Za nadzór nad oświatą odpowiadają w Niemczech rządy poszczególnych krajów związkowych. Od lat 60. XX wieku ruch reform doprowadził do scalenia edukacji w <i>Gesamtschule</i>, a w późniejszych latach wiele <i>landów</i> wprowadziło dwu- lub trzystopniowy system edukacji<sup id="cite_ref-KON_182-0" class="reference"><a href="#cite_note-KON-182">[181]</a></sup>. </p><p>Edukacja w przedszkolu jest dostępna dla wszystkich dzieci w wieku od trzech do sześciu lat, po czym przez następne dziewięć lat mają one obowiązek uczęszczania do szkoły. Podstawowe kształcenie trwa zazwyczaj od czterech do sześciu lat<sup id="cite_ref-KON_182-1" class="reference"><a href="#cite_note-KON-182">[181]</a></sup>. Szkoły średnie są natomiast podzielone na trzy typy, różniące się pod względem stopnia zaawansowania w nauce ich wychowanków. <a href="/wiki/Gimnazjum" title="Gimnazjum">Gimnazjum</a> kształci najzdolniejszych uczniów i przygotowuje ich do nauki na studiach, <a href="/wiki/Realschule" title="Realschule">Realschule</a> naucza młodzież o średniej wiedzy (jest to ostatnie sześć lat ich nauki), a do <a href="/wiki/Hauptschule" title="Hauptschule">Hauptschule</a> uczęszczają uczniowie, których wyniki w nauce są najsłabsze (jest to przygotowanie do wykonywania zawodu)<sup id="cite_ref-183" class="reference"><a href="#cite_note-183">[182]</a></sup>. </p><p>Podstawowym kryterium, wymaganym do przyjęcia na studia, jest matura (<i>Abitur</i>), norma kwalifikacyjna, uzyskiwana na podstawie wyników w ostatnich latach nauki oraz końcowych egzaminów, ale obowiązuje także duża liczba wyjątków i dokładniejszych norm, zależnych od kraju związkowego, uniwersytetu lub przedmiotu. W czołowej setce <a href="/wiki/Akademicki_Ranking_Uniwersytet%C3%B3w_%C5%9Awiata" title="Akademicki Ranking Uniwersytetów Świata">Akademickiego Rankingu Uniwersytetów Świata</a> znajdują się trzy uniwersytety niemieckie. Są to: <a href="/wiki/Uniwersytet_Ludwika_i_Maksymiliana_w_Monachium" title="Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium">Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium</a>, <a href="/wiki/Uniwersytet_Albrechta_i_Ludwika_we_Fryburgu" title="Uniwersytet Albrechta i Ludwika we Fryburgu">Uniwersytet we Fryburgu</a> oraz <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Heidelbergu" title="Uniwersytet w Heidelbergu">Uniwersytet w Heidelbergu</a>. Na dalszych miejscach znajdują się uniwersytety w <a href="/wiki/Uniwersytet_Fryderyka_Wilhelma_w_Bonn" title="Uniwersytet Fryderyka Wilhelma w Bonn">Bonn</a>, <a href="/wiki/Uniwersytet_Johanna_Wolfganga_Goethego_we_Frankfurcie_nad_Menem" title="Uniwersytet Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem">Frankfurcie</a>, <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Getyndze" title="Uniwersytet w Getyndze">Getyndze</a>, <a href="/wiki/Westfalski_Uniwersytet_Wilhelma_w_M%C3%BCnsterze" title="Westfalski Uniwersytet Wilhelma w Münsterze">Münsterze</a>, <a href="/wiki/Uniwersytet_Hamburski" title="Uniwersytet Hamburski">Hamburgu</a><sup id="cite_ref-184" class="reference"><a href="#cite_note-184">[183]</a></sup>. W sumie 38 uniwersytetów jest sklasyfikowanych w czołowej pięćsetce rankingu<sup id="cite_ref-185" class="reference"><a href="#cite_note-185">[184]</a></sup>. Większość niemieckich uniwersytetów ma charakter publiczny. Pobierają one czesne w wysokości ok. 60 € od studenta na semestr (do 500 € w <a href="/wiki/Dolna_Saksonia" title="Dolna Saksonia">Dolnej Saksonii</a>)<sup id="cite_ref-186" class="reference"><a href="#cite_note-186">[185]</a></sup><sup id="cite_ref-187" class="reference"><a href="#cite_note-187">[186]</a></sup>. Edukacja uniwersytecka w Niemczech jest otwarta na większość obywateli i w coraz większym stopniu powszechna<sup id="cite_ref-188" class="reference"><a href="#cite_note-188">[187]</a></sup>. </p><p>Najstarszym uniwersytetem w Niemczech jest uczelnia w Heidelbergu, która powstała w 1368 r. Następnie powstały uniwersytety w Lipsku (1409), Rostocku (1419), Fryburgu (1457), Monachium (1472) oraz Tybindze (1477)<sup id="cite_ref-189" class="reference"><a href="#cite_note-189">[188]</a></sup>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz też: <a href="/wiki/Uczelnie_w_Niemczech" title="Uczelnie w Niemczech">Uczelnie w Niemczech</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nauka">Nauka</h2></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Albert_Einstein_Head_cleaned.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Albert_Einstein_Head_cleaned.jpg/110px-Albert_Einstein_Head_cleaned.jpg" decoding="async" width="110" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Albert_Einstein_Head_cleaned.jpg/165px-Albert_Einstein_Head_cleaned.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Albert_Einstein_Head_cleaned.jpg/220px-Albert_Einstein_Head_cleaned.jpg 2x" data-file-width="4530" data-file-height="5607" /></a><figcaption>Albert Einstein</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Max_Planck_(1858-1947).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Max_Planck_%281858-1947%29.jpg/110px-Max_Planck_%281858-1947%29.jpg" decoding="async" width="110" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Max_Planck_%281858-1947%29.jpg/165px-Max_Planck_%281858-1947%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Max_Planck_%281858-1947%29.jpg/220px-Max_Planck_%281858-1947%29.jpg 2x" data-file-width="1810" data-file-height="2542" /></a><figcaption>Max Planck</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Otto_Hahn_(Nobel).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Otto_Hahn_%28Nobel%29.jpg/110px-Otto_Hahn_%28Nobel%29.jpg" decoding="async" width="110" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Otto_Hahn_%28Nobel%29.jpg/165px-Otto_Hahn_%28Nobel%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Otto_Hahn_%28Nobel%29.jpg/220px-Otto_Hahn_%28Nobel%29.jpg 2x" data-file-width="336" data-file-height="475" /></a><figcaption>Otto Hahn</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fizyka">Fizyka</h3></div> <p>Prace <a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Alberta Einsteina</a> oraz <a href="/wiki/Max_Planck" title="Max Planck">Maxa Plancka</a> były decydujące podczas tworzenia nowoczesnej fizyki, którą później rozwinęli <a href="/wiki/Werner_Heisenberg" title="Werner Heisenberg">Werner Heisenberg</a> i <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austriak</a> <a href="/wiki/Erwin_Schr%C3%B6dinger" title="Erwin Schrödinger">Erwin Schrödinger</a><sup id="cite_ref-190" class="reference"><a href="#cite_note-190">[189]</a></sup>. Byli oni poprzedzani przez innych kluczowych fizyków, takich jak <a href="/wiki/Hermann_von_Helmholtz" title="Hermann von Helmholtz">Hermann von Helmholtz</a>, <a href="/wiki/Joseph_von_Fraunhofer" title="Joseph von Fraunhofer">Joseph von Fraunhofer</a> czy <a href="/wiki/Gabriel_Fahrenheit" title="Gabriel Fahrenheit">Gabriel Fahrenheit</a>. <a href="/wiki/Wilhelm_R%C3%B6ntgen" title="Wilhelm Röntgen">Wilhelm Röntgen</a> odkrył <a href="/wiki/Promieniowanie_rentgenowskie" title="Promieniowanie rentgenowskie">promieniowanie X</a>, co sprawiło, że został pierwszym laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1901 r.<sup id="cite_ref-NOB1_191-0" class="reference"><a href="#cite_note-NOB1-191">[190]</a></sup>, a jego imieniem nazwano <a href="/wiki/Roentgen_(pierwiastek)" title="Roentgen (pierwiastek)">pierwiastek</a>. <a href="/wiki/Heinrich_Hertz" title="Heinrich Hertz">Heinrich Hertz</a> pracował nad <a href="/wiki/Promieniowanie_elektromagnetyczne" title="Promieniowanie elektromagnetyczne">promieniowaniem elektromagnetycznym</a>, co było istotne w rozwoju telekomunikacji<sup id="cite_ref-192" class="reference"><a href="#cite_note-192">[191]</a></sup>. Również wiedza na temat <a href="/wiki/Aerodynamika" title="Aerodynamika">aerodynamiki</a> została rozwinięta przez Niemca, <a href="/wiki/Ludwig_Prandtl" title="Ludwig Prandtl">Ludwika Prandtla</a>. Innymi znanymi niemieckimi fizykami są: <a href="/wiki/Karl_Ferdinand_Braun" title="Karl Ferdinand Braun">Karl Ferdinand Braun</a> (1850–1918), <a href="/wiki/Wilhelm_Wien" title="Wilhelm Wien">Wilhelm Wien</a> (1864–1928), <a href="/wiki/Johannes_Stark" title="Johannes Stark">Johannes Stark</a> (1874–1957), <a href="/wiki/Max_von_Laue" title="Max von Laue">Max von Laue</a> (1879–1960), <a href="/wiki/Otto_Hahn" title="Otto Hahn">Otto Hahn</a> (1879–1968), <a href="/wiki/James_Franck" title="James Franck">James Franck</a> (1882–1964), <a href="/wiki/Gustav_Ludwig_Hertz" title="Gustav Ludwig Hertz">Gustav Ludwig Hertz</a> (1887–1975), <a href="/wiki/Walther_Bothe" title="Walther Bothe">Walther Bothe</a> (1891–1957), Werner Heisenberg (1901–1976), <a href="/wiki/Ernst_Ruska" title="Ernst Ruska">Ernst Ruska</a> (1906–1988), <a href="/wiki/J._Hans_D._Jensen" title="J. Hans D. Jensen">J. Hans D. Jensen</a> (1907–1973), <a href="/wiki/Wolfgang_Paul" title="Wolfgang Paul">Wolfgang Paul</a> (1913–1993), <a href="/wiki/Herbert_Kroemer" title="Herbert Kroemer">Herbert Kroemer</a> (1928–), <a href="/wiki/Rudolf_M%C3%B6%C3%9Fbauer" title="Rudolf Mößbauer">Rudolf Mössbauer</a> (1929–2011), <a href="/wiki/Peter_Gr%C3%BCnberg" title="Peter Grünberg">Peter Grünberg</a> (1939–), <a href="/wiki/Theodor_H%C3%A4nsch" title="Theodor Hänsch">Theodor W. Hänsch</a> (1941–), <a href="/wiki/Klaus_von_Klitzing" title="Klaus von Klitzing">Klaus von Klitzing</a> (1943–), <a href="/wiki/Gerd_Binnig" title="Gerd Binnig">Gerd Binnig</a> (1947–), <a href="/wiki/Horst_St%C3%B6rmer" title="Horst Störmer">Horst Störmer</a> (1949–), <a href="/wiki/Johannes_Georg_Bednorz" title="Johannes Georg Bednorz">Georg Bednorz</a> (1950–) oraz <a href="/wiki/Wolfgang_Ketterle" title="Wolfgang Ketterle">Wolfgang Ketterle</a> (1957–). W sumie 23 Niemców zdobyło Nagrodę Nobla<sup id="cite_ref-NOB1_191-1" class="reference"><a href="#cite_note-NOB1-191">[190]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Hermann_Emil_Fischer_c1895.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Hermann_Emil_Fischer_c1895.jpg/110px-Hermann_Emil_Fischer_c1895.jpg" decoding="async" width="110" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Hermann_Emil_Fischer_c1895.jpg/165px-Hermann_Emil_Fischer_c1895.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Hermann_Emil_Fischer_c1895.jpg/220px-Hermann_Emil_Fischer_c1895.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="566" /></a><figcaption>Hermann Emil Fischer</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Chemia">Chemia</h3></div> <p>Niemieccy chemicy zostali nagrodzeni Nagrodą Nobla 26 razy, co stanowi ok. 15% wszystkich przyznanych nagród w tej dziedzinie nauki. <a href="/wiki/Hermann_Emil_Fischer" title="Hermann Emil Fischer">Hermann Emil Fischer</a> zsyntetyzował glukozę, <a href="/wiki/Adolf_von_Baeyer" title="Adolf von Baeyer">Adolf von Baeyer</a> badał organiczne barwniki i hydroaromatyczne związki chemiczne, a <a href="/wiki/Eduard_Buchner" title="Eduard Buchner">Eduard Buchner</a> odkrył fermentację bez udziału żywych komórek. <a href="/wiki/Richard_Martin_Willst%C3%A4tter" title="Richard Martin Willstätter">Richard Martin Willstätter</a> badał chlorofil, natomiast <a href="/wiki/Fritz_Haber" title="Fritz Haber">Fritz Haber</a> zsyntetyzował amoniak. <a href="/wiki/Hans_von_Euler-Chelpin" title="Hans von Euler-Chelpin">Hans von Euler-Chelpin</a> badał fermentację cukrów i <a href="/wiki/Zymaza" title="Zymaza">zymazę</a>, a <a href="/wiki/Hans_Fischer" title="Hans Fischer">Hans Fischer</a> <a href="/wiki/Hem_(biochemia)" title="Hem (biochemia)">hem</a> oraz <a href="/wiki/Chlorofile" title="Chlorofile">chlorofil</a>. <a href="/wiki/Friedrich_Bergius" title="Friedrich Bergius">Friedrich Bergius</a> wspólnie z <a href="/wiki/Carl_Bosch" title="Carl Bosch">Carlem Boschem</a> przyczynił się do wynalezienia i rozwoju chemicznych metod wysokociśnieniowych. <a href="/wiki/Richard_Kuhn" title="Richard Kuhn">Richard Kuhn</a> pracował nad witaminami i karotenoidami, a <a href="/wiki/Adolf_Butenandt" title="Adolf Butenandt">Adolf Butenandt</a> nad hormonami płciowymi. <a href="/wiki/Robert_Huber" title="Robert Huber">Robert Huber</a>, <a href="/wiki/Johann_Deisenhofer" title="Johann Deisenhofer">Johann Deisenhofer</a> oraz <a href="/wiki/Hartmut_Michel" title="Hartmut Michel">Hartmut Michel</a> wyznaczyli trójwymiarową strukturę centrum reakcji fotosyntezy u bakterii. <a href="/wiki/Gerhard_Ertl" title="Gerhard Ertl">Gerhard Ertl</a> badał procesy chemiczne, które zachodzą na powierzchni ciał stałych<sup id="cite_ref-NOB2_193-0" class="reference"><a href="#cite_note-NOB2-193">[192]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Geografia_2">Geografia</h3></div> <p>Do najsłynniejszych geografów niemieckich zalicza się <a href="/wiki/Alexander_von_Humboldt" title="Alexander von Humboldt">Alexandra von Humboldta</a>, twórcę biogeografii, badającego głównie tereny Ameryki Łacińskiej. Jego książka <i>Kosmos</i> zawierała niemal całą ówczesną wiedzę o przyrodzie. Do twórców nowoczesnej geografii zalicza się także <a href="/wiki/Carl_Ritter" title="Carl Ritter">Carla Rittera</a>. Dzieje geografii w Niemczech sięgają jednak znacznie wcześniejszych czasów. W 1507 r. <a href="/wiki/Martin_Waldseem%C3%BCller" title="Martin Waldseemüller">Martin Waldseemüller</a> opublikował pierwszy atlas z nazwą <i>Ameryka</i>, a pochodzący z Niemiec <a href="/wiki/Martin_Behaim" title="Martin Behaim">Martin Behaim</a> w roku 1492 stworzył pierwszy w historii globus. Na przełomie wieku XVI i XVII <a href="/wiki/Filip_Cl%C3%BCver" title="Filip Clüver">Filip Clüver</a> stworzył podstawy geografii historycznej, a <a href="/wiki/Bernard_Varenius" title="Bernard Varenius">Bernard Varenius</a> wydzielił nową dziedzinę geografii – geografię regionalną. <a href="/wiki/Heinrich_Barth" title="Heinrich Barth">Heinrich Barth</a> badał <a href="/wiki/Afryka" title="Afryka">Afrykę</a> północną i centralną, a <a href="/wiki/Ferdinand_von_Richthofen" title="Ferdinand von Richthofen">Ferdinand von Richthofen</a> badał Daleki Wschód i przyczynił się do rozwoju <a href="/wiki/Geomorfologia" title="Geomorfologia">geomorfologii</a>. <a href="/wiki/Erich_Dagobert_von_Drygalski" title="Erich Dagobert von Drygalski">Erich Dagobert von Drygalski</a> prowadził eksplorację Antarktydy. Na początku XX wieku <a href="/wiki/Alfred_Wegener" title="Alfred Wegener">Alfred Wegener</a> wysunął pierwszą w historii teorię wędrówki kontynentów<sup id="cite_ref-Britannica_194-0" class="reference"><a href="#cite_note-Britannica-194">[193]</a></sup>. Niemieccy naukowcy zapisali się także w historii geologii. Za ojca mineralogii uważa się <a href="/wiki/Georgius_Agricola" title="Georgius Agricola">Georgiusa Agricolę</a>, który przedstawił pierwszą klasyfikację minerałów, a <a href="/wiki/Abraham_Gottlob_Werner" title="Abraham Gottlob Werner">Abraham Gottlob Werner</a> stworzył teorię <a href="/wiki/Neptunizm" title="Neptunizm">neptunizmu</a><sup id="cite_ref-Britannica_194-1" class="reference"><a href="#cite_note-Britannica-194">[193]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Astronomia">Astronomia</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Portrait_Confused_With_Johannes_Kepler_1610.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Portrait_Confused_With_Johannes_Kepler_1610.jpg/110px-Portrait_Confused_With_Johannes_Kepler_1610.jpg" decoding="async" width="110" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Portrait_Confused_With_Johannes_Kepler_1610.jpg/165px-Portrait_Confused_With_Johannes_Kepler_1610.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Portrait_Confused_With_Johannes_Kepler_1610.jpg/220px-Portrait_Confused_With_Johannes_Kepler_1610.jpg 2x" data-file-width="1498" data-file-height="2060" /></a><figcaption>Johannes Kepler w 1610 r.</figcaption></figure> <p>Spośród czynnych w Niemczech na przełomie XVI i XVII wieku astronomów wyróżnił się <a href="/wiki/Johannes_Kepler" title="Johannes Kepler">Johannes Kepler</a>, który opracował trzy <a href="/wiki/Prawa_Keplera" title="Prawa Keplera">prawa ruchu planet</a>. <a href="/wiki/Simon_Marius" title="Simon Marius">Simon Marius</a> nazwał cztery największe księżyce Jowisza – <a href="/wiki/Ganimedes_(ksi%C4%99%C5%BCyc)" title="Ganimedes (księżyc)">Ganimedes</a>, <a href="/wiki/Europa_(ksi%C4%99%C5%BCyc)" title="Europa (księżyc)">Europę</a>, <a href="/wiki/Io_(ksi%C4%99%C5%BCyc)" title="Io (księżyc)">Io</a> i <a href="/wiki/Kallisto_(ksi%C4%99%C5%BCyc)" title="Kallisto (księżyc)">Kallisto</a>. <a href="/wiki/Johann_Bayer" title="Johann Bayer">Johann Bayer</a> opublikował <a href="/wiki/Uranometria" title="Uranometria">Uranometrię</a>, pierwszy atlas nieba ukazujący całą sferę niebieską. Sto lat później <a href="/wiki/Maria_Margarethe_Kirch" title="Maria Margarethe Kirch">Maria Margarethe Kirch</a> została pierwszą kobietą, która odkryła kometę, a wśród dokonań <a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_Bessel" title="Friedrich Wilhelm Bessel">Friedricha Wilhelma Bessela</a> znajdziemy: pomiar położenia ok. 50 tys. gwiazd, wykazanie istnienia planety <a href="/wiki/Neptun" title="Neptun">Neptun</a>, zmierzenie <a href="/wiki/Paralaksa" title="Paralaksa">paralaksy</a>, a także udowodnienie, iż <a href="/wiki/Syriusz" title="Syriusz">Syriusz</a> i <a href="/wiki/Procjon" title="Procjon">Procjon</a> wykonują niewielkie ruchy. Na początku XIX wieku <a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_August_Argelander" title="Friedrich Wilhelm August Argelander">Friedrich Wilhelm August Argelander</a> posunął się o krok dalej i skatalogował 324 188 gwiazd, określając ich jasność i pozycję. <a href="/wiki/Johann_Gottfried_Galle" title="Johann Gottfried Galle">Johann Gottfried Galle</a>, przy współpracy <a href="/wiki/Heinrich_Louis_d%E2%80%99Arrest" title="Heinrich Louis d’Arrest">Heinricha Louis d’Arresta</a> jako pierwszy zaobserwował Neptuna, a <a href="/wiki/Hermann_Karl_Vogel" title="Hermann Karl Vogel">Hermann Karl Vogel</a> odkrył <a href="/wiki/Gwiazda_spektroskopowo_podw%C3%B3jna" title="Gwiazda spektroskopowo podwójna">gwiazdy spektroskopowo podwójne</a>. <a href="/wiki/Max_Wolf" title="Max Wolf">Max Wolf</a> wprowadził fotografię do badań astrofizycznych, co pozwoliło mu na odkrycie m.in. przeszło 200 asteroid<sup id="cite_ref-Britannica_194-2" class="reference"><a href="#cite_note-Britannica-194">[193]</a></sup>. Pierwszym niemieckim astronautą w kosmosie był <a href="/wiki/Sigmund_J%C3%A4hn" title="Sigmund Jähn">Sigmund Jähn</a>, który opuścił Ziemię w 1978 r. Od tego czasu w kosmos wyruszyło kilkunastu niemieckich kosmonautów<sup id="cite_ref-195" class="reference"><a href="#cite_note-195">[194]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Inżynieria"><span id="In.C5.BCynieria"></span>Inżynieria</h3></div> <p>Niemieccy inżynierowie odegrali istotną rolę w tworzeniu motoryzacji. Dokonali oni istotnych odkryć w tej dziedzinie na przełomie XIX i XX wieku. <a href="/wiki/Nikolaus_Otto" title="Nikolaus Otto">Nikolaus Otto</a> jest twórcą silnika o zapłonie iskrowym, a <a href="/wiki/Carl_Benz" title="Carl Benz">Karl Benz</a> i <a href="/wiki/Gottlieb_Daimler" title="Gottlieb Daimler">Gottlieb Daimler</a> wynaleźli pierwsze samochody. <a href="/wiki/Rudolf_Diesel" title="Rudolf Diesel">Rudolf Diesel</a> zbudował natomiast silnik wysokoprężny, nazwany od jego nazwiska silnikiem Diesla. <a href="/wiki/Henrich_Focke" title="Henrich Focke">Henrich Focke</a> stworzył pierwszy nadający się do użytku helikopter, a <a href="/wiki/Hans_von_Ohain" title="Hans von Ohain">Hans von Ohain</a> przyczynił się do postępu koncepcji napędu odrzutowego. Samolot <a href="/wiki/Horten_Ho_229" title="Horten Ho 229">Horten Ho 229</a>, dzieło <a href="/wiki/Bracia_Horten" title="Bracia Horten">braci Horten</a> był pierwszym odrzutowcem o konstrukcji latającego skrzydła. Istotną postacią, choć niezwiązaną z motoryzacją, był działający w XV wieku <a href="/wiki/Johannes_Gutenberg" title="Johannes Gutenberg">Johannes Gutenberg</a>, który wprowadził czcionkę ruchomą do drukarstwa<sup id="cite_ref-196" class="reference"><a href="#cite_note-196">[195]</a></sup>. <a href="/wiki/Konrad_Zuse" title="Konrad Zuse">Konrad Zuse</a> był twórcą pierwszego komputera, <a href="/wiki/Karl_Ferdinand_Braun" title="Karl Ferdinand Braun">Karl Ferdinand Braun</a> wynalazł kineskop, a <a href="/wiki/Emil_Berliner" title="Emil Berliner">Emil Berliner</a> gramofon<sup id="cite_ref-197" class="reference"><a href="#cite_note-197">[196]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Opieka_zdrowotna">Opieka zdrowotna</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:UniKlinik_(Freiburg)_4.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/UniKlinik_%28Freiburg%29_4.jpg/220px-UniKlinik_%28Freiburg%29_4.jpg" decoding="async" width="220" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/UniKlinik_%28Freiburg%29_4.jpg/330px-UniKlinik_%28Freiburg%29_4.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/UniKlinik_%28Freiburg%29_4.jpg/440px-UniKlinik_%28Freiburg%29_4.jpg 2x" data-file-width="4608" data-file-height="2742" /></a><figcaption>Klinika we Fryburgu Bryzgowijskim</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/System_opieki_zdrowotnej_w_Niemczech" title="System opieki zdrowotnej w Niemczech">System opieki zdrowotnej w Niemczech</a>.</i></div> <p>Niemcy posiadają najstarszy na świecie system ochrony zdrowia, mający swe początki w aktach prawnych, wydanych przez <a href="/wiki/Otto_von_Bismarck" title="Otto von Bismarck">Ottona von Bismarcka</a> w 1883 r.<sup id="cite_ref-198" class="reference"><a href="#cite_note-198">[197]</a></sup> Na wszystkich obywateli nałożony jest pełny system ubezpieczeń, z którego pewne grupy społeczne (np. osoby prowadzące działalność gospodarczą czy osoby o wysokich zarobkach) mogą zrezygnować i zawrzeć prywatną umowę ubezpieczeniową. Dawniej mogli oni też wybrać brak ubezpieczenia, możliwość ta została jednak zniesiona w 2009 r.<sup id="cite_ref-199" class="reference"><a href="#cite_note-199">[198]</a></sup> W 2009 r. na 1000 obywateli przypadało w Niemczech 8,2 łóżka szpitalnego, a w 2013 r. średnia długość życia wynosiła 78 lat u mężczyzn i 83 u kobiet<sup id="cite_ref-Niemcy_57-12" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup> </p><p>W 2009 r. ok. 67 000 Niemców było zarażonych wirusem HIV/AIDS, zmarło z tego powodu poniżej 1000 obywateli. Co czwarty dorosły mieszkaniec Niemiec boryka się z otyłością, a 1,1% dzieci do piątego roku życia jest niedożywionych<sup id="cite_ref-Niemcy_57-13" class="reference"><a href="#cite_note-Niemcy-57">[57]</a></sup>. Ponadto 27% Niemców jest palaczami<sup id="cite_ref-KON_182-2" class="reference"><a href="#cite_note-KON-182">[181]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kultura">Kultura</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bremen-Uebersee-Museum_Nacht.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Bremen-Uebersee-Museum_Nacht.jpg/170px-Bremen-Uebersee-Museum_Nacht.jpg" decoding="async" width="170" height="125" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Bremen-Uebersee-Museum_Nacht.jpg/255px-Bremen-Uebersee-Museum_Nacht.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Bremen-Uebersee-Museum_Nacht.jpg/340px-Bremen-Uebersee-Museum_Nacht.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1107" /></a><figcaption>Choinka świąteczna przed Uebersee Museum w Bremie</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Święta"><span id=".C5.9Awi.C4.99ta"></span>Święta</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_183-1990-1003-417,_Berlin,_Flaggen_vor_dem_Reichstag.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Bundesarchiv_Bild_183-1990-1003-417%2C_Berlin%2C_Flaggen_vor_dem_Reichstag.jpg/170px-Bundesarchiv_Bild_183-1990-1003-417%2C_Berlin%2C_Flaggen_vor_dem_Reichstag.jpg" decoding="async" width="170" height="109" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Bundesarchiv_Bild_183-1990-1003-417%2C_Berlin%2C_Flaggen_vor_dem_Reichstag.jpg/255px-Bundesarchiv_Bild_183-1990-1003-417%2C_Berlin%2C_Flaggen_vor_dem_Reichstag.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Bundesarchiv_Bild_183-1990-1003-417%2C_Berlin%2C_Flaggen_vor_dem_Reichstag.jpg/340px-Bundesarchiv_Bild_183-1990-1003-417%2C_Berlin%2C_Flaggen_vor_dem_Reichstag.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="511" /></a><figcaption>Obchody Dnia Zjednoczenia Niemiec</figcaption></figure> <p>Liczba dni wolnych od pracy jest różna w poszczególnych krajach związkowych państwa. Dziewięć dni jest wolnych od pracy na terenie całych Niemiec. Są to: <a href="/wiki/Nowy_Rok" title="Nowy Rok">Nowy Rok</a> (1 stycznia), <a href="/wiki/Wielki_Pi%C4%85tek" title="Wielki Piątek">Wielki Piątek</a>, <a href="/wiki/Poniedzia%C5%82ek_Wielkanocny" title="Poniedziałek Wielkanocny">Poniedziałek Wielkanocny</a>, <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99to_Pracy" title="Święto Pracy">Dzień Pracy</a> (1 maja), <a href="/wiki/Wniebowst%C4%85pienie_Pa%C5%84skie" title="Wniebowstąpienie Pańskie">Wniebowstąpienie Pańskie</a>, drugi dzień <a href="/wiki/Zielone_%C5%9Awi%C4%85tki" title="Zielone Świątki">Zielonych Świątek</a>, <a href="/wiki/Ponowne_zjednoczenie_Niemiec" title="Ponowne zjednoczenie Niemiec">Święto Zjednoczenia Niemiec</a> (3 października), <a href="/wiki/Bo%C5%BCe_Narodzenie" title="Boże Narodzenie">Boże Narodzenie</a> (25 grudnia) oraz 26 grudnia, czyli dzień św. Szczepana. Ponadto w niektórych krajach związkowych wolne od pracy są: <a href="/wiki/Objawienie_Pa%C5%84skie" title="Objawienie Pańskie">Święto Objawienia Pańskiego</a> (6 stycznia), <a href="/wiki/Uroczysto%C5%9B%C4%87_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszego_Cia%C5%82a_i_Krwi_Chrystusa" title="Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa">Boże Ciało</a>, Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Dzień Reformacji (31 października), <a href="/wiki/Uroczysto%C5%9B%C4%87_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych" title="Uroczystość Wszystkich Świętych">Wszystkich Świętych</a> (1 listopada) oraz Dzień Pokuty (20 listopada)<sup id="cite_ref-200" class="reference"><a href="#cite_note-200">[199]</a></sup>. </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th width="15%">Święto</th> <th width="10%">Data</th> <th width="50%">Kraje związkowe </th></tr> <tr> <td>Nowy Rok</td> <td>1 stycznia</td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr> <tr> <td>Święto Objawienia Pańskiego</td> <td>6 stycznia</td> <td>Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Saksonia-Anhalt </td></tr> <tr> <td>Wielki Piątek</td> <td><i>data zmienna</i></td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr> <tr> <td>Poniedziałek Wielkanocny</td> <td><i>data zmienna</i></td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr> <tr> <td>Święto Pracy</td> <td>1 maja</td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr> <tr> <td>Wniebowstąpienie Pańskie</td> <td><i>data zmienna</i></td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr> <tr> <td>drugi dzień Zielonych Świątek</td> <td><i>data zmienna</i></td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr> <tr> <td>Boże Ciało</td> <td><i>data zmienna</i></td> <td>Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Hesja, Nadrenia Północna-Westfalia, Nadrenia-Palatynat, Saara </td></tr> <tr> <td>Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny</td> <td>15 sierpnia</td> <td>Bawaria, Saara </td></tr> <tr> <td>Dzień Zjednoczenia Niemiec</td> <td>3 października</td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr> <tr> <td>Dzień Reformacji</td> <td>31 października</td> <td>Brandenburgia, Meklemburgia-Pomorze Przednie, Saksonia, Saksonia-Anhalt, Turyngia </td></tr> <tr> <td>Wszystkich Świętych</td> <td>1 listopada</td> <td>Badenia-Wirtembergia, Bawaria, Nadrenia Północna-Westfalia, Nadrenia-Palatynat, Saara </td></tr> <tr> <td>Dzień Pokuty</td> <td>20 listopada</td> <td>Saksonia </td></tr> <tr> <td>Boże Narodzenie</td> <td>25 grudnia</td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr> <tr> <td>Dzień św. Szczepana</td> <td>26 grudnia</td> <td>wszystkie kraje związkowe </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Literatura">Literatura</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Literatura_niemieckoj%C4%99zyczna" title="Literatura niemieckojęzyczna">Literatura niemieckojęzyczna</a>.</i></div> <p>Niemiecka literatura powstała w średniowieczu. Najważniejsi autorzy tej epoki to <a href="/wiki/Walther_von_der_Vogelweide" title="Walther von der Vogelweide">Walther von der Vogelweide</a> i <a href="/wiki/Wolfram_von_Eschenbach" title="Wolfram von Eschenbach">Wolfram von Eschenbach</a>. <a href="/wiki/Pie%C5%9B%C5%84_o_Nibelungach" title="Pieśń o Nibelungach">Pieśń o Nibelungach</a>, której autor jest nieznany, jest jednym z najważniejszych dzieł literatury niemieckiej. Dzieła te napisane zostały w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_%C5%9Brednio-wysoko-niemiecki" title="Język średnio-wysoko-niemiecki">języku średnio-wysoko-niemieckim</a>, który jest dla współczesnych Niemców zupełnie niezrozumiały. Nowożytną niemczyznę stworzył <a href="/wiki/Marcin_Luter" title="Marcin Luter">Marcin Luter</a> swoim tłumaczeniem Biblii. Za najważniejszych autorów literatury niemieckiej uważani są <a href="/wiki/Christoph_Martin_Wieland" title="Christoph Martin Wieland">Christoph Martin Wieland</a>, <a href="/wiki/Johann_Wolfgang_von_Goethe" title="Johann Wolfgang von Goethe">Johann Wolfgang von Goethe</a> i <a href="/wiki/Friedrich_Schiller" title="Friedrich Schiller">Friedrich Schiller</a>, <a href="/wiki/Friedrich_H%C3%B6lderlin" title="Friedrich Hölderlin">Friedrich Hölderlin</a> i <a href="/wiki/Heinrich_Heine" title="Heinrich Heine">Heinrich Heine</a> oraz <a href="/wiki/Bracia_Grimm" title="Bracia Grimm">bracia Grimm</a>; w dwudziestym wieku Niemcy miały kilku noblistów w dziedzinie literatury, takich jak: <a href="/wiki/Theodor_Mommsen" title="Theodor Mommsen">Theodor Mommsen</a> (1902), <a href="/wiki/Paul_Heyse" title="Paul Heyse">Paul Heyse</a> (1910), <a href="/wiki/Gerhart_Hauptmann" title="Gerhart Hauptmann">Gerhart Hauptmann</a> (1912), <a href="/wiki/Thomas_Mann" title="Thomas Mann">Thomas Mann</a> (1929), <a href="/wiki/Hermann_Hesse" title="Hermann Hesse">Hermann Hesse</a> (1946), <a href="/wiki/Heinrich_B%C3%B6ll" title="Heinrich Böll">Heinrich Böll</a> (1972), <a href="/wiki/G%C3%BCnter_Grass" title="Günter Grass">Günter Grass</a> (1999) i <a href="/wiki/Herta_M%C3%BCller" title="Herta Müller">Herta Müller</a> (2009). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filozofia">Filozofia</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Karl_Marx_001_(cropped_3-4).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Karl_Marx_001_%28cropped_3-4%29.jpg/110px-Karl_Marx_001_%28cropped_3-4%29.jpg" decoding="async" width="110" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Karl_Marx_001_%28cropped_3-4%29.jpg/165px-Karl_Marx_001_%28cropped_3-4%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Karl_Marx_001_%28cropped_3-4%29.jpg/220px-Karl_Marx_001_%28cropped_3-4%29.jpg 2x" data-file-width="601" data-file-height="803" /></a><figcaption><a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a></figcaption></figure> <p>Za największych filozofów niemieckich uważani są <a href="/wiki/Mistrz_Eckhart" title="Mistrz Eckhart">Johannes Eckhart</a>, <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_z_Kuzy" title="Mikołaj z Kuzy">Mikołaj z Kuzy</a>, <a href="/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz" title="Gottfried Wilhelm Leibniz">Gottfried Wilhelm Leibniz</a>, <a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">Immanuel Kant</a>, przez niektórych historyków filozofii uważany za najważniejszego filozofa nowożytności z uwagi na szerokie oddziaływanie, <a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_Joseph_von_Schelling" title="Friedrich Wilhelm Joseph von Schelling">Friedrich Schelling</a>, <a href="/wiki/Johann_Gottlieb_Fichte" title="Johann Gottlieb Fichte">Johann Gottlieb Fichte</a>, <a href="/wiki/Georg_Wilhelm_Friedrich_Hegel" title="Georg Wilhelm Friedrich Hegel">Georg Wilhelm Friedrich Hegel</a>, <a href="/wiki/Ludwig_Feuerbach" title="Ludwig Feuerbach">Ludwig Feuerbach</a>, <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karl Marx</a>, <a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Friedrich Engels</a>, <a href="/wiki/Arthur_Schopenhauer" title="Arthur Schopenhauer">Arthur Schopenhauer</a>, <a href="/wiki/Friedrich_Nietzsche" title="Friedrich Nietzsche">Friedrich Nietzsche</a>, <a href="/wiki/Edmund_Husserl" title="Edmund Husserl">Edmund Husserl</a>, <a href="/wiki/Martin_Heidegger" title="Martin Heidegger">Martin Heidegger</a> i <a href="/wiki/Karl_Jaspers" title="Karl Jaspers">Karl Jaspers</a>. Należy pamiętać, że niektórzy filozofowie niemieccy krytycznie odnosili się do innych filozofów niemieckich, na przykład Artur Schopenhauer nazywał pseudofilozofami Fichtego i Hegla , z kolei Nietzsche krytycznie odnosił się do całej filozofii niemieckiej włącznie z Kantem, nazywając ją „podstępną teologią”, natomiast Marks, chociaż ukończył filozofię, był bardziej ekonomistą niż filozofem. Szczególnie ważne są niemiecki <a href="/wiki/Idealizm_niemiecki" title="Idealizm niemiecki">idealizm</a> oraz <a href="/wiki/Marksizm" title="Marksizm">marksizm</a>. W dwudziestym wieku ważny wpływ na filozofię wywarła krytyczna teoria tzw. szkoły frankfurckiej <a href="/wiki/Theodor_Adorno" title="Theodor Adorno">Theodora Adorna</a> i <a href="/wiki/Max_Horkheimer" title="Max Horkheimer">Maxa Horkheimera</a>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz też kategorię: <a href="/wiki/Kategoria:Filozofowie_niemieckoj%C4%99zyczni" title="Kategoria:Filozofowie niemieckojęzyczni">Filozofowie niemieckojęzyczni</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Muzyka">Muzyka</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Codex_Manesse_S%C3%A4ngerkrieg_auf_der_Wartburg.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Codex_Manesse_S%C3%A4ngerkrieg_auf_der_Wartburg.jpg/170px-Codex_Manesse_S%C3%A4ngerkrieg_auf_der_Wartburg.jpg" decoding="async" width="170" height="251" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Codex_Manesse_S%C3%A4ngerkrieg_auf_der_Wartburg.jpg/255px-Codex_Manesse_S%C3%A4ngerkrieg_auf_der_Wartburg.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Codex_Manesse_S%C3%A4ngerkrieg_auf_der_Wartburg.jpg/340px-Codex_Manesse_S%C3%A4ngerkrieg_auf_der_Wartburg.jpg 2x" data-file-width="985" data-file-height="1452" /></a><figcaption>Turniej śpiewaków na zamku Wartburg w XII w. (miniatura z XIV w.)</figcaption></figure> <p>Podobnie jak w innych państwach europejskich, również w Niemczech przyjęcie chrześcijaństwa dało ogromny impuls muzyce religijnej, która rozwijała się początkowo przede wszystkim w klasztorach. Podstawą stał się <a href="/wiki/Chora%C5%82_gregoria%C5%84ski" title="Chorał gregoriański">chorał gregoriański</a>, od IX w. znane były wielogłosowe <a href="/wiki/Organum" title="Organum">organa</a>. Powstanie najstarszej pieśni do niemieckiego tekstu – <i>Christ ist erstanden</i> – datuje się na ok. 1000 rok<sup id="cite_ref-PWN_201-0" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS1_202-0" class="reference"><a href="#cite_note-HIS1-202">[201]</a></sup>. </p><p>Od XII w. do końca XIV w. rozwijała się świecka muzyka uprawiana przez <a href="/wiki/Minnesingerzy" title="Minnesingerzy">minnesingerów</a>, którzy początkowo skupiali się na dworze cesarza <a href="/wiki/Fryderyk_I_Barbarossa" title="Fryderyk I Barbarossa">Fryderyka Barbarossy</a>. Najznakomitszymi minnesingerami byli: <a href="/wiki/Walther_von_der_Vogelweide" title="Walther von der Vogelweide">Walther von der Vogelweide</a>, <a href="/wiki/Wolfram_von_Eschenbach" title="Wolfram von Eschenbach">Wolfram von Eschenbach</a>, <a href="/wiki/Neidhart_von_Reuenthal" title="Neidhart von Reuenthal">Neidhardt von Reuenthal</a>, Heinrich Frauenlob oraz <a href="/wiki/Oswald_von_Wolkenstein" title="Oswald von Wolkenstein">Oswald von Wolkenstein</a>. Najsławniejszym wydarzeniem w tej tradycji był turniej minnesingerów, jaki w XII w. odbył się na zamku Wartburg (nawiązał do niego w operze <i>Tannhäuser</i> <a href="/wiki/Richard_Wagner" title="Richard Wagner">Richard Wagner</a>). W bogatych miastach, zwłaszcza na południu i zachodzie dzisiejszych Niemiec, powstawały cechy muzyków zrzeszające meistersingerów. Najbardziej znanym meistersingerem był szewc <a href="/wiki/Hans_Sachs" title="Hans Sachs">Hans Sachs</a> (1494–1576; upamiętnił go w <i>Śpiewakach norymberskich</i> Richard Wagner)<sup id="cite_ref-PWN_201-1" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS1_202-1" class="reference"><a href="#cite_note-HIS1-202">[201]</a></sup>. </p><p>Reformacja odegrała ogromną rolę w rozwoju niemieckiej muzyki i stworzeniu wyjątkowo bogatej kultury muzycznej. Zawdzęcza to <a href="/wiki/Marcin_Luter" title="Marcin Luter">Marcinowi Lutrowi</a>, który odrzucając malarstwo i rzeźbę, uznał muzykę za główny środek wyrażania uczuć religijnych. Wyznawał więc zasadę: „kto śpiewa, modli się podwójnie”. Luter dobrze znał ówczesną muzykę, śpiewał, grał, a nawet komponował. Przekonany o ogromnej sile oddziaływania muzyki nakazywał uczestniczyć w śpiewie liturgicznym wszystkim wiernym i podkreślał konieczność śpiewania w języku rodzimym. Tworząc repertuar religijny, zwolennicy reformacji przede wszystkim podkładali znane, często nawet bardzo popularne melodie pod nowe teksty (tym sposobem sławny chorał wykorzystany przez <a href="/wiki/Johann_Sebastian_Bach" title="Johann Sebastian Bach">Bacha</a> w <i>Pasji według św. Mateusza</i> – <i>O Haupt voll Blut und Wunden</i> – w dużej mierze wykorzystuje melodię pieśni miłosnej <i>Płoche dziewczę zawróciło mi w głowie</i><sup id="cite_ref-MUZ_203-0" class="reference"><a href="#cite_note-MUZ-203">[202]</a></sup>). Autorem niektórych nowych chorałów – tekstów i melodii – był również sam Luter. Dla reformacji komponował też m.in. <a href="/wiki/Ludwig_Senfl" title="Ludwig Senfl">Ludwig Senfl</a> i <a href="/wiki/Martin_Agricola" title="Martin Agricola">Martin Agricola</a>, lecz wiele śpiewów jest anonimowych. Pieśni te ukazywały się w zbiorach, bo wielką rolę w upowszechnianiu <a href="/wiki/Chora%C5%82_lutera%C5%84ski" title="Chorał luterański">chorału luterańskiego</a> odegrało rozwijające się wtedy drukarstwo. Na przykład w 1524 roku ukazał się w Erfurcie zbiór 26 pieśni jednogłosowych z religijnymi tekstami do użytku domowego, a w Wittenberdze śpiewnik w układzie czterogłosowym opracowany przez współpracownika Lutra, Johannesa Waltera<sup id="cite_ref-PWN_201-2" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS1_202-2" class="reference"><a href="#cite_note-HIS1-202">[201]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bach_face.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Bach_face.jpg/110px-Bach_face.jpg" decoding="async" width="110" height="119" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Bach_face.jpg/165px-Bach_face.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Bach_face.jpg/220px-Bach_face.jpg 2x" data-file-width="439" data-file-height="475" /></a><figcaption>Johann Sebastian Bach</figcaption></figure> <p>Reformacja przyczyniła się również do wyjątkowego rozwoju muzyki organowej. Już w 1452 powstał wyjątkowy zbiór (Fundamentum organisandi C. Paumanna) zawierający opracowania utworów wokalnych i pierwsze samodzielne utwory organowe. W następnych stuleciach przybywało znakomitych organistów, a kulminacją tej dziedziny muzyki stała się twórczość <a href="/wiki/Johann_Sebastian_Bach" title="Johann Sebastian Bach">J.S. Bacha</a><sup id="cite_ref-PWN_201-3" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS1_202-3" class="reference"><a href="#cite_note-HIS1-202">[201]</a></sup>. </p><p>Pierwszą operę skomponował <a href="/wiki/Heinrich_Sch%C3%BCtz" title="Heinrich Schütz">Heinrich Schütz</a>; była to <i>Daphne</i> wystawiona 1627 w <a href="/wiki/Torgau" title="Torgau">Torgau</a> nieopodal Drezna (zaginiona). Pierwsze spektakle operowe wystawiano na dworach; w Monachium w 1653 roku, w Dreźnie w 1686, w Hanowerze w 1689 roku. W Hamburgu w 1678 otwarto pierwszą publiczną operę w Niemczech. Ponieważ miasto było protestanckie, początkowo wystawiano tylko utwory o tematyce religijnej, ale z czasem uległo to zmianie i zaczęto prezentować również dzieła świeckie, bardziej rozrywkowe. Dla opery w Hamburgu komponował <a href="/wiki/Reinhard_Keiser" title="Reinhard Keiser">Reinhard Keiser</a>, a także kompozytor i pierwszy zawodowy krytyk muzyczny <a href="/wiki/Johann_Mattheson" title="Johann Mattheson">Johann Mattheson</a>, <a href="/wiki/Georg_Philipp_Telemann" title="Georg Philipp Telemann">Georg Philipp Telemann</a><sup id="cite_ref-PWN_201-4" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS1_202-4" class="reference"><a href="#cite_note-HIS1-202">[201]</a></sup>. </p><p>Niemiecka muzyka w XVII i XVIII w. ulegała przede wszystkim wpływom włoskim – w operze i muzyce instrumentalnej, oraz w mniejszym stopniu francuskim – w muzyce instrumentalnej. Czołowym kompozytorem oper był kapelmistrz opery elektora saksońskiego w Dreźnie <a href="/wiki/Johann_Adolf_Hasse" title="Johann Adolf Hasse">Johann Adolf Hasse</a> uważany za jednego z najznamienitszych reprezentantów stylu włoskiego. W pierwszej połowie XVIII wieku ze środkowych Niemiec wywodzili się dwaj kompozytorzy, zaliczani do najwybitniejszych w historii muzyki poważnej: Händel, który związał się z dworem hanowerskim, ale działał głównie w Anglii oraz J.S. Bach, który dojrzałe życie spędził w Lipsku. Bacha uważa się za uosobienie niemieckiego stylu w ówczesnej muzyce: w utworach wokalno-instrumentalnych poprzez związek z chorałem luterańskim, w utworach instrumentalnych – poprzez stosowanie <a href="/wiki/Kontrapunkt_(muzyka)" title="Kontrapunkt (muzyka)">kontrapunktu</a>, kojarzonego przede wszystkim ze stylem niemieckiej muzyki organowej<sup id="cite_ref-PWN_201-5" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS2_204-0" class="reference"><a href="#cite_note-HIS2-204">[203]</a></sup>. </p><p>W połowie XVIII w. <a href="/wiki/Szko%C5%82a_mannheimska" title="Szkoła mannheimska">szkole mannheimskiej</a>, czyli na dworze elektora w Mannheimie nastąpiło poważne przeobrażenie muzyki instrumentalnej: powstała orkiestra symfoniczna, podobna do tej, którą znamy dzisiaj. Ważną rolę odegrali też w tym okresie synowie J.S. Bacha: <a href="/wiki/Wilhelm_Friedemann_Bach" title="Wilhelm Friedemann Bach">Wilhelm Friedemann Bach</a>, <a href="/wiki/Carl_Philipp_Emanuel_Bach" title="Carl Philipp Emanuel Bach">Carl Philipp Emanuel Bach</a> i <a href="/wiki/Johann_Christian_Bach" title="Johann Christian Bach">Johann Christian Bach</a><sup id="cite_ref-PWN_201-6" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS2_204-1" class="reference"><a href="#cite_note-HIS2-204">[203]</a></sup>. </p><p>W drugiej połowie XVIII wieku centralnym ośrodkiem stał się Wiedeń. Tam działali <a href="/wiki/Klasycy_wiede%C5%84scy" title="Klasycy wiedeńscy">klasycy wiedeńscy</a>, z których dwaj, tj. <a href="/wiki/Joseph_Haydn" title="Joseph Haydn">Joseph Haydn</a> i <a href="/wiki/Wolfgang_Amadeus_Mozart" title="Wolfgang Amadeus Mozart">Wolfgang Amadeus Mozart</a>, byli Austriakami, choć ojciec Mozarta – <a href="/wiki/Leopold_Mozart" title="Leopold Mozart">Leopold</a> wywodził się z Augsburga, a sam Wolfgang Amadeusz tworzył swe dzieła choćby dla mannheimskiego czy później monachijskiego dworu. Tylko <a href="/wiki/Ludwig_van_Beethoven" title="Ludwig van Beethoven">Ludwig van Beethoven</a> wywodził się z Nadrenii<sup id="cite_ref-PWN_201-7" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS2_204-2" class="reference"><a href="#cite_note-HIS2-204">[203]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Joseph_Albert_-_Ludwig_und_Malwine_Schnorr_von_Carolsfeld_-_Tristan_und_Isolde,_1865f.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Joseph_Albert_-_Ludwig_und_Malwine_Schnorr_von_Carolsfeld_-_Tristan_und_Isolde%2C_1865f.jpg/220px-Joseph_Albert_-_Ludwig_und_Malwine_Schnorr_von_Carolsfeld_-_Tristan_und_Isolde%2C_1865f.jpg" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Joseph_Albert_-_Ludwig_und_Malwine_Schnorr_von_Carolsfeld_-_Tristan_und_Isolde%2C_1865f.jpg/330px-Joseph_Albert_-_Ludwig_und_Malwine_Schnorr_von_Carolsfeld_-_Tristan_und_Isolde%2C_1865f.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Joseph_Albert_-_Ludwig_und_Malwine_Schnorr_von_Carolsfeld_-_Tristan_und_Isolde%2C_1865f.jpg/440px-Joseph_Albert_-_Ludwig_und_Malwine_Schnorr_von_Carolsfeld_-_Tristan_und_Isolde%2C_1865f.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="1543" /></a><figcaption>Ludwig i Malvina Schnorr von Carolsfied – pierwsi wykonawcy Tristana i Izoldy</figcaption></figure> <p>Za symboliczny ten moment początku romantyzmu w muzyce niemieckiej uważa się premierę opery <i><a href="/wiki/Wolny_strzelec_(opera)" title="Wolny strzelec (opera)">Wolny strzelec</a></i> <a href="/wiki/Carl_Maria_von_Weber" title="Carl Maria von Weber">Carla Marii von Webera</a> w 1821. Kulminację tej epoki stanowiła twórczość <a href="/wiki/Richard_Wagner" title="Richard Wagner">Richarda Wagnera</a>. Najważniejsza stała się jednak muzyka instrumentalna. Głównymi twórcami z tamtego okresu byli: <a href="/wiki/Felix_Mendelssohn-Bartholdy" title="Felix Mendelssohn-Bartholdy">Feliks Mendelssohn-Bartholdy</a>, <a href="/wiki/Robert_Schumann" title="Robert Schumann">Robert Schumann</a>, <a href="/wiki/Ferenc_Liszt" title="Ferenc Liszt">Franciszek Liszt</a>, <a href="/wiki/Johannes_Brahms" title="Johannes Brahms">Johannes Brahms</a>. Niemiecką kulturę muzyczną zdominował instrument. Najbardziej ceniono za to, że może obyć się bez słów i potrafi oddziaływać na emocje słuchaczy bez pośrednictwa tekstu, jako <i>mowa duszy</i>. Nawet w operze niemieckiej orkiestra bywała ważniejsza od śpiewaków, co szczególnie wyraźnie przejawia się u Wagnera. Rozkwit kultury muzycznej możliwy był dzięki mecenatowi wielu dworów oraz zainteresowaniu muzyką wśród mieszkańców miast, mających na ogół bardzo dobre przygotowanie do wykonywania muzyki. Ponadto literaci i filozofowie nadali muzyce wyjątkowego znaczenia wśród wszystkich sztuk. Tradycję romantycznego stylu z powodzeniem kontynuował u schyłku XIX i na początku XX wieku <a href="/wiki/Richard_Strauss" title="Richard Strauss">Richard Strauss</a><sup id="cite_ref-PWN_201-8" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS2_204-3" class="reference"><a href="#cite_note-HIS2-204">[203]</a></sup>. </p><p>Najbardziej wpływowym kompozytorem niemieckim w I połowie XX wieku był <a href="/wiki/Paul_Hindemith" title="Paul Hindemith">Paul Hindemith</a>. Grono zwolenników miał też twórca dodekafonii <a href="/wiki/Arnold_Sch%C3%B6nberg" title="Arnold Schönberg">Arnold Schönberg</a>, który w latach dwudziestych nauczał w Berlinie. Dojście do władzy <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Hitlera</a> w 1933 położyło jednak kres wszelkim nowatorskim tendencjom i bardzo wielu muzyków, zwłaszcza pochodzenia żydowskiego, musiało emigrować. Stosunek do nowoczesnej sztuki był tak zły, że w 1938 zorganizowano wystawę „zwyrodniałej muzyki”: nowoczesnej oraz jazzowej<sup id="cite_ref-PWN_201-9" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS2_204-4" class="reference"><a href="#cite_note-HIS2-204">[203]</a></sup>. </p><p>Po wojnie do głosu doszli kompozytorzy, którzy przedtem nie cieszyli się poparciem nazistów, jak <a href="/wiki/Karl_Amadeus_Hartmann" title="Karl Amadeus Hartmann">Karl Amadeus Hartmann</a>. Nadal tworzył też <a href="/wiki/Carl_Orff" title="Carl Orff">Carl Orff</a>. W latach pięćdziesiątych rozwinęła się natomiast awangarda, której najwybitniejszym przedstawicielem ze strony niemieckiej był <a href="/wiki/Karlheinz_Stockhausen" title="Karlheinz Stockhausen">Karlheinz Stockhausen</a>. Pierwsze studio muzyki elektronicznej powstało w Niemczech – w Kolonii<sup id="cite_ref-PWN_201-10" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS2_204-5" class="reference"><a href="#cite_note-HIS2-204">[203]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:2018_Sternstunden-Gala_-_Nena_-_by_2eight_-_DSC5745.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/2018_Sternstunden-Gala_-_Nena_-_by_2eight_-_DSC5745.jpg/130px-2018_Sternstunden-Gala_-_Nena_-_by_2eight_-_DSC5745.jpg" decoding="async" width="130" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/2018_Sternstunden-Gala_-_Nena_-_by_2eight_-_DSC5745.jpg/195px-2018_Sternstunden-Gala_-_Nena_-_by_2eight_-_DSC5745.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/2018_Sternstunden-Gala_-_Nena_-_by_2eight_-_DSC5745.jpg/260px-2018_Sternstunden-Gala_-_Nena_-_by_2eight_-_DSC5745.jpg 2x" data-file-width="1363" data-file-height="2048" /></a><figcaption>Nena w 2018 roku</figcaption></figure> <p>Od 2010 roku Niemcy zajmują trzecie miejsce na świecie na liście najbardziej dochodowych rynków muzycznych. Niemiecka scena muzyczna wykształciła się w wielu kierunkach, rozwijających się w szczególnie szybkim tempie w stolicy – Berlinie. Gwiazdy gatunków muzycznych pop i rock, takie jak <a href="/wiki/Udo_Lindenberg" title="Udo Lindenberg">Udo Lindenberg</a>, <a href="/wiki/Herbert_Gr%C3%B6nemeyer" title="Herbert Grönemeyer">Herbert Grönemeyer</a>, <a href="/wiki/Sarah_Connor" title="Sarah Connor">Sarah Connor</a>, <a href="/wiki/Nena" title="Nena">Nena</a>, <a href="/wiki/Dieter_Bohlen" title="Dieter Bohlen">Dieter Bohlen</a> czy <a href="/wiki/Xavier_Naidoo" title="Xavier Naidoo">Xavier Naidoo</a>, zdobyły sławę w całym obszarze niemieckojęzycznym, a także w całej Europie. Od czasów powstania w latach 80., niemiecki <a href="/wiki/Punk_rock" title="Punk rock">punkrock</a> jest rozpowszechniony na niemieckim rynku muzycznym. Do najpopularniejszych zespołów punkowych należą <a href="/wiki/Die_Toten_Hosen" title="Die Toten Hosen">Die Toten Hosen</a> i <a href="/wiki/Die_%C3%84rzte" title="Die Ärzte">Die Ärzte</a>, natomiast muzykę metalową reprezentują m.in. <a href="/wiki/Destruction" title="Destruction">Destruction</a>, <a href="/wiki/Kreator" title="Kreator">Kreator</a>, <a href="/wiki/Sodom" title="Sodom">Sodom</a> czy <a href="/wiki/Tankard" title="Tankard">Tankard</a> – zespoły grające <i><a href="/wiki/Thrash_metal" title="Thrash metal">thrash metal</a></i>. Oprócz tego okazale prezentuje się grupa jazzowych muzyków niemieckich. Swój rozkwit przeżył w Niemczech jeden z gatunków <a href="/wiki/Swing_(jazz)" title="Swing (jazz)">swingu</a> – Sinti-Jazz. Pionierami muzyki elektronicznej na świecie byli niemieccy artyści – <a href="/wiki/Klaus_Schulze" title="Klaus Schulze">Klaus Schulze</a> oraz zespół <a href="/wiki/Kraftwerk" title="Kraftwerk">Kraftwerk</a>. Gwiazdami pochodzącymi z Niemiec, a odnoszącymi sukcesy na skalę światową byli i są: <a href="/wiki/Modern_Talking" title="Modern Talking">Modern Talking</a>, <a href="/wiki/Scorpions" title="Scorpions">Scorpions</a>, <a href="/wiki/Rammstein" title="Rammstein">Rammstein</a>. Znanymi artystami muzyki pop w bieżącym tysiącleciu są między innymi takie zespoły jak: <a href="/wiki/Wir_sind_Helden" title="Wir sind Helden">Wir sind Helden</a>, <a href="/w/index.php?title=Rosenstolz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rosenstolz (strona nie istnieje)">Rosenstolz</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q706877#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q706877">(inne języki)</a></span> i <a href="/wiki/Silbermond" title="Silbermond">Silbermond</a>. Bardzo popularnym zespołem na niemieckim rynku muzycznym jest także grupa <a href="/wiki/Tokio_Hotel" title="Tokio Hotel">Tokio Hotel</a>, uznana przez amerykański magazyn <a href="/wiki/Rolling_Stone" title="Rolling Stone">Rolling Stone</a> za „najgorętszy towar eksportowy Niemiec”<sup id="cite_ref-205" class="reference"><a href="#cite_note-205">[204]</a></sup>. Na uwagę zasługują także niemieckojęzyczni raperzy: <a href="/wiki/Die_Fantastischen_Vier" title="Die Fantastischen Vier">Die Fantastischen Vier</a>, <a href="/wiki/Bushido_(raper)" title="Bushido (raper)">Bushido</a> czy <a href="/wiki/Sido" title="Sido">Sido</a><sup id="cite_ref-PWN_201-11" class="reference"><a href="#cite_note-PWN-201">[200]</a></sup><sup id="cite_ref-HIS2_204-6" class="reference"><a href="#cite_note-HIS2-204">[203]</a></sup> oraz niemieccy <a href="/wiki/DJ" title="DJ">DJ’e</a>: <a href="/wiki/Alle_Farben" title="Alle Farben">Alle Farben</a>, <a href="/wiki/Felix_Jaehn" title="Felix Jaehn">Felix Jaehn</a>, <a href="/w/index.php?title=Purple_Disco_Machine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Purple Disco Machine (strona nie istnieje)">Purple Disco Machine</a> i <a href="/wiki/Robin_Schulz" title="Robin Schulz">Robin Schulz</a>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz też kategorię: <a href="/wiki/Kategoria:Muzyka_w_Niemczech" title="Kategoria:Muzyka w Niemczech">Muzyka w Niemczech</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sztuka">Sztuka</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Venus_vom_Hohle_Fels-01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Venus_vom_Hohle_Fels-01.JPG/170px-Venus_vom_Hohle_Fels-01.JPG" decoding="async" width="170" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Venus_vom_Hohle_Fels-01.JPG/255px-Venus_vom_Hohle_Fels-01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Venus_vom_Hohle_Fels-01.JPG/340px-Venus_vom_Hohle_Fels-01.JPG 2x" data-file-width="2112" data-file-height="2816" /></a><figcaption>Wenus z Hohle Fels</figcaption></figure> <p>Na terenie Niemiec często znajduje się dzieła sztuki prehistorycznej, np. <a href="/wiki/Wenus_z_Hohle_Fels" title="Wenus z Hohle Fels">Wenus z Hohle Fels</a>. Jest ona prawdopodobnie najstarszą figurką, mającą ludzkie kształty. Ma około 35 000 lat i została znaleziona w 2008 roku<sup id="cite_ref-206" class="reference"><a href="#cite_note-206">[205]</a></sup>. W okresie Imperium Rzymskiego, prowincje germańskie produkowały wyroby ceramiczne, które sprowadzano do wielu zakątków imperium<sup id="cite_ref-207" class="reference"><a href="#cite_note-207">[206]</a></sup>. </p><p>Rozkwit sztuki średniowiecznej na terenie Niemiec rozpoczął się w okresie <a href="/wiki/Imperium_Karoli%C5%84skie" title="Imperium Karolińskie">Imperium Karolińskiego</a> <a href="/wiki/Karol_Wielki" title="Karol Wielki">Karola Wielkiego</a>. Nie przetrwało wiele rzeźb z tamtego okresu, wiadomo jednak, iż Karol Wielki zlecił wykonanie figury <a href="/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus">Jezusa</a> na krzyżu do <a href="/wiki/Kaplica_pa%C5%82acowa_w_Akwizgranie" title="Kaplica pałacowa w Akwizgranie">kaplicy pałacowej w Akwizgranie</a>. Sztuka karolińska miała przywrócić świetność stylu klasycznego, a także konkurować z <a href="/wiki/Sztuka_bizanty%C5%84ska" title="Sztuka bizantyńska">bizantyńską</a><sup id="cite_ref-DOD_208-0" class="reference"><a href="#cite_note-DOD-208">[207]</a></sup>. W czasie rządów <a href="/wiki/Ludolfingowie" title="Ludolfingowie">Ludolfingów</a>, sztukę tworzono zazwyczaj w wielkich klasztorach, na przykład na wyspie <a href="/wiki/Reichenau_(wyspa)" title="Reichenau (wyspa)">Reichenau</a>, która w II połowie XX wieku była czołowym ośrodkiem sztuki w Zachodniej Europie. Styl Reichenau używał uproszczonych, wzorzystych kształtów w celu osiągnięcia bardzo ekspresywnych obrazów, dalece odbiegających od klasycznych aspiracji stylu karolińskiego. Z okresu tego pochodzi na przykład drewniany <a href="/wiki/Krucyfiks_Gerona" title="Krucyfiks Gerona">krucyfiks Gerona</a>, datowany na lata 965–997, będący najstarszym średniowiecznym krzyżem o wielkości zbliżonej do naturalnej. Okres sztuki ottońskiej to silny progres rzemiosła, głównie metaloplastyki. Na krótko przed rokiem 1000 wykonano <a href="/wiki/Krzy%C5%BC_Lotara" title="Krzyż Lotara">krzyż Lotara</a>, cenny przykład <i><a href="/wiki/Crux_gemmata" title="Crux gemmata">crux gemmata</a></i> który upowszechnił się w Rzeszy, czego przykładem są cztery krzyże procesyjne w <a href="/wiki/Skarbiec_katedralny_w_Essen" title="Skarbiec katedralny w Essen">dawnym opactwie</a> w <a href="/wiki/Essen" title="Essen">Essen</a>. W Hildesheim na okres urzędu <a href="/wiki/Bernward_z_Hildesheim" class="mw-redirect" title="Bernward z Hildesheim">św. Bernwarda</a> wykonano z brązu <a href="/wiki/Drzwi_Bernwarda" title="Drzwi Bernwarda">drzwi</a> i <a href="/wiki/Kolumna_Chrystusa" title="Kolumna Chrystusa">kolumnę</a><sup id="cite_ref-BEC_209-0" class="reference"><a href="#cite_note-BEC-209">[208]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:19_Neubrandenburg_036.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/19_Neubrandenburg_036.jpg/220px-19_Neubrandenburg_036.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/19_Neubrandenburg_036.jpg/330px-19_Neubrandenburg_036.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/19_Neubrandenburg_036.jpg/440px-19_Neubrandenburg_036.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption><a href="/wiki/Gotyk_ceglany" title="Gotyk ceglany">Gotyk ceglany</a> adoranti, <a href="/wiki/Neubrandenburg" title="Neubrandenburg">Neubrandenburg</a>, Meklemburgia</figcaption></figure> <p>Sztuka romańska była pierwszą, która stała się powszechna w całej Zachodniej Europie. Niemcy były centrum prądu, jednak niemiecki romanizm używał mniejszej liczby rzeźb, niż francuski. Następnie, po stworzeniu sztuki gotyckiej, Niemcy zaczęli ją powoli przejmować od Francuzów (m.in. katedry w <a href="/wiki/Katedra_Kolo%C5%84ska" title="Katedra Kolońska">Kolonii</a>, <a href="/wiki/Katedra_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Marii_Panny_we_Fryburgu_Bryzgowijskim" title="Katedra Najświętszej Marii Panny we Fryburgu Bryzgowijskim">Fryburgu</a>, <a href="/wiki/Katedra_%C5%9Awi%C4%99tego_Maurycego_i_%C5%9Awi%C4%99tej_Katarzyny" title="Katedra Świętego Maurycego i Świętej Katarzyny">Magdeburgu</a> czy w <a href="/wiki/Katedra_%C5%9Awi%C4%99tych_Aposto%C5%82%C3%B3w_Piotra_i_Paw%C5%82a_w_Naumburgu" title="Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Naumburgu">Naumburgu</a>, które otrzymały bogaty wystrój i dekoracje rzeźbiarskie), jednak zachowali ją znacznie dłużej, niż inne państwa europejskie<sup id="cite_ref-DOD_208-1" class="reference"><a href="#cite_note-DOD-208">[207]</a></sup>. Na okres gotyku przypada progres rzeźby, zarówno kamiennej, jak drewnianej, ukształtowała się tu długoletnia tradycja <a href="/wiki/O%C5%82tarz_szafiasty" title="Ołtarz szafiasty">ołtarza szafiastego</a>. Na północy Niemiec tworzyli wtedy liczni malarze, tacy jak <a href="/wiki/Konrad_von_Soest" title="Konrad von Soest">Konrad von Soest</a> w <a href="/wiki/Westfalia" title="Westfalia">Westfalii</a>, <a href="/wiki/Mistrz_Bertram" title="Mistrz Bertram">Mistrz Bertram</a> w <a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburgu</a> oraz <a href="/wiki/Stefan_Lochner" title="Stefan Lochner">Stefan Lochner</a> w <a href="/wiki/Kolonia_(Niemcy)" title="Kolonia (Niemcy)">Kolonii</a>. W późniejszym okresie działali także <a href="/wiki/Brat_Francke" title="Brat Francke">Brat Francke</a>, Hans Bornemann, <a href="/wiki/Hinrik_Funhof" title="Hinrik Funhof">Hinrik Funhof</a> i <a href="/wiki/Wilm_Dedeke" title="Wilm Dedeke">Wilm Dedeke</a>, którzy przetrwali do epoki renesansu. Ówcześni twórcy malowali głównie na zlecenie miast w Skandynawii i nadbałtyckich państw. W Europie znany był natomiast <a href="/wiki/Bernt_Notke" title="Bernt Notke">Bernt Notke</a>, działający w <a href="/wiki/Lubeka" title="Lubeka">Lubece</a><sup id="cite_ref-SNY_210-0" class="reference"><a href="#cite_note-SNY-210">[209]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Albrecht_D%C3%BCrer_-_Adam_and_Eve_(Prado)_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Albrecht_D%C3%BCrer_-_Adam_and_Eve_%28Prado%29_2.jpg/170px-Albrecht_D%C3%BCrer_-_Adam_and_Eve_%28Prado%29_2.jpg" decoding="async" width="170" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Albrecht_D%C3%BCrer_-_Adam_and_Eve_%28Prado%29_2.jpg/255px-Albrecht_D%C3%BCrer_-_Adam_and_Eve_%28Prado%29_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Albrecht_D%C3%BCrer_-_Adam_and_Eve_%28Prado%29_2.jpg/340px-Albrecht_D%C3%BCrer_-_Adam_and_Eve_%28Prado%29_2.jpg 2x" data-file-width="2337" data-file-height="2934" /></a><figcaption><i>Adam i Ewa</i> autorstwa <a href="/wiki/Albrecht_D%C3%BCrer" title="Albrecht Dürer">Albrechta Dürera</a></figcaption></figure> <p>Renesans w Niemczech używał wyszukanych, gotyckich zdobień aż do XVI wieku, również w pracach traktujących o człowieku i aspektach jego życia. Na większości terytorium Niemiec nie zostały przyjęte zdobienia klasyczne, choć w innych przypadkach Niemcy szybko podążały za rozwojem, co uwidacznia się na przykład poprzez wprowadzenie ruchomej czcionki w drukarstwie. Czołowym niemieckim artystą renesansu był <a href="/wiki/Albrecht_D%C3%BCrer" title="Albrecht Dürer">Albrecht Dürer</a>, tworzący znane w całej Europie drzeworyty. W późniejszych latach większość niemieckich artystów zostało <a href="/wiki/Protestantyzm" title="Protestantyzm">Protestantami</a>, co pozbawiło ich możliwości malowania obrazów religijnych, dawniej podstawy twórczości malarza. W późniejszym okresie wrogość Luteran wobec tworzenia dzieł religijnych nieco osłabła. Z okresu tego pochodzą np. <a href="/wiki/Nastawa_o%C5%82tarzowa" title="Nastawa ołtarzowa">nastawy ołtarzowa</a> <a href="/wiki/Lucas_Cranach_starszy" title="Lucas Cranach starszy">Lucasa Cranacha starszego</a>, przedstawiające zazwyczaj <a href="/wiki/Ostatnia_wieczerza" title="Ostatnia wieczerza">Ostatnią Wieczerzę</a>, niektóre ukazujące najważniejszych przedstawicieli Protestantyzmu jako Dwunastu Apostołów. <a href="/wiki/Matthias_Gr%C3%BCnewald" title="Matthias Grünewald">Matthias Grünewald</a> pozostawił natomiast bardzo małą liczbę dzieł, jednak jego <a href="/wiki/O%C5%82tarz_z_Isenheim" title="Ołtarz z Isenheim">ołtarz z Isenheim</a> został uznany za największe dzieło niemieckiego renesansu<sup id="cite_ref-SNY_210-1" class="reference"><a href="#cite_note-SNY-210">[209]</a></sup>. </p><p><a href="/wiki/Szko%C5%82a_naddunajska" title="Szkoła naddunajska">Szkoła naddunajska</a> to nazwa grupy malarzy, tworzących na początku XVI wieku w Bawarii i Austrii. Należeli do niej m.in.: <a href="/wiki/Albrecht_Altdorfer" title="Albrecht Altdorfer">Albrecht Altdorfer</a>, Wolf Huber oraz Augustin Hirschvogel. Stworzyli oni pierwsze pejzaże w sztuce zachodu (1000 lat wcześniej powstały pejzaże w Chinach). Druki wykonywali natomiast uczniowie Dürera, <a href="/wiki/Hans_Burgkmair_starszy" title="Hans Burgkmair starszy">Hans Burgkmair starszy</a> i <a href="/wiki/Hans_Baldung" title="Hans Baldung">Hans Baldung Grien</a>. <a href="/wiki/Hans_Holbein_(starszy)" title="Hans Holbein (starszy)">Hans Holbein Starszy</a> oraz jego brat, Sigismund Holbein, malowali obrazy religijne w stylu późnogotyckim, natomiast <a href="/wiki/Hans_Holbein_(m%C5%82odszy)" title="Hans Holbein (młodszy)">Hans Holbein Młodszy</a>, tworzący głównie w Anglii i Szwajcarii, miał w swoim dorobku liczne portrety. Czołowymi niemieckimi rzeźbiarzami byli w tamtym okresie: <a href="/wiki/Wit_Stwosz" title="Wit Stwosz">Wit Stwosz</a>, <a href="/wiki/Tilman_Riemenschneider" title="Tilman Riemenschneider">Tilman Riemenschneider</a> oraz <a href="/wiki/Peter_Vischer_starszy" title="Peter Vischer starszy">Peter Vischer starszy</a><sup id="cite_ref-SNY_210-2" class="reference"><a href="#cite_note-SNY-210">[209]</a></sup>. </p><p>W okresie <a href="/wiki/Barok" title="Barok">baroku</a> i <a href="/wiki/Rokoko" title="Rokoko">rokoko</a> niemiecka sztuka była zbliżona do twórczości artystów z innych części świata, choć na terenie państwa działało wielu artystów z różnych pokoleń<sup id="cite_ref-GRI_211-0" class="reference"><a href="#cite_note-GRI-211">[210]</a></sup>. Wielu zagranicznych malarzy przebywało wtedy w Niemczech, na dworach książąt, m.in.: <a href="/wiki/Bernardo_Bellotto" title="Bernardo Bellotto">Bernardo Bellotto</a> w <a href="/wiki/Drezno" title="Drezno">Dreźnie</a> oraz <a href="/wiki/Giovanni_Battista_Tiepolo" title="Giovanni Battista Tiepolo">Giovanni Battista Tiepolo</a>, który trzy lata spędził na malowaniu <a href="/wiki/Rezydencja_w_W%C3%BCrzburgu" title="Rezydencja w Würzburgu">Rezydencji w Würzburgu</a>. Niemieccy artyści często pracowali natomiast za granicą, a wśród nich: <a href="/wiki/Johann_Liss" title="Johann Liss">Johann Liss</a> w <a href="/wiki/Wenecja" title="Wenecja">Wenecji</a>, a także <a href="/wiki/Joachim_von_Sandrart" title="Joachim von Sandrart">Joachim von Sandrart</a> i <a href="/wiki/Ludolf_Backhuysen_(marynista)" title="Ludolf Backhuysen (marynista)">Ludolf Backhuysen</a> w Holandii<sup id="cite_ref-NOV_212-0" class="reference"><a href="#cite_note-NOV-212">[211]</a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Caspar_David_Friedrich_-_Wanderer_above_the_sea_of_fog.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Caspar_David_Friedrich_-_Wanderer_above_the_sea_of_fog.jpg/170px-Caspar_David_Friedrich_-_Wanderer_above_the_sea_of_fog.jpg" decoding="async" width="170" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Caspar_David_Friedrich_-_Wanderer_above_the_sea_of_fog.jpg/255px-Caspar_David_Friedrich_-_Wanderer_above_the_sea_of_fog.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Caspar_David_Friedrich_-_Wanderer_above_the_sea_of_fog.jpg/340px-Caspar_David_Friedrich_-_Wanderer_above_the_sea_of_fog.jpg 2x" data-file-width="2327" data-file-height="2980" /></a><figcaption><i>Wędrowiec nad morzem mgły</i> <a href="/wiki/Caspar_David_Friedrich" title="Caspar David Friedrich">Caspara Davida Friedricha</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Neoklasycyzm" title="Neoklasycyzm">Neoklasycyzm</a> pojawił się w Niemczech wcześniej niż we Francji, a jego głównymi twórcami byli tam <a href="/wiki/Anton_Raphael_Mengs" title="Anton Raphael Mengs">Anton Raphael Mengs</a>, holenderski malarz Asmus Jacob Carstens oraz rzeźbiarz <a href="/wiki/Johann_Gottfried_Schadow" title="Johann Gottfried Schadow">Johann Gottfried Schadow</a>. <a href="/wiki/Daniel_Chodowiecki" title="Daniel Chodowiecki">Daniel Chodowiecki</a>, urodzony w <a href="/wiki/Gda%C5%84sk" title="Gdańsk">Gdańsku</a>, identyfikujący się jako Polak, choć umiący mówić jedynie po niemiecku i francusku, tworzył głównie sceny rodzajowe<sup id="cite_ref-GRI_211-1" class="reference"><a href="#cite_note-GRI-211">[210]</a></sup>, a szwajcarskiego pochodzenia <a href="/wiki/Anton_Graff" title="Anton Graff">Anton Graff</a> zasłynął jako twórca portretów. Rodzina Zick wsławiła się malowaniem barokowych stropów<sup id="cite_ref-NOV_212-1" class="reference"><a href="#cite_note-NOV-212">[211]</a></sup>, a <a href="/wiki/Bracia_Asam" class="mw-redirect" title="Bracia Asam">Bracia Asam</a> oraz <a href="/wiki/Johann_Baptist_Zimmermann" title="Johann Baptist Zimmermann">Johann Baptist Zimmermann</a> wraz z bratem, dekorowali wnętrza kościołów i pałaców<sup id="cite_ref-213" class="reference"><a href="#cite_note-213">[212]</a></sup>. </p><p>Jednym z najważniejszych twórców niemieckiego romantyzmu był natomiast <a href="/wiki/Caspar_David_Friedrich" title="Caspar David Friedrich">Caspar David Friedrich</a>, który malował pejzaże z wyraźnym północnym charakterem. Ponadto na jego obrazach postacie są zazwyczaj odwrócone do odbiorcy plecami<sup id="cite_ref-NOV_212-2" class="reference"><a href="#cite_note-NOV-212">[211]</a></sup>. W okresie tym tworzyli także np.: <a href="/wiki/Philipp_Otto_Runge" title="Philipp Otto Runge">Philipp Otto Runge</a> oraz <a href="/wiki/Adrian_Ludwig_Richter" title="Adrian Ludwig Richter">Adrian Ludwig Richter</a>, pamiętany ze względu na swoje portrety. Na przełomie XVIII i XIX wieku wykształciły się także inne nurty w sztuce: ruch <a href="/wiki/Nazare%C5%84czycy" title="Nazareńczycy">Nazareńczyków</a>, do którego należeli m.in.: <a href="/w/index.php?title=Friedrich_Wilhelm_von_Schadow&action=edit&redlink=1" class="new" title="Friedrich Wilhelm von Schadow (strona nie istnieje)">Friedrich Wilhelm von Schadow</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q550815#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q550815">(inne języki)</a></span> oraz <a href="/wiki/Peter_von_Cornelius" title="Peter von Cornelius">Peter von Cornelius</a>, a także szkoła düsseldorfska, do której należeli malarze tworzący pejzaże<sup id="cite_ref-GRI_211-2" class="reference"><a href="#cite_note-GRI-211">[210]</a></sup>. W XIX wieku, w stylu <a href="/wiki/Biedermeier" title="Biedermeier">biedermeier</a> tworzył <a href="/wiki/Carl_Spitzweg" title="Carl Spitzweg">Carl Spitzweg</a>, a <a href="/wiki/Adolph_Menzel" title="Adolph Menzel">Adolph Menzel</a> ukazywał na swoich dziełach pruskie sukcesy militarne. Głównym przedstawicielem <a href="/wiki/Akademizm" title="Akademizm">akademizmu</a> był <a href="/wiki/Carl_Theodor_von_Piloty" title="Carl Theodor von Piloty">Carl Theodor von Piloty</a> wraz ze swoimi uczniami: <a href="/wiki/Hans_Makart" title="Hans Makart">Hansem Makartem</a>, <a href="/wiki/Franz_von_Lenbach" title="Franz von Lenbach">Franzem von Lenbach</a>, <a href="/wiki/Franz_von_Defregger" title="Franz von Defregger">Franzem von Defregger</a>, Gabrielem von Max oraz Eduardem von Grützner. <a href="/wiki/Berli%C5%84ska_Secesja" title="Berlińska Secesja">Berlińską secesję</a> reprezentował np. <a href="/wiki/Max_Liebermann" title="Max Liebermann">Max Liebermann</a>, a <a href="/wiki/Symbolizm" title="Symbolizm">symbolizm</a> <a href="/wiki/Franz_von_Stuck" title="Franz von Stuck">Franz von Stuck</a> i <a href="/wiki/Max_Klinger_(artysta)" title="Max Klinger (artysta)">Max Klinger</a><sup id="cite_ref-HAM_214-0" class="reference"><a href="#cite_note-HAM-214">[213]</a></sup>. </p><p>W XX wieku wykształciły się w Niemczech dwie grupy ekspresjonistów: <a href="/wiki/Die_Br%C3%BCcke" title="Die Brücke">Die Brücke</a>, utworzona w Dreźnie w 1905 r., tworzona przez takich twórców, jak <a href="/wiki/Fritz_Bleyl" title="Fritz Bleyl">Fritz Bleyl</a>, <a href="/wiki/Erich_Heckel" title="Erich Heckel">Erich Heckel</a>, <a href="/wiki/Ernst_Ludwig_Kirchner" title="Ernst Ludwig Kirchner">Ernst Ludwig Kirchner</a> i <a href="/wiki/Karl_Schmidt-Rottluff" title="Karl Schmidt-Rottluff">Karl Schmidt-Rottluff</a>, oraz powstała w <a href="/wiki/Monachium" title="Monachium">Monachium</a> w 1911 r. grupa <a href="/wiki/Der_Blaue_Reiter" title="Der Blaue Reiter">Der Blaue Reiter</a>, złożona np. z <a href="/wiki/Wassily_Kandinsky" title="Wassily Kandinsky">Wassiliego Kandinskiego</a>, <a href="/wiki/Franz_Marc" title="Franz Marc">Franza Marca</a>, <a href="/wiki/August_Macke" title="August Macke">Augusta Macke</a> czy <a href="/wiki/Aleksiej_Jawlensky" title="Aleksiej Jawlensky">Aleksieja Jawlensky’ego</a><sup id="cite_ref-HAM_214-1" class="reference"><a href="#cite_note-HAM-214">[213]</a></sup>. Na początku XX wieku bardzo popularne stało się w malarstwie tworzenie obrazów o charakterze <a href="/wiki/Groteska" title="Groteska">groteskowym</a>. Do najważniejszych niemieckich przedstawicieli tego nurtu można zaliczyć <a href="/wiki/George_Grosz" title="George Grosz">Georga Grosza</a>, <a href="/wiki/Otto_Dix" title="Otto Dix">Otto Dixa</a> oraz <a href="/wiki/Max_Beckmann" title="Max Beckmann">Maxa Beckmanna</a>. W Berlinie rozwijał się <a href="/wiki/Dadaizm" title="Dadaizm">dadaizm</a>, którego reprezentowali <a href="/wiki/Kurt_Schwitters" title="Kurt Schwitters">Kurt Schwitters</a> i <a href="/wiki/Hannah_H%C3%B6ch" title="Hannah Höch">Hannah Höch</a><sup id="cite_ref-215" class="reference"><a href="#cite_note-215">[214]</a></sup>. <a href="/wiki/Max_Ernst" title="Max Ernst">Max Ernst</a> zasłynął jako <a href="/wiki/Surrealizm" title="Surrealizm">surrealista</a>, a <a href="/wiki/Paul_Klee" title="Paul Klee">Paul Klee</a> i <a href="/wiki/Lyonel_Feininger" title="Lyonel Feininger">Lyonel Feininger</a> jako <a href="/wiki/Kubizm" title="Kubizm">kubiści</a>. W <a href="/wiki/Realizm_magiczny" title="Realizm magiczny">realizmie magicznym</a> tworzyli Anton Räderscheidt, <a href="/wiki/Georg_Schrimpf" title="Georg Schrimpf">Georg Schrimpf</a>, <a href="/wiki/Alexander_Kanoldt" title="Alexander Kanoldt">Alexander Kanoldt</a> oraz <a href="/wiki/Carl_Grossberg" title="Carl Grossberg">Carl Grossberg</a><sup id="cite_ref-HAM_214-2" class="reference"><a href="#cite_note-HAM-214">[213]</a></sup>. </p><p>W okresie nazizmu w Niemczech sztuka nowoczesna została zakazana jako <a href="/wiki/Sztuka_wynaturzona" title="Sztuka wynaturzona">sztuka wynaturzona</a>. W wyniku konfliktów z rządem, wielu artystów wyemigrowało z kraju, głównie do Stanów Zjednoczonych, ale także np. do Szwajcarii<sup id="cite_ref-HAM_214-3" class="reference"><a href="#cite_note-HAM-214">[213]</a></sup>. </p><p>Po wojnie w Niemczech rozwinął się <a href="/wiki/Neoekspresjonizm" title="Neoekspresjonizm">neoekspresjonizm</a>, którego reprezentowali: <a href="/wiki/Georg_Baselitz" title="Georg Baselitz">Georg Baselitz</a>, <a href="/wiki/Anselm_Kiefer" title="Anselm Kiefer">Anselm Kiefer</a>, Jörg Immendorff, A.R. Penck, Markus Lüpertz i <a href="/wiki/Rainer_Fetting" title="Rainer Fetting">Rainer Fetting</a>. Twórcami <a href="/wiki/Sztuka_konceptualna" title="Sztuka konceptualna">sztuki konceptualnej</a> byli: <a href="/wiki/Bernd_i_Hilla_Becher" title="Bernd i Hilla Becher">Bernd i Hilla Becher</a>, Hanne Darboven, Hans-Peter Feldmann, Hans Haacke oraz Charlotte Posenenske<sup id="cite_ref-216" class="reference"><a href="#cite_note-216">[215]</a></sup>. Najwybitniejszym przedstawicielem <a href="/wiki/Performance" title="Performance">performance’u</a> był <a href="/wiki/Joseph_Beuys" title="Joseph Beuys">Joseph Beuys</a>, a <a href="/wiki/Wolf_Vostell" title="Wolf Vostell">Wolf Vostell</a> jest znany ze swoich instalacji<sup id="cite_ref-217" class="reference"><a href="#cite_note-217">[216]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Architektura">Architektura</h3></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Architektura_barokowa_w_Niemczech" title="Architektura barokowa w Niemczech">Architektura barokowa w Niemczech</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Film">Film</h3></div> <p>Niemieckie kino powstało w pierwszych latach istnienia filmu i odegrało dużą rolę w jego rozwoju. Na przykład bracia <a href="/wiki/Max_Skladanowsky" title="Max Skladanowsky">Max</a> i Emil Skladanowsky wynaleźli bioskop, rodzaj projektora, zaprezentowany 1 listopada 1895 r., czyli niemalże dwa miesiące przed pierwszym pokazem francuskich <a href="/wiki/Bracia_Lumi%C3%A8re" title="Bracia Lumière">braci Lumière</a><sup id="cite_ref-218" class="reference"><a href="#cite_note-218">[217]</a></sup>. Na wczesne kino niemieckie duży wpływ mieli <a href="/wiki/Ekspresjonizm_(kinematografia)" title="Ekspresjonizm (kinematografia)">ekspresjoniści</a>, tacy jak <a href="/wiki/Robert_Wiene" title="Robert Wiene">Robert Wiene</a> czy <a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_Murnau" title="Friedrich Wilhelm Murnau">Friedrich Wilhelm Murnau</a>. Reżyserowany przez <a href="/wiki/Fritz_Lang" title="Fritz Lang">Fritza Langa</a> film <i><a href="/wiki/Metropolis_(film)" title="Metropolis (film)">Metropolis</a></i> z 1927 r. jest uznawany jako pierwszy film science-fiction. W 1930 r. austriacko-amerykański reżyser <a href="/wiki/Josef_von_Sternberg" title="Josef von Sternberg">Josef von Sternberg</a> wyreżyserował pierwszy istotny niemieckojęzyczny film z dźwiękiem<sup id="cite_ref-219" class="reference"><a href="#cite_note-219">[218]</a></sup>. </p><p>W latach 70. i 80. XX wieku twórcy filmowi, tacy jak <a href="/wiki/Volker_Schl%C3%B6ndorff" title="Volker Schlöndorff">Volker Schlöndorff</a>, <a href="/wiki/Werner_Herzog" title="Werner Herzog">Werner Herzog</a>, <a href="/wiki/Wim_Wenders" title="Wim Wenders">Wim Wenders</a> oraz <a href="/wiki/Rainer_Werner_Fassbinder" title="Rainer Werner Fassbinder">Rainer Werner Fassbinder</a> wynieśli niemieckie kino do poziomu międzynarodowego<sup id="cite_ref-220" class="reference"><a href="#cite_note-220">[219]</a></sup>. Cykliczne ceremonie rozdania <a href="/wiki/Europejska_Nagroda_Filmowa" title="Europejska Nagroda Filmowa">Europejskich Nagród Filmowych</a> odbywają się co roku w <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlinie</a>, siedzibie <a href="/wiki/Europejska_Akademia_Filmowa" title="Europejska Akademia Filmowa">Europejskiej Akademii Filmowej</a>, a <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Festiwal_Filmowy_w_Berlinie" title="Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie">Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie</a>, odbywający się każdego roku od 1951, jest jednym z najbardziej prestiżowych światowych festiwali filmowych<sup id="cite_ref-221" class="reference"><a href="#cite_note-221">[220]</a></sup>. </p><p>Również w XXI wieku wiele niemieckich filmów osiągnęło sukces międzynarodowy, a wśród nich <i><a href="/wiki/Nigdzie_w_Afryce" title="Nigdzie w Afryce">Nigdzie w Afryce</a></i> (2001), <i><a href="/wiki/Eksperyment_(film_2001)" title="Eksperyment (film 2001)">Eksperyment</a></i> (2001), <i><a href="/wiki/Good_bye,_Lenin!" title="Good bye, Lenin!">Good bye, Lenin!</a></i> (2003), <i><a href="/wiki/G%C5%82ow%C4%85_w_mur_(film)" title="Głową w mur (film)">Głową w mur</a></i> (2004), <i><a href="/wiki/Pachnid%C5%82o" title="Pachnidło">Pachnidło</a></i> (2006), <i><a href="/wiki/Baader-Meinhof_(film)" title="Baader-Meinhof (film)">Baader-Meinhof</a></i> (2008), <i><a href="/wiki/Bia%C5%82a_wst%C4%85%C5%BCka" title="Biała wstążka">Biała wstążka</a></i> (2009), <i><a href="/wiki/Pandorum" title="Pandorum">Pandorum</a></i> (2009), <i><a href="/wiki/Soul_Kitchen_(film)" title="Soul Kitchen (film)">Soul Kitchen</a></i> (2009), <i><a href="/wiki/Safari_(film_2010)" title="Safari (film 2010)">Safari</a></i> (2010) czy <i><a href="/wiki/Atlas_chmur_(film)" title="Atlas chmur (film)">Atlas chmur</a></i> (2012). <a href="/wiki/Oscar_dla_najlepszego_filmu_mi%C4%99dzynarodowego" title="Oscar dla najlepszego filmu międzynarodowego">Oscar dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego</a> produkcje niemieckie zdobyły trzykrotnie. Były to: <i><a href="/wiki/Blaszany_b%C4%99benek_(film)" title="Blaszany bębenek (film)">Blaszany bębenek</a></i> w 1979 r., <i>Nigdzie w Afryce</i> w 2002 r. oraz <i><a href="/wiki/%C5%BBycie_na_pods%C5%82uchu" title="Życie na podsłuchu">Życie na podsłuchu</a></i> w 2007 r.<sup id="cite_ref-222" class="reference"><a href="#cite_note-222">[221]</a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Teatr">Teatr</h3></div> <p>Niemcy są państwem mającym największe zagęszczenie <a href="/wiki/Opera_(budynek)" title="Opera (budynek)">teatrów operowych</a>. </p> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz też kategorię: <a href="/wiki/Kategoria:Teatry_w_Niemczech" title="Kategoria:Teatry w Niemczech">Teatry w Niemczech</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kuchnia">Kuchnia</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Weisswurst.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Weisswurst.jpg/220px-Weisswurst.jpg" decoding="async" width="220" height="204" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Weisswurst.jpg/330px-Weisswurst.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Weisswurst.jpg/440px-Weisswurst.jpg 2x" data-file-width="1175" data-file-height="1088" /></a><figcaption><a href="/wiki/Bia%C5%82a_kie%C5%82basa" title="Biała kiełbasa">Weißwurst</a> i <a href="/wiki/Precel" title="Precel">Brezel</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Glas_malz_muehlenkoelsch.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Glas_malz_muehlenkoelsch.jpg/170px-Glas_malz_muehlenkoelsch.jpg" decoding="async" width="170" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Glas_malz_muehlenkoelsch.jpg/255px-Glas_malz_muehlenkoelsch.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Glas_malz_muehlenkoelsch.jpg/340px-Glas_malz_muehlenkoelsch.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="3872" /></a><figcaption>Kufel piwa <a href="/wiki/K%C3%B6lsch" title="Kölsch">Kölsch</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Kuchnia_niemiecka" title="Kuchnia niemiecka">Kuchnia niemiecka</a>.</i></div> <p>Typowo niemiecka <a href="/wiki/Sztuka_kulinarna" title="Sztuka kulinarna">kuchnia</a> zanika, a rosną wpływy kuchni innych krajów. Jako pierwsza zdobyła niemieckie podniebienia <a href="/wiki/Kuchnia_w%C5%82oska" title="Kuchnia włoska">kuchnia włoska</a>, która przybyła tam z początkiem lat 1960. wraz z włoskimi „<a href="/wiki/Gastarbeiter" title="Gastarbeiter">Gastarbeiterami</a>”. Potrawy takie jak <a href="/wiki/Pizza" title="Pizza">pizza</a> i <a href="/wiki/Makaron" title="Makaron">pasta</a> są dziś bardziej popularne niż dawniej typowy zestaw: ziemniaki, kiszona kapusta, marynowana pieczeń. Popularna jest również <a href="/wiki/Kuchnia_grecka" title="Kuchnia grecka">kuchnia grecka</a>, <a href="/wiki/Kuchnia_chi%C5%84ska" title="Kuchnia chińska">kuchnia chińska</a> i <a href="/wiki/Kuchnia_turecka" title="Kuchnia turecka">kuchnia turecka</a>, ta ostatnia reprezentowana jest przez tysiące małych barów „<a href="/wiki/Fast_food" title="Fast food">fast food</a>” zwanych w Niemczech <i>Imbiss</i> i potrawy jak np. <a href="/wiki/Kebab" title="Kebab">Döner</a>, oprócz tego można w niemieckich miastach znaleźć prawie wszystkie egzotyczne restauracje włącznie z rosyjskimi, tajskimi, polskimi i <a href="/wiki/Kuchnia_japo%C5%84ska" title="Kuchnia japońska">japońskimi</a>, w tym <a href="/wiki/Bar_(plac%C3%B3wka_gastronomiczna)" title="Bar (placówka gastronomiczna)">barami</a> <a href="/wiki/Sushi" title="Sushi">sushi</a>. Najmocniejszą pozycję tradycyjna niemiecka kuchnia zachowała w małych miastach i osadach. </p><p>W odżywianiu Niemców dużą rolę pełni chleb. Uważa się, że Niemcy są państwem, w którym istnieje najwięcej różnych gatunków <a href="/wiki/Chleb" title="Chleb">chleba</a>. Kuchnia niemiecka jest bardzo pożywna, królują w niej <a href="/wiki/Ziemniak" title="Ziemniak">ziemniaki</a> i <a href="/wiki/Wieprzowina" title="Wieprzowina">wieprzowina</a>. Mięsa wieprzowego używa się do wyrobu <a href="/wiki/Kie%C5%82basa" title="Kiełbasa">kiełbasy</a> (<i>Wurst</i>), która jest nie tylko popularną przekąską, ale i podstawowym elementem kuchni. W Bawarii są, np. specjalne <i>Wurstküchen</i> (kuchnie kiełbasowe). </p><p><a href="/wiki/Mi%C4%99so" title="Mięso">Mięso</a> w kuchni niemieckiej proponuje się w bardzo różnorodnej postaci – peklowana i wędzona pieczeń wieprzowa (<i>Kassler</i>), pieczeń (<i>Schweinebraten</i>). Dodatkiem do mięsa są najczęściej ziemniaki smażone, gotowane lub np. w postaci <a href="/wiki/Sa%C5%82atka_ziemniaczana" title="Sałatka ziemniaczana">sałatki ziemniaczanej</a> (<i>Kartoffelsalat</i>). </p><p>W północnych Niemczech w menu można znaleźć bogaty wybór świeżych <a href="/wiki/Ryby" title="Ryby">ryb</a>, wśród których najbardziej popularny jest <a href="/wiki/Dorsz_atlantycki" title="Dorsz atlantycki">dorsz</a>. <a href="/wiki/Kapusta_warzywna_g%C5%82owiasta" title="Kapusta warzywna głowiasta">Kapusta</a> to kolejny popularny składnik – odmianę zieloną kisi się jako <i>Sauerkraut</i>, natomiast czerwoną gotuje się z jabłkami, co daje <i>Apfelrotkohl</i>. </p><p>Kluski zwane <i><a href="/wiki/Szpecle" title="Szpecle">Spätzle</a></i> i <i>Maultaschen</i> są typowymi składnikami kuchni <a href="/wiki/Szwabia" title="Szwabia">Szwabii</a>.<br /> <a href="/wiki/Golonka" title="Golonka">Golonka</a> (<i>Schweinehaxe</i>) to także niemiecki przysmak, szczególnie nie może jej zabraknąć na bawarskim święcie <a href="/wiki/Piwo" title="Piwo">piwa</a>, bo piwo to narodowy napój Niemców oraz dodatek do wielu potraw. Popularne są także niemieckie <a href="/wiki/Wino" title="Wino">wina</a> reńskie i mozelskie. <a href="/wiki/Zupa" title="Zupa">Zupy</a> niemieckie są ciężkie i zawiesiste (<i><a href="/wiki/Eintopf" title="Eintopf">Eintopf</a></i>), najczęściej z dodatkiem <a href="/wiki/Fasola" title="Fasola">fasoli</a> lub <a href="/wiki/Groch" title="Groch">grochu</a>. </p><p>W Niemczech istnieje ponad 300 gatunków <a href="/wiki/Chleb" title="Chleb">chleba</a> i ponad 6 tysięcy marek <a href="/wiki/Piwo" title="Piwo">piwa</a>. Podczas <a href="/wiki/Oktoberfest" title="Oktoberfest">Oktoberfest</a> padają „rekordy piwne” – w <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europie</a> jedynie Czesi piją więcej piwa w przeliczeniu na jednego mieszkańca. <a href="/wiki/Kawa" title="Kawa">Kawa</a> w Niemczech cieszy się znacznie większym uznaniem niż <a href="/wiki/Herbata" title="Herbata">herbata</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sport">Sport</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:FIFA_WC-qualification_2014_-_Austria_vs._Germany_2012-09-11_(03).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/FIFA_WC-qualification_2014_-_Austria_vs._Germany_2012-09-11_%2803%29.jpg/220px-FIFA_WC-qualification_2014_-_Austria_vs._Germany_2012-09-11_%2803%29.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/FIFA_WC-qualification_2014_-_Austria_vs._Germany_2012-09-11_%2803%29.jpg/330px-FIFA_WC-qualification_2014_-_Austria_vs._Germany_2012-09-11_%2803%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/FIFA_WC-qualification_2014_-_Austria_vs._Germany_2012-09-11_%2803%29.jpg/440px-FIFA_WC-qualification_2014_-_Austria_vs._Germany_2012-09-11_%2803%29.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2000" /></a><figcaption>Reprezentacja Niemiec w piłce nożnej</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Schumi_di_GP_Kanada_2011_cropped.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Schumi_di_GP_Kanada_2011_cropped.jpg/130px-Schumi_di_GP_Kanada_2011_cropped.jpg" decoding="async" width="130" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Schumi_di_GP_Kanada_2011_cropped.jpg/195px-Schumi_di_GP_Kanada_2011_cropped.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Schumi_di_GP_Kanada_2011_cropped.jpg/260px-Schumi_di_GP_Kanada_2011_cropped.jpg 2x" data-file-width="1226" data-file-height="1734" /></a><figcaption>Michael Schumacher</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobne artykuły: <a href="/wiki/Niemcy_na_letnich_igrzyskach_olimpijskich" title="Niemcy na letnich igrzyskach olimpijskich">Niemcy na letnich igrzyskach olimpijskich</a> i <a href="/wiki/Niemcy_na_zimowych_igrzyskach_olimpijskich" title="Niemcy na zimowych igrzyskach olimpijskich">Niemcy na zimowych igrzyskach olimpijskich</a>.</i></div> <p>27 milionów Niemców jest członkami klubów sportowych, a dodatkowe dwanaście milionów uprawia sport indywidualnie<sup id="cite_ref-sport1_223-0" class="reference"><a href="#cite_note-sport1-223">[222]</a></sup>. <a href="/wiki/Pi%C5%82ka_no%C5%BCna" title="Piłka nożna">Piłka nożna</a> jest najpopularniejszą dyscypliną sportu. Z ponad 6,3 milionem oficjalnych członków, <a href="/wiki/Deutscher_Fu%C3%9Fball-Bund" title="Deutscher Fußball-Bund">Niemiecki Związek Piłki Nożnej</a> (<i>Deutscher Fußball-Bund</i>) jest największą tego typu organizacją na świecie<sup id="cite_ref-sport1_223-1" class="reference"><a href="#cite_note-sport1-223">[222]</a></sup>. <a href="/wiki/Bundesliga_niemiecka_w_pi%C5%82ce_no%C5%BCnej" title="Bundesliga niemiecka w piłce nożnej">Bundesliga</a>, najwyższy poziom rozgrywek w niemieckiej piłce nożnej, jest najpopularniejszą ligą sportową w kraju i odnotowuje drugą na świecie frekwencję podczas meczów jakichkolwiek lig sportowych na świecie. </p><p>Niemcy słyną z bycia krajem o największych sukcesach w piłce nożnej na świecie (równać się mogą z nimi pod tym względem jedynie <a href="/wiki/Brazylia" title="Brazylia">Brazylijczycy</a>). Męska <a href="/wiki/Reprezentacja_Niemiec_w_pi%C5%82ce_no%C5%BCnej_m%C4%99%C5%BCczyzn" title="Reprezentacja Niemiec w piłce nożnej mężczyzn">reprezentacja Niemiec w piłce nożnej</a> czterokrotnie zdobyła puchar <a href="/wiki/Mistrzostwa_%C5%9Bwiata_w_pi%C5%82ce_no%C5%BCnej_m%C4%99%C5%BCczyzn" title="Mistrzostwa świata w piłce nożnej mężczyzn">mistrzostw świata</a> (1954, 1974, 1990, 2014) i trzykrotnie puchar <a href="/wiki/Mistrzostwa_Europy_w_pi%C5%82ce_no%C5%BCnej" title="Mistrzostwa Europy w piłce nożnej">mistrzostw Europy</a> (1972, 1980, 1996). Niemcy były organizatorem mistrzostw świata w <a href="/wiki/Mistrzostwa_%C5%9Awiata_w_Pi%C5%82ce_No%C5%BCnej_1974" title="Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 1974">1974</a> i <a href="/wiki/Mistrzostwa_%C5%9Awiata_w_Pi%C5%82ce_No%C5%BCnej_2006" title="Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2006">2006</a> i mistrzostw Europy w <a href="/wiki/Mistrzostwa_Europy_w_Pi%C5%82ce_No%C5%BCnej_1988" title="Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 1988">1988</a>. Najbardziej znanymi piłkarzami pochodzącymi z Niemiec są <a href="/wiki/Franz_Beckenbauer" title="Franz Beckenbauer">Franz Beckenbauer</a>, <a href="/wiki/Gerd_M%C3%BCller" title="Gerd Müller">Gerd Müller</a>, <a href="/wiki/J%C3%BCrgen_Klinsmann" title="Jürgen Klinsmann">Jürgen Klinsmann</a>, <a href="/wiki/Lothar_Matth%C3%A4us" title="Lothar Matthäus">Lothar Matthäus</a> oraz <a href="/wiki/Oliver_Kahn" title="Oliver Kahn">Oliver Kahn</a>. Poza tym, w Niemczech popularne są także <a href="/wiki/Pi%C5%82ka_r%C4%99czna" title="Piłka ręczna">piłka ręczna</a>, <a href="/wiki/Pi%C5%82ka_siatkowa" title="Piłka siatkowa">siatkówka</a>, <a href="/wiki/Koszyk%C3%B3wka" title="Koszykówka">koszykówka</a>, <a href="/wiki/Hokej_na_lodzie" title="Hokej na lodzie">hokej na lodzie</a> oraz <a href="/wiki/Tenis" title="Tenis">tenis</a><sup id="cite_ref-sport1_223-2" class="reference"><a href="#cite_note-sport1-223">[222]</a></sup>. </p><p>Niemcy są także jednym z czołowych państw w sportach motorowych. Konstruktorzy, tacy jak <a href="/wiki/BMW" title="BMW">BMW</a> i <a href="/wiki/Mercedes-Benz" title="Mercedes-Benz">Mercedes</a> są istotnymi producentami samochodów używanych podczas wyścigów samochodowych. Ponadto firma <a href="/wiki/Porsche" title="Porsche">Porsche</a> wygrała wyścig <a href="/wiki/24h_Le_Mans" title="24h Le Mans">24h Le Mans</a>, trwający dobę wyścig we Francji, szesnaście razy, natomiast <a href="/wiki/Audi" title="Audi">Audi</a> zwyciężyło 11 razy. Kierowca prestiżowego cyklu <a href="/wiki/Formu%C5%82a_1" title="Formuła 1">Formuły 1</a> <a href="/wiki/Michael_Schumacher" title="Michael Schumacher">Michael Schumacher</a> ustanowił podczas swojej kariery wiele rekordów w sportach motorowych, wygrywając najwięcej wyścigów i Pucharów Świata w historii. Jest także jednym z najbogatszych sportowców<sup id="cite_ref-sport2_224-0" class="reference"><a href="#cite_note-sport2-224">[223]</a></sup>. </p><p>Niemieccy sportowcy regularnie osiągają bardzo wysokie wyniki podczas <a href="/wiki/Igrzyska_olimpijskie" title="Igrzyska olimpijskie">Igrzysk olimpijskich</a>. Są sklasyfikowani na trzecim miejscu w <a href="/wiki/Klasyfikacja_medalowa_wszech_czas%C3%B3w_igrzysk_olimpijskich" title="Klasyfikacja medalowa wszech czasów igrzysk olimpijskich">klasyfikacji medalowej wszech czasów</a>, łącząc wyniki <a href="/wiki/Niemiecka_Republika_Demokratyczna" title="Niemiecka Republika Demokratyczna">Niemiec Wschodnich</a> i <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemiec Zachodnich</a>. Podczas <a href="/wiki/Letnie_Igrzyska_Olimpijskie_2012" title="Letnie Igrzyska Olimpijskie 2012">Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2012 roku</a>, Niemcy zakończyli rywalizację na szóstej pozycji w klasyfikacji medalowej<sup id="cite_ref-225" class="reference"><a href="#cite_note-225">[224]</a></sup>, podczas gdy na <a href="/wiki/Zimowe_Igrzyska_Olimpijskie_2010" title="Zimowe Igrzyska Olimpijskie 2010">Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w 2010 roku</a> zajęli w niej drugie miejsce<sup id="cite_ref-226" class="reference"><a href="#cite_note-226">[225]</a></sup>. Niemcy organizowały letnie igrzyska olimpijskie dwukrotnie, w Berlinie w <a href="/wiki/Letnie_Igrzyska_Olimpijskie_1936" title="Letnie Igrzyska Olimpijskie 1936">1936</a> roku oraz w <a href="/wiki/Monachium" title="Monachium">Monachium</a> w <a href="/wiki/Letnie_Igrzyska_Olimpijskie_1972" title="Letnie Igrzyska Olimpijskie 1972">1972</a> r. Ponadto <a href="/wiki/Garmisch-Partenkirchen" title="Garmisch-Partenkirchen">Garmisch-Partenkirchen</a> gościło <a href="/wiki/Zimowe_Igrzyska_Olimpijskie_1936" title="Zimowe Igrzyska Olimpijskie 1936">zimowe igrzyska w 1936 r.</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też"><span id="Zobacz_te.C5.BC"></span>Zobacz też</h2></div> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/28px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="28" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/42px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/56px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></span></span> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;">Zobacz portal z wiadomościami w serwisie Wikinews na temat <a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Portal:Niemcy" class="extiw" title="n:Portal:Niemcy"><b>Niemcy</b></a> </td></tr></tbody></table> <ul><li><a href="/wiki/Cesarz_niemiecki" title="Cesarz niemiecki">cesarze niemieccy</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_feldmarsza%C5%82k%C3%B3w_niemieckich_(III_Rzesza)" title="Lista feldmarszałków niemieckich (III Rzesza)">lista feldmarszałków niemieckich</a></li> <li><a href="/wiki/Niemcy_(nar%C3%B3d)" title="Niemcy (naród)">Niemcy (naród)</a></li> <li><a href="/wiki/Federalne_Ministerstwo_Gospodarki_i_Ochrony_Klimatu" title="Federalne Ministerstwo Gospodarki i Ochrony Klimatu">Federalne Ministerstwo Gospodarki i Ochrony Klimatu</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2></div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-180"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-180">↑</a></span> <span class="reference-text">Skandynawię potraktowano jako jeden kierunek, podobnie Benelux; jako takie są w zestawieniu wyżej od Polski.</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2></div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-Fläche-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Fläche_1-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Fläche_1-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Statistische Ämter: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170707164356/http://www.statistikportal.de/Statistik-Portal/en/en_jb01_jahrtab1.asp">Fläche und Bevölkerung</a>. [dostęp 2014-11-23]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.statistikportal.de/Statistik-Portal/en/en_jb01_jahrtab1.asp">tego adresu</a> (2017-07-07)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-NUS-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-NUS_2-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-NUS_2-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-NUS_2-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.destatis.de/DE/Themen/Gesellschaft-Umwelt/Bevoelkerung/Bevoelkerungsstand/Tabellen/liste-zensus-geschlecht-staatsangehoerigkeit.html#616584">NUS</a></span> </li> <li id="cite_note-BAMF-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-BAMF_3-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-BAMF_3-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-BAMF_3-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-BAMF_3-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">BAMF – Bundesamt für Migration und Flüchtlinge: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bamf.de/SharedDocs/Anlagen/DE/Publikationen/Migrationsberichte/migrationsbericht-2012.pdf">Migrationsbericht 2012</a>. [dostęp 2015-04-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Ponadto <a href="/wiki/J%C4%99zyk_du%C5%84ski" title="Język duński">duński</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_fryzyjski" title="Język fryzyjski">fryzyjski</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_dolno%C5%82u%C5%BCycki" title="Język dolnołużycki">dolnołużycki</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_g%C3%B3rno%C5%82u%C5%BCycki" title="Język górnołużycki">górnołużycki</a>.</span> </li> <li id="cite_note-IMF-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-IMF_5-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-IMF_5-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-IMF_5-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-IMF_5-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text">Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków <a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Fundusz_Walutowy" title="Międzynarodowy Fundusz Walutowy">Międzynarodowego Funduszu Walutowego</a> na rok 2023: <cite class="citation web">International Monetary Fund: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=87&pr.y=6&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=914&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=">World Economic Outlook Database, April 2023</a>. [dostęp 2023-05-20]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFBernstein20077-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFBernstein20077_6-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFBernstein2007">Bernstein 2007 ↓</a></span>, s. 7.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Alex</span><span class="cite-name-initials" title="Alex" style="display:none">A.</span> </span><span class="cite-lastname">Webb</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Alex</span><span class="cite-name-initials" title="Alex">A.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140903084307/http://www.bloomberg.com/news/2014-05-20/immigration-boom-propels-germany-past-u-k-in-new-oecd-ranking.html"><i>Germany Top Migration Land After U.S. in New OECD Ranking</i></a> [online], Bloomberg, 20 maja 2014<span class="accessdate"> [dostęp 2014-08-29]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bloomberg.com/news/2014-05-20/immigration-boom-propels-germany-past-u-k-in-new-oecd-ranking.html">adresu</a> 2014-09-03]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Alex&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Germany+Top+Migration+Land+After+U.S.+in+New+OECD+Ranking&rft.date=2014-05-20&rft.aulast=Webb&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bloomberg.com%2Fnews%2F2014-05-20%2Fimmigration-boom-propels-germany-past-u-k-in-new-oecd-ranking.html" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">Terytoria nad środkową Łabą i Soławą, po części zajmowane do 595 przez wspomnianych <a href="/wiki/Warnowie" title="Warnowie">Warnów</a>, zostały skolonizowane zapewne jeszcze na przełomie VI i VII w., skoro w 631 r. jak podaje kronika Fredegara „Derwanus, książę plemienia Surbiów [połabskich], które dawna już przynależało do królestwa Franków, przyłączył się wraz ze swoim ludem do królestwa Samona” w: <a href="/wiki/Micha%C5%82_Janusz_Parczewski" title="Michał Janusz Parczewski">Michał Janusz Parczewski</a>, Lokalizacja praojczyzny słowiańskiej w: Cień Światowita, czyli pięć głosów w sprawie etnogenezy Słowian, pod red. Andrzeja Kokowskiego, opin. prof. dr hab. Jerzy Okulicz-Kozaryn, 2002, s. 38 (op. cit. Fredegar, Chronicae IV, 68).</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Robert F. Barkowski <i>Bitwy Słowian 2002, Bellona</i>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Wies%C5%82aw_Bory%C5%9B" title="Wiesław Boryś">Wiesław Boryś</a>, <i>Słownik etymologiczny języka polskiego</i>, Kraków 2005, s. 361–362.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?root=config&morpho=0&basename=%5Cdata%5Cie%5Cvasmer&first=1&off=&text_word=%D0%BD%D0%B5%CC%81%D0%BC%D0%B5%D1%86&method_word=substring&ic_word=on&text_general=&method_general=substring&ic_general=on&text_origin=&method_origin=substring&ic_origin=on&text_trubachev=&method_trubachev=substring&ic_trubachev=on&text_editorial=&method_editorial=substring&ic_editorial=on&text_pages=&method_pages=substring&ic_pages=on&text_any=&method_any=substring&sort=word&ic_any=on"><i>Vasmer, Max</i></a> [online], Vasmer’s dictionary, Word: не́мец, starling.rinet.ru<span class="accessdate"> [dostęp 2021-09-01]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Vasmer%2C+Max&rft_id=https%3A%2F%2Fstarling.rinet.ru%2Fcgi-bin%2Fresponse.cgi%3Froot%3Dconfig%26morpho%3D0%26basename%3D%255Cdata%255Cie%255Cvasmer%26first%3D1%26off%3D%26text_word%3D%25D0%25BD%25D0%25B5%25CC%2581%25D0%25BC%25D0%25B5%25D1%2586%26method_word%3Dsubstring%26ic_word%3Don%26text_general%3D%26method_general%3Dsubstring%26ic_general%3Don%26text_origin%3D%26method_origin%3Dsubstring%26ic_origin%3Don%26text_trubachev%3D%26method_trubachev%3Dsubstring%26ic_trubachev%3Don%26text_editorial%3D%26method_editorial%3Dsubstring%26ic_editorial%3Don%26text_pages%3D%26method_pages%3Dsubstring%26ic_pages%3Don%26text_any%3D%26method_any%3Dsubstring%26sort%3Dword%26ic_any%3Don" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Олег Николаевич</span><span class="cite-name-initials" title="Олег Николаевич" style="display:none">О.Н.</span> </span><span class="cite-lastname">Трубачёв</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Олег Николаевич</span><span class="cite-name-initials" title="Олег Николаевич">О.Н.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.org/details/B-001-004-137"><i>Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд [01]. Выпуск 1 (A – *besědьlivъ) ... [37]. Выпуск 37 (*otъgryzati(se) – *otъpasti)</i></a> [online]<span class="accessdate"> [dostęp 2021-09-01]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=%D0%9E%D0%BB%D0%B5%D0%B3+%D0%9D%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%D0%AD%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%8C+%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B2.+%D0%9F%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D1%84%D0%BE%D0%BD%D0%B4+%5B01%5D.+%D0%92%D1%8B%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%BA+1+%28A+%E2%80%93+%2Abes%C4%9Bd%D1%8Cliv%D1%8A%29+...+%5B37%5D.+%D0%92%D1%8B%D0%BF%D1%83%D1%81%D0%BA+37+%28%2Aot%D1%8Agryzati%28se%29+%E2%80%93+%2Aot%D1%8Apasti%29&rft.aulast=%D0%A2%D1%80%D1%83%D0%B1%D0%B0%D1%87%D1%91%D0%B2&rft_id=http%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2FB-001-004-137" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal doi"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Joanna</span><span class="cite-name-initials" title="Joanna" style="display:none">J.</span> </span><span class="cite-lastname">Szczęk</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Joanna</span><span class="cite-name-initials" title="Joanna">J.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wnus.edu.pl/cgs/pl/issue/202/article/3610/"><i>Nationale Stereotype von Deutschland und Polen in der einsprachigen deutsch- und polnischsprachigen Lexikographie. Eine kritische Bestandsaufnahme</i></a>, „Colloquia Germanica Stetinensia”, 26, 2017, s. 185–202, <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.18276%2Fcgs.2017.26-11">10.18276/cgs.2017.26-11</a><span class="issn">, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2450-8543">2450-8543</a></span><span class="accessdate"> [dostęp 2021-09-01]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2017&rft.issn=2450-8543&rft.jtitle=Colloquia+Germanica+Stetinensia&rft.volume=26&rft.atitle=Nationale+Stereotype+von+Deutschland+und+Polen+in+der+einsprachigen+deutsch-+und+polnischsprachigen+Lexikographie.+Eine+kritische+Bestandsaufnahme&rft_id=info%3Adoi%2F10.18276%2Fcgs.2017.26-11&rft_id=https%3A%2F%2Fwnus.edu.pl%2Fcgs%2Fpl%2Fissue%2F202%2Farticle%2F3610%2F" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070930193216/http://qamoos.sakhr.com/openme.asp?fileurl=/html/7074630.html"><i>المعاجم العربية</i></a> [online], web.archive.org, 30 września 2007<span class="accessdate"> [dostęp 2021-09-01]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://qamoos.sakhr.com/openme.asp?fileurl=%2Fhtml%2F7074630.html">adresu</a> 2007-09-30]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2007-09-30&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AC%D9%85+%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9&rft_id=http%3A%2F%2Fqamoos.sakhr.com%2Fopenme.asp%3Ffileurl%3D%252Fhtml%252F7074630.html" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">R.N.</span><span class="cite-name-initials" style="display:none">R.N.</span> </span><span class="cite-lastname">Frye</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">R.N.</span><span class="cite-name-initials">R.N.</span></span> (red.), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amazon.com/Cambridge-History-Iran-Vol-Invasion/dp/0521200938"><i>The Cambridge History of Iran, Vol. 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs</i></a>, 27 czerwca 1975<span class="accessdate"> [dostęp 2021-09-01]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=1975-06-27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Cambridge+History+of+Iran%2C+Vol.+4%3A+From+the+Arab+Invasion+to+the+Saljuqs&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.amazon.com%2FCambridge-History-Iran-Vol-Invasion%2Fdp%2F0521200938" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Stanisław</span><span class="cite-name-initials" title="Stanisław" style="display:none">S.</span> </span><span class="cite-lastname">Rospond</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Stanisław</span><span class="cite-name-initials" title="Stanisław">S.</span></span>, <i>Studia historica Slavo-Germanica, nr 7–9, s. 165, Polszczyzna śląska 1970. s. 14.</i>, wyd. Uniwersytet Poznański 1970/72<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Stanis%C5%82aw&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Studia+historica+Slavo-Germanica%2C+nr+7%E2%80%939%2C+s.+165%2C+Polszczyzna+%C5%9Bl%C4%85ska+1970.+s.+14.&rft.aulast=Rospond&rft.edition=Uniwersytet+Pozna%C5%84ski+1970%2F72" style="display:none"> </span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>12,27</i>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.thelatinlibrary.com/tacitus/tac.ann12.shtml#27"><i>Tacitus: Annales XII</i></a>, thelatinlibrary.com<span class="accessdate"> [dostęp 2021-09-01]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=12%2C27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Tacitus%3A+Annales+XII&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.thelatinlibrary.com%2Ftacitus%2Ftac.ann12.shtml%2327" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><span class="cite-lastname">Caesar</span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.thelatinlibrary.com/caesar/gall6.shtml#25"><i>Commenariorum Libri VII De Bello Gallico”, VI, 25.</i></a> [online], thelatinlibrary.com<span class="accessdate"> [dostęp 2021-09-01]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aulast=Caesar&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Commenariorum+Libri+VII+De+Bello+Gallico%E2%80%9D%2C+VI%2C+25.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.thelatinlibrary.com%2Fcaesar%2Fgall6.shtml%2325" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.german-flag.org/">German flag</a>. [dostęp 2013-08-15]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-ANT-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ANT_20-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.toponline.org/books/kits/welcome%20to%20germany/WTGpdf/Handout%2011.pdf">History of the German Flag, Coat of Arms and the National Anthem</a>. [dostęp 2013-08-19]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130624103315/http://www.bundestag.de/htdocs_e/bundestag/symbols/anthem/"><i>The German national anthem</i></a> [online], Deutscher Bundestag<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-19]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundestag.de/htdocs_e/bundestag/symbols/anthem/">adresu</a> 2013-06-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+German+national+anthem&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bundestag.de%2Fhtdocs_e%2Fbundestag%2Fsymbols%2Fanthem%2F" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Jill Claster: <i>Medieval Experience: 300–1400</i>. New York University Press, s. 35. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0814713815" title="Specjalna:Książki/0814713815">ISBN <span class="isbn">0-8147-1381-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Medieval+Experience%3A+300%E2%80%931400&rft.aulast=Claster&rft.aufirst=Jill&rft.pub=New+York+University+Press&rft.pages=35&rft.isbn=0-8147-1381-5"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-KSI-23"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-4">e</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-5">f</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-6">g</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-7">h</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-8">i</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-9">j</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-10">k</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-11">l</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-12">m</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-13">n</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KSI_23-14">o</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Mary</span><span class="cite-name-initials" title="Mary" style="display:none">M.</span> </span><span class="cite-lastname">Fulbrook</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Mary</span><span class="cite-name-initials" title="Mary">M.</span></span>, <i>A Concise History of Germany</i>, Cambridge University Pressdata, 1991, s. 9–24, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521368360" title="Specjalna:Książki/9780521368360">ISBN <span class="isbn">978-0-521-36836-0</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Mary&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=A+Concise+History+of+Germany&rft.isbn=978-0-521-36836-0&rft.pub=Cambridge+University+Pressdata&rft.date=1991&rft.aulast=Fulbrook" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Alan K</span><span class="cite-name-initials" title="Alan K" style="display:none">A.K.</span> </span><span class="cite-lastname">Bowman</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Alan K</span><span class="cite-name-initials" title="Alan K">A.K.</span></span>, <span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Peter</span><span class="cite-name-initials" title="Peter" style="display:none">P.</span> </span><span class="cite-lastname">Garnsey</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Peter</span><span class="cite-name-initials" title="Peter">P.</span></span>, <span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Averil</span><span class="cite-name-initials" title="Averil" style="display:none">A.</span> </span><span class="cite-lastname">Cameron</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Averil</span><span class="cite-name-initials" title="Averil">A.</span></span>, <i>The crisis of empire, A.D. 193–337</i>, Cambridge University Press, 2005, s. 442, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521301998" title="Specjalna:Książki/0521301998">ISBN <span class="isbn">0-521-30199-8</span></a><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Alan+K&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+crisis+of+empire%2C+A.D.+193%E2%80%93337&rft.isbn=0-521-30199-8&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2005&rft.aulast=Bowman" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Lynn Harry Nelson: <i>The Great Famine (1315–1317) and the Black Death (1346–1351)</i>. University of Kansas.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Great+Famine+%281315%E2%80%931317%29+and+the+Black+Death+%281346%E2%80%931351%29&rft.aulast=Nelson&rft.aufirst=Lynn+Harry&rft.pub=University+of+Kansas"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Daniel Phillipot: <i>The Religious Roots of Modern International Relations</i>. styczeń 2000.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Religious+Roots+of+Modern+International+Relations&rft.aulast=Phillipot&rft.aufirst=Daniel&rft.date=stycze%C5%84+2000"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Alan Macfarlane: <i>The savage wars of peace: England, Japan and the Maltusian trap</i>. s. 51. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780631181170" title="Specjalna:Książki/9780631181170">ISBN <span class="isbn">978-0-631-18117-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+savage+wars+of+peace%3A+England%2C+Japan+and+the+Maltusian+trap&rft.aulast=Macfarlane&rft.aufirst=Alan&rft.pages=51&rft.isbn=978-0-631-18117-0"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">G. Gagliardo: <i>Reich and Nation, The Holy Roman Empire as Idea and Reality, 1763–1806</i>. Indiana University Press, 1980, s. 12–13.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Reich+and+Nation%2C+The+Holy+Roman+Empire+as+Idea+and+Reality%2C+1763%E2%80%931806&rft.aulast=Gagliardo&rft.aufirst=G.&rft.date=1980&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.pages=12%E2%80%9313"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Cegielski: <i>Rozbiory Polski 1772-1793-1795</i>. Warszawa, 1990.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Rozbiory+Polski+1772-1793-1795&rft.aulast=Cegielski&rft.date=1990&rft.pub=Warszawa"></span></cite><span class="problemy problemy-w-cytuj" aria-hidden="true" data-nosnippet="">Sprawdź autora:1.</span><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-GER-30"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-GER_30-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-GER_30-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-GER_30-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-GER_30-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-GER_30-4">e</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-GER_30-5">f</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-GER_30-6">g</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3997.htm">Germany</a>. 10 listopada 2010. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">W.O. Henderson: <i>The Zollverein</i>. styczeń 1934, s. 1–19.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Zollverein&rft.aulast=Henderson&rft.aufirst=W.O.&rft.pub=stycze%C5%84+1934&rft.pages=1%E2%80%9319"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text">Michael Kotulla: <i>Deutsche Verfassungsgeschichte. Vom Alten Reich bis Weimar (1495–1934).</i> Springer, Berlin 2008, p. 526. R. Stettner, in: H. Dreier (ed.), Grundgesetz-Kommentar, vol. 2, second edition 2006, Art. 123, Rn. 14. Bernhard Diestelkamp: <i>Rechtsgeschichte als Zeitgeschichte. Historische Betrachtungen zur Entstehung und Durchsetzung der Theorie vom Fortbestand des Deutschen Reiches als Staat nach 1945.</i> In: <i>Zeitschrift für Neuere Rechtsgeschichte</i> 7 (1985), pp. 187 and following.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">John Black: <i>100 maps</i>. Sterling Publishing, 2005, s. 202. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781402728853" title="Specjalna:Książki/9781402728853">ISBN <span class="isbn">978-1-4027-2885-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=100+maps&rft.aulast=Black&rft.aufirst=John&rft.date=2005&rft.pub=Sterling+Publishing&rft.pages=202&rft.isbn=978-1-4027-2885-3"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-Ostatnie_dni-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Ostatnie_dni_34-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Piotr Szlanta: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newsweek.pl/swiat/ostatnie-dni-hererow/swvvwmn">Ostatnie dni Hererów</a>. Newsweek.pl, 2003-05-25. [dostęp 2020-07-12]. <span class="lang-list tylko-pl">(<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">David Crossland: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.spiegel.de/international/germany/aged-107-last-german-world-war-i-veteran-believed-to-have-died-a-530319.html">Last German World War I Veteran Believed to Have Died</a>. Spiegel, 22 stycznia 2008. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-wersal-36"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-wersal_36-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-wersal_36-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Stephen J. Lee: <i>Europe, 1890–1945</i>. 2003, s. 131. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780415254557" title="Specjalna:Książki/9780415254557">ISBN <span class="isbn">978-0-415-25455-7</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Europe%2C+1890%E2%80%931945&rft.aulast=Lee&rft.aufirst=Stephen+J.&rft.date=2003&rft.pages=131&rft.isbn=978-0-415-25455-7"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/innenpolitik/ermaechtigungsgesetz/index.html">Das Ermächtigungsgesetz 1933</a>. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Roderick Stackelberg: <i>Hitler’s Germany: Origins, interpretations, legacies</i>. 1999, s. 103. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780415201155" title="Specjalna:Książki/9780415201155">ISBN <span class="isbn">978-0-415-20115-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hitler%E2%80%99s+Germany%3A+Origins%2C+interpretations%2C+legacies&rft.aulast=Stackelberg&rft.aufirst=Roderick&rft.date=1999&rft.pages=103&rft.isbn=978-0-415-20115-5"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dhm.de/lemo/html/nazi/wirtschaft/index.html">Industrie und Wirtschaft</a>. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://nsl-archive.tv/Buecher/Bis-1945/Der%20Fuehrer%20antwortet%20Roosevelt%20-%20Reichstagsrede%20vom%2028.%20April%201939%20(44%20S.,%20Text).pdf">Der Führer antwortet Roosevelt, Reichstagsrede vom 28. April 1939</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://comicism.tripod.com/390428.html">Adolf Hitler speech 28 April 1939</a>).</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3948379"><i>norymberskie procesy</i></a>, [w:] <i><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a></i> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a><span class="accessdate"> [dostęp 2013-12-03]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=norymberskie+procesy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B3948379" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Heinz Gunter Steinberg: <i>Die Bevölkerungsentwicklung in Deutschland im Zweiten Weltkrieg: mit einem Überblick über die Entwicklung von 1945 bis 1990</i>. 1991. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9783885570899" title="Specjalna:Książki/9783885570899">ISBN <span class="isbn">978-3-88557-089-9</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Die+Bev%C3%B6lkerungsentwicklung+in+Deutschland+im+Zweiten+Weltkrieg%3A+mit+einem+%C3%9Cberblick+%C3%BCber+die+Entwicklung+von+1945+bis+1990&rft.aulast=Steinberg&rft.aufirst=Heinz+Gunter&rft.date=1991&rft.isbn=978-3-88557-089-9"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Donald L. Niewyk, Francis R. Nicosia: <i>The Columbia Guide to the Holocaust</i>. Columbia University Press, 2000, s. 45–52. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780231112000" title="Specjalna:Książki/9780231112000">ISBN <span class="isbn">978-0-231-11200-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Columbia+Guide+to+the+Holocaust&rft.aulast=Niewyk&rft.aufirst=Donald+L.&rft.date=2000&rft.pub=Columbia+University+Press&rft.pages=45%E2%80%9352&rft.isbn=978-0-231-11200-0"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4530565.stm">Leaders mourn Soviet wartime dead</a>. 9 maja 2005. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg</i>. s. 460. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/3421062366" title="Specjalna:Książki/3421062366">ISBN <span class="isbn">3-421-06236-6</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Das+Deutsche+Reich+und+der+Zweite+Weltkrieg&rft.pages=460&rft.isbn=3-421-06236-6"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Antony Beevor: <i>Berlin: The downfall 1945</i>. 2003, s. 31–32, 409–412. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780140286960" title="Specjalna:Książki/9780140286960">ISBN <span class="isbn">978-0-14-028696-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Berlin%3A+The+downfall+1945&rft.aulast=Beevor&rft.aufirst=Antony&rft.date=2003&rft.pages=31%E2%80%9332%2C+409%E2%80%93412&rft.isbn=978-0-14-028696-0"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Richar J. Evans: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newrepublic.com/book/review/orderly-humane-expulsion-germans-richard-evans?page=0,1">The Other Horror</a>. The New Republic, 21 czerwca 2012. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">Bernhard Diestelkamp: <i>Rechtsgeschichte als Zeitgeschichte. Historische Betrachtungen zur Entstehung und Durchsetzung der Theorie vom Fortbestand des Deutschen Reiches als Staat nach 1945.</i> In: <i>Zeitschrift für Neuere Rechtsgeschichte</i> 7 (1985), s. 187 i następne.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161220152049/https://law.utexas.edu/transnational/foreign-law-translations/german/case.php?id=589"><i>German Case | Foreign Law Translations | Texas Law</i></a> [online], utexas.edu<span class="accessdate"> [dostęp 2024-04-24]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://law.utexas.edu/transnational/foreign-law-translations/german/case.php?id=589">adresu</a> 2016-12-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=German+Case+%26%23124%3B+Foreign+Law+Translations+%26%23124%3B+Texas+Law&rft_id=https%3A%2F%2Flaw.utexas.edu%2Ftransnational%2Fforeign-law-translations%2Fgerman%2Fcase.php%3Fid%3D589" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Michael Z. Wise: <i>Capital dilemma: Germany’s search for a new architecture of democracy</i>. Princeton Architectural Press, 1998, s. 23. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9781568981345" title="Specjalna:Książki/9781568981345">ISBN <span class="isbn">978-1-56898-134-5</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Capital+dilemma%3A+Germany%E2%80%99s+search+for+a+new+architecture+of+democracy&rft.aulast=Wise&rft.aufirst=Michael+Z.&rft.date=1998&rft.pub=Princeton+Architectural+Press&rft.pages=23&rft.isbn=978-1-56898-134-5"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Nico</span><span class="cite-name-initials" title="Nico" style="display:none">N.</span> </span><span class="cite-lastname">Colchester</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Nico</span><span class="cite-name-initials" title="Nico">N.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130724013534/http://www.ft.com/cms/s/2/504285c4-68b6-11da-bd30-0000779e2340,dwp_uuid=6f876a3c-e19f-11da-bf4c-0000779e2340.html#axzz2ZvGmB8ce"><i>D-mark day dawns</i></a> [online], Financial Times, 2001<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-11]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ft.com/cms/s/2/504285c4-68b6-11da-bd30-0000779e2340,dwp_uuid=6f876a3c-e19f-11da-bf4c-0000779e2340.html#axzz2ZvGmB8ce">adresu</a> 2013-07-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Nico&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=D-mark+day+dawns&rft.date=2001&rft.aulast=Colchester&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ft.com%2Fcms%2Fs%2F2%2F504285c4-68b6-11da-bd30-0000779e2340%2Cdwp_uuid%3D6f876a3c-e19f-11da-bf4c-0000779e2340.html%23axzz2ZvGmB8ce" style="display:none"> </span>.<span class="problemy problemy-w-cytuj" aria-hidden="true" data-nosnippet="">1 stycznia</span></cite></span> </li> <li id="cite_note-oxford-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-oxford_52-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Oxford Wielka Encyklopedia Świata</i>. T. 10. Poznań: Oxford Educational, 2005. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8373257004" title="Specjalna:Książki/8373257004">ISBN <span class="isbn">83-7325-700-4</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Oxford+Wielka+Encyklopedia+%C5%9Awiata&rft.date=2005&rft.pub=Oxford+Educational&rft.place=Pozna%C5%84&rft.isbn=83-7325-700-4"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Ferdinand Protzman: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nytimes.com/1989/08/22/world/westward-tide-of-east-germans-is-a-popular-no-confidence-vote.html?pagewanted=all&src=pm">Westward Tide of East Germans Is a Popular No-Confidence Vote</a>. 22 sierpnia 1989. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://repozytorium.ukw.edu.pl/bitstream/handle/item/4691/Kwestia%20obecnosci%20wojsk%20radzieckich%20l%20rosyjskich%20w%20Niemczech%20w%20latach%201989%201994%20jako%20problem%20niemieckiej%20suwerennosci.pdf?sequence=1&isAllowed=y">https://repozytorium.ukw.edu.pl/bitstream/handle/item/4691/Kwestia%20obecnosci%20wojsk%20radzieckich%20l%20rosyjskich%20w%20Niemczech%20w%20latach%201989%201994%20jako%20problem%20niemieckiej%20suwerennosci.pdf?sequence=1&isAllowed=y</a></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.focus.de/panorama/boulevard/brennpunkt-hauptstadt-umzug_aid_175751.html">Brennpunkt: Hauptstadt-Umzug</a>. Focus, 12 kwietnia 1999. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Judy Dempsey: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nytimes.com/2006/10/31/world/europe/31iht-germany.3343963.html">Germany is planning a Bosnia withdrawal</a>. 31 października 2006. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-Niemcy-57"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-4">e</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-5">f</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-6">g</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-7">h</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-8">i</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-9">j</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-10">k</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-11">l</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-12">m</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Niemcy_57-13">n</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130806131458/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html"><i>Germany</i></a>, [w:] The World Factbook [online], CIA<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-08]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gm.html">adresu</a> 2013-08-06]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=Germany&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=CIA&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Fgeos%2Fgm.html" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-Geografia-58"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Geografia_58-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Geografia_58-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4574875"><i>Niemcy. Warunki naturalne</i></a>, [w:] <i><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a></i> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a><span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-09]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=Niemcy.+Warunki+naturalne&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B4574875" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-Atlas-59"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Atlas_59-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Atlas_59-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Atlas_59-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Atlas_59-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Marek Dajek: <i>Atlas geograficzny dla szkół ponadgimnazjalnych</i>. Warszawa: Nowa Era, 2012, s. 82–83. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788326707759" title="Specjalna:Książki/9788326707759">ISBN <span class="isbn">978-83-267-0775-9</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Atlas+geograficzny+dla+szk%C3%B3%C5%82+ponadgimnazjalnych&rft.aulast=Dajek&rft.aufirst=Marek&rft.date=2012&rft.pub=Nowa+Era&rft.place=Warszawa&rft.pages=82%E2%80%9383&rft.isbn=978-83-267-0775-9"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20040206023355/http://www.handbuch-deutschland.de/book/en/002_001_001.html">Opis niemieckiego klimatu</a>. [dostęp 2013-08-08]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wordtravels.com/Travelguide/Countries/Germany/Climate/">Opis klimatu w Niemczech w serwisie worldtravel.com</a>. [dostęp 2013-08-08]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Interministerielle Arbeitsgruppe zur Anpassungsstrategie der Bundesregierung: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bmu.de/download/monitoringbericht-2019/">Monitoringbericht 2019 zur Deutschen Anpassungsstrategie an den Klimawandel</a>. Bundesministerium für Umwelt, Naturschutz und nukleare Sicherheit, 2019. [dostęp 2019-12-04]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-lasy-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-lasy_63-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140210210256/http://ypef.eu/files/booklet/pl/niemcy.pdf"><i>Charakterystyka lasów, typy lasów – Niemcy</i></a> [online]<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-09]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ypef.eu/files/booklet/pl/niemcy.pdf">adresu</a> 2014-02-10]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Charakterystyka+las%C3%B3w%2C+typy+las%C3%B3w+%E2%80%93+Niemcy&rft_id=http%3A%2F%2Fypef.eu%2Ffiles%2Fbooklet%2Fpl%2Fniemcy.pdf" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sdw.de/waldwissen/wald-in-deutschland/waldanteil/">Lesistość w poszczególnych landach Niemiec</a>. [dostęp 2013-08-09]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ypef.weebly.com/fauna--flora11.html">Drzewa w Niemczech</a>. [dostęp 2013-08-09]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-Lasy123-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lasy123_66-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Andreas Häusler, Michael Scherer-Lorenzen: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bfn.de/fileadmin/MDB/documents/skript51.pdf">Charakterystyka niemieckich lasów</a>. s. 14–15. [dostęp 2013-08-09]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-ŚWIAT-67"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-ŚWIAT_67-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ŚWIAT_67-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ŚWIAT_67-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ŚWIAT_67-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ŚWIAT_67-4">e</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ŚWIAT_67-5">f</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ŚWIAT_67-6">g</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ŚWIAT_67-7">h</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Jan Kądziołka, Kazimierz Kocimowski, Edward Wołonciej: <i>Świat w liczbach</i>. Warszawa: WSiP, 2011. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788302120503" title="Specjalna:Książki/9788302120503">ISBN <span class="isbn">978-83-02-12050-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%C5%9Awiat+w+liczbach&rft.aulast=K%C4%85dzio%C5%82ka&rft.aufirst=Jan&rft.date=2011&rft.pub=WSiP&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-02-12050-3"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-IUCN-68"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-IUCN_68-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-IUCN_68-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-IUCN_68-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.iucnredlist.org/search?landRegions=DE&searchType=species">Lista gatunków występujących na terenie Niemiec</a>. IUCN. [dostęp 2013-09-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://avibase.bsc-eoc.org/checklist.jsp?lang=PL&region=de&list=clements">Avibase – Światowy Wykaz Ptaków: Niemcy</a>. [dostęp 2013-09-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20110818173611/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html?countryName=Germany&countryCode=gm&regionCode=eur&rank=16#gm">Tabela państw świata według liczby ludności</a>. [dostęp 2013-08-08]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Karolina Bąkowska: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.twojaeuropa.pl/3778/starzejace-sie-spoleczenstwo-w-niemczech">Starzejące się społeczeństwo w Niemczech</a>. 15 stycznia 2013. [dostęp 2013-08-09].</cite></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Tomasz Cukiernik: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://katolickarodzina.pl/component/content/article/65-rodzina/rodzinne-finanse/503-by-chciao-si-rodzi-czyli-polityka-prorodzinna-niemcow?Itemid=110">By chciało się rodzić, czyli polityka prorodzinna Niemców</a>. [dostęp 2022-03-01].</cite></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130803174948/http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,14362487,Rewolucja_w_niemieckiej_polityce_prorodzinnej__Miejsce.html"><i>Rewolucja w niemieckiej polityce prorodzinnej. Miejsce w żłobku lub zasiłek dla wszystkich</i></a> [online], Gazeta.pl, 31 lipca 2013<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-09]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,14362487,Rewolucja_w_niemieckiej_polityce_prorodzinnej__Miejsce.html">adresu</a> 2013-08-03]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2013-07-31&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Rewolucja+w+niemieckiej+polityce+prorodzinnej.+Miejsce+w+%C5%BC%C5%82obku+lub+zasi%C5%82ek+dla+wszystkich&rft_id=http%3A%2F%2Fwiadomosci.gazeta.pl%2Fwiadomosci%2F1%2C114871%2C14362487%2CRewolucja_w_niemieckiej_polityce_prorodzinnej__Miejsce.html" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20111017174844/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2002rank.html?countryName=Germany&countryCode=gm&regionCode=eur&rank=211#gm">Tabela przyrostu naturalnego państw na świecie</a>. [dostęp 2013-08-09]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120514150351/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2054rank.html?countryName=Germany&countryCode=gm&regionCode=eur&rank=217#gm">Tabela wskaźnika urodzeń państw na świecie</a>. [dostęp 2013-08-09]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130820111604/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2066rank.html?countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=36#gm">Tabela współczynnika zgonów państw na świecie</a>. [dostęp 2013-08-09]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130820065538/http://www.un.org/esa/population/publications/2006Migration_Chart/Migration2006.pdf"><i>International migration 2006</i></a> [online], UN Department of Economic and Social Affairs<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-17]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.un.org/esa/population/publications/2006Migration_Chart/Migration2006.pdf">adresu</a> 2013-08-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=International+migration+2006&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.un.org%2Fesa%2Fpopulation%2Fpublications%2F2006Migration_Chart%2FMigration2006.pdf" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><em>20% of Germans have immigrant roots</em>. „Burlington Free Press”. s. 4A. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=20%25+of+Germans+have+immigrant+roots&rft.jtitle=Burlington+Free+Press&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.pages=4A"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ergebnisse.zensus2011.de/#dynTable:statUnit=PERSON;absRel=ANZAHL;ags=00,02,01,13,03,05,09,14,16,08,15,12,11,10,07,06,04;agsAxis=X;yAxis=MHGLAND_HLND"><i>Zensus 2011</i></a>.</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.migrationinformation.org/Feature/display.cfm?ID=201">Fewer Ethnic Germans Immigrating to Ancestral Homeland</a>. luty 2004. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-JĘZ-81"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-JĘZ_81-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-JĘZ_81-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_sum_en.pdf">Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Executive Summary)</a>. [dostęp 2013-08-19]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ec.europa.eu/archives/publications/index_en.htm">Many tongues, one family. Languages in the European Union</a>. Europa. [dostęp 2013-08-19]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.economist.com/node/15731354">Sprechen Sie Deutsch?</a>. The Economist, 18 marca 2010. [dostęp 2013-08-19]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-reformacja-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-reformacja_84-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.kosciol.pl/reformacja">Opis reformacja u jej początków</a>. [dostęp 2013-08-08].</cite></span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lwl.org/westfaelische-geschichte/portal/Internet/finde/langDatensatz.php?urlID=739&url_tabelle=tab_quelle">pokój augsburski</a>. [dostęp 2013-08-08]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131015070403/http://historia.pgi.pl/wojna-trzydziestoletnia.php"><i>Wojna trzydziestoletnia</i></a> [online], historia.pgi.pl<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-08]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://historia.pgi.pl/wojna-trzydziestoletnia.php">adresu</a> 2013-10-15]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Wojna+trzydziestoletnia&rft_id=http%3A%2F%2Fhistoria.pgi.pl%2Fwojna-trzydziestoletnia.php" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-Religie_fowid-87"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Religie_fowid_87-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Religie_fowid_87-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Religie_fowid_87-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Religie_fowid_87-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Religie_fowid_87-4">e</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://fowid.de/meldung/religionszugehoerigkeiten-2018">Statystyki religia w Niemczech</a>. [dostęp 2019-08-06]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-Religie-88"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Religie_88-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Religie_88-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131012004817/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/germany">Opis państwa</a>. [dostęp 2013-08-08]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/countries/germany">tego adresu</a> (2013-10-12)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-STREL-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-STREL_89-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.remid.de/remid_info_zahlen.htm">Statystyki religijne Niemiec</a>. [dostęp 2013-08-08]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-islam-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-islam_90-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Sonja</span><span class="cite-name-initials" title="Sonja" style="display:none">S.</span> </span><span class="cite-lastname">Haug</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Sonja</span><span class="cite-name-initials" title="Sonja">S.</span></span>, <span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Stephanie</span><span class="cite-name-initials" title="Stephanie" style="display:none">S.</span> </span><span class="cite-lastname">Müssig</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Stephanie</span><span class="cite-name-initials" title="Stephanie">S.</span></span>, <span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Anja</span><span class="cite-name-initials" title="Anja" style="display:none">A.</span> </span><span class="cite-lastname">Stichs</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Anja</span><span class="cite-name-initials" title="Anja">A.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120105224009/http://www.bmi.bund.de/cae/servlet/contentblob/566008/publicationFile/31710/vollversion_studie_muslim_leben_deutschland_.pdf"><i>Muslimisches Leben in Deutschland im Auftrag der Deutschen Islam Konferenz</i></a> [online], Bundesamtes für Migration und Flüchtlinge<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-08]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bmi.bund.de/cae/servlet/contentblob/566008/publicationFile/31710/vollversion_studie_muslim_leben_deutschland_.pdf">adresu</a> 2012-01-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Sonja&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Muslimisches+Leben+in+Deutschland+im+Auftrag+der+Deutschen+Islam+Konferenz&rft.aulast=Haug&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bmi.bund.de%2Fcae%2Fservlet%2Fcontentblob%2F566008%2FpublicationFile%2F31710%2Fvollversion_studie_muslim_leben_deutschland_.pdf" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-Judaizm-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Judaizm_91-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.csmonitor.com/2006/1110/p25s02-woeu.html">Żydzi w Niemczech</a>. [dostęp 2013-08-08]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-buddyzm-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-buddyzm_92-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zeit.de/2007/12/Buddhismus">Buddyzm w Niemczech</a>. [dostęp 2013-08-08]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-:0-93"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_93-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_93-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gosc.pl/doc/2598753.Niemcy-Duzy-wzrost-wystapien-z-Kosciola"><i>Niemcy: Duży wzrost wystąpień z Kościoła</i></a> [online], gosc.pl, 21 lipca 2015<span class="accessdate"> [dostęp 2021-02-27]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2015-07-21&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Niemcy%3A+Du%C5%BCy+wzrost+wyst%C4%85pie%C5%84+z+Ko%C5%9Bcio%C5%82a&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.gosc.pl%2Fdoc%2F2598753.Niemcy-Duzy-wzrost-wystapien-z-Kosciola" style="display:none"> </span> <span class="lang-list tylko-pl">(<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://innpoland.pl/157501,podatek-koscielny-w-niemczech-coraz-mniej-wiernych-coraz-wiecej-pieniedzy"><i>Ucieczki wiernych niemieckim kościołom niestraszne. Mają więcej pieniędzy niż kiedykolwiek</i></a> [online], INNPoland.pl<span class="accessdate"> [dostęp 2021-02-27]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ucieczki+wiernych+niemieckim+ko%C5%9Bcio%C5%82om+niestraszne.+Maj%C4%85+wi%C4%99cej+pieni%C4%99dzy+ni%C5%BC+kiedykolwiek&rft_id=https%3A%2F%2Finnpoland.pl%2F157501%2Cpodatek-koscielny-w-niemczech-coraz-mniej-wiernych-coraz-wiecej-pieniedzy" style="display:none"> </span> <span class="lang-list tylko-pl">(<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal nourl"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Wojciech</span><span class="cite-name-initials" title="Wojciech" style="display:none">W.</span> </span><span class="cite-lastname">Osiński</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Wojciech</span><span class="cite-name-initials" title="Wojciech">W.</span></span>, <i>Ateiści z oszczędności</i>, „Tygodnik Przegląd”, Nr 46 (932) / 13-19.11.2017, s. 24–26<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.volume=Nr+46+%28932%29+%2F+13-19.11.2017&rft.jtitle=Tygodnik+Przegl%C4%85d&rft.atitle=Atei%C5%9Bci+z+oszcz%C4%99dno%C5%9Bci" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/pl/jak-wygl%C4%85da-cennik-niemieckich-ko%C5%9Bcio%C5%82%C3%B3w/a-17117860"><i>Jak wygląda cennik niemieckich Kościołów</i></a> [online], Deutsche Welle (www.dw.com)<span class="accessdate"> [dostęp 2021-02-21]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Jak+wygl%C4%85da+cennik+niemieckich+Ko%C5%9Bcio%C5%82%C3%B3w&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dw.com%2Fpl%2Fjak-wygl%25C4%2585da-cennik-niemieckich-ko%25C5%259Bcio%25C5%2582%25C3%25B3w%2Fa-17117860" style="display:none"> </span> <span class="lang-list tylko-pl">(<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.freimaurer.org/"><i>Vereinigten Großlogen von Deutschland.</i></a></span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bundesrat.de/EN/organisation-en/laender-en/laender-en-node.html">Federal States</a>. <a href="/wiki/Bundesrat" title="Bundesrat">Bundesrat</a>. [dostęp 2020-02-26]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131021122412/http://www.landtag.nrw.de/portal/WWW/GB_I/I.7/Europa/Wissenswertes/English_information/North_Rhine_Westphalia_Constitution_revised.jsp">Przykład konstytucji – konstytucja Nadrenii-Północnej Westfalii</a>. [dostęp 2013-08-08]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.landtag.nrw.de/portal/WWW/GB_I/I.7/Europa/Wissenswertes/English_information/North_Rhine_Westphalia_Constitution_revised.jsp">tego adresu</a> (2013-10-21)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131116125141/https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/04Kreise.xls?__blob=publicationFile"><i>Kreisfreie Städte und Landkreise nach Fläche und Bevölkerung auf Grundlage des ZENSUS 2011 und Bevölkerungsdichte</i></a> [online], Statistisches Bundesamt, 31 grudnia 2012<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-08]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.destatis.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regionales/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/04Kreise.xls?__blob=publicationFile">adresu</a> 2013-11-16]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2012-12-31&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Kreisfreie+St%C3%A4dte+und+Landkreise+nach+Fl%C3%A4che+und+Bev%C3%B6lkerung+auf+Grundlage+des+ZENSUS+2011+und+Bev%C3%B6lkerungsdichte&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.destatis.de%2FDE%2FZahlenFakten%2FLaenderRegionen%2FRegionales%2FGemeindeverzeichnis%2FAdministrativ%2FAktuell%2F04Kreise.xls%3F__blob%3DpublicationFile" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.citymayors.com/gratis/german_topcities.html">Największe miasta Niemiec</a>. [dostęp 2013-08-09]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Artykuł 22</i>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/niemcy2011.html"><i>Ustawa Zasadnicza Republiki Federalnej Niemiec z 23 maja 1949 r.</i></a>, Kancelaria Sejmu<span class="accessdate"> [dostęp 2018-10-01]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Artyku%C5%82+22&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ustawa+Zasadnicza+Republiki+Federalnej+Niemiec+z+23+maja+1949+r.&rft_id=http%3A%2F%2Flibr.sejm.gov.pl%2Ftek01%2Ftxt%2Fkonst%2Fniemcy2011.html" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150214083424/http://www.bundesregierung.de/Webs/Breg/EN/FederalGovernment/Ministries/_node.html">Lista niemieckich ministerstw</a>. [dostęp 2013-08-14]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundesregierung.de/Webs/Breg/EN/FederalGovernment/Ministries/_node.html">tego adresu</a> (2015-02-14)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/niemcy2011.html">Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland</a></i>. s. Art. 20 Abs. 2.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Grundgesetz+f%C3%BCr+die+Bundesrepublik+Deutschland&rft.pages=Art.+20+Abs.+2&rft_id=http%3A%2F%2Flibr.sejm.gov.pl%2Ftek01%2Ftxt%2Fkonst%2Fniemcy2011.html"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundespraesident.de/EN/Role-and-Functions/ConstitutionalBasis/Election-of-the-Federal-President/Elections-node.html">Elekcja prezydenta</a>. bundespraesident.de. [dostęp 2013-08-14]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundespraesident.de/EN/Role-and-Functions/ConstitutionalBasis/ConstitutionalBasis-node.html">Zadania i uprawnienia prezydenta Niemiec</a>. bundespraesident.de. [dostęp 2013-08-14]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-BT-107"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-BT_107-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-BT_107-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundestag.de/bundestag/index.jsp">Charakterystyka Bundestagu</a>. bundestag.de. [dostęp 2013-08-14]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/SGmvI">Zadania kanclerza Niemiec</a>. bundeskanzlerin.de. [dostęp 2013-08-14]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundeskanzlerin.de/Webs/BKin/EN/Chancellory/Tasks_of_the_Chancellor/tasks_of_the_chancellor_node.html">tego adresu</a> (2013-08-14)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110429005142/http://www.bundesverfassungsgericht.de/en/index.html">Federalny Sąd Konstytucyjny</a>. [dostęp 2013-08-18]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundesverfassungsgericht.de/en/index.html">tego adresu</a> (2011-04-29)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gesetze-im-internet.de/vstgb/BJNR225410002.html#BJNR225410002BJNG000200000">Völkerstrafgesetz Teil 1 Allgemeine Regelungen</a>. 19 kwietnia 2011. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gesetze-im-internet.de/stvollzg/__2.html">§ 2 Strafvollzugsgesetz</a>. Niemieckie Ministerstwo Sprawiedliwości. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Jörg-Martin Jehle: <i>Criminal Justice in Germany</i>. 2009, s. 23. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9783936999518" title="Specjalna:Książki/9783936999518">ISBN <span class="isbn">978-3-936999-51-8</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Criminal+Justice+in+Germany&rft.aulast=Jehle&rft.aufirst=J%C3%B6rg-Martin&rft.date=2009&rft.pages=23&rft.isbn=978-3-936999-51-8"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Gerhard Casper, Hans Zeisel: <i>Lay Judges in the German Criminal Courts</i>. styczeń 1972.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Lay+Judges+in+the+German+Criminal+Courts&rft.aulast=Casper&rft.aufirst=Gerhard&rft.date=stycze%C5%84+1972"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auswaertiges-amt.de/EN/AAmt/Auslandsvertretungen/Uebersicht_node.html">The German Missions Abroad</a>. Ministerstwo Spraw Zagranicznych. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-115">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auswaertiges-amt.de/EN/AAmt/Auslandsvertretungen/Botschaften_node.html">The embassies</a>. <a href="/wiki/Ausw%C3%A4rtiges_Amt" title="Auswärtiges Amt">Ministerstwo Spraw Zagranicznych Niemiec</a>. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-116">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ec.europa.eu/budget/figures/2011/2011_en.cfm">Budget 2011 in figures</a>. Komisja Europejska. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://digitallibrary.un.org/record/695634?ln=en">Assessment of Member States’ contributions to the United Nations regular budget for the year 2011</a>. Sekretarz ONZ. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140327015942/http://www.ambafrance-uk.org/Declaration-by-the-Franco-German%2C4519.html">Declaration by the Franco-German Defence and Security Council, Paris 13.05.2004</a>. [dostęp 2013-08-18]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ambafrance-uk.org/Declaration-by-the-Franco-German,4519.html">tego adresu</a> (2014-03-27)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">John C. Freed: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nytimes.com/2008/04/04/world/europe/04iht-poll.4.11666423.html">The leader of Europe? Answers an ocean apart</a>. The New York Times, 4 kwietnia 2008. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bmz.de/en/index.html">Cele rozwoju polityki zagranicznej</a>. Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3997.htm">U.S. Relations With Germany</a>. Bureau of European and Eurasian Affairs, 22 lipca 2013. [dostęp 2013-09-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.economist.com/node/7141311">Ready for a Bush hug?</a>. The Economist, 6 czerwca 2006. [dostęp 2013-09-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-123">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bmvg.de/de/aktuelles/bundeswehr-der-zeitenwende-kriegstuechtig-sein-um-abzuschrecken-5765386"><i>Bundeswehr der Zeitenwende: Kriegstüchtig sein, um abschrecken zu können</i></a> [online], www.bmvg.de, 2 sierpnia 2024<span class="accessdate"> [dostęp 2024-08-03]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2024-08-02&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Bundeswehr+der+Zeitenwende%3A+Kriegst%C3%BCchtig+sein%2C+um+abschrecken+zu+k%C3%B6nnen&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bmvg.de%2Fde%2Faktuelles%2Fbundeswehr-der-zeitenwende-kriegstuechtig-sein-um-abzuschrecken-5765386" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-124">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.asp?country_id=Germany">Germany</a>. <a href="/w/index.php?title=Global_Firepower&action=edit&redlink=1" class="new" title="Global Firepower (strona nie istnieje)">Global Firepower</a>. [dostęp 2014-08-09]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130801202621/http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/milex_15/the-15-countries-with-the-highest-military-expenditure-in-2011-table/view"><i>The 15 countries with the highest military expenditure in 2011 (table)</i></a> [online]<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-11]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sipri.org/research/armaments/milex/resultoutput/milex_15/the-15-countries-with-the-highest-military-expenditure-in-2011-table/view">adresu</a> 2013-08-01]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+15+countries+with+the+highest+military+expenditure+in+2011+%28table%29&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sipri.org%2Fresearch%2Farmaments%2Fmilex%2Fresultoutput%2Fmilex_15%2Fthe-15-countries-with-the-highest-military-expenditure-in-2011-table%2Fview" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-126">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><i>Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland, Artikel 65a,87,115b</i><span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-11]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Grundgesetz+f%C3%BCr+die+Bundesrepublik+Deutschland%2C+Artikel+65a%2C87%2C115b" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-127">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundeswehr.de/portal/a/bwde/!ut/p/c4/DcmxDYAwDATAWVgg7unYAugc8kSWI4OMIesTXXm002D8SeWQy7jRStshc-4p94L0hENCnXEGUvXXSuMKG8FwBd26TD9uIZiT/">Die Stärke der Streitkräfte</a>. 23 marca 2012. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-128">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundeswehr.de/portal/a/bwde/!ut/p/c4/04_SB8K8xLLM9MSSzPy8xBz9CP3I5EyrpHK9pPKUVL3ikqLUzJLsosTUtJJUvbzU0vTU4pLEnJLSvHRUuYKcxDygoH5BtqMiAMTJdF8!/">Ausblick: Die Bundeswehr der Zukunft</a>. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-129"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-129">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundeswehr.de/portal/a/bwde/einsaetze/einsatzzahlen?yw_contentURL=/C1256EF4002AED30/W264VFT2439INFODE/content.jsp">Einsatzzahlen – Die Stärke der deutschen Einsatzkontingente</a>. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-130">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Kate Connolly: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/2010/nov/22/germany-abolish-compulsory-military-service">Germany to abolish compulsory military service</a>. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-131">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/The_Wall_Street_Journal_Polska" title="The Wall Street Journal Polska">The Wall Street Journal Polska</a>, 04.02.2009 r., s. 2.</span> </li> <li id="cite_note-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-132">↑</a></span> <span class="reference-text">Najwyższy Czas!, 06.10.2007, str. XXVI.</span> </li> <li id="cite_note-LEK-133"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-LEK_133-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-LEK_133-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-LEK_133-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-LEK_133-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-LEK_133-4">e</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-LEK_133-5">f</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-LEK_133-6">g</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Leksykon Świata</i>. Publicat. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788324517190" title="Specjalna:Książki/9788324517190">ISBN <span class="isbn">978-83-245-1719-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Leksykon+%C5%9Awiata&rft.pub=Publicat&rft.isbn=978-83-245-1719-0"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-134">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bmelv.de/SharedDocs/Downloads/EN/Publications/GermanAgriculture.pdf?__blob=publicationFile">German Agriculture Facts and Figures</a>. Ministerstwo Rolnictwa, Gospodarki Żywnościowej i Ochrony Konsumentów w Niemczech, 2010. [dostęp 2013-08-18]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-wysokienapiecie.pl-135"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-wysokienapiecie.pl_135-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-wysokienapiecie.pl_135-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wysokienapiecie.pl/wiatraki/581-czego-mozemy-sie-nauczyc-z-rewolucji-energetycznej-w-niemczech">Czego możemy się uczyć z niemieckiej Energiewende?</a></span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.euractiv.com/sections/energy/renewables-dominate-german-energy-mix-311101">Euractive: Renewables dominate German energy mix</a>.</span> </li> <li id="cite_note-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-137">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121010174909/http://www.bdew.de/internet.nsf/id/20120726-pi-erneuerbare-energien-liefern-mehr-als-ein-viertel-des-stroms-de/$file/Strom_Erneuerbaren_Energien_1_Halbjahr_2012.pdf">Odnawialne źródła energii w Niemczech</a>. [dostęp 2013-08-17]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bdew.de/internet.nsf/id/20120726-pi-erneuerbare-energien-liefern-mehr-als-ein-viertel-des-stroms-de/$file/Strom_Erneuerbaren_Energien_1_Halbjahr_2012.pdf">tego adresu</a> (2012-10-10)].</cite></span> </li> <li id="cite_note-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-138">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Detlef Gürtler: <i>Wirtschaftsatlas Deutschland</i>. 2010.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wirtschaftsatlas+Deutschland&rft.aulast=G%C3%BCrtler&rft.aufirst=Detlef&rft.date=2010"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-139"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-139">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130812213605/http://www.world-nuclear.org/info/Country-Profiles/Countries-G-N/Germany/#.UglVVFR_qHs"><i>Nuclear Power in Germany</i></a> [online], World Nuclear Association, lipiec 2013 [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.world-nuclear.org/info/Country-Profiles/Countries-G-N/Germany/#.UglVVFR_qHs">adresu</a> 2013-08-12]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2013-07&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Nuclear+Power+in+Germany&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.world-nuclear.org%2Finfo%2FCountry-Profiles%2FCountries-G-N%2FGermany%2F%23.UglVVFR_qHs" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-140">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wyborcza.pl/1,76842,9690053,Niemcy_wylacza_wszystkie_elektrownie_atomowe_do_2022.html"><i>Niemcy wyłączą wszystkie elektrownie atomowe do 2022 r.</i></a> [online], Wyborcza.pl, 30 maja 2011<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.date=2011-05-30&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Niemcy+wy%C5%82%C4%85cz%C4%85+wszystkie+elektrownie+atomowe+do+2022+r.&rft_id=http%3A%2F%2Fwyborcza.pl%2F1%2C76842%2C9690053%2CNiemcy_wylacza_wszystkie_elektrownie_atomowe_do_2022.html" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sfora.pl/Niemcy-zamykaja-wszystkie-elektrownie-atomowe-a32634">Niemcy zamykają wszystkie elektrownie atomowe</a>. 30 maja 2011. [dostęp 2013-08-17].</cite></span> </li> <li id="cite_note-PRO-142"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-PRO_142-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.deutsch.edu.pl/niemcy_firmy.html">Niemieccy producenci</a>. [dostęp 2013-08-16].</cite></span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wnp.pl/artykuly/energetyka-jadrowa-w-unii-europejskiej,6490_0_0_5_0.html">Energetyka jądrowa w Unii Europejskiej. Wirtualny Nowy Przemysł – Nowy Przemysł</a>.</span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/The_Wall_Street_Journal_Polska" title="The Wall Street Journal Polska">The Wall Street Journal Polska</a>, <i>Niemcy w najgłębszej recesji od drugiej wojny światowej</i>, 10.04.2009, s. 2.</span> </li> <li id="cite_note-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-145">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20111017173320/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2085rank.html?countryName=Germany&countryCode=gm&regionCode=eur&rank=11#gm">Tabela łącznej długości dróg w państwach świata</a>. CIA. [dostęp 2013-08-13]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dalnicni-znamky.com/en/highway-toll-germany.html">Highway toll Germany</a>. [dostęp 2013-08-13]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-147">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tolltickets.com/country/germany/emissionsticker.aspx">Etykieta emisji spalin na teren Niemiec</a>. [dostęp 2013-08-13].</cite></span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Tomasz Okurowski: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.auto-swiat.pl/wiadomosci/aktualnosci/niemieckie-autostrady-bez-ograniczen-predkosci-fakt-czy-mit/evcmvtq">Jechał ponad 400 km/h i ma kłopoty. Autostrady w Niemczech bez ograniczeń prędkości to fakt czy mit?</a>. auto-swiat.pl, 2022-02-02. [dostęp 2024-09-09].</cite></span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.autobahnatlas-online.de/Karte.htm">Mapa autostrad w Niemczech</a>. [dostęp 2013-08-13].</cite></span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20111017172152/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2121rank.html?countryName=Germany&countryCode=gm&regionCode=eur&rank=6#gm">Tabela długości linii kolejowych według państw świata</a>. CIA. [dostęp 2013-08-13]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-DB-151"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-DB_151-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-DB_151-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130327171411/http://www.bahn.de/i/view/POL/pl/about/overview/vorstellung_db_konzern.shtml"><i>W drodze do wiodącego, światowego przedsiębiorstwa mobilno-logistycznego</i></a> [online], Deutsche Bahn<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-14]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bahn.de/i/view/POL/pl/about/overview/vorstellung_db_konzern.shtml">adresu</a> 2013-03-27]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=W+drodze+do+wiod%C4%85cego%2C+%C5%9Bwiatowego+przedsi%C4%99biorstwa+mobilno-logistycznego&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bahn.de%2Fi%2Fview%2FPOL%2Fpl%2Fabout%2Foverview%2Fvorstellung_db_konzern.shtml" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.seat61.com/international-trains/trains-from-Berlin.htm">Trains from Berlin</a>. [dostęp 2023-07-19]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.seat61.com/international-trains/trains-from-Frankfurt.htm">Trains from Frankfurt</a>. [dostęp 2023-07-19]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-154">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://centreforaviation.com/analysis/reports/europes-top-20-airline-groups-by-pax-2023-ryanairs-lead-is-set-to-endure-680118">Europe's top 20 airline groups by passengers 2023: Ryanair's lead is set to endure</a>. centreforaviation.com, 24 marca 2024. [dostęp 2024-08-16].</cite></span> </li> <li id="cite_note-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-155">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20111017172136/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2053rank.html?countryName=Germany&countryCode=gm&regionCode=eur&rank=13#gm13">Liczba lotnisk w poszczególnych państwach świata</a>. CIA. [dostęp 2013-08-14]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-156"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-156">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130501191522/http://www.panynj.gov/airports/pdf-traffic/ATR2012.pdf">Najruchliwsze lotniska na świecie</a>. [dostęp 2013-08-14]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130701021359/http://www.adv.aero/fileadmin/pdf/statistiken/2012/12.2012_ADV-Monatsstatistik.pdf">Statystyki dotyczące niemieckich lotnisk</a>. [dostęp 2013-08-14]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.adv.aero/fileadmin/pdf/statistiken/2012/12.2012_ADV-Monatsstatistik.pdf">tego adresu</a> (2013-07-01)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-158"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-158">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20111017174239/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2093rank.html?countryName=Germany&countryCode=gm&regionCode=eur&rank=19#gm">Tabela długości dróg wodnych według państw świata</a>. CIA. [dostęp 2013-08-14]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-159"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-159">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131004212850/http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_hr_0.pdf">Statystyki dotyczące turystyki na świecie</a>. [dostęp 2013-08-11]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlights13_en_hr_0.pdf">tego adresu</a>].</cite></span> </li> <li id="cite_note-160"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-160">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.unwto.org/archive/global/publication/unwto-tourism-highlights-2016-edition">UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition</a>. <a href="/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Turystyki" title="Światowa Organizacja Turystyki">UNWTO</a>, 2016. s. 8. [dostęp 2016-10-04]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-TUR-161"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-TUR_161-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-TUR_161-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.deutschertourismusverband.de/fileadmin/Mediendatenbank/PDFs/Zahlen-Daten-Fakten%202011.pdf">Statystyki dotyczące turystyki w Niemczech</a>. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-162"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-162">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.visitberlin.de/en/spot/brandenburg-gate">Brama Brandenburska w serwisie visitberlin.de</a>. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-163"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-163">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.visitberlin.de/en/spot/siegessaeule">Siegessaule w serwisie visitberlin.de</a>. [dostęp 2013-08-11]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-164">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.germany.travel/pl/miasta-kultura/miasta/poczdam-potsdam.html">Poczdam – królestwo ogrodów pomiędzy pałacami i jeziorami</a>. germany.travel. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-165"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-165">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20111027213556/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/zamki-parki-ogrody/zamki-parki-ogrody.html">Pałace, parki & ogrody: dowód na to, że baśnie mogą być prawdziwe – opis niemieckich zamków i pałaców</a>. germany.travel. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-166"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-166">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.germany.travel/pl/miasta-kultura/muzea/muzea.html">Muzea w Niemczech – gdzie kultura spotyka się z doznaniem – opis niemieckich muzeów</a>. germany.travel. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-167"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-167">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130531005544/http://www.germany.travel/pl/oferty-specjalne/parki-rozrywki/europa-park.html"><i>Europa-Park – największy park rozrywki w Niemczech</i></a> [online], Germany Travel<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-11]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.germany.travel/pl/oferty-specjalne/parki-rozrywki/europa-park.html">adresu</a> 2013-05-31]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Europa-Park+%E2%80%93+najwi%C4%99kszy+park+rozrywki+w+Niemczech&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.germany.travel%2Fpl%2Foferty-specjalne%2Fparki-rozrywki%2Feuropa-park.html" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-168"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-168">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parkmania.pl/parki-rozrywki-w-Europie/DE/kraj/Niemcy.html">Lista niemieckich parków rozrywki w serwisie parkmania.pl</a>. [dostęp 2013-08-11].</cite></span> </li> <li id="cite_note-169"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-169">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130805085151/http://www.deutschland-im-web.de/attraktionen/tierparks/"><i>Tier- und Wildparks – Natur und viel zu sehen</i></a> [online]<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-11]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.deutschland-im-web.de/attraktionen/tierparks/">adresu</a> 2013-08-05]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Tier-+und+Wildparks+%E2%80%93+Natur+und+viel+zu+sehen&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.deutschland-im-web.de%2Fattraktionen%2Ftierparks%2F" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-170"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-170">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130812102141/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/maerkischer-landweg.html">Märkischer Landweg: parki i jeziora na szlaku</a>. [dostęp 2013-08-12].</cite></span> </li> <li id="cite_note-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-171">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oderneisse-radweg.de/"><i>Oder-Neiße-Radweg, Seenland Oder-Spree, Tour durch mehrere Regionen</i></a> [online], oderneisse-radweg.de<span class="accessdate"> [dostęp 2020-07-09]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Oder-Nei%C3%9Fe-Radweg%2C+Seenland+Oder-Spree%2C+Tour+durch+mehrere+Regionen&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.oderneisse-radweg.de%2F" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.<span class="problemy problemy-w-cytuj" aria-hidden="true" data-nosnippet="">strona główna serwisu</span></cite></span> </li> <li id="cite_note-172"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-172">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130602064700/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/szlak-66-jezior-66-seen-weg.html"><i>Szlak 66 Jezior (66 Seen-Weg) – od jeziora do jeziora wokół Berlina</i></a> [online], Germany Travel<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-12]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/szlak-66-jezior-66-seen-weg.html">adresu</a> 2013-06-02]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Szlak+66+Jezior+%2866+Seen-Weg%29+%E2%80%93+od+jeziora+do+jeziora+wok%C3%B3%C5%82+Berlina&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.germany.travel%2Fpl%2Frozrywka-wypoczynek%2Fwedrowki%2Fszlak-66-jezior-66-seen-weg.html" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-173"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-173">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130812102159/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/burgenwanderweg.html">Burgenwanderweg: cztery zamki i jeden pałac w parku przyrodniczym Hoher Fläming</a>. germany.travel. [dostęp 2013-08-12].</cite></span> </li> <li id="cite_note-174"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-174">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130812102200/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/szlak-hermanna-hermannsweg.html">Szlak Hermanna (Hermannsweg): zamki, klasztory i bajkowa przyroda w Lesie Teutoburskim</a>. germany.travel. [dostęp 2013-08-12].</cite></span> </li> <li id="cite_note-175"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-175">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130620051938/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/szlak-hunow-huenenweg.html"><i>Szlak Hunów (Hünenweg) – pieszo do megalitycznych grobowców w regionach Emsland i Osnabrücker Land</i></a> [online], Germany Travel<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-12]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/szlak-hunow-huenenweg.html">adresu</a> 2013-06-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Szlak+Hun%C3%B3w+%28H%C3%BCnenweg%29+%E2%80%93+pieszo+do+megalitycznych+grobowc%C3%B3w+w+regionach+Emsland+i+Osnabr%C3%BCcker+Land&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.germany.travel%2Fpl%2Frozrywka-wypoczynek%2Fwedrowki%2Fszlak-hunow-huenenweg.html" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-176"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-176">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130318103220/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/szlak-mynow-muehlensteig.html"><i>Szlak Młynów (Mühlensteig) – tropem młynarczyków przez góry Wiehengebirge i Wesergebirge</i></a> [online], Germany Travel<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-12]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/szlak-mynow-muehlensteig.html">adresu</a> 2013-03-18]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Szlak+M%C5%82yn%C3%B3w+%28M%C3%BChlensteig%29+%E2%80%93+tropem+m%C5%82ynarczyk%C3%B3w+przez+g%C3%B3ry+Wiehengebirge+i+Wesergebirge&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.germany.travel%2Fpl%2Frozrywka-wypoczynek%2Fwedrowki%2Fszlak-mynow-muehlensteig.html" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-177"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-177">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130812102137/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/eggeweg.html">Eggeweg: od megalitów Externsteinen z widokami na góry Eggegebirge</a>. germany.travel. [dostęp 2013-08-12].</cite></span> </li> <li id="cite_note-178"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-178">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130812102139/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/rothaarsteig.html">Rothaarsteig: szlak zmysłów w górach Rothaargebirge</a>. germany.travel. [dostęp 2013-08-12].</cite></span> </li> <li id="cite_note-179"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-179">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20130812102218/http://www.germany.travel/pl/rozrywka-wypoczynek/wedrowki/winterberger-hochtour.html">Winterberger Hochtour: najwyżej położony szlak wędrowny w Nadrenii Północnej-Westfalii</a>. germany.travel. [dostęp 2013-08-12].</cite></span> </li> <li id="cite_note-181"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-181">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">„HÖRZU Wissen”, s. 60. FUNKE. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=H%C3%96RZU+Wissen&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.pages=60"><span style="display: none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-KON-182"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-KON_182-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KON_182-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-KON_182-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Germany.pdf">Niemcy w bazie Biblioteki Kongresu</a>. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-183"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-183">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110724024754/http://academic.cuesta.edu/intlang/german/education.html">The Educational System in Germany</a>. Cuesta College. [dostęp 2013-08-17]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://academic.cuesta.edu/intlang/german/education.html">tego adresu</a> (2011-07-24)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-184"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-184">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.shanghairanking.com/ARWU2013.html">Ranking uniwersytetów w roku 2013</a>. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-185"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-185">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.shanghairanking.com/World-University-Rankings-2013/Germany.html">Niemieckie uniwersytety w rankingu</a>. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-186"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-186">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.studyineurope.eu/study-in-germany/tuition-fees">Czesne na niemieckich uniwersytetach</a>. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-187"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-187">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Klaus von Watzka: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.faz.net/aktuell/feuilleton/forschung-und-lehre/ein-zwischenruf-studiengebuehren-was-sonst-12119899.html">Studiengebühren? Was sonst!</a>. 21 marca 2013. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-188"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-188">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Markus Von Verbeet: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.spiegel.de/unispiegel/studium/mehr-studienanfaenger-denn-je-jetzt-kommt-die-flut-a-774701.html">Mehr Studienanfänger denn je: Jetzt kommt die Flut</a>. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-189"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-189">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Hilde de Ridder-Symoens: <i>A History of the University in Europe. Vol. I: Universities in the Middle Ages</i>. Cambridge University Press, 1992. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521361052" title="Specjalna:Książki/0521361052">ISBN <span class="isbn">0-521-36105-2</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+the+University+in+Europe.+Vol.+I%3A+Universities+in+the+Middle+Ages&rft.aulast=Ridder-Symoens&rft.aufirst=Hilde+de&rft.date=1992&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.isbn=0-521-36105-2"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-190"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-190">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">J.M. Roberts: <i>The New Penguin History of the World</i>. Penguin History, 2002, s. 1014. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0141007230" title="Specjalna:Książki/0141007230">ISBN <span class="isbn">0-14-100723-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+New+Penguin+History+of+the+World&rft.aulast=Roberts&rft.aufirst=J.M.&rft.date=2002&rft.pub=Penguin+History&rft.pages=1014&rft.isbn=0-14-100723-0"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-NOB1-191"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-NOB1_191-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-NOB1_191-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/">Lista laureatów nagrody nobla w dziedzinie fizyki</a>. [dostęp 2013-08-12]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-192"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-192">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.itu.int/aboutitu/HistoricalFigures.html">Historical figures in telecommunications</a>. 14 stycznia 2004. [dostęp 2013-08-12].</cite></span> </li> <li id="cite_note-NOB2-193"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-NOB2_193-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/">Lista laureatów nagrody Nobla w dziedzinie chemii</a>. [dostęp 2013-08-12]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-Britannica-194"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Britannica_194-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Britannica_194-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Britannica_194-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/search"><i>Search</i></a>, [w:] <i><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyclopædia Britannica</a></i><span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-15]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Search&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%27%27%5B%5BEncyklopedia+Britannica%7CEncyclop%C3%A6dia+Britannica%5D%5D%27%27&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fsearch" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-195"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-195">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://german.about.com/library/weekly/aa021400b.htm">Deutsche im Weltall 2</a>. [dostęp 2013-08-15]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-196"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-196">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.magneticpulser.us/German_Inventions_Magnetic_Puls.html">German Inventions Have Shaped Our World</a>. [dostęp 2013-08-19]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-197"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-197">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130803132218/http://www.rangun.diplo.de/Vertretung/rangun/en/05-wirtschaft/deutsche-erfindungen/0-deutsche-erfindungen.html"><i>German Inventions</i></a> [online], German Embassy Yangon<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-19]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rangun.diplo.de/Vertretung/rangun/en/05-wirtschaft/deutsche-erfindungen/0-deutsche-erfindungen.html">adresu</a> 2013-08-03]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=German+Inventions&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rangun.diplo.de%2FVertretung%2Frangun%2Fen%2F05-wirtschaft%2Fdeutsche-erfindungen%2F0-deutsche-erfindungen.html" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-198"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-198">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/80776/E68952.pdf">System ochrony zdrowia w Niemczech</a>. European Observatory on Health Care Systems, 2000. s. 8. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-199"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-199">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.krankenkassen.de/gesetzliche-krankenkassen/gesundheitsreform/Gesundheitsreform-zentrale-Punkte-Fragen/">Die Gesundheitsreform 2007: Was hat sich geändert?</a>. [dostęp 2013-08-17]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-200"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-200">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.holidays-info.com/Holidays-Germany/2013/holidays_2013.html">Holidays 2013 Germany</a>. [dostęp 2013-08-19]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-PWN-201"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-4">e</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-5">f</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-6">g</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-7">h</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-8">i</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-9">j</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-10">k</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-PWN_201-11">l</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Encyklopedia Muzyczna PWN</i>. Warszawa: 2007.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyklopedia+Muzyczna+PWN&rft.date=2007&rft.place=Warszawa"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-HIS1-202"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-HIS1_202-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS1_202-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS1_202-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS1_202-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS1_202-4">e</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">D. Gwizdalanka: <i>Historia Muzyki 1</i>. Kraków: 2005.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Muzyki+1&rft.au=D.+Gwizdalanka&rft.date=2005&rft.place=Krak%C3%B3w"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-MUZ-203"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MUZ_203-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">D. Gwizdalanka: <i>Historia muzyki 1</i>. Kraków: 2005, s. 131–133.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+muzyki+1&rft.au=D.+Gwizdalanka&rft.date=2005&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=131%E2%80%93133"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-HIS2-204"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-HIS2_204-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS2_204-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS2_204-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS2_204-3">d</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS2_204-4">e</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS2_204-5">f</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HIS2_204-6">g</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">D. Gwizdalanka: <i>Historia Muzyki 2</i>. Kraków: 2006.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Muzyki+2&rft.au=D.+Gwizdalanka&rft.date=2006&rft.place=Krak%C3%B3w"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-205"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-205">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Daniel Kreps: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rollingstone.com/music/news/tokio-hotels-album-cover-and-humanoid-single-sneak-peek-20090902">Tokio Hotel’s Album Cover and „Humanoid” Single: Sneak Peek</a>. rollingstone.com, 2 września 2009. [dostęp 2013-08-12]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-206"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-206">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Clara Moskowitz: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.livescience.com/3590-obsession-naked-women-dates-35-000-years.html">Obsession with Naked Women Dates Back 35,000 Years</a>. 13 maja 2009. [dostęp 2013-08-12]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-207"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-207">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.terra-sigillata-museum.de/">Terra Sigillata Museum Rheinzabern</a>. [dostęp 2013-08-12]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-DOD-208"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-DOD_208-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-DOD_208-1">b</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">C.R. Dodwell: <i>The Pictorial arts of the West, 800–1200</i>. 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0300064934" title="Specjalna:Książki/0300064934">ISBN <span class="isbn isbn-do-sprawdzenia">0-30006493-4</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Pictorial+arts+of+the+West%2C+800%E2%80%931200&rft.aulast=Dodwell&rft.aufirst=C.R.&rft.date=1993&rft.isbn=0-30006493-4"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-BEC-209"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-BEC_209-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">John Beckwith: <i>Early Medieval Art: Carolingian, Ottonian, Romanesque</i>. 1964. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/050020019X" title="Specjalna:Książki/050020019X">ISBN <span class="isbn">0-500-20019-X</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Medieval+Art%3A+Carolingian%2C+Ottonian%2C+Romanesque&rft.aulast=Beckwith&rft.aufirst=John&rft.date=1964&rft.isbn=0-500-20019-X"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-SNY-210"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-SNY_210-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-SNY_210-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-SNY_210-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">James Snyder: <i>Northern Renaissance Art</i>. 1985. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0136235964" title="Specjalna:Książki/0136235964">ISBN <span class="isbn">0-13-623596-4</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Northern+Renaissance+Art&rft.aulast=Snyder&rft.aufirst=James&rft.date=1985&rft.isbn=0-13-623596-4"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-GRI-211"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-GRI_211-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-GRI_211-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-GRI_211-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Antony Griffits, Francis Carey: <i>German Printmaking in the Age of Goethe</i>. British Museum Press, 1994. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0714116599" title="Specjalna:Książki/0714116599">ISBN <span class="isbn">0-7141-1659-9</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=German+Printmaking+in+the+Age+of+Goethe&rft.aulast=Griffits&rft.aufirst=Antony&rft.date=1994&rft.pub=British+Museum+Press&rft.isbn=0-7141-1659-9"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-NOV-212"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-NOV_212-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-NOV_212-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-NOV_212-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Fritz Novotny: <i>Painting and Sculpture in Europe, 1780–1880</i>. Yale Univerity Press, 1971. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/014056120X" title="Specjalna:Książki/014056120X">ISBN <span class="isbn">0-14-056120-X</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Painting+and+Sculpture+in+Europe%2C+1780%E2%80%931880&rft.aulast=Novotny&rft.aufirst=Fritz&rft.date=1971&rft.pub=Yale+Univerity+Press&rft.isbn=0-14-056120-X"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-213"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-213">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">E.H. Gombrich: <i>The Story of Art</i>. 1982. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0714818410" title="Specjalna:Książki/0714818410">ISBN <span class="isbn">0-7148-1841-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Story+of+Art&rft.aulast=Gombrich&rft.aufirst=E.H.&rft.date=1982&rft.isbn=0-7148-1841-0"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-HAM-214"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-HAM_214-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HAM_214-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HAM_214-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-HAM_214-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">George Heard Hamilton: <i>Painting and Sculpture in Europe, 1880–1940</i>. Yale University Press, 1983. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0140561293" title="Specjalna:Książki/0140561293">ISBN <span class="isbn">0-14-056129-3</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Painting+and+Sculpture+in+Europe%2C+1880%E2%80%931940&rft.aulast=Hamilton&rft.aufirst=George+Heard&rft.date=1983&rft.pub=Yale+University+Press&rft.isbn=0-14-056129-3"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-215"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-215">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Sam Hunter, John Jacobus, Daniel Wheeler: <i>Modern Art: Painting, Sculpture, Architecture</i>. 2000.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Modern+Art%3A+Painting%2C+Sculpture%2C+Architecture&rft.aulast=Hunter&rft.aufirst=Sam&rft.date=2000"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-216"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-216">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Daniel Marzona: <i>Conceptual Art</i>. 2005.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Conceptual+Art&rft.aulast=Marzona&rft.aufirst=Daniel&rft.date=2005"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-217"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-217">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Rolf Wedewer, Wolf Vostell: <i>Vostell</i>. Heidelberg: Edition Braus, 1992. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/3925520449" title="Specjalna:Książki/3925520449">ISBN <span class="isbn">3-925520-44-9</span></a>. <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/28067845">28067845</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Vostell&rft.aulast=Wedewer&rft.aufirst=Rolf&rft.date=1992&rft.pub=Edition+Braus&rft.place=Heidelberg&rft.isbn=3-925520-44-9&rft_id=info:oclcnum/28067845"></span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-218"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-218">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Joachim Castan: <i>Max Skladanowsky oder der Beginn einer deutschen Filmgeschichte</i>. Stuttgart: 1995. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/3980345130" title="Specjalna:Książki/3980345130">ISBN <span class="isbn">3-9803451-3-0</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Max+Skladanowsky+oder+der+Beginn+einer+deutschen+Filmgeschichte&rft.aulast=Castan&rft.aufirst=Joachim&rft.date=1995&rft.place=Stuttgart&rft.isbn=3-9803451-3-0"></span></cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-219"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-219">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">David Bordwell, Kristin Thompson: <i>Film History: An Introduction</i>. 2003, s. 204. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780071151412" title="Specjalna:Książki/9780071151412">ISBN <span class="isbn">978-0-07-115141-2</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Film+History%3A+An+Introduction&rft.aulast=Bordwell&rft.aufirst=David&rft.date=2003&rft.pages=204&rft.isbn=978-0-07-115141-2"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-220"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-220">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111026222235/http://www.fassbinderfoundation.de/node.php/en/home">Rainer Werner Fassbinder</a>. [dostęp 2013-08-12]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fassbinderfoundation.de/node.php/en/home">tego adresu</a> (2011-10-26)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-221"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-221">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fiapf.org/pdf/2006accreditedFestivalsDirectory.pdf">2006 FIAPF accredited Festivals Directory</a>. [dostęp 2013-08-12]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-222"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-222">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imdb.com/list/inh85parccE/">Lista filmów nieanglojęzycznych, które zdobyły oscara</a>. [dostęp 2013-08-12]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-sport1-223"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-sport1_223-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-sport1_223-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-sport1_223-2">c</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110430172943/http://www.germany.info/relaunch/culture/life/sports.html">Opis sportu niemieckiego w serwisie germany.info</a>. [dostęp 2013-08-08]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.germany.info/relaunch/culture/life/sports.html">tego adresu</a> (2011-04-30)]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-sport2-224"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-sport2_224-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Ornstein, David: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/sport/2006/oct/23/formulaone.sport">What we’ll miss about Michael Schumacher</a>. 23 października 2006. [dostęp 2013-08-08]. <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-225"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-225">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/sport/olympics/2012/medals/countries">Tabela medalowa olimpiady 2012</a>. [dostęp 2013-08-08].</cite></span> </li> <li id="cite_note-226"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-226">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131024220742/http://uk.eurosport.yahoo.com/winter-olympics/2010/medals/"><i>Overall Olympics medals table</i></a> [online], Yahoo!<span class="accessdate"> [dostęp 2013-08-08]</span> [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://uk.eurosport.yahoo.com/winter-olympics/2010/medals/">adresu</a> 2013-10-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Overall+Olympics+medals+table&rft_id=http%3A%2F%2Fuk.eurosport.yahoo.com%2Fwinter-olympics%2F2010%2Fmedals%2F" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2></div> <ul><li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFBernstein2007"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Kenneth</span><span class="cite-name-initials" title="Kenneth" style="display:none">K.</span> </span><span class="cite-lastname">Bernstein</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Kenneth</span><span class="cite-name-initials" title="Kenneth">K.</span></span>, <i>Niemcy</i>, Wyd. 2, Warszawa: <a href="/wiki/Langenscheidt" title="Langenscheidt">Langenscheidt</a> Polska, 2007, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788374761871" title="Specjalna:Książki/9788374761871">ISBN <span class="isbn">978-83-7476-187-1</span></a>, <a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/749744265">749744265</a><span class="accessdate"> [dostęp 2023-04-16]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.place=Warszawa&rft.edition=Wyd.+2&rft.aufirst=Kenneth&rft.aulast=Bernstein&rft.date=2007&rft.isbn=978-83-7476-187-1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Niemcy&rft.pub=%5B%5BLangenscheidt%5D%5D+Polska&rft_id=info%3Aoclcnum%2F749744265" style="display:none"> </span>.</cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne"><span id="Linki_zewn.C4.99trzne"></span>Linki zewnętrzne</h2></div> <table class="infobox noprint plainlinks"> <tbody><tr> <td style="text-align: center; font-weight: bold;">Informacje w <a href="/wiki/Wikipedia:Projekty_siostrzane" title="Wikipedia:Projekty siostrzane">projektach siostrzanych</a></td> </tr> <tr> <td><span style="margin:1px"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/13px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="13" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/26px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></span>  <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Germany?uselang=pl"><b>Multimedia</b></a></span> w <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a></td> </tr><tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Wikisource-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/15px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/23px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a></span>  <b><a href="https://pl.wikisource.org/wiki/Kategoria:Niemcy" class="extiw" title="s:Kategoria:Niemcy">Teksty źródłowe</a></b> w <a href="/wiki/Wiki%C5%BAr%C3%B3d%C5%82a" title="Wikiźródła">Wikiźródłach</a></td> </tr><tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Wikiquote-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/15px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/23px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/30px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span>  <b><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Kategoria:Niemcy" class="extiw" title="q:Kategoria:Niemcy">Cytaty</a></b> w <a href="/wiki/Wikicytaty" title="Wikicytaty">Wikicytatach</a></td> </tr><tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Wikinews-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/15px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/23px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/30px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a></span>  <b><a href="https://pl.wikinews.org/wiki/Kategoria:Niemcy" class="extiw" title="n:Kategoria:Niemcy">Wiadomości</a></b> w <a href="/wiki/Wikinews" title="Wikinews">Wikinews</a></td> </tr><tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/15px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/23px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/30px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 2x" data-file-width="193" data-file-height="193" /></a></span>  <b><a href="https://pl.wikivoyage.org/wiki/Kategoria:Niemcy" class="extiw" title="voy:Kategoria:Niemcy">Informacje</a></b> w <a href="/wiki/Wikipodr%C3%B3%C5%BCe" title="Wikipodróże">Wikipodróżach</a></td> </tr> </tbody></table> <div class="sisterproject" style="margin:0.1em 0 0 0;"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span title="Wikiatlas"><img alt="Wikiatlas" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Gnome-globe.svg/16px-Gnome-globe.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Gnome-globe.svg/24px-Gnome-globe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Gnome-globe.svg/32px-Gnome-globe.svg.png 2x" data-file-width="48" data-file-height="48" /></span></span> <b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_Germany" class="extiw" title="commons:Atlas of Germany">Wikimedia Atlas: Niemcy</a></b> – wikiatlas z mapami w <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a></div> <ul><li>Urzędy państwowe <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundesregierung.de">Rząd Federalny</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundespraesident.de">Prezydent RFN</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundeskanzler.de">Urząd Kanclerski</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundestag.de">Bundestag</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bundesrat.de">Bundesrat</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auswaertiges-amt.de">Resort spraw zagranicznych (<i>Auswärtiges Amt</i>)</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>)</span></li></ul></li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Pa%C5%84stwa_Europy" title="Szablon:Państwa Europy"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Pa%C5%84stwa_Europy" title="Dyskusja szablonu:Państwa Europy"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Pa%C5%84stwa_Europy&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Lista_pa%C5%84stw_Europy" title="Lista państw Europy">Państwa Europy</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Lista_pa%C5%84stw_%C5%9Bwiata" title="Lista państw świata">Państwa</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Albania" title="Albania">Albania</a></li> <li><a href="/wiki/Andora" title="Andora">Andora</a></li> <li><a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Bia%C5%82oru%C5%9B" title="Białoruś">Białoruś</a></li> <li><a href="/wiki/Bo%C5%9Bnia_i_Hercegowina" title="Bośnia i Hercegowina">Bośnia i Hercegowina</a></li> <li><a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgaria</a></li> <li><a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a></li> <li><a href="/wiki/Czarnog%C3%B3ra" title="Czarnogóra">Czarnogóra</a></li> <li><a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a></li> <li><a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a></li> <li><a href="/wiki/Kazachstan" title="Kazachstan">Kazachstan</a></li> <li><a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a href="/wiki/Macedonia_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Macedonia Północna">Macedonia Północna</a></li> <li><a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></li> <li><a href="/wiki/Mo%C5%82dawia" title="Mołdawia">Mołdawia</a></li> <li><a href="/wiki/Monako" title="Monako">Monako</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegia</a></li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li><a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosja</a></li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/San_Marino" title="San Marino">San Marino</a></li> <li><a href="/wiki/Serbia" title="Serbia">Serbia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcaria</a></li> <li><a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li> <li><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a></li> <li><a href="/wiki/Watykan" title="Watykan">Watykan</a></li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Terytorium_zale%C5%BCne" title="Terytorium zależne">Terytoria zależne</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Gibraltar" title="Gibraltar">Gibraltar (Wielka Brytania)</a></li> <li><a href="/wiki/Guernsey" title="Guernsey">Guernsey (Wielka Brytania)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_Mayen" title="Jan Mayen">Jan Mayen (Norwegia)</a></li> <li><a href="/wiki/Jersey" title="Jersey">Jersey (Wielka Brytania)</a></li> <li><a href="/wiki/Svalbard" title="Svalbard">Svalbard (Norwegia)</a></li> <li><a href="/wiki/Wyspa_Man" title="Wyspa Man">Wyspa Man (Wielka Brytania)</a></li> <li><a href="/wiki/Wyspy_Owcze" title="Wyspy Owcze">Wyspy Owcze (Dania)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_nieuznawane" title="Państwo nieuznawane">Podmioty o ograniczonym<br />uznaniu międzynarodowym</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Naddniestrze" title="Naddniestrze">Naddniestrze</a><sup id="cite_ref-227" class="reference"><a href="#cite_note-227">[A]</a></sup></li> <li><a href="/wiki/Kosowo" title="Kosowo">Kosowo</a><sup id="cite_ref-228" class="reference"><a href="#cite_note-228">[B]</a></sup></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Europa" title="Europa"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/100px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png" decoding="async" width="100" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/150px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg/200px-Europe_orthographic_Caucasus_Urals_boundary.svg.png 2x" data-file-width="537" data-file-height="536" /></a></span> </p> </div></div><div class="hlist navbox-below below"> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-nav"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-227"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-227">↑</a></span> <span class="reference-text">Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.</span> </li> <li id="cite_note-228"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-228">↑</a></span> <span class="reference-text">Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, która <a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_formalnie_uznaj%C4%85ce_niepodleg%C5%82o%C5%9B%C4%87_Kosowa" title="Państwa formalnie uznające niepodległość Kosowa">jest uznawana</a> przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej – <a href="/wiki/EULEX_Kosowo" title="EULEX Kosowo">EULEX</a>.</span> </li> </ol></div></div> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Kraje_Alpejskie" title="Szablon:Kraje Alpejskie"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Kraje_Alpejskie" title="Dyskusja szablonu:Kraje Alpejskie"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Kraje_Alpejskie&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Kraje_alpejskie" title="Kraje alpejskie">Państwa alpejskie</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/22px-Flag_of_Austria.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/33px-Flag_of_Austria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/44px-Flag_of_Austria.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/22px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/33px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/44px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Flag_of_Liechtenstein.svg/22px-Flag_of_Liechtenstein.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Flag_of_Liechtenstein.svg/33px-Flag_of_Liechtenstein.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Flag_of_Liechtenstein.svg/44px-Flag_of_Liechtenstein.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Flag_of_Monaco.svg/22px-Flag_of_Monaco.svg.png" decoding="async" width="22" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Flag_of_Monaco.svg/33px-Flag_of_Monaco.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Flag_of_Monaco.svg/44px-Flag_of_Monaco.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="800" /></span></span> </span><a href="/wiki/Monako" title="Monako">Monako</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/22px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/33px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/44px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Flag_of_Slovenia.svg/22px-Flag_of_Slovenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Flag_of_Slovenia.svg/33px-Flag_of_Slovenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Flag_of_Slovenia.svg/44px-Flag_of_Slovenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Flag_of_Switzerland_%28Pantone%29.svg/20px-Flag_of_Switzerland_%28Pantone%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Flag_of_Switzerland_%28Pantone%29.svg/30px-Flag_of_Switzerland_%28Pantone%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Flag_of_Switzerland_%28Pantone%29.svg/40px-Flag_of_Switzerland_%28Pantone%29.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></span></span> </span><a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcaria</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/22px-Flag_of_Hungary.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/33px-Flag_of_Hungary.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/44px-Flag_of_Hungary.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/22px-Flag_of_Italy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/33px-Flag_of_Italy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/44px-Flag_of_Italy.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></span></span> </span><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Europe_alp_map.png" class="mw-file-description" title="Państwa alpejskie"><img alt="Państwa alpejskie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Europe_alp_map.png/50px-Europe_alp_map.png" decoding="async" width="50" height="46" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Europe_alp_map.png/75px-Europe_alp_map.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1e/Europe_alp_map.png/100px-Europe_alp_map.png 2x" data-file-width="454" data-file-height="422" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Prezydencja_w_Radzie_Unii_Europejskiej" title="Szablon:Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Prezydencja_w_Radzie_Unii_Europejskiej&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Prezydencja_w_Radzie_Unii_Europejskiej&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Prezydencja_Rady_Unii_Europejskiej" title="Prezydencja Rady Unii Europejskiej">Państwa sprawujące prezydencję Rady Unii Europejskiej</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="hlist navbox-above above"> <p><a href="/wiki/Polska_prezydencja_w_Radzie_Unii_Europejskiej_w_2011_roku" title="Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej w 2011 roku">Polska prezydencja 2011</a> • <a href="/w/index.php?title=Polska_prezydencja_w_Radzie_Unii_Europejskiej_w_2025_roku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej w 2025 roku (strona nie istnieje)">Polska prezydencja 2025</a><span class="noprint link-interwiki" style="position:relative;top:-.4em; white-space: nowrap; font-size:x-small;"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q125873506#sitelinks-wikipedia" class="extiw" title="d:Q125873506">(inne języki)</a></span> </p> </div><div class="flex"><div class="navbox-before before"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Council_of_the_EU_and_European_Council.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Council_of_the_EU_and_European_Council.svg/70px-Council_of_the_EU_and_European_Council.svg.png" decoding="async" width="70" height="60" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Council_of_the_EU_and_European_Council.svg/105px-Council_of_the_EU_and_European_Council.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Council_of_the_EU_and_European_Council.svg/140px-Council_of_the_EU_and_European_Council.svg.png 2x" data-file-width="280" data-file-height="240" /></a></span> </p> </div><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li>1958: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a></li> <li>1959: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>1960: <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>; <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li>1961: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a></li> <li>1962: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>1963: <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>; <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li>1964: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a></li> <li>1965: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>1966: <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>; <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li>1967: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a></li> <li>1968: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>1969: <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>; <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li>1970: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a></li> <li>1971: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>1972: <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>; <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li>1973: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li>1974: <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a>; <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li>1975: <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>1976: <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>; <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li>1977: <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a>; <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li>1978: <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a>; <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a></li> <li>1979: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li>1980: <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a>; <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li>1981: <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a>; <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li>1982: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li>1983: <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a>; <a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li>1984: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li>1985: <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a>; <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li>1986: <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a>; <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li>1987: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li>1988: <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemcy Zachodnie</a>; <a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li>1989: <a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a>; <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li>1990: <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>1991: <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>; <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li>1992: <a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a>; <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li>1993: <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a>; <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li>1994: <a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a>; <a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li>1995: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li>1996: <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a>; <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li>1997: <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a>; <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li>1998: <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a>; <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li>1999: <a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a>; <a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li>2000: <a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a>; <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li>2001: <a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a>; <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li>2002: <a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a>; <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li>2003: <a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>2004: <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a>, <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li>2005: <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>, <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li>2006: <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a>, <a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li>2007: <a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a>; <a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li>2008: <a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a>; <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li>2009: <a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a>; <a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li> <li>2010: <a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a>; <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li>2011: <a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a>; <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li>2012: <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a>; <a href="/wiki/Cypr" title="Cypr">Cypr</a></li> <li>2013: <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a>; <a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li>2014: <a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a>; <a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li>2015: <a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a>; <a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li>2016: <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a>; <a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li>2017: <a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a>; <a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a><sup>(a)</sup></li> <li>2018: <a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgaria</a>; <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li>2019: <a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a>; <a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li>2020: <a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a>; <a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li>2021: <a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a>; <a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li>2022: <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a>; <a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a></li> <li>2023: <a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a>; <a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li>2024: <a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a>; <a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Europe.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/70px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="70" height="47" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/105px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/140px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a></span> </p> </div></div><div class="hlist navbox-below below"> <ul><li>2025: <i><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a>; <a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></i></li> <li>2026: <i><a href="/wiki/Cypr" title="Cypr">Cypr</a>; <a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></i></li> <li>2027: <i><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a>; <a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></i></li> <li>2028: <i><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a>; <a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></i></li> <li>2029: <i><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a>; <a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></i></li> <li>2030: <i><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a>; <a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></i><br /></li> <li><a href="/wiki/Trojka_(Unia_Europejska)" title="Trojka (Unia Europejska)">Trojka</a></li> <li><i>kursywa - przyszłe prezydencje</i></li> <li><small><sup>(a)</sup> – za Wielką Brytanię, którą wezwała Unia Europejska do anulowania przewodnictwa w związku z Brexitem</small></li></ul> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller grupa-szablonów mw-collapsible autocollapse" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"> <ul class="tnavbar hlist" style="visibility:hidden;"><li>p</li><li>d</li><li>e</li></ul> <div class="caption">Członkostwo w organizacjach międzynarodowych</div> <div class="mw-collapsible-content grupa-szablonów-nawigacyjnych"> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:G8" title="Szablon:G8"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:G8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:G8 (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:G8&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/G7_(grupa)" title="G7 (grupa)">Państwa G7</a></div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonia</a></li> <li><a href="/wiki/Kanada" title="Kanada">Kanada</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li> <li><a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unia Europejska</a> (dodatkowa reprezentacja)</li></ul> </td></tr></tbody></table></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Unia_Europejska" title="Szablon:Unia Europejska"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Unia_Europejska" title="Dyskusja szablonu:Unia Europejska"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Unia_Europejska&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unia Europejska</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_cz%C5%82onkowskie_Unii_Europejskiej" title="Państwa członkowskie Unii Europejskiej">Państwa członkowskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgaria</a></li> <li><a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a></li> <li><a href="/wiki/Cypr" title="Cypr">Cypr</a></li> <li><a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a></li> <li><a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Obszary_specjalne_pa%C5%84stw_cz%C5%82onkowskich_Unii_Europejskiej" title="Obszary specjalne państw członkowskich Unii Europejskiej">Terytoria specjalne</a><br /><small>wchodzące w skład Unii<br />na podst. art. 349 TFUE</small></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Azory" title="Azory">Azory</a> (port.)</li> <li><a href="/wiki/Gujana_Francuska" title="Gujana Francuska">Gujana Francuska</a> (fr.)</li> <li><a href="/wiki/Gwadelupa" title="Gwadelupa">Gwadelupa</a> (fr.)</li> <li><a href="/wiki/Madera" title="Madera">Madera</a> (port.)</li> <li><a href="/wiki/Majotta" title="Majotta">Majotta</a> (fr.)</li> <li><a href="/wiki/Martynika" title="Martynika">Martynika</a> (fr.)</li> <li><a href="/wiki/Reunion" title="Reunion">Reunion</a> (fr.)</li> <li><a href="/wiki/Saint-Martin" title="Saint-Martin">Saint-Martin</a><sup id="cite_ref-229" class="reference"><a href="#cite_note-229">[A]</a></sup>(fr.)</li> <li><a href="/wiki/Wyspy_Kanaryjskie" title="Wyspy Kanaryjskie">Wyspy Kanaryjskie</a> (hiszp.)</li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_kandyduj%C4%85ce_do_Unii_Europejskiej#Kraje_kandydujące" title="Państwa kandydujące do Unii Europejskiej">Oficjalni kandydaci</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Albania" title="Albania">Albania</a></li> <li><a href="/wiki/Czarnog%C3%B3ra" title="Czarnogóra">Czarnogóra</a></li> <li><a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a></li> <li><a href="/wiki/Macedonia_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Macedonia Północna">Macedonia Północna</a></li> <li><a href="/wiki/Mo%C5%82dawia" title="Mołdawia">Mołdawia</a></li> <li><a href="/wiki/Serbia" title="Serbia">Serbia</a></li> <li><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_kandyduj%C4%85ce_do_Unii_Europejskiej#Potencjalni_kandydaci" title="Państwa kandydujące do Unii Europejskiej">Potencjalni i stowarzyszeni kandydaci</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Bo%C5%9Bnia_i_Hercegowina" title="Bośnia i Hercegowina">Bośnia i Hercegowina</a></li> <li><a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzja</a></li> <li><a href="/wiki/Kosowo" title="Kosowo">Kosowo</a></li> <li><a href="/wiki/Maroko" title="Maroko">Maroko</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row">Byłe państwa członkowskie UE</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a> (1973–2020)</li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row">Terytoria, które<br />wchodziły w skład EWG/UE</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Algieria_Francuska" title="Algieria Francuska">Algieria</a> <small>(1958–1962 jako <i>de iure</i> część Francji)</small></li> <li><a href="/wiki/Grenlandia" title="Grenlandia">Grenlandia</a> <small>(1973–1985)</small></li> <li><a href="/wiki/Saint-Pierre_i_Miquelon" title="Saint-Pierre i Miquelon">Saint-Pierre i Miquelon</a> <small>(1976–1985 jako departament zamorski Francji)</small></li> <li><a href="/wiki/Saint-Barth%C3%A9lemy" title="Saint-Barthélemy">Saint-Barthélemy</a><sup id="cite_ref-230" class="reference"><a href="#cite_note-230">[B]</a></sup> <small>(1.12.2009–31.12.2011)</small></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Europe.svg" class="mw-file-description" title="Flaga Unii Europejskiej"><img alt="Flaga Unii Europejskiej" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/80px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="80" height="53" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/120px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/160px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a></span> </p><p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:EU_2020.png" class="mw-file-description" title="Mapa Unii Europejskiej"><img alt="Mapa Unii Europejskiej" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/EU_2020.png/80px-EU_2020.png" decoding="async" width="80" height="79" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/EU_2020.png/120px-EU_2020.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/EU_2020.png/160px-EU_2020.png 2x" data-file-width="2206" data-file-height="2190" /></a></span> </p> </div></div><div class="hlist navbox-below below"> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-nav"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-229"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-229">↑</a></span> <span class="reference-text">do 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy, ponownie jako część Unii od 1 grudnia 2009</span> </li> <li id="cite_note-230"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-230">↑</a></span> <span class="reference-text">do 22 lutego 2007 wchodził w skład UE jako integralna część Gwadelupy</span> </li> </ol></div></div> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Strefa_euro" title="Szablon:Strefa euro"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Strefa_euro" title="Dyskusja szablonu:Strefa euro"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Strefa_euro&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Strefa_euro" title="Strefa euro">Strefa euro</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Członkowie <a href="/wiki/Unia_gospodarcza_i_walutowa" title="Unia gospodarcza i walutowa">UGiW</a> i <a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">UE</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a></li> <li><a href="/wiki/Cypr" title="Cypr">Cypr</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Członkowie UGiW spoza UE</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Andora" title="Andora">Andora</a></li> <li><a href="/wiki/Monako" title="Monako">Monako</a></li> <li><a href="/wiki/San_Marino" title="San Marino">San Marino</a></li> <li><a href="/wiki/Watykan" title="Watykan">Watykan</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pozostałe państwa i terytoria spoza UE</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Czarnog%C3%B3ra" title="Czarnogóra">Czarnogóra</a></li> <li><i><a href="/wiki/Kosowo" title="Kosowo">Kosowo</a></i></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Eurozone.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Eurozone.svg/80px-Eurozone.svg.png" decoding="async" width="80" height="81" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Eurozone.svg/120px-Eurozone.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Eurozone.svg/160px-Eurozone.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="456" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Rada_Europy" title="Szablon:Rada Europy"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Rada_Europy" title="Dyskusja szablonu:Rada Europy"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Rada_Europy&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Rada_Europy" title="Rada Europy">Rada Europy</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwa członkowskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Albania" title="Albania">Albania</a></li> <li><a href="/wiki/Andora" title="Andora">Andora</a></li> <li><a href="/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenia</a></li> <li><a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li><a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCan" title="Azerbejdżan">Azerbejdżan</a></li> <li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Bo%C5%9Bnia_i_Hercegowina" title="Bośnia i Hercegowina">Bośnia i Hercegowina</a></li> <li><a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgaria</a></li> <li><a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a></li> <li><a href="/wiki/Cypr" title="Cypr">Cypr</a></li> <li><a href="/wiki/Czarnog%C3%B3ra" title="Czarnogóra">Czarnogóra</a></li> <li><a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a></li> <li><a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li><a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzja</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a></li> <li><a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a href="/wiki/Macedonia_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Macedonia Północna">Macedonia Północna</a></li> <li><a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></li> <li><a href="/wiki/Mo%C5%82dawia" title="Mołdawia">Mołdawia</a></li> <li><a href="/wiki/Monako" title="Monako">Monako</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegia</a></li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/San_Marino" title="San Marino">San Marino</a></li> <li><a href="/wiki/Serbia" title="Serbia">Serbia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcaria</a></li> <li><a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li> <li><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a></li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Kandydaci</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Bia%C5%82oru%C5%9B" title="Białoruś">Białoruś</a></li> <li><a href="/wiki/Kazachstan" title="Kazachstan">Kazachstan</a></li> <li><a href="/wiki/Kosowo" title="Kosowo">Kosowo</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Obserwatorzy</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Izrael</a></li> <li><a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonia</a></li> <li><a href="/wiki/Kanada" title="Kanada">Kanada</a></li> <li><a href="/wiki/Meksyk" title="Meksyk">Meksyk</a></li> <li><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a></li> <li><a href="/wiki/Stolica_Apostolska" title="Stolica Apostolska">Stolica Apostolska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Byli członkowie Rady Europy</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosja</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_Europe.svg" class="mw-file-description" title="Flaga Rady Europy"><img alt="Flaga Rady Europy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/80px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="80" height="53" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/120px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/160px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></a></span><br /><br /><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Council_of_Europe.png" class="mw-file-description" title="Mapa Rady Europy"><img alt="Mapa Rady Europy" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Council_of_Europe.png/80px-Council_of_Europe.png" decoding="async" width="80" height="53" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Council_of_Europe.png/120px-Council_of_Europe.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Council_of_Europe.png/160px-Council_of_Europe.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="200" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:OBWE" title="Szablon:OBWE"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:OBWE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:OBWE (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:OBWE&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (<a href="/wiki/Organizacja_Bezpiecze%C5%84stwa_i_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_w_Europie" title="Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie">OBWE</a>)</div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <p>Państwa członkowskie </p> <ul><li><a href="/wiki/Albania" title="Albania">Albania</a></li> <li><a href="/wiki/Andora" title="Andora">Andora</a></li> <li><a href="/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenia</a></li> <li><a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li><a href="/wiki/Azerbejd%C5%BCan" title="Azerbejdżan">Azerbejdżan</a></li> <li><a href="/wiki/Bia%C5%82oru%C5%9B" title="Białoruś">Białoruś</a></li> <li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Bo%C5%9Bnia_i_Hercegowina" title="Bośnia i Hercegowina">Bośnia i Hercegowina</a></li> <li><a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgaria</a></li> <li><a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a></li> <li><a href="/wiki/Cypr" title="Cypr">Cypr</a></li> <li><a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a></li> <li><a href="/wiki/Czarnog%C3%B3ra" title="Czarnogóra">Czarnogóra</a></li> <li><a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzja</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a></li> <li><a href="/wiki/Kanada" title="Kanada">Kanada</a></li> <li><a href="/wiki/Kazachstan" title="Kazachstan">Kazachstan</a></li> <li><a href="/wiki/Kirgistan" title="Kirgistan">Kirgistan</a></li> <li><a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a href="/wiki/Macedonia_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Macedonia Północna">Macedonia Północna</a></li> <li><a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></li> <li><a href="/wiki/Mo%C5%82dawia" title="Mołdawia">Mołdawia</a></li> <li><a href="/wiki/Monako" title="Monako">Monako</a></li> <li><a href="/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegia</a></li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li><a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosja</a></li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/San_Marino" title="San Marino">San Marino</a></li> <li><a href="/wiki/Serbia" title="Serbia">Serbia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a></li> <li><a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcaria</a></li> <li><a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li> <li><a href="/wiki/Tad%C5%BCykistan" title="Tadżykistan">Tadżykistan</a></li> <li><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><a href="/wiki/Turkmenistan" title="Turkmenistan">Turkmenistan</a></li> <li><a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a></li> <li><a href="/wiki/Uzbekistan" title="Uzbekistan">Uzbekistan</a></li> <li><a href="/wiki/Watykan" title="Watykan">Watykan</a></li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <p>Państwa współpracujące </p> <ul><li><a href="/wiki/Afganistan" title="Afganistan">Afganistan</a></li> <li><a href="/wiki/Algieria" title="Algieria">Algieria</a></li> <li><a href="/wiki/Australia" title="Australia">Australia</a></li> <li><a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egipt</a></li> <li><a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Izrael</a></li> <li><a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonia</a></li> <li><a href="/wiki/Jordania" title="Jordania">Jordania</a></li> <li><a href="/wiki/Korea_Po%C5%82udniowa" title="Korea Południowa">Korea Południowa</a></li> <li><a href="/wiki/Maroko" title="Maroko">Maroko</a></li> <li><a href="/wiki/Tajlandia" title="Tajlandia">Tajlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Tunezja" title="Tunezja">Tunezja</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:OSCE_logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/OSCE_logo.svg/80px-OSCE_logo.svg.png" decoding="async" width="80" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/OSCE_logo.svg/120px-OSCE_logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/OSCE_logo.svg/160px-OSCE_logo.svg.png 2x" data-file-width="815" data-file-height="253" /></a><figcaption></figcaption></figure><br /><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:OSCE_members_and_partners.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/OSCE_members_and_partners.svg/80px-OSCE_members_and_partners.svg.png" decoding="async" width="80" height="41" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/OSCE_members_and_partners.svg/120px-OSCE_members_and_partners.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/OSCE_members_and_partners.svg/160px-OSCE_members_and_partners.svg.png 2x" data-file-width="940" data-file-height="477" /></a><figcaption></figcaption></figure> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Rada_Pa%C5%84stw_Morza_Ba%C5%82tyckiego" title="Szablon:Rada Państw Morza Bałtyckiego"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Rada_Pa%C5%84stw_Morza_Ba%C5%82tyckiego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Rada Państw Morza Bałtyckiego (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Rada_Pa%C5%84stw_Morza_Ba%C5%82tyckiego&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Rada <a href="/wiki/Rada_Pa%C5%84stw_Morza_Ba%C5%82tyckiego" title="Rada Państw Morza Bałtyckiego">Państw Morza Bałtyckiego</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Członkowie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegia</a></li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Obserwatorzy</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Komisja_Europejska" title="Komisja Europejska">Komisja Europejska</a></li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a></li> <li><a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:CBSS-members.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/CBSS-members.png/80px-CBSS-members.png" decoding="async" width="80" height="81" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/CBSS-members.png/120px-CBSS-members.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/CBSS-members.png/160px-CBSS-members.png 2x" data-file-width="415" data-file-height="422" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:NATO" title="Szablon:NATO"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:NATO" title="Dyskusja szablonu:NATO"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:NATO&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/NATO" title="NATO">Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pa%C5%84stwa_cz%C5%82onkowskie_NATO" title="Państwa członkowskie NATO">Państwa członkowskie</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Albania" title="Albania">Albania</a></li> <li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgaria</a></li> <li><a href="/wiki/Czarnog%C3%B3ra" title="Czarnogóra">Czarnogóra</a></li> <li><a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a></li> <li><a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a></li> <li><a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a></li> <li><a href="/wiki/Kanada" title="Kanada">Kanada</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a href="/wiki/Macedonia_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Macedonia Północna">Macedonia Północna</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegia</a></li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a></li> <li><a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li> <li><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Kandydaci</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Bo%C5%9Bnia_i_Hercegowina" title="Bośnia i Hercegowina">Bośnia i Hercegowina</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Struktura</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Rada_P%C3%B3%C5%82nocnoatlantycka" title="Rada Północnoatlantycka">Rada Północnoatlantycka</a></li> <li><a href="/wiki/Grupa_Planowania_Nuklearnego" title="Grupa Planowania Nuklearnego">Grupa Planowania Nuklearnego</a></li> <li><a href="/wiki/Sekretarz_generalny_NATO" title="Sekretarz generalny NATO">Sekretarz Generalny</a></li> <li><a href="/wiki/Sekretariat_Mi%C4%99dzynarodowy_NATO" title="Sekretariat Międzynarodowy NATO">Sekretariat Międzynarodowy</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Zgromadzenie_Parlamentarne_NATO&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zgromadzenie Parlamentarne NATO (strona nie istnieje)">Zgromadzenie Parlamentarne</a></li> <li><a href="/wiki/Komitet_Wojskowy_NATO" title="Komitet Wojskowy NATO">Komitet Wojskowy</a></li> <li><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowy_Sztab_Wojskowy" title="Międzynarodowy Sztab Wojskowy">Międzynarodowy Sztab Wojskowy</a></li> <li><a href="/wiki/Sojusznicze_Dow%C3%B3dztwo_Operacji" title="Sojusznicze Dowództwo Operacji">Sojusznicze Dowództwo Operacji</a></li> <li><a href="/wiki/Sojusznicze_Dow%C3%B3dztwo_ds._Transformacji" title="Sojusznicze Dowództwo ds. Transformacji">Sojusznicze Dowództwo ds. Transformacji</a></li> <li><a href="/wiki/Sojusznicze_Dow%C3%B3dztwo_Si%C5%82_Po%C5%82%C4%85czonych_NATO_w_Brunssum" title="Sojusznicze Dowództwo Sił Połączonych NATO w Brunssum">Sojusznicze Dowództwo Sił Połączonych NATO w Brunssum</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_NATO.svg" class="mw-file-description" title="Flaga NATO"><img alt="Flaga NATO" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Flag_of_NATO.svg/80px-Flag_of_NATO.svg.png" decoding="async" width="80" height="60" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Flag_of_NATO.svg/120px-Flag_of_NATO.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Flag_of_NATO.svg/160px-Flag_of_NATO.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a></span> </p><p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:North_Atlantic_Treaty_Organization_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Mapa NATO"><img alt="Mapa NATO" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/North_Atlantic_Treaty_Organization_%28orthographic_projection%29.svg/80px-North_Atlantic_Treaty_Organization_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="80" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/North_Atlantic_Treaty_Organization_%28orthographic_projection%29.svg/120px-North_Atlantic_Treaty_Organization_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/North_Atlantic_Treaty_Organization_%28orthographic_projection%29.svg/160px-North_Atlantic_Treaty_Organization_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:WTO" title="Szablon:WTO"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:WTO&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:WTO (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:WTO&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Handlu" title="Światowa Organizacja Handlu">Światowa Organizacja Handlu</a> (WTO)</div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Albania" title="Albania">Albania</a></li> <li><a href="/wiki/Angola" title="Angola">Angola</a></li> <li><a href="/wiki/Antigua_i_Barbuda" title="Antigua i Barbuda">Antigua i Barbuda</a></li> <li><a href="/wiki/Arabia_Saudyjska" title="Arabia Saudyjska">Arabia Saudyjska</a></li> <li><a href="/wiki/Argentyna" title="Argentyna">Argentyna</a></li> <li><a href="/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenia</a></li> <li><a href="/wiki/Australia" title="Australia">Australia</a></li> <li><a href="/wiki/Bahrajn" title="Bahrajn">Bahrajn</a></li> <li><a href="/wiki/Bangladesz" title="Bangladesz">Bangladesz</a></li> <li><a href="/wiki/Barbados" title="Barbados">Barbados</a></li> <li><a href="/wiki/Belize" title="Belize">Belize</a></li> <li><a href="/wiki/Benin" title="Benin">Benin</a></li> <li><a href="/wiki/Boliwia" title="Boliwia">Boliwia</a></li> <li><a href="/wiki/Botswana" title="Botswana">Botswana</a></li> <li><a href="/wiki/Brazylia" title="Brazylia">Brazylia</a></li> <li><a href="/wiki/Brunei" title="Brunei">Brunei</a></li> <li><a href="/wiki/Burkina_Faso" title="Burkina Faso">Burkina Faso</a></li> <li><a href="/wiki/Burundi" title="Burundi">Burundi</a></li> <li><a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a></li> <li><a href="/wiki/Chi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Chińska Republika Ludowa">Chiny</a></li> <li><a href="/wiki/Czad" title="Czad">Czad</a></li> <li><a href="/wiki/Czarnog%C3%B3ra" title="Czarnogóra">Czarnogóra</a></li> <li><a href="/wiki/Demokratyczna_Republika_Konga" title="Demokratyczna Republika Konga">Demokratyczna Republika Konga</a></li> <li><a href="/wiki/Dominika" title="Dominika">Dominika</a></li> <li><a href="/wiki/Dominikana" title="Dominikana">Dominikana</a></li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCibuti" title="Dżibuti">Dżibuti</a></li> <li><a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egipt</a></li> <li><a href="/wiki/Ekwador" title="Ekwador">Ekwador</a></li> <li><a href="/wiki/Eswatini" title="Eswatini">Eswatini</a></li> <li><a href="/wiki/Fid%C5%BCi" title="Fidżi">Fidżi</a></li> <li><a href="/wiki/Filipiny" title="Filipiny">Filipiny</a></li> <li><a href="/wiki/Gabon" title="Gabon">Gabon</a></li> <li><a href="/wiki/Gambia" title="Gambia">Gambia</a></li> <li><a href="/wiki/Ghana" title="Ghana">Ghana</a></li> <li><a href="/wiki/Grenada" title="Grenada">Grenada</a></li> <li><a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzja</a></li> <li><a href="/wiki/Gujana" title="Gujana">Gujana</a></li> <li><a href="/wiki/Gwatemala" title="Gwatemala">Gwatemala</a></li> <li><a href="/wiki/Gwinea" title="Gwinea">Gwinea</a></li> <li><a href="/wiki/Gwinea_Bissau" title="Gwinea Bissau">Gwinea Bissau</a></li> <li><a href="/wiki/Haiti" title="Haiti">Haiti</a></li> <li><a href="/wiki/Honduras" title="Honduras">Honduras</a></li> <li><a href="/wiki/Hongkong" title="Hongkong">Hongkong</a></li> <li><a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indie</a></li> <li><a href="/wiki/Indonezja" title="Indonezja">Indonezja</a></li> <li><a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a></li> <li><a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Izrael</a></li> <li><a href="/wiki/Jamajka" title="Jamajka">Jamajka</a></li> <li><a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonia</a></li> <li><a href="/wiki/Jordania" title="Jordania">Jordania</a></li> <li><a href="/wiki/Kambod%C5%BCa" title="Kambodża">Kambodża</a></li> <li><a href="/wiki/Kamerun" title="Kamerun">Kamerun</a></li> <li><a href="/wiki/Kanada" title="Kanada">Kanada</a></li> <li><a href="/wiki/Katar" title="Katar">Katar</a></li> <li><a href="/wiki/Kazachstan" title="Kazachstan">Kazachstan</a></li> <li><a href="/wiki/Kenia" title="Kenia">Kenia</a></li> <li><a href="/wiki/Kirgistan" title="Kirgistan">Kirgistan</a></li> <li><a href="/wiki/Kolumbia" title="Kolumbia">Kolumbia</a></li> <li><a href="/wiki/Kongo" title="Kongo">Kongo</a></li> <li><a href="/wiki/Korea_Po%C5%82udniowa" title="Korea Południowa">Korea Południowa</a></li> <li><a href="/wiki/Kostaryka" title="Kostaryka">Kostaryka</a></li> <li><a href="/wiki/Kuba" title="Kuba">Kuba</a></li> <li><a href="/wiki/Kuwejt" title="Kuwejt">Kuwejt</a></li> <li><a href="/wiki/Lesotho" title="Lesotho">Lesotho</a></li> <li><a href="/wiki/Liechtenstein" title="Liechtenstein">Liechtenstein</a></li> <li><a href="/wiki/Macedonia_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Macedonia Północna">Macedonia Północna</a></li> <li><a href="/wiki/Madagaskar" title="Madagaskar">Madagaskar</a></li> <li><a href="/wiki/Makau" title="Makau">Makau</a></li> <li><a href="/wiki/Malawi" title="Malawi">Malawi</a></li> <li><a href="/wiki/Malediwy" title="Malediwy">Malediwy</a></li> <li><a href="/wiki/Malezja" title="Malezja">Malezja</a></li> <li><a href="/wiki/Mali" title="Mali">Mali</a></li> <li><a href="/wiki/Maroko" title="Maroko">Maroko</a></li> <li><a href="/wiki/Mauretania" title="Mauretania">Mauretania</a></li> <li><a href="/wiki/Mauritius" title="Mauritius">Mauritius</a></li> <li><a href="/wiki/Meksyk" title="Meksyk">Meksyk</a></li> <li><a href="/wiki/Mjanma" title="Mjanma">Mjanma</a></li> <li><a href="/wiki/Mo%C5%82dawia" title="Mołdawia">Mołdawia</a></li> <li><a href="/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolia</a></li> <li><a href="/wiki/Mozambik" title="Mozambik">Mozambik</a></li> <li><a href="/wiki/Namibia" title="Namibia">Namibia</a></li> <li><a href="/wiki/Nepal" title="Nepal">Nepal</a></li> <li><a href="/wiki/Niger" title="Niger">Niger</a></li> <li><a href="/wiki/Nigeria" title="Nigeria">Nigeria</a></li> <li><a href="/wiki/Nikaragua" title="Nikaragua">Nikaragua</a></li> <li><a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegia</a></li> <li><a href="/wiki/Nowa_Zelandia" title="Nowa Zelandia">Nowa Zelandia</a></li> <li><a href="/wiki/Oman" title="Oman">Oman</a></li> <li><a href="/wiki/Pakistan" title="Pakistan">Pakistan</a></li> <li><a href="/wiki/Panama" title="Panama">Panama</a></li> <li><a href="/wiki/Papua-Nowa_Gwinea" title="Papua-Nowa Gwinea">Papua-Nowa Gwinea</a></li> <li><a href="/wiki/Paragwaj" title="Paragwaj">Paragwaj</a></li> <li><a href="/wiki/Peru" title="Peru">Peru</a></li> <li><a href="/wiki/Po%C5%82udniowa_Afryka" title="Południowa Afryka">Południowa Afryka</a></li> <li><a href="/wiki/Republika_%C5%9Arodkowoafryka%C5%84ska" title="Republika Środkowoafrykańska">Republika Środkowoafrykańska</a></li> <li><a href="/wiki/Republika_Zielonego_Przyl%C4%85dka" title="Republika Zielonego Przylądka">Republika Zielonego Przylądka</a></li> <li><a href="/wiki/Rwanda" title="Rwanda">Rwanda</a></li> <li><a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosja</a></li> <li><a href="/wiki/Saint_Kitts_i_Nevis" title="Saint Kitts i Nevis">Saint Kitts i Nevis</a></li> <li><a href="/wiki/Saint_Lucia" title="Saint Lucia">Saint Lucia</a></li> <li><a href="/wiki/Saint_Vincent_i_Grenadyny" title="Saint Vincent i Grenadyny">Saint Vincent i Grenadyny</a></li> <li><a href="/wiki/Salwador" title="Salwador">Salwador</a></li> <li><a href="/wiki/Senegal" title="Senegal">Senegal</a></li> <li><a href="/wiki/Sierra_Leone" title="Sierra Leone">Sierra Leone</a></li> <li><a href="/wiki/Singapur" title="Singapur">Singapur</a></li> <li><a href="/wiki/Sri_Lanka" title="Sri Lanka">Sri Lanka</a></li> <li><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a></li> <li><a href="/wiki/Surinam" title="Surinam">Surinam</a></li> <li><a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcaria</a></li> <li><a href="/wiki/Tanzania" title="Tanzania">Tanzania</a></li> <li><a href="/wiki/Tajlandia" title="Tajlandia">Tajlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Republika_Chi%C5%84ska" title="Republika Chińska">Tajwan</a></li> <li><a href="/wiki/Togo" title="Togo">Togo</a></li> <li><a href="/wiki/Tonga" title="Tonga">Tonga</a></li> <li><a href="/wiki/Trynidad_i_Tobago" title="Trynidad i Tobago">Trynidad i Tobago</a></li> <li><a href="/wiki/Tunezja" title="Tunezja">Tunezja</a></li> <li><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><a href="/wiki/Uganda" title="Uganda">Uganda</a></li> <li><a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a></li> <li><a href="/wiki/Urugwaj" title="Urugwaj">Urugwaj</a></li> <li><a href="/wiki/Wenezuela" title="Wenezuela">Wenezuela</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><a href="/wiki/Wietnam" title="Wietnam">Wietnam</a></li> <li><a href="/wiki/Wybrze%C5%BCe_Ko%C5%9Bci_S%C5%82oniowej" title="Wybrzeże Kości Słoniowej">Wybrzeże Kości Słoniowej</a></li> <li><a href="/wiki/Wyspy_Salomona" title="Wyspy Salomona">Wyspy Salomona</a></li> <li><a href="/wiki/Zambia" title="Zambia">Zambia</a></li> <li><a href="/wiki/Zimbabwe" title="Zimbabwe">Zimbabwe</a></li> <li><a href="/wiki/Zjednoczone_Emiraty_Arabskie" title="Zjednoczone Emiraty Arabskie">Zjednoczone Emiraty Arabskie</a></li> <li><a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unia Europejska</a>, w tym poszczególne państwa członkowskie: <a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgaria</a></li> <li><a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a></li> <li><a href="/wiki/Cypr" title="Cypr">Cypr</a></li> <li><a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a></li> <li><a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a href="/wiki/Malta" title="Malta">Malta</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:WTO_members_and_observers.svg" class="mw-file-description" title="Mapa członków WTO"><img alt="Mapa członków WTO" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/WTO_members_and_observers.svg/80px-WTO_members_and_observers.svg.png" decoding="async" width="80" height="41" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/WTO_members_and_observers.svg/120px-WTO_members_and_observers.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/WTO_members_and_observers.svg/160px-WTO_members_and_observers.svg.png 2x" data-file-width="2754" data-file-height="1398" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:OECD" title="Szablon:OECD"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:OECD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:OECD (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:OECD&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju <a href="/wiki/Organizacja_Wsp%C3%B3%C5%82pracy_Gospodarczej_i_Rozwoju" title="Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju">(OECD)</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwa członkowskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Australia" title="Australia">Australia</a></li> <li><a href="/wiki/Austria" title="Austria">Austria</a></li> <li><a href="/wiki/Belgia" title="Belgia">Belgia</a></li> <li><a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a></li> <li><a href="/wiki/Czechy" title="Czechy">Czechy</a></li> <li><a href="/wiki/Dania" title="Dania">Dania</a></li> <li><a href="/wiki/Estonia" title="Estonia">Estonia</a></li> <li><a href="/wiki/Finlandia" title="Finlandia">Finlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li> <li><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><a href="/wiki/Holandia" title="Holandia">Holandia</a></li> <li><a href="/wiki/Irlandia" title="Irlandia">Irlandia</a></li> <li><a href="/wiki/Islandia" title="Islandia">Islandia</a></li> <li><a href="/wiki/Izrael" title="Izrael">Izrael</a></li> <li><a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonia</a></li> <li><a href="/wiki/Kanada" title="Kanada">Kanada</a></li> <li><a href="/wiki/Kolumbia" title="Kolumbia">Kolumbia</a></li> <li><a href="/wiki/Korea_Po%C5%82udniowa" title="Korea Południowa">Korea Południowa</a></li> <li><a href="/wiki/Kostaryka" title="Kostaryka">Kostaryka</a></li> <li><a href="/wiki/Litwa" title="Litwa">Litwa</a></li> <li><a href="/wiki/Luksemburg" title="Luksemburg">Luksemburg</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%81otwa" title="Łotwa">Łotwa</a></li> <li><a href="/wiki/Meksyk" title="Meksyk">Meksyk</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Norwegia" title="Norwegia">Norwegia</a></li> <li><a href="/wiki/Nowa_Zelandia" title="Nowa Zelandia">Nowa Zelandia</a></li> <li><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><a href="/wiki/Portugalia" title="Portugalia">Portugalia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owacja" title="Słowacja">Słowacja</a></li> <li><a href="/wiki/S%C5%82owenia" title="Słowenia">Słowenia</a></li> <li><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a></li> <li><a href="/wiki/Szwajcaria" title="Szwajcaria">Szwajcaria</a></li> <li><a href="/wiki/Szwecja" title="Szwecja">Szwecja</a></li> <li><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgry</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Byłe państwa członkowskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Wolne_Terytorium_Triestu" title="Wolne Terytorium Triestu">Wolne Terytorium Triestu</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Kandydaci</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Argentyna" title="Argentyna">Argentyna</a></li> <li><a href="/wiki/Brazylia" title="Brazylia">Brazylia</a></li> <li><a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgaria</a></li> <li><a href="/wiki/Chorwacja" title="Chorwacja">Chorwacja</a></li> <li><a href="/wiki/Indonezja" title="Indonezja">Indonezja</a></li> <li><a href="/wiki/Peru" title="Peru">Peru</a></li> <li><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li> <li><a href="/wiki/Tajlandia" title="Tajlandia">Tajlandia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Obserwatorzy</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Republika_Chi%C5%84ska" title="Republika Chińska">Tajwan</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row">Współpracujący</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Brazylia" title="Brazylia">Brazylia</a></li> <li><a href="/wiki/Chi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Chińska Republika Ludowa">Chiny</a></li> <li><a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indie</a></li> <li><a href="/wiki/Indonezja" title="Indonezja">Indonezja</a></li> <li><a href="/wiki/Po%C5%82udniowa_Afryka" title="Południowa Afryka">Południowa Afryka</a></li> <li><a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unia Europejska</a> (<a href="/wiki/Komisja_Europejska" title="Komisja Europejska">Komisja Europejska</a> bierze udział w pracach OECD)</li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row">Organizacje afiliowane</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Mi%C4%99dzynarodowa_Agencja_Energetyczna" title="Międzynarodowa Agencja Energetyczna">Międzynarodowa Agencja Energetyczna</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Agencja_Energii_Nuklearnej&action=edit&redlink=1" class="new" title="Agencja Energii Nuklearnej (strona nie istnieje)">Agencja Energii Nuklearnej</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Europejska_Konferencja_Ministr%C3%B3w_Transportu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Europejska Konferencja Ministrów Transportu (strona nie istnieje)">Europejska Konferencja Ministrów Transportu</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Klub_Sahelu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Klub Sahelu (strona nie istnieje)">Klub Sahelu</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:OECD_member_states_map.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/OECD_member_states_map.svg/80px-OECD_member_states_map.svg.png" decoding="async" width="80" height="41" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/OECD_member_states_map.svg/120px-OECD_member_states_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/OECD_member_states_map.svg/160px-OECD_member_states_map.svg.png 2x" data-file-width="863" data-file-height="443" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:G4" title="Szablon:G4"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:G4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:G4 (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:G4&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Państwa <a href="/wiki/G4" title="G4">G4</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><a href="/wiki/Brazylia" title="Brazylia">Brazylia</a></li> <li><a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indie</a></li> <li><a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonia</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Flag_of_the_United_Nations.svg" class="mw-file-description" title="Flaga ONZ"><img alt="Flaga ONZ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_the_United_Nations.svg/60px-Flag_of_the_United_Nations.svg.png" decoding="async" width="60" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_the_United_Nations.svg/90px-Flag_of_the_United_Nations.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_the_United_Nations.svg/120px-Flag_of_the_United_Nations.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:G6" title="Szablon:G6"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:G6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:G6 (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:G6&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Państwa <a href="/wiki/G6" title="G6">G6</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Państwa członkowskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/22px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/33px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/44px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/22px-Flag_of_Spain.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/33px-Flag_of_Spain.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/44px-Flag_of_Spain.svg.png 2x" data-file-width="750" data-file-height="500" /></span></span> </span><a href="/wiki/Hiszpania" title="Hiszpania">Hiszpania</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/22px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/33px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/44px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></span></span> </span><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/22px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/33px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/44px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/22px-Flag_of_Italy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/33px-Flag_of_Italy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/44px-Flag_of_Italy.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></span></span> </span><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Kandydaci do G6</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/22px-Flag_of_Romania.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/33px-Flag_of_Romania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/44px-Flag_of_Romania.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></span></span> </span><a href="/wiki/Rumunia" title="Rumunia">Rumunia</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:G6_members.svg" class="mw-file-description" title="Mapa G6"><img alt="Mapa G6" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/G6_members.svg/60px-G6_members.svg.png" decoding="async" width="60" height="62" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/G6_members.svg/90px-G6_members.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/G6_members.svg/120px-G6_members.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="520" /></a></span> </p> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:G20" title="Szablon:G20"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:G20&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:G20 (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:G20&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/G20" title="G20">Grupa 20 najważniejszych gospodarek światowych</a></div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/22px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/33px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/44px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Arabia_Saudyjska" title="Arabia Saudyjska">Arabia Saudyjska</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/22px-Flag_of_Argentina.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/33px-Flag_of_Argentina.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/44px-Flag_of_Argentina.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="500" /></span></span> </span><a href="/wiki/Argentyna" title="Argentyna">Argentyna</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Flag_of_Australia.svg/22px-Flag_of_Australia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Flag_of_Australia.svg/33px-Flag_of_Australia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Flag_of_Australia.svg/44px-Flag_of_Australia.svg.png 2x" data-file-width="1280" data-file-height="640" /></span></span> </span><a href="/wiki/Australia" title="Australia">Australia</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/22px-Flag_of_Brazil.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/33px-Flag_of_Brazil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/44px-Flag_of_Brazil.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="700" /></span></span> </span><a href="/wiki/Brazylia" title="Brazylia">Brazylia</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/22px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/33px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/44px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Chi%C5%84ska_Republika_Ludowa" title="Chińska Republika Ludowa">Chiny</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/22px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/33px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/44px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/22px-Flag_of_India.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/33px-Flag_of_India.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/44px-Flag_of_India.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indie</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Flag_of_Indonesia.svg/22px-Flag_of_Indonesia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Flag_of_Indonesia.svg/33px-Flag_of_Indonesia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Flag_of_Indonesia.svg/44px-Flag_of_Indonesia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Indonezja" title="Indonezja">Indonezja</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/22px-Flag_of_Japan.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/33px-Flag_of_Japan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/44px-Flag_of_Japan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Japonia" title="Japonia">Japonia</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg/22px-Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg/33px-Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg/44px-Flag_of_Canada_%28Pantone%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Kanada" title="Kanada">Kanada</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Flag_of_South_Korea.svg/22px-Flag_of_South_Korea.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Flag_of_South_Korea.svg/33px-Flag_of_South_Korea.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Flag_of_South_Korea.svg/44px-Flag_of_South_Korea.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Korea_Po%C5%82udniowa" title="Korea Południowa">Korea Południowa</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/22px-Flag_of_Mexico.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/33px-Flag_of_Mexico.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/44px-Flag_of_Mexico.svg.png 2x" data-file-width="980" data-file-height="560" /></span></span> </span><a href="/wiki/Meksyk" title="Meksyk">Meksyk</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/22px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/33px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/44px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_South_Africa.svg/22px-Flag_of_South_Africa.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_South_Africa.svg/33px-Flag_of_South_Africa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_South_Africa.svg/44px-Flag_of_South_Africa.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Po%C5%82udniowa_Afryka" title="Południowa Afryka">Południowa Afryka</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosja</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></span></span> </span><a href="/wiki/Stany_Zjednoczone" title="Stany Zjednoczone">Stany Zjednoczone</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/22px-Flag_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/33px-Flag_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/44px-Flag_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> </span><a href="/wiki/Turcja" title="Turcja">Turcja</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/22px-Flag_of_Europe.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/33px-Flag_of_Europe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Flag_of_Europe.svg/44px-Flag_of_Europe.svg.png 2x" data-file-width="810" data-file-height="540" /></span></span> </span><a href="/wiki/Unia_Europejska" title="Unia Europejska">Unia Europejska</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/22px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/33px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/44px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielka Brytania</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/22px-Flag_of_Italy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/33px-Flag_of_Italy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/44px-Flag_of_Italy.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></span></span> </span><a href="/wiki/W%C5%82ochy" title="Włochy">Włochy</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski" title="Szablon:Trójkąt Weimarski"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Trójkąt Weimarski (strona nie istnieje)"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski" title="Trójkąt Weimarski">Trójkąt Weimarski</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/22px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/33px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/44px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francja</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/22px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/33px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/44px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a class="mw-selflink selflink">Niemcy</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></span></span> </span><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Plik:Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski.png" class="mw-file-description" title="Mapa Trójkąta Weimarskiego"><img alt="Mapa Trójkąta Weimarskiego" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski.png/60px-Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski.png" decoding="async" width="60" height="61" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski.png/90px-Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski.png/120px-Tr%C3%B3jk%C4%85t_Weimarski.png 2x" data-file-width="415" data-file-height="422" /></a></span> </p> </div></div></div> </div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-g"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<span class="description"><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_niepodleg%C5%82e" class="mw-redirect" title="Państwo niepodległe">państwo niepodległe</a></span>):</div><ul><li><a href="/wiki/International_Standard_Name_Identifier" title="International Standard Name Identifier">ISNI</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000122854945">0000000122854945</a></span></li><li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/189116956">189116956</a></span></li><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/n80125931">n80125931</a></span></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4011882-4">4011882-4</a></span></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00561571">00561571</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12205186t">12205186t</a></span>, <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb152996644">152996644</a></span></li><li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_Universitaire_de_Documentation" title="Système Universitaire de Documentation">SUDOC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/030685435">030685435</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ge135889">ge135889</a></span></li><li><a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_Biblioteka_Narodowa" title="Hiszpańska Biblioteka Narodowa">BNE</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX450924">XX450924</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007559778705171">987007559778705171</a></span></li><li><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Cat%C3%A0leg_d%27autoritats_de_noms_i_t%C3%ADtols_de_Catalunya" class="extiw" title="ca:Catàleg d'autoritats de noms i títols de Catalunya">CANTIC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://cantic.bnc.cat/registres/CUCId/a10958964">a10958964</a></span></li><li><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/CONOR" class="extiw" title="sl:CONOR">CONOR</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://plus.cobiss.si/opac7/conor/337912931">337912931</a></span></li><li><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Chile" class="extiw" title="es:Biblioteca Nacional de Chile">BNC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bncatalogo.cl/F?func=direct&local_base=red10&doc_number=000000337">000000337</a></span></li><li><a href="/wiki/Brazylijska_Biblioteka_Narodowa" title="Brazylijska Biblioteka Narodowa">BLBNB</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://acervo.bn.br/sophia_web/autoridade/detalhe/000023054">000023054</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Korei" title="Biblioteka Narodowa Korei">KRNLK</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://librarian.nl.go.kr/LI/contents/L20101000000.do?id=KSH1998025580">KSH1998025580</a></span></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4169110.html">4169110</a></span></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Germany">place/Germany</a></span></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/germania">germania</a></span></li> <li><a href="/wiki/Encyk%C5%82opedija_suczasnoji_Ukrajiny" title="Encykłopedija suczasnoji Ukrajiny">ЕСУ</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://esu.com.ua/search_articles.php?id=72433">72433</a></span></li> <li><a href="/wiki/Nationalencyklopedin" title="Nationalencyklopedin">NE.se</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/tyskland">tyskland</a></span>, <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/deutschland">deutschland</a></span></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=Tyskland">Tyskland</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1296" class="extiw" title="d:Property:P1296">Catalana</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0220737.xml">0220737</a></span></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=Tyskland">Tyskland</a></span></li> <li><a href="/wiki/Hrvatska_enciklopedija" title="Hrvatska enciklopedija">Hrvatska enciklopedija</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=44490">44490</a></span></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niemcy&oldid=75352861">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niemcy&oldid=75352861</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Niemcy" title="Kategoria:Niemcy">Niemcy</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_cz%C5%82onkowskie_Unii_Europejskiej" title="Kategoria:Państwa członkowskie Unii Europejskiej">Państwa członkowskie Unii Europejskiej</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_nale%C5%BC%C4%85ce_do_NATO" title="Kategoria:Państwa należące do NATO">Państwa należące do NATO</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Cz%C5%82onkowie_Organizacji_Narod%C3%B3w_Zjednoczonych" title="Kategoria:Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych">Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:G8" title="Kategoria:G8">G8</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_w_Europie_Zachodniej" title="Kategoria:Państwa w Europie Zachodniej">Państwa w Europie Zachodniej</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_w_Europie_%C5%9Arodkowej" title="Kategoria:Państwa w Europie Środkowej">Państwa w Europie Środkowej</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Strony_u%C5%BCywaj%C4%85ce_rozszerzenia_Phonos" title="Kategoria:Strony używające rozszerzenia Phonos">Strony używające rozszerzenia Phonos</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytuj_ksi%C4%85%C5%BCk%C4%99_%E2%80%93_autorzy_do_sprawdzenia" title="Kategoria:Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia">Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablony_cytowania_%E2%80%93_problemy_%E2%80%93_cytuj_%E2%80%93_strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Kategoria:Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna">Szablony cytowania – problemy – cytuj – strona główna</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_propozycjami_t%C5%82umacze%C5%84" title="Kategoria:Artykuły z propozycjami tłumaczeń">Artykuły z propozycjami tłumaczeń</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 25 lis 2024, 20:01.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Niemcy&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6df7948d6c-5k98v","wgBackendResponseTime":202,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"3.538","walltime":"4.254","ppvisitednodes":{"value":83702,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":669721,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":169886,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":82,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":364221,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":10,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 3292.190 1 -total"," 47.03% 1548.274 1 Szablon:Przypisy"," 25.99% 855.617 121 Szablon:Cytuj_stronę"," 19.75% 650.165 1 Szablon:Państwo_infobox"," 10.30% 339.116 41 Szablon:Cytuj_książkę"," 9.68% 318.603 16 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 8.04% 264.690 1 Szablon:Infobox_mapa_lokalizacyjna"," 7.16% 235.701 1 Szablon:Infobox_dwie_grafiki"," 7.09% 233.254 1 Szablon:Infobox_2x2_dodaj"," 6.60% 217.147 41 Szablon:Cytuj"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.658","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":47840027,"limit":52428800},"limitreport-logs":"\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\n#prop A = 1\n#prop B = 1\n\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\n#prop A = 1\n#prop B = 1\n{{#invoke:Moduł:Mapa|Infobox}}\ninfobox może wyszukać współrzędne w wikidanych\nargumenty = table#1 {\n [\"category\"] = \"Państwo infobox\",\n [\"precision\"] = \"min\",\n}\nbrak punktów na mapę i współrzędnych, nadszedł czas na Wikidane\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Colloquia Germanica Stetinensia\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Tygodnik Przegląd\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n","limitreport-profile":[["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","520","27.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","280","14.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","200","10.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","180","9.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","160","8.5"],["?","140","7.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","120","6.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","80","4.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getReferencedEntityId","40","2.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpensiveData","40","2.1"],["[others]","120","6.4"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5bcbddc6db-rd7nd","timestamp":"20241127103733","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Niemcy","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Niemcy","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q183","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q183","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-05-10T23:19:48Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/54\/Germany_CIA_map_PL.png","headline":"pa\u0144stwo w Europie \u015arodkowej"}</script> </body> </html>