CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="eu" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Esne - Wikipedia, entziklopedia askea.</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )euwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","urtarrila","otsaila","martxoa","apirila","maiatza","ekaina","uztaila","abuztua","iraila","urria","azaroa","abendua"],"wgRequestId":"8372b87a-c496-4fa6-a715-49b10db4fe09","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Esne","wgTitle":"Esne","wgCurRevisionId":9951489,"wgRevisionId":9951489,"wgArticleId":39607,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Txantiloi-deietan argumentu bikoiztuak erabiltzen dituzten orrialdeak","Wikipedia:Kanpo esteka hautsiak dituzten orri guztiak","Txantiloi batean data parametro ez-egokia duten artikuluak","Betiko hautsitako kanpo estekak dituzten artikuluak","ISBN lotura magikoak dituzten orrialdeak","Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluak","Testuan ingelesa duten artikuluak","Wikipedia:BNE identifikatzailea duten artikuluak","Wikipedia:GND identifikatzailea duten artikuluak","Wikipedia:AAT identifikatzailea duten artikuluak","Wikipedia:Kanpo esteka hautsiak dituzten orriak from abuztua 2024","Esnea"],"wgPageViewLanguage":"eu","wgPageContentLanguage":"eu","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Esne","wgRelevantArticleId":39607,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"eu","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"eu"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":90000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q8495","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"}; RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.gallery","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ErrefAurrebista","ext.gadget.UkensKonkurranse","ext.gadget.TxikipediaTab","ext.gadget.ArtikuluenKalitatea","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eu&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=eu&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eu&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.24"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg/1200px-Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1203"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg/960px-Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="802"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="642"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Esne - Wikipedia, entziklopedia askea."> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//eu.m.wikipedia.org/wiki/Esne"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Aldatu" href="/w/index.php?title=Esne&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (eu)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//eu.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Esne"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eu"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom Jarioa" href="/w/index.php?title=Berezi:AzkenAldaketak&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="auth.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Esne rootpage-Esne skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Edukira joan</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Gunea"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu nagusia" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu nagusia" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu nagusia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu nagusia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mugitu alboko barrara</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ezkutatu</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nabigazioa </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Azala" title="Azala bisitatu [z]" accesskey="z">Azala</a></li><li id="n-Txikipedia" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Txikipedia:Azala">Txikipedia</a></li><li id="n-Ikusgela" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Atari:Hezkuntza/Ikusgela">Ikusgela</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Txokoa" title="Proiektuaren inguruan, zer egin dezakezu, non aurkitu nahi duzuna">Txokoa</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Berezi:AzkenAldaketak" title="Wikiko azken aldaketen zerrenda. [r]" accesskey="r">Aldaketa berriak</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Berezi:Ausazkoa" title="Ausazko orrialde bat kargatu [x]" accesskey="x">Ausazko orria</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Laguntza:Sarrera" title="Aurkitzeko lekua.">Laguntza</a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Berezi:OrrialdeBereziak">Orri bereziak</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Azala" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="Entziklopedia askea" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-eu.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Berezi:Bilatu" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Wikipedia(e)n bilatu [f]" accesskey="f"> Bilatu </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Wikipedia wikian bilatu" aria-label="Wikipedia wikian bilatu" autocapitalize="sentences" title="Wikipedia(e)n bilatu [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Berezi:Bilatu"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Bilatu</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Tresna pertsonalak"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Itxura"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Itxura" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Itxura </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=eu.wikipedia.org&uselang=eu" class="">Dohaintza egin</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Berezi:KontuaSortu&returnto=Esne" title="Kontu bat sortu eta horrekin saioa hastea eskatu nahi genizuke; ez da ezinbestekoa, ordea." class="">Sortu kontua</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Berezi:SaioaHasi&returnto=Esne" title="Izen ematera gonbidatzen zaitugu. [o]" accesskey="o" class="">Hasi saioa</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Aukera gehiago" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Tresna pertsonalak" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Tresna pertsonalak </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=eu.wikipedia.org&uselang=eu">Dohaintza egin</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Berezi:KontuaSortu&returnto=Esne" title="Kontu bat sortu eta horrekin saioa hastea eskatu nahi genizuke; ez da ezinbestekoa, ordea."> Sortu kontua</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Berezi:SaioaHasi&returnto=Esne" title="Izen ematera gonbidatzen zaitugu. [o]" accesskey="o"> Hasi saioa</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Izena eman gabeko erabiltzaileentzako orrialdeak <a href="/wiki/Laguntza:Sarrera" aria-label="Artikuluak aldatzeari buruz gehiago ikasi">gehiago ikasi</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Berezi:NireEkarpenak" title="IP helbide honetatik egindako aldaketen zerrenda [y]" accesskey="y">Ekarpenak</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Berezi:NireEztabaida" title="Zure IParen eztabaida [n]" accesskey="n">Eztabaida</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eⓧ\u003C/a\u003E\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"eu\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv style=\"width: 100%; background-color: #f9f9f9; border-top: 2px solid #000; border-bottom: 2px solid #000; padding: 6px; font-size: 1.2em; text-align: center;\"\u003EParte hartu zabalik ditugun lehiaketetan: \u003Cb\u003E\u003Ca href=\"https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Lehiaketak/Ipuscuatik_Gipuzkoara\" title=\"Atari:Hezkuntza/Lehiaketak/Ipuscuatik Gipuzkoara\"\u003EIpuscuatik Gipuzkoara\u003C/a\u003E\u003C/b\u003E\u0026#160;\u0026#8226;\u0026#32; \u003Cb\u003E\u003Ca href=\"https://eu.wikipedia.org/wiki/Atari:Hezkuntza/Lehiaketak/Estonia\" title=\"Atari:Hezkuntza/Lehiaketak/Estonia\"\u003EEstonia\u003C/a\u003E\u003C/b\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Gunea"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Edukiak" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Edukiak</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mugitu alboko barrara</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ezkutatu</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">⇑ Gora</div> </a> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> 1 Historia </div> </a> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Esnearen_biologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Esnearen_biologia"> <div class="vector-toc-text"> 2 Esnearen biologia </div> </a> <ul id="toc-Esnearen_biologia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Genetika,_histologia_eta_zitologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Genetika,_histologia_eta_zitologia"> <div class="vector-toc-text"> 3 Genetika, histologia eta zitologia </div> </a> <button aria-controls="toc-Genetika,_histologia_eta_zitologia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Erakutsi/ezkutatu Genetika, histologia eta zitologia azpiatal </button> <ul id="toc-Genetika,_histologia_eta_zitologia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Erregulazioa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Erregulazioa"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Erregulazioa </div> </a> <ul id="toc-Erregulazioa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Genomika" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Genomika"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Genomika </div> </a> <ul id="toc-Genomika-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zitologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zitologia"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Zitologia </div> </a> <ul id="toc-Zitologia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Histologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Histologia"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Histologia </div> </a> <ul id="toc-Histologia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Definizioa_eta_lorpena" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Definizioa_eta_lorpena"> <div class="vector-toc-text"> 4 Definizioa eta lorpena </div> </a> <button aria-controls="toc-Definizioa_eta_lorpena-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Erakutsi/ezkutatu Definizioa eta lorpena azpiatal </button> <ul id="toc-Definizioa_eta_lorpena-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Esnea_ekoizten_duten_animaliak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Esnea_ekoizten_duten_animaliak"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Esnea ekoizten duten animaliak </div> </a> <ul id="toc-Esnea_ekoizten_duten_animaliak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jeztea" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jeztea"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Jeztea </div> </a> <ul id="toc-Jeztea-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Esnetarako_behi-azienda_maneiatzeko_faktoreak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Esnetarako_behi-azienda_maneiatzeko_faktoreak"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Esnetarako behi-azienda maneiatzeko faktoreak </div> </a> <ul id="toc-Esnetarako_behi-azienda_maneiatzeko_faktoreak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ezaugarri_orokorrak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ezaugarri_orokorrak"> <div class="vector-toc-text"> 5 Ezaugarri orokorrak </div> </a> <button aria-controls="toc-Ezaugarri_orokorrak-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Erakutsi/ezkutatu Ezaugarri orokorrak azpiatal </button> <ul id="toc-Ezaugarri_orokorrak-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Propietate_fisikoak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Propietate_fisikoak"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Propietate fisikoak </div> </a> <ul id="toc-Propietate_fisikoak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Propietate_kimikoak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Propietate_kimikoak"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Propietate kimikoak </div> </a> <ul id="toc-Propietate_kimikoak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Konposizioa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Konposizioa"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 Konposizioa </div> </a> <ul id="toc-Konposizioa-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Laktosa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Laktosa"> <div class="vector-toc-text"> 5.3.1 Laktosa </div> </a> <ul id="toc-Laktosa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lipido_edo_koipeak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Lipido_edo_koipeak"> <div class="vector-toc-text"> 5.3.2 Lipido edo koipeak </div> </a> <ul id="toc-Lipido_edo_koipeak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kaseinak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Kaseinak"> <div class="vector-toc-text"> 5.3.3 Kaseinak </div> </a> <ul id="toc-Kaseinak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Esne-gazurra" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Esne-gazurra"> <div class="vector-toc-text"> 5.3.4 Esne-gazurra </div> </a> <ul id="toc-Esne-gazurra-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Propietate_mikrobiologikoak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Propietate_mikrobiologikoak"> <div class="vector-toc-text"> 5.4 Propietate mikrobiologikoak </div> </a> <ul id="toc-Propietate_mikrobiologikoak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nutrizio-propietateak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nutrizio-propietateak"> <div class="vector-toc-text"> 5.5 Nutrizio-propietateak </div> </a> <ul id="toc-Nutrizio-propietateak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Prozesu_industrialak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Prozesu_industrialak"> <div class="vector-toc-text"> 6 Prozesu industrialak </div> </a> <button aria-controls="toc-Prozesu_industrialak-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Erakutsi/ezkutatu Prozesu industrialak azpiatal </button> <ul id="toc-Prozesu_industrialak-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Arazketa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Arazketa"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Arazketa </div> </a> <ul id="toc-Arazketa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tratamendu_termikoak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tratamendu_termikoak"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Tratamendu termikoak </div> </a> <ul id="toc-Tratamendu_termikoak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Esnea_merkaturatzean" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Esnea_merkaturatzean"> <div class="vector-toc-text"> 7 Esnea merkaturatzean </div> </a> <ul id="toc-Esnea_merkaturatzean-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Osasunaren_gaineko_ondorioak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Osasunaren_gaineko_ondorioak"> <div class="vector-toc-text"> 8 Osasunaren gaineko ondorioak </div> </a> <button aria-controls="toc-Osasunaren_gaineko_ondorioak-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Erakutsi/ezkutatu Osasunaren gaineko ondorioak azpiatal </button> <ul id="toc-Osasunaren_gaineko_ondorioak-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Onuragarriak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Onuragarriak"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Onuragarriak </div> </a> <ul id="toc-Onuragarriak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Esneari_lotuta_dauden_eritasunak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Esneari_lotuta_dauden_eritasunak"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 Esneari lotuta dauden eritasunak </div> </a> <ul id="toc-Esneari_lotuta_dauden_eritasunak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-«Esne»_izendapena_landare-jatorriko_produktuetarako" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#«Esne»_izendapena_landare-jatorriko_produktuetarako"> <div class="vector-toc-text"> 9 «Esne» izendapena landare-jatorriko produktuetarako </div> </a> <ul id="toc-«Esne»_izendapena_landare-jatorriko_produktuetarako-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ekoizpena" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ekoizpena"> <div class="vector-toc-text"> 10 Ekoizpena </div> </a> <ul id="toc-Ekoizpena-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Erabilera_gastronomikoa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Erabilera_gastronomikoa"> <div class="vector-toc-text"> 11 Erabilera gastronomikoa </div> </a> <ul id="toc-Erabilera_gastronomikoa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Herri-kulturan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Herri-kulturan"> <div class="vector-toc-text"> 12 Herri-kulturan </div> </a> <ul id="toc-Herri-kulturan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oharrak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Oharrak"> <div class="vector-toc-text"> 13 Oharrak </div> </a> <ul id="toc-Oharrak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Erreferentziak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Erreferentziak"> <div class="vector-toc-text"> 14 Erreferentziak </div> </a> <ul id="toc-Erreferentziak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ikus,_gainera" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ikus,_gainera"> <div class="vector-toc-text"> 15 Ikus, gainera </div> </a> <ul id="toc-Ikus,_gainera-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kanpo_estekak" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Kanpo_estekak"> <div class="vector-toc-text"> 16 Kanpo estekak </div> </a> <ul id="toc-Kanpo_estekak-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Edukiak" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Eduki-taula" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Eduki taularen ikusgarritasuna aldatu" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Eduki taularen ikusgarritasuna aldatu </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Esne</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Joan beste hizkuntza batean idatzitako artikulu batera. 219 hizkuntzatan eskuragarri." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-219" aria-hidden="true" > 219 hizkuntza </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Melk" title="Melk – afrikaansa" lang="af" hreflang="af" data-title="Melk" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaansa" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Milch" title="Milch – Suitzako alemana" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Milch" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="Suitzako alemana" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%88%E1%89%B0%E1%89%B5" title="ወተት – amharera" lang="am" hreflang="am" data-title="ወተት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amharera" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Leit" title="Leit – aragoiera" lang="an" hreflang="an" data-title="Leit" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragoiera" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Meolc" title="Meolc – Old English" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Meolc" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="Old English" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%84%D9%8A%D8%A8" title="حليب – arabiera" lang="ar" hreflang="ar" data-title="حليب" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabiera" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9A%DC%A0%DC%92%DC%90_(%DC%95%DC%9D%DC%98%DC%92%DC%90)" title="ܚܠܒܐ (ܕܝܘܒܐ) – Aramaic" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܚܠܒܐ (ܕܝܘܒܐ)" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramaic" class="interlanguage-link-target">ܐܪܡܝܐ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%A8%D9%86" title="لبن – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="لبن" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%96%E0%A7%80%E0%A7%B0" title="গাখীৰ – assamera" lang="as" hreflang="as" data-title="গাখীৰ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="assamera" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Lleche" title="Lleche – asturiera" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Lleche" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiera" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Tcotcocanapo" title="Tcotcocanapo – atikamekwera" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Tcotcocanapo" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="atikamekwera" class="interlanguage-link-target">Atikamekw</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A7" title="दूध – awadhiera" lang="awa" hreflang="awa" data-title="दूध" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="awadhiera" class="interlanguage-link-target">अवधी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Millk%27i" title="Millk'i – aimara" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Millk'i" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="aimara" class="interlanguage-link-target">Aymar aru</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCd" title="Süd – azerbaijanera" lang="az" hreflang="az" data-title="Süd" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaijanera" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AF" title="سود – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="سود" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D2%BA%D3%A9%D1%82" title="Һөт – baxkirera" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Һөт" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baxkirera" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Susu" title="Susu – baliera" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Susu" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="baliera" class="interlanguage-link-target">Basa Bali</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Muich" title="Muich – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Muich" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/P%C4%97ins" title="Pėins – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Pėins" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Gatas" title="Gatas – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Gatas" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%BE" title="Малако – bielorrusiera" lang="be" hreflang="be" data-title="Малако" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="bielorrusiera" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%BE" title="Малако – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Малако" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Laban" title="Laban – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Laban" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target">Betawi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%BE" title="Мляко – bulgariera" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Мляко" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgariera" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A7" title="दूध – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="दूध" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Banyu_susu" title="Banyu susu – Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Banyu susu" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target">Banjar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/N%C9%94n%C9%94" title="Nɔnɔ – bambarera" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Nɔnɔ" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="bambarera" class="interlanguage-link-target">Bamanankan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A7" title="দুধ – bengalera" lang="bn" hreflang="bn" data-title="দুধ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalera" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Laezh" title="Laezh – bretoiera" lang="br" hreflang="br" data-title="Laezh" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoiera" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Mlijeko" title="Mlijeko – bosniera" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Mlijeko" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniera" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D2%BA%D2%AF%D0%BD" title="Һүн – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Һүн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artikulu nabarmenduak"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Llet" title="Llet – katalana" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Llet" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="katalana" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/N%C3%A8ng" title="Nèng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Nèng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%83%D1%80%D0%B0" title="Шура – txetxenera" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Шура" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="txetxenera" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Gatas_(pagkaon)" title="Gatas (pagkaon) – cebuanoera" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Gatas (pagkaon)" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuanoera" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chy mw-list-item"><a href="https://chy.wikipedia.org/wiki/Matana" title="Matana – txeieneera" lang="chy" hreflang="chy" data-title="Matana" data-language-autonym="Tsetsêhestâhese" data-language-local-name="txeieneera" class="interlanguage-link-target">Tsetsêhestâhese</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1" title="شیر – erdialdeko kurduera" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="شیر" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="erdialdeko kurduera" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Latti" title="Latti – korsikera" lang="co" hreflang="co" data-title="Latti" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="korsikera" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Ml%C3%A9ko" title="Mléko – txekiera" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Mléko" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="txekiera" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Ml%C3%A9k%C3%B2" title="Mlékò – Kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Mlékò" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="Kashubian" class="interlanguage-link-target">Kaszëbsczi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BB%D1%A3%D0%BA%D0%BE" title="Млѣко – elizako eslaviera" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Млѣко" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="elizako eslaviera" class="interlanguage-link-target">Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%C4%95%D1%82" title="Сĕт – txuvaxera" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Сĕт" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="txuvaxera" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Llaeth" title="Llaeth – galesa" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Llaeth" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galesa" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/M%C3%A6lk" title="Mælk – daniera" lang="da" hreflang="da" data-title="Mælk" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="daniera" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Bihim" title="Bihim – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Bihim" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target">Dagbanli</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Milch" title="Milch – alemana" lang="de" hreflang="de" data-title="Milch" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemana" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C4%B1t" title="Şıt – Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Şıt" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A7" title="दूध – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="दूध" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target">डोटेली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%AC%CE%BB%CE%B1" title="Γάλα – greziera" lang="el" hreflang="el" data-title="Γάλα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="greziera" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Milk" title="Milk – ingelesa" lang="en" hreflang="en" data-title="Milk" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ingelesa" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artikulu onak"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Lakto" title="Lakto – esperantoa" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Lakto" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperantoa" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artikulu nabarmenduak"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Leche" title="Leche – gaztelania" lang="es" hreflang="es" data-title="Leche" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="gaztelania" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Piim" title="Piim – estoniera" lang="et" hreflang="et" data-title="Piim" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoniera" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Lechi" title="Lechi – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Lechi" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9%DB%8C)" title="شیر (خوراکی) – persiera" lang="fa" hreflang="fa" data-title="شیر (خوراکی)" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persiera" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Maito" title="Maito – finlandiera" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Maito" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finlandiera" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Piim" title="Piim – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Piim" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Sucu" title="Sucu – fijiera" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Sucu" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fijiera" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Mj%C3%B3lk" title="Mjólk – faroera" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Mjólk" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="faroera" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Lait" title="Lait – frantsesa" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Lait" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="frantsesa" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Moolk" title="Moolk – iparraldeko frisiera" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Moolk" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="iparraldeko frisiera" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Lat" title="Lat – friulera" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Lat" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulera" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Molke" title="Molke – mendebaldeko frisiera" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Molke" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="mendebaldeko frisiera" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Bainne" title="Bainne – irlandera" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Bainne" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandera" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E5%A5%B6" title="奶 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="奶" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Dil%C3%A8t" title="Dilèt – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Dilèt" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Bainne" title="Bainne – Eskoziako gaelikoa" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Bainne" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="Eskoziako gaelikoa" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Leite" title="Leite – galiziera" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Leite" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galiziera" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Kamby" title="Kamby – guaraniera" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Kamby" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guaraniera" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%BC%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%BB%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%BA%F0%90%8D%83" title="𐌼𐌹𐌻𐌿𐌺𐍃 – Gothic" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌼𐌹𐌻𐌿𐌺𐍃" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="Gothic" class="interlanguage-link-target">𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%A6%E0%AB%82%E0%AA%A7" title="દૂધ – gujaratera" lang="gu" hreflang="gu" data-title="દૂધ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="gujaratera" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guc mw-list-item"><a href="https://guc.wikipedia.org/wiki/Leechi" title="Leechi – Wayuu" lang="guc" hreflang="guc" data-title="Leechi" data-language-autonym="Wayuunaiki" data-language-local-name="Wayuu" class="interlanguage-link-target">Wayuunaiki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Bainney" title="Bainney – manxera" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Bainney" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manxera" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Madara" title="Madara – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Madara" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Waiu" title="Waiu – hawaiiera" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Waiu" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="hawaiiera" class="interlanguage-link-target">Hawaiʻi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%97%D7%9C%D7%91" title="חלב – hebreera" lang="he" hreflang="he" data-title="חלב" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreera" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A7" title="दूध – hindia" lang="hi" hreflang="hi" data-title="दूध" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindia" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Duudh" title="Duudh – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Duudh" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Mlijeko" title="Mlijeko – kroaziera" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Mlijeko" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="kroaziera" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/L%C3%A8t_(likid)" title="Lèt (likid) – Haitiko kreolera" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Lèt (likid)" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="Haitiko kreolera" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Tej" title="Tej – hungariera" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Tej" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hungariera" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9" title="Կաթ – armeniera" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Կաթ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armeniera" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Lacte" title="Lacte – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Lacte" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Tusu" title="Tusu – ibanera" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Tusu" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="ibanera" class="interlanguage-link-target">Jaku Iban</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Susu" title="Susu – indonesiera" lang="id" hreflang="id" data-title="Susu" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesiera" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Immuk" title="Immuk – Inupiaq" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Immuk" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="Inupiaq" class="interlanguage-link-target">Iñupiatun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Gatas" title="Gatas – ilocanoera" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Gatas" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocanoera" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%83%D1%80%D0%B0" title="Шура – ingushera" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Шура" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ingushera" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Lakto" title="Lakto – idoa" lang="io" hreflang="io" data-title="Lakto" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="idoa" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Mj%C3%B3lk" title="Mjólk – islandiera" lang="is" hreflang="is" data-title="Mjólk" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandiera" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Latte" title="Latte – italiera" lang="it" hreflang="it" data-title="Latte" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiera" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E4%B9%B3" title="乳 – japoniera" lang="ja" hreflang="ja" data-title="乳" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoniera" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Milk" title="Milk – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Milk" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/ladru" title="ladru – lojbana" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="ladru" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojbana" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Susu" title="Susu – javera" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Susu" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javera" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%94" title="რძე – georgiera" lang="ka" hreflang="ka" data-title="რძე" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="georgiera" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Ayefki" title="Ayefki – kabiliera" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Ayefki" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabiliera" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Naal%C9%A9m" title="Naalɩm – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Naalɩm" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/A%CC%B1baan_(a%CC%B1sa%CC%B1khwot)" title="A̱baan (a̱sa̱khwot) – tyapa" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="A̱baan (a̱sa̱khwot)" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyapa" class="interlanguage-link-target">Tyap</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Puwan" title="Puwan – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Puwan" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target">Kumoring</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Сүт – kazakhera" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Сүт" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakhera" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B9%E0%B2%BE%E0%B2%B2%E0%B3%81" title="ಹಾಲು – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಹಾಲು" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%A0%96" title="젖 – koreera" lang="ko" hreflang="ko" data-title="젖" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreera" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8E%D1%82" title="Сют – karachayera-balkarera" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Сют" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="karachayera-balkarera" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%84%D8%AF" title="دۄد – kaxmirera" lang="ks" hreflang="ks" data-title="دۄد" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="kaxmirera" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Milesch" title="Milesch – koloniera" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Milesch" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="koloniera" class="interlanguage-link-target">Ripoarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C3%AEr" title="Şîr – kurduera" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Şîr" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurduera" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Leth" title="Leth – kornubiera" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Leth" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornubiera" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Сүт – kirgizera" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Сүт" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirgizera" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Lac" title="Lac – latina" lang="la" hreflang="la" data-title="Lac" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latina" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Leche" title="Leche – ladinoa" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Leche" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladinoa" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/M%C3%ABllech" title="Mëllech – luxenburgera" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Mëllech" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxenburgera" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Lete" title="Lete – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Lete" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/M%C3%A8lk" title="Mèlk – limburgera" lang="li" hreflang="li" data-title="Mèlk" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburgera" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/L%C3%A6te" title="Læte – liguriera" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Læte" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="liguriera" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Lat" title="Lat – lombardiera" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Lat" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardiera" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/M%C3%ADliki" title="Míliki – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Míliki" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target">Lingála</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%99%E0%BA%BB%E0%BA%A1" title="ນົມ – laosera" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ນົມ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laosera" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Pienas" title="Pienas – lituaniera" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Pienas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituaniera" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Piens" title="Piens – letoniera" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Piens" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letoniera" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Susu" title="Susu – madurera" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Susu" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="madurera" class="interlanguage-link-target">Madhurâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A7" title="दूध – maithilia" lang="mai" hreflang="mai" data-title="दूध" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithilia" class="interlanguage-link-target">मैथिली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Susu" title="Susu – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Susu" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target">Basa Banyumasan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%BE%D1%84%D1%86%D0%B0" title="Лофца – mokxera" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Лофца" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="mokxera" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Ronono" title="Ronono – malgaxea" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Ronono" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaxea" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Wai%C5%AB" title="Waiū – maoriera" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Waiū" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="maoriera" class="interlanguage-link-target">Māori</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Susu" title="Susu – minangkabauera" lang="min" hreflang="min" data-title="Susu" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabauera" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%BE" title="Млеко – mazedoniera" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Млеко" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="mazedoniera" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B5%BD" title="പാൽ – malabarera" lang="ml" hreflang="ml" data-title="പാൽ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malabarera" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D2%AF" title="Сүү – mongoliera" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Сүү" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongoliera" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mos mw-list-item"><a href="https://mos.wikipedia.org/wiki/B%C4%A9isem" title="Bĩisem – mossiera" lang="mos" hreflang="mos" data-title="Bĩisem" data-language-autonym="Moore" data-language-local-name="mossiera" class="interlanguage-link-target">Moore</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A7" title="दूध – marathera" lang="mr" hreflang="mr" data-title="दूध" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathera" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Susu" title="Susu – malaysiera" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Susu" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaysiera" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Lheite" title="Lheite – mirandesa" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Lheite" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandesa" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B7" title="နို့ – birmaniera" lang="my" hreflang="my" data-title="နို့" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmaniera" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BE" title="Ловсо – erziera" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Ловсо" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erziera" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D9%90%D8%B1" title="گِر – mazandarandera" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="گِر" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandarandera" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Chichihualatl" title="Chichihualatl – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Chichihualatl" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target">Nāhuatl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Melk" title="Melk – behe-alemana" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Melk" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="behe-alemana" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Melk" title="Melk – behe-saxoiera" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Melk" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="behe-saxoiera" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%A7" title="दुध – nepalera" lang="ne" hreflang="ne" data-title="दुध" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalera" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%81" title="दुरु – newarera" lang="new" hreflang="new" data-title="दुरु" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newarera" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Melk_(drank)" title="Melk (drank) – nederlandera" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Melk (drank)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="nederlandera" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Mj%C3%B8lk" title="Mjølk – nynorsk (norvegiera)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Mjølk" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="nynorsk (norvegiera)" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Melk" title="Melk – bokmål (norvegiera)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Melk" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="bokmål (norvegiera)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Lait" title="Lait – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Lait" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/Abe%CA%BC" title="Abeʼ – navajoera" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Abeʼ" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="navajoera" class="interlanguage-link-target">Diné bizaad</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Lach" title="Lach – okzitaniera" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Lach" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="okzitaniera" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Maido" title="Maido – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Maido" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target">Livvinkarjala</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AC%B7%E0%AD%80%E0%AC%B0" title="କ୍ଷୀର – oriya" lang="or" hreflang="or" data-title="କ୍ଷୀର" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="oriya" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%C3%86%D1%85%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Æхсыр – osetiera" lang="os" hreflang="os" data-title="Æхсыр" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="osetiera" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%A6%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%A7" title="ਦੁੱਧ – punjabera" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਦੁੱਧ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="punjabera" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Lait" title="Lait – Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Lait" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Milch" title="Milch – Palatine German" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Milch" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="Palatine German" class="interlanguage-link-target">Pälzisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mleko" title="Mleko – poloniera" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Mleko" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="poloniera" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/L%C3%A0it" title="Làit – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Làit" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%8F%D8%AF%DA%BE" title="دُدھ – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="دُدھ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D9%8A%D8%AF%DB%90" title="شيدې – paxtunera" lang="ps" hreflang="ps" data-title="شيدې" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paxtunera" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Leite" title="Leite – portugesa" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Leite" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugesa" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Lichi" title="Lichi – kitxua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Lichi" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="kitxua" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Amata" title="Amata – rundiera" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Amata" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="rundiera" class="interlanguage-link-target">Ikirundi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Lapte" title="Lapte – errumaniera" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Lapte" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="errumaniera" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Lapti" title="Lapti – aromaniera" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Lapti" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="aromaniera" class="interlanguage-link-target">Armãneashti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE" title="Молоко – errusiera" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Молоко" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="errusiera" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE" title="Молоко – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Молоко" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A5%80%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A5%8D" title="क्षीरम् – sanskritoa" lang="sa" hreflang="sa" data-title="क्षीरम्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sanskritoa" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D2%AE%D2%AF%D1%82" title="Үүт – sakhera" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Үүт" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="sakhera" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%9B%E1%B1%B3%E1%B1%A3%E1%B1%9F" title="ᱛᱳᱣᱟ – santalera" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱛᱳᱣᱟ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santalera" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Latti" title="Latti – siziliera" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Latti" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siziliera" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Milk" title="Milk – eskoziera" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Milk" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="eskoziera" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%8A%D8%B1" title="کير – sindhia" lang="sd" hreflang="sd" data-title="کير" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhia" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Mlijeko" title="Mlijeko – serbokroaziera" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Mlijeko" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbokroaziera" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Ak%CA%B7fay" title="Akʷfay – tachelhita" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Akʷfay" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="tachelhita" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%81%BC%E1%80%99%E1%80%BA%E1%82%89%E1%81%BC%E1%80%B0%E1%80%99%E1%80%BA%E1%80%B8" title="ၼမ်ႉၼူမ်း – shanera" lang="shn" hreflang="shn" data-title="ၼမ်ႉၼူမ်း" data-language-autonym="တႆး" data-language-local-name="shanera" class="interlanguage-link-target">တႆး</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B7%83%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B7%80_%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%92" title="සත්ත්‍ව කිරි – sinhala" lang="si" hreflang="si" data-title="සත්ත්‍ව කිරි" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="sinhala" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Milk" title="Milk – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Milk" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Mlieko_(cicavce)" title="Mlieko (cicavce) – eslovakiera" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Mlieko (cicavce)" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovakiera" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Mleko" title="Mleko – esloveniera" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Mleko" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveniera" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Mukaka" title="Mukaka – shonera" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Mukaka" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shonera" class="interlanguage-link-target">ChiShona</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Caano" title="Caano – somaliera" lang="so" hreflang="so" data-title="Caano" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somaliera" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Qum%C3%ABshti" title="Qumështi – albaniera" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Qumështi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albaniera" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%BE" title="Млеко – serbiera" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Млеко" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbiera" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn mw-list-item"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Merki" title="Merki – sranan tongoa" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Merki" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="sranan tongoa" class="interlanguage-link-target">Sranantongo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Susu" title="Susu – sundanera" lang="su" hreflang="su" data-title="Susu" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundanera" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Mj%C3%B6lk" title="Mjölk – suediera" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Mjölk" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suediera" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Maziwa" title="Maziwa – swahilia" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Maziwa" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="swahilia" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/hacul" title="hacul – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="hacul" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target">Sakizaya</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%BE%E0%AE%B2%E0%AF%8D_(%E0%AE%AA%E0%AE%BE%E0%AE%A9%E0%AE%AE%E0%AF%8D)" title="பால் (பானம்) – tamilera" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பால் (பானம்)" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilera" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AA%E0%B3%87%E0%B2%B0%E0%B3%8D" title="ಪೇರ್ – Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಪೇರ್" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target">ತುಳು</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AA%E0%B0%BE%E0%B0%B2%E0%B1%81" title="పాలు – telugua" lang="te" hreflang="te" data-title="పాలు" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugua" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B8%D1%80" title="Шир – tajikera" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Шир" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tajikera" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%99%E0%B8%A1" title="นม – thailandiera" lang="th" hreflang="th" data-title="นม" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thailandiera" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/S%C3%BC%C3%BDt" title="Süýt – turkmenera" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Süýt" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmenera" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Gatas" title="Gatas – tagaloa" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Gatas" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagaloa" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tn mw-list-item"><a href="https://tn.wikipedia.org/wiki/Mashi" title="Mashi – tswanera" lang="tn" hreflang="tn" data-title="Mashi" data-language-autonym="Setswana" data-language-local-name="tswanera" class="interlanguage-link-target">Setswana</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCt" title="Süt – turkiera" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Süt" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turkiera" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D3%A9%D1%82" title="Сөт – tatarera" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Сөт" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatarera" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D2%AF%D1%82" title="Сүт – tuvera" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Сүт" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="tuvera" class="interlanguage-link-target">Тыва дыл</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%99%D3%A7%D0%BB" title="Йӧл – udmurtera" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Йӧл" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="udmurtera" class="interlanguage-link-target">Удмурт</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE" title="Молоко – ukrainera" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Молоко" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainera" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%DA%BE" title="دودھ – urdua" lang="ur" hreflang="ur" data-title="دودھ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdua" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Sut" title="Sut – uzbekera" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Sut" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbekera" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Late" title="Late – veneziera" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Late" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="veneziera" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Maid" title="Maid – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Maid" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/S%E1%BB%AFa" title="Sữa – vietnamera" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Sữa" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamera" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Melk" title="Melk – West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Melk" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Milig" title="Milig – volapük" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Milig" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="volapük" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Laecea" title="Laecea – valoniera" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Laecea" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="valoniera" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Gatas" title="Gatas – warayera" lang="war" hreflang="war" data-title="Gatas" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="warayera" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%B9%B3" title="乳 – wu txinera" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="乳" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu txinera" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%9F%E1%83%90_(%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98)" title="ბჟა (პროდუქტი) – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ბჟა (პროდუქტი)" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%99%D7%9C%D7%9A" title="מילך – yiddisha" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מילך" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddisha" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Noemz" title="Noemz – zhuangera" lang="za" hreflang="za" data-title="Noemz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="zhuangera" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B4%B0%E2%B4%BD%E2%B5%AF%E2%B4%BC%E2%B4%B0%E2%B5%A2" title="ⴰⴽⵯⴼⴰⵢ – amazigera estandarra" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⴰⴽⵯⴼⴰⵢ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="amazigera estandarra" class="interlanguage-link-target">ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%B9%B3" title="乳 – txinera" lang="zh" hreflang="zh" data-title="乳" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="txinera" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%B9%A9" title="湩 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="湩" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Leng" title="Leng – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Leng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%A5%B6" title="奶 – kantonera" lang="yue" hreflang="yue" data-title="奶" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantonera" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Ubisi" title="Ubisi – zuluera" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Ubisi" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zuluera" class="interlanguage-link-target">IsiZulu</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q8495#sitelinks-wikipedia" title="Aldatu hizkuntzen arteko loturak" class="wbc-editpage">Aldatu loturak</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Izen-tarteak"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Esne" title="Eduki orrialdea ikusi [c]" accesskey="c">Artikulua</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Eztabaida:Esne" rel="discussion" title="Artikuluari buruzko eztabaida [t]" accesskey="t">Eztabaida</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aldatu hizkuntza aldaera" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >euskara </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Ikusketak"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Esne">Irakurri</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit" title="Orri hau aldatu [v]" accesskey="v">Aldatu</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit" title="Idatzi orri honen iturburu kodea [e]" accesskey="e">Aldatu iturburu kodea</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&action=history" title="Artikulu honen aurreko bertsioak. [h]" accesskey="h">Ikusi historia</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Tresnak" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Tresnak </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Tresnak</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mugitu alboko barrara</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ezkutatu</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> Ekintzak </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Esne">Irakurri</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit" title="Orri hau aldatu [v]" accesskey="v">Aldatu</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit" title="Idatzi orri honen iturburu kodea [e]" accesskey="e">Aldatu iturburu kodea</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&action=history">Ikusi historia</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Orokorra </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Berezi:ZerkLotzenDuHona/Esne" title="Orri honetaranzko esteka duten wiki orri guztien zerrenda [j]" accesskey="j">Honanzko esteka duten orriak</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Berezi:RecentChangesLinked/Esne" rel="nofollow" title="Orri honetatik esteka duten orrietako azken aldaketak [k]" accesskey="k">Lotutako orrietako aldaketak</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=eu" title="Irudiak edo media fitxategiak igo [u]" accesskey="u">Fitxategia igo</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&oldid=9951489" title="Orriaren bertsio honetaranzko esteka iraunkorra">Lotura iraunkorra</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&action=info" title="Orrialde honi buruzko informazio gehiago">Orri honen datuak</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Berezi:CiteThisPage&page=Esne&id=9951489&wpFormIdentifier=titleform" title="Orri honen aipua egiteko moduari buruzko informazioa">Artikulu hau aipatu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Berezi:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Feu.wikipedia.org%2Fwiki%2FEsne">URL laburra lortu</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Berezi:QrCode&url=https%3A%2F%2Feu.wikipedia.org%2Fwiki%2FEsne">QR kodea jaitsi</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Inprimatu/esportatu </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Berezi:Book&bookcmd=book_creator&referer=Esne">Liburu bat sortu</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Berezi:DownloadAsPdf&page=Esne&action=show-download-screen">Deskargatu PDF formatuan</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Esne&printable=yes" title="Orrialde honen bertsio inprimagarria [p]" accesskey="p">Inprimatzeko bertsioa</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Beste proiektuetan </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Milk" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q8495" title="Datuen biltegi elementu batera lotuta [g]" accesskey="g">Wikidata itema</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Itxura"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Itxura</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mugitu alboko barrara</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ezkutatu</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-1-Wikipedia10000" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Wikipedia:Wikipedia_guztiek_izan_beharreko_artikuluen_zerrenda/3._maila" title="Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da"><img alt="Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Wikipedia-1000.png/20px-Wikipedia-1000.png" decoding="async" width="20" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Wikipedia-1000.png/40px-Wikipedia-1000.png 1.5x" data-file-width="1122" data-file-height="1024" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Wikipedia, Entziklopedia askea</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="eu" dir="ltr"> <table class="infobox" style="width:22em"><tbody><tr><th colspan="2" class="hd" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;background-color: #DBA901">Esne</th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;border-top: 2px solid #DBA901; border-bottom: 2px solid #DBA901; background-color:#DBA901;"><a href="/wiki/Elikagai" title="Elikagai">janari</a>, <a href="/w/index.php?title=Sukaldaritzako_osagai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sukaldaritzako osagai (sortu gabe)">sukaldaritzako osagai</a>, <a href="/w/index.php?title=Body_fluid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Body fluid (sortu gabe)">body fluid</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1058795?uselang=eu"><img alt="Itzuli" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a>, <a href="/wiki/Emultsio" title="Emultsio">emultsio</a>, <a href="/w/index.php?title=Secretion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Secretion (sortu gabe)">secretion</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q12334861?uselang=eu"><img alt="Itzuli" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a>, <a href="/w/index.php?title=Particular_anatomical_entity&action=edit&redlink=1" class="new" title="Particular anatomical entity (sortu gabe)">particular anatomical entity</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q112826975?uselang=eu"><img alt="Itzuli" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a>, <a href="/w/index.php?title=Dairy-milk_beverage&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dairy-milk beverage (sortu gabe)">dairy-milk beverage</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q115435123?uselang=eu"><img alt="Itzuli" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> eta <a href="/w/index.php?title=Edari_ez_alkoholiko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Edari ez alkoholiko (sortu gabe)">edari ez alkoholiko</a></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center"><a href="/wiki/Fitxategi:Glass_of_Milk_(33657535532).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg/330px-Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg" decoding="async" width="260" height="261" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg/500px-Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg/960px-Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg 2x" data-file-width="1566" data-file-height="1570" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="text-align:left">Osagaiak</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/Ur_likido" class="mw-redirect" title="Ur likido">ur likidoa</a>, <a href="/wiki/Proteina" title="Proteina">proteina</a>, <a href="/wiki/Koipe" title="Koipe">koipea</a>, <a href="/wiki/Sodio_kloruro" title="Sodio kloruro">sodio kloruroa</a>, <a href="/wiki/Kaltzio" title="Kaltzio">kaltzioa</a>, <a href="/w/index.php?title=Fat_soluble_vitamins&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fat soluble vitamins (sortu gabe)">fat soluble vitamins</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q4389811?uselang=eu"><img alt="Itzuli" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a>, <a href="/wiki/Fosforo" title="Fosforo">fosforoa</a>, <a href="/wiki/Karbono_hidrato" title="Karbono hidrato">karbono hidratoa</a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q6164057" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q6164057">Q6164057</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q6164057?uselang=eu"><img alt="Itzuli" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a>, <a href="/wiki/Potasio" title="Potasio">potasioa</a> eta <a href="/wiki/Magnesio" title="Magnesio">magnesioa</a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="text-align:center;background-color: #DBA901">Historia</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="text-align:left">Honen produktua</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/Ugaztun" title="Ugaztun">ugaztun</a> eta <a href="/w/index.php?title=Milk_yielding_animal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Milk yielding animal (sortu gabe)">milk yielding animal</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q110878538?uselang=eu"><img alt="Itzuli" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a></td></tr></tbody></table> Esnea <a href="/wiki/Ugaztun" title="Ugaztun">ugaztunen</a> <a href="/wiki/Ugatz-guruin" class="mw-redirect" title="Ugatz-guruin">ugatz-guruinen</a> <a href="/wiki/Zelula" title="Zelula">zelulek</a> sortutako jariakin nutritibo bat da. Ugaztunen artean <a href="/wiki/Monotrema" class="mw-redirect" title="Monotrema">monotremek</a> ere jariatzen dute. Bere funtzio nagusia <a href="/wiki/Kume" class="mw-redirect" title="Kume">kumeak</a> elikatzea da, beste <a href="/wiki/Elikagai" title="Elikagai">elikagai</a> batzuk <a href="/wiki/Digestio" title="Digestio">digeritzeko</a> gai izan arte, euren <a href="/wiki/Traktu_gastrointestinal" title="Traktu gastrointestinal">traktu gastrointestinala</a> <a href="/wiki/Patogeno" title="Patogeno">patogenoetatik</a>, <a href="/wiki/Toxina" title="Toxina">toxinetatik</a> eta <a href="/wiki/Hantura" title="Hantura">hanturatik</a> babesteaz gain, euren <a href="/w/index.php?title=Osasun_metaboliko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Osasun metaboliko (sortu gabe)">osasun metabolikoan</a> laguntzea <a href="/wiki/Energia" title="Energia">energia</a> lortzeko prozesuak erregulatuz, bereziki <a href="/wiki/Glukosa" title="Glukosa">glukosaren</a> eta <a href="/wiki/Intsulina" title="Intsulina">intsulinaren</a> <a href="/wiki/Metabolismo" title="Metabolismo">metabolismoa</a><a href="#cite_note-1">[1]</a>. Ahalmen hori da ugaztunak definitzen dituzten ezaugarrietako bat. Ugaztunen kumeek (<a href="/w/index.php?title=Bularreko_haur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bularreko haur (sortu gabe)">bularreko haurrak</a> gizakien kasuan) <a href="/wiki/Titia_kendu" class="mw-redirect" title="Titia kendu">titia kendu</a> arte irensten duten <a href="/wiki/Fluido" title="Fluido">fluido</a> bakarra da. <a href="/wiki/Erditze" class="mw-redirect" title="Erditze">Erditzearen</a> aurreko eta ondorengo egunetan eme baten esne-jariaketa <a href="/wiki/Oritza" class="mw-redirect" title="Oritza">oritza</a> deitzen da. Komertzialki esnea irakurtzen dugunean, <a href="/wiki/Behi-esne" title="Behi-esne">behi-esneari</a> egiten zaio aipamena. Aldiz, ardi edo ahuntz esneaz ariko bagina, ardi esne edo ahuntz esne bezala izendatuko genuke. Etxeko ugaztun batzuen esneak (batez ere, <a href="/wiki/Behi" title="Behi">behiarenak</a>, baina baita <a href="/wiki/Bufalo" class="mw-redirect mw-disambig" title="Bufalo">bufalo</a>, <a href="/wiki/Ardi" title="Ardi">ardia</a>, <a href="/wiki/Ahuntz" title="Ahuntz">ahuntza</a>, <a href="/wiki/Behor" class="mw-redirect" title="Behor">behorra</a>, <a href="/wiki/Gamelu" title="Gamelu">gamelu</a>, <a href="/wiki/Altze" title="Altze">altzea</a>, <a href="/wiki/Txerri" title="Txerri">txerria</a> eta beste batzuenak ere) kultura batzuetako giza elikadura arruntaren parte dira, <a href="/wiki/Gurin" title="Gurin">gurina</a>, <a href="/wiki/Gazta" title="Gazta">gazta</a> eta <a href="/wiki/Jogurt" title="Jogurt">jogurta</a> bezalako <a href="/wiki/Esneki" title="Esneki">esneki</a> produktu ugariren oinarria<a href="#cite_note-2">[2]</a>. Oso ohikoa da esnearen deribatuak erabiltzea nekazaritzako <a href="/wiki/Elikagaien_industria" title="Elikagaien industria">elikagaien industrian</a>, <a href="/wiki/Industria_kimiko" title="Industria kimiko">industria kimikoan</a> eta <a href="/wiki/Industria_farmazeutiko" class="mw-redirect" title="Industria farmazeutiko">industria farmazeutikoan</a>, hala nola, <a href="/wiki/Esne_kondentsatu" title="Esne kondentsatu">esne kondentsatua</a>, <a href="/wiki/Esne_hauts" class="mw-redirect" title="Esne hauts">esne hautsa</a>, <a href="/wiki/Kaseina" title="Kaseina">kaseina</a> edo <a href="/wiki/Laktosa" title="Laktosa">laktosa</a>. Behi esnea animalien elikaduran ere erabiltzen da. Esnea <a href="/wiki/Ur" title="Ur">ura</a>, <a href="/wiki/Ioi" title="Ioi">ioiak</a> (<a href="/wiki/Gatz" class="mw-disambig" title="Gatz">gatza</a>, <a href="/wiki/Mineral" title="Mineral">mineralak</a> eta <a href="/wiki/Kaltzio" title="Kaltzio">kaltzioa</a>), <a href="/wiki/Gluzido" class="mw-redirect" title="Gluzido">gluzidoak</a> (laktosa), <a href="/wiki/Koipe" title="Koipe">koipe</a> materia eta <a href="/wiki/Proteina" title="Proteina">proteinek</a> osatzen dute. Ebidentzia batzuen arabera, gainera, ia ugaztun guztien esnean (baita <a href="/wiki/Gizaki" title="Gizaki">gizakiengan</a> ere), <a href="/w/index.php?title=Kasomorfina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kasomorfina (sortu gabe)">kasomorfina</a> izeneko <a href="/wiki/Kaseina" title="Kaseina">kaseina</a> <a href="/wiki/Peptido" title="Peptido">peptido</a> bioaktiboak hautsiz osa daitezke, <a href="/w/index.php?title=Opioideen_hartzaile&action=edit&redlink=1" class="new" title="Opioideen hartzaile (sortu gabe)">opioideen hartzaileen</a> agonista gisa jarduten baitute, <a href="/wiki/Morfina" title="Morfina">morfinaren</a> efektu biologikoa mimetizatuz. Euretako bat, β-kasomorfina-7, <a href="/wiki/Autismo" title="Autismo">autismoaren</a> edo <a href="/wiki/Gaixotasun_kardiobaskular" title="Gaixotasun kardiobaskular">gaixotasun kardiobaskularren</a> garapenean inplikatuta dagoenaren usteak ez du ebidentzia zientifikorik. <a href="/wiki/Itsasoko_ugaztun" class="mw-redirect" title="Itsasoko ugaztun">Itsasoko ugaztunen</a> esnea, <a href="/wiki/Balea" title="Balea">baleak</a> kasu (adibidez), lurreko ugaztunena baino koipetan eta mantenugaietan askoz aberatsagoa da. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=1" title="Aldatu atal hau: «Historia»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Historia">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Animalia-esnearen giza kontsumoa duela hamaika mila urte inguru, <a href="/wiki/Holozenoaren_klima-optimo" class="mw-redirect" title="Holozenoaren klima-optimo">Holozenoaren klima-optimoan</a> hasi zen abereak etxekotzean. Prozesu hori bereziki <a href="/wiki/Ekialde_Hurbil" class="mw-redirect" title="Ekialde Hurbil">Ekialde Hurbilean</a> gauzatu zuten, <a href="/wiki/Iraultza_neolitiko" title="Iraultza neolitiko">iraultza neolitikoa</a> bultzatuz.<a href="#cite_note-orign-3">[3]</a> Etxekotu zuten lehen animalia <a href="/wiki/Behi" title="Behi">behia</a> izan zen, <a href="/wiki/Uro" title="Uro">urotik</a> sortua, gero <a href="/wiki/Ahuntz" title="Ahuntz">ahuntza</a>, gutxi gorabehera data berdinetan, eta, azkenik, <a href="/wiki/Ardi" title="Ardi">ardia</a>, k.a. 9.000 eta k.a. 8.000 artean. Zenbait hipotesik, genotipo aurreztailearena kasu, hori funtsezko aldaketa izan zela populazio <a href="/wiki/Ehiztari-biltzaile" class="mw-redirect" title="Ehiztari-biltzaile">ehiztari-biltzaileen</a> elikadura-ohituretan baieztatzen dute; izan ere, irenste ugariekin elikatzetik, baina noizbehinka, egunero <a href="/wiki/Karbohidrato" class="mw-redirect" title="Karbohidrato">karbohidrato</a>-ekarpenak jasotzera igaro ziren. Teoria horren arabera, aldaketa horren ondorioz, populazio euro-asiarrak erresistenteagoak bihurtu ziren <a href="/wiki/2._motako_diabetes_mellitus" title="2. motako diabetes mellitus">2. motako diabetes mellitusarekiko</a> eta toleranteagoak <a href="/wiki/Laktosa" title="Laktosa">laktosarekiko</a>, abeltzaintzatik eratorritako produktuak berriki ezagutu zituzten beste populazio batzuekin alderatuta. Hala ere, hipotesi hori ezin izan da egiaztatu, eta egileak berak, James V. Neelek, ezeztatu egin du, giza populazioetan ikusitako desberdintasunak beste ingurumen-faktore batzuen ondorio izan daitezkeela argudiatuz.<a href="#cite_note-4">[4]</a><a href="#cite_note-5">[5]</a> Helduek hartzitu gabeko esnekiak, bereziki esnea, jasateko duten gaitasunari dagokionez, hainbat hipotesi sortu dituzte. Horietako bat da laktasa eragiten duen genea (<a href="/wiki/Laktosa" title="Laktosa">laktosa</a> hidrolizatzen duen entzima), Europako populazio neolitikoetan oso ohikoa ez den genea, ziur asko esnekiak gizakien elikaduran sartzearen ondorioz kontserbatu dela.<a href="#cite_note-6">[6]</a> Duela 7.500 urte agertu zen egungo <a href="/wiki/Hungaria" title="Hungaria">Hungariaren</a> inguruko eremu batean, eta gene horrek iparraldeko latitudeetako <a href="/wiki/D_bitamina" title="D bitamina">D bitaminaren</a> sintesi eskasa konpentsatuko lukeen arren, horrek ez dirudi ezinbesteko faktorea denik.<a href="#cite_note-7">[7]</a> <a href="/wiki/Antzinaro" class="mw-redirect" title="Antzinaro">Antzinaroan</a> eta <a href="/wiki/Erdi_Aroa" title="Erdi Aroa">Erdi Aroan</a>, esnea oso zaila zen kontserbatzen, eta, horregatik, fresko-fresko edo gazta moduan kontsumitzen zen. Denborarekin, beste esneki batzuk gehitu ziren, <a href="/wiki/Gurin" title="Gurin">gurina</a> adibidez. Europako <a href="/wiki/Industria_Iraultza" title="Industria Iraultza">Industria Iraultzak</a>, 1830 inguruan, esne freskoa landa-eremuetatik hiri handietara garraiatzeko aukera ekarri zuen, garraioen hobekuntzei esker. Era berean, esnea prozesatzeko industrian tresna berriak agertu dira. Ezagunenetako bat <a href="/wiki/Pasteurizazio" title="Pasteurizazio">pasteurizazioa</a> da, <a href="/wiki/Franz_von_Soxhlet" title="Franz von Soxhlet">Franz von Soxhlet</a> kimikari alemaniarrak 1886an lehen aldiz esnerako iradoki zuena. Berrikuntza horiei esker, esneak itxura osasungarriagoa du, aurreikusteko moduko kontserbazio-denborak eta prozesatze higienikoagoa. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Esnearen_biologia">Esnearen biologia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=2" title="Aldatu atal hau: «Esnearen biologia»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Esnearen biologia">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fitxategi:Eomaia23423.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Eomaia23423.jpg/250px-Eomaia23423.jpg" decoding="async" width="250" height="68" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Eomaia23423.jpg/500px-Eomaia23423.jpg 1.5x" data-file-width="1017" data-file-height="276" /></a><figcaption><a href="/wiki/Eomaia" title="Eomaia">Eomaia</a> ugaztunen arbaso arrunta izan zen eta gaur egun esnea ekoizteko gaitasuna zuela uste dute.<a href="#cite_note-eomaia-8">[8]</a></figcaption></figure> Kumeak elikatzeko esnearen ekoizpena <a href="/wiki/Prolaktina" title="Prolaktina">prolaktina</a> hormonari lotutako ezaugarri ebolutiboa izan zitekeen. Badakigu <a href="/wiki/Symphysodon" title="Symphysodon">Symphysodon</a> generoko arrain-espezie batzuek esnearen antzeko jariakin batez elikatzen dituztela kumeak. «<a href="/w/index.php?title=Paparo-esne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paparo-esne (sortu gabe)">Paparo-esnea</a>» deritzona hainbat hegazti taldetan agertzen da, hala nola <a href="/wiki/Uso" title="Uso">usoetan</a>, <a href="/wiki/Flamenko_(hegaztia)" title="Flamenko (hegaztia)">flamenkoetan</a> edo <a href="/wiki/Pinguino" title="Pinguino">pinguinoetan</a>.<a href="#cite_note-9">[9]</a> Ikuspegi biologikotik, benetako esnea da, guruin espezializatuek jariatzen dutena. Hala ere, ugaztunetan <a href="/wiki/Moldaera" title="Moldaera">egokitzapen ebolutibo</a> hori agertu zen. <a href="/wiki/Triasiko" title="Triasiko">Triasiko</a> aldiaren amaierako <a href="/wiki/Tritheledontidae" title="Tritheledontidae">tritelodontidoetatik</a> gertu dagoen talde batetik datozela uste da. Iturri horiek <a href="/wiki/Edoskitze" title="Edoskitze">edoskitze</a>-zantzuak zituztela uste dute. Teoria askoren artean, esnearen ekoizpena ugaztunen arbaso <a href="/wiki/Synapsida" title="Synapsida">sinapsidoek</a> oskol biguneko <a href="/wiki/Arrautza" title="Arrautza">arrautzak</a> zituztelako sortu zela, gaur egungo <a href="/wiki/Monotrema" class="mw-redirect" title="Monotrema">monotremak</a> bezala, eta horrek azkar lehortzea eragiten zuela proposatu da.<a href="#cite_note-Oftedal-10">[10]</a> Horrela, esnea <a href="/wiki/Izerdi_guruin" title="Izerdi guruin">izerdi guruinen</a> jariakinaren aldaketa bat izango litzateke, arrautzetara ura transferitzeko. Beste egile batzuek, aurrekoaren osagarri izan daitekeen teoria batean, uste dute bularreko guruinak <a href="/w/index.php?title=Sortzetiko_immunitate-sistema&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sortzetiko immunitate-sistema (sortu gabe)">sortzetiko immunitate-sistematik</a> datozela, eta edoskitzea, neurri batean, <a href="/wiki/Hantura" title="Hantura">hanturazko</a> erantzuna izango litzatekeela ehun-kaltearen eta <a href="/wiki/Infekzio" title="Infekzio">infekzioaren</a> aurrean.<a href="#cite_note-inmunitario-11">[11]</a> Zailtasunak dauden arren, hainbat ikuspegik historia ebolutiboaren agerpen-data hurbiltzen dute: <ul><li>Lehenik eta behin, <a href="/wiki/Kaseina" title="Kaseina">kaseinak</a> <a href="/wiki/Bitelogenina" title="Bitelogenina">bitelogeninaren</a> antzeko funtzioa, portaera eta egiturazko arrazoiak ditu. Kaseina duela 200 eta 310 milioi urte agertu zen. Monotremetan proteina hori oraindik badagoen arren, pixkanaka kaseinak ordezkatu zuen, arrautzak txikiagoak izatea eta, azkenik, umetoki barruan atxikitzea ahalbidetuz.<a href="#cite_note-Yolk-12">[12]</a></li> <li>Bestalde, aldaketa anatomikoak ikusten dira <a href="/wiki/Cynodontia" title="Cynodontia">zinodonto</a> aurreratuetan, eta horiek bularra ematearen ondorioz bakarrik azaltzen dira, hala nola gorputz-tamaina txikia, <a href="/w/index.php?title=Hezur_epipubiko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hezur epipubiko (sortu gabe)">hezur epipubikoak</a> eta hortz-ordezkapenaren maila txikia.<a href="#cite_note-cinodontos-13">[13]</a></li></ul> Orain arte aurkitu den <a href="/wiki/Eutheria" class="mw-redirect" title="Eutheria">ugaztun plazentarioen</a> fosilik zaharrena <a href="/wiki/Eomaia" title="Eomaia">Eomaia scansoria</a> da, kanpotik egungo <a href="/wiki/Karraskari" title="Karraskari">karraskarien</a> antza zuen animalia txikia, eta duela ehun eta hogeita bost milioi urte bizi izan zen <a href="/wiki/Kretazeo" class="mw-redirect" title="Kretazeo">Kretazeoan</a>. Ia segurua da animalia honek esnea ekoiztu zuela, gaur egungo ugaztun plazentarioek bezala.<a href="#cite_note-eomaia-8">[8]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Genetika,_histologia_eta_zitologia">Genetika, histologia eta zitologia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=3" title="Aldatu atal hau: «Genetika, histologia eta zitologia»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Genetika, histologia eta zitologia">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fitxategi:Healthy_mammary_gland.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bc/Healthy_mammary_gland.jpg" decoding="async" width="250" height="186" class="mw-file-element" data-file-width="250" data-file-height="186" /></a><figcaption>Eag 1ez tindaturiko giza bularreko guruin baten preparazio histologikoa.</figcaption></figure> Esnearen genetika, alde batetik, haren biosintesian inplikatutako <a href="/wiki/Gene" title="Gene">geneak</a> deskribatzen saiatzen da, bai eta horien <a href="/wiki/Gene-adierazpenaren_erregulazio" title="Gene-adierazpenaren erregulazio">erregulazioa</a> ere, eta, bestetik, arraza edo gizabanakoen hautaketa edo haien <a href="/wiki/Genetikoki_eraldatutako_organismo" title="Genetikoki eraldatutako organismo">eraldaketa genetikoa</a>, ekoizpena, kalitatea edo erabilgarritasuna handitzeko. Azken horretaz <a href="/w/index.php?title=Zooteknia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zooteknia (sortu gabe)">zooteknia</a> ere arduratzen da. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Erregulazioa">Erregulazioa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=4" title="Aldatu atal hau: «Erregulazioa»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Erregulazioa">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esnearen ekoizpena hormona laktogenikoek (<a href="/wiki/Intsulina" title="Intsulina">intsulina</a>, <a href="/wiki/Prolaktina" title="Prolaktina">prolaktina</a> eta <a href="/wiki/Glukokortikoide" title="Glukokortikoide">glukokortikoideak</a>), <a href="/wiki/Zitokina" title="Zitokina">zitokinek</a> eta <a href="/wiki/Hazkunde-faktore" title="Hazkunde-faktore">hazkunde-faktoreek</a> eta substratu bidez erregulatzen dute. Transkripzio-faktoreak aktibatzen dituzte, hala nola Stat5 (prolaktina bidez aktibatua). Faktore horien xede-sekuentzia batzuk identifikatu dira, hala nola aurrekoa eta baita BLGe-1, OCT-1, C/EBP, Gr, Ets-1, YY1, 5. faktore, 1. Ying Yang eta sustatzailearekin lotzeko proteina CCAAT.<a href="#cite_note-Promotores-14">[14]</a> Elementu horiek distantzia aldakorrean kokatzen dira, espezieen arabera (giza kaltzioarekiko sentikorrak diren kaseinetan transkripzioaren jatorritik – 4700/– 4550 <a href="/wiki/Nukleotido" title="Nukleotido">nukleotidotara</a> urrunen dagoenetako bat da), eta elementu negatiboak zein positiboak dituzten taldeetan biltzen dira (<a href="/wiki/Kluster" title="Kluster">klusterrak</a>). Faktore konbinazioen bidez erregulatzen dira, eta hortik dator proteina bakoitzaren erregulazioko aldakortasun handia. Adibidez, kaseinak bata bestetik aparte erregulatzen direla dirudi. (Fox eta McSweeney, 2003) Esnearen proteinen transkribatuak (<a href="/wiki/MRNA" class="mw-redirect" title="MRNA">mRNA</a>) zelula epitelial batean dagoen <a href="/wiki/RNA" class="mw-redirect" title="RNA">RNA</a> osoaren % 60-80 dira edoskitzaroan. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Genomika">Genomika</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=5" title="Aldatu atal hau: «Genomika»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Genomika">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esne-ekoizpeneko erregulazio genikoko sareak oraindik ez dira ondo ulertzen. Microarrayen, zelulen lokalizazioaren, proteinen arteko interakzioen eta literaturako datu genikoen meatzaritzaren bidez egindako ikerketa batetik ondorio orokor batzuk atera ahal izan dira:<a href="#cite_note-15">[15]</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Transkriptoma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Transkriptoma (sortu gabe)">Transkriptomaren</a> heren bat bularra emateko aparatuaren eraikuntzan, funtzionamenduan eta desmuntatzean inplikatuta dago.</li> <li>Jariatze-aparatuan inplikatutako geneak edoskitzearen aurretik transkribatzen dira.</li> <li>Transkribaturiko endogeno guztiak ehun genetik beherakoak dira.</li> <li>Gene batzuk bularra ematen hastetik gertu transkribatzen diren bitartean, hasiera hori transkripzio ondoren gertatzen da batez ere.</li> <li>Edoskitzaroan materialak jariatzea ez da funtzio genomiko berrien gainerregulazioagatik gertatzen, baizik eta proteinen degradazioa eta zelula-ingurumen komunikazioak bezalako funtzioen transkripzio bidezko ezabaketa orokorragatik.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zitologia">Zitologia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=6" title="Aldatu atal hau: «Zitologia»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Zitologia">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esnea jariatzen duten zelula epitelialek aktiboki bereizten dituzte inguruko <a href="/wiki/Odol-hodi" title="Odol-hodi">odol-hodietatik</a> datozen materialak, «bular-barrera» deiturikoan (<a href="/wiki/Barrera_hematoentzefaliko" title="Barrera hematoentzefaliko">barrera hematoentzefalikoaren</a> analogian). Hesia gainditu ondoren, zelulek esnea fabrikatzeko behar dituzten aitzindariak lortzen dituzte beren mintz basal eta basolateralaren bidez, hala nola <a href="/wiki/Ioi" title="Ioi">ioiak</a>, <a href="/wiki/Glukosa" title="Glukosa">glukosa</a>, <a href="/wiki/Gantz-azido" title="Gantz-azido">gantz-azidoak</a> eta <a href="/wiki/Aminoazido" title="Aminoazido">aminoazidoak</a>. <a href="/wiki/Hausnarkari" title="Hausnarkari">Hausnarkarietan</a>, <a href="/wiki/Azetato" title="Azetato">azetatoa</a> eta <a href="/w/index.php?title=%CE%92-hidroxibutirato&action=edit&redlink=1" class="new" title="Β-hidroxibutirato (sortu gabe)">β-hidroxibutiratoa</a> ere erabiltzen dira aitzindari gisa. Proteina batzuek, <a href="/wiki/Antigorputz" title="Antigorputz">immunoglobulinek</a> bereziki, barrera hori gaindi dezakete.<a href="#cite_note-16">[16]</a> Mintz apikalak esnea kanporatzen du. Esnearen lipidoak <a href="/wiki/Erretikulu_endoplasmatiko" title="Erretikulu endoplasmatiko">erretikulu endoplasmatiko</a> lisoan sintetizatzen dira, eta kaseina <a href="/wiki/Golgi_aparatu" title="Golgi aparatu">Golgi aparatuan</a> heldu behar da, non laktosaren biosintesia ere gertatzen den. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Histologia">Histologia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=7" title="Aldatu atal hau: «Histologia»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Histologia">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Ikuspuntu histologikotik, esnea <a href="/wiki/Bularreko_guruin" title="Bularreko guruin">bularreko guruinetan</a> ekoizten da, <a href="/wiki/Ile" title="Ile">ilearekin</a> lotutako izerdi-guruin apokrinoek <a href="/wiki/Hipertrofia" title="Hipertrofia">hipertrofia</a> bidez izaten duten eboluzioa, eta hori <a href="/wiki/Ornitorrinko" title="Ornitorrinko">ornitorrinkoetan</a> nabarmentzen da oraindik.<a href="#cite_note-ornitorrinco-17">[17]</a> Bularreko guruin aktiboa lobuluek osatzen dute. Lobulu horietako bakoitzak lobulutxo ugari ditu, eta horiek, era berean, <a href="/wiki/Epitelio" title="Epitelio">zelula epitelial zilindriko</a> altu edo baxuak dituzten albeolo txikiak, jarduera-zikloaren arabera, eta horiek arduratzen dira esnea ekoizteaz. Horien eta albeoloaren oinarrizko laminaren artean zelula mioepitelial izartuak daude. Lobuluen arteko hodien epitelioa epitelio biestratifikatu kubikoaren adibide nabarmena da (Bloom-Fawcet, 1999). <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Definizioa_eta_lorpena">Definizioa eta lorpena</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=8" title="Aldatu atal hau: «Definizioa eta lorpena»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Definizioa eta lorpena">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esnea honela defini daiteke: <ul><li>Biologikoa: emeak ugaztunetatik jariatzen duen substantzia da, kumeak elikatzeko.</li> <li>Legezkoa: ugaztun osasuntsu bat jeztearen emaitza, giza kontsumorako arriskurik ez duena.</li> <li>Teknikoa edo fisiko-kimikoa: oreka-sistema, hiru sistema sakabanatuz osatua: disoluzioa, emultsioa eta esekidura.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Esnea_ekoizten_duten_animaliak">Esnea ekoizten duten animaliak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=9" title="Aldatu atal hau: «Esnea ekoizten duten animaliak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Esnea ekoizten duten animaliak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Gaur egun, esnekiak ekoizteko gehien erabiltzen den esnea <a href="/wiki/Behi-esne" title="Behi-esne">behiarena</a> da (dituen propietateengatik, lortzen den kantitateagatik, zapore atseginagatik, digestio errazagatik eta lortutako deribatu kopuru handiagatik). Hala ere, ez da ustiatzen den bakarra. <a href="/wiki/Ahuntz-esne" title="Ahuntz-esne">ahuntzarena</a>, <a href="/wiki/Asteme" class="mw-redirect" title="Asteme">astemearena</a>, <a href="/wiki/Behor" class="mw-redirect" title="Behor">behorrarena</a> eta <a href="/wiki/Camelus" title="Camelus">gameluarena</a> ere badaude, besteak beste.<a href="#cite_note-delaval-18">[18]</a> Esne-mota jakin batzuen kontsumoa eskualdearen eta eskuragarri dauden animalia-motaren araberakoa da. Ahuntz-esnea ezin hobea da <a href="/w/index.php?title=Dulce_de_leche&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dulce de leche (sortu gabe)">dulce de leche</a> egiteko, eta Artikoko eskualdeetan <a href="/wiki/Bale" class="mw-redirect mw-disambig" title="Bale">bale</a>-esnea erabiltzen da. Astrme- eta behor-esneak dira koipekirik gutxien dutenak; <a href="/wiki/Foka" class="mw-redirect" title="Foka">foka</a>-esneak, berriz, gantzaren % 50 baino gehiago du. Giza jatorriko esnea ez da industria-eskalan ekoizten edo banatzen. Hala ere, dohaintzen bidez lor daiteke. <a href="/w/index.php?title=Esne-banku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esne-banku (sortu gabe)">Esne-banku</a> batzuk esnea jasotzeaz arduratzen dira, bestela jaso ezin duten haur goiztiarrei edo alergikoei emateko. Mundu mailan, hainbat animalia-espezietatik lor daiteke esnea: ardia, ahuntza, behorra, asteme, gamelua (eta beste <a href="/wiki/Kamelido" title="Kamelido">kamelido</a> batzuk, hala nola <a href="/wiki/Llama" title="Llama">llama</a> edo <a href="/wiki/Alpaka" title="Alpaka">alpaka</a>), <a href="/wiki/Yak" class="mw-redirect" title="Yak">yaka</a>, <a href="/wiki/Bufalo" class="mw-redirect mw-disambig" title="Bufalo">bufaloa</a>, <a href="/wiki/Elur-orein" title="Elur-orein">elur-oreina</a> eta <a href="/wiki/Altze" title="Altze">altzea</a>. Edonola ere, aurretik esan dugun bezala, behitik datorren esnea (<a href="/wiki/Bos_primigenius_taurus" class="mw-redirect" title="Bos primigenius taurus">Bos primigenius taurus</a>) da giza dietarako garrantzitsuena eta industrian gehien erabiltzen dena.<a href="#cite_note-19">[19]</a><a href="#cite_note-20">[20]</a> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fitxategi:Holstein_cows_large.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Holstein_cows_large.jpg/250px-Holstein_cows_large.jpg" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Holstein_cows_large.jpg/375px-Holstein_cows_large.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Holstein_cows_large.jpg/500px-Holstein_cows_large.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="427" /></a><figcaption><a href="/wiki/Frisiar_behi" title="Frisiar behi">Frisiar</a> arrazako behia, industrian erabiliena dena.</figcaption></figure> Hona hemen ugaztun-espezie erabilienak: <ul><li>Behi europarra eta indiarra (Bos primigenius taurus) duela hamaika mila urte hasi ziren etxekotzen, bi ama-lerrorekin: bata behi europarrentzat eta bestea <a href="/w/index.php?title=Bos_primigenius_indicus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bos primigenius indicus (sortu gabe)">behi indiarrentzat</a>.<a href="#cite_note-vacas-21">[21]</a> Egungo Bos taurusen arbasoak <a href="/wiki/Bos_primigenius" class="mw-redirect" title="Bos primigenius">Bos primigenius</a> zuen izena. Adar zabaleko <a href="/wiki/Abelgorri" class="mw-redirect" title="Abelgorri">abelgorri</a> bat izan zen, <a href="/wiki/Ekialde_Hurbil" class="mw-redirect" title="Ekialde Hurbil">Ekialde Hurbilean</a> etxekotu zutena, Afrikaren aldetik hedatu zena, eta <a href="/wiki/Erdialdeko_Asia" title="Erdialdeko Asia">erdialdeko Asian</a> arraza <a href="/wiki/Zebu" title="Zebu">zebu</a> ospetsua sortu zuena. Haragi-ekarpenagatik eta esneagatik baloratzen da zebua. Bos primigenius espeziearen aldaera europarrak adar motzenak ditu, eta <a href="/wiki/Ukuilu" title="Ukuilu">ukuiluan</a> abereak hazteko egokituta dago. Frisiar, <a href="/w/index.php?title=Guernsey_behi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guernsey behi (sortu gabe)">Guernsey</a>, <a href="/w/index.php?title=Jersey_behi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jersey behi (sortu gabe)">Jersey</a> eta bestelako arraza multzo handiena bilakatu dena da.</li> <li>Bufaloa: <a href="/wiki/Asiar_bufalo" title="Asiar bufalo">asiar bufaloa</a> (Bubalus bubalis) deritzona K.a. 3000 urtean etxekotu zuten <a href="/wiki/Mesopotamia" title="Mesopotamia">Mesopotamian</a>. Animalia hau oso sentibera da beroarekiko, eta berotik babesteko uretan sartzeko duen ohitura adierazten du bere izenak. Oro har, ez da oso ezaguna Mendebaldean. <a href="/wiki/Arabiar" title="Arabiar">Arabiarrek</a> <a href="/wiki/Erdi_Aroa" title="Erdi Aroa">Erdi Aroan</a> (K.o. 700 inguruan) Ekialde Ertainera eraman zuten. Garai hartakoa da Europako zenbait eremutan zuen erabilera. Adibidez, bufaloa italiar <a href="/wiki/Mozzarella" title="Mozzarella">mozzarella</a> ospetsuaren elaborazioan. Bufalo-esnearekin egindako produktuak behi-esnearen produktuak ordezkatzen hasi dira komunitate batzuetan.</li> <li><a href="/wiki/Jak_basati" title="Jak basati">Jak basatia</a>, zientifikoki Bos mutus izenekoa, ile luzeko behi-azienda da, eta funtsezko ekarpena egiten du <a href="/wiki/Tibet" title="Tibet">Tibeteko</a> eta <a href="/wiki/Erdialdeko_Asia" title="Erdialdeko Asia">erdialdeko Asiako</a> biztanleen elikaduran. Proteinetan eta koipeetan aberatsa den esnea (bere kontzentrazioa behien baliokidea baino handiagoa da) jariatzen du. Tibetarrek <a href="/wiki/Gurin" title="Gurin">gurinak</a> eta hartzitutako esnekiak egiten dituzte harekin. Ezagunenetako bat <a href="/w/index.php?title=Gurin-te&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gurin-te (sortu gabe)">gurin-te</a> gaziduna da.</li> <li><a href="/wiki/Ardi" title="Ardi">Ardia</a> <a href="/wiki/Sortalde_(Ekialde_Hurbila)" title="Sortalde (Ekialde Hurbila)">Mediterraneoko sortaldean</a> hezi zuten, batez ere Ovis ariesetik aurrera. Aztarna arkeologikoak oinarri hartuta, bere sorreran bost lerro mitokondrial identifikatu dituzte, k.a. 9.000 eta k.a. 8.000 bitartean sortuak.<a href="#cite_note-22">[22]</a> <a href="/wiki/Ardi-esne" title="Ardi-esne">Ardi-esnea</a> koipetsuagoa da bufalo-esnea baino, eta proteina-edukian ere aberatsagoa da. Mediterraneoko kulturetan oso baloratua da.</li> <li><a href="/wiki/Ahuntz" title="Ahuntz">Ahuntza</a> batez ere <a href="/wiki/Eufrates" title="Eufrates">Eufratesko</a> haranean eta <a href="/wiki/Zagros_mendiak" title="Zagros mendiak">Zagros mendietan</a> hasi zen etxekotzen <a href="/wiki/Basahuntz_(Capra_aegagrus)" title="Basahuntz (Capra aegagrus)">basahuntzetik</a> aurrera, gutxi gorabehera behiekin batera (duela 10.500 urte).<a href="#cite_note-23">[23]</a><a href="#cite_note-cabras2-24">[24]</a> Zapore eta usain handiko esnea jariatzen du. <a href="/wiki/Ahuntz-esne" title="Ahuntz-esne">Ahuntz-esnea</a> ardiarena ez bezalakoa da, batez ere zaporeari dagokionez, eta <a href="/wiki/Kloruro" title="Kloruro">kloruro</a> gehiago ditu, apur bat gazia. Gainera, "lodiagoa" da gainazal-edukiari dagokionez (kaseinatoak), eta kaltzio-maila handiagoak ditu. Esne horren koipearekin <a href="/wiki/Ahuntz-gazta" title="Ahuntz-gazta">ahuntz-gazta</a> egiten dute.</li> <li><a href="/wiki/Gamelu" title="Gamelu">Gamelua</a> <a href="/wiki/Bobido" class="mw-redirect" title="Bobido">bobido</a> eta ovikapridoen (ahuntzak eta ardiak) ahaide urruna da. K.a. 2500. urtean etxekotu zuten erdialdeko Asian. Haren esnea oso preziatua da <a href="/wiki/Klima_idor" class="mw-redirect" title="Klima idor">klima idorretan</a>, kultura batzuek etengabe erabiltzen baitute; adibidez, ipar-mendebaldeko Afrikako gastronomian.</li> <li><a href="/wiki/Llama" title="Llama">Llama</a> eta <a href="/wiki/Alpaka" title="Alpaka">alpaka</a> animalia arruntak dira <a href="/wiki/Andeak" title="Andeak">Andeetako mendilerroan</a>, Hego Amerikan. Bere esnea bertako kontsumorako ekoizten dute batez ere, eta ez du industria-proiekzio handiagorik.<a href="#cite_note-25">[25]</a></li> <li><a href="/wiki/Zerbido" class="mw-redirect" title="Zerbido">Zerbidoak</a>: <a href="/wiki/Artiko" class="mw-redirect" title="Artiko">Artikotik</a> gertu dauden hainbat populaziotan ohikoa da zerbidoen esnea kontsumitzea, hala nola <a href="/wiki/Elur-orein" title="Elur-orein">elur-oreina</a> (Rangifer tarandus) eta <a href="/wiki/Altze" title="Altze">altzea</a> (Alces alces). Azken hori <a href="/wiki/Errusia" title="Errusia">Errusian</a> eta <a href="/wiki/Suedia" title="Suedia">Suedian</a> merkaturatzen dute. Ikerketa batzuek iradokitzen dute haurrak babestu ditzakeela <a href="/wiki/Digestio_aparatuaren_medikuntza" title="Digestio aparatuaren medikuntza">urdail-hesteetako gaixotasunetatik</a>.<a href="#cite_note-26">[26]</a></li> <li><a href="/wiki/Ekido" class="mw-redirect" title="Ekido">Ekidoak</a>: Behor esnearen ekoizpena oso garrantzitsua da erdialdeko Asiako <a href="/wiki/Estepa" title="Estepa">estepetako</a> populazio askorentzat, bereziki <a href="/w/index.php?title=Kumis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kumis (sortu gabe)">kumis</a> deribatu hartzitua ekoizteko. Hau gordinki hartzen dute efektu <a href="/wiki/Libragarri" title="Libragarri">libragarri</a> indartsua baitu.<a href="#cite_note-zeder-27">[27]</a> Esne horrek ahuntz- edo behi-esneak baino <a href="/wiki/Gluzido" class="mw-redirect" title="Gluzido">gluzido</a>-eduki handiagoa du, eta, horregatik, egokiagoa da <a href="/wiki/Hartzidura_alkoholiko" title="Hartzidura alkoholiko">hartzitu alkoholikoentzat</a>. Errusian kumis ekoizteko bereziki hezitako 230.000 behor inguru daudela kalkulatzen da.<a href="#cite_note-28">[28]</a> Asteme-esnea gizakiaren antzekoenetakoa da konposizioari dagokionez. Ikerketa arrakastatsuak egin dituzte behi-esneari alergia dioten haurrei elikagai gisa emateko.<a href="#cite_note-asna-29">[29]</a> <a href="/wiki/Belgika" title="Belgika">Belgikan</a> badira asteme-esnea erabilera kosmetikoetarako ekoizten duten etxaldeak ere.<a href="#cite_note-30">[30]</a> Zaharrenen zerrendetan agertzen zen pertsonetako batek, María Ester Capovilla ekuadortarrak (ia 117 urte zituela hil zen), bere bizitza-luzeraren sekretua esne mota horren eguneroko kontsumoa zela argudiatu zuen.<a href="#cite_note-31">[31]</a> <a href="/wiki/Zebra" title="Zebra">Zebra</a>-esnea milioidun eszentrikoek eskatutako artikulu bihurtu da.<a href="#cite_note-32">[32]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jeztea">Jeztea</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=10" title="Aldatu atal hau: «Jeztea»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Jeztea">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <div style="font-style: italic; padding-left: 2em; margin-bottom: 0.5em;">Sakontzeko, irakurri: «<a href="/wiki/Jezte" title="Jezte">jezte</a>»</div> Jezteko teknikak, funtsean, bi dira: <ul><li>Eskuzkoa: Animaliaren <a href="/wiki/Errape" title="Errape">errapeak</a> modu aseptikoan garbitu behar dira (hau da, <a href="/wiki/Xaboi" title="Xaboi">xaboi</a> berezi batekin eta beti edateko ura erabiliz), animalia <a href="/wiki/Mastitis" title="Mastitis">mastitisarekin</a> ez kutsatzeko. Gero, jeztailearen aurpegiak behiaren sabela zuzenean ikusi behar du beti, eskuineko eskua errapearen errape batean jarri behar du, eta ezkerrekoarekin, berriz, beste bati heldu behar dio, eskuaren plano berean, baina errapearen atzeko planoan, eta gero etengabe alderantzikatu behar du. Horrek esan nahi du esku bakoitzak erro-pare bat jetzi behar duela; esku batek aurreko eskuari pare batetik heltzen dion bitartean, besteak atzealdeari tiratzen dio.</li> <li>Mekanikoa: Eskuzko jeztearen ordena berean behia jezten duen <a href="/wiki/Jezteko_makina" title="Jezteko makina">jezteko makina</a> bat erabiltzen du. Hutsa eginez esnea ateratzen du. Aldea da denbora gutxiagoan egiten duela, errapearen ehuna kaltetzeko arriskurik gabe. Industrietan eta animalia asko dituzten zenbait etxaldetan erabiltzen da. Makinak % 4ko <a href="/wiki/Iodo" title="Iodo">iodo</a>-disoluzioarekin garbitu behar dira.</li></ul> Jeztea egitean, bi lan egin behar dira beti: <ol><li>Desinfektatu erroa <a href="/wiki/Ur_destilatu" title="Ur destilatu">ur destilatuarekin</a>: mantaz egindako sare batekin egiten dute (hari finez egindako oihal zuri bat). Esne-txorrotada bat harantz jaurtitzean, esnea pikorrik gabe ateratzen den begiratu behar da, horrek behiak mastitisa duela esan nahi baitu.</li> <li>Erroa zigilatu: Jezteko makinak garbitzeko erabiltzen den soluzio berarekin egiten dute. Desberdintasuna da erroa erabat garbituko dela <a href="/wiki/Hodi_laktifero" class="mw-redirect" title="Hodi laktifero">hodi laktiferoa</a> ixteko soluzio horrekin. Horrela, erroa infektatzea saihesten da. Makinak zauria eragin bazuen animalian, larruazal oso sentikorra baitu, iodoak saihestu egingo du ondorengo infekzioa.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Esnetarako_behi-azienda_maneiatzeko_faktoreak">Esnetarako behi-azienda maneiatzeko faktoreak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=11" title="Aldatu atal hau: «Esnetarako behi-azienda maneiatzeko faktoreak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Esnetarako behi-azienda maneiatzeko faktoreak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Besteak beste, elementu hauek hartu behar dira kontuan:<a href="#cite_note-33">[33]</a> <ul><li>Erregulartasuna zaintzan (jeztea, etab.).</li> <li>Animaliekiko <a href="/wiki/Indarkeria" title="Indarkeria">indarkeria</a> saihestea.</li> <li><a href="/wiki/Txakur" title="Txakur">Txakurrik</a> edo kitzikapen eta <a href="/wiki/Antsietate" class="mw-redirect" title="Antsietate">antsietaterik</a> ez izatea.</li> <li>Ariketa. Behiek bederatzi ordu ematen dituzte oheratuta egunean. Eguneko atsedenaren ehunekoa % 42-45ekoa da, hausnarketarena % 25ekoa eta mugimenduena % 40-80koa.</li> <li>Animaliak garbitzea. Errapea bereziki garbi eduki behar da; horretarako, oheak garbi eduki behar dira.</li> <li><a href="/wiki/Apatx" title="Apatx">Apatxak</a> moztu egin behar dira estabulazioan dauden behietan.</li> <li>Akatsak ezabatu edo minimizatu. Bularreko behiak, besteak eta bere burua mamitzen dituztenak. <a href="/wiki/Etiologia" title="Etiologia">Etiologia</a> ezezagunekoa eta konponbide zailekoa da; bota beharreko behiak dira, aparteko ekoizpena ez badute. Egostea, normalean tratu txarragatik, jezte txarragatik edo jezteko minagatik (adibidez, erroetan pitzadurak daudelako).</li> <li>Izaera, faktore hereditarioek, prozesu fisiopatologikoek, animaliak hartzen duen esperientziak eta ikaskuntzak baldintzatzen dutena.</li> <li>Ordena soziala, estabulazio librean garrantzitsua dena, batez ere talde ertain eta txikietan. Lote handietan, behien ehuneko txikia hartzen du eraginpean. Kontuan hartu behar da adinaren, ekoizpen-mailaren eta jezteko erraztasunaren araberako loteak sortzea. Gutxienez, bi talde independente sortu behar dira: bata, esnatzen ari diren behiena, eta bestea, lehortzen ari diren behiena.<a href="#cite_note-34">[34]</a></li></ul> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerycaption">Ugatz-adibideak</li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><a href="/wiki/Fitxategi:Bezerro_mamando_REFON.jpg" class="mw-file-description" title="Behia"><img alt="Behia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Bezerro_mamando_REFON.jpg/240px-Bezerro_mamando_REFON.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Bezerro_mamando_REFON.jpg/359px-Bezerro_mamando_REFON.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Bezerro_mamando_REFON.jpg/479px-Bezerro_mamando_REFON.jpg 2x" data-file-width="1580" data-file-height="1188" /></a></div> <div class="gallerytext">Behia</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><a href="/wiki/Fitxategi:Piglets1.jpg" class="mw-file-description" title="Urdanga"><img alt="Urdanga" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Piglets1.jpg/240px-Piglets1.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Piglets1.jpg/360px-Piglets1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Piglets1.jpg/480px-Piglets1.jpg 2x" data-file-width="1216" data-file-height="912" /></a></div> <div class="gallerytext">Urdanga</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><a href="/wiki/Fitxategi:Baby_sheep_feeding.JPG" class="mw-file-description" title="Ardia"><img alt="Ardia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Baby_sheep_feeding.JPG/240px-Baby_sheep_feeding.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Baby_sheep_feeding.JPG/360px-Baby_sheep_feeding.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Baby_sheep_feeding.JPG/480px-Baby_sheep_feeding.JPG 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704" /></a></div> <div class="gallerytext">Ardia</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 192px"> <div class="thumb" style="width: 190px;"><a href="/wiki/Fitxategi:Weibliche-brust.jpg" class="mw-file-description" title="Emakumea"><img alt="Emakumea" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Weibliche-brust.jpg/330px-Weibliche-brust.jpg" decoding="async" width="190" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Weibliche-brust.jpg/500px-Weibliche-brust.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Weibliche-brust.jpg/570px-Weibliche-brust.jpg 2x" data-file-width="916" data-file-height="579" /></a></div> <div class="gallerytext">Emakumea</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ezaugarri_orokorrak">Ezaugarri orokorrak</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=12" title="Aldatu atal hau: «Ezaugarri orokorrak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Ezaugarri orokorrak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Bere propietateei dagokienez, esnea ugaztunen espezie batetik bestera ezberdintzen da. Oro har, esan daiteke esnea likido zuri matea eta apur bat <a href="/wiki/Biskositate" title="Biskositate">likatsua</a> dela, eta haren osaera eta ezaugarri fisiko-kimikoak nabarmen aldatzen direla animalia-espezieen arabera, baita arraza ezberdinen arabera ere. Ezaugarri horiek ere aldatu egiten dira edoskitze-aldian eta tratamenduan. Esneak <a href="/wiki/Kaltzio" title="Kaltzio">kaltzioa</a>, <a href="/wiki/A_bitamina" title="A bitamina">A</a> eta <a href="/wiki/D_bitamina" title="D bitamina">D bitaminak</a>, <a href="/wiki/Gantz-azido" title="Gantz-azido">gantz-azidoak</a> eta <a href="/wiki/Proteina" title="Proteina">proteinak</a> ematen dizkie gizakiei.<a href="#cite_note-35">[35]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Propietate_fisikoak">Propietate fisikoak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=13" title="Aldatu atal hau: «Propietate fisikoak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Propietate fisikoak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Behi-esnearen batez besteko <a href="/wiki/Dentsitate" class="mw-redirect mw-disambig" title="Dentsitate">dentsitatea</a> 1.032 g/ml da. Nahaste konplexua eta heterogeneoa da, eta hiru faseko <a href="/wiki/Koloide" title="Koloide">sistema koloidal</a> batek osatzen du: <ul><li><a href="/wiki/Disoluzio" title="Disoluzio">Soluzioa</a>: <a href="/wiki/Mineral" title="Mineral">mineralak</a> eta <a href="/wiki/Gluzido" class="mw-redirect" title="Gluzido">gluzidoak</a> uretan disolbatuta daude.</li> <li><a href="/wiki/Esekidura_(kimika)" title="Esekidura (kimika)">Esekidura</a>: substantzia proteikoek ura esekita dute.</li> <li><a href="/wiki/Emultsio" title="Emultsio">Emultsioa</a>: uretako <a href="/wiki/Koipe" title="Koipe">koipea</a> emultsio gisa aurkezten da.</li></ul> <a href="/wiki/Ur" title="Ur">Ur</a>-proportzio handia du ( % 87 inguru). Gainerakoa <a href="/w/index.php?title=Materia_lehor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Materia lehor (sortu gabe)">estraktu lehorra</a> da, 130 gramo (g) <a href="/wiki/Litro" title="Litro">litroko</a>, eta 35 eta 45 <a href="/wiki/Gramo" title="Gramo">gramo</a> arteko koipekia. Beste osagai nagusi batzuk <a href="/wiki/Laktosa" title="Laktosa">laktosa</a> <a href="/wiki/Gluzido" class="mw-redirect" title="Gluzido">gluzidoak</a>, proteinak eta <a href="/wiki/Lipido" title="Lipido">lipidoak</a> dira. Osagai organikoak (gluzidoak, lipidoak, proteinak, bitaminak) eta osagai mineralak (<a href="/wiki/Kaltzio" title="Kaltzio">Ca</a>, <a href="/wiki/Sodio" title="Sodio">Na</a>, <a href="/wiki/Potasio" title="Potasio">K</a>, <a href="/wiki/Magnesio" title="Magnesio">Mg</a>, <a href="/wiki/Kloro" title="Kloro">Cl</a>). Esneak hainbat mantenugai talde ditu. Substantzia organikoak (gluzidoak, lipidoak, proteinak) kantitate berdin-berdinetan daude, eta energia-iturri nagusia dira. Mantenugai horiek elementu eraikitzaileetan, proteinetan eta konposatu energetikoetan, gluzidoetan eta lipidoetan banatzen dira. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Propietate_kimikoak">Propietate kimikoak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=14" title="Aldatu atal hau: «Propietate kimikoak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Propietate kimikoak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esnearen <a href="/wiki/PH" title="PH">pH</a>-a apur bat azidoa da (6,6 eta 6,8 arteko pH-a). Beste propietate kimiko garrantzitsu bat <a href="/wiki/Azidotasun" class="mw-redirect" title="Azidotasun">azidotasuna</a> edo duen <a href="/wiki/Azido_laktiko" title="Azido laktiko">azido laktikoaren</a> kantitatea da, % 0,15-0,16 inguruan egon ohi dena. <table bgcolor="#f7f8f0" align="center" cellpadding="3" cellspacing="2" border="1" style="font-size: 95%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse;"> <caption>Hainbat ugaztunen esnearen analisi kimiko hurbila </caption> <tbody><tr align="center"> <td rowspan="3">  </td> <td colspan="8">Esnearen bataz besteko konposizioa (gramo litroka) </td></tr> <tr align="center"> <td rowspan="2">Ura</td> <td rowspan="2"><a href="/w/index.php?title=Materia_lehor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Materia lehor (sortu gabe)">Estraktu lehorra</a></td> <td rowspan="2"><a href="/wiki/Koipe" title="Koipe">Materia koipetsua</a></td> <td colspan="3">Materia nitrogenatuak</td> <td rowspan="2"><a href="/wiki/Laktosa" title="Laktosa">Laktosa</a></td> <td rowspan="2">Materia mineralak </td></tr> <tr align="center"> <td>Guztira</td> <td><a href="/wiki/Kaseina" title="Kaseina">Kaseina</a></td> <td><a href="/wiki/Albumina" title="Albumina">Albumina</a> </td></tr> <tr> <td colspan="9" bgcolor="#abcdef">Gizakia </td></tr> <tr align="center"> <td></td> <td>905</td> <td>117</td> <td>35</td> <td>12-14</td> <td>10-12</td> <td>4-6</td> <td>65-70</td> <td>3 </td></tr> <tr> <td colspan="9" bgcolor="#abcdef"><a href="/wiki/Ekido" class="mw-redirect" title="Ekido">Ekidoal</a> </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Equus_ferus_caballus" class="mw-redirect" title="Equus ferus caballus">Behorra</a></td> <td>925</td> <td>100</td> <td>10-15</td> <td>20-22</td> <td>10-12</td> <td>7-10</td> <td>60-65</td> <td>3-5 </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Equus_africanus_asinus" class="mw-redirect" title="Equus africanus asinus">Astemea</a></td> <td>925</td> <td>100</td> <td>10-15</td> <td>20-22</td> <td>10-12</td> <td>9-10</td> <td>60-65</td> <td>4-5 </td></tr> <tr> <td colspan="9" bgcolor="#abcdef"><a href="/wiki/Hausnarkari" title="Hausnarkari">Hausnarkariak</a> </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Bos_primigenius_taurus" class="mw-redirect" title="Bos primigenius taurus">Behia</a></td> <td>900</td> <td>130</td> <td>35-40</td> <td>30-35</td> <td>27-30</td> <td>3-4</td> <td>45-50</td> <td>8-10 </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Capra_aegagrus_hircus" class="mw-redirect" title="Capra aegagrus hircus">Ahuntza</a></td> <td>900</td> <td>140</td> <td>40-45</td> <td>35-40</td> <td>30-35</td> <td>6-8</td> <td>40-45</td> <td>8-10 </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Ovis_orientalis_aries" class="mw-redirect" title="Ovis orientalis aries">Ardia</a></td> <td>860</td> <td>190</td> <td>70-75</td> <td>55-60</td> <td>45-50</td> <td>8-10</td> <td>45-50</td> <td>10-12 </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Bubalus_bubalis" class="mw-redirect" title="Bubalus bubalis">Bufaloa</a></td> <td>850</td> <td>180</td> <td>70-75</td> <td>45-50</td> <td>35-40</td> <td>8-10</td> <td>45-50</td> <td>8-10 </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Rangifer_tarandus" class="mw-redirect" title="Rangifer tarandus">Elur-oreina</a></td> <td>675</td> <td>330</td> <td>160-200</td> <td>100‑105 </td> <td>80-85</td> <td>18-20</td> <td>25-50</td> <td>15-20 </td></tr> <tr> <td colspan="9" bgcolor="#abcdef"><a href="/w/index.php?title=Urdaberea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Urdaberea (sortu gabe)">Urdabereak</a> </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Sus_scrofa_domestica" class="mw-redirect" title="Sus scrofa domestica">Urdanga</a></td> <td>850</td> <td>185</td> <td>65-65</td> <td>55-60</td> <td>25-30</td> <td>25-30</td> <td>50-55</td> <td>12-15 </td></tr> <tr> <td colspan="9" bgcolor="#abcdef"><a href="/wiki/Karniboro" title="Karniboro">Karniboro</a> eta <a href="/wiki/Karraskari" title="Karraskari">karraskariak</a> </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Canis_lupus_familiaris" class="mw-redirect" title="Canis lupus familiaris">Txakur emea</a></td> <td>800</td> <td>250</td> <td>90-100</td> <td>100-110</td> <td>45-50</td> <td>50-55</td> <td>30-50</td> <td>12-14 </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Felis_silvestris_catus" class="mw-redirect" title="Felis silvestris catus">Katama</a></td> <td>850</td> <td>200</td> <td>40-50</td> <td>90-100</td> <td>30-35</td> <td>60-70</td> <td>40-50</td> <td>10-13 </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Oryctolagus_cuniculus" class="mw-redirect" title="Oryctolagus cuniculus">Untxia</a></td> <td>720</td> <td>300</td> <td>120-130</td> <td>130-140</td> <td>90-100</td> <td>30-40</td> <td>15-20</td> <td>15-20 </td></tr> <tr> <td colspan="9" bgcolor="#abcdef"><a href="/wiki/Zetazeo" title="Zetazeo">Zetazeoak</a> </td></tr> <tr align="center"> <td><a href="/wiki/Phocoenidae" title="Phocoenidae">Marsopa</a></td> <td>430</td> <td>600</td> <td>450-460</td> <td>120-130</td> <td>-</td> <td>-</td> <td>10-15</td> <td>6-8 </td></tr></tbody></table> Esnearen substantzia proteikoak dira garrantzitsuenak alde kimikoan. Bi taldetan sailkatzen dira: proteinak (<a href="/wiki/Kaseina" title="Kaseina">kaseina</a> proteina osoaren % 80an aurkezten da, <a href="/wiki/Serum" class="mw-redirect mw-disambig" title="Serum">serumaren</a> proteinak % 20an aurkezten diren bitartean), eta <a href="/wiki/Entzima" title="Entzima">entzimak</a>. Entzima-jarduera bi faktoreren mende dago: <a href="/wiki/Tenperatura" title="Tenperatura">tenperatura</a> eta pH-a; eta sistema osoan dago, hainbat modutan. <a href="/wiki/Fosfatasa" title="Fosfatasa">Fosfatasa</a> pasteurizazio-tenperaturetan dagoen inhibitzaile bat da, eta <a href="/wiki/Pasteurizazio" title="Pasteurizazio">pasteurizazioa</a> ondo egin zela adierazten du. <a href="/w/index.php?title=Erreduktasa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Erreduktasa (sortu gabe)">Erreduktasa</a> esnearekin zerikusirik ez duten mikroorganismoek sortzen dute, eta kutsatuta dagoela adierazten du. <a href="/w/index.php?title=Xantoxidasa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xantoxidasa (sortu gabe)">Xantoxidasak</a>, <a href="/wiki/Potasio_nitrato" title="Potasio nitrato">potasio nitratoarekin</a> (KNO3) konbinatuta, bakterio butirikoen hazkundea eragozten du. <a href="/wiki/Lipasa" title="Lipasa">Lipasak</a> koipeak oxidatzen ditu eta produktuei usain zakarra ematen die, eta pasteurizazioaren bidez inhibitzen da. <a href="/wiki/Katalasa" title="Katalasa">Katalasa</a> <a href="/wiki/Mastitis" title="Mastitis">mastitisarekin</a> areagotu egiten da, eta elikagaia hondatzen ez badu ere, <a href="/wiki/Adierazle_mikrobiologiko" title="Adierazle mikrobiologiko">adierazle mikrobiologiko</a> gisa erabiltzen dute. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Konposizioa">Konposizioa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=15" title="Aldatu atal hau: «Konposizioa»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Konposizioa">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <a href="/wiki/Jaiotza" title="Jaiotza">Erditu</a> eta berehala, ugaztunaren emea bularreko jariakinak sortzen hasten da; lehenengo bizpahiru egunetan <a href="/wiki/Oritz" title="Oritz">oritza</a> sortzen du. Aldi hori igarotakoan, animaliak esnea bera sintetizatzen du edoskitze-aldi osoan, 180 egunetik 300 egunera bitartean (faktore askoren arabera), eta eguneko batez besteko ekoizpena oso gorabeheratsua da, 3 litrotik 25era bitartekoa. Esnea, funtsean, bular-guruinean sintetizatzen da, baina haren osagaietako asko <a href="/wiki/Odol" title="Odol">odoleko</a> serumetik datoz.<a href="#cite_note-36">[36]</a> Konposizio kimikoa oso konplexua eta osoa da, eta horrek adierazten du garrantzi handia duela kumeen elikaduran. Esnearen konposizioa espezieak hazkuntza-aldian dituen beharren araberakoa da.<a href="#cite_note-gresti-37">[37]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Laktosa">Laktosa</h4>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=16" title="Aldatu atal hau: «Laktosa»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Laktosa">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <div style="font-style: italic; padding-left: 2em; margin-bottom: 0.5em;">Sakontzeko, irakurri: «<a href="/wiki/Laktosa" title="Laktosa">Laktosa</a>»</div> Laktosa esnearekin eta haren deribatuekin soilik dagoen <a href="/wiki/Disakarido" title="Disakarido">disakaridoa</a> da, gluzido nagusia eta bakarra dena.<a href="#cite_note-38">[38]</a> Hala ere, <a href="/wiki/Glukosa" title="Glukosa">glukosa</a>, <a href="/wiki/Galaktosa" title="Galaktosa">galaktosa</a>, <a href="/wiki/Sakarosa" title="Sakarosa">sakarosa</a>, <a href="/wiki/Zerebrosido" title="Zerebrosido">zerebrosido</a> eta aminoazukre kantitate txikiak identifikatu dira, <a href="/w/index.php?title=Hexosamina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hexosamina (sortu gabe)">hexosaminatik</a> eratorriak. Laktosa bular-guruinean sintetizatzen da entzima-sistema baten bidez. Entzima-sistema horretan, α-laktoalbuminak esku hartzen du, eta, ondoren, esnearekin banantzen da. Sakarosa baino % 15 <a href="/wiki/Gozo_(zaporea)" title="Gozo (zaporea)">gozoagoa</a> gutxiago da, eta, <a href="/wiki/Gazi" title="Gazi">gaziekin</a> batera, elikagaiaren zapore globalean laguntzen du. Laktasa entzimak lotura <a href="/wiki/Lotura_glukosidiko" title="Lotura glukosidiko">glukosidikoa</a> hidrolizatzen du eta azukrea glukosan eta galaktosan bereizten du, baina haren maila aldatu egiten da giza populazioen artean. Gizakietan, hainbat <a href="/wiki/Mutazio_genetiko" class="mw-redirect" title="Mutazio genetiko">mutazio genetikok</a> ahalbidetu dute laktosa helduaroan onartzen jarraitzea (laktosaren iraunkortasuna), eremu geografikoaren arabera prebalentzia handiagoa edo txikiagoa izanik.<a href="#cite_note-DengMisselwitz-39">[39]</a> Mutazio hori ez duten populazioek (batez ere asiarrek eta afrikarrek) <a href="/wiki/Laktosarekiko_jasanezintasun" title="Laktosarekiko jasanezintasun">laktasaren jasanezintasun primarioa edo iraunkorra</a> dute.<a href="#cite_note-DengMisselwitz-39">[39]</a> Lehen mailako jasanezintasuna edo laktasa-jasanezintasun iraunkorra duten pertsona osasuntsuak gai dira janari bakoitzeko gutxienez 12 gramo laktosa kontsumitzeko (esne-katilu batean dagoen kantitatea), sintomarik edo sintoma arinik izan gabe.<a href="#cite_note-NIHconsensus2010-40">[40]</a><a href="#cite_note-Szilagyi2015-41">[41]</a><a href="#cite_note-SilanikoveLeitner2015-42">[42]</a><a href="#cite_note-ByersSavaiano2005-43">[43]</a> Tolerantzia hori hobetu egiten da esnea janariekin batera kontsumitzen bada, laktosa-esne txikia aukeratzen bada, esnea <a href="/wiki/Jogurt" title="Jogurt">jogurtarekin</a> edo <a href="/w/index.php?title=Gazta_ondu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gazta ondu (sortu gabe)">gazta onduekin</a> ordezten bada, edo laktasa-gehigarriak hartzen badira.<a href="#cite_note-Szilagyi2015-41">[41]</a><a href="#cite_note-SilanikoveLeitner2015-42">[42]</a><a href="#cite_note-ByersSavaiano2005-43">[43]</a> Era berean, laktasaren lehen mailako jasanezintasuna duten pertsonek esnekiak aldizka kontsumitzeak <a href="/wiki/Kolon_(anatomia)" title="Kolon (anatomia)">koloneko</a> bakterioak egoki egokitzeko aukera eman dezake, eta horrek laktosa deskonposatzen lagun dezake, laktosarekiko tolerantzia progresiboa eta jarraitua ahalbidetuz.<a href="#cite_note-Szilagyi2015-41">[41]</a><a href="#cite_note-SilanikoveLeitner2015-42">[42]</a> Organismoa laktosa behar bezala asimilatzeko gai ez denean eta kontsumoak onartutako muga gainditzen duenean, intolerantzia-sintoma batzuk ager daitezke (laktosarekiko jasanezintasuna), hala nola <a href="/wiki/Sabeleko_min" class="mw-redirect" title="Sabeleko min">sabeleko mina</a>, distentsioa, <a href="/wiki/Sabel-orro" title="Sabel-orro">sabel-orroak</a>, <a href="/wiki/Beherako" title="Beherako">beherakoa</a>,<a href="#cite_note-DengMisselwitz-39">[39]</a><a href="#cite_note-Vitoria-44">[44]</a> <a href="/wiki/Idorreria" class="mw-redirect" title="Idorreria">idorreria</a> eta <a href="/wiki/Gorako" class="mw-redirect" title="Gorako">gorakoak</a>.<a href="#cite_note-LaOrdenCarabano-45">[45]</a> Hala ere, laktosarekiko intolerantzia duten pertsonek esnekiak kontsumitzeak ez du kalterik eragiten traktu gastrointestinalean, sintoma iragankor horietara mugatzen da.<a href="#cite_note-Heyman-46">[46]</a> Hala ere, laktosarekiko intolerantzia duten pertsonek esnekiak kontsumitzeak ez du kalterik eragiten <a href="/wiki/Traktu_gastrointestinal" title="Traktu gastrointestinal">traktu gastrointestinalean</a>, baizik eta sintoma iragankor horietara mugatzen da. Laktosarekiko intolerantzia dutela uste duten pertsona askok ez dute, egia esan, laktosaren malabsortzioa, baizik eta diagnostikatu gabeko gaixotasunen presentziaren ondorio direla haien sintomak, hala nola <a href="/wiki/Gaixotasun_zeliako" title="Gaixotasun zeliako">gaixotasun zeliakoa</a>, <a href="/wiki/Hesteetako_hanturazko_gaixotasun" title="Hesteetako hanturazko gaixotasun">hesteetako hanturazko gaixotasuna</a> edo <a href="/wiki/Heste_meharreko_gainhazkuntza_bakterianoaren_sindrome" title="Heste meharreko gainhazkuntza bakterianoaren sindrome">bakterioen gainhazkuntza</a>.<a href="#cite_note-NIHconsensus2010-40">[40]</a> Era berean, laktosarekiko intolerantzia esnearekiko <a href="/wiki/Janari-alergia" title="Janari-alergia">alergiarekin</a> nahasten da maiz, eta bereziki zaila da diagnostikatzea IgE-k ez duenean tartean.<a href="#cite_note-CrittendenBennett2005-47">[47]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Lipido_edo_koipeak">Lipido edo koipeak</h4>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=17" title="Aldatu atal hau: «Lipido edo koipeak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Lipido edo koipeak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esnearen propietateak esneak dituen gantz-azidoen isla dira. Horrela, esnean dauden <a href="/wiki/Lipido" title="Lipido">lipido</a> talde batzuk ditugu: <a href="/wiki/Triazilglizerido" class="mw-redirect" title="Triazilglizerido">triazilglizeridoak</a>, <a href="/wiki/Diazilglizerido" class="mw-redirect" title="Diazilglizerido">diazilglizeridoak</a>, <a href="/wiki/Monoazilglizerido" class="mw-redirect" title="Monoazilglizerido">monoazilglizeridoak</a>, <a href="/wiki/Fosfolipido" title="Fosfolipido">fosfolipidoak</a>, gantz-azido askeak, <a href="/wiki/Esterol" title="Esterol">esterolak</a> eta <a href="/wiki/Ester" title="Ester">esterrak</a>, eta <a href="/wiki/Gluzido" class="mw-redirect" title="Gluzido">gluzido</a> batzuk. <center> <div style="float:center; margin-left:15px"> <table class="wikitable sortable" border="0" style="border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF" align="center"> <tbody><tr align="center" bgcolor="#cccccc"> <th>Lipidoak </th> <th>Lipido guztien portzentajea <a href="#cite_note-48">[oh 1]</a> </th> <th>Kontzentrazioa (g/L) </th></tr> <tr> <td><center><a href="/wiki/Triazilglizerido" class="mw-redirect" title="Triazilglizerido">Triazilglizeridoak</a></center> </td> <td><center>96-98</center> </td> <td><center>31</center> </td></tr> <tr> <td><center><a href="/wiki/Diazilglizerido" class="mw-redirect" title="Diazilglizerido">Diazilglizeridoak</a></center> </td> <td><center>2.10</center> </td> <td><center>0.72</center> </td></tr> <tr> <td><center><a href="/wiki/Monoazilglizerido" class="mw-redirect" title="Monoazilglizerido">Monoazilglizeridoak</a></center> </td> <td><center>0.08</center> </td> <td><center>0.03</center> </td></tr> <tr> <td><center><a href="/wiki/Fosfolipido" title="Fosfolipido">Fosfolipidoak</a></center> </td> <td><center>1.1</center> </td> <td><center>0.35</center> </td></tr> <tr> <td><center><a href="/wiki/Gantz-azido" title="Gantz-azido">Gantz-azido</a> askeak</center> </td> <td><center>0.2</center> </td> <td><center>0.08</center> </td></tr> <tr> <td><center><a href="/wiki/Kolesterol" title="Kolesterol">Kolesterola</a></center> </td> <td><center>0.45</center> </td> <td><center>0.15</center> </td></tr> <tr> <td><center><a href="/wiki/Hidrokarburo" title="Hidrokarburo">Hidrokarburoak</a></center> </td> <td><center>aztarnak</center> </td> <td><center>aztarnak</center> </td></tr> <tr> <td><center>Esterol-esterrak</center> </td> <td><center>aztarnak</center> </td> <td><center>aztarnak</center> </td></tr> </tbody></table> </div> </center> <a href="/wiki/Triazilglizerido" class="mw-redirect" title="Triazilglizerido">Triazilglizeridoak</a> globulu izeneko partikula txiki gisa daude. Gantz-azido ugari dute, eta 400 mota ere identifikatzen dituzte behi-esnean (<a href="/wiki/Landare-olio" title="Landare-olio">landare-olioek</a> 8 eta 10 artean dituzte). Esnea da konposizio lipidiko konplexuena duen elikagaia.<a href="#cite_note-gresti-37">[37]</a> Hala ere, guztiaren % 96 14 gantz-azidok soilik osatzen dute, eta garrantzitsuenak azido miristikoa, <a href="/wiki/Azido_palmitiko" title="Azido palmitiko">azido palmitikoa</a> eta <a href="/wiki/Azido_oleiko" title="Azido oleiko">azido oleikoa</a> dira. Koipe kopuru handia behiaren elikadurak eta <a href="/wiki/Errumen" title="Errumen">errumen</a><a href="#cite_note-49">[oh 2]</a> aktibitate biziak eragiten dute. Foken kasuan, gehiegizko gantz-edukia <a href="/wiki/Arrain" title="Arrain">arrainetan</a> oinarritutako dietaren ondorio da, eta egokitzapen natural baten zati da, kumeak muturreko hotza jasan dezan. Giza esnearen kasuan, gantz-edukia emakumearen elikadura orekatuaren mende dago <a href="/wiki/Haurdunaldi" title="Haurdunaldi">haurdunaldian</a> eta edoskitzaroan; horregatik, dieta <a href="/wiki/Orojale" title="Orojale">orojale</a> batek esnearen gantz-eduki zehatzari mesede egiten dio.<a href="#cite_note-50">[48]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Kaseinak">Kaseinak</h4>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=18" title="Aldatu atal hau: «Kaseinak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Kaseinak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <div style="font-style: italic; padding-left: 2em; margin-bottom: 0.5em;">Sakontzeko, irakurri: «<a href="/wiki/Kaseina" title="Kaseina">Kaseina</a>»</div> Esnean dauden proteina guztien artean, ohikoenak eta adierazgarrienak hiru dira, eta guztiak kaseinak dira:<a href="#cite_note-51">[49]</a> αs1-kaseina, β-kaseina eta κ-kaseina. Esnegintzan, oso garrantzitsua da κ-kaseina, besteak beste, honako ezaugarri hauek baititu:<a href="#cite_note-52">[50]</a> <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fitxategi:Case%C3%ADnas.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Case%C3%ADnas.jpg/500px-Case%C3%ADnas.jpg" decoding="async" width="500" height="362" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Case%C3%ADnas.jpg/750px-Case%C3%ADnas.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/76/Case%C3%ADnas.jpg 2x" data-file-width="808" data-file-height="585" /></a><figcaption></figcaption></figure> κ-kaseina batez ere baliagarria da <a href="/wiki/Gazta" title="Gazta">gaztak</a> egiteko.<a href="#cite_note-53">[51]</a> Kaseina mota horretan aberatsena behi-esnea da, eta pobreena, berriz, giza esnetik dator. Izan ere, <a href="/wiki/Errenina" title="Errenina">erreninak</a> hidrolizatzen duenez, litekeena da κ-parakaseina bilakatzea, eta horrek, <a href="/wiki/Kaltzio" title="Kaltzio">kaltzioarekin</a> erreakzionatzean, kaltzio-parakaseinatoa sortzen du. Kaseinek elkarren artean elkarreragiten dute dispertsio koloidal bat eratuz. Dispertsio hori <a href="/wiki/Mizela" title="Mizela">mizela</a> izeneko partikula esferikoak dira, 60 eta 450 nm arteko diametroa dutenak, eta 130 nm dituzte batez beste. Mizela baten balizko egiturari buruzko literatura zientifiko ugaria izan arren, ez dago adostasunik gaiaren inguruan. Proposatutako eredu baten arabera, mizela, aldi berean, forma bereko azpiunitatez osatuta dago, 10 eta 20 nm arteko diametroarekin. <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fitxategi:Miscela.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Miscela.png/400px-Miscela.png" decoding="async" width="400" height="382" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Miscela.png/600px-Miscela.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6b/Miscela.png 2x" data-file-width="697" data-file-height="666" /></a><figcaption></figcaption></figure> Goian adierazitako modeloak aukera ematen du azpiunitateak elkarrekin nola lotzen diren ikusteko, kaltzio-ioiei esker. <a href="/wiki/Kaltzio_fosfato" title="Kaltzio fosfato">Kaltzio fosfatoak</a> <a href="/wiki/Lisina" title="Lisina">lisinaren</a> NH2- taldeekin bat egitea iradokitzen da; kaltzioak ionizatutako <a href="/wiki/Azido_karboxiliko" title="Azido karboxiliko">karboxilo taldearekin</a> (COO-) elkarreragiten du. Azpimizelak, berriz, α-, β- eta κ-kaseinen arteko elkarrekintza konstantearen bidez eratzen dira. Nabarmendu behar da kaseina kanalak funtzio egonkortzailea duela beste proteina-frakzio batzuen kaltzio-prezipitazioaren aurka. Eredu fisiko-kimiko ugari (batzuk aipatzearren: Rose, Garnier eta Ribadeau, Morr, Schmidt, Slattery, Waugh, Noble, etab.), guztiak bat datoz proteina molekulen arteko unitate hidrofoboek mizelaren egonkortasuna ziurtatzen dutela esatean.<a href="#cite_note-54">[52]</a><a href="#cite_note-55">[53]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Esne-gazurra">Esne-gazurra</h4>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=19" title="Aldatu atal hau: «Esne-gazurra»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Esne-gazurra">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <div style="font-style: italic; padding-left: 2em; margin-bottom: 0.5em;">Sakontzeko, irakurri: «<a href="/wiki/Esne-gazur" title="Esne-gazur">Esne-gazur</a>»</div> Behi-esnearen 10 litrotik gora kilo 1 eta 2 kg <a href="/wiki/Gazta" title="Gazta">gazta</a> (hau da, kaseina gehiena) eta 8 eta 9 kg <a href="/wiki/Esne-gazur" title="Esne-gazur">esne-gazur</a> produzitu daitezke batez beste. Gazurra kaseinaren koagulazioan sartzen ez diren esnearen osagai guztien multzoa da, eta esne motaren arabera (hau da, esnetik datorren espeziearen arabera) bi gazur mota izan daitezke, zaporearen arabera sailkatuta: <ul><li>Gazur gozoa, <a href="/wiki/Errenina" title="Errenina">erreninarekin</a> koagulatutako gaztetatik datorrena. Gazur horren gehiengoa <a href="/wiki/Nitrogeno" title="Nitrogeno">nitrogeno</a> ez-proteikoz osatuta dago (guztizkoaren % 22), eta laktosa-kontzentrazio handia du (gazur osoaren % 4,9 inguru); proteinetan aberatsena da ( % 0,8), baina oso urria da <a href="/wiki/Azido_laktiko" title="Azido laktiko">azido laktikoaren</a> kasuan ( % 0,5). Gazurraren gainerakoa espezietik espeziera aldatzen diren gatz, mineral eta koipeen multzoa da. <a href="/wiki/PH" title="PH">pH</a>-a 6 eta 6.2 artekoa da.</li> <li>Gazur azidoa, <a href="/wiki/Azido_azetiko" title="Azido azetiko">azido azetikoarekin</a> koagulatutako gaztetatik datorrena. <a href="/wiki/Gazta_fresko" title="Gazta fresko">Gazta freskoa</a> eta <a href="/wiki/Gaztanbera" title="Gaztanbera">gaztanbera</a> fabrikatzeko azpiproduktu komuna da, eta pH baxutik (4.6) korrosiboa da metalentzat. Nitrogeno ez-proteikoaren proportzio handiagoa du (guztizkoaren % 27) eta kontzentrazioan laktosa gutxiago du ( % 4,3); izan ere, esne azidotik datorrenez, laktosaren zati bat azido laktiko bihurtzen da <a href="/wiki/Hartzidura" title="Hartzidura">hartziduragatik</a>. Horregatik, azido laktikoaren kantitate handiagoa du ( % 0,75). Desnaturalizazioaren ondorioz, proteinetan urriagoa da ( % 0,6). Gatz, mineral eta koipeen kontzentrazio txikiagoa izaten du, eta horien kontzentrazioak espezietik espeziera aldatzen dira.</li></ul> <a href="/wiki/Laktato" class="mw-redirect" title="Laktato">Laktatoek</a> eta <a href="/wiki/Fosfato" title="Fosfato">fosfatoek</a> (gazurrean oso ohikoak diren gatzak) azido-base oreka gordetzen laguntzen dute, eta eragin handia dute gazurraren propietateetan (egonkortasuna eta <a href="/wiki/Hauspeatze" title="Hauspeatze">hauspeatze</a> termikoa).<a href="#cite_note-56">[54]</a> Gazurrak proteinen proportzio txikia du, baina gaztaren kaseinek baino nutrizio-kalitate handiagoa dute. Gazta egitean gazurra gehiegi ekoiztea kezka handia izan da beti, eta aprobetxatzeko modu asko asmatu dira. Errazenetako bat, etxekoa, berotzea da, proteinak prezipitatzeko eta, ondoren, prentsatu edo iragazteko. <a href="/wiki/Mexiko" title="Mexiko">Mexikoko</a> herri askotan, gazitu eta berehala jaten da (gaztanbera esaten zaio). Aplikazio industrialak deshidratatu ondoren erabiltzen dira, disolbagarria ez denean. Lurruntzean (ura kentzeko) eta ihinztatzean (lehortzeko) nutrizio-propietateak gal ditzake; beraz, bi prozesu horien pH-a eta tenperatura arretaz zaindu behar dira estraktua lehortzen den bitartean.<a href="#cite_note-57">[55]</a><a href="#cite_note-58">[56]</a> Gazurraren <a href="/wiki/Proteina" title="Proteina">proteinak</a> konpaktuak dira, globularrak, 14.000 eta 1.000.000 <a href="/wiki/Masa_atomikoaren_unitate" title="Masa atomikoaren unitate">dalton</a> arteko pisu molekularrarekin, eta pH-ko tarte zabal batean disolbagarriak dira (bere horretan mantentzen dira esnea modu naturalean mozten denean, proteinak desnaturalizatzen dituen berorik ez baita egon). Egoera naturalean ez dira kaseinekin lotzen, baina termikoki tratatutako eta homogeneizatutako esnean, proteina horietako batzuek bai.<a href="#cite_note-dargal-59">[57]</a> Gazurraren proteinek 8 frakzio dituzte gutxienez, guztiak tenperatura altuekiko sentikorrak (prozesu termikoak), eta, horregatik, lehenak dira degradatzen <a href="/wiki/Pasteurizazio" title="Pasteurizazio">pasteurizazioa</a> edo <a href="/wiki/UHT" title="UHT">UHT</a> bezalako prozesuekin. Termikoki tratatu ondoren, esnea ez da deskonposatzen hozteaz kanpo, gazurraren proteinek, desnaturalizatzean, oxidazioaren jarduera partzialki murrizten duen <a href="/wiki/Merkaptano" title="Merkaptano">sulfhidrilo talde</a> bat askatzen dutelako.<a href="#cite_note-dargal-59">[57]</a> Esnean garrantzi handiena duten gazurraren proteinak hauek dira: <dl><dd>a) α-laktalbumina: laktosaren sintesirako behar den <a href="/wiki/Entzima" title="Entzima">entzima</a>-sistema da. Proteina hori ez duten animalien esneak ere ez du laktosarik. Ez du sulfhidrilo askerik, baina bai <a href="/w/index.php?title=Zistina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zistina (sortu gabe)">zistinak</a> lagatzen dituzten lau disulfuro; beraz, kaseinak baino 2,5 aldiz sufre gehiago du. Pisu molekular txikia du eta <a href="/wiki/Triptofano" title="Triptofano">triptofano</a> asko. Duela asko, hegaztiak eta behiak enbor genetiko komun batez (ez taxonomikoa) lotuta egon zirela uste da, proteina horren aminoazidoen sekuentzia arrautzaren <a href="/wiki/Lisozima" title="Lisozima">lisozimaren</a> antzekoa delako.<a href="#cite_note-60">[58]</a> 63 °C-ra desnaturalizatzen da.</dd> <dd>b) β-laktoglobulina: <a href="/wiki/Ur_destilatu" title="Ur destilatu">ur destilatuetan</a> disolbaezina eta gatz-diluzioetan disolbagarria, desnaturalizatu egiten da eta 73 °C-tik behera prezipitatzen da (ez dio pasteurizazioari eusten). Proteina hori ez dago giza esnean, <a href="/wiki/Hausnarkari" title="Hausnarkari">hausnarkari</a> ugari baitaude, eta haurren erreakzio alergiko batzuen erantzuletzat jotzen dute.<a href="#cite_note-61">[59]</a> Behi-esnearen osagaiak aldatzea ahalbidetzen duten tratamendu industrialak daude, giza esnearen osagaien antza izan dezaten eta, horrela, umetxoei eman ahal izateko. Prozesu horietan, proteina-frakzio hori kendu egiten da <a href="/w/index.php?title=Polifosfato&action=edit&redlink=1" class="new" title="Polifosfato (sortu gabe)">polifosfatoak</a> dituen prezipitazioagatik edo gel-iragazketagatik, eta, ondoren, beste osagai batzuekin nahasten da (kaseina, <a href="/wiki/Soja-olio" class="mw-redirect" title="Soja-olio">soja-olioa</a>, mineralak, bitaminak, lisozima, etab.).<a href="#cite_note-62">[60]</a><a href="#cite_note-63">[61]</a><a href="#cite_note-64">[62]</a><a href="#cite_note-dargal-59">[57]</a></dd> <dd>c) Gazurraren proteina azidoa (<a href="/wiki/Ingelesa" class="mw-redirect" title="Ingelesa">ingelesez</a>: WAP): esnearen osagai bat da, soilik <a href="/wiki/Glires" title="Glires">Glires</a> kategorian dagoena, <a href="/wiki/Karraskari" title="Karraskari">karraskariak</a> eta <a href="/wiki/Lagomorfo" class="mw-redirect" title="Lagomorfo">lagomorfoak</a> biltzen dituena, txerriarekin lotutako sekuentziak aurkitu diren arren. <a href="/wiki/Proteasa" class="mw-redirect" title="Proteasa">Proteasaren</a> inhibitzaileen antzeko domeinuak dituztenez, haien funtzioa mikrobioen aurkakoa eta ahozko mukosen babeslea dela ikus daiteke.<a href="#cite_note-wap-65">[63]</a></dd> <dd>d) immunoglobulinak: gazurraren proteina guztien % 10 dira, eta animaliaren odoletik datoz. <a href="/wiki/A_immunoglobulina" title="A immunoglobulina">IgA</a> eta <a href="/wiki/E_immunoglobulina" title="E immunoglobulina">IgE</a> motetakoak dira, eta bularreko <a href="/wiki/Ehun_konjuntibo" class="mw-redirect" title="Ehun konjuntibo">ehun konjuntiboko</a> <a href="/wiki/Zelula_plasmatiko" title="Zelula plasmatiko">zelula plasmatikoetatik</a> datoz (Bloom-Fawcett, 1999). Zientzialari batzuek, lehen esan dugun bezala, esnearen izateko arrazoia ikusten dute horretan, nolabaiteko immunitatea transmititzen baitiote kumeari (batez ere amak jasan dituen gaixotasunen oroimena). Oso ugariak izan ohi dira kalostran (100 g/L artekoak).</dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Propietate_mikrobiologikoak">Propietate mikrobiologikoak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=20" title="Aldatu atal hau: «Propietate mikrobiologikoak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Propietate mikrobiologikoak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Atera berri den esnea substratu ezin hobea da bakterio-genero askorentzat, batzuk onuragarriak eta beste batzuk kaltegarriak, elikagaian eta haren propietateetan hainbat aldaketa eragiten dituztenak:<a href="#cite_note-66">[64]</a> <div style="float:center; margin-left:15px"> <table class="wikitable sortable" border="0" style="border: 1px solid #999; background-color:#FFFFFF"> <tbody><tr align="right" bgcolor="#cccccc"> <th>Bakterio motak<a href="#cite_note-67">[oh 3]</a> </th> <th>Elikagaiaren gaineko eraginak </th> <th>Aktibatzeko edo garatzeko beharrezkoak diren baldintzak </th></tr> <tr> <td>Laktikoak </td> <td><a href="/wiki/Hartzidura" title="Hartzidura">Hartziduraren</a> bidez laktosa azido laktiko bihurtzen duten bakterioak dira. Trinkotasunean alterazio bat sor dezakete, <a href="/wiki/Lactobacillus_bulgaricus" class="mw-redirect" title="Lactobacillus bulgaricus">Lactobacillus bulgaricus</a> bezala, eta horrek esnea loditu dezake, jogurta egiteko pasabide nagusia. Azidotasun-ehunekoa igotzea eta pH-a 4.5era jaistea eragiten du. </td> <td>Giro-tenperaturak edo altuagoak behar dira.Inguruneko tenperaturetan kultibo laktiko bat sortzen da, eta bi egun ere iraun dezake; berotzea aplikatuta, prozesua ez da hain motela egiten. </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=Propioniko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Propioniko (sortu gabe)">Propionikoak</a> </td> <td><a href="/wiki/Karbono_dioxido" title="Karbono dioxido">Karbono dioxidoa</a> (CO2) askatzen dute. Esnearen <a href="/wiki/Azido_propioniko" class="mw-redirect" title="Azido propioniko">azido propionikoaren</a> trazetan eragiten dute <a href="/wiki/Azido_azetiko" title="Azido azetiko">azido azetikoa</a> sortzeko. Esnearen gainean gehiegizko burbuila sor dezakete eta usain azidoegia eman. </td> <td>24 ° C-ko tenperaturak behar dituzte jarduten hasteko. </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=Butiriko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Butiriko (sortu gabe)">Butirikoak</a> </td> <td>Koagulu koipetsuak sortzen dituzte azidotu gabeko esnean. Koipearen alterazioak nahi ez den lodiera sor dezake. </td> <td>Azidotasun gutxi eta 6.8tik gorako <a href="/wiki/PH" title="PH">pH</a>-a behar dute. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Patogeno" title="Patogeno">Patogenoak</a> </td> <td>Propietate guztiak aldatzen dituzte. Azidotasuna gutxitu egiten da, pH-a oinarrizko bihurtzen hasten da, koipeak eta kaseina irregularki bereizten dira («moztu» egiten da) eta usaina zikindu egiten da. Koliformeen presentziak, esaterako, kutsadura fekala adieraz dezake. CO2 eta <a href="/wiki/Nitrogeno_dioxido" title="Nitrogeno dioxido">nitrogeno dioxidoa</a> (NO2) askatzen dute. Burbuila handiak sortzen dituzte eta itxura eferbeszente dute. </td> <td>37 ° C-ko tenperatura eta azidotasun baxukoa behar dute. Eskuarki, hoztetik kanpoko esneak aldaketa horiek izaten ditu. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Psikrofilo" title="Psikrofilo">Psikrofiloak</a> </td> <td>Bakterio mota horiek esnea esterilizatu ondoren agertzen dira, eta tenperatura baxuei eusten diete, eta bakterio-hazkundea 0 ° eta 10 ° <a href="/wiki/Celsius_gradu" title="Celsius gradu">Celsius</a> artean ere ager daiteke. Esterilizazioan germen mota horren kantitate handiena ezabatzen den arren, horiek entzima-aztarna bat (<a href="/wiki/Proteasa" class="mw-redirect" title="Proteasa">proteasa</a>) uzten dute, tenperatura altuei aurre egiten diena, eta esnean mingostasun bereizgarri bat eragiten dute, iraungitze-denboraren % 50 betetzen denean. Esne-industrian, mota horretako bakterioek (<a href="/wiki/Pseudomonas" title="Pseudomonas">Pseudomonas</a> familia) zapore <a href="/wiki/Mingots" title="Mingots">mingotsa</a> ematen diete krema eta esne zuriei. </td> <td>Azidotasun-maila eta pH-aren balioa 6.6 baino txikiagoa izatea eskatzen dute. Ez dira izozturik inhibitzen, eta entzima-jarduera iraunkorra sortzen dute. </td></tr> </tbody></table> </div> Kalitate-kontrol gisa, esne gordina (pasteurizatu gabe) produktu amaitu gisa norakoa zehaztu aurretik aztertzen da, germenen zenbaketa 100.000 KEU (Koloniak Eratzeko Unitateak) baino handiagoa bada, kopuru hori baino txikiagoa den esnea baino kalitate txikiagoko esnea da. <a href="/wiki/Bruzelosi" title="Bruzelosi">Bruzelosiaren</a> potentzialtasuna ere zehazten da. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nutrizio-propietateak">Nutrizio-propietateak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=21" title="Aldatu atal hau: «Nutrizio-propietateak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Nutrizio-propietateak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Bere konposizio dibertsifikatuak elikagai oso bihurtzen du. Bertan, <a href="/wiki/Gantz" title="Gantz">gantzak</a> (<a href="/wiki/Triglizerido" title="Triglizerido">triglizeridoak</a> dira frakzio nagusia, lipidiko guztien % 98rekin, eta <a href="/wiki/Gantz-azido_ase" title="Gantz-azido ase">gantz-azido gehienak aseak</a> dituzte), <a href="/wiki/Proteina" title="Proteina">proteinak</a> (<a href="/wiki/Kaseina" title="Kaseina">kaseina</a>, <a href="/wiki/Albumina" title="Albumina">albumina</a> eta gazurraren proteinak) eta <a href="/wiki/Gluzido" class="mw-redirect" title="Gluzido">gluzidoak</a> (<a href="/wiki/Laktosa" title="Laktosa">laktosa</a>, esnearen azukre espezifikoa) sartzen dira. Gainera, behi-esne osoa bitamina-iturri garrantzitsua da (<a href="/wiki/A_bitamina" title="A bitamina">A</a>, <a href="/wiki/B_bitamina" class="mw-redirect" title="B bitamina">B</a>, <a href="/wiki/D_bitamina" title="D bitamina">D3</a>, <a href="/wiki/E_bitamina" title="E bitamina">E</a> bitaminak). D bitaminak finkatzen du <a href="/wiki/Kaltzio_fosfato" title="Kaltzio fosfato">kaltzio fosfatoa</a> hortzetara eta hezurretara; beraz, bereziki gomendagarria da haurrentzat.<a href="#cite_note-68">[65]</a> Oritza kolore horixkako likidoa da, proteina eta <a href="/wiki/Antigorputz" title="Antigorputz">antigorputz</a> ugarikoa, eta ezinbestekoak dira jaioberria immunizatzeko. Hala eta guztiz ere, ez du aplikazio industrialik. Egin berri diren ikerketek erakusten dutenez, esnearen kalitatean eragina izan dezake ostalariaren <a href="/wiki/Heste-flora" title="Heste-flora">heste-florak</a>, dietaren kalitateak aldatu egiten baitu flora hori.<a href="#cite_note-69">[66]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Prozesu_industrialak">Prozesu industrialak</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=22" title="Aldatu atal hau: «Prozesu industrialak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Prozesu industrialak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esne gordina ez litzateke merkaturatzeko eta kontsumitzeko egokia izango karga mikrobiologikoa muga seguru batzuen barruan dagoela ziurtatzen duten <a href="/wiki/Industria" title="Industria">prozesu industrial</a> jakin batzuk egin gabe.<a href="#cite_note-70">[67]</a> Horregatik, osasungarritasuna bermatzen duen esne bat jezteko metodo moderno eta higienikoak erabili behar dira, esnearekin kontaktu fisikorik ez dutenak. <a href="/wiki/Jezte" title="Jezte">Jetzi</a> ondoren, hoztu egin behar da, eta esne-<a href="/wiki/Tanga" title="Tanga">tanga</a> batean biltegiratu, irabiatuta, eta zisterna isotermotan eraman behar da prozesatze-instalazioetara. Lantegi horietan, esnea deskargatu aurretik <a href="/wiki/Kimika_analitiko" title="Kimika analitiko">aztertu</a> behar da, kontsumitzeko ezaugarri ezin hobeak dituela ikusteko. Analisien artean, <a href="/wiki/Kimika_fisiko" title="Kimika fisiko">fisiko-kimikoak</a> daude, koipean eta estraktu lehorrean duten konposizioa ikusteko, beste parametro batzuen artean, ureztatzeagatik balizko iruzurrak detektatzeko, <a href="/wiki/Ezaugarri_organoleptiko" title="Ezaugarri organoleptiko">organoleptikoak</a>, zapore arrotzak detektatzeko eta <a href="/wiki/Bakterio" title="Bakterio">bakterio</a> patogenoak eta <a href="/wiki/Antibiotiko" title="Antibiotiko">antibiotikoak</a> detektatzen dituzten bakterio bakteriologikoak. Horiek albaitaritza-tratamenduan dagoen behitik esnera pasatzen dira eta, aldi berean, kontsumitzaileari pasatzen zaizkio. Kalitate-baldintzak betetzen ez dituen esnea baztertu egin behar da. Egoera ezin hobean dagoela egiaztatu ondoren, edukiera handiko zisternetan biltegiratzen dute, eta merkaturatzeko prest dago. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Arazketa">Arazketa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=23" title="Aldatu atal hau: «Arazketa»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Arazketa">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esnea, emango zaion aplikazio komertzialaren arabera, arazketa-prozesu gisa ezagutzen diren prozesu askotatik igaro daiteke. Hauek esnearen kalitate sanitarioa ziurtatzen dute, eta jarraian zerrendatzen dira:<a href="#cite_note-71">[68]</a> <ul><li><a href="/wiki/Iragazketa" title="Iragazketa">Iragazketa</a>: proteina gazurretik bereizteko erabiltzen da, eta, horrela, ezpurutasunak kentzeko, hala nola <a href="/wiki/Odol" title="Odol">odola</a>, ileak, <a href="/wiki/Lasto" title="Lasto">lastoa</a> eta <a href="/wiki/Simaur" title="Simaur">simaurra</a>. Iragazteko makina bat edo sareta bat erabiltzen dute.</li> <li>Homogeneizazioa: Prozesu fisiko hau etengabeko agitazioan datza (pneumatikoa edo mekanikoa), ponpa batekin, homogeneizatzaile batekin edo argitzaile batekin. Prozesu honen helburua gantz-globulua murriztea da, berotu aurretik, eta, horrela, esnegainik ez sortzea. 1 μm (<a href="/wiki/Mikrometro" class="mw-disambig" title="Mikrometro">mikrometro</a>) diametrokoa izan behar du. Esnea normalizatzen denean edo koipe-edukia erregularizatzen denean, homogeneizazioarekin nahasten da, ondoren faseak bereiztea saihestuz. 50 °C-an egiten da, desnaturalizazioa saihesteko. Homogeneizazioak, <a href="/wiki/Pasteurizazio" title="Pasteurizazio">pasteurizazioaren</a> ondoren, koipea partikula txikietan egonkortzen du, eta partikula horiek erretzea prebenitzen dute hartziduran, eta testura hobea sortzen du, kaseinen eta gantz-globuluen arteko elkarrekintza mesedegarri bihurtzen baita hartzidura behar duten esnekiak egiteko.<a href="#cite_note-72">[69]</a></li> <li>Normalizazioa: esne batek produktu jakin bat egiteko gantz-edukiaren proba positiboki pasatzen ez duenean, esne-hautsa edo landare-koipea erabiltzen da. Bi modutara egiten da: lehenik matematikoki (<a href="/wiki/Khi-karratu_estatistiko" title="Khi-karratu estatistiko">«Pearsonen <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \mathrm {X} ^{2}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msup> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi mathvariant="normal">X</mi> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>2</mn> </mrow> </msup> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \mathrm {X} ^{2}}</annotation> </semantics> </math><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/7b0388dd277f489e33fdbe42114a087b294833d7" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -0.338ex; width:2.797ex; height:2.676ex;" alt="{\displaystyle \mathrm {X} ^{2}}" /> proba»</a> edo «Materiaren balantzea» bezalako prozedurekin) eta, bestetik, praktikoki, masak neurtuz eta nahastuz. Esnea edozein prozesutara igaro aurretik, % 3,5eko koipe-edukia izan behar du. Prozesu hori erabiltzen da, halaber, esneak, termikoki tratatu ondoren, osagairen bat galtzen duenean. Hori gehiago gertatzen da <a href="/wiki/Kaltzio" title="Kaltzio">kaltzioa</a> galtzen duen esnearekin, eta elikagai berriak gehitzen zaizkio.</li> <li>Deodorizazioa: esnea lortu bitartean inpregnatu dezaketen usainak kentzeko erabiltzen da (simaurra, adibidez). Horretarako, huts-ganbera bat erabiltzen da, non usainak erabat ezabatzen diren. Esneak usain gozoa edo azidoa izan behar du.</li> <li>Baktofugazioa: bakterioak <a href="/w/index.php?title=Zentrifugazio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zentrifugazio (sortu gabe)">zentrifugazio</a> bidez ezabatzen ditu. Funtzio honetarako diseinatutako makinari baktofuga esaten zaio. Biraketa zentrifugoa sortzen du, bakterioak hil eta esnetik bereizteko. Esneak 300.000 UFC/mL (kolonia eratzeko unitateak mililitro bakoitzeko) izan behar ditu. Baktofugazioa egin aurretik, esnean dauden bakterioak kultibatu eta identifikatu behar dira.<a href="#cite_note-73">[70]</a> Oso garrantzitsua da hori, bakterio espezifiko bat deuseztatzeko prozedurarik eraginkorrena zehaztea ahalbidetzen baitu. Arau gisa hartzen da 1800 segundoz 80 °C-tan berotuz koliformeak, <a href="/wiki/Tuberkulosi" title="Tuberkulosi">tuberkulosiaren</a> baziloa eta esporak kentzen dituela, baita <a href="/wiki/Fosfatasa_alkalino" title="Fosfatasa alkalino">fosfatasa alkalinoa</a> eta <a href="/wiki/Peroxidasa" title="Peroxidasa">peroxidasa</a> entzimen inhibizioa ere. Baina hau estandarra oso aldakorra da, baldintza askoren araberakoa.</li> <li>Argitzapena: esnean dauden beharrezko ez diren solidoak eta sedimentuak bereizteko erabiltzen da (hala nola hautsa edo lurra, iragazi ezin diren oso partikula txikiak). Argigarri bat erabiltzen da, eta prozesua bi modutan egin daiteke: esnea 95 °C-an berotuz eta 15 minutuz astintzen utziz, edo 120 °C-an berotuz 5 minutuz.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tratamendu_termikoak">Tratamendu termikoak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=24" title="Aldatu atal hau: «Tratamendu termikoak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Tratamendu termikoak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Behin arazketa eginda, gizakiek kontsumitzeko tratatu daiteke esnea, <a href="/wiki/Bakterio" title="Bakterio">bakterioak</a> partzialki edo guztiz ezabatzeko beroa aplikatuz. Eskatutako helburuaren arabera, termizazioa, pasteurizazioa, ultrapasteurizazioa edo esterilizazioa erabiliko ditugu:<a href="#cite_note-74">[71]</a><a href="#cite_note-75">[72]</a> <ul><li>Termizazioa: prozedura honekin <a href="/wiki/Entzima" title="Entzima">entzima</a>-jarduera murriztu edo inhibitu egiten da.</li> <li><a href="/wiki/Pasteurizazio" title="Pasteurizazio">Pasteurizazioa</a> (slow high temperature, SHT): prozedura honen bidez, esnea tenperatura jakin batzuetan berotzen da, <a href="/wiki/Mikroorganismo" class="mw-redirect" title="Mikroorganismo">mikroorganismo</a> patogeno espezifikoak kentzeko: batez ere <a href="/wiki/Streptococcus_thermophilus" title="Streptococcus thermophilus">streptococcus thermophilus</a> deritzona. Beste bakterio batzuk inhibitzen ditu.</li> <li><a href="/wiki/UHT" title="UHT">Ultrapasteurizazioa</a> (ultra high temperature, UHT): prozedura honetan pasteurizazioan baino tenperatura handiagoa erabiltzen da. Bakterio guztiak ezabatzen ditu, laktikoak izan ezik. Ez da beharrezkoa gero hoztea.</li> <li><a href="/wiki/Esterilizazio" title="Esterilizazio">Esterilizazioa</a>: erabilitako tenperatura altuak (140 °C 45 segundotan) esnean dagoen edozein mikroorganismo ezabatzen du. Gero ez da hozten; esne horri higienizatu ere esaten zaio. Prozesu hori ez zaio esne zaporedunari edo birformulatuari aplikatzen, <a href="/w/index.php?title=Maillarden_erreakzio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maillarden erreakzio (sortu gabe)">karamelatu</a> egingo bailitzateke.</li></ul> Esterilizazioa Barriquand izeneko lineako autoklabe batzuetan gerta daiteke. Horrela tratatutako esne zuriak <a href="/w/index.php?title=Tetrabrik&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tetrabrik (sortu gabe)">tetrabrik</a> edo kartoi bereziko kaxetan biltzen dira, higienizatuta eta barruan film satinatu batez estalita. Tratamendu termiko baten ondoren, baliteke hozketa baztergarria izatea, kasu guztietan ez baita beharrezkoa tenperatura jaistea, soilik esneak oraindik mikroorganismoak dituenean. Ateratzen den mikrobio-kalitatearen arabera, hoztea hartzen da kontuan; horregatik, termizazioak nahitaez hoztu behar du, eta esterilizazioak ez. Bakteriorik edo entzima-jarduerarik ez badago, esnea ez da aldatuko giro-tenperaturan; edozein esne edalontzi batean eta estali gabe uzten badugu, <a href="/wiki/Oxigeno" title="Oxigeno">oxigenoak</a> gauza bera egingo du agente oxidatzaile gisa, baina ez esnearen barne-jarduerengatik.<a href="#cite_note-76">[73]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Esnea_merkaturatzean">Esnea merkaturatzean</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=25" title="Aldatu atal hau: «Esnea merkaturatzean»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Esnea merkaturatzean">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fitxategi:Mejeriprodukter_i_Sk%C3%A5nsk_butik.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Mejeriprodukter_i_Sk%C3%A5nsk_butik.jpg/250px-Mejeriprodukter_i_Sk%C3%A5nsk_butik.jpg" decoding="async" width="150" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Mejeriprodukter_i_Sk%C3%A5nsk_butik.jpg/330px-Mejeriprodukter_i_Sk%C3%A5nsk_butik.jpg 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a><figcaption>Merkatuan dauden esnekien eta esnearen tratamenduen aniztasuna gero eta handiagoa da, Suediako merkatu baten goiko argazkiak esplizituki uzten duen bezala.</figcaption></figure> Esnea merkatuan aurkeztea aldakorra da; izan ere, oro har, bere propietateak aldatzea onartzen da, kontsumitzaileen lehentasunak asetzeko. Oso ohikoa da deshidratatzea (<a href="/wiki/Liofilizazio" title="Liofilizazio">liofilizazioa</a>) esne-hauts gisa, jetzi ondoren errazago garraiatu eta biltegiratzeko. Era berean, ohikoa da koipearen edukia murriztea, kaltzioarena handitzea eta zaporeak gehitzea. Produktu batek kategoria desberdinetan kokatzeko bete behar dituen baldintzak asko aldatzen dira herrialde bakoitzaren definizioaren arabera: <ul><li>Esne osoko koipe-edukia % 3.1 (adibidez, Txilen) eta % 3,8 (adibidez, Suitzan) artekoa da.</li> <li>Laktosarik gabeko esneak hidrolisi entzimatikoko prozesu bat jasaten du. Prozesu horretan, <a href="/wiki/Laktosa" title="Laktosa">laktosa</a> <a href="/wiki/Glukosa" title="Glukosa">glukosa</a> eta <a href="/wiki/Galaktosa" title="Galaktosa">galaktosa</a> bihurtzen da, laktasa urritasuna duten pertsonentzat digestagarriagoa izan dadin.</li> <li>% 0,3tik beherako koipe-edukia duen <a href="/wiki/Esne_gaingabetu" title="Esne gaingabetu">esne gaingabetua</a>.</li> <li>Erdigaingabetua, % 1,5 eta % 1,8 arteko gantz-edukiarekin.</li> <li>Esne azukreztatua edo edulkoratua da, eta hainbat zapore gehitzen zaizkio: <a href="/wiki/Marrubi" title="Marrubi">marrubia</a>, <a href="/wiki/Kakao" title="Kakao">kakao</a>-hautsa (<a href="/wiki/Esne_kakaodun" title="Esne kakaodun">esne kakaodun</a> gisa ezagutzen den edaria), <a href="/wiki/Kanela" title="Kanela">kanela</a> eta <a href="/wiki/Banilla" title="Banilla">banilla</a>, besteak beste. Normalean gaingabetuak edo erdi-gaingabetuak izaten dira.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Galalita&action=edit&redlink=1" class="new" title="Galalita (sortu gabe)">Galalita</a>: esnearen gatzagitik lortutako plastiko gogorra edo, zehatzago esanda, kaseina eta <a href="/wiki/Formol" class="mw-redirect" title="Formol">formoletik</a> lortutakoa.</li> <li><a href="/wiki/Esne-hauts" title="Esne-hauts">Esne-hauts</a> edo deshidratatua: esne horri <a href="/wiki/Ur" title="Ur">uraren</a> % 95 atera zaio atomizazio,<a href="#cite_note-77">[74]</a> eta lurruntze prozesuen bidez. Krema koloreko hauts batean agertzen da. Kontsumitzeko, urarekin edo esnearekin birhidratatu behar da.</li> <li><a href="/wiki/Esne_kondentsatu" title="Esne kondentsatu">Esne kondentsatua</a> edo <a href="/wiki/Esne_lurrundu" title="Esne lurrundu">lurrundua</a>: esne horri ura zati batean atera zaio, eta esne fluido normala baino askoz lodiagoa da. Baliteke azukre erantsia izatea.</li> <li><a href="/wiki/Elikagai_funtzional" title="Elikagai funtzional">Aberastuak</a> esnekiak dira, eta horiei balio nutritiboko produkturen bat gehitzen zaie, hala nola <a href="/wiki/Bitamina" title="Bitamina">bitaminak</a>, <a href="/wiki/Kaltzio" title="Kaltzio">kaltzioa</a>, <a href="/wiki/Fosforo" title="Fosforo">fosforoa</a>, <a href="/wiki/Omega-3" title="Omega-3">omega-3</a>, etab.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Osasunaren_gaineko_ondorioak">Osasunaren gaineko ondorioak</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=26" title="Aldatu atal hau: «Osasunaren gaineko ondorioak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Osasunaren gaineko ondorioak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Onuragarriak">Onuragarriak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=27" title="Aldatu atal hau: «Onuragarriak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Onuragarriak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> 1993ko ikerketa baten arabera, esnearen eta esnekien bidez haurtzaroan eta nerabezaroan esnea behar bezala edatea erabakigarria da hezur-masarik handiena lortzeko eta, horrela, <a href="/wiki/Osteoporosi" title="Osteoporosi">osteoporosia</a> prebenitzeko.<a href="#cite_note-78">[75]</a> Aldiz, <a href="/wiki/Menopausia" title="Menopausia">menopausia</a> osteko emakumeetan esnea hartzeak ez dirudi osteoporosia izateko arriskua murrizten duenik, <a href="/wiki/D_bitamina" title="D bitamina">D bitaminaren</a> gehigarriek egiten duten bezala.<a href="#cite_note-79">[76]</a> 35 eta 70 urte bitarteko 136.000 pertsonari baino gehiagori egindako azterlan batek, 5 kontinenteetan 15 urtez garatutakoak, 2018an argitaratua, esneki edo esnekien 3 anoa edo gehiago hartzea, bereziki osoak (gaingabetu gabeak eta erdigaingabetuak), esnekiak hartzen ez zituztenek ( % 5,6) baino heriotza-tasa kardiobaskular txikiagoarekin ( % 3,4) lotu zuen.<a href="#cite_note-80">[77]</a> <a href="/w/index.php?title=Organizaci%C3%B3n_de_Consumidores_y_Usuarios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Organización de Consumidores y Usuarios (sortu gabe)">Organización de Consumidores y Usuarios</a> espainiar erakundearen artikulu baten arabera, normalean esnea hartzen dutenek hartzen ez dutenek baino 1-3 kilogramo gutxiago pisatzen dute. Antza denez, esnearen kaltzioak digestio-aparatuko koipe-xurgapena mugatzen duelako gertatzen da hori.<a href="#cite_note-81">[78]</a> Harvardeko Osasun Publikoko Eskolak dio esnea hartzeak osteoporosia eta <a href="/wiki/Koloneko_minbizi" class="mw-redirect" title="Koloneko minbizi">koloneko minbizia</a> izateko arriskua murrizten duela.<a href="#cite_note-82">[79]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Esneari_lotuta_dauden_eritasunak">Esneari lotuta dauden eritasunak</h3>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=28" title="Aldatu atal hau: «Esneari lotuta dauden eritasunak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Esneari lotuta dauden eritasunak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Biztanleriaren zati batek <a href="/wiki/Laktosarekiko_intolerantzia" class="mw-redirect" title="Laktosarekiko intolerantzia">esnearen azukrearekiko intolerantzia</a> (laktosaren) du. <a href="/wiki/Gaixotasun_genetiko" title="Gaixotasun genetiko">Jatorri genetikoa</a> izan dezake (lehen mailako laktosarekiko intolerantzia), edo <a href="/wiki/Heste_mehar" title="Heste mehar">heste meharra</a> kaltetzen duten gaixotasunen ondorio izan daiteke (bigarren mailako edo eskuratutako laktosarekiko intolerantzia). Intolerantzia genetikoa duen eta hesteak osasuntsu dituen edozein pertsona janari bakoitzean gutxienez 12 g laktosa kontsumitzeko gai da (esne katilu batean dagoen kopurua) inolako sintomarik edo sintoma arinak soilik izanez<a href="#cite_note-83">[80]</a><a href="#cite_note-84">[81]</a><a href="#cite_note-85">[82]</a><a href="#cite_note-86">[83]</a>. Laktosarekiko intolerantzia duten pertsonek <a href="/wiki/Esneki" title="Esneki">esnekiak</a> kontsumitzeak ez du kalterik eragiten traktu gastrointestinalean, baizik eta aldi baterako digestio-eragozpenetara mugatzen da<a href="#cite_note-87">[84]</a>. Esneki-kantitate txikiagoekiko erreakzioak ez dira intolerantzia genetiko baten bidez azaltzen, baizik eta diagnostikatu gabeko heste-gaixotasun baten existentzia adierazten dute (nagusiki <a href="/wiki/Gaixotasun_zeliako" title="Gaixotasun zeliako">gaixotasun zeliakoa</a> eta zeliakoa ez den <a href="/wiki/Gluten" title="Gluten">glutenarekiko</a> sentikortasuna) edo <a href="/w/index.php?title=Esnearen_proteinekiko_alergia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esnearen proteinekiko alergia (sortu gabe)">esnearen proteinekiko alergia</a><a href="#cite_note-88">[85]</a><a href="#cite_note-89">[86]</a><a href="#cite_note-90">[87]</a><a href="#cite_note-91">[88]</a>. Azterketa sakon bat egin gabe laktosarekiko intolerantzia duen pertsona bat etiketatzeak, beharrezkoak diren proba mediko guztiak barne, sarritan atzerapen luzeak eragiten ditu azpiko gaixotasun larrien diagnostikoan, laktosaren malabsortzioa eragiten dutenak, gaixotasun zeliakoa ohikoena<a href="#cite_note-92">[89]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="«Esne»_izendapena_landare-jatorriko_produktuetarako">«Esne» izendapena landare-jatorriko produktuetarako</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=29" title="Aldatu atal hau: ««Esne» izendapena landare-jatorriko produktuetarako»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=29" title="Edit section's source code: «Esne» izendapena landare-jatorriko produktuetarako">aldatu iturburu kodea</a>]</div> «<a href="/w/index.php?title=Landare-esne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Landare-esne (sortu gabe)">Landare-esne</a>» deritzona hainbat lehengaitatik abiatuta (<a href="/wiki/Arroz" title="Arroz">arroza</a>, <a href="/wiki/Koko" class="mw-redirect" title="Koko">kokoa</a>, <a href="/wiki/Garagar" title="Garagar">garagarra</a>, <a href="/wiki/Almendra" class="mw-redirect" title="Almendra">almendra</a>, <a href="/wiki/Olo" title="Olo">oloa</a>, <a href="/wiki/Soja" title="Soja">soja</a>, <a href="/wiki/Hur" title="Hur">hurra</a>, <a href="/wiki/Artatxiki" title="Artatxiki">artatxikia</a> edo <a href="/wiki/Kakahuete" title="Kakahuete">kakahuetea</a>) egin daitekeen animalia-esnearen alternatiba gisa zabaldu da.<a href="#cite_note-93">[90]</a><a href="#cite_note-94">[91]</a> <a href="/wiki/Beganismo" title="Beganismo">Beganoek</a> hartzen dute, ez baitute animalia-jatorriko produkturik irensten. Hala ere, herrialde gehienetan ez da legezkoa landare-jatorriko produktuei «esne» deitzea; askotan «zuku» edo «edari» esaten zaie, «esne» terminoa ugaztunen guruinetatik datozen likidoei bakarrik aplika baitakieke.<a href="#cite_note-SethiTyagi2016-95">[92]</a><a href="#cite_note-UE1308/2013-96">[93]</a> Kontsumitzaileek oker interpretatzen dute landare-esnea behi-esnearen zuzeneko ordezkoa dela, baina edari horietako gehienek ez dute animalia-jatorriko esnearen nutrizio-orekarik, proteina, koipe, <a href="/wiki/Kaloria" title="Kaloria">kaloria</a> eta <a href="/wiki/Burdina" title="Burdina">burdina</a> gutxi dituzte, eta batzuek proteina eta <a href="/wiki/Kaltzio" title="Kaltzio">kaltzio</a> oso txikiak dituzte.<a href="#cite_note-VangaRaghavan2018-97">[94]</a><a href="#cite_note-MakinenWanhalinna2016-98">[95]</a><a href="#cite_note-SethiTyagi2016-95">[92]</a> Ez dira ama-esnearen, haurren formulen edo behi-esnearen ordezko egokiak bizitzako lehen bi urteetan. Arrazoi medikoengatik esnea kontsumitu ezin duten bi urtetik gorako haurren kasuan, edari prestatuak aukeratzea gomendatzen da, 250 mililitroko gutxienez 6 gramoko proteina dutenak.<a href="#cite_note-SethiTyagi2016-95">[92]</a> Kontsumitzailea ez nahasteko asmoz, <a href="/wiki/Europar_Batasun" class="mw-redirect" title="Europar Batasun">Europar Batasuneko</a> herrialdeetan, 2013tik, legeriak debekatu egiten du «esne» hitza erabiltzea edari begetalak izendatzeko:<a href="#cite_note-SethiTyagi2016-95">[92]</a><a href="#cite_note-UE1308/2013-96">[93]</a> <table style="background-color:#e0e0e0;border-collapse:collapse;border-radius: 6px;border-style:none;margin: .5em 2.75em; padding: 20px;"> <tbody><tr> <td width="20" valign="top" style="color:silver;font-size:40px;font-family:'Times New Roman',serif;font-weight:bold;text-align:left;padding-left:10px; padding-right:10px;">« </td> <td align="left" style="padding:10px; padding-bottom:0; font-size: 90%;">«Esne»tzat soilik jezte batetik edo gehiagotik lortutako bularreko jariaketa normala hartuko da, inolako gehikuntzarik edo erauzketarik gabe. </td> <td width="20" valign="bottom" style="color:silver;font-size:40px;font-family:'Times New Roman',serif;font-weight:bold;text-align:right;padding-left:10px; padding-right:10px;">» </td></tr> <tr> <td colspan="3" style="padding: 10px; padding-top:0; font-size: 85%;"><cite style="font-style:normal;">—1308/2013 (EB) Erregelamendua, Europako Parlamentuarena eta Kontseiluarena, 2013ko abenduaren 17koa. L 347/814</cite> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ekoizpena">Ekoizpena</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=30" title="Aldatu atal hau: «Ekoizpena»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=30" title="Edit section's source code: Ekoizpena">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <table class="wikitable floatleft col2der"> <tbody><tr> <th colspan="2">Behi-esnearen 20 herrialde-ekoizle handienak 2018an (tona edo milaka litro) <a href="#cite_note-99">[96]</a> </th></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/40px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/60px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /> <a href="/wiki/Ameriketako_Estatu_Batuak" title="Ameriketako Estatu Batuak">Ameriketako Estatu Batuak</a> </td> <td>98.690.477 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/22px-Flag_of_India.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/33px-Flag_of_India.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/44px-Flag_of_India.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/India" title="India">India</a> </td> <td>89.833.590 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/40px-Flag_of_Brazil.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/60px-Flag_of_Brazil.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="700" /> <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a> </td> <td>33.839.864 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/22px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/33px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/44px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Alemania" title="Alemania">Alemania</a> </td> <td>33.064.833 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/22px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/33px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/44px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Txinako_Herri_Errepublika" title="Txinako Herri Errepublika">Txina</a> </td> <td>30.745.600 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/40px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/60px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Errusia" title="Errusia">Errusia</a> </td> <td>30.345.525 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/40px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/60px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Frantzia" title="Frantzia">Frantzia</a> </td> <td>25.541.269 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Flag_of_New_Zealand.svg/40px-Flag_of_New_Zealand.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Flag_of_New_Zealand.svg/60px-Flag_of_New_Zealand.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Zeelanda_Berria" title="Zeelanda Berria">Zeelanda Berria</a> </td> <td>21.392.000 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/22px-Flag_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/33px-Flag_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/44px-Flag_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /> <a href="/wiki/Turkia" title="Turkia">Turkia</a> </td> <td>20.036.877 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/40px-Flag_of_Pakistan.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/60px-Flag_of_Pakistan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Pakistan" title="Pakistan">Pakistan</a> </td> <td>16.722.000 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/40px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/60px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Erresuma_Batua" title="Erresuma Batua">Erresuma Batua</a> </td> <td>15.311.000 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /> <a href="/wiki/Polonia" title="Polonia">Polonia</a> </td> <td>14.171.153 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/40px-Flag_of_Mexico.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/60px-Flag_of_Mexico.svg.png 2x" data-file-width="980" data-file-height="560" /> <a href="/wiki/Mexiko" title="Mexiko">Mexiko</a> </td> <td>12.005.692 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/40px-Flag_of_Italy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/60px-Flag_of_Italy.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /> <a href="/wiki/Italia" title="Italia">Italia</a> </td> <td>11.944.450 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/22px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/33px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/44px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Herbehereak" title="Herbehereak">Herbehereak</a> </td> <td>10.634.163 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/22px-Flag_of_Argentina.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/33px-Flag_of_Argentina.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/44px-Flag_of_Argentina.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="500" /> <a href="/wiki/Argentina" title="Argentina">Argentina</a> </td> <td>10.526.600 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/40px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/60px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /> <a href="/wiki/Uzbekistan" title="Uzbekistan">Uzbekistan</a> </td> <td>10.415.660 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/22px-Flag_of_Ukraine.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/33px-Flag_of_Ukraine.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/44px-Flag_of_Ukraine.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /> <a href="/wiki/Ukraina" title="Ukraina">Ukraina</a> </td> <td>10.064.000 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Flag_of_Australia.svg/40px-Flag_of_Australia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Flag_of_Australia.svg/60px-Flag_of_Australia.svg.png 2x" data-file-width="1280" data-file-height="640" /> <a href="/wiki/Australia" title="Australia">Australia</a> </td> <td>9.289.000 </td></tr> <tr> <td><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Flag_of_Ireland.svg/40px-Flag_of_Ireland.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Flag_of_Ireland.svg/60px-Flag_of_Ireland.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /> <a href="/wiki/Irlanda" title="Irlanda">Irlanda</a> </td> <td>7.810.260 </td></tr> <tr> <td>Guztira </td> <td>512.384.013 </td></tr> </tbody></table> Esnearen ekoizpena behien intseminazio artifizialen bidez hasten da, ernaltzeko eta, horrela, ugatzak sortzen hasteko behar diren hormonak sortzen hasteko, gero <a href="/wiki/Txahal" class="mw-redirect" title="Txahal">txahalari</a> edoskiarazteko, jakina. Efektu hori sortu ondoren, txahala amarengandik erabat edo zati batean aldentzen da, giza kontsumorako esnea ateratzeko. Iraungitze-aldi laburra duenez (batez ere fresko mantentzen bada), jetzi bezain laster banatu behar da. Hainbat herrialdetan egunero banatzen da esnea etxeetan, baina presio ekonomikoak direla eta, zerbitzu hori gero eta gutxiago erabiltzen da. Eremu batzuetan, gainera, sakabanatuta dagoenez, ia ezinezkoa da esnea banatzea. Kasu horietan, pertsonek <a href="/wiki/Supermerkatu" title="Supermerkatu">supermerkatuetan</a>, behitegietan, autozerbitzuko dendetan edo auzoko dendetan erosten dute esnea. Plastikozko ontziak edo <a href="/w/index.php?title=Tetra_brik&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tetra brik (sortu gabe)">tetra brikak</a> zabaldu aurretik (hasieran bereziki esnekien propietateak hobeto kontserbatzeko sortu zen), esnea paperezko bilgarrietan eta beirazko botiletan saltzen zuten. Zenbait herrialdetan, hala nola Erresuma Batuan, esne-saltzaile batek goizean esnea auzoan banatzeko ohitura dago. Esnea beirazko botiletan banatzen da, <a href="/wiki/Aluminio" title="Aluminio">aluminiozko</a> estalkiekin, etxeko atearen aurrean. Zilar koloreko estalkiek esnea homogeneizatuta dagoela adierazten dute, zilar koloreko gorriak erdi-deskortmatua adierazten du, zilar koloreko urdinak esnea erdigaingabetuta dagoela adierazten du eta urrezkoak kanaletik datorrela adierazten du. Botila hutsak birziklatu egiten dira. Esne-saltzailea hurrengo egunean itzultzen da beste kutxa bat beteta uztera eta hutsik dauden botilak betetzera eta hurrengo egunean berriro entregatzera. Gaur egun, frankizia batzuk eguneroko banaketaren aurka daude, eta tarte handiagoak aukeratzen dituzte. Banaketa-modu hori ohikoa da AEBetan ere. Gaur egun, esnea duten ontzi eta ontzien hobekuntzari esker, ia mundu osoan kontsumitu ahal izan da, kontserbazio-eskakizun txikiekin. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Erabilera_gastronomikoa">Erabilera gastronomikoa</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=31" title="Aldatu atal hau: «Erabilera gastronomikoa»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=31" title="Edit section's source code: Erabilera gastronomikoa">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Esneak ematen duen zaporea pixka bat gozoa da (laktosaren ondorioz). Esnearen egosketa luzeek <a href="/w/index.php?title=Maillarden_erreakzio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maillarden erreakzio (sortu gabe)">Maillarden erreakzioa</a> eragiten dute laktosaren eta esnearen proteinen artean, eta kolore txigortuak sortzen dituzte. Esnearen propietate asko desagertu egiten dira plateretan nahasten direnean. Oinarrizko erabileretako bat prestakin batzuei hezetasuna ematea da, zaporeetan eta ehunduretan modu ezkutuan laguntzera iritsiz. Garrantzitsua da aipatzea esneki asko mundu osoko sukalde batzuetan erabiltzen direla, eta horietako batzuetan, hala nola, <a href="/w/index.php?title=Turkiako_gastronomia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Turkiako gastronomia (sortu gabe)">Turkiako sukaldaritzan</a><a href="#cite_note-100">[97]</a>, <a href="/wiki/Indiar_gastronomia" title="Indiar gastronomia">Indiako sukaldaritzan</a><a href="#cite_note-101">[98]</a> edo <a href="/w/index.php?title=Mexikoko_gastronomia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mexikoko gastronomia (sortu gabe)">Mexikoko sukaldaritzan</a><a href="#cite_note-102">[99]</a>, askotariko errezetak eskaintzen dituztelako dira ezagunak. Esnea <a href="/wiki/Zopa" title="Zopa">zopa</a> batzuen osagaia da (batez ere krema motakoak), eta zapore jakin batzuk indartzeko erabiltzen dute. Batzuetan, <a href="/wiki/Arrautza_nahasi" title="Arrautza nahasi">arrautzak nahastean</a> ere erabiltzen da, mamitzeko denbora gehiago behar izan dezaten, <a href="/wiki/Patata-pure" title="Patata-pure">patata-purean</a>, saltsetan (<a href="/wiki/Bexamel" title="Bexamel">bexamela</a>, adibidez) eta postreetan (<a href="/wiki/Arroz-esne" title="Arroz-esne">arroz-esnea</a>, <a href="/wiki/Flan" title="Flan">flanak</a>, <a href="/wiki/Hiru_esne" title="Hiru esne">hiru esne</a> pastela, <a href="/wiki/Izozki" title="Izozki">izozkiak</a>, etab.). Asko erabiltzen da <a href="/wiki/Kafesne" title="Kafesne">kafesnea</a>, <a href="/wiki/Irabiaki" title="Irabiaki">irabiakiak</a>, <a href="/wiki/Txokolate_bero" title="Txokolate bero">txokolate beroa</a>, etab. bezalako edari alkoholdun batzuetan, hala nola venezuelar <a href="/w/index.php?title=Ponche_crema&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ponche crema (sortu gabe)">ponche crema</a>n, holandar <a href="/wiki/Advocaat" title="Advocaat">advocaat</a>an, etab.; zenbait <a href="/wiki/Koktel" title="Koktel">kokteletan</a> edo, besterik gabe, <a href="/wiki/Anis_(edaria)" title="Anis (edaria)">anisa</a> bezalako edariekin nahastuta. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Herri-kulturan">Herri-kulturan</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=32" title="Aldatu atal hau: «Herri-kulturan»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=32" title="Edit section's source code: Herri-kulturan">aldatu iturburu kodea</a>]</div> Gizakiek esnea elikagai gisa baloratzeaz gain, interpretazio sinbolikoen oinarria ere bada. Horren adibide da <a href="/wiki/Esne_Bidea" title="Esne Bidea">Esne Bidearen</a> izendapena<a href="#cite_note-megasitio-103">[100]</a> (gure <a href="/wiki/Eguzki-sistema" title="Eguzki-sistema">eguzki-sistema</a> dagoen galaxia). <a href="/wiki/Perseus_(konstelazioa)" title="Perseus (konstelazioa)">Pertseo</a>, <a href="/wiki/Cassiopeia_(konstelazioa)" title="Cassiopeia (konstelazioa)">Kasiopea</a> eta <a href="/wiki/Cepheus_(konstelazioa)" title="Cepheus (konstelazioa)">Zefeo</a> konstelazioen artean ikus daitezkeen izar-gerriko handiak esne-bide bezala bataiatu ziren, <a href="/wiki/Hera" title="Hera">Herak</a> <a href="/wiki/Herakles" title="Herakles">Heraklesi</a> (<a href="/wiki/Herkules" title="Herkules">Herkules</a>, erromatar mitologian) bularra eman nahi zioneko istorioa gogoratzeko, eta honek hain gogor hozka egin zion, ezen esne zorrotada batek kosmosera tiro egin baitzuen.<a href="#cite_note-megasitio-103">[100]</a> Esneak eta esnekiek <a href="/wiki/Mito" title="Mito">mitoak</a> sortu dituzte <a href="/wiki/Indiako_azpikontinentea" title="Indiako azpikontinentea">Indiatik</a> <a href="/wiki/Eskandinavia" title="Eskandinavia">Eskandinaviaraino</a>. <a href="/wiki/Itun_Zaharra" title="Itun Zaharra">Itun Zaharrean</a> ugaritasunaren eta sorkuntzaren sinbolo gisa agertzen dira. Jainkoei egindako eskaintzatzat hartzen zen<a href="#cite_note-104">[101]</a> eta, beraz, bizitzarekin zerikusia zuen jainkozko ekintzatzat hartzen zen. Esneak edertasuna eta estetika ere sinboliza ditzake.<a href="#cite_note-cleo-105">[102]</a> <a href="/wiki/Kleopatra" title="Kleopatra">Kleopatrak</a> esne-bainuak erabiltzen zituen bere edertasuna nabarmentzeko eta eskaintzen zuen azalarekiko propietateak aprobetxatzeko.<a href="#cite_note-cleo-105">[102]</a> Bere kolore etengabeagatik (espezie guztietan zuri horixkaren tonalitateekin) konnotazio erlijiosoak jaso ditu, hala nola garbitasuna.<a href="#cite_note-106">[103]</a> <a href="/wiki/Johannes_Vermeer" class="mw-redirect" title="Johannes Vermeer">Vermeer</a> margolari nederlandarraren «<a href="/wiki/Esneduna_(margolana)" title="Esneduna (margolana)">Esneduna</a>» obran, esnearen zuritasunak neskaren garbitasuna eta bertuteak aipatzen ditu.<a href="#cite_note-lalechera-107">[104]</a> Gazta ospetsuenetako batzuk herrialde ekoizle nagusiarekin lotzen dira. Horrela, <a href="/wiki/Roquefort_(gazta)" title="Roquefort (gazta)">Roquefort</a> gazta tipikoa da Frantzian, <a href="/wiki/Mozzarella" title="Mozzarella">mozzarella</a> eta <a href="/wiki/Gorgonzola" title="Gorgonzola">gorgonzola</a> gazta urdina Italiako platertxoetan, edo <a href="/w/index.php?title=Zamorano_(gazta)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zamorano (gazta) (sortu gabe)">zamoranoa</a> Gaztela eta Leongo eskualdean, Espainian..<a href="#cite_note-108">[105]</a> Botanikan, esnearen zuria oiloen kolorearekin alderatu zen, <a href="/wiki/Liliazeo" class="mw-redirect" title="Liliazeo">Liliazeoen</a> familiako Mediterraneoko jatorrizko Ornithogalum umbellatum landareari <a href="/wiki/Oiloesne" title="Oiloesne">oiloesnea</a> izena emateko.<a href="#cite_note-109">[106]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Oharrak">Oharrak</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=33" title="Aldatu atal hau: «Oharrak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=33" title="Edit section's source code: Oharrak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> Balioak esne-industrian erabilitako esnearen batez besteko batez bestekoak dira, arau ofizialek arautzen dituztelako. Beste ugaztun batzuen esneak gantz kontzentrazioa aldatzen du elikaduraren arabera. Balio horiek ikusteko, begiratu goiko analisi kimiko proximalaren taula. </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> Errumen behiaren urdailetako bat da </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> Hemen dauden bakterioak esne mota guztietan agertzen dira </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Erreferentziak">Erreferentziak</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=34" title="Aldatu atal hau: «Erreferentziak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=34" title="Edit section's source code: Erreferentziak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <div class="reflist columns references-column-count references-column-count-2" style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; column-count: 2; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070808191103/http://www.cdrf.org/doc/Dairy%20Dispatch/Summer%202004%20Edition/MilkGenome.doc">«Wayback Machine»</a> web.archive.org 2007-08-08 (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080120081810/http://www.ua-cc.org/lacteos.jsp">«Nutrición y salud - Lacteos»</a> web.archive.org 2008-01-20 (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-orign-3"><a href="#cite_ref-orign_3-0">↑</a> Albano Beja-Pereira, Giorgio Bertorelle y otros: «The origin of European cattle: Evidence from modern and ancient DNA». PNAS, May 2006; 103:8113-8118. </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.universia.edu.pe/noticias/principales/destacada.php?id=56242">¿Leche de llama?. </a>. </li> <li id="cite_note-5"><a href="#cite_ref-5">↑</a> Misra A, Ganda OP.. (2007). «Migration and its impact on adiposity and type 2 diabetes» Nutrition 23 (9) <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17679049">17679049</a>.. </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> Burge, J., Kirchner, M., Bramanti, B., Haak, W. y Thomas, M. G. 2007. «Absence of the lactase-persistence-associated allele in early Neolithic Europeans». <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/content/104/10/3736.abstract">Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 104 (10): 3736-3741.</a> </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> Itan, Yuval; Adam Powell, Mark A. Beaumont, Joachim Burger, Mark G. Thomas. 2009. «The Origins of Lactase Persistence in Europe». <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1371/journal.pcbi.1000491">PLOS Computational Biology Vol. 5(8), e1000491.</a> </li> <li id="cite_note-eomaia-8">↑ <a href="#cite_ref-eomaia_8-0">a</a> <a href="#cite_ref-eomaia_8-1">b</a> Ji et al. (2002), «The earliest known eutherian mammal». Nature (416), pp. 816-822. </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080704075522/http://www.idiocentrism.com/milk.htm">idiocentrism.com</a> </li> <li id="cite_note-Oftedal-10"><a href="#cite_ref-Oftedal_10-0">↑</a> Oftedal, Olav T.. (2004). «The Origin of Lactation as a Water Source for Parchment-Shelled Eggs» Journal of Mammary Gland Biology and Neoplasia 7 (3)  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1023%2FA%3A1022848632125">10.1023/A:1022848632125</a>.. </li> <li id="cite_note-inmunitario-11"><a href="#cite_ref-inmunitario_11-0">↑</a> Vorbach, C., Capecchi, M. R. & Penninger, J. M.. (2006). «Evolution of the mammary gland from the innate immune system?» Bioessays 28 (6) <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1670006">1670006</a>.. </li> <li id="cite_note-Yolk-12"><a href="#cite_ref-Yolk_12-0">↑</a> (Ingelesez) Brawand, David; Walter Wahli & Henrik Kaessmann. (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=2267819">«Loss of Egg Yolk Genes in Mammals and the Origin of Lactation and Placentation»</a> PLoS Bio 6 (3). </li> <li id="cite_note-cinodontos-13"><a href="#cite_ref-cinodontos_13-0">↑</a> Oftedal, Ot. (2002). «The mammary gland and its origin during synapsid evolution» J Mammary Gland Biol Neoplasia 7 (3) <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12751889">12751889</a>.. </li> <li id="cite_note-Promotores-14"><a href="#cite_ref-Promotores_14-0">↑</a> Hadsell, D.. (1999). «Regulation of milk protein gene expression» Annual Review of Nutrition 19  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1146%2Fannurev.nutr.19.1.407">10.1146/annurev.nutr.19.1.407</a>.. </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> German, J. B.. (2007). «Gene regulatory networks in lactation: identification of global principles using bioinformatics» BMC Syst Biol. 1 (56) <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18039394">18039394</a>.. </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> (Ingelesez) Mustafa, Arif. (pdf) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://animsci.agrenv.mcgill.ca/courses/460/topics/3/text.pdf">The mammary gland. </a>. </li> <li id="cite_note-ornitorrinco-17"><a href="#cite_ref-ornitorrinco_17-0">↑</a> (Ingelesez) Oftedal, Olav T.. (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.springerlink.com/content/u03457rt3674356k/fulltext.pdf">«The Mammary Gland and its Origin During Synapsid Evolution»</a> Journal of Mammary Gland Biology and Neoplasia 7 (3)  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1023%2FA%3A1022896515287">10.1023/A:1022896515287</a>.. </li> <li id="cite_note-delaval-18"><a href="#cite_ref-delaval_18-0">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.delaval.com.ar/Dairy_Knowledge/EfficientCooling/Leche.htm">«Leche»</a> Delaval.com.ar. </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> Badui Dergal, Salvador. Química de los alimentos. (4. argitaraldia) Editorial Pearson, 604 or.. </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> (Gaztelaniaz) Huertas-Molina, Oscar Felipe. (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://revistas.udea.edu.co/index.php/biogenesis/article/view/342148">3. Lactogénesis. </a>. </li> <li id="cite_note-vacas-21"><a href="#cite_ref-vacas_21-0">↑</a> Edwards, C. J., MacHugh, D. E., Dobney, K. M., Martin, L., Russell, N., Horwitz, L. K., McIntosh, S. K., Mac Donald, K. C., Helmer, D. & Tresset, A., et al. (2004) J. Archaeol. Sci 31, 695-710. </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> (Ingelesez) Kijas, J. W.. (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.genetics.org/cgi/reprint/175/3/1371">«Five Ovine Mitochondrial Lineages Identified From Sheep Breeds of the Near East»</a> Genetics 175 (3) <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17194773">17194773</a>.. </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> (Ingelesez) Zeder, Melinda A. & Brian Hesse. (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/287/5461/2254">«The Initial Domestication of Goats (Capra hircus) in the Zagros Mountains 10,000 Years Ago»</a> <a href="/wiki/Science" title="Science">Science</a> 287 (5461)  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1126%2Fscience.287.5461.2254">10.1126/science.287.5461.2254</a>.. </li> <li id="cite_note-cabras2-24"><a href="#cite_ref-cabras2_24-0">↑</a> Fernández, Helena; Sandrine Hughes, Jean-Denis Vigne, Daniel Helmer, Greg Hodgins, Christian Miquel, Catherine Hänni, Gordon Luikart & Pierre Taberlet. (2006ko urria). «Divergent mtDNA lineages of goats in an Early Neolithic site, far from the initial domestication areas» PNAS (103): 15375-15379.. </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> (Gaztelaniaz) Universia Perú. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.universia.edu.pe/noticias/principales/destacada.php?id=56242">¿Leche de llama?. </a>. </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> (Errusieraz) Dorofeĭchuk, V. G.; Kelekeeva, M. M.; Makarova, I. B.; Tolkatxeva, N. I.. (1987ko iraila-urria). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=3439068&dopt=Abstract">«Protective properties of moose's milk and perspectives of its use in pediatric gastroenterology»</a> Voprosy Pitaniia (5): 33-35.. </li> <li id="cite_note-zeder-27"><a href="#cite_ref-zeder_27-0">↑</a> Zeder, Melinda A. ed. (2006). Documenting Domestication: New Genetic and Archaeological Paradigms. <a href="/w/index.php?title=University_of_California_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="University of California Press (sortu gabe)">University of California Press</a>, p. 264. <a href="/wiki/Berezi:BookSources/0520246381" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-520-24638-1</a>. </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> Steinkraus, Keith H. ed. (1995). Handbook of Indigenous Fermented Foods. Marcel Dekker, p. 304. <a href="/wiki/Berezi:BookSources/0824793528" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8247-9352-8</a> </li> <li id="cite_note-asna-29"><a href="#cite_ref-asna_29-0">↑</a> (Ingelesez) Conti, A.. (2007). «Efficacy of donkey's milk in treating highly problematic cow's milk allergic children: An in vivo and in vitro study» Pediatric Allergy and Immunology 18 (3)  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1399-3038.2007.00521.x">10.1111/j.1399-3038.2007.00521.x</a>.. </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> (Frantsesez) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.asineriedupaysdescollines.be/general.htm">Le lait d'ânesse produit per l'asinerie du pays des collines. </a>. </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.chilepotenciaalimentaria.cl/?p=1618">Leche de burro ¿El secreto de una vida longeva?. </a>. </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> (Ingelesez) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.contactmusic.com/news.nsf/article/gests%20zebra%20milk%20request_1013812">«Gest's Zebra Milk Request»</a> Contactmusic.com. </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> Cátedra de Producciones Animales (apunteak). Facultad de Veterinaria de la Universidad Complutense de Madrid. 1973-74. Argitaratu gabea. </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> (Gaztelaniaz) Gutiérrez Martínez, Pilar. (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.agriculturaganaderia.jcyl.es/web/jcyl/AgriculturaGanaderia/es/Plantilla100Detalle/1131977209076/_/1250170548860/Redaccion">Manual práctico de manejo de una explotación de vacuno lechero. </a> Servicio de Formación Agraria e Iniciativas. Junta de Castilla y León, 33 or. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Berezi:BookSources/978-84-612-1374-0" title="Berezi:BookSources/978-84-612-1374-0">978-84-612-1374-0</a>.. </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150627040831/http://www.muyinteresante.es/salud/preguntas-respuestas/por-que-hay-gente-que-sufre-intolerancia-a-la-lactosa-631374158404">muyinteresante.es</a> </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> Larson, B. L. 1979. «Byosinthesis and secretion of milk proteins: A review». J. Dairy Res., 46:161. </li> <li id="cite_note-gresti-37">↑ <a href="#cite_ref-gresti_37-0">a</a> <a href="#cite_ref-gresti_37-1">b</a> Gresti, J. M., M. Bugant, C. Maniongui y J. Bezard. 1993. «Composition of molecular species of triacylglycerols in bovine milk fat». J. Dairy Sci. 76:1850-1869. </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> (Gaztelaniaz) <a href="/wiki/Nestl%C3%A9" title="Nestlé">Nestlé</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nestle.cl/imperdibles/cocinaleche/leche1.swf">Cocinando con Leche. </a>.[<a href="/wiki/Wikipedia:Esteka_hautsia" class="mw-redirect" title="Wikipedia:Esteka hautsia">Betiko hautsitako esteka</a>] </li> <li id="cite_note-DengMisselwitz-39">↑ <a href="#cite_ref-DengMisselwitz_39-0">a</a> <a href="#cite_ref-DengMisselwitz_39-1">b</a> <a href="#cite_ref-DengMisselwitz_39-2">c</a> Deng, Y.; Misselwitz, B.; Dai, N.; Fox, M.. (2015-9-18). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mdpi.com/2072-6643/7/9/5380/htm">«Lactose Intolerance in Adults: Biological Mechanism and Dietary Management»</a> Nutrients 7 (9): 8020-8035.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3390%2Fnu7095380">10.3390/nu7095380</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26393648">26393648</a>.. </li> <li id="cite_note-NIHconsensus2010-40">↑ <a href="#cite_ref-NIHconsensus2010_40-0">a</a> <a href="#cite_ref-NIHconsensus2010_40-1">b</a> (Ingelesez) <span class="citation" id="CITEREFSuchy,_F._J.,_Brannon,_P._M.,_Carpenter,_T._O.,_Fernández,_J._R.,_Gilsanz,_V.,_Gould,_J._B.,_Hall,_K.,_Hui,_S._L.,_Lupton,_J.,_Mennella,_J.,_Miller,_N._J.,_Osganian,_S._K.,_Sellmeyer,_D._E.,_Wolf,_M._A.2010-2-24">Suchy, F. J., Brannon, P. M., Carpenter, T. O., Fernández, J. R., Gilsanz, V., Gould, J. B., Hall, K., Hui, S. L., Lupton, J., Mennella, J., Miller, N. J., Osganian, S. K., Sellmeyer, D. E., Wolf, M. A.. (2010-2-24). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://consensus.nih.gov/2010/lactosestatement.htm">«NIH consensus development conference statement: Lactose intolerance and health»</a> NIH Consens State Sci Statements 27 (2): 1-27. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20186234">20186234</a>.. </li> <li id="cite_note-Szilagyi2015-41">↑ <a href="#cite_ref-Szilagyi2015_41-0">a</a> <a href="#cite_ref-Szilagyi2015_41-1">b</a> <a href="#cite_ref-Szilagyi2015_41-2">c</a> Szilagyi, A.. (2015-8-13). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4555148">«Adaptation to Lactose in Lactase Non Persistent People: Effects on Intolerance and the Relationship between Dairy Food Consumption and Evalution of Diseases»</a> Nutrients 7 (8): 6751-6779.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3390%2Fnu7085309">10.3390/nu7085309</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2072-6643">2072-6643</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26287234">26287234</a>.. </li> <li id="cite_note-SilanikoveLeitner2015-42">↑ <a href="#cite_ref-SilanikoveLeitner2015_42-0">a</a> <a href="#cite_ref-SilanikoveLeitner2015_42-1">b</a> <a href="#cite_ref-SilanikoveLeitner2015_42-2">c</a> Silanikove, N., Leitner, G., Merin, U.. (2015-8-31). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4586535">«The Interrelationships between Lactose Intolerance and the Modern Dairy Industry: Global Perspectives in Evolutional and Historical Backgrounds»</a> Nutrients 7 (9): 7312-7331.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3390%2Fnu7095340">10.3390/nu7095340</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26404364">26404364</a>.. </li> <li id="cite_note-ByersSavaiano2005-43">↑ <a href="#cite_ref-ByersSavaiano2005_43-0">a</a> <a href="#cite_ref-ByersSavaiano2005_43-1">b</a> Byers, K. G., Savaiano, D. A.. (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16373956">«The myth of increased lactose intolerance in African-Americans»</a> J Am Coll Nutr 24 (6 Suppl): 569S–573S.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080%2F07315724.2005.10719505">10.1080/07315724.2005.10719505</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16373956">16373956</a>.. </li> <li id="cite_note-Vitoria-44"><a href="#cite_ref-Vitoria_44-0">↑</a> (Gaztelaniaz) Vitoria, J. C.. (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.svnp.es/sites/default/files/33-1-18.pdf">«Intolerancia a la lactosa»</a> Bol S Vasco-Nav Pediatr 33: 18-23.. </li> <li id="cite_note-LaOrdenCarabano-45"><a href="#cite_ref-LaOrdenCarabano_45-0">↑</a> (Gaztelaniaz) La Orden Izquierdo, E.; Carabaño Aguado, I.; Pelayo García, F. J.. (2011ko ekaina). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scielo.isciii.es/scielo.php?pid=S1139-76322011000200010&script=sci_arttext&tlng=pt">«Situación actual de la intolerancia a la lactosa en la infancia»</a> Rev Pediatr Aten Primaria 13 (50): 271-278. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1139-7632">1139-7632</a>.. </li> <li id="cite_note-Heyman-46"><a href="#cite_ref-Heyman_46-0">↑</a> (Ingelesez) Heyman, M. B.; Committee on Nutrition. (2006ko iraila). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pediatrics.aappublications.org/content/118/3/1279.long">«Lactose intolerance in infants, children, and adolescents»</a> Pediatrics 118 (3): 1279-1286.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1542%2Fpeds.2006-1721">10.1542/peds.2006-1721</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16951027">16951027</a>.. </li> <li id="cite_note-CrittendenBennett2005-47"><a href="#cite_ref-CrittendenBennett2005_47-0">↑</a> Crittenden RG, Bennett LE. (2005eko abendua). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16373958">«Cow's milk allergy: a complex disorder»</a> J Am Coll Nutr 24 (6 Suppl): 582S-591S. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16373958">16373958</a>.. </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> Jensen, R. G., A. M. Ferri & C. J. Lammi-Keefe. (1991). «The composition of milk fat» J. Dairy Sci. 62 (1). </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> Swaisgood, H. E. 1973 «The casein». CRC Crit. rev. Food Techological, 6:135 </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> Mercier, J. C., Ribadeau-Dumas, B. Y. Groscalude, S., 1985 «Amino-acid composition and sequence of bovine κ-casein». Neth Milk Dairy, 27:313. </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> Dalgleish, D. G., Brinkhuis, J. y Payens, T. A. J. 1981. «The coagulation of differently sized casins micelles by rennet». European J. Biochem., 119:257. </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> Thompson, M. P. & Farrel, H. M.. (1973). «The casein micelle-The forces contributing to its integrity» Neth Milk Dayry J 27 (20). </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> Hayakawa, S. & Nayai, S.. (1985). «Relationships of hydrophobicity and net charge to the solubility of milk and soy proteins» Journal of Food Science 50 (2): 486-491.. </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> Hill, A. R., Irvine, D. M. & Bullock, D. H.. (1985). «Buffer capacity of cheese wheys» J. Food Sci: 50:733.. </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> Mathur, B. N. & Shahani, K. M.. (1979). «Use of total whey constituetens for human food» J. Dairy Sci: 62:1.. </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> Morr, C. V.. (1968). «Composition physicochemical and functional propertiesof reference wheyprotein concentrates» J. Dairy Sci: 50:1406.. </li> <li id="cite_note-dargal-59">↑ <a href="#cite_ref-dargal_59-0">a</a> <a href="#cite_ref-dargal_59-1">b</a> <a href="#cite_ref-dargal_59-2">c</a> Dargal Badui, Salvador. (2006). Pearson, Addison Weasley ed. Química de los Alimentos. Cap. 12 Leche. (4. argitaraldia), 614 or.. </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> Brew, K. & Grobler, J. A.. (1992). α-Lactalbumin. in: Advanced Dairy Chemistry. Proteins. 1 P.F. Fox, 191-229 or.. </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> Wharton, B.. (1981). Wilkinson, A. ed. Inmunological implications of alternatives to mother's milk. in: = The Inmunology of Infant Feeding. New York: Plenum Press. </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> Al-Mashikh, S. A. & Nakai, S.. (1987). «Reduction of beta-lactoglobulin content of cheese whey by polyphosphate precipitation» J. Food Sci.: 52:1237.. </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> Kuwata, T., Phan A. M., Ma, C. Y. & Nakai, S.. (1985). «Elimination of β-lactoglobulin from whey to simulate human milk protein» J. Food Sci.: 50:602.. </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> Shahani, K. M.. (1979). «Humanized milk» J. Dairy Sci. Technol.: 14:2.. </li> <li id="cite_note-wap-65"><a href="#cite_ref-wap_65-0">↑</a> Idoji, Y., Watanabe, Y., Yamashita, A., Yamanishi, K., Nishiguchi, S., Shimada, K., Yasunaga, T., Yamanishi, H.. (2008). «In silico study of whey-acidic-protein domain containing oral protease inhibitors» International Journal of Molecular Medicine 21 (4) <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18360692">18360692</a>.. </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> Varnam, A. H. y Sutherland, J. P. 1994. «Milk and Milk Products Technology». Chemistry and Microbiology. </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> Rolls, B. A. 1982. «Effect of processing on nutritive value of food: Milk and milk products». Handbook of Nutritive Value of Processed Food, Vol. 1. Ed. M. Rechcigl, pp. 383-399. CRC Press, Boca Ratón, Fl. </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> Stergiadis, Sokratis; Cabeza-Luna, Irene; Mora-Ortiz, Marina; Stewart, Robert D.; Dewhurst, Richard J.; Humphries, David J.; Watson, Mick; Roehe, Rainer et al.. (2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fmicb.2020.590441">«Unravelling the Role of Rumen Microbial Communities, Genes, and Activities on Milk Fatty Acid Profile Using a Combination of Omics Approaches»</a> Frontiers in Microbiology 11  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3389%2Ffmicb.2020.590441%2Ffull">10.3389/fmicb.2020.590441/full</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1664-302X">1664-302X</a>.. </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> Harper, J. W.. (1976). «Processing-induced changes» Dairy Technology and Engineering (Westport, Conn: The Avi Publishing): 539-596.. </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ciberhabitat.gob.mx/fabrica/leche/textos/leche.htm">«La informática en la producción de leche en polvo»</a> Ciberhabitat.gob.mx. </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> Chandan, R. D. & Shahari, K. M.. (1992). Yogurt. in: Dairy Science and Technology Handbook. 2. VCH Publishers Inc., NY., 1-56 or.. </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tdx.cesca.es/TESIS_UdG/AVAILABLE/TDX-0711105-114345//Tlzr.pdf">Cultivos de bacterias lácticas. </a> Gironako Unibertsitatea. </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> Varnam & Sutherland. (1994). «Milk and Milk Products Technology» Chemistry and Microbiology (NY: Chapman and Hall). </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> Hori, T.. (1985). «Objective measurements of the porcess of curd formation duringrennet treatment of milks by hot wire method» J. Food Sci.. </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> Jackman, D. M., Patel, T. R. & Haard, N. F.. (1985). «Effect of heat-stable proteases on the kinetic parameters of milk clotting by chymosin» J.Food Sci. 50 (62). </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> (Gaztelaniaz) González Sánchez, Marta. (2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com.ar/books?id=bQwmAwAAQBAJ&pg=PT154">Elaboración de leches para el consumo, INAE0209. </a> Antequera, Málaga: IC Editorial, 154 or. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Berezi:BookSources/978-84-16067-34-3" title="Berezi:BookSources/978-84-16067-34-3">978-84-16067-34-3</a>..[<a href="/wiki/Wikipedia:Esteka_hautsia" class="mw-redirect" title="Wikipedia:Esteka hautsia">Betiko hautsitako esteka</a>] </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> (Ingelesez) Stracke, H. (1993-9-1). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://europepmc.org/abstract/med/8243426">«Osteoporosis and bone metabolic parameters in dependence upon calcium intake through milk and milk products»</a> European Journal of Clinical Nutrition <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8243426">8243426</a>.. </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> (Ingelesez) Feskanich, Diane. (2003-2-1). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://academic.oup.com/ajcn/article/77/2/504/4689714">«Calcium, vitamin D, milk consumption, and hip fractures: a prospective study among postmenopausal women»</a> The American Journal of Clinical Nutrition  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1093%2Fajcn%2F77.2.504">10.1093/ajcn/77.2.504</a>.. </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> (Gaztelaniaz) Criado, Miguel Ángel. (2018-9-12). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/elpais/2018/09/11/ciencia/1536696330_576582.html">«La leche entera, relacionada con una menor mortalidad»</a> <a href="/wiki/El_Pa%C3%ADs" title="El País">El País</a> (Madril). </li> <li id="cite_note-81"><a href="#cite_ref-81">↑</a> OCU. (2014ko uztaila). «3 años después la leche es mejor» OCU Compra Maestra: 14.. </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> (Ingelesez) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/what-should-you-eat/calcium-and-milk/">«Calcium and Milk»</a> HARVARD T. H. CHAN-SCHOOL OF PUBLIC HEALTH. </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://consensus.nih.gov/2010/lactosestatement.htm">«NIH Lactose Intolerance Conference - Panel Statement»</a> consensus.nih.gov (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> (Ingelesez) Szilagyi, Andrew. (2015-08-13). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mdpi.com/2072-6643/7/8/5309">«Adaptation to Lactose in Lactase Non Persistent People: Effects on Intolerance and the Relationship between Dairy Food Consumption and Evalution of Diseases»</a> Nutrients 7 (8): 6751–6779.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3390%2Fnu7085309">10.3390/nu7085309</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2072-6643">2072-6643</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> (Ingelesez) Silanikove, Nissim; Leitner, Gabriel; Merin, Uzi. (2015-08-31). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mdpi.com/2072-6643/7/9/5340">«The Interrelationships between Lactose Intolerance and the Modern Dairy Industry: Global Perspectives in Evolutional and Historical Backgrounds»</a> Nutrients 7 (9): 7312–7331.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3390%2Fnu7095340">10.3390/nu7095340</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2072-6643">2072-6643</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> (Ingelesez) Byers, Katherine G.; Savaiano, Dennis A.. (2005-12). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/07315724.2005.10719505">«The Myth of Increased Lactose Intolerance in African-Americans»</a> Journal of the American College of Nutrition 24 (sup6): 569S–573S.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080%2F07315724.2005.10719505">10.1080/07315724.2005.10719505</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0731-5724">0731-5724</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> (Ingelesez) Heyman, M. B.; for the Committee on Nutrition. (2006-09-01). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pediatrics.aappublications.org/cgi/doi/10.1542/peds.2006-1721">«Lactose Intolerance in Infants, Children, and Adolescents»</a> PEDIATRICS 118 (3): 1279–1286.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1542%2Fpeds.2006-1721">10.1542/peds.2006-1721</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0031-4005">0031-4005</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> (Ingelesez) Aziz, Imran; Hadjivassiliou, Marios; Sanders, David S.. (2015-09). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nature.com/articles/nrgastro.2015.107">«The spectrum of noncoeliac gluten sensitivity»</a> Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology 12 (9): 516–526.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fnrgastro.2015.107">10.1038/nrgastro.2015.107</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1759-5053">1759-5053</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> (Ingelesez) Pal, Sebely; Woodford, Keith; Kukuljan, Sonja; Ho, Suleen. (2015/9). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mdpi.com/2072-6643/7/9/5339">«Milk Intolerance, Beta-Casein and Lactose»</a> Nutrients 7 (9): 7285–7297.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3390%2Fnu7095339">10.3390/nu7095339</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26404362">26404362</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" class="mw-redirect" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=PMC4586534">PMC4586534</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> Crittenden, Ross G.; Bennett, Louise E.. (2005-12). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16373958">«Cow's milk allergy: a complex disorder»</a> Journal of the American College of Nutrition 24 (6 Suppl): 582S–91S.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080%2F07315724.2005.10719507">10.1080/07315724.2005.10719507</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0731-5724">0731-5724</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16373958">16373958</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> (Ingelesez) Nwaru, B. I.; Hickstein, L.; Panesar, S. S.; Roberts, G.; Muraro, A.; Sheikh, A.. (2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/all.12423">«Prevalence of common food allergies in Europe: a systematic review and meta-analysis»</a> Allergy 69 (8): 992–1007.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1111%2Fall.12423">10.1111/all.12423</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1398-9995">1398-9995</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> Grimheden, Peter; Anderlid, Britt-Marie; Gåfvels, Mats; Svahn, Johan; Grahnquist, Lena. (2012 Feb 1-7). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22458130">«[Lactose intolerance in children is an overdiagnosed condition. Risk of missing intestinal diseases such as IBD and celiac disease</a>»] Lakartidningen 109 (5): 218–221. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0023-7205">0023-7205</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22458130">22458130</a>. (Noiz kontsultatua: 2020-01-19). </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lanacion.com.ar/1482739-intolerancia-a-la-leche">«Intolerancia a la leche»</a> La Nación. </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> (Ingelesez) Franklin-Wallis, Oliver. (2019-01-29). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/news/2019/jan/29/white-gold-the-unstoppable-rise-of-alternative-milks-oat-soy-rice-coconut-plant">«White gold: the unstoppable rise of alternative milks»</a> <a href="/wiki/The_Guardian" title="The Guardian">The Guardian</a>. </li> <li id="cite_note-SethiTyagi2016-95">↑ <a href="#cite_ref-SethiTyagi2016_95-0">a</a> <a href="#cite_ref-SethiTyagi2016_95-1">b</a> <a href="#cite_ref-SethiTyagi2016_95-2">c</a> <a href="#cite_ref-SethiTyagi2016_95-3">d</a> Sethi S, Tyagi SK, Anurag RK. (2016ko iraila). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5069255">«Plant-based milk alternatives an emerging segment of functional beverages: a review»</a> J Food Sci Technol 53 (9): 3408-3423.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2Fs13197-016-2328-3">10.1007/s13197-016-2328-3</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27777447">27777447</a>.. </li> <li id="cite_note-UE1308/2013-96">↑ <a href="#cite_ref-UE1308/2013_96-0">a</a> <a href="#cite_ref-UE1308/2013_96-1">b</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/ES/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013R1308&from=ES">«Reglamento (UE) N.º 1308/2013 del Parlamento Europeo y del Consejo de 17 de diciembre de 2013»</a> <a href="/wiki/Europar_Batasunaren_Aldizkari_Ofiziala" title="Europar Batasunaren Aldizkari Ofiziala">Europar Batasunaren Aldizkari Ofiziala</a>: 814. 2013-12-17. </li> <li id="cite_note-VangaRaghavan2018-97"><a href="#cite_ref-VangaRaghavan2018_97-0">↑</a> Vanga SK, Raghavan V. (2018ko urtarrila). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5756203">«How well do plant based alternatives fare nutritionally compared to cow's milk?»</a> J Food Sci Technol 55 (1): 10-20.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2Fs13197-017-2915-y">10.1007/s13197-017-2915-y</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29358791">29358791</a>.. </li> <li id="cite_note-MakinenWanhalinna2016-98"><a href="#cite_ref-MakinenWanhalinna2016_98-0">↑</a> Mäkinen OE, Wanhalinna V, Zannini E, Arendt EK. (2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25575046">«Foods for Special Dietary Needs: Non-dairy Plant-based Milk Substitutes and Fermented Dairy-type Products»</a> Crit Rev Food Sci Nutr 56 (3): 339-349.  <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080%2F10408398.2012.761950">10.1080/10408398.2012.761950</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25575046">25575046</a>.. </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> (Ingelesez) <a href="/wiki/FAO" title="FAO">FAO</a>. (ASPX) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fao.org/faostat/en/#data/QL/">Cow Milk Production quantity (tonnes). </a>. </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.turquiareal.com/gastronomia.htm">«Turquía Real: Portal de tu Turismo: Gastronomía»</a> TurquíaReal.com. </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.chefuri.com/v4/reportaje-Cocina_Hind%C3%BA._Caracter%C3%ADsticas-197.html">«Cocina Hindú, Características»</a> Chefuri.com. </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://enciclopedia.us.es/index.php/M%C3%A9xico/Gastronom%C3%ADa">«Gastronomía de México»</a> Enciclopedia Libre. </li> <li id="cite_note-megasitio-103">↑ <a href="#cite_ref-megasitio_103-0">a</a> <a href="#cite_ref-megasitio_103-1">b</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.megasitio.org/2007/10/30/la-via-lactea-origen-del-nombre.html">«La Vía Láctea, Origen del nombre»</a> Megasitio.org. </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> Horazio, Epist. ii. 1. 143; Ovid, Fast. iv. 746 eta v. 121, Tibullus, i. 1. 26 y ii. 5. 37. </li> <li id="cite_note-cleo-105">↑ <a href="#cite_ref-cleo_105-0">a</a> <a href="#cite_ref-cleo_105-1">b</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.puntolight.cl/estetica/facial/leche.htm">«La leche: Cleopatra tenía razón»</a> Puntolight.cl. </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rie.cl/?ps=2422">«Significados de Leche»</a> Rie.cl. </li> <li id="cite_note-lalechera-107"><a href="#cite_ref-lalechera_107-0">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.artehistoria.jcyl.es/genios/cuadros/3060.htm">«Ficha de La Lechera»</a> Artehistoria.jcyl.es. </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> (Gaztelaniaz) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.alimentacion-sana.com.ar/informaciones/Chef/quesos.htm">«Chef: Quesos»</a> Alimentación-sana.com.ar. </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> (Alemanez) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.giftpflanzen.com/ornithogalum_umbellatum.html">«Doldiger Milchstern (Ornithogalum umbellatum)»</a> Giftpflanzen.com. </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ikus,_gainera">Ikus, gainera</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=35" title="Aldatu atal hau: «Ikus, gainera»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=35" title="Edit section's source code: Ikus, gainera">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Esneki" title="Esneki">Esnekiak</a></li> <li><a href="/wiki/Oritz" title="Oritz">Oritza</a></li> <li><a href="/wiki/Ama-esne" title="Ama-esne">Ama-esne</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kanpo_estekak">Kanpo estekak</h2>[<a href="/w/index.php?title=Esne&veaction=edit&section=36" title="Aldatu atal hau: «Kanpo estekak»" class="mw-editsection-visualeditor">aldatu</a> | <a href="/w/index.php?title=Esne&action=edit&section=36" title="Edit section's source code: Kanpo estekak">aldatu iturburu kodea</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.argia.com/argia-astekaria/2292/esnea-eztabaidagai">Jabier Agirre medikuaren artikulua esneaz, Argia aldizkarian</a></li></ul> <div style="clear:both;"></div><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7786466">.mw-parser-output .mw-authority-control{margin-top:1.5em}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox hr:last-child{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox+.mw-mf-linked-projects{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control,.mw-parser-output .mw-mf-linked-projects{border:1px solid #a2a9b1;font-size:88%}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects ul li{margin-bottom:0}</style><div class="mw-authority-control"><div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9236167">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9236165">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Autoritate_kontrola" style="width: inherit;padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Autoritate_kontrola" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Laguntza:Autoritate_kontrola" title="Laguntza:Autoritate kontrola">Autoritate kontrola</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li>Wikimedia proiektuak</li> <li><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a> Datuak: <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q8495" class="extiw" title="wikidata:Q8495">Q8495</a></li> <li><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> Multimedia: <a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Milk">Milk</a> / <a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&search=%22Q8495%22">Q8495</a></li></ul> <hr /> <ul><li>Identifikadoreak</li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" class="mw-redirect" title="Biblioteca Nacional de España">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://datos.bne.es/resource/XX526537">XX526537</a></li> <li><a href="/wiki/Integrated_Authority_File" class="mw-redirect" title="Integrated Authority File">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4039264-8">4039264-8</a></li> <li><a href="/wiki/National_Library_of_the_Czech_Republic" class="mw-redirect" title="National Library of the Czech Republic">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph115334">ph115334</a></li> <li><a href="/wiki/National_Archives_and_Records_Administration" title="National Archives and Records Administration">NARA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalog.archives.gov/id/10640925">10640925</a></li> <li><a href="/wiki/Art_%26_Architecture_Thesaurus" title="Art & Architecture Thesaurus">AAT</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://vocab.getty.edu/page/aat/300191622">300191622</a></li> <li>Hiztegiak eta entziklopediak</li> <li><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">Britannica</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/milk">url</a></li> <li>Medikuntzako identifikadoreak</li> <li><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D008892">D008892</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Foundational_Model_of_Anatomy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Foundational Model of Anatomy (sortu gabe)">FMA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://purl.org/sig/ont/fma/fma62100">62100</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div class="mw-mf-linked-projects hlist"> <ul><li><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a> Datuak: <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q8495" class="extiw" title="wikidata:Q8495">Q8495</a></li> <li><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> Multimedia: <a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Milk">Milk</a> / <a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&search=%22Q8495%22">Q8495</a></li></ul> </div></div>    </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.log.warn("Gadget \"ErrefAurrebista\" was not loaded. Please migrate it to use ResourceLoader. See \u003Chttps://eu.wikipedia.org/wiki/Berezi:Gadgetak\u003E.");});</script><noscript><img src="https://auth.wikimedia.org/loginwiki/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Esne&oldid=9951489">https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Esne&oldid=9951489</a>"(e)tik eskuratuta</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Berezi:Kategoriak" title="Berezi:Kategoriak">Kategoriak</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=Kategoria:Wikipedia:Kanpo_esteka_hautsiak_dituzten_orriak_from_abuztua_2024&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kategoria:Wikipedia:Kanpo esteka hautsiak dituzten orriak from abuztua 2024 (sortu gabe)">Wikipedia:Kanpo esteka hautsiak dituzten orriak from abuztua 2024</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Esnea" title="Kategoria:Esnea">Esnea</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ezkutuko kategoriak: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Txantiloi-deietan_argumentu_bikoiztuak_erabiltzen_dituzten_orrialdeak" title="Kategoria:Txantiloi-deietan argumentu bikoiztuak erabiltzen dituzten orrialdeak">Txantiloi-deietan argumentu bikoiztuak erabiltzen dituzten orrialdeak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Wikipedia:Kanpo_esteka_hautsiak_dituzten_orri_guztiak" title="Kategoria:Wikipedia:Kanpo esteka hautsiak dituzten orri guztiak">Wikipedia:Kanpo esteka hautsiak dituzten orri guztiak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Txantiloi_batean_data_parametro_ez-egokia_duten_artikuluak" title="Kategoria:Txantiloi batean data parametro ez-egokia duten artikuluak">Txantiloi batean data parametro ez-egokia duten artikuluak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Betiko_hautsitako_kanpo_estekak_dituzten_artikuluak" title="Kategoria:Betiko hautsitako kanpo estekak dituzten artikuluak">Betiko hautsitako kanpo estekak dituzten artikuluak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:ISBN_lotura_magikoak_dituzten_orrialdeak" title="Kategoria:ISBN lotura magikoak dituzten orrialdeak">ISBN lotura magikoak dituzten orrialdeak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Wikipedia_guztiek_izan_beharreko_artikuluak" title="Kategoria:Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluak">Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Testuan_ingelesa_duten_artikuluak" title="Kategoria:Testuan ingelesa duten artikuluak">Testuan ingelesa duten artikuluak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Wikipedia:BNE_identifikatzailea_duten_artikuluak" title="Kategoria:Wikipedia:BNE identifikatzailea duten artikuluak">Wikipedia:BNE identifikatzailea duten artikuluak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Wikipedia:GND_identifikatzailea_duten_artikuluak" title="Kategoria:Wikipedia:GND identifikatzailea duten artikuluak">Wikipedia:GND identifikatzailea duten artikuluak</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Wikipedia:AAT_identifikatzailea_duten_artikuluak" title="Kategoria:Wikipedia:AAT identifikatzailea duten artikuluak">Wikipedia:AAT identifikatzailea duten artikuluak</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Orriaren azken aldaketa: 27 urria 2024, 11:27.</li> <li id="footer-info-copyright">Testua <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eu">Creative Commons Aitortu-PartekatuBerdin 4.0 lizentziari</a> jarraituz erabil daiteke; baliteke beste klausularen batzuk ere aplikatu behar izatea. Xehetasunen berri izateko, ikus <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">erabilera-baldintzak</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Pribazitate politika</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Laguntza:Wikipediari_buruz">Wikipediari buruz</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Erantzukizunen_mugaketa_orokorra">Lege oharra</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Garatzaileak</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/eu.wikipedia.org">Estatistikak</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie adierazpena</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//eu.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Esne&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mugikorreko bista</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"> Bilatu </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Wikipedia wikian bilatu"> </div> <input type="hidden" name="title" value="Berezi:Bilatu"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Bilatu</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Edukiak" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Eduki taularen ikusgarritasuna aldatu" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Eduki taularen ikusgarritasuna aldatu </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" >Esne</div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"> 219 hizkuntza </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"> Gehitu atala </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-658b85fd8d-qwn45","wgBackendResponseTime":266,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.908","walltime":"1.454","ppvisitednodes":{"value":53611,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":273822,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":92612,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":24,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":10,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":100869,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":10,"limit":500},"timingprofile":["100.00% 996.671 1 -total"," 40.40% 402.700 2 Txantiloi:Erreferentzia_zerrenda"," 33.29% 331.770 88 Txantiloi:Erreferentzia"," 31.58% 314.726 176 Txantiloi:Erreferentzia/oinarria"," 23.77% 236.879 1 Txantiloi:Elikagai_infotaula"," 23.55% 234.718 1 Txantiloi:Infotaula"," 18.94% 188.756 1 Txantiloi:Autoritate_kontrola"," 5.40% 53.808 8 Txantiloi:Category_handler"," 4.11% 40.940 20 Txantiloi:Bandera"," 4.05% 40.384 1 Txantiloi:Wikipedia1000"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.207","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4397727,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.eqiad.main-5669dd84bb-fhgsb","timestamp":"20250408181633","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Esne","url":"https:\/\/eu.wikipedia.org\/wiki\/Esne","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q8495","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q8495","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-11-06T18:16:05Z","dateModified":"2024-10-27T09:27:45Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/a\/a5\/Glass_of_Milk_%2833657535532%29.jpg","headline":"ugaztunen ugatz-guruinen zelulek sortutako jariakin nutritiboa"}</script> </body> </html>