CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gsw" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Züri - Alemannische Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )alswikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Jänner","Februar","März","April","Mai","Juni","Juli","Augschte","Septämber","Oktober","Novämber","Dezämber"],"wgRequestId":"7c018ad1-6e2d-4c30-a100-ef2c7e1f0b72","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Zürich","wgTitle":"Zürich","wgCurRevisionId":1060814,"wgRevisionId":1060814,"wgArticleId":2632,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Weblink offline","Artikel uf Züritüütsch","Wikipedia:Läsiger Artikel","Züri (Stadt)","Ort (Kanton Züri)","Stadt (Schwiiz)","Kantonshauptort (Schwiz)"],"wgPageViewLanguage":"gsw","wgPageContentLanguage":"gsw","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Zürich","wgRelevantArticleId":2632,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia", "wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":2}}},"wgStableRevisionId":1060814,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gsw","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gsw"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgCoordinates":{"lat":47.379022,"lon":8.541001},"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q72","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.imagemap.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.imagemap","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp", "ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.editMenus","ext.gadget.WikiMiniAtlas","ext.gadget.CommonsDirekt","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gsw&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.imagemap.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gsw&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gsw&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/1200px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1454"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/800px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="969"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/640px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="776"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Züri - Alemannische Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//als.m.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Syte bearbeite" href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gsw)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//als.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://als.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.als"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Letschti Änderige (Atom-Feed)" href="/w/index.php?title=Spezial:Letschti_%C3%84nderige&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Zürich rootpage-Zürich skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Zum Inhalt springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Website"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hauptmenü" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hauptmenü</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hauptmenü</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">In die Seitenleiste verschieben</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">Verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Houptsyte" title="Uf Hauptsyte goh [z]" accesskey="z"><span>Houptsyte</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Gemeinschafts-Portal" title="Über ds Projekt, was du chasch mache, wo du was findsch"><span>Gmeinschaftsportal</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Spezial:Zuefelligi_Syte" title="E zuefälligi Syte [x]" accesskey="x"><span>Zuefalls-Artikel</span></a></li><li id="n-contents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Spezial:Alli_Syte"><span>Inhaltsverzeichnis</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Kategorie:!Hauptkategorie"><span>Kategorie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Mitarbet_un_Hilf" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Mitarbet_un_Hilf" > <div class="vector-menu-heading"> Mitarbet un Hilf </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Erschti-Schritt" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tutorial"><span>Mach mit!</span></a></li><li id="n-Help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Hilf"><span>Froge?</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt"><span>Kontaktsyte</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Stammtisch"><span>Stammtisch</span></a></li><li id="n-wanted" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Fehlende_Artikel"><span>Artikel wo fähle</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Spezial:Letschti_%C3%84nderige" title="Lischte vo de letschten Änderige i däm Wiki. [r]" accesskey="r"><span>Letschti Änderige</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Houptsyte" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Alemannische Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="Die freyi alemannischi Enzyklopädi" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-als.svg" width="114" height="13" style="width: 7.125em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Spezial:Suech" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Dürchsuech Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Suech</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Suechi (uf Hochdütsch)" aria-label="Suechi (uf Hochdütsch)" autocapitalize="sentences" title="Dürchsuech Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spezial:Suech"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Suech</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persönlichi Wärkzüg"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Erscheinungsbild"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Änderung des Aussehens der Schriftgröße, -breite und -farbe der Seite" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Erscheinungsbild" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Erscheinungsbild</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_als.wikipedia.org&uselang=gsw" class=""><span>Finanzielli Hilf</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Spezial:Benutzerchonto_aaleege&returnto=Z%C3%BCrich" title="Du chasch gärn e Benutzerkonto aalege un Di aamälde. Du muesch s aber nit" class=""><span>Nöis Benutzerkonto aalege</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Spezial:Am%C3%A4lde&returnto=Z%C3%BCrich" title="Aamälde [o]" accesskey="o" class=""><span>Aamälde</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Weitere Optionen" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persönlichi Wärkzüg" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persönlichi Wärkzüg</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Benutzermenü" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_als.wikipedia.org&uselang=gsw"><span>Finanzielli Hilf</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Spezial:Benutzerchonto_aaleege&returnto=Z%C3%BCrich" title="Du chasch gärn e Benutzerkonto aalege un Di aamälde. Du muesch s aber nit"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Nöis Benutzerkonto aalege</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Spezial:Am%C3%A4lde&returnto=Z%C3%BCrich" title="Aamälde [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aamälde</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Seiten für abgemeldete Benutzer <a href="/wiki/Hilfe:Einf%C3%BChrung" aria-label="Erfahre mehr über das Bearbeiten"><span>Weitere Informationen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Spezial:Myyni_Byytreeg" title="Eine Liste der Bearbeitungen, die von dieser IP-Adresse gemacht wurden [y]" accesskey="y"><span>Byyträg</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Spezial:Myyni_Diskussionssyte" title="Diskussione über Änderige vo dere IP-Adress [n]" accesskey="n"><span>Diskussionssyte vun derre IP</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eusblände\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"anonnotice\" lang=\"gsw\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cp\u003E\u003Cbig\u003E\u003Cb\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Wikipedia:Tutorial\" title=\"Wikipedia:Tutorial\"\u003ESchriib doch au mol en Artikel!\u003C/a\u003E\u003C/b\u003E\u003C/big\u003E\n\u003C/p\u003E\n\u003Cdiv class=\"layout plainlinks\"\u003EWär mir vu dr Alemannische Wikipedia sin un was mir wänn, chasch in unserem \u003Cb\u003E\u003Ca href=\"/wiki/Wikipedia:Profil\" title=\"Wikipedia:Profil\"\u003EManifescht\u003C/a\u003E\u003C/b\u003E noolääse!.\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Website"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhaltsverzeichnis" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhaltsverzeichnis</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">In die Seitenleiste verschieben</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">Verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Anfang</div> </a> </li> <li id="toc-Geografy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Geografy</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Geografy-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Unterabschnitt Geografy umschalten</span> </button> <ul id="toc-Geografy-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Landschaft" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Landschaft"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Landschaft</span> </div> </a> <ul id="toc-Landschaft-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stadttäil" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stadttäil"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Stadttäil</span> </div> </a> <ul id="toc-Stadttäil-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-D_Stadt_am_See" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#D_Stadt_am_See"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>D Stadt am See</span> </div> </a> <ul id="toc-D_Stadt_am_See-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Wichtigi_Hüüser_und_schööni_Oort" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Wichtigi_Hüüser_und_schööni_Oort"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Wichtigi Hüüser und schööni Oort</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Wichtigi_Hüüser_und_schööni_Oort-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Unterabschnitt Wichtigi Hüüser und schööni Oort umschalten</span> </button> <ul id="toc-Wichtigi_Hüüser_und_schööni_Oort-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Hüüser" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hüüser"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Hüüser</span> </div> </a> <ul id="toc-Hüüser-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Plätz_und_Päärk" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Plätz_und_Päärk"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Plätz und Päärk</span> </div> </a> <ul id="toc-Plätz_und_Päärk-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bouwèèrch_für_de_Vercheer" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bouwèèrch_für_de_Vercheer"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Bouwèèrch für de Vercheer</span> </div> </a> <ul id="toc-Bouwèèrch_für_de_Vercheer-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ywoner" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ywoner"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Ywoner</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Ywoner-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Unterabschnitt Ywoner umschalten</span> </button> <ul id="toc-Ywoner-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Statistik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Statistik"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Statistik</span> </div> </a> <ul id="toc-Statistik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hèèrkumft" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hèèrkumft"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Hèèrkumft</span> </div> </a> <ul id="toc-Hèèrkumft-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Religioone" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Religioone"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Religioone</span> </div> </a> <ul id="toc-Religioone-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Spraach_und_Literatur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Spraach_und_Literatur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Spraach und Literatur</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Spraach_und_Literatur-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Unterabschnitt Spraach und Literatur umschalten</span> </button> <ul id="toc-Spraach_und_Literatur-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Dialäkt" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dialäkt"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Dialäkt</span> </div> </a> <ul id="toc-Dialäkt-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Anderi_Spraache" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Anderi_Spraache"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Anderi Spraache</span> </div> </a> <ul id="toc-Anderi_Spraache-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-D_Literaturstadt" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#D_Literaturstadt"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>D Literaturstadt</span> </div> </a> <ul id="toc-D_Literaturstadt-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Gschicht" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Gschicht"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Gschicht</span> </div> </a> <ul id="toc-Gschicht-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wiirtschaft" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Wiirtschaft"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Wiirtschaft</span> </div> </a> <ul id="toc-Wiirtschaft-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Politik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Politik"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Politik</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Politik-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Unterabschnitt Politik umschalten</span> </button> <ul id="toc-Politik-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Stadtpolitik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Stadtpolitik"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Stadtpolitik</span> </div> </a> <ul id="toc-Stadtpolitik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kantonspolitik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kantonspolitik"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Kantonspolitik</span> </div> </a> <ul id="toc-Kantonspolitik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zürcher_Politiker" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zürcher_Politiker"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Zürcher Politiker</span> </div> </a> <ul id="toc-Zürcher_Politiker-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kultur_z_Züri" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Kultur_z_Züri"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Kultur z Züri</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Kultur_z_Züri-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Unterabschnitt Kultur z Züri umschalten</span> </button> <ul id="toc-Kultur_z_Züri-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Oort_für_d_Kultur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oort_für_d_Kultur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Oort für d Kultur</span> </div> </a> <ul id="toc-Oort_für_d_Kultur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Museeè" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Museeè"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Museeè</span> </div> </a> <ul id="toc-Museeè-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Musig" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Musig"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.3</span> <span>Musig</span> </div> </a> <ul id="toc-Musig-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Projäkt_und_Akzioone" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Projäkt_und_Akzioone"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.4</span> <span>Projäkt und Akzioone</span> </div> </a> <ul id="toc-Projäkt_und_Akzioone-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bekannti_Persoone_us_Züri" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bekannti_Persoone_us_Züri"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Bekannti Persoone us Züri</span> </div> </a> <ul id="toc-Bekannti_Persoone_us_Züri-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sport" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sport"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Sport</span> </div> </a> <ul id="toc-Sport-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lueg_au" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Lueg_au"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Lueg au</span> </div> </a> <ul id="toc-Lueg_au-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Literatur</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Weblink" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Weblink"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Weblink</span> </div> </a> <ul id="toc-Weblink-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fuessnote" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Fuessnote"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>Fuessnote</span> </div> </a> <ul id="toc-Fuessnote-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhaltsverzeichnis" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhaltsverzeichnis umschalten" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhaltsverzeichnis umschalten</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Züri</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Zu einem Artikel in einer anderen Sprache gehen. Verfügbar in 158 Sprachen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-158" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">158 Sproche</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="bsundersch glungene Artikel"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Zürich" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%99%E1%88%AA%E1%8A%AD" title="ዙሪክ – Amharisch" lang="am" hreflang="am" data-title="ዙሪክ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="Amharisch" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BArich" title="Zúrich – Aragonesisch" lang="an" hreflang="an" data-title="Zúrich" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="Aragonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Turic" title="Turic – Altänglisch" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Turic" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="Altänglisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%8A%D9%88%D8%B1%D8%AE" title="زيورخ – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="زيورخ" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%AC%DC%A3%DC%9D%DC%AA%DC%9D%DC%9F" title="ܬܣܝܪܝܟ – Aramääisch" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܬܣܝܪܝܟ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramääisch" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%AE" title="زوريخ – Ägyptisches Arabisch" lang="arz" hreflang="arz" data-title="زوريخ" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Ägyptisches Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BArich" title="Zúrich – Aschturianisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Zúrich" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Aschturianisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Zürich" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCrix" title="Sürix – Aserbaidschanisch" lang="az" hreflang="az" data-title="Sürix" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Aserbaidschanisch" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="زوریخ – Südaserbaidschanisch" lang="azb" hreflang="azb" data-title="زوریخ" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="Südaserbaidschanisch" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Balinesisch" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Zürich" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="Balinesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Zirich" title="Zirich – Bairisch" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Zirich" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bairisch" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Zentralbikolano" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Zurich" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Zentralbikolano" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D1%8B%D1%85" title="Цюрых – Wiissrussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Цюрых" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Wiissrussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D1%8B%D1%85" title="Цюрых – Weißrussisch (Taraschkewiza)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Цюрых" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Weißrussisch (Taraschkewiza)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Bulgaarisch" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaarisch" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%96" title="জুরিখ – Bengalisch" lang="bn" hreflang="bn" data-title="জুরিখ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengalisch" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Brötoonisch" lang="br" hreflang="br" data-title="Zürich" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Brötoonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Zürich" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BAric" title="Zúric – Katalaanisch" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Zúric" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Katalaanisch" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Zurich" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target"><span>Chavacano de Zamboanga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Min Dong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Zürich" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Min Dong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%83%D1%8C%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цуьрих – Tschetscheenisch" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Цуьрих" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="Tschetscheenisch" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich_(kapital_sa_kanton)" title="Zürich (kapital sa kanton) – Cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Zürich (kapital sa kanton)" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="Cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="زوریخ – Zentralkurdisch" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="زوریخ" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Zentralkurdisch" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Curych" title="Curych – Tschechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Curych" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tschechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Tschuwaschisch" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tschuwaschisch" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Walisisch" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Zürich" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Walisisch" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Tänisch" lang="da" hreflang="da" data-title="Zürich" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Tänisch" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="lääsige Artikel"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Tüütsch" lang="de" hreflang="de" data-title="Zürich" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Tüütsch" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Zurix" title="Zurix – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Zurix" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Nidersorbisch" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Zürich" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="Nidersorbisch" class="interlanguage-link-target"><span>Dolnoserbski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95" title="ज्युरिक – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="ज्युरिक" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%96%CF%85%CF%81%CE%AF%CF%87%CE%B7" title="Ζυρίχη – Griechisch" lang="el" hreflang="el" data-title="Ζυρίχη" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Griechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Änglisch" lang="en" hreflang="en" data-title="Zurich" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Änglisch" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Zuriko" title="Zuriko – Eschperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Zuriko" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Eschperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BArich" title="Zúrich – Schpanisch" lang="es" hreflang="es" data-title="Zúrich" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Schpanisch" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Eestnisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Zürich" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Eestnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Zürich" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Extremadurisch" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Zurich" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremadurisch" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="زوریخ – Persisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="زوریخ" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Persisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Finnisch" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Zürich" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Finnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Färöisch" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Zürich" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Färöisch" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Französisch" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Zurich" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Französisch" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Tsurique" title="Tsurique – Frankoprovenzalisch" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Tsurique" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Frankoprovenzalisch" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Nordfriesisch" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Zürich" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="Nordfriesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich_(st%C3%AAd)" title="Zürich (stêd) – Friesisch" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Zürich (stêd)" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Friesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Iirisch" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Zürich" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="Iirisch" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Schottisch-Gäälisch" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Zürich" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="Schottisch-Gäälisch" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Galizisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Zürich" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galizisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Zürich" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A6%D7%99%D7%A8%D7%99%D7%9A" title="ציריך – Hebräisch" lang="he" hreflang="he" data-title="ציריך" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebräisch" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BC%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%96%E0%A4%BC" title="ज़्यूरिख़ – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="ज़्यूरिख़" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Kroazisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Zürich" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroazisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Obersorbisch" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Zürich" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="Obersorbisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Zirik" title="Zirik – Haitisch" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Zirik" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="Haitisch" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Ungarisch" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Zürich" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Ungarisch" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%91%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%AD" title="Ցյուրիխ – Armenisch" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ցյուրիխ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armenisch" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B6%D5%AB%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%AD" title="Զիւրիխ – Westarmenisch" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Զիւրիխ" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Westarmenisch" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Zurico" title="Zurico – Interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Zurico" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Zürich" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BArich" title="Zúrich – Interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Zúrich" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="Interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Ilokano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Zürich" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="Ilokano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Zürich" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Iisländisch" lang="is" hreflang="is" data-title="Zürich" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="Iisländisch" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Zurigo" title="Zurigo – Italiänisch" lang="it" hreflang="it" data-title="Zurigo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiänisch" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%81%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%AA%E3%83%83%E3%83%92" title="チューリッヒ – Japanisch" lang="ja" hreflang="ja" data-title="チューリッヒ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japanisch" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Javanisch" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Zürich" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="Javanisch" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%98" title="ციურიხი – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ციურიხი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Cyurix" title="Cyurix – Karakalpakisch" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Cyurix" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Karakalpakisch" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Zurix" title="Zurix – Kabylisch" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Zurix" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="Kabylisch" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Kasachisch" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kasachisch" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%B7%A8%EB%A6%AC%ED%9E%88" title="취리히 – Koreaanisch" lang="ko" hreflang="ko" data-title="취리히" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaanisch" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Zur%C3%AEx" title="Zurîx – Kurdisch" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Zurîx" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Kurdisch" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Turicum" title="Turicum – Latiin" lang="la" hreflang="la" data-title="Turicum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latiin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Zurich" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="Ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Luxemburgisch" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Zürich" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="Luxemburgisch" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Zeurich" title="Zeurich – Limburgisch" lang="li" hreflang="li" data-title="Zeurich" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="Limburgisch" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Zur%C3%AFgo" title="Zurïgo – Ligurisch" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Zurïgo" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Ladinisch" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Zurich" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladinisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrigh" title="Zürigh – Lombardisch" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Zürigh" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombardisch" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Ciurichas" title="Ciurichas – Litauisch" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Ciurichas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litauisch" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/C%C4%ABrihe" title="Cīrihe – Lettisch" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Cīrihe" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lettisch" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Madagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Zürich" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Madagassisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D3%B1%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цӱрих – Ostmari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Цӱрих" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Ostmari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B8%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цирих – Mazedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Цирих" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Mazedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B8%E0%B5%82%E0%B4%B1%E0%B4%BF%E0%B4%9A%E0%B5%8D%E0%B4%9A%E0%B5%8D" title="സൂറിച്ച് – Malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="സൂറിച്ച്" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="Malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Mongolisch" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="Mongolisch" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9D%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95" title="झ्युरिक – Marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="झ्युरिक" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Malaiisch" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Zürich" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Malaiisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Maltesisch" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Zurich" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="Maltesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%87%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%9B%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%81%E1%80%BB%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B7" title="ဇူးရစ်ချ်မြို့ – Birmanisch" lang="my" hreflang="my" data-title="ဇူးရစ်ချ်မြို့" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="Birmanisch" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="زوریخ – Masanderanisch" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="زوریخ" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="Masanderanisch" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Zurigo" title="Zurigo – Neapolitanisch" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Zurigo" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="Neapolitanisch" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Nidertüütsch" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Zürich" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="Nidertüütsch" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich_(stad)" title="Zürich (stad) – Niderländisch" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Zürich (stad)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="Niderländisch" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Norwegisch Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Zürich" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Norwegisch Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Norwegisch Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Zürich" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Norwegisch Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Zürich" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Nord-Sotho-Schpraach" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Zürich" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="Nord-Sotho-Schpraach" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/Be%CA%BCek%CA%BCid_H%C3%B3neez%C3%ADb%C4%85%C4%85h" title="Beʼekʼid Hóneezíbąąh – Navajo-Schpraach" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Beʼekʼid Hóneezíbąąh" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="Navajo-Schpraach" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Chewa-Schpraach" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Zürich" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="Chewa-Schpraach" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Zuric" title="Zuric – Okzitanisch" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Zuric" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Okzitanisch" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Ossezisch" lang="os" hreflang="os" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="Ossezisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%9C%E0%A8%BC%E0%A8%BF%E0%A8%8A%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A8%96" title="ਜ਼ਿਊਰਿਖ – Pandschabisch" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਜ਼ਿਊਰਿਖ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Pandschabisch" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Pennsylvaniadeutsch" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Zurich" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvaniadeutsch" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Pfälzisch" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Zürich" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="Pfälzisch" class="interlanguage-link-target"><span>Pälzisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zurych" title="Zurych – Polnisch" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Zurych" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Polnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Zurigh" title="Zurigh – Piemontesisch" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Zurigh" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piemontesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%88%D8%B1%DA%86" title="زیورچ – Westliches Panjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="زیورچ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Westliches Panjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%85%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="څوریخ – Paschtu" lang="ps" hreflang="ps" data-title="څوریخ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Paschtu" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Zurique" title="Zurique – Portugiisisch" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Zurique" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugiisisch" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Zürich" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="Quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Turitg" title="Turitg – Rätoromanisch" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Turitg" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="Rätoromanisch" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Rundi-Schpraach" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Zurich" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="Rundi-Schpraach" class="interlanguage-link-target"><span>Ikirundi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Rumänisch" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Zürich" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Rumänisch" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Russinisch" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Russinisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D2%AF%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цүрих – Jakutisch" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Цүрих" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="Jakutisch" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Zur%C3%ACcu_(citati)" title="Zurìcu (citati) – Sizilianisch" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Zurìcu (citati)" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Sizilianisch" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Schottisch" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Zürich" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="Schottisch" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Serbo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Zürich" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Serbo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – einfaches Englisch" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Zürich" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="einfaches Englisch" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Slowakisch" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Zürich" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowakisch" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Slowenisch" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Zürich" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Slowenisch" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Inari-Samisch" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Zürich" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="Inari-Samisch" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Zyrihu" title="Zyrihu – Albanisch" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Zyrihu" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanisch" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B8%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цирих – Serbisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Цирих" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Serbisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Sundanesisch" lang="su" hreflang="su" data-title="Zürich" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="Sundanesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Schwedisch" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Zürich" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Schwedisch" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Suaheli" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Zürich" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Suaheli" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Schlesisch (Wasserpolnisch)" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Zürich" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Schlesisch (Wasserpolnisch)" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9A%E0%AF%82%E0%AE%B0%E0%AE%BF%E0%AE%95%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AF%81" title="சூரிக்கு – Tamilisch" lang="ta" hreflang="ta" data-title="சூரிக்கு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamilisch" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B3%82%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%95%E0%B3%8D" title="ಜ್ಯೂರಿಕ್ – Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಜ್ಯೂರಿಕ್" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%81%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Тсюрих – Tadschikisch" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Тсюрих" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="Tadschikisch" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8B%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%8A" title="ซือริช – Thailändisch" lang="th" hreflang="th" data-title="ซือริช" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thailändisch" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Zürich" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrih" title="Zürih – Türkisch" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Zürih" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Türkisch" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/Ts%C3%BCrix" title="Tsürix – Tatarisch" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Tsürix" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="Tatarisch" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Udmurtisch" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="Udmurtisch" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%8A%DB%87%D8%B1%D9%89%D8%AE" title="سيۇرىخ – Uigurisch" lang="ug" hreflang="ug" data-title="سيۇرىخ" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="Uigurisch" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D1%8E%D1%80%D0%B8%D1%85" title="Цюрих – Ukrainisch" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Цюрих" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Ukrainisch" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AE" title="زیورخ – Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="زیورخ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Syurix" title="Syurix – Usbekisch" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Syurix" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Usbekisch" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Zurigo" title="Zurigo – Venetisch" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Zurigo" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetisch" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/C%C3%BCrih" title="Cürih – Wepsisch" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Cürih" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Wepsisch" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Vietnamesisch" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Zürich" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Volapük" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Zürich" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="Volapük" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Zurich" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Zurich" title="Zurich – Wolof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Zurich" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="Wolof" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%8B%8F%E9%BB%8E%E4%B8%96" title="苏黎世 – Wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="苏黎世" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%98" title="ციურიხი – Mingrelisch" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ციურიხი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelisch" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A6%D7%99%D7%A8%D7%99%D7%9A" title="ציריך – Jiddisch" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ציריך" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Jiddisch" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Yoruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Zürich" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="Yoruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%8B%8F%E9%BB%8E%E4%B8%96" title="苏黎世 – Chineesisch" lang="zh" hreflang="zh" data-title="苏黎世" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chineesisch" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" title="Zürich – Min Nan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Zürich" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Min Nan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%98%87%E9%BB%8E%E4%B8%96" title="蘇黎世 – Kantonesisch" lang="yue" hreflang="yue" data-title="蘇黎世" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q72#sitelinks-wikipedia" title="Sprachibergryfigi Link bearbeite" class="wbc-editpage">Links bearbeite</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Namensryym"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Z%C3%BCrich" title="Artikelinhalt aaluege [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Diskussion:Z%C3%BCrich" rel="discussion" title="Diskussion zum Artikelinhalt [t]" accesskey="t"><span>Diskussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Sprachvariante ändern" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Alemannisch</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Wievylmol agluegt"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Z%C3%BCrich"><span>Läse</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit" title="Die Syte bearbeite [v]" accesskey="v"><span>Ändere</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit" title="Am Quälltäxt vu däre Syte schaffe [e]" accesskey="e"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=history" title="Früecheri Versione vo dere Syte. [h]" accesskey="h"><span>Versionsgschicht</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Seitenwerkzeuge"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wärchzügchäschtli" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Wärchzügchäschtli</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Werkzeuge</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">In die Seitenleiste verschieben</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">Verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Weitere Optionen" > <div class="vector-menu-heading"> Aktionen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Z%C3%BCrich"><span>Läse</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit" title="Die Syte bearbeite [v]" accesskey="v"><span>Ändere</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit" title="Am Quälltäxt vu däre Syte schaffe [e]" accesskey="e"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=history"><span>Versionsgschicht</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Allgemein </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Spezial:Was_verwyyst_do_druff%3F/Z%C3%BCrich" title="Lischte vo allne Sytene, wo do ane linke [j]" accesskey="j"><span>Was verwyst do druff?</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Spezial:%C3%84nderige_an_verlinkte_Syte/Z%C3%BCrich" rel="nofollow" title="Letschti Änderige vo de Syte, wo vo do verlinkt sin [k]" accesskey="k"><span>Verlinktes prüefe</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Spezial:Spezialsyte" title="Lischte vo allne Spezialsyte [q]" accesskey="q"><span>Spezial-Syte</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&oldid=1060814" title="E bständige Link uf die Version vo dr Syte"><span>Aafüerbari URL</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=info" title="Meh Informationen über die Syte"><span>Informatione zue dr Syte</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Spezial:Zitierhilf&page=Z%C3%BCrich&id=1060814&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatione driber, wie mer die Syte cha zitiere"><span>Sälle Artikel zitiere</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Spezial:URL-K%C3%BCrzung&url=https%3A%2F%2Fals.wikipedia.org%2Fwiki%2FZ%25C3%25BCrich"><span>Gekürzte URL abrufen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Spezial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fals.wikipedia.org%2Fwiki%2FZ%25C3%25BCrich"><span>QR-Code runterladen</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drucke/exportiere </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Spezial:Sammlig&bookcmd=book_creator&referer=Z%C3%BCrich"><span>Buech aalege</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Spezial:DownloadAsPdf&page=Z%C3%BCrich&action=show-download-screen"><span>As PDF abelade</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&printable=yes" title="E Version vo dere Syte zum Usdrugge. [p]" accesskey="p"><span>Druck-Aasicht</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andre Projäkt </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Z%C3%BCrich" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q72" title="Link zum verbundenen Objäkt im Daterepositorium [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-Datenobjäkt</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Seitenwerkzeuge"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Erscheinungsbild"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Erscheinungsbild</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">In die Seitenleiste verschieben</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">Verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-topicon-Vorlage_Lesenswert" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><div class="noprint"><span typeof="mw:File"><a href="#Vorlage_Läsiger_Artikel" title="Des isch einer vo de läsige Artikel."><img alt="Des isch einer vo de läsige Artikel." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/15px-Symbol_support_vote.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/22px-Symbol_support_vote.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/29px-Symbol_support_vote.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span></div></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gsw" dir="ltr"> <div id="Vorlage_Alternative"> <table width="100%" border="0" cellspacing="8" cellpadding="0" style="background-color: #f9f9f9; border-bottom: 1px solid #aaaaaa; font-size: 95%; margin-bottom: 0.5em"> <tbody><tr> <td style="width: 25px; vertical-align: top"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:Disambig.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/25px-Disambig.svg.png" decoding="async" width="25" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/38px-Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/50px-Disambig.svg.png 2x" data-file-width="230" data-file-height="183" /></a></span> </td> <td>Dä Artikel handlet vo de Stadt Züri. För witeri Bedütige lueg bi <a href="/wiki/Z%C3%BCrich_(Begriffskl%C3%A4rung)" class="mw-disambig" title="Zürich (Begriffsklärung)">Züri (Begriffsklärig)</a>. </td></tr></tbody></table> </div> <table style="float:right; margin:0ex 0ex 0.5ex 1ex; background-color:#FCFCFC; border:1px solid #4A708B;" title="Vo do aweg isch'es uf Züritüütsch"> <tbody><tr> <td> </td> <td>Dialäkt: <a href="/wiki/Z%C3%BCrichdeutsch" title="Zürichdeutsch">Züritüütsch</a> </td></tr></tbody></table> <table class="toccolours float-right infobox" style="line-height:180%; width:280px; border: 1px solid #aaa; line-height:140%; border-spacing:0; background-color:white; font-size: 100%;"> <tbody><tr> <th colspan="2" class="hintergrundfarbe5" style="text-align:center; font-size: 1.6em;">Zürich </th></tr> <tr> <td colspan="2" align="center"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg" class="mw-file-description" title="Wappe vo Zürich"><img alt="Wappe vo Zürich" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/120px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png" decoding="async" width="120" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/180px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/240px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png 2x" data-file-width="406" data-file-height="492" /></a><figcaption>Wappe vo Zürich</figcaption></figure> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center;" class="hintergrundfarbe5">Basisdate </th></tr> <tr> <td>Staat:</td> <td><a href="/wiki/Schweiz" title="Schweiz">Schwiiz</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Kanton" title="Kanton">Kanton</a>:</td> <td><a href="/wiki/Kanton_Z%C3%BCrich" title="Kanton Zürich">Züri</a> (ZH) </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Bezirk_(Schweiz)" title="Bezirk (Schweiz)">Bezirk</a>:</td> <td><a href="/wiki/Bezirk_Z%C3%BCrich" title="Bezirk Zürich">Züri</a><span style="display:none"><a href="/w/index.php?title=Vorlage:Infobox_Ort_in_der_Schweiz/Wartung/Bezirk-Format&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vorlage:Infobox Ort in der Schweiz/Wartung/Bezirk-Format (Syte nid vorhande)">w</a></span> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Gemeindenummer" title="Gemeindenummer">BFS-Nr.</a>:</td> <td>0261<span style="display:none"><a href="/w/index.php?title=Vorlage:Infobox_Ort_in_der_Schweiz/Gemeinde&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vorlage:Infobox Ort in der Schweiz/Gemeinde (Syte nid vorhande)">i1</a><a href="/w/index.php?title=Vorlage:Infobox_Ort_in_der_Schweiz/Wartung/Einwohner%E2%89%A0Metadaten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vorlage:Infobox Ort in der Schweiz/Wartung/Einwohner≠Metadaten (Syte nid vorhande)">f3</a><a href="/w/index.php?title=Vorlage:Infobox_Ort_in_der_Schweiz/Wartung/Zensus%E2%89%A0Metadaten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vorlage:Infobox Ort in der Schweiz/Wartung/Zensus≠Metadaten (Syte nid vorhande)">f4</a></span> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Postleitzahl_(Schweiz)" title="Postleitzahl (Schweiz)">Poschtleitzahl</a>:</td> <td>8000–8099 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/UN/LOCODE" title="UN/LOCODE">UN/LOCODE</a>:</td> <td>CH ZRH </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Schweizer_Landeskoordinaten" title="Schweizer Landeskoordinaten">Koordinate</a>:</td> <td><span id="text_coordinates" class="coordinates plainlinks-print"><a class="external text" href="https://geohack.toolforge.org/geohack.php?params=47.379022_N_8.541001_E_dim:5000_region:CH-ZH_type:city(427721)&pagename=Z%C3%BCrich&language=de"><span title="y easting">683248</span> / <span title="x northing">248161</span></a></span><span class="geo noexcerpt" style="display:none"><span class="body"></span><span class="latitude">47.379022</span><span class="longitude">8.541001</span><span class="elevation">408</span></span><span id="coordinates" class="coordinates noprint"><span title="Koordinatesystem WGS84">Koordinate: </span><a class="external text" href="https://geohack.toolforge.org/geohack.php?params=47.379022_N_8.541001_E_dim:5000_region:CH-ZH_type:city(427721)&pagename=Z%C3%BCrich&language=de"><span title="Breitegrad">47° 22′ 44″ <abbr title="Nord">N</abbr></span>, <span title="Längegrad">8° 32′ 28″ <abbr title="Ost">O</abbr></span>; <span title="Schwyzer Landeskoordinate">CH1903: </span><span title="y easting">683248</span> / <span title="x northing">248161</span></a></span> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/H%C3%B6he" title="Höhe">Höchi</a>:</td> <td><span style="border-width:0px; padding:0px; margin:0px;">408 <a href="/wiki/Meter_%C3%BCber_Meer" class="mw-redirect" title="Meter über Meer">m ü. M.</a></span> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Gr%C3%B6%C3%9Fenordnung_(Fl%C3%A4che)" title="Größenordnung (Fläche)">Flächi</a>:</td> <td>91,88 <a href="/wiki/Quadratkilometer" title="Quadratkilometer">km²</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Einwohner" title="Einwohner">Iiwohner</a>:</td> <td><span style="display:none"><a href="/w/index.php?title=Vorlage:Infobox_Ort_in_der_Schweiz/Stadt_Gem&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vorlage:Infobox Ort in der Schweiz/Stadt Gem (Syte nid vorhande)">i</a></span>427'721 <small>(31. Dezämber 2022)</small><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td>Website:</td> <td><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stadt-zuerich.ch/">www.stadt-zuerich.ch</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Datei:Utliberg_Zurich.jpg" class="mw-file-description" title="Blick vom Üetlibèèrg uf d Stadt abe"><img alt="Blick vom Üetlibèèrg uf d Stadt abe" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Utliberg_Zurich.jpg/280px-Utliberg_Zurich.jpg" decoding="async" width="280" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Utliberg_Zurich.jpg/420px-Utliberg_Zurich.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Utliberg_Zurich.jpg/560px-Utliberg_Zurich.jpg 2x" data-file-width="4937" data-file-height="2320" /></a><figcaption>Blick vom Üetlibèèrg uf d Stadt abe</figcaption></figure> <p style="text-align:center; font-size:90%;">Blick vom Üetlibèèrg uf d Stadt abe</p> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center;" class="hintergrundfarbe5">Charte </th></tr> <tr> <td colspan="2"><figure class="mw-halign-center noresize mw-ext-imagemap-desc-top-left" typeof="mw:File/Frameless"><span title="Charte vo Zürich"><img alt="Charte vo Zürich" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Karte_Gemeinde_Z%C3%BCrich_2007.png/280px-Karte_Gemeinde_Z%C3%BCrich_2007.png" decoding="async" width="280" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Karte_Gemeinde_Z%C3%BCrich_2007.png/420px-Karte_Gemeinde_Z%C3%BCrich_2007.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Karte_Gemeinde_Z%C3%BCrich_2007.png/560px-Karte_Gemeinde_Z%C3%BCrich_2007.png 2x" data-file-width="1476" data-file-height="1307" usemap="#ImageMap_7f2696b71aaddd6d" resource="/wiki/Datei:Karte_Gemeinde_Z%C3%BCrich_2007.png" /></span><map name="ImageMap_7f2696b71aaddd6d"><area href="/wiki/Z%C3%BCrichsee" shape="poly" coords="141,140,142,141,146,149,146,155,147,156,150,160,149,161,150,162,154,163,158,164,160,165,161,169,161,172,164,172,166,178,167,183,170,192,172,194,172,198,176,204,175,205,178,208,178,210,177,213,177,213,176,214,178,215,179,218,184,227,189,231,189,235,193,239,196,242,198,248,170,247,169,247,166,244,161,236,158,231,157,225,156,222,155,216,153,211,150,208,150,206,148,202,146,198,146,196,144,193,144,191,142,190,141,186,139,185,139,183,138,179,137,180,135,178,136,176,134,172,135,172,134,170,134,162,135,159,135,156,135,154,135,153,135,153,135,148,136,146,139,144,141,143,142,141,144,144" alt="Zürichsee" title="Zürichsee" /><area href="/wiki/Chatzensee" shape="poly" coords="84,49,84,47,87,46,90,46,92,46,94,46,94,45,93,44,93,43,93,42,94,42,97,42,99,43,99,44,98,47,98,48,97,49,96,48,94,46,94,48,93,49,92,48,90,50,90,51,89,51,85,50" alt="Chatzensee" title="Chatzensee" /><area href="/wiki/Greifensee_(Gew%C3%A4sser)" shape="poly" coords="254,135,260,132,264,133,269,136,275,144,276,146,279,147,279,180,278,175,276,172,272,172,270,171,266,166,264,161,261,160,254,153,253,148,253,144,253,140,255,140" alt="Greifensee" title="Greifensee" /><area href="/wiki/Kanton_Aargau" shape="poly" coords="0,137,2,137,3,137,4,138,4,139,5,143,3,144,2,146,4,149,4,158,6,160,3,164,3,169,1,172,4,175,4,178,9,183,11,185,13,185,13,188,14,190,11,195,10,198,10,200,12,201,13,203,19,202,24,200,25,200,26,199,30,201,33,202,34,200,38,199,40,199,40,197,47,195,48,190,51,190,52,189,52,190,49,197,50,197,46,201,48,201,46,207,43,209,42,211,38,213,38,216,34,217,33,219,30,222,29,224,29,227,26,228,27,230,28,231,26,235,25,239,18,242,17,245,15,247,0,247" alt="Kanton Aargau" title="Kanton Aargau" /><area href="/wiki/Bezirk_Affoltern" shape="poly" coords="15,247,17,246,17,243,21,240,26,238,26,234,28,232,27,231,26,228,29,227,29,223,33,219,33,217,37,216,39,216,39,213,43,211,44,209,46,206,47,202,46,201,51,197,49,197,52,191,52,190,52,189,56,187,56,186,58,187,59,186,59,182,54,176,52,174,53,172,53,171,55,169,56,166,61,166,67,168,68,168,68,168,67,166,68,164,69,164,70,164,71,163,72,161,73,161,74,161,75,161,78,159,85,164,90,167,91,169,93,170,95,172,96,175,95,178,97,179,97,182,100,185,99,187,100,188,101,190,99,192,99,196,100,199,98,203,99,207,101,209,102,212,102,215,104,217,104,218,105,223,107,226,108,227,106,229,106,231,105,232,107,234,107,236,106,238,105,239,105,241,106,244,107,245,108,248" alt="Bezirk Affoltern" title="Bezirk Affoltern" /><area href="/wiki/Bezirk_B%C3%BClach" shape="poly" coords="151,0,197,0,197,61,222,62,224,63,224,68,229,76,229,82,225,84,219,84,218,83,216,83,216,84,215,83,215,82,211,84,211,86,208,85,206,86,206,88,202,88,199,86,195,85,183,82,175,79,172,77,173,74,173,65,171,67,168,66,167,71,164,71,162,70,161,67,159,67,154,64,157,58,154,49,158,44,156,43,154,35,145,25,148,17,147,15,144,14" alt="Bezirk Bülach" title="Bezirk Bülach" /><area href="/wiki/Bezirk_B%C3%BClach" shape="poly" coords="252,62,253,64,256,62,257,63,257,64,259,65,262,62" alt="Bezirk Bülach" title="Bezirk Bülach" /><area href="/wiki/Bezirk_Dielsdorf" shape="poly" coords="0,41,0,0,151,0,144,14,148,15,147,16,145,24,154,36,156,42,158,44,154,49,148,49,142,46,143,49,140,47,139,49,136,48,135,48,133,48,132,47,129,47,128,48,124,46,123,49,117,48,111,50,109,47,100,44,98,45,94,46,84,49,83,51,83,54,88,57,89,60,88,61,85,62,82,62,81,61,80,61,79,63,78,64,76,62,75,65,72,63,68,67,66,66,60,67,58,65,54,64,52,65,51,63,50,61,48,56,39,51,36,51,25,49,16,45,11,44,9,42,4,42,2,41" alt="Bezirk Dielsdorf" title="Bezirk Dielsdorf" /><area href="/wiki/Bezirk_Dietikon" shape="poly" coords="0,41,1,41,4,42,9,41,11,44,17,45,28,50,37,51,40,52,48,56,50,60,51,62,51,64,53,65,54,64,58,65,59,66,66,66,67,68,68,67,70,65,73,64,75,65,75,66,69,68,67,69,66,70,68,72,66,74,66,76,68,76,69,78,70,78,72,76,74,76,75,78,73,79,75,80,75,85,77,86,76,88,65,90,63,94,65,95,65,96,64,95,63,97,71,101,68,103,65,101,63,102,66,105,65,107,62,107,59,111,56,118,56,120,54,120,54,122,50,123,49,123,45,123,47,125,55,126,59,128,65,132,68,132,68,135,62,139,62,140,62,141,68,146,69,150,72,151,77,151,80,152,82,155,83,157,83,159,85,161,86,163,78,159,75,161,72,161,72,163,68,164,67,166,68,168,68,168,60,167,55,167,55,168,53,170,54,171,53,174,60,181,59,186,58,187,56,186,56,187,51,190,51,190,49,190,48,194,41,197,39,199,38,199,36,200,35,200,31,203,28,200,27,200,23,201,18,202,17,203,13,204,12,201,10,201,10,198,10,196,11,193,13,190,13,188,13,185,12,185,11,184,9,183,5,179,4,177,4,175,1,172,2,169,2,166,6,159,4,158,3,148,2,146,2,144,5,143,3,139,4,137,3,137,0,138" alt="Bezirk Dietikon" title="Bezirk Dietikon" /><area href="/wiki/Bezirk_Horgen" shape="poly" coords="108,247,107,245,107,244,105,241,105,239,107,238,107,235,105,232,107,230,108,227,105,223,104,216,102,213,101,210,106,206,109,208,112,206,116,205,119,204,122,203,124,201,126,200,127,200,129,200,128,198,130,198,130,195,134,195,136,195,136,194,142,188,153,180,168,221,183,248" alt="Bezirk Horgen" title="Bezirk Horgen" /><area href="/wiki/Bezirk_Meilen" shape="poly" coords="153,181,166,170,166,171,169,170,172,170,178,168,182,165,184,165,186,162,192,162,194,163,202,166,203,164,204,162,207,162,210,162,212,161,215,160,215,160,217,161,222,162,225,160,227,163,226,166,230,169,231,171,230,172,232,175,233,173,234,173,235,174,236,175,235,177,236,178,236,179,237,180,238,180,239,181,243,185,246,185,246,186,245,190,246,191,247,196,250,200,252,202,254,203,255,205,256,209,258,211,258,215,259,218,258,220,256,220,257,227,258,228,260,230,259,232,261,237,268,242,270,244,271,247,183,247,167,219" alt="Bezirk Meilen" title="Bezirk Meilen" /><area href="/wiki/Bezirk_Pf%C3%A4ffikon" shape="poly" coords="259,65,262,62,279,62,279,78,279,79,278,78,277,75,272,72,270,72,269,71,268,70,265,70,264,68,262,68" alt="Bezirk Pfäffikon" title="Bezirk Pfäffikon" /><area href="/wiki/Bezirk_Uster" shape="poly" coords="196,85,198,85,203,88,206,88,207,85,208,85,210,86,212,84,215,82,215,84,217,83,219,84,220,85,225,84,229,82,228,76,223,68,224,62,252,62,253,64,256,62,257,62,257,64,259,65,262,68,264,67,265,69,269,70,271,73,272,72,275,74,277,77,278,78,279,79,279,79,279,247,271,247,269,243,261,237,259,232,260,230,258,227,257,227,255,223,257,220,259,219,259,217,256,212,257,209,255,208,255,204,254,202,252,202,249,198,247,196,247,192,245,190,246,186,241,184,238,181,238,181,236,180,236,178,236,176,234,173,232,175,230,173,230,172,230,169,227,167,227,166,226,166,226,164,225,160,222,156,221,153,222,152,220,151,215,150,215,146,217,144,217,142,216,139,216,140,214,141,212,142,208,141,202,135,197,129,197,125,192,121,191,120,191,119,189,117,190,116,193,117,193,116,192,114,187,112,188,110,186,109,185,108,184,111,183,110,183,106,186,105,190,101,188,100,190,98,193,100,194,98,196,98,197,97,194,95,196,92,194,91" alt="Bezirk Uster" title="Bezirk Uster" /><area href="/wiki/Z%C3%BCrich" shape="poly" coords="102,210,99,207,98,202,100,199,99,196,99,193,100,191,100,188,99,185,97,183,96,179,95,178,96,175,94,171,91,169,88,166,86,163,84,161,83,160,82,156,80,152,77,151,72,151,68,149,68,146,63,142,62,140,63,139,67,135,68,132,66,132,62,131,57,127,52,126,47,126,45,122,48,122,51,123,54,122,54,120,56,120,56,118,63,106,65,108,65,105,62,102,65,102,68,103,71,100,63,97,64,96,65,96,65,95,64,94,65,90,76,88,76,87,75,86,75,81,74,80,75,77,74,76,72,76,71,77,70,79,69,78,68,76,66,76,66,74,68,72,66,70,75,66,75,65,76,62,77,64,79,63,80,61,82,62,85,63,87,61,88,61,88,59,88,57,84,54,83,51,84,50,91,47,95,46,99,44,103,44,108,48,111,50,114,48,116,48,118,47,123,49,124,46,128,47,130,47,134,47,135,47,136,49,138,48,139,47,143,48,142,45,147,48,154,50,156,58,154,64,159,68,161,68,163,71,167,70,169,66,172,67,173,65,173,74,172,78,189,83,196,84,193,91,196,92,194,94,197,97,196,99,194,98,193,99,191,98,188,101,189,102,186,104,183,106,182,110,183,111,184,108,186,108,187,109,187,112,192,114,193,116,192,117,190,116,190,117,194,123,197,125,197,129,207,140,212,142,214,140,215,141,216,140,218,142,216,145,215,146,215,147,215,150,219,150,223,153,221,154,223,158,225,159,221,162,216,160,215,160,212,160,210,162,205,161,202,163,202,165,196,164,193,164,191,162,186,162,183,165,178,168,170,171,165,170,159,176,142,188,136,193,135,195,130,196,130,198,129,198,129,200,126,200,126,201,124,201,123,204,119,203,116,205,111,206,108,207,106,207,103,208" alt="Zürich" title="Zürich" /></map><figcaption>Charte vo Zürich</figcaption></figure><span style="display:none"><a href="/w/index.php?title=Vorlage:Infobox_Ort_in_der_Schweiz/Wartung/ISO&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vorlage:Infobox Ort in der Schweiz/Wartung/ISO (Syte nid vorhande)">w</a></span> </td></tr></tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Logo_Stadt_Z%C3%BCrich.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Logo_Stadt_Z%C3%BCrich.svg/220px-Logo_Stadt_Z%C3%BCrich.svg.png" decoding="async" width="220" height="72" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Logo_Stadt_Z%C3%BCrich.svg/330px-Logo_Stadt_Z%C3%BCrich.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Logo_Stadt_Z%C3%BCrich.svg/440px-Logo_Stadt_Z%C3%BCrich.svg.png 2x" data-file-width="250" data-file-height="82" /></a><figcaption>Logo vo dr Stadt Züri</figcaption></figure> <p><b>Züri</b> (hoochtüütsch: <i>Zürich;</i> <a href="/wiki/Lateinische_Sprache" title="Lateinische Sprache">latynisch</a>: <i><a href="/wiki/Turicum" title="Turicum">Turicum</a>;</i><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/R%C3%A4toromanische_Sprache" title="Rätoromanische Sprache">rätoromanisch</a> <span class="IPA nounderlines" style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Medium:Roh-sursilvan-turitg.ogg" title="roh-sursilvan-turitg.ogg"><img alt="roh-sursilvan-turitg.ogg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Loudspeaker.svg/11px-Loudspeaker.svg.png" decoding="async" width="11" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Loudspeaker.svg/17px-Loudspeaker.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Loudspeaker.svg/22px-Loudspeaker.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> <a href="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6e/Roh-sursilvan-turitg.ogg" class="internal" title="Roh-sursilvan-turitg.ogg"><span title="IPA (phoneetischi Notation)" class="IPA"><i>Turitg</i></span></a><small class="metadata">(<a href="/wiki/Datei:Roh-sursilvan-turitg.ogg" title="Datei:Roh-sursilvan-turitg.ogg">info</a>)</small></span>, <a href="/wiki/Italienische_Sprache" title="Italienische Sprache">iteliänisch</a> <i>Zurigo</i>) isch d Hauptstadt vom <a href="/wiki/Kanton_Z%C3%BCrich" title="Kanton Zürich">Kanton Züri</a> und di grööscht <a href="/wiki/Stadt" title="Stadt">Stadt</a> vo de <a href="/wiki/Schweiz" title="Schweiz">Schwyz</a>. </p><p>D Stadt lyt im <a href="/wiki/Schweizer_Mittelland" title="Schweizer Mittelland">Schwyzer Mittelland</a>, a de <a href="/wiki/Limmat" title="Limmat">Limet</a> und am <a href="/wiki/Z%C3%BCrichsee" title="Zürichsee">Zürisee</a>. Si hät sälber öppe 410'000 und mit irer <a href="/wiki/Agglomeration" title="Agglomeration">Aglomerazioon</a> zäme öppen anderthalb Millioone Ywoner, und si isch s Zäntrum vo de <a href="/wiki/Metropolregion_Z%C3%BCrich" title="Metropolregion Zürich">Metropoolregioon Züri</a>. </p><p>D Gschicht vo Züri gaat uf di <a href="/wiki/Kelten" title="Kelten">keltisch</a> Sidlig, wo mer im Stadtgebiet gfunde hät, und uf s antik Doorff <a href="/wiki/Turicum" title="Turicum">Turicum</a> zrugg. Im <a href="/wiki/Mittelalter" title="Mittelalter">Mittelalter</a> sind d <a href="/wiki/Burg" title="Burg">Burg</a> uf em <a href="/w/index.php?title=Lindenhof_(Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lindenhof (Zürich) (Syte nid vorhande)">Lindehoof</a> und s <a href="/wiki/Fraum%C3%BCnster" title="Fraumünster">Fraumöischter</a>, wo de König <a href="/wiki/Ludwig_der_Deutsche" title="Ludwig der Deutsche">Ludwig de Tüütsch</a> ane 853 a de Limet gründet hät, regionaali Zäntre vom <a href="/wiki/Herzogtum_Schwaben" title="Herzogtum Schwaben">Herzogtum Schwaabe</a> gsy, wo sich naadisnaa drumume d Stadt entwicklet hät. Die isch im 14. Jarhundert politisch stèrcher woorde und hät sich ane 1351 mit den <a href="/wiki/Alte_Eidgenossenschaft" title="Alte Eidgenossenschaft">Äidgnosse</a> zämetaa. Für di <a href="/wiki/Europa" title="Europa">öiropèèisch</a> Kultuurgschicht isch d Zürcher <a href="/wiki/Reformation" title="Reformation">Reformazioon</a>, wo de <a href="/wiki/Huldrych_Zwingli" title="Huldrych Zwingli">Zwingli</a> i de Zyt vo 1523 bis 1525 durepraacht hät, öppis ganz Wichtigs gsy. Hütt sind vil Schwyzer und au internazionaali Organisazioonen und Firme z Züri dihäi, und d Stadt hät Hoochschuele, wo zu de grööschte vo de Schwyz zeled und au internazionaal öppis gälted. </p><p>Für d Kultur und psunders d <a href="/wiki/Literatur" title="Literatur">Literatur</a> isch Züri sit em Mittelalter en guete Bode gsy. A de hööchere Schuele vo de Stadt und i andere Zürcher Instituzioone tuet me sit Jarhunderte vil über d <a href="/wiki/Linguistik" title="Linguistik">Spraache</a> und sit em 19. Jarhundert speziell au d <a href="/wiki/Mundart" class="mw-redirect" title="Mundart">Mundaarte</a> schaffe. </p><p>De <a href="/wiki/Flughafen_Kloten" title="Flughafen Kloten">Flughafe vo Züri</a> isch en kontinäntaale Vercheerschnoote und de <a href="/w/index.php?title=Hauptbahnhof_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hauptbahnhof Zürich (Syte nid vorhande)">Hauptbaanhof Züri</a> isch de grööscht <a href="/wiki/Bahnhof" title="Bahnhof">Baanhof</a> vo de Schwyz. Turischte finded z Züri nöd nu es wichtigs Oort uf de Räis im In- und im Ussland, näi, d Stadt isch mit de vile schööne Sache zum Aaluege, de Seepromenade, den Uussichtspünkt ringsume, de Chauffhüüser und Speziaalgschäft und em groosse Kulturaagebott au für sich es Zyl zum higaa; die ganz «Turismusregion Züri» hät bi de Gescht us de ganze Wält Erfolg, es chömed fascht drei Millioone Lüüt all Jaar daa ane. Ales zäme gnaa gilt Züri als <a href="/wiki/Weltstadt" title="Weltstadt">Wältstadt</a>, so wie i de Schwyz nu na <a href="/wiki/Genf" title="Genf">Gämf</a> äini isch; und die beede Schwyzer Stedt wèèrded bi de bedüütenden internazionaale Stedteverglych zu den Oort mit de hööchschte Läbesqualitèèt vo de Wält grächnet.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geografy">Geografy</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=1" title="Abschnitt ändere: Geografy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=1" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Geografy"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Landschaft">Landschaft</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=2" title="Abschnitt ändere: Landschaft" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=2" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Landschaft"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Zuerich_vier_Kirchen.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Zuerich_vier_Kirchen.jpg/250px-Zuerich_vier_Kirchen.jpg" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Zuerich_vier_Kirchen.jpg/375px-Zuerich_vier_Kirchen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Zuerich_vier_Kirchen.jpg/500px-Zuerich_vier_Kirchen.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="2304" /></a><figcaption>D Altstadt. Vo linggs: De Predigerchoor (Zäntralbiblioteek), s Groossmöischter, de Predigerturm; echli wyter äne s Fraumöischter und rächts de Turm vom St. Peeter mit em grööschte Zifereblatt vo Europa.</figcaption></figure> <p>D Stadtmitti vo Züri lyt uf 408 <a href="/wiki/H%C3%B6he_%C3%BCber_dem_Meeresspiegel" title="Höhe über dem Meeresspiegel">m ü. M.</a> am undere (nördliche) Änd vom <a href="/wiki/Z%C3%BCrichsee" title="Zürichsee">Zürisee</a>, ypettet zwüschem <a href="/wiki/%C3%9Cetliberg" class="mw-redirect" title="Üetliberg">Üetlibèèrg</a> im Weschte und em Züribèèrg im Oschte. De Züribèèrg gaat gäge Südoschte uf em Stadtgebiet bis zum Adlisbèèrg und zum Ötlisbèèrg. Im Norde vom Limettaal sind de Chäferbèèrg und de Hönggerbèèrg, wo druf en Campus vo de <a href="/wiki/ETH_Z%C3%BCrich" title="ETH Zürich">ETH</a> isch. Zwüschet em undere Syltaal und em Zürisee lyt der Äntlischbèèrg. </p><p>Dur Züri dure flüüssed d <a href="/wiki/Limmat" title="Limmat">Limet</a>, won us em Zürisee chunt, d <a href="/wiki/Sihl" title="Sihl">Syl</a> im Syltaal und d <a href="/wiki/Glatt_(Rhein)" title="Glatt (Rhein)">Glatt</a> ganz im Nordoschte vom Stadtgebiet. Im Nordweschte ghöört en Täil vo de Chatzeseeè zu Züri. Vom Riet <i>Chatzewise</i> bim Obere Chatzesee flüüsst de Chatzebach, wo z Afoltere im Chräis 11 de Holderbach ufnimmt und a de Stadtgränze bi Öörlike in Löitschebach, en Sytebach vo de Glatt, mündet. Vom Züribèèrg obenabe lauffed de Weerebach und de Stöcketobelbach gäge Südweschte in Zürisee und de Saagetobelbach gaat uf d Nordsyte vom Bèèrg abe und bi Stettbach öppe de Stadtgränze naa i d Glatt. Im stotzigen und füechte Oschthang vom Ütlibèèrg, wo für Fuessgänger gföörli chan sy, ligged ganz vil <a href="/wiki/Quelle" title="Quelle">Quäle</a> und Bäch i de vile Tobel zwüschet de Bèèrgvoorsprüng, wo en Name mit der Ändig <i>-egg</i> händ, so wie d <i>Bernegg,</i> d <i>Manegg</i> oder d <i>Rossweidliegg</i>. Uf de Manegg oben a Läibach lyt – me gseet si fascht nüme – d Ruyne vo de <a href="/wiki/Burg_Manegg" title="Burg Manegg">Burg Manegg</a>. </p><p>D Altstadt, wo hüt echli künschtlich i vier statistischi Quartier uuftäilt wiird, lyt bäidsytig vo de Limet. Uf de rächte Syte zäiged d Straassenäme vom <i>Hirschegraben</i> und vom <i>Säilergrabe,</i> wo früener d Stadt uufghört hät. Und na hüt cha men au di weschtlich Abgränzig vo de früenerige Stadt tank em <a href="/wiki/Schanzengraben" title="Schanzengraben">Schanzegrabe</a> guet gsee. Dèè künschtlich Kanal isch bim Bou vo de dritte Stadtbefeschtigung im 17. und 18. Jarhundert aagläit woorde. Doozmaal isch en Täil vom Wasser usserhalb vo de Stadt us em See abgläitet und i dèè Grabe, wo um d Baschtioone und d Bollwèèrch umeggangen isch, und unen a de Stadt wider zrugg i d Limet gfüert woorde. De grööscht Täil vom Schanzegrabe git s hüt na, aber s Wasser wird iez nüm tiräkt i d Limet, sondern bim Hauptbaanhof i d Syl gläitet; dem alte Kanaal naa gaat en verwinklete Fuesswääg. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Platzspitz_Sihl_Limmat.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Platzspitz_Sihl_Limmat.jpg/220px-Platzspitz_Sihl_Limmat.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Platzspitz_Sihl_Limmat.jpg/330px-Platzspitz_Sihl_Limmat.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Platzspitz_Sihl_Limmat.jpg/440px-Platzspitz_Sihl_Limmat.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="900" /></a><figcaption> wo d Syl (vorne rächts) under em Platzspitz i d Limet mündet; linggs s Stauweer vom Chraftwèèrch Lätte</figcaption></figure> <p>Bim <a href="/wiki/Platzspitz" title="Platzspitz">Platzspitz</a> echli underhalb vo der Altstadt mündet d Syl i d Limet, wo deet es <a href="/wiki/Wehr_(Wasserbau)" title="Wehr (Wasserbau)">Stauweer</a> hät; das ghöört zum <a href="/wiki/Kraftwerk_Letten" title="Kraftwerk Letten">Chraftwèèrch Lätte</a> vom <a href="/wiki/Elektrizit%C3%A4tswerk_der_Stadt_Z%C3%BCrich" title="Elektrizitätswerk der Stadt Zürich">EWZ</a>, wo es inträssants Tänkmaal vo de <a href="/wiki/Technikgeschichte" class="mw-redirect" title="Technikgeschichte">Tächnikgschicht</a> isch; d Stadt hät’s ane 1868 zeerscht für d Wasserversorgig poue, und eerscht 1893 isch druus es <a href="/wiki/Elektrischer_Strom" title="Elektrischer Strom">eläktrischs</a> Chraftwèèrch woorde. Am Chraftwèèrchkanaal isch e Badi. Im Gebiet weschtlich vo de Syl sind d Stadttäil Ussersyl, <a href="/wiki/Wiedikon" title="Wiedikon">Wiedike</a> und Induschtryquartier. Bi de Wèèrdinsle fascht am Stadtrand une isch wisawi vo de Klèèraalaag im Wèèrdhölzli namal es <a href="/wiki/Wasserkraft" title="Wasserkraft">Chraftwèèrch</a> a de Limet, s Chraftwèèrch Höngg, wo de Robert Waser ane 1893 uf em Platz vo der alte Giesse-Müli poue hät; es ghöört sit 1973 au em EWZ, wo da drinn näbet de nöie Maschine e chlyses Chraftwèèrchmuseum ygrichtet hät. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:City_Z%C3%BCrich_mit_Z%C3%BCrichsee.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/City_Z%C3%BCrich_mit_Z%C3%BCrichsee.jpg/250px-City_Z%C3%BCrich_mit_Z%C3%BCrichsee.jpg" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/City_Z%C3%BCrich_mit_Z%C3%BCrichsee.jpg/375px-City_Z%C3%BCrich_mit_Z%C3%BCrichsee.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/City_Z%C3%BCrich_mit_Z%C3%BCrichsee.jpg/500px-City_Z%C3%BCrich_mit_Z%C3%BCrichsee.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="2304" /></a><figcaption>d Uussicht vom Üetlibèèrg uf Züri abe</figcaption></figure> <p>De Huusbèèrg vo Züri isch der Üetlibèèrg, wo de Platz uf em Gipfel obe 870 <a href="/wiki/Meter_%C3%BCber_Meer" class="mw-redirect" title="Meter über Meer">Meter</a> hööch isch. Da druff sind vor öppe zwäiehalbtuusig Jaar, vor d <a href="/wiki/R%C3%B6misches_Reich" title="Römisches Reich">Röömer</a> choo sind, es Doorff und en Fridhoof vo de <a href="/wiki/Kelten" title="Kelten">keltische</a> Sidler gsy. Und im Mittelalter und na spööter hät Züri en Beobachtigsposchte, äini vo irne Hoochwachte, druff ghaa. Der alt Naame vom Bèèrg – «Uto» – findt me z Züri hüt na, öppe bim Utoggèè am See oder im Name vo de groosse Zürcher <a href="/wiki/Schweizer_Alpen-Club" title="Schweizer Alpen-Club">SAC</a>-Sekzioon. </p><p>Hütt hät’s ganz oben uf em chlyne Platz «Uto Kulm», wo zu <a href="/wiki/Stallikon" title="Stallikon">Stalike</a> ghöört, en Bèèrggaschthoof, wo de Vorgänger von em uf s Jaar 1815 zrugg gaat, und en drüüeggige isige Uussichtsturm deby, wo me guet chan uf d Stadt abe luege und uf der andee Syte s wyt <a href="/wiki/Alpen" title="Alpen">Alpepanorama</a> gseet; de hüttig Turm isch vo 1990, vorhèèr hät’s sit 1894 scho äine da obe ghaa, wo d Form von em an <a href="/wiki/Eiffelturm" title="Eiffelturm">Eiffelturm</a> erinneret hät.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Es Stuck unedra staat uf em Bode vo Züri, grad oben a de Bèèrgstazioon vo der <a href="/wiki/Uetlibergbahn" title="Uetlibergbahn">Üetlibèèrgbaan</a>, de Fèrnseeturm vo de <a href="/wiki/Swisscom" title="Swisscom">Swisscom</a>. Dèè isch 187 Meeter hööch und me gseet en vo de halbe Schwyz uus. D Stadtgränze lauft im Südoschte vom Üetlibèèrg uus em Graat vom <a href="/wiki/Albis" title="Albis">Albis</a> naa, am Bèèrghuus «Uto Staffel» verby und dänn zu de Stell, wo früener s beliebt Bèèrghuus und Hotel «Annaburg» gsy isch,<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> und oben a de Falätsche, eme wilde Erosioonshang, dure; dänn chunt me bi de private <a href="/wiki/Seilbahn" title="Seilbahn">Säilbaan</a> vom Läiterlibèèrg – wo di eltischt Säilbaan vom Kanton Züri isch,<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> – verby bis zu de Baldere – da isch au emaal e Burg gsy, d Ruyne isch aber nöd uf em Gebiet vo de Stadt Züri, sondern im Bann vo Stalike. Der Graatwääg gaat wyter zu de Felsenegg und zum <a href="/wiki/Albispass" title="Albispass">Albispass</a>, s Stadtpiet vo Züri hört aber bi de Baldere uuf, und d Stadtgränze gaat vo daa bi Läibach is Syltaal abe. </p><p>Uf em Gebiet vo de Groossstadt Züri sind vil Gebiet und Oort bekant, wo me nöd überboue hät und wo wärtvoli Täil vo de Naturlandschaft plibe sind. D Stadt hät e Fachstell für <a href="/wiki/Naturschutz" title="Naturschutz">Naturschutz</a>, wo d Naturbiotop mit de Pflanzen und Tier beobachtet.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Si publiziert Pricht über bsunderi Pflanze und di wilde Tier i de Stadt. Züri hät en äigets Imfäntaar vo de Natur- und Landschaftsschutzobjäkt gmacht, wo me online bi de Kataschteruuskumpft chan aaluege.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Es paar vo de «Natuuroase», wo d Stadt bsunders wott erhalte, sind am Üetlibèèrg d Allmänd Bruunau, d Ankewäid und d Falätsche, z Wiedike d Läigrueb Binz, wo früener d Zürcher Ziegelei Läi abpoue hät, z Altstette s Dunkelhölzli, im Nordweschte de Chatzesee, d Auelandschaft Wèèrdhölzli a de Limet und s Weerebachtobel unen a Witike. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stadttäil"><span id="Stadtt.C3.A4il"></span>Stadttäil</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=3" title="Abschnitt ändere: Stadttäil" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=3" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Stadttäil"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Bis is Jaar 1893 isch Züri nöd gröösser as di hüttig Altstadt mit zwoo Helftene uf beede Syte vo de Limet gsy, und über die sind eerscht grad drei Brugge i de Stadt ggange. Doozmaal hät mer s eerscht Maal e Räie vo Ussegmäinde i d Stadt ygmäindet, wil die wäge de Verstedterig di öffentlichen Uufgabe nüme händ chönen ali waarnèè und wil s au zum Täil finanziell nöd guet daagstande sind. Das sind früener chlyni Döörffer gsy, wo’s im 19. Jarhundert aber au scho scho es paar Hüüser und Ville vo Lüüt us de Stadt ggèè hät. </p><p>Di zwäit Wäle vo Ygmäindige isch im Jaar 1934 über d Büüni ggange, und soo isch Züri dryssg Maal gröösser woorde, als es im 19. Jarhundert gsy isch. Im Jaar 2018 hät mer s Jubilèèum vo 125 Jaar sit em Aafang vo den Ygmäindige gfyret.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>D Stadt isch sider so starch gwachse, as de Sidligsruum hütt wyt über di nöi Stadgränzen uusgaat und ganz mit de mäischte Nachbergmäinde zämegwachsen isch; nöii Ygmäindige hät’s aber nümme ggèè. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:SBB_Re_6-6_Hardturmviadukt.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/SBB_Re_6-6_Hardturmviadukt.jpg/220px-SBB_Re_6-6_Hardturmviadukt.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/SBB_Re_6-6_Hardturmviadukt.jpg/330px-SBB_Re_6-6_Hardturmviadukt.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/SBB_Re_6-6_Hardturmviadukt.jpg/440px-SBB_Re_6-6_Hardturmviadukt.jpg 2x" data-file-width="5388" data-file-height="3592" /></a><figcaption>im Induschtryquartier</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Z%C3%BCrich_-_Oerlikon_-_Nord_2010-07-31_15-20-20_ShiftN.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Z%C3%BCrich_-_Oerlikon_-_Nord_2010-07-31_15-20-20_ShiftN.jpg/220px-Z%C3%BCrich_-_Oerlikon_-_Nord_2010-07-31_15-20-20_ShiftN.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Z%C3%BCrich_-_Oerlikon_-_Nord_2010-07-31_15-20-20_ShiftN.jpg/330px-Z%C3%BCrich_-_Oerlikon_-_Nord_2010-07-31_15-20-20_ShiftN.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Z%C3%BCrich_-_Oerlikon_-_Nord_2010-07-31_15-20-20_ShiftN.jpg/440px-Z%C3%BCrich_-_Oerlikon_-_Nord_2010-07-31_15-20-20_ShiftN.jpg 2x" data-file-width="4196" data-file-height="2798" /></a><figcaption>der Öörliker Park</figcaption></figure> <p>Hüt hät Züri zwölf Stadtchräis, wo vo 1 bis 12 durenumeriert sind. Jede Chräis hät äis oder mee <a href="/wiki/Quartier" class="mw-redirect" title="Quartier">Quartier</a>. </p> <ul><li><i>Chräis 1:</i> d Altstadt: vom Zürisee a linggs und rächts näb de Limet und bis a d Syl übere, mit em <a href="/wiki/Niederdorf_(Stadt_Z%C3%BCrich)" title="Niederdorf (Stadt Zürich)">Döörffli</a>, em Raathuusquartier, em Oberdoorff, em Lindehoof und de Baanhofstraass, em Hauptbaanhof und em <a href="/wiki/Platzspitz" title="Platzspitz">Platzspitz</a>, em Lööweplatz und de City</li> <li><i>Chräis 2:</i> <a href="/wiki/Enge" title="Enge">Ängi</a>, Wolishofe, Läibach (1893 ygmäindet): am weschtliche Züriseeuufer und im Syltaal</li> <li><i>Chräis 3:</i> <a href="/wiki/Wiedikon" title="Wiedikon">Wiedike</a> (1893 ygmäindet): im Syltaal</li> <li><i>Chräis 4:</i> Ussersyl (1893 ygmäindet): weschtlich vo de Syl</li> <li><i>Chräis 5:</i> s <a href="/wiki/Industriequartier" title="Industriequartier">Induschtryquartier</a> (1893 ygmäindet): im Limettaal, weschtlich de Limet naa näbet Ussersyl bis zum Hardturm</li> <li><i>Chräis 6:</i> Oberstraass und <a href="/wiki/Unterstrass_(Stadt_Z%C3%BCrich)" title="Unterstrass (Stadt Zürich)">Understraass</a> (1893 ygmäindet): am Hang vom Züribèèrg und bis änet em Chäferbèèrg</li> <li><i>Chräis 7:</i> Fluentere, Hottinge, Hirschlande (1893 ygmäindet) und <a href="/wiki/Witikon" title="Witikon">Witike</a> (1934 ygmäindet): a de Häng vom Züribèèrg und em Adlischbèèrg</li> <li><i>Chräis 8:</i> Riesbach (1893 ygmäindet): am öschtlichen Uufer vom Zürisee</li> <li><i>Chräis 9:</i> Altstetten und <a href="/wiki/Albisrieden" title="Albisrieden">Albisriede</a> (1934 ygmäindet): zwüschet de Limet und em Üetlibèèrg</li> <li><i>Chräis 10:</i> Wipkinge (1893 ygmäindet) und <a href="/wiki/H%C3%B6ngg" title="Höngg">Hööngg</a> (1934 ygmäindet): rächts de Limet naa</li> <li><i>Chräis 11:</i> Afoltere, Öörlike und Seebach (1934 ygmäindet): nördlich vom Chäferbèèrg</li> <li><i>Chräis 12:</i> <a href="/wiki/Schwamendingen" title="Schwamendingen">Schwamedinge</a> (1934 ygmäindet): im Glatttaal, änet em Züribèèrg, mit <a href="/wiki/Schwamendingen_Mitte" class="mw-redirect" title="Schwamendingen Mitte">Schwamedinge Mitti</a>, <a href="/wiki/Saatlen" class="mw-redirect" title="Saatlen">Saatlen</a> und <a href="/wiki/Hirzenbach" class="mw-redirect" title="Hirzenbach">Hirzebach</a></li></ul> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:Karte_Stadtquartiere_Stadt_Z%C3%BCrich.png" class="mw-file-description" title="d Stadtchräis und Quartier vo Züri"><img alt="d Stadtchräis und Quartier vo Züri" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Karte_Stadtquartiere_Stadt_Z%C3%BCrich.png/120px-Karte_Stadtquartiere_Stadt_Z%C3%BCrich.png" decoding="async" width="120" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Karte_Stadtquartiere_Stadt_Z%C3%BCrich.png/180px-Karte_Stadtquartiere_Stadt_Z%C3%BCrich.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Karte_Stadtquartiere_Stadt_Z%C3%BCrich.png/240px-Karte_Stadtquartiere_Stadt_Z%C3%BCrich.png 2x" data-file-width="1476" data-file-height="1384" /></a></span></div> <div class="gallerytext">d Stadtchräis und Quartier vo Züri</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="D_Stadt_am_See">D Stadt am See</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=4" title="Abschnitt ändere: D Stadt am See" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=4" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: D Stadt am See"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Für s Landschaftsbild, d Wirtschaft und d Gschicht vo Züri und au für s Läbe i de Stadt isch es günschtig, as die tiräkt am See lyt. Chly mee weder vier Quadratkilometer vo de Seeflèchi ghööred zum Stadtgebiet, me säit dem Täil vom See au s «Under Seebecki». D Stadt Züri schrybt sälber offiziell daa drüber, d Laag am See mit de wyte Uussicht bis zu de Schneebèèrg und die schööne Uferberych siged wichtig für s Image und für d Läbesqualitèèt vo de Stadt.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> D «Seepromenade» isch de grööscht zämehangend Erholigsruum zmitzt i de Stadt.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Jean_Tinguely%27s_Heureka_-_Z%C3%BCrichhorn_2015-05-06_16-18-51.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Jean_Tinguely%27s_Heureka_-_Z%C3%BCrichhorn_2015-05-06_16-18-51.JPG/220px-Jean_Tinguely%27s_Heureka_-_Z%C3%BCrichhorn_2015-05-06_16-18-51.JPG" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Jean_Tinguely%27s_Heureka_-_Z%C3%BCrichhorn_2015-05-06_16-18-51.JPG/330px-Jean_Tinguely%27s_Heureka_-_Z%C3%BCrichhorn_2015-05-06_16-18-51.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Jean_Tinguely%27s_Heureka_-_Z%C3%BCrichhorn_2015-05-06_16-18-51.JPG/440px-Jean_Tinguely%27s_Heureka_-_Z%C3%BCrichhorn_2015-05-06_16-18-51.JPG 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3264" /></a><figcaption>de Park bim Zürihorn am See mit de Maschine «Heureka», wo de <a href="/wiki/Jean_Tinguely" title="Jean Tinguely">Jean Tinguely</a> für d Landesuusstelig z <a href="/wiki/Lausanne" title="Lausanne">Lausanne</a> ane 1964 gmacht hät; si staat sit 1967 z Züri.</figcaption></figure> <p>Scho i der Uurzyt hät me a dem Oort, wo d Limet us em See chunt, Dörfer poue, und d <a href="/wiki/Fische" title="Fische">Fischerei</a> isch daa en uuralts Gwèèrb. Zum die wärtvole Räschte vo den eltischte Zürcher Sidlige, wo zum <a href="/wiki/UNESCO" title="UNESCO">UNESCO</a>-Wälteerb ghööred,<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> z erforsche, isch di stedtisch Underwasserarchäology daa.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Im underirdischen Oopere-Parkhuus sind uurzytlichi Fünd, wo me genau daa uusggrabe hät, uusgstellt. </p><p>I der <a href="/wiki/Antike" title="Antike">antike</a> Zyt hät men am Ändi vom See – wo me vonnem nöd wäiss, wien em d Lüüt dozmol gsäit händ – a de Militärstraass vo de röömischen Oort <a href="/wiki/Aventicum" class="mw-redirect" title="Aventicum">Aventicum</a>, <a href="/wiki/Augusta_Raurica" title="Augusta Raurica">Augusta Raurica</a> und <a href="/wiki/Vindonissa" title="Vindonissa">Vindonissa</a> is <a href="/wiki/Raetia" title="Raetia">rèètische</a> Piet und an <a href="/wiki/Bodensee" title="Bodensee">Bodesee</a> e <a href="/wiki/Br%C3%BCcke" title="Brücke">Brugg</a> poue, öppe daa, wo hütt d <a href="/wiki/Rathausbr%C3%BCcke_(Z%C3%BCrich)" title="Rathausbrücke (Zürich)">Rathuusbrugg</a> staat, und wil spööter wyter unen a de Limet eerscht bi <a href="/wiki/Baden_AG" title="Baden AG">Baden</a> und <a href="/wiki/Wettingen" title="Wettingen">Wettige</a> die nèèchschte Brugge choo sind, hät de Flussübergang z Züri für der überregionaal Vercheer alewyl e groossi Bedüütig ghaa. Die eltischt Brugg vo Züri, wo hütt na staat, isch d <a href="/wiki/M%C3%BCnsterbr%C3%BCcke_(Z%C3%BCrich)" title="Münsterbrücke (Zürich)">Möischterbrugg</a> us de 1830er-Jaare mit irne schööne stäinige Böge. </p><p>Z Züri händ d <a href="/wiki/Schiff" title="Schiff">Schifflüüt</a>, wo uf em See und uf de Limet gfaare sind, e gueti Ländi ghaa; früener isch die nöd am See usse gsy, uf dère Syte isch d Stadt ja mit Muuren und Vorwèèrch abgspeert gsi. Me hät d Schiff und d Waar ja i de Stadt ine wele schütze. D Schifflüüt sind vom See hèèr dur s Grändeltoor i de Schwiire, wo d Limet zwüschet de Stadtmuure linggs und rächts verspeert hät, i s zimli bräit Becki, vor d Limet schmaal wiird, inegfaare, und da hät’s grad uf der Inesyte vo de Stadtmuure bäidsytig Wèèrchplätz mit Ländene ghaa. Und echly wyter une hät me mit de Schiff au na vor em Fraumöischter, wo vo 1619 bis 1897 s stedtisch Choornhuus gstanden isch, änedraa bi de Ländi, wo hüt de Hächtplatz isch, und under em Wettigerhoof, und au bi de <a href="/w/index.php?title=Schipfe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Schipfe (Syte nid vorhande)">Schipfi</a> under em Lindehoof chönen aalegge; de Name <i>Schipfi</i> isch en alts tüütsches Wort für d Verbouig vom Ufer.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Au wäge de Laag am Wasser isch de Platz für d Räis zwüschet de groosse Stedt am <a href="/wiki/Rhein" title="Rhein">Rhy</a> une und über d Bündner Bèèrgpäss uf <a href="/wiki/Italien" title="Italien">Itaalie</a> en beliebte Etappenoort woorde. Züri isch en Chrüüzigspunkt vo der internazionaale Wasserstraass und em Wääg über s Land vo <a href="/wiki/Konstanz" title="Konstanz">Konstanz</a> uf <a href="/wiki/Bern" title="Bern">Bèèrn</a> und Gämf gsy. Es isch im Inträsse vo der öiropèèische Vercheerspolitik gläge, as uf dem Handelswääg e gueti Oornig isch, und soo hät de Kaiser <a href="/wiki/Karl_IV._(HRR)" title="Karl IV. (HRR)">Karl de Viert</a> ane 1362 de Stadt Züri d Uufsicht über d Schiff uf em See bestèètiget. Im spaate Mittelalter isch Züri au en Raschtplatz für d Pilger gsy, wo vo daa uus uf <a href="/wiki/Einsiedeln" title="Einsiedeln">Äisidle</a> ggange sind, und ire Wääg händ si mäischtens mit em Schiff bis an Fuess vom Etzel gmacht, und spööter, nach em fromme Bsuech bim <a href="/wiki/Kloster_Einsiedeln" title="Kloster Einsiedeln">Chlooschter im feischtere Wald</a> wider zrugg. Das isch für d Schifflüüt und au für d Herbèèrgen i de Stadt sogaar über d Reformazioon use es guets Gschäft gsy. D Zürcher Schifferzouft hät e groossi Tradizioon. Es hät deby d Oberwasserschifflüüt für uf em See und d Niderwasserschifflüüt, wo d Limet ab gfaare sind, ghaa. Mit de groosse Wäidlig isch d Faart d Limet und d <a href="/wiki/Aare" title="Aare">Aare</a> und dänn de Rhy durab nöd äifach gsy; ganz e häikli Stell hät de Rhy früener mit em Undere Lauffe bi <a href="/wiki/Laufenburg_AG" title="Laufenburg AG">Lauffeburg</a> ghaa; daa händ d Schifflüüt iri Boot de Lauffechnächt vo deete müese gèè, wo si dur d Stroomschnelen abeglaa händ. A die wyte Räisen uf de Flüss erinneret me sich z Züri hütt na vo Zyt zu Zyt bi de <a href="/wiki/Hirsebreifahrt" title="Hirsebreifahrt">Hirsebreifaarten</a> uf <a href="/wiki/Strassburg" class="mw-redirect" title="Strassburg">Straassburg</a> abe.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:ZSG_-_Helvetia_IMG_3165.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/ZSG_-_Helvetia_IMG_3165.JPG/220px-ZSG_-_Helvetia_IMG_3165.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/ZSG_-_Helvetia_IMG_3165.JPG/330px-ZSG_-_Helvetia_IMG_3165.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/ZSG_-_Helvetia_IMG_3165.JPG/440px-ZSG_-_Helvetia_IMG_3165.JPG 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption> s Züriseeschiff <i>Helvetia</i> vor de Ggèèbrugg und em Grossmöischter</figcaption></figure> <p>Im 19. Jarhundert hät di nöizytlich Schifffaart uf em Zürisee aagfange. Sit 1834 händ verschideni privaate Gsellschafte mit Ledischiff und gly au mit <a href="/wiki/Dampfschiff" class="mw-redirect" title="Dampfschiff">Tampfschiff</a> Waare und Lüüt über de See praacht. Ane 1957 isch us paar eltere Undernäme d Firma <a href="/wiki/Z%C3%BCrichsee-Schiffahrtsgesellschaft" title="Zürichsee-Schiffahrtsgesellschaft">Zürisee-Schifffaartsgselschaft</a> gmacht woorde, wo mit alte Raadtampfer und ganz modèrne Schiff de Vercheer uf em See organisiert. Si ghöört hütt zum Zürcher Vercheersverbund.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Wil’s au vil privaati Boot und Wassersportler uf e See use ziet, hät d Seepolizei vo Züri vil z tue, wo en Abtäilig vo de Zürcher Kantonspolizei isch und vo <a href="/wiki/Oberrieden_ZH" title="Oberrieden ZH">Oberrieden</a> uus de See überwacht.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Im Seetäil, wo zu de Stadt Züri ghöört, isch d Zürcher Wasserschutzpolizei für d Vercheerskontrole und de Seerettigsdienscht und au für der Umwältschutz uf em Wasser zueständig. Si hät iri Wach am Mytheggèè, und si hät ganz verschideni Uufgabe: si lueget au für d Standplätz vo de privaate Schiff i de Häfe vo Züri und a de Limet und si macht mit irne Prueffstaucher Aarbete under em Wasser für d Polizei und au für anderi Uuftraaggäber.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Wil de Betriib uf em Wasser alewyl gröösser wird, plaanet d Stadt de Bou vom ene nöie Hafe, wo na e Muur mee in See use sell haa und wo s es Restaurant und es Clubhuus gèèbt.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Quaibr%C3%BCcke_Z%C3%BCrich_um_1890.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Quaibr%C3%BCcke_Z%C3%BCrich_um_1890.jpg/220px-Quaibr%C3%BCcke_Z%C3%BCrich_um_1890.jpg" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Quaibr%C3%BCcke_Z%C3%BCrich_um_1890.jpg/330px-Quaibr%C3%BCcke_Z%C3%BCrich_um_1890.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Quaibr%C3%BCcke_Z%C3%BCrich_um_1890.jpg/440px-Quaibr%C3%BCcke_Z%C3%BCrich_um_1890.jpg 2x" data-file-width="2749" data-file-height="1970" /></a><figcaption>di nöi GGèèbrugg am Seeändi ane 1890</figcaption></figure> <p>D Gschicht vo de Zürcher Seepromanade isch öppis Inträssants. D Uferlinie vom See isch z Züri früener ganz anders gsy weder hütt. I der Urzyt isch de Seespiegel tüüffer gläge, und uf chlynen Inslen und em Seeufer naa sind die eerschte Woonplätz gsy, wo hütt under am Wasser ligged – zum Täil au under am Bode vo de Stadt –, wil d Syl mit alewyl mee Gschieb s Sylfäld naadisnaa chly hööcher gmacht und de Lauff vo de Limet ghämt hät. Spööter isch de See vill wyter i d Stadt ine choo als hütt. Na i de Röömerzyt isch bis an Fuess under em Lindehof e füechti Landschaft gsy, und s Fraumöischter isch dänn z’eerscht nööch bim See gstande. Mit de Zyt hät me vornedraa s Land uufgschüttet und Wèèrchplätz und Ländine und au Bouplätz für Hüüser ggune. D Stadt hät aber äigetli grad bim Uuslauff vo de Limet us em See uufghört. D Stadtmuure sind bis an See choo, und i de Limet isch de Wälebèèrgturm gstande, wo me mit em Grändel d Yfaart vo de Schiff us em See i d Stadt hät chöne verspeere. Mit em Ring vo de Baschtioonen us de Barockzyt isch a de Limet s Buuschänzli entstande, wo hütt de letscht Räschte vo der früenerig Stadtbefeschtigung am See isch. </p><p>Usserhalb sind d Gmäindbänn vo de doozmaal na sälbständige Naachberdöörffer bis an See choo, das sind d Ängi und Wolishofe am weschtliche Seeufer und Riesbach uf der andere Syte gsy. Es hät deete tiräkt am See privaati Gäärte vo de schööne Landhüüser ghaa – wie bim Landhuus <a href="/wiki/Enge#«Belvoir»" title="Enge">Belvoir</a> und em Muralteguet vo der Ängi. Eerscht wo me d Schanze gschlisse hät und nach der Ygmäindig vo dène Döörffer hät d Stadt die letschte ganz groosse Flèchene für d Parkaalaagen am See gmacht. I den 1880er Jaare isch nach de groosszügige Plään vom Stadtingenieur <a href="/wiki/Arnold_B%C3%BCrkli" title="Arnold Bürkli">Arnold Bürkli</a> de Halbchräis vo de Seepromenaade und de <i>Stadthuusplatz</i> bim See entstande, wo hütt im z Eer <i>Bürkliplatz</i> häisst. Di bräit <a href="/wiki/Quaibr%C3%BCcke" title="Quaibrücke">Ggèèbrugg</a> grad näbet de nöie Schiffländi und am Bellevue hät me ane 1884 uuftaa. Am lingge Seeufer isch vor de Hüüser und de Gäärte em See naa 1875 d <a href="/w/index.php?title=Linksufrige_Z%C3%BCrichseebahn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Linksufrige Zürichseebahn (Syte nid vorhande)">Seebahn</a> poue woorde, und d Stazioon Ängi isch am Aafang tiräkt am See gläge. Für d Bouparzälen und d Parkalaage ussen a der Isebaanlinie bis uf Wolishofen use hät d Stadt bis öppe 1920 bräiti Uferzone vom See la uuffülle. A de rächte Seesyte gaat vom Sächsilüüteplatz en schmaalen öffentliche Wääg vor de Hüüser vom Seefäld näbet de Bellerivestraass dure, das sind s Utoggèè und s Seefäldggèè, wo sit 1887 pout und 1971 mit ere bräite Betonplatte über em See verbräiteret woorden sind. Uf dèm schöönen Uferwääg chunt men im Gebiet vom Zürihorn zum groosse grüene Park am See. D Blatterwise hät d Stadt chöne mache, wo si ane 1926 s Areal von ere alte Sidefèrberei gchaufft und d Fabrik abproche hät.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Z%C3%BCrich_-_Enge_-_Hafen_-_L%C3%B6wendenkmal_2010-06-26_18-50-10.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Z%C3%BCrich_-_Enge_-_Hafen_-_L%C3%B6wendenkmal_2010-06-26_18-50-10.JPG/220px-Z%C3%BCrich_-_Enge_-_Hafen_-_L%C3%B6wendenkmal_2010-06-26_18-50-10.JPG" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Z%C3%BCrich_-_Enge_-_Hafen_-_L%C3%B6wendenkmal_2010-06-26_18-50-10.JPG/330px-Z%C3%BCrich_-_Enge_-_Hafen_-_L%C3%B6wendenkmal_2010-06-26_18-50-10.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Z%C3%BCrich_-_Enge_-_Hafen_-_L%C3%B6wendenkmal_2010-06-26_18-50-10.JPG/440px-Z%C3%BCrich_-_Enge_-_Hafen_-_L%C3%B6wendenkmal_2010-06-26_18-50-10.JPG 2x" data-file-width="4288" data-file-height="2848" /></a><figcaption>s Löietänkmaal vom Urs Eggeschwyler bim Hafe Ängi</figcaption></figure> <p>Em See naa hät’s e Zylete schööni Plätz und Pärk, uf de rächte Seesyte sind das d Ggèèaalaage vor em Ooperehuus, s Seebad am Utoggèè, s Ufer am Seefäldggèè, d Blatterwise mit em Chinagaarte näbetdraa, won es Gschänk vo de chineesische Stadt Kunming isch, s Zürihorn und s Strandbaad Tüüffebrune. Uf der andere Seesyte isch nach em Bürkliplatz, wo de Ganymed staat und d Seeschiff abfaared, s Gäneral-Guisan-Ggèè, wo früener Alpe-Ggèè ghäisse hät, s <a href="/wiki/Arboretum" title="Arboretum">Arboretum</a> und s Seebaad Ängi; und dänn chunt de Hafe Ängi mit em groosse Löietänkmaal, wo de <a href="/wiki/Urs_Eggenschwyler" title="Urs Eggenschwyler">Urs Eggeschwyler</a> 1894 us Kunschtschtäi gmacht hät,<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> und em <i>Aquareetum,</i> emene Wasserspiili. Und ussedraa sind s Areal vo de Bootsklüb am See und s Strandbaad Mytheggèè, wo ane 1929 als eerschti Seebadi vo Züri uufggangen isch (d <a href="/w/index.php?title=Frauenbad_am_Stadthausquai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frauenbad am Stadthausquai (Syte nid vorhande)">Frauebadi am Stadthuusggèè</a> isch vo 1837 und d Manebadi am Schanzgrabe vo 1864). De Nöibou vom Strandbaad Myteggèè vo 1954 isch es Wèèrch vo de Zürcher Architäkte <a href="/wiki/Hans_und_Annemarie_Hubacher" title="Hans und Annemarie Hubacher">Hans und Annemarie Hubacher</a>. Dänn chunt d Landiwise mit de Saffa-Insle und d Wèrft vo de <a href="/wiki/Z%C3%BCrichsee-Schiffahrtsgesellschaft" title="Zürichsee-Schiffahrtsgesellschaft">Züriseeschiff</a>, und wämme na wyterusegaat, s Strandbad und de Hafe vo Wolishofe, und ganz ussen am Rand vo de Stadt isch a de Seestraass bim Hoorn zwüschet Wolishofen und de Naachbergmäind <a href="/wiki/Kilchberg_ZH" title="Kilchberg ZH">Chilchbèèrg</a> de Campingplatz mit de Beachsportaalaage und em privaate Hafe vom <i>Fischer’s Fritz</i>.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Rund ums Zürcher Seebecki findt mer e schööni Räie vo architäkturgschichtlich wärtvole Bouwèèrch. Was d Seepromenade für d Zürcher <a href="/wiki/Architektur" title="Architektur">Boukultur</a> ales z büüte hät, beschrybt churz zämegfasst en nöie Proschpäkt vom <a href="/wiki/Schweizer_Heimatschutz" title="Schweizer Heimatschutz">Schwyzer Häimetschutz</a>.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Das gaat vo de Strandbeder und de Häfe über die groosse öffentliche Giböid wie d Oopere und s Kongrässhuus und di Schwyzerisch Nazionaalbank und privaati Hüüser vo Versicherige und anderen Inveschtoore bis zu bsundere Boute wie öppen em Kultuurzäntrum vo de <a href="/wiki/Rote_Fabrik_(Z%C3%BCrich)" title="Rote Fabrik (Zürich)">Roote Fabrik</a>. </p><p>Am Seebecki isch alewyl vil loos. Und a bsundere Tääg chömed ganz vil Lüüt deete zäme, wän e groosses Fäscht isch. Früener hät’s daa Landesuusstelige, wo d Landiwise na hüt draa erinneret, und au es paar anderi groossi Schwyzer Uusstelige ggèè so wie d <a href="/wiki/Schweizerische_Ausstellung_f%C3%BCr_Frauenarbeit" title="Schweizerische Ausstellung für Frauenarbeit">SAFFA</a>, d Schwyzer Uusstelig für Frauesache, ane 1958; vo dere chunt d Saffa-Insle bi Wolishofe. Die grööschte Aaläss am See sind s <a href="/wiki/Z%C3%BCri_F%C3%A4scht" title="Züri Fäscht">Züri Fäscht</a>, de <a href="/wiki/Z%C3%BCrich-Marathon" title="Zürich-Marathon">Züri-Marathon</a> und d <a href="/wiki/Street_Parade" title="Street Parade">Street Parade</a>, won e wyt usenandzogeni Kolone vo <i>Lovemobiles</i> langsam dur e Mäntscheschaar vom Seefäld uf Wolishofe faart. Und au de <a href="/wiki/Sechsel%C3%A4utenplatz" class="mw-redirect" title="Sechseläutenplatz">Sächsilüüteplatz</a> näbem See bim Bellevue wird a vilne Tääg im Jaar für Fäscht und Mèèrt und anders pruucht. D Stadt Züri laat uf de Wasserflèchi, wo me vo alne Syte vo de groosse Ggèè guet drufuse cha luege, amigs iri schööne Füürwèèrch la abbräne. Im Summer isch d Stadtzürcher Seeüberquèèrig, wo huuffe Lüüt vom Strandbaad Mytheggèè zum Strandbaad Tüüffebrune über schwümed. Under den Organisatoore für dèè Wassersportalass sind vil Zürcher Veräin, wo mit em See au suscht z tue händ, so wie öppe d Limet-Nixe Züri, de Pontonier-Sportveräin Züri und d Gruppe vo de Läbesretter, d SLRG.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Für d Infrastruktur vo Züri isch s Seewasserwèèrch ganz öppis Wichtigs. Ane 1914 isch die Aalaag, wo zu den Industrielle Betriib vo de Stadt Züri ghöört, poue woorde. D Stadt nimmt de grööscht Täil vo irem Trinkwasser na hüt tiräkt us em See, si muess es nu wenig uufberäite, d Qualitèèt isch so guet. Me hät zwar i de jüngschte Zyt au daa mit de Wandermuschle z kämpfe, wo sich au im Zürisee als <a href="/wiki/Neobiota" title="Neobiota">Neozooèn</a> uusbräitet. Dur d Läitigen und d Reservoir chunt s Wasser vom Seewasserwèèrch Moos dänn zu de Lüüt und i d Hüüser vo de Stadt.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Wichtigi_Hüüser_und_schööni_Oort"><span id="Wichtigi_H.C3.BC.C3.BCser_und_sch.C3.B6.C3.B6ni_Oort"></span>Wichtigi Hüüser und schööni Oort</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=5" title="Abschnitt ändere: Wichtigi Hüüser und schööni Oort" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=5" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Wichtigi Hüüser und schööni Oort"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Grossmunster_church.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Grossmunster_church.jpg/170px-Grossmunster_church.jpg" decoding="async" width="170" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Grossmunster_church.jpg/255px-Grossmunster_church.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Grossmunster_church.jpg/340px-Grossmunster_church.jpg 2x" data-file-width="1338" data-file-height="2007" /></a><figcaption>s Groossmöischter</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hüüser"><span id="H.C3.BC.C3.BCser"></span>Hüüser</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=6" title="Abschnitt ändere: Hüüser" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=6" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Hüüser"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>S histoorisch Waarzäiche vo Züri isch s <a href="/wiki/Grossm%C3%BCnster" title="Grossmünster">Groossmöischter</a>, wo e guet erhalteni <a href="/wiki/Romanik" title="Romanik">romaanischi</a> Chilen isch. Anderi wichtige Altstadtchile sind s <a href="/wiki/Fraum%C3%BCnster" title="Fraumünster">Fraumöischter</a> und de <a href="/wiki/St._Peter_(Z%C3%BCrich)" title="St. Peter (Zürich)">Sankt Peeter</a>. Us em Mittelalter sind au na d Wasserchile, d Predigerchile, d <a href="/wiki/Augustinerkirche_(Z%C3%BCrich)" title="Augustinerkirche (Zürich)">Chlooschterchile vo den Augustyner</a>, Täil vo de Chile Höngg und vo der alte Chilen Altstette. Z Züri häts im ganze 48 <a href="/wiki/Reformierte_Landeskirchen_in_der_Schweiz" title="Reformierte Landeskirchen in der Schweiz">refermierti</a> Chile. </p><p>Nach de <a href="/wiki/Reformation" title="Reformation">Reformazioon</a> isch s eerscht Maal ane 1885 e nöii Chile vo de <a href="/wiki/R%C3%B6misch-katholische_Kirche" title="Römisch-katholische Kirche">Katolike</a> z Züri ygweit woorde. Es isch <a href="/wiki/St._Peter_und_Paul_(Z%C3%BCrich)" title="St. Peter und Paul (Zürich)">Sankt Peeter und Paul</a> im Ussersyl, wo dänn na en äigeni Gmäind gsy isch. Acht Jaar spööter isch Ussersyl zu de Stadt ygmäindet woorde. D Katolike vo Züri händ ane 1841 en eerschti Chile überchoo ghaa; es isch die alt <a href="/wiki/Augustinerkirche_(Z%C3%BCrich)" title="Augustinerkirche (Zürich)">Chlooschterchile vo den Augustyner</a> gsy, wo sit de Reformazioon gar nüme as Chile pruucht woorden isch; me hät se zeerscht wider ganz müese renoviere. Hütt häts i de Stadt 25 katolischi Chile. </p><p>Na bis i die zwäit Helfti vom 20. Jarhundert sind z Züri nöii Chile poue woorde. I de Stadt sind es paar Monumänt vo de <a href="/wiki/Moderne_(Architektur)" title="Moderne (Architektur)">modèrne Chilenarchitäktur</a> z finde, so öppe d Bullingerchile im Hard, d Chile Glaubte, d Chile Läibach, <i>Sankt Andreas</i> im Sylfäld, <i>Allerhäilige</i> im Understraass-Quartier, <i>Häilig Gäischt</i> z Hööngg, d <i>Chröönig vo de Muetergottes</i> vom Zürcher Architäkt Justus Dahinde z Witike und <i>Maria Hilf</i> im Läibach. D Chile <i>Sankt Theresia</i> am Friesebèèrg hät de Fritz Metzger ane 1933 im <a href="/wiki/Bauhaus" title="Bauhaus">Bouhuus</a>-Styl poue. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Z%C3%BCrich_-_Seefeld_-_Corbusier_-_Heidi_Weber_Museum_IMG_1552.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Z%C3%BCrich_-_Seefeld_-_Corbusier_-_Heidi_Weber_Museum_IMG_1552.JPG/220px-Z%C3%BCrich_-_Seefeld_-_Corbusier_-_Heidi_Weber_Museum_IMG_1552.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Z%C3%BCrich_-_Seefeld_-_Corbusier_-_Heidi_Weber_Museum_IMG_1552.JPG/330px-Z%C3%BCrich_-_Seefeld_-_Corbusier_-_Heidi_Weber_Museum_IMG_1552.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Z%C3%BCrich_-_Seefeld_-_Corbusier_-_Heidi_Weber_Museum_IMG_1552.JPG/440px-Z%C3%BCrich_-_Seefeld_-_Corbusier_-_Heidi_Weber_Museum_IMG_1552.JPG 2x" data-file-width="4214" data-file-height="2809" /></a><figcaption>de Corbusier-Pavillon im Seefäld</figcaption></figure> <p>Anderi schööni Bischpiil vo de modèrnen Architäktur findt mer i de ganze Stadt. Das gaat vo de <a href="/wiki/Enge#d_Kantonsschuele_«Freudenberg»_und_«Enge»" title="Enge">Kanti Fröidebèèrg</a>, de Wèèrchbundsidlig Nöibüel z Wolishofe, wo de <a href="/w/index.php?title=Max_Bill&action=edit&redlink=1" class="new" title="Max Bill (Syte nid vorhande)">Max Bill</a> mitgwürkt hät, und de Woonüberbouig Selnau und em Hochhuus vom SIA bis zum Museeum für Gstaltig vo 1933, won em klassische Bouhuus-Styl entspricht, em Limethuus und de Hotel <i>Rigihof</i> und <i>Park Hyatt.</i> E richtigs architäktoonischs Kunschtwèèrch isch de <a href="/w/index.php?title=Centre_Le_Corbusier&action=edit&redlink=1" class="new" title="Centre Le Corbusier (Syte nid vorhande)">Corbusier-Pavillon</a> a de Höschgass, er isch als letschts vom <a href="/wiki/Le_Corbusier" title="Le Corbusier">Le Corbusier</a> syne Hüüser i de 1960er Jaar im Seefäld entstande.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A de Limet hät’s näbet em alte <a href="/wiki/Rathaus_(Z%C3%BCrich)" title="Rathaus (Zürich)">Raathuus</a> und em Stadthuus und de Wasserchile e paar schööni Zoufthüüser. Wisawi isch a de Schipfi vo de Rathuusbrugg bis zu de Rudolf-Brun-Brugg na es Stuck vo de alte Bebouig tiräkt em Wasser naa erhalte blibe, wo me ufem Häiristääg undedure gaat. Schööni, stimigsvoli Gässli i der Altstadt sind öppe d Auguschtynergass, de Rännwääg, d Wüeri, de Nöimèèrt, d Froschaugass, d Predigergass un d Chirchgass. Vom Döörffli über de Nöimèèrt bis zu de Trittligass sind na vil alti Hüüser z gseh. Am Nöimèèrt isch im alte Huus <i>Zum Rech</i> näbet em <a href="/w/index.php?title=Stadtarchiv_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stadtarchiv Zürich (Syte nid vorhande)">Stadtarchiyv Züri</a> au na s Bougschichtlichen Archyv vo de Stadt, wo en wärtvoli Bildersamlig zu de früenere Architäktur vo Züri hüetet; das Huus isch au bi den <i>Archäologische Fäischter vo Züri</i> deby.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>I de Stadt cha me Boutänkmööler us vilne Jaahrhunderte gsee. Zu dem ryche Bestand lueget d Stadtzürcher Tänkmaalpflääg, wo en Abtäilig vom stedtische Hoochboudepartemänt isch. Si hilft bi Renovazioone vo alte Hüüser und macht Lischte vo de guete Bouwèèrch us alne Epoche. D Tänkmaalpflääg git d Schrifteräie <i>Boukultur z Züri</i> use.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> I de <a href="/wiki/Liste_der_Kulturg%C3%BCter_von_nationaler_Bedeutung_in_Z%C3%BCrich" title="Liste der Kulturgüter von nationaler Bedeutung in Zürich">Zürcher Lischte vo de Kulturgüeter mit nazionaaler Bedüütig</a> isch e langi Räie vo Bouwèèrch uufgfüert, vo den alte Chile bis zu de wichtige Schuele, de prominänte Hüüser vo de Wirtschaft und de Sportaalaage und de Baadine am See und a de Limet. </p><p>Z Züri häts en Huuffe Schuelhüüser, vo de Primaarschuele und de Sek über d Gimnaasie bis zu de Hoochschuele. Für d Volchsschuel sind die sibe Schuelchräis vo de Stadt zueständig; uf de Homepage vo Züri findt mer Informazioone zum stedtische Schuelsischteem.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De Kanton füert z Züri 13 Gimnaasie und verschideni anderi Mittelschuele, und s git au privati Aagebott. Groossi und uuffelligi Bouwèèrch sind i de Stadt für s «Poly», das isch di <a href="/wiki/ETH_Z%C3%BCrich" title="ETH Zürich">Äidgnössisch Tächnisch Hoochschuel</a> (ETH), für d «Uni», das isch d <a href="/wiki/Universit%C3%A4t_Z%C3%BCrich" title="Universität Zürich">Universitèèt vom Kanton Züri</a>, für d Zürcher Hoochschuel für d Künscht (ZHDK) und die Pedagoogisch Hoochschuel Züri (PH) ufgstelt woorde. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Triemli_spital.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Triemli_spital.jpg/220px-Triemli_spital.jpg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Triemli_spital.jpg/330px-Triemli_spital.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Triemli_spital.jpg/440px-Triemli_spital.jpg 2x" data-file-width="981" data-file-height="700" /></a><figcaption>s Stadtspital Triemli</figcaption></figure> <p>I de Stadt Züri findt mer groossi Spitööler: s Unispitaal zmitzt im Hoochschuelquartier, s Triemli a de Birmeschtoorfferstraass under em Uetlibèèrg, wo ane 1970 de Betriib ufgnaa hät, s Stadtspital Waid, wo ane 1953 uf em Gebiet vo de Quartier Wipkinge und Höngg im Chräis 10 poue woorden isch, s <a href="/wiki/Psychiatrische_Universit%C3%A4tsklinik_Z%C3%BCrich" title="Psychiatrische Universitätsklinik Zürich">Burghölzli</a> und verschideni Privaatklinike. S Triemli und de Spitaal Waid sind jetz in ere äinzige Dienschtabtäilig vom Gsundhäits- und Umwältdepartemänt vo de Stadt Züri zämegläit.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> S Triemli isch für di medizinisch Grundversorgig linggs vo de Limet und d Waid für s Gebiet Züri Nord zueständig. </p><p>Bi de Woonquartier vo Züri sind d Gnosseschaftshüüser, wos i de Stadt bsunders vil git, wichtig mit irem Aagebott vo weniger tüüre Wonige. D Mitglider vom Regionaalverband <i>Woonbougnosseschafte Züri</i> büüted mee weder sächzgtuusig Wonigen naa. Ane 2019 hät dèè s hundertjöörig Jubilèèum vom gmäinnützige Wonigsbou z Züri gfyret.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Im wyte Piet vo de Stadt gseet mer hüt es paar Hoochhüüser, und zwar bsunders i de Quartier wyter usse, im Wesche vo de Stadt, under em Üetlibèèrg und i de Quartier im Glattaal. De hööchscht Turm vo allnen isch de <a href="/w/index.php?title=PrimeTower&action=edit&redlink=1" class="new" title="PrimeTower (Syte nid vorhande)">PrimeTower</a> bim Baanhof Hardbrugg vo de Zürcher Architäkte <a href="/wiki/Gigon/Guyer" title="Gigon/Guyer">Gigon/Guyer</a> mit syne 126 Meeter; ane 2011 isch er fèrtig gsy, und er isch i den eerschte Jaar s hööchscht Bouwèèrch vo de Schwyz gsy. I der Altstadt sind Hoochhüüser nöd erlaubt. Die stedtische <i>Hochhuusrichtlinie</i> wèrdet jetz (Stand 2019) vom Hochboudepartemänt aktuell grad überarbeitet.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em Schanzegrabe naa hät me zwar emaal welen e ganzi Räie Hoochhüüser boue, aber vo dèm Plaan isch wenig zstand choo. So richtig hööch sind i de Nööchi vom Zäntrum nu grad s Hotel <i>Züri-Marriott,</i> wo ane 1973 poue woorden isch, de nöi uufgstockt Silo vo de <a href="/wiki/Swissmill" title="Swissmill">Stadtmüli</a>, die bäide Hoochhüüser vom Unispital und d Sidlig Locherguet. So isch ales i alem s Bild vo der Inestadt na zimli äinhäitlich, und die alte Chiletüürm sind immer na markanti Täil vom Panorama. Uf de Lischte vo de <a href="/wiki/Hochh%C3%A4user_in_Z%C3%BCrich" title="Hochhäuser in Zürich">Zürcher Hoochhüüser</a> sind 46 Nummere. </p><p>Vo de Zürcher Hüüser für <a href="/wiki/Kultur" title="Kultur">Kultur</a> isch wyter une öppis im ene äigene Abschnitt z läse. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Escher_Wyss_-_Turbinenplatz_2011-08-08_13-58-16.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Escher_Wyss_-_Turbinenplatz_2011-08-08_13-58-16.jpg/220px-Escher_Wyss_-_Turbinenplatz_2011-08-08_13-58-16.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Escher_Wyss_-_Turbinenplatz_2011-08-08_13-58-16.jpg/330px-Escher_Wyss_-_Turbinenplatz_2011-08-08_13-58-16.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Escher_Wyss_-_Turbinenplatz_2011-08-08_13-58-16.jpg/440px-Escher_Wyss_-_Turbinenplatz_2011-08-08_13-58-16.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="2667" /></a><figcaption>de Turbyneplatz im Escher-Wyss-Quartier</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Plätz_und_Päärk"><span id="Pl.C3.A4tz_und_P.C3.A4.C3.A4rk"></span>Plätz und Päärk</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=7" title="Abschnitt ändere: Plätz und Päärk" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=7" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Plätz und Päärk"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Schööni öffentlichi Plätz häts vil im Stadtzäntrum und au i den Ussequartier. Daa isch emaal der alteerwürdig Lindehoof uf em Hoger, wo scho es Kaschtell vo de <a href="/wiki/R%C3%B6misches_Reich" title="Römisches Reich">Röömer</a> und dän im <a href="/wiki/Mittelalter" title="Mittelalter">Mittelalter</a> e Pfalz vo de tüütsche <a href="/wiki/Heiliges_R%C3%B6misches_Reich" title="Heiliges Römisches Reich">Käiser</a> gstanden isch, s Bellevue mit em nöi gstaltete <a href="/wiki/Sechsel%C3%A4uten" title="Sechseläuten">Sächsilüüteplatz</a> bi der Oopere und am See, de Bürkliplatz zwüschet de Nazionaalbank und em Seeufer, wo d Züriseeschiff abfaared. De Platz isch entstande, wo me d Schanze abproche hät; er hät am Aafang na <i>Stadthuusplatz</i> ghäisse und hät eerscht 1908 sin nöie Name überchoo, zum an verdienschtvole Stadtingeniöör Arnold Bürkli (1833–1894) z erinnere. Em Bürkli sis <a href="/wiki/Denkmal" title="Denkmal">Tänkmaal</a> staat bim Arboreetum i de Nööchi. </p><p>Anderi Plätz im Stadtzäntrum sind öppe de Möischterhoof, d Polyterrasse, de Heimplatz und de Helvetiaplatz, wo em <a href="/wiki/Karl_Geiser" title="Karl Geiser">Karl Geiser</a> sys <i>Tänkmaal vo der Arbet</i> druff staat, und näbetdra s Zürcher <a href="/w/index.php?title=Volkshaus_(Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Volkshaus (Zürich) (Syte nid vorhande)">Volchshuus</a> vo 1910. Und dänn sind vil öffentlichi Pärk im Stadtgebiet vertäilt, wie d Grüenalaage am Zürisee, d Almänd a de Syl, de Park vom Unispitaal, wo jetz aber wegem Spitalnöibou sell verchlyneret wèèrde, de Platzspitz, s Sylhölzli, s Buuschänzli, de <a href="/wiki/Enge#de_Rieterpark" title="Enge">Rieterpark</a>, de <a href="/wiki/Rosen" title="Rosen">Roosegaarte</a> vom <a href="/wiki/Enge#«Muraltengut»" title="Enge">Muralteguet</a>, de <a href="/wiki/Enge#«Belvoir#de_Belvoirpark" title="Enge">Belvoirpark</a> bi de Villa vo der Familie Äscher, s Schindlerguet, d Blatterwise mit em Chiinagaarte und de <a href="/wiki/Irchelpark" title="Irchelpark">Irchelpark</a>, s Gasèèrnenareaal, de Bulingerhoof, d <a href="/wiki/B%C3%A4ckeranlage" title="Bäckeranlage">Beckeraalaag</a> und de Hardaupark, und es hät au modèèrn gstalteti Päärk i de Quartier chly usserhalb vom Zäntrum wie de <a href="/wiki/MFO-Park" title="MFO-Park">MFO-Park</a> z Öörlike, de Turbyneplatz und na vil anderi. Bi vilne Schuelhüüser hät’s groossi Pauseplätz und Schuelwise, und z Züri cha mr uf vil Sportplätz gaa; vo dene isch wyter unde na meh. Uf de Website vo <i><a href="/w/index.php?title=Gr%C3%BCn_Stadt_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Grün Stadt Zürich (Syte nid vorhande)">Grüen Stadt Züri</a></i> findt mer e ganz e langi Lischte vo de stedtische Päärk und Gäärte.<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ane 1959 hät mer es paar vo dène schöönen Aalaage i de Schwyzerische Gaartebouusstelig chönen aaluege. </p><p>Freii grüeni Flèchene sind au der alt botaanisch Gaarte uf de «Chatz» am Schanzegrabe, de nöi Botaanisch Gaarte z Riesbach, de Zürizoo, de Dolder Golfclub, s Albisgüetli, s <a href="/wiki/Arboretum" title="Arboretum">Arboreetum</a> am See und d <a href="/wiki/Enge#d_Sukkulänte-Samlig" title="Enge">Sukkuläntesammlig</a> i der Ängi. D «Suki», wie d Zürcher säged, isch under Kakteeliebhaber wältbekannt. Und Züri hät i fascht ale Stadttäil groossi Gebiet mit Familiegäärte, de <i>Pünte,</i> wo meh as füfzg Familiegärteveräin dezue lueged. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Friedhof_Sihlfeld_2011-08-16_14-51-02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Friedhof_Sihlfeld_2011-08-16_14-51-02.jpg/220px-Friedhof_Sihlfeld_2011-08-16_14-51-02.jpg" decoding="async" width="220" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Friedhof_Sihlfeld_2011-08-16_14-51-02.jpg/330px-Friedhof_Sihlfeld_2011-08-16_14-51-02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Friedhof_Sihlfeld_2011-08-16_14-51-02.jpg/440px-Friedhof_Sihlfeld_2011-08-16_14-51-02.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="2689" /></a><figcaption>en Ygang vom Fridhof Sihlfäld</figcaption></figure> <p>I den alte <a href="/wiki/Friedhof" title="Friedhof">Fridhööf</a> vo Züri – es sind 26 uf <a href="/wiki/Liste_der_Friedh%C3%B6fe_in_Z%C3%BCrich" title="Liste der Friedhöfe in Zürich">dère Lischte</a> – bruucht me hüt nüme de ganz Platz für Grabfälder, jetz sind groossi Täil vo dène wyte Flächene i de verschidene Stadtquartier zu schööne Parkalaage gmacht woorde, wo mit den underschidliche Biotop wärtvoll sind für de <a href="/wiki/Naturschutz" title="Naturschutz">Naturschutz</a> i de Stadt. Und es hät in es paar Fridhööf na vil alti Grabschtäi, wo äxtra als <a href="/wiki/Denkmal" title="Denkmal">Tänkmööler</a> für bikanti Lüüt vo früener staa plibe sind, so öppe für de <a href="/wiki/Henry_Dunant" title="Henry Dunant">Henry Dunant</a>, der Architekt <a href="/wiki/Karl_Coelestin_Moser" title="Karl Coelestin Moser">Karl Moser</a>, d Nobelprysträäger <a href="/wiki/Paul_Karrer" title="Paul Karrer">Paul Karrer</a>, <a href="/w/index.php?title=Leopold_Ru%C5%BEi%C4%8Dka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leopold Ružička (Syte nid vorhande)">Leopold Ružička</a> und <a href="/w/index.php?title=Elias_Canetti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elias Canetti (Syte nid vorhande)">Elias Canetti</a>, d Schriftsteller <a href="/wiki/Gottfried_Keller" title="Gottfried Keller">Gottfried Keller</a>, <a href="/wiki/James_Joyce" title="James Joyce">James Joyce</a> und <a href="/w/index.php?title=Friedrich_Glauser&action=edit&redlink=1" class="new" title="Friedrich Glauser (Syte nid vorhande)">Friedrich Glauser</a>, d <a href="/wiki/Gilberte_de_Courgenay" title="Gilberte de Courgenay">Gilberte de Courgenay</a>, d Schriftstelerine <a href="/wiki/Olga_Meyer" title="Olga Meyer">Olga Meyer</a> und <a href="/wiki/Johanna_Spyri" title="Johanna Spyri">Johanna Spyri</a>, d Schauspileri <a href="/wiki/Margrit_Rainer" title="Margrit Rainer">Margrit Rainer</a>, di eerscht Schwyzer Ärztin <a href="/wiki/Marie_Heim-V%C3%B6gtlin" title="Marie Heim-Vögtlin">Marie Heim-Vögtlin</a> und de Dialäktoloog <a href="/wiki/Eugen_Dieth" title="Eugen Dieth">Eugen Dieth</a> näbet vil andere Persönlichkäite.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Vil vo den alte Greber stönd under Tänkmaalschutz.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bim Ygang zum Fridhof Sylfäld staat s grooss Tänkmaal für di tüütsche Zürcher Ywoner, wo i de beede Wältchrieg händ müese is Tüütsch Rych zrugg gaa zum Militärdienscht läischte und wo vo de Fäldzüüg vo de Tüütsche nüme zruggcho sind, und es söll au na an ali andere erinnere, wo im <a href="/wiki/Zweiter_Weltkrieg" title="Zweiter Weltkrieg">Zwäite Wältchrieg</a> um s Läbe choo sind. Es isch ane 1929 vo de Hinderblibene gstiftet woorde. D Inschrift druff ghäisst: «Zum Gedächtnis der im Weltkrieg gefallenen Deutschen aus Zürich und Umgebung 1914–1918. Den Opfern von Krieg und Gewaltherrschaft 1933–1945.» Ane 2014 hät me bi dèm Gidänkschtäi en Erinnerigsfyr wäg em Afang vom <a href="/wiki/Erster_Weltkrieg" title="Erster Weltkrieg">Eerschte Wältchrieg</a> gmacht.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Dezue ane hät mer i de Fridhööf druff glueget, as d Bsuecher sich a de schööne Boute und de vile Kunschtwèèrch chönd fröie. Mer findt i de Fridhööf gueti Sache vo der Architäktur und de Kunscht vom 19. und em 20. Jarhundert. So staat im Fridhof Sihlfäld, wo di grööscht Parkalaag vo Züri isch, s alt Krematorium vo 1889, wo der eerscht söttig Bou i de Schwyz gsy isch; de Fridhof Äichbüel isch es bedüütends Wèèrch vom Landschaftsarchitäkt <a href="/w/index.php?title=Fred_Eicher&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fred Eicher (Syte nid vorhande)">Fred Eicher</a>, und im Fridhof Manegg isch es Mosaik vom <a href="/wiki/Augusto_Giacometti" title="Augusto Giacometti">Augusto Giacometti</a> z gsee. </p><p>Am Huusegge zwüschet de Chilegass und em Zwingliplatz lehnet en Zitzüüge, wo an en Blitziischlaag in en Turm vo de Stadtmuure im Summer 1652 erinneret: de <a href="/wiki/Findling_vom_Geissturm" title="Findling vom Geissturm">Findling vom Geissturm</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bouwèèrch_für_de_Vercheer"><span id="Bouw.C3.A8.C3.A8rch_f.C3.BCr_de_Vercheer"></span>Bouwèèrch für de Vercheer</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=8" title="Abschnitt ändere: Bouwèèrch für de Vercheer" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=8" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Bouwèèrch für de Vercheer"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:View_of_Grossm%C3%BCnster_and_M%C3%BCnsterbr%C3%BCcke,_Z%C3%BCrich_20120626_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/View_of_Grossm%C3%BCnster_and_M%C3%BCnsterbr%C3%BCcke%2C_Z%C3%BCrich_20120626_1.jpg/220px-View_of_Grossm%C3%BCnster_and_M%C3%BCnsterbr%C3%BCcke%2C_Z%C3%BCrich_20120626_1.jpg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/View_of_Grossm%C3%BCnster_and_M%C3%BCnsterbr%C3%BCcke%2C_Z%C3%BCrich_20120626_1.jpg/330px-View_of_Grossm%C3%BCnster_and_M%C3%BCnsterbr%C3%BCcke%2C_Z%C3%BCrich_20120626_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/View_of_Grossm%C3%BCnster_and_M%C3%BCnsterbr%C3%BCcke%2C_Z%C3%BCrich_20120626_1.jpg/440px-View_of_Grossm%C3%BCnster_and_M%C3%BCnsterbr%C3%BCcke%2C_Z%C3%BCrich_20120626_1.jpg 2x" data-file-width="4264" data-file-height="3046" /></a><figcaption>d Möischterbrugg über d Limet, und hinedraa d Wasserchile mit em Helmhuus und s Groossmöischter</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Aussersihler_Viadukt_-_2013-12-17_-_Weihn%C3%A4chtliche_Beleuchtung_-_Bild_16.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Aussersihler_Viadukt_-_2013-12-17_-_Weihn%C3%A4chtliche_Beleuchtung_-_Bild_16.JPG/220px-Aussersihler_Viadukt_-_2013-12-17_-_Weihn%C3%A4chtliche_Beleuchtung_-_Bild_16.JPG" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Aussersihler_Viadukt_-_2013-12-17_-_Weihn%C3%A4chtliche_Beleuchtung_-_Bild_16.JPG/330px-Aussersihler_Viadukt_-_2013-12-17_-_Weihn%C3%A4chtliche_Beleuchtung_-_Bild_16.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Aussersihler_Viadukt_-_2013-12-17_-_Weihn%C3%A4chtliche_Beleuchtung_-_Bild_16.JPG/440px-Aussersihler_Viadukt_-_2013-12-17_-_Weihn%C3%A4chtliche_Beleuchtung_-_Bild_16.JPG 2x" data-file-width="4288" data-file-height="2848" /></a><figcaption>der Ussersyler Baanviadukt i de Nacht</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Zuerich_stadelhofen3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Zuerich_stadelhofen3.jpg/220px-Zuerich_stadelhofen3.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Zuerich_stadelhofen3.jpg/330px-Zuerich_stadelhofen3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Zuerich_stadelhofen3.jpg/440px-Zuerich_stadelhofen3.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption>de Baanhof Züri Stadelhofe</figcaption></figure> <p>Bi somene groosse Vercheerschnootepunkt, wie Züri äinen isch, sind au Bouwèèrch für d Infrastruktuur wichtig. Als Stadt am Ändi vomene See und a drei Flüss – und na mit em Schanzegrabe – hät Züri ganz vil <a href="/wiki/Br%C3%BCcke" title="Brücke">Brugge</a> uf em Stadtgebiet. Vom Zürisee bis is Werdhölzli abe findt mer öppe 23 Bruggen und Stääg über d Limet; über der Syl hät d Stadt aagfange bi de Manegg und bis zum Platzspitz abe, je nachdèm wie me zelt, namal öppe 26 Brugge. Vo de Glatt isch nu grad en churzen Abschnitt uf em Stadtgebiet, es sind öppe zwäiehalb Kilometer, aber au deet sind vil Stääg und Brugge für d Isebaan, d Autobaan, d Straassen und d Fuessgänger nöötig woorde, es sind vo de Stettbacherwise bis i s Auzälg öppen es Totzet Flussübergäng. </p><p>I de Zürcher Vercheersgschicht vom 20. Jarhundert sind d <a href="/wiki/Autobahn" title="Autobahn">Autobaane</a> e läidigs Kapitel gsy, wil me si im nazionaale Vercheersplan äifach ganz dur d Stadt dure hät afa boue. Für en Straassering wyt um d Chèèrnstadt ume isch vo 1961 bis 1962 d <a href="/wiki/Europabr%C3%BCcke_(Z%C3%BCrich)" title="Europabrücke (Zürich)">Europabrugg</a> zwüschet Höngg und Altstette poue woorde, aber dänn hät me die anderen Abschnitt vo dèm Ring doch nöd realisiert und so isch d Straasseverbindig vom Limettaal is Glatttaal e Schwachstell vom Vercheersnetz i de Stadt plibe, au wäme 1985 vo Schwamedinge bis a d Wasserwèèrchstraass näbet de Limet s Milchbucktunäll uftaa hät; es Tunäl under em Zürisee dure als Straass süüdlich um de Stadtchèèrnen ume isch en utoopischi Idee, wo sit Jaarzäänte alewyl wider i de Chöpf umegäischteret. Spööter sind die gröössere Umfaarigsstreckene mit em üssere Autobaanring plaanet woorde. Us de verschidene Plaanigsfaase cha mer z Züri bedüütendi Monumänt vo de Vercheersgschicht gsee: d Autobaanbrugg bim Wèèrdhölzli, d Sylhoochbrugg und d Stadtautobaan mit em Milchbucktunäl und em Schöönäichtunäl dokumäntiered die ursprünglich Idee vom sogenante <i>Zürcher Äxprässstraassen-Ypsiloon,</i><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> d Nordumfaarig vo Züri, wo 1985 fèrtig gsy isch, und d Sylbrugge am Oschtportaal vom <a href="/wiki/%C3%9Cetlibergtunnel" class="mw-redirect" title="Üetlibergtunnel">Üetlibèèrgtunäl</a> vo 2009 s nöier Konzäpt mit em halbe Autobaanring vo Züri. </p><p>Scho sit dänn, wo d <a href="/wiki/Schweizerische_Nordostbahn" title="Schweizerische Nordostbahn">Nordoschtbaan</a> im 19. Jarhundert d Linie vo de <a href="/wiki/Eisenbahn" title="Eisenbahn">Isebaan</a> hät afa poue, isch’s z Züri wäge der Bèèrgtopografy gaar nöd ooni <a href="/wiki/Tunnel" title="Tunnel">Tunäll</a> ggange, und spööter sind na vil underirdischi Gläis dezuechoo. D Züüg faared vom Hauptbaanhoof uus zwüschet em Lätten und Öörlike dur s Wipkingertunäll, wo scho ane 1856 uufgangen isch, und dur s Wyybèèrgtunäll und das under em Chäferbèèrg uf Öörlike. Dur der Adlischbèèrg und dur s Hirschegrabetunäll gönd d Baanlinie uf Schwamedingen übere, dur der Ulmbèèrg und s Ängitunäll und au mit em Zimmerbèèrgbasistunäll gaat d <i>Seebaan</i> uf <a href="/wiki/Thalwil" title="Thalwil">Thalwil</a>, und dur s Riesbachtunäll chunt men a d Goldküschte. D Syltaalbaan hät na für de Güetervercheer s Manessetunäll, und dänn isch da na s alt Lättetunäll, wo d <a href="/wiki/SBB" class="mw-redirect" title="SBB">SBB</a> 1989 stillgläit hät. Me hät z Züri langi Zyt über e ganzes U-Baannetz naatänkt, es isch aber nie e fertigs Projäkt druus woorde, wo me drüber hett chönen abstime. Für s Tram isch dänn wenigschtens s Tunäll vom Milchbuck under em Tierspitaal dure uf Schwamedinge gmacht woorde, wo zwäiehalb Kilometer lang isch. </p><p>Der Autovercheer bruucht z Züri ussert em Milchbucktunäll und em Schöönäichtunäll au s äint Ulmbèèrgtunäll, das vo de Tunällstraass grad näbet der Freiguetstraass i der Ängi, wo 1875 für d Seebaan pout woorden isch und wo me 1927 für de Privaatvercheer umfunkzioniert hät – mit eme separaate Tunäll für d Fuessgänger und d <a href="/wiki/Fahrrad" title="Fahrrad">Welo</a> näbetdraa, und am Stadtrand sind s <a href="/wiki/%C3%9Cetlibergtunnel" class="mw-redirect" title="Üetlibergtunnel">Üetlibèèrgtunäll</a> und s Gubrischtunäll vo den Autobaane A3 und A1 täilwys uf Zürcher Stadtgebiet. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Z%C3%BCrich_Hauptbahnhof_HB.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Z%C3%BCrich_Hauptbahnhof_HB.jpg/220px-Z%C3%BCrich_Hauptbahnhof_HB.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Z%C3%BCrich_Hauptbahnhof_HB.jpg/330px-Z%C3%BCrich_Hauptbahnhof_HB.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Z%C3%BCrich_Hauptbahnhof_HB.jpg/440px-Z%C3%BCrich_Hauptbahnhof_HB.jpg 2x" data-file-width="2736" data-file-height="1824" /></a><figcaption>wie de Hauptbaanhof Züri us de Luft uusgseht</figcaption></figure> <p>Vercheersbouwèèrch mit eme bsunderen architäktoonischen Aaspruch sind d <a href="/wiki/Bahnhof" title="Bahnhof">Baanhööf</a>. D Stadt Züri hät grad 14 vo dène. Zäntraal isch de <a href="/w/index.php?title=Hauptbahnhof_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hauptbahnhof Zürich (Syte nid vorhande)">Hauptbaanhoof</a>, wo uf der öschtlich Ändbaanhof vo de <a href="/wiki/Spanischbr%C3%B6tlibahn" title="Spanischbrötlibahn">Spanischbrötli-Baan</a> vo 1847 zrugggaat. Näbet de Baanhööf vo der SBB und de Zürcher S-Baan händ au na die vo der Üetlibèèrgbaan, de Dolderbaan, de Säilbaan Rigiblick und s Polybäänli e Bedüütig für d Architäkturgschicht. Am mäischte Bouwèèrch für de Stadtvercheer chömed aber natüürli vo de <a href="/wiki/Verkehrsbetriebe_Z%C3%BCrich" title="Verkehrsbetriebe Zürich">Vercheersbetriib Züri</a> VBZ, wo uf s Rösslitram vo 1882 zrugggaat.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> E beliebts Tänkmaal vo de Vercheersgschicht isch de Pavillon vo de VBZ am Bellevue. De Veräin Tram-Museum tuet sit 1989 im früenerige Tramdepot Burgwiis vo de VBZ im <i>Zürcher Trammuseum</i> alti Faarzüüg und andere Sache und daademit d Gschicht vom stedtische öffentliche Vercheer vo Züri zäige.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Bim Bürkliplatz zwüschet de Limet und em Schanzegrabe händ d <a href="/wiki/Schiff" title="Schiff">Schiff</a> vo de Zürcher Seegsellschaft iri wichtigscht Ländi. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ywoner">Ywoner</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=9" title="Abschnitt ändere: Ywoner" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=9" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Ywoner"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Statistik">Statistik</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=10" title="Abschnitt ändere: Statistik" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=10" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Statistik"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable" width="350"> <tbody><tr align="center" class="hintergrundfarbe5"> <td align="left"><b>Jaar</b></td> <td><b>1850</b></td> <td><b>1860</b></td> <td><b>1870</b></td> <td><b>1880</b></td> <td><b>1888</b></td> <td><b>1900</b></td> <td><b>1910</b></td> <td><b>1920</b></td> <td><b>1930</b> </td></tr> <tr align="center"> <td align="left"><b>Ywoner</b></td> <td>41690</td> <td>51725</td> <td>66288</td> <td>87949</td> <td>103123</td> <td>168030</td> <td>215488</td> <td>234808</td> <td>291007 </td></tr> <tr align="center" class="hintergrundfarbe5"> <td align="left"><b>Jaar</b></td> <td><b>1941</b></td> <td><b>1950</b></td> <td><b>1960</b></td> <td><b>1970</b></td> <td><b>1980</b></td> <td><b>1990</b></td> <td><b>2000</b></td> <td><b>2010</b></td> <td><b>2014</b> </td></tr> <tr align="center"> <td align="left"><b>Ywoner</b></td> <td>336395</td> <td>390020</td> <td>440170</td> <td>422640</td> <td>369522</td> <td>365043</td> <td>363273</td> <td>371633</td> <td>402275 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hèèrkumft"><span id="H.C3.A8.C3.A8rkumft"></span>Hèèrkumft</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=11" title="Abschnitt ändere: Hèèrkumft" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=11" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Hèèrkumft"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Der Aatäil vo de <a href="/wiki/Ausl%C3%A4nder" title="Ausländer">Ussländer</a> a de Stadtbevölcherig lyt bi öppe 32,4 Prozänt (Stand 2017). Ane 2016 hät s 133473 ussländischi Persoone zelt. Mee weder 107'000 devoo sind vo <a href="/wiki/Europa" title="Europa">europäische</a> Länder gsy, fascht 13'000 us <a href="/wiki/Asien" title="Asien">Asie</a>, öppe sibetuusig vo <a href="/wiki/Amerika" class="mw-disambig" title="Amerika">Amerika</a> und nöd ganz sächstuusig us <a href="/wiki/Afrika" title="Afrika">Afrika</a>. </p><p>Im 20. Jarhundert hät sich d Zaal vo den Ussländer starch ggänderet. Ane 1910 händ si de grööscht prozäntual Aatäil ghaa, mit fascht 35 Prozänt, und die mäischte vo dène sind <a href="/wiki/Deutschland" title="Deutschland">Tüütschi</a> gsy. Nach em <a href="/wiki/Erster_Weltkrieg" title="Erster Weltkrieg">Eerschte Wältchrieg</a> isch di uusländisch Bevölcherig wider gschnäll zrugggange, und grad nach em <a href="/wiki/Zweiter_Weltkrieg" title="Zweiter Weltkrieg">Zwäite Wältchrieg</a> sind z Züri nu na öppe sibe Prozänt vo de Lüüt vo anderne Länder gsy. I de Zyt vom wirtschaftlichen Uufschwung isch dän für d Wirtschaftsregioon Züri d Zuewanderig au us em Ussland wider gröösser gsy, z’eerscht für vil Jaar vor alem <a href="/wiki/Italien" title="Italien">Iteliääner</a> und öppe vo de 1970er Jaar au meh vom ehemaalige <a href="/wiki/Jugoslawien" title="Jugoslawien">Jugoslawie</a>. So um d Jaartusigwändi händ jetz d Ussländergruppe vo de Tüütsche, de <a href="/wiki/Frankreich" title="Frankreich">Franzoose</a> und de <a href="/wiki/Indien" title="Indien">Inder</a> bi wytem am mäischte zuegnaa. Weniger woorde sind i de nöischte Zyt vor alem d Lüüt us de Balkanländer, vo Itaalie und <a href="/wiki/Spanien" title="Spanien">Spanie</a>. Sit ane 2000 händ sich z Züri jedes Jaar es paar tuusig Persone us em Ussland chöne la ybürgere.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Aa gröösseri Gruppe (mee als tuusig) vo Lüüt us den europäische Länder hät’s i de Stadt Züri ane 2016 die ghaa:<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><b>Länder vo de <a href="/wiki/Europ%C3%A4ische_Union" title="Europäische Union">EU</a>:</b> </p> <ul><li>us Tüütschland: 33548 Persoone</li> <li>us Frankrych: 4244</li> <li>us <a href="/wiki/Griechenland" title="Griechenland">Griecheland</a>: 2385</li> <li>us <a href="/wiki/Grossbritannien" class="mw-disambig" title="Grossbritannien">Ängland</a>: 3483</li> <li>us Itaalie: 14543</li> <li>us <a href="/wiki/Kroatien" title="Kroatien">Kroaazie</a>: 1533</li> <li>us <a href="/wiki/Niederlande" title="Niederlande">Holand</a>: 1660</li> <li>us <a href="/wiki/%C3%96sterreich" title="Österreich">Öschtryych</a>: 4809</li> <li>vo <a href="/wiki/Polen" title="Polen">Poole</a>: 2130</li> <li>vo <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a>: 8274</li> <li>us <a href="/wiki/Rum%C3%A4nien" title="Rumänien">Rumäänie</a>: 1165</li> <li>vo <a href="/wiki/Schweden" title="Schweden">Schweede</a>: 1005</li> <li>us de <a href="/wiki/Slowakei" title="Slowakei">Slowakei</a>: 1218</li> <li>vo Spaanie: 6207</li> <li>us <a href="/wiki/Ungarn" title="Ungarn">Ungarn</a>: 1578</li></ul> <p><b>anderi europäischi Länder:</b> </p> <ul><li>us <a href="/wiki/Bosnien-Herzegowina" class="mw-redirect" title="Bosnien-Herzegowina">Bosnie-Herzegowina</a>: 1087</li> <li>us em <a href="/wiki/Kosovo" title="Kosovo">Kosovo</a>: 2437</li> <li>us <a href="/wiki/Mazedonien" class="mw-redirect" title="Mazedonien">Mazedoonie</a>: 1813</li> <li>vo <a href="/wiki/Serbien" title="Serbien">Serbie</a>: 3597</li> <li>us de <a href="/wiki/T%C3%BCrkei" title="Türkei">Türggei</a>: 3402</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Religioone">Religioone</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=12" title="Abschnitt ändere: Religioone" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=12" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Religioone"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Tradizionell lueget me Züri sit de Reformazioon vo 1523 as e refermierti Stadt aa. Hüt aber sind nu na öppe föifezwänzg Prozänt vo den Ywoner <a href="/wiki/Reformierte_Kirchen" title="Reformierte Kirchen">evangelisch-reformiert</a>, dryssg Prozänt sind <a href="/wiki/R%C3%B6misch-katholische_Kirche" title="Römisch-katholische Kirche">römisch-katholisch</a> und sibe Prozänt sind bi anderne chrischtlichi Glaubensgmäinschafte deby (das sind d Zaale vo 2010). </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Z%C3%BCrich_Switzerland-Liebfrauenkirche-04.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Z%C3%BCrich_Switzerland-Liebfrauenkirche-04.jpg/220px-Z%C3%BCrich_Switzerland-Liebfrauenkirche-04.jpg" decoding="async" width="220" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Z%C3%BCrich_Switzerland-Liebfrauenkirche-04.jpg/330px-Z%C3%BCrich_Switzerland-Liebfrauenkirche-04.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Z%C3%BCrich_Switzerland-Liebfrauenkirche-04.jpg/440px-Z%C3%BCrich_Switzerland-Liebfrauenkirche-04.jpg 2x" data-file-width="4969" data-file-height="3840" /></a><figcaption>d Liebfrauechile vo ine</figcaption></figure> <p>Bi de Refermiete isch d Stadt äin Chilebezirk vo der <a href="/wiki/Evangelisch-reformierte_Landeskirche_des_Kantons_Z%C3%BCrich" title="Evangelisch-reformierte Landeskirche des Kantons Zürich">evangeelisch-refermierte Landeschile vom Kanton Züri</a>. Uf der Aafang vom Jaar 2019 sind – nach Abstimige im 14i und im 18i – 32 Stadtzürcher Chilegmäinde und die vo <a href="/wiki/Oberengstringen" title="Oberengstringen">Oberäischtrige</a> zur nöie groosse Chilegmäind Züri zämegschlosse woorde. Nöd mitmache tüend äinzig d <a href="/wiki/Stefanskirche_Hirzenbach_(Z%C3%BCrich-Schwamendingen)" title="Stefanskirche Hirzenbach (Zürich-Schwamendingen)">Hirzebacher</a> und d <a href="/wiki/Witikon" title="Witikon">Witiker</a>. </p><p>D Stadtorganisazioon vo alne katolische Chilegmäinde ghäisst <i>Katholisch Stadt Züri.</i> Si hät 23 Chilegmäinden uf em Stadtgebiet und s Dekanaat Stadt Züri isch en äigeti Regioon vom <a href="/wiki/Bistum_Chur" title="Bistum Chur">Bischtum Chur</a>. </p><p>Es git i der internazionaale Stadt Züri au vil Lüüt vo anderne <a href="/wiki/Religion" title="Religion">Religioone</a>: Am mäischte ghööred zu de verschidene Richtige vom <a href="/wiki/Islam" title="Islam">Islam</a>, und si händ als Träffpünkt öppe d Mahmud-Moschee und d Merkez Moschee Züri Zäntrum. Und öppen äis Prozänt vo de Stadtbiwoner sind <a href="/wiki/Juden" class="mw-redirect" title="Juden">Jude</a>, wo zu äinere vo de vier jüdische Zürcher Gmäinde ghööred, der <a href="/wiki/Israelitische_Cultusgemeinde_Z%C3%BCrich" title="Israelitische Cultusgemeinde Zürich">Israelitische Cultusgmäind Züri</a>, wo 1862 ggründt woorden isch, der Israelitische Religioonsgselschaft Züri, de jüdische Gmäind <i>Agudas Achim</i> oder de liberale Gmäind <i>Or Chadasch.</i> Die eerscht modèèrn Sinagoog isch die a de Lööwestraass, si isch vo 1884; d Sinagoog a de Freiguetstraass im Selnau isch 1924 und d Sinagoog <i>Agudas Achim</i> 1960 ygweit woorde. D <a href="/wiki/Bibliothek" title="Bibliothek">Biblioteek</a> vo der Israelitische Cultusgmäind Züri gilt als di wichtigscht vom ganze tüütschspraachige Ruum für s Fachgebiet <i><a href="/wiki/Judentum" title="Judentum">Judaica</a></i> und isch sit ane 2009 e nazionaals Kulturguet vo de Schwyz. Uf täil Fridhööf i de Stadt sind spezielli Greberfälder für Muslim und Juden ygrichtet, as si nach de Gsetz vo irem Glaube chönd beèèrdiget wèèrde. </p><p>Aber mee as en Viertel vo de Lüüt i de Stadt läbt gmèèss de Statistike ooni Aagaabe zu de Religioon oder de Konfessioon, als <a href="/wiki/Atheismus" title="Atheismus">Atheischte</a> oder mit eren andere Form vo Spiritualitèèt. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Z%C3%BCri_Bar_Leuchtschrift_2018.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Z%C3%BCri_Bar_Leuchtschrift_2018.png/220px-Z%C3%BCri_Bar_Leuchtschrift_2018.png" decoding="async" width="220" height="142" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Z%C3%BCri_Bar_Leuchtschrift_2018.png/330px-Z%C3%BCri_Bar_Leuchtschrift_2018.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Z%C3%BCri_Bar_Leuchtschrift_2018.png/440px-Z%C3%BCri_Bar_Leuchtschrift_2018.png 2x" data-file-width="1486" data-file-height="956" /></a><figcaption>Schrift vo de Züri-Bar</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Spraach_und_Literatur">Spraach und Literatur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=13" title="Abschnitt ändere: Spraach und Literatur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=13" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Spraach und Literatur"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dialäkt"><span id="Dial.C3.A4kt"></span>Dialäkt</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=14" title="Abschnitt ändere: Dialäkt" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=14" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Dialäkt"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Z%C3%BCrichdeutsch" title="Zürichdeutsch">Züritüütsch</a> isch en <a href="/wiki/Alemannische_Sprache" class="mw-redirect" title="Alemannische Sprache">hoochalemannische</a> <a href="/wiki/Dialekt" title="Dialekt">Dialäkt</a>. Es isch e Spraach mit vil Eleganz, won es rychs Vokabulaar und fyni Wändige hät – so wie ali andere Schwyzer Dialäkt au. Me verstaat s Züritüütsch bi anderen alemannische <a href="/wiki/Mundart" class="mw-redirect" title="Mundart">Mundaarte</a> au rächt guet, wils weniger Bsunderhäite als anderi hät. De Stadtzürcher Dialäkt ghöört mee oder weniger zur Seemundart, dezue ane git’s d <a href="/wiki/Winterthur" title="Winterthur">Wintertuurer</a> Mundart im Nordoschte vom Kanton, d Oberländer und d Underländer Mundart und der Ämtlerdialäkt weschtlich vom Albis im <a href="/wiki/S%C3%A4uliamt" class="mw-redirect" title="Säuliamt">Söiliamt</a>.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Grooss sind d Underschiid aber nööd. </p><p>Es paar vo de Büecher über d Zürcher Mundaart sind: </p> <ul><li><a href="/wiki/Adolf_Guggenb%C3%BChl" title="Adolf Guggenbühl">Adolf Guggebüel</a>: <i>Uf guet Züritüütsch. Ein kleines Wörterbuch für den täglichen Gebrauch.</i> Züri 1953.</li> <li><a href="/wiki/Jacques_M._B%C3%A4chtold" title="Jacques M. Bächtold">Jacques M. Bächtold</a>, under em Psöidonüm «Häxebränz»: <i>99 × Züritüütsch. Wie me Züritüütsch tänkt, redt, schrybt.</i> Züri 1975.</li> <li>Ann Beilstein-Schaufelberger: <i>Züritüütsch.</i> 2005.</li> <li>Renate Egli-Wildi: <i>Züritüütsch verstaa, Züritüütsch rede.</i> Küsnacht 2007.</li> <li><a href="/wiki/Fritz_Herdi" title="Fritz Herdi">Fritz Herdi</a>: <i>Limmatblüten. Vo Abblettere bis Zwibackfräsi. Aus dem Wortschatz der 5. Landessprache.</i> Züri 1955.</li> <li>Fritz Herdi: <i>Limmatfalter. Vo Abe-mischte bis zwitschere. (Ein Gassenwörterbuch für Fortgeschrittene).</i> Züri 1956.</li></ul> <p>Me gchänt vil Schriftsteller, wo Büecher im Züri-Dialäkt gschribe händ, so wie öppe de <a href="/wiki/August_Corrodi" title="August Corrodi">August Corrodi</a> im 19. Jarhundert, de <a href="/wiki/Adolf_Guggenb%C3%BChl" title="Adolf Guggenbühl">Adolf Guggebüel</a>, wo mit em Zürcher Dialäktoloog <a href="/wiki/Eugen_Dieth" title="Eugen Dieth">Eugen Dieth</a> de <a href="/wiki/Mundartforum" title="Mundartforum">Bund Schwyzertüütsch</a> – s hüttig «<a href="/wiki/Mundartforum" title="Mundartforum">mundartforum</a>» – gründet hät, de <a href="/wiki/Wilhelm_F%C3%BCrchtegott_Niedermann" title="Wilhelm Fürchtegott Niedermann">Wilhälm Nidermaa</a>, de <a href="/wiki/Rudolf_H%C3%A4gni" title="Rudolf Hägni">Ruedolf Hägni</a>, d <a href="/wiki/Emilie_Locher-Werling" title="Emilie Locher-Werling">Emilie Locher-Werling</a>, de <a href="/wiki/Werner_Morf" title="Werner Morf">Werner Morf</a>, de <a href="/wiki/Traugott_Vogel" title="Traugott Vogel">Traugott Vogel</a> und na mee (wyteri Näme stönd i de Lischte vo de <a href="/wiki/Z%C3%BCrichdeutsche_Schriftsteller" title="Zürichdeutsche Schriftsteller">züritüütsche Schriftsteller</a>). D Mundart hät au i de Zürcher Theater und im Zürcher Filmschaffe en guete Platz; unvergässe isch s Lied <i>Mis Dach isch dr Himmel vo Züri,</i> wo de <a href="/wiki/Werner_Wollenberger" title="Werner Wollenberger">Werner Wolebèèrger</a> 1959 für s Theaterstuck <i>Eusi chliini Stadt</i> komponiert und de <a href="/wiki/Zarli_Carigiet" title="Zarli Carigiet">Zarli Carigiet</a> gsunge hät.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Anderi_Spraache">Anderi Spraache</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=15" title="Abschnitt ändere: Anderi Spraache" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=15" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Anderi Spraache"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Näbet Züritüütsch redt mer z Züri, wie di letscht Volkszelig zäiget hät, 181 verschideni Spraache. Nach Züritüütsch und andernen alemanische Dialäkt chunt natüürli <a href="/wiki/Deutsche_Sprache" title="Deutsche Sprache">Hoochtüütsch</a> und dänn na a dritter Stell <a href="/wiki/Italienische_Sprache" title="Italienische Sprache">Italiänisch</a> (4,7 Prozänt), dänn <a href="/wiki/Spanische_Sprache" title="Spanische Sprache">Spanisch</a> (2,8 Prozänt) und <a href="/w/index.php?title=Serbokroatische_Sprache&action=edit&redlink=1" class="new" title="Serbokroatische Sprache (Syte nid vorhande)">Serbokroaatisch</a> (2,7 Prozänt). 77,7 Prozänt vo den Ywoner und Ywonerine vo de Stadt Züri gänd Tüütsch als iri Mueterspraach aa (Zaale: Volkszelig 2000). Und me ghöört je nach däm, wo men isch, i der Stadt vil anderi Spraache vo <a href="/wiki/Albanische_Sprache" title="Albanische Sprache">Albaanisch</a> über <a href="/wiki/Esperanto" title="Esperanto">Esperanto</a> und <a href="/wiki/R%C3%A4toromanisch" class="mw-redirect" title="Rätoromanisch">Rätoromaanisch</a> bis <a href="/w/index.php?title=Zulu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zulu (Syte nid vorhande)">Zulu</a>. </p><p>E Zämestelig vo de Stadt Züri vom Jaar 2012 zäiget, as vo de Lüüt, wo dänn z Züri gwont händ, öppe 70 Prozänt Schwyzertüütsch gredt händ, öppe 23 Prozänt Hoochtüütsch, öppe nüün Prozänt <a href="/wiki/Englische_Sprache" title="Englische Sprache">Änglisch</a>, öppe sibe Prozänt Italienisch, vierehalb Prozänt <a href="/wiki/Franz%C3%B6sische_Sprache" title="Französische Sprache">Französisch</a>, 4 Prozänt es Serbokroatisch, 4 Prozänt Spanisch, drüü Prozänt Portugysisch und echly mee as zwäi Prozänt albanisch.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Im Wirtschaftsläbe vo der Metropoole hät natürli hützetags s Änglisch en algemäini Bedüütig. </p><p>Der Aatäil vo de Chind mit Tüütsch als Mueterspraach hät a Zürcher Schuele im 2008 nöd ganz 50 Prozänt uusgmacht.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Z Züri häts verschideni Instituzioone für d <a href="/wiki/Linguistik" title="Linguistik">Spraachforschig</a> und für d Mundartkultuur, zum Byschpiil d Inschtituut für Spraachwüsseschaft vo der Uni mit em <a href="/wiki/Phonogrammarchiv_der_Universit%C3%A4t_Z%C3%BCrich" title="Phonogrammarchiv der Universität Zürich">Fonogrammarchyv</a>, s <a href="/wiki/Schweizerisches_Idiotikon" title="Schweizerisches Idiotikon">Schwyzerisch Idiotikon</a> und d Gruppe Züri vom <a href="/wiki/Mundartforum" title="Mundartforum">mundartforum</a>.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> D Zürcher Fachhoochschuel hät en äigets Departemänt für «Aagwandti Linguischtik», wo über Spraache, Kommunikazioon und Meedie forschet und lehrt.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>D Stadt büütet Kürs aa, wo Zuegwandereti chönd Tüütsch leere.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Züri hät au ganz vil privati Spraachschuele für Tüütsch und für fascht ali möglichen andere Spraache; e groossi Schuel, wo au Spraachkürs abüütet, isch d <i>KV Züri Business School;</i> uf Französisch isch d <i>Allianca Française de Zurich</i> spezialisiert.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Es git au Aagebott zum Schwyzertüütsch z leere.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Spyri_um_1890.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Spyri_um_1890.jpg/220px-Spyri_um_1890.jpg" decoding="async" width="220" height="319" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Spyri_um_1890.jpg/330px-Spyri_um_1890.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Spyri_um_1890.jpg/440px-Spyri_um_1890.jpg 2x" data-file-width="1433" data-file-height="2081" /></a><figcaption> d Johanna Spyri</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="D_Literaturstadt">D Literaturstadt</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=16" title="Abschnitt ändere: D Literaturstadt" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=16" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: D Literaturstadt"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Das Züri en Rueff als europèèischi Kulturstadt mit ere lange Tradizioon hät, chunt au vo dèm hèèr, as daa sit Jarhunderte bekanti Schriftsteller gläbt händ. So vill me hütt na wäiss, hät’s im Mittelalter aagfange, wo bi de Chorhère vom Groossmöischter pildeti Lüüt gsy sind, wo me hütt von ene i de Zäntraalbiblioteek na es paar Schrifte hät. Äine vo de bekantischte isch de <a href="/wiki/Konrad_von_Mure" title="Konrad von Mure">Konrad vo Muri</a>, wo als Universaalgleerte im 13. Jarhundert Büecher für d Schuel und für s Kulturläbe gschribe hät. S berüemtischt Zürcher Buech us säber Zyt isch die grooss <a href="/wiki/Codex_Manesse" title="Codex Manesse">Zürcher Liederhandschrift</a>, wo em Musigliebhaber <a href="/wiki/R%C3%BCdiger_Manesse_der_%C3%84ltere" title="Rüdiger Manesse der Ältere">Rüdiger Manesse</a> z verdanken isch; i dèm schöön uusgmaalete Wèèrch sind ganz vil Gedicht vo de groosse tüütschspraachige <a href="/wiki/Minnesang" title="Minnesang">Minnesänger</a> zämegstelt; äis Stuck isch vom Zürcher Minnesänger <a href="/w/index.php?title=Johannes_Hadlaub&action=edit&redlink=1" class="new" title="Johannes Hadlaub (Syte nid vorhande)">Johannes Hadlaub</a>. </p><p>Me wäiss, as es z Züri im Mittelalter gueti Schrybstube ghaa hät, wo Büecher, doozmaal ja ales Handschrifte, kopiert woorde sind. Es git i verschidene <a href="/wiki/Bibliothek" title="Bibliothek">Biblioteeke</a> im In- und im Ussland schööni Büecher vom 13. und 14. Jarhundert, wo vo Züri chömed, öppe s Wèèrch <i>Parzival</i> vom <a href="/wiki/Wolfram_von_Eschenbach" title="Wolfram von Eschenbach">Wolfram vo Eschebach</a> und d Wältchronik vom <a href="/w/index.php?title=Rudolf_von_Ems&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rudolf von Ems (Syte nid vorhande)">Ruedolf vo Ems</a>. Die früene Schryber händ am Groossmöischter und bim Fraumöischter und vilicht au na an anderen Oort i de Stadt gschaffet. De <a href="/wiki/Buchdruck" title="Buchdruck">Buechtruck</a>, wo de Johann Gutenberg i de Mitti vom 15. Jarhundert z <a href="/wiki/Mainz" title="Mainz">Mainz</a> demit aagfange hät, isch dänn z Züri au scho um 1480 uufchoo. Um 1500 ume händ de Hans Rüegger, 1517 de Christoph Froschauer und 1524 de Johann Hager z Züri en Truckerei uftaa. </p><p>Bis am Änd vom Mittelalter sind vil Büecher uf <a href="/wiki/Lateinische_Sprache" title="Lateinische Sprache">Latynisch</a> gschribe woorde, so wie s au de Zürcher Chorherr <a href="/wiki/Felix_Hemmerlin" title="Felix Hemmerlin">Felix Hemmerlin</a> im 15. Jarhundert gmacht hät. Das isch dänn uf äin Schlaag anders woorde, wo d Reformazioon choo isch. Mit em Zwingli hät s Tüütsch als Spraach vo de refermierte Religioon s Latyn abglööst. Und im syni tüütsch Übersetzig vo de Bible, d «Zürcher Bible», isch e wichtigs Buech für die refermiert Glaubenspraxis woorde. Z Züri sind drufabe Wèèrch über verschideni Sachgebiet und bsunders au Gschichtsbüecher vo Chronischte gschribe und mäischtens au truckt usepraacht woorde. E groossi früeni Zürcher Chronik isch die vom <a href="/wiki/Heinrich_Brennwald" title="Heinrich Brennwald">Häiri Brännwald</a> us em Aafang vom 16. Jarhundert. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Thomas-Mann_Archiv_4.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Thomas-Mann_Archiv_4.jpg/220px-Thomas-Mann_Archiv_4.jpg" decoding="async" width="220" height="128" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Thomas-Mann_Archiv_4.jpg/330px-Thomas-Mann_Archiv_4.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Thomas-Mann_Archiv_4.jpg/440px-Thomas-Mann_Archiv_4.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="371" /></a><figcaption>d Arbetsstube vom <a href="/wiki/Thomas_Mann" title="Thomas Mann">Thomas Mann</a>, wo men im Thomas-Mann-Archyv vo der ETH Züri nochepout hät</figcaption></figure> <p>Im 18. Jarhundert, i de Zyt vo der <a href="/wiki/Aufkl%C3%A4rung" title="Aufklärung">Uufklèèrig</a>, hät Züri gradwägs als en europèèischi Kulturhauptstadt ggulte. Es hät daa so vil a Kultur inträssierti Lüüt, Forscher und Dichter ghaa, as mer au i anderne Länder devoo gredt und de Stadt de hüpsch Zuename <i>Limet-Athen</i> ggèè hät. Zu de bekanten Autoore vo säber Zyt händ de <a href="/wiki/Johann_Jakob_Bodmer" title="Johann Jakob Bodmer">Johann Jakob Bodmer</a> und de <a href="/wiki/Johann_Jakob_Breitinger_(Philologe)" title="Johann Jakob Breitinger (Philologe)">Johann Jakob Breitinger</a> und de <a href="/wiki/Jakob_Heinrich_Meister" title="Jakob Heinrich Meister">Jakob Heinrich Meister</a> zelt. De Goethe isch zwäimaal zum Bodmer uf Bsuech cho. Au de <a href="/wiki/Christoph_Martin_Wieland" title="Christoph Martin Wieland">Christoph Martin Wieland</a> hät en Summer z Züri verbraacht. Mit synere Schrift <i>Schweizerlieder</i> isch de <a href="/wiki/Johann_Caspar_Lavater" title="Johann Caspar Lavater">Johann Caspar Lavater</a>, de Prediger uf Sankt Peeter, internazionaal bekant woorde. </p><p>Im 19. und bsunders im 20. Jarhundert sind so vil Zürcher Schriftsteller und Autoorine uufträtte, as me nu es paar chan uuffüere, öppe de <a href="/wiki/Conrad_Ferdinand_Meyer" title="Conrad Ferdinand Meyer">Conrad Ferdinand Meyer</a>, de <a href="/wiki/Salomon_Tobler" title="Salomon Tobler">Salomon Tobler</a>, d <a href="/wiki/Johanna_Spyri" title="Johanna Spyri">Johanna Spyri</a>, de <a href="/wiki/Gottfried_Keller" title="Gottfried Keller">Gottfrid Chäller</a>, d <a href="/wiki/Olga_Meyer" title="Olga Meyer">Olga Meyer</a>, d <a href="/wiki/Ida_Bindschedler" title="Ida Bindschedler">Ida Bindschedler</a>, de <a href="/wiki/Heinrich_Federer" title="Heinrich Federer">Heinrich Federer</a>, d <a href="/wiki/Elsa_Muschg" title="Elsa Muschg">Elsa Muschg</a>, de <a href="/wiki/Paul_Wehrli" title="Paul Wehrli">Paul Wehrli</a> und de <a href="/wiki/Max_Frisch" title="Max Frisch">Max Frisch</a>, und i de jüngere Zyt öppe d <a href="/w/index.php?title=Sibylle_Berg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sibylle Berg (Syte nid vorhande)">Sibylle Berg</a>, d <a href="/wiki/Anne_Cuneo" title="Anne Cuneo">Anne Cuneo</a>, de <a href="/wiki/Ulrich_Knellwolf" title="Ulrich Knellwolf">Ueli Knellwolf</a>, de <a href="/w/index.php?title=Hugo_Loetscher&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hugo Loetscher (Syte nid vorhande)">Hugo Loetscher</a>, d <a href="/wiki/Isolde_Schaad" title="Isolde Schaad">Isolde Schaad</a>, de <a href="/wiki/Jakob_Vetsch_(Schriftsteller)" title="Jakob Vetsch (Schriftsteller)">Jakob Vetsch</a>, d <a href="/w/index.php?title=Laure_Wyss&action=edit&redlink=1" class="new" title="Laure Wyss (Syte nid vorhande)">Laure Wyss</a>, de <a href="/w/index.php?title=Charles_Lewinsky&action=edit&redlink=1" class="new" title="Charles Lewinsky (Syte nid vorhande)">Charles Lewinsky</a>, de <a href="/wiki/Charles_Linsmayer" title="Charles Linsmayer">Charles Linsmayer</a>, de <a href="/w/index.php?title=Urs_Widmer_(Schriftsteller)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Urs Widmer (Schriftsteller) (Syte nid vorhande)">Urs Widmer</a> und de <a href="/wiki/Franz_Hohler" title="Franz Hohler">Franz Hohler</a>. </p><p>Und au erfolgrychi ussländischi Schriftsteller händ z Züri gläbt, so wie öppe de <a href="/wiki/Georg_Herwegh" title="Georg Herwegh">Georg Herwegh</a>, der <a href="/wiki/August_Heinrich_Hoffmann_von_Fallersleben" title="August Heinrich Hoffmann von Fallersleben">August Heinrich Hoffmann von Fallersleben</a>, de <a href="/wiki/Richard_Wagner" title="Richard Wagner">Richard Wagner</a>, d <a href="/wiki/Jo_Mihaly" title="Jo Mihaly">Jo Mihaly</a>, de <a href="/wiki/Georg_B%C3%BCchner" title="Georg Büchner">Georg Büchner</a>, de <a href="/w/index.php?title=Kurt_Tucholsky&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kurt Tucholsky (Syte nid vorhande)">Kurt Tucholsky</a>, de <a href="/wiki/Bertolt_Brecht" title="Bertolt Brecht">Bertolt Brecht</a>, d <a href="/wiki/Else_Lasker-Sch%C3%BCler" title="Else Lasker-Schüler">Else Lasker-Schüler</a>, de <a href="/w/index.php?title=Robert_Musil&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert Musil (Syte nid vorhande)">Robert Musil</a>, der <a href="/wiki/Albert_Ehrenstein" title="Albert Ehrenstein">Albert Ehrenstein</a>, de <a href="/w/index.php?title=Theodor_Mommsen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Theodor Mommsen (Syte nid vorhande)">Theodor Mommsen</a>, de <a href="/wiki/Thornton_Wilder" title="Thornton Wilder">Thornton Wilder</a>, der <a href="/w/index.php?title=Elias_Canetti&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elias Canetti (Syte nid vorhande)">Elias Canetti</a>, de <a href="/wiki/James_Joyce" title="James Joyce">James Joyce</a>, de <a href="/wiki/Thomas_Mann" title="Thomas Mann">Thomas Mann</a>, der <a href="/wiki/Alfred_Kerr" title="Alfred Kerr">Alfred Kerr</a>, de <a href="/w/index.php?title=Walter_Mehring&action=edit&redlink=1" class="new" title="Walter Mehring (Syte nid vorhande)">Walter Mehring</a>, d <a href="/wiki/Agnes_Mirtse" title="Agnes Mirtse">Agnes Mirtse</a>, d <a href="/wiki/Aglaja_Veteranyi" title="Aglaja Veteranyi">Aglaja Veteranyi</a> und na mee, wo d Ute Kröger von ene d Läbesgschicht uufgschribe hät.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Es paar Literatuurhüüser sind dezue daa, z Züri d Wèèrch vo dène Schriftsteller und anderi Büecher em Publikum bekant z mache, emaal die groosse Biblioteeke: d <a href="/wiki/Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich" title="Zentralbibliothek Zürich">Zäntraalbiblioteek</a>, d <a href="/wiki/ETH-Bibliothek" title="ETH-Bibliothek">ETH-Biblitoeek</a> mit em Thomas-Mann-Archyv und em Max-Frisch-Archyv und d <a href="/wiki/Pestalozzi-Bibliothek_Z%C3%BCrich" title="Pestalozzi-Bibliothek Zürich">Pastalozzi-Biblioteek</a>, wo ire Name vom Zürcher Reformpèdagoog <a href="/wiki/Johann_Heinrich_Pestalozzi" title="Johann Heinrich Pestalozzi">Johann Heinrich Pestalozzi</a> hät, und s <a href="/wiki/Schweizerisches_Sozialarchiv" title="Schweizerisches Sozialarchiv">Schwyzerisch Soziaalarchyv</a>, zum nu es paar z näne; und dänn git’s i de Stadt au s <a href="/wiki/Literaturhaus_Z%C3%BCrich" title="Literaturhaus Zürich">Literatuurhuus Züri</a> und de <a href="/wiki/Strauhof" title="Strauhof">Strauhoof</a> mit de <a href="/wiki/James_Joyce_Stiftung_Z%C3%BCrich" title="James Joyce Stiftung Zürich">James Joyce Stiftig</a>. Für d Vermittlig vo Literatuur hät vo 1995 bis 2005 s internazionaal Literatuurfestival <i>Lyrik am Fluss</i> z Wipkingen a de Limet glueget. S <a href="/wiki/Openair_Literatur_Festival_Z%C3%BCrich" title="Openair Literatur Festival Zürich">Openair Literatur Festival Züri</a> im <a href="/w/index.php?title=Alter_Botanischer_Garten_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alter Botanischer Garten Zürich (Syte nid vorhande)">Alte Botaanische Gaarte</a> uf de Chatz bringt all Jaar internazionaal bekanti Autooren uf Züri. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Altartafeln_von_Hans_Leu_d.%C3%84._(Haus_zum_Rech)_-_linkes_Limmatufer_2011-08-17_15-26-36.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Altartafeln_von_Hans_Leu_d.%C3%84._%28Haus_zum_Rech%29_-_linkes_Limmatufer_2011-08-17_15-26-36.JPG/220px-Altartafeln_von_Hans_Leu_d.%C3%84._%28Haus_zum_Rech%29_-_linkes_Limmatufer_2011-08-17_15-26-36.JPG" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Altartafeln_von_Hans_Leu_d.%C3%84._%28Haus_zum_Rech%29_-_linkes_Limmatufer_2011-08-17_15-26-36.JPG/330px-Altartafeln_von_Hans_Leu_d.%C3%84._%28Haus_zum_Rech%29_-_linkes_Limmatufer_2011-08-17_15-26-36.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Altartafeln_von_Hans_Leu_d.%C3%84._%28Haus_zum_Rech%29_-_linkes_Limmatufer_2011-08-17_15-26-36.JPG/440px-Altartafeln_von_Hans_Leu_d.%C3%84._%28Haus_zum_Rech%29_-_linkes_Limmatufer_2011-08-17_15-26-36.JPG 2x" data-file-width="3637" data-file-height="2617" /></a><figcaption>en Täil vo de Stadt Züri a de Limet im Mittelalter</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Gschicht">Gschicht</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=17" title="Abschnitt ändere: Gschicht" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=17" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Gschicht"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Sit de <a href="/wiki/Steinzeit" title="Steinzeit">Stäizyt</a> und au i de <a href="/wiki/Bronzezeit" title="Bronzezeit">Bronzezyt</a> und de <a href="/wiki/Eisenzeit" title="Eisenzeit">Isezyt</a> händ Lüüt am Zürisee i verschidene Döörffer gwont. Me hät devo im und näbet em Zürisee, öppe uf de versunkenen <a href="/wiki/Insel" title="Insel">Insle</a> vom <i>Groosse Hafner</i> und em <i>Chlyne Hafner,</i> bi den Uusgrabige vil Räschte gfunde; die eltischte Spuure sind us em 5. Jarhundert vor Chrischtus. Am mäischte isch bi de Bouarbete für s nöi Parkhuus vo der Oopere fürechoo. Die beede Fundstelle, wo <i>Hafner</i> ghäissed, ligged nu öppen en halbe Kilometer vor em Bürkliplatz im Zürisee, und si ghöred, wil si als <a href="/wiki/Arch%C3%A4ologie" title="Archäologie">archäologischi</a> Plätz wichtig sind, sit 2011 zäme mit mee weder hundert Seeufersidlige rund em en Alperuum zum <a href="/wiki/UNESCO-Welterbe" title="UNESCO-Welterbe">Wältkultureerb</a> vo de <a href="/wiki/UNESCO" title="UNESCO">UNESCO</a>. </p><p>I der Isezyt isch uf em Uto-Kulm am Üetlibèèrg en befeschtigte Platz gsy, und es Oppidum vo de <a href="/wiki/Kelten" title="Kelten">keltische</a> Lüüt vom Volk vo de <a href="/wiki/Helvetier" title="Helvetier">Helvezier</a> hät s uf em Lindehoof ghaa; keltisch isch au der Oortsname. </p><p>I de <a href="/wiki/R%C3%B6misches_Reich" title="Römisches Reich">Röömerzyt</a>, wo im Land am Oberlauf vom <a href="/wiki/Rhein" title="Rhein">Rhy</a> mit de Fäldzüüg vom <a href="/wiki/Gaius_Julius_C%C3%A4sar" title="Gaius Julius Cäsar">Julius Caesar</a> im Jaar 58 vor Chrischtus und mit der Eroberig vo de rèètischen Alpe dur di röömisch Armee ane 15 vor Chrischtus agfange hät, isch das Oort am Ändi vom See en Handelsplatz im Gränzgebiet zwüschet de Provinze <a href="/wiki/Raetia" title="Raetia">Räzie</a> und <a href="/w/index.php?title=Gallia_Belgica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gallia Belgica (Syte nid vorhande)">Gallia Belgica</a>, spööter dänn <a href="/wiki/Germania_superior" title="Germania superior">Obergermanie</a> woorde. A de Limet isch d Ortschaft <i><a href="/wiki/Turicum" title="Turicum">Turicum</a></i> gsy, wo Helvezier und Röömer zäme gläbt händ und wo s en e Zyt lang en Militärposchte vo de römische Legioone z <a href="/wiki/Vindonissa" title="Vindonissa">Vindonissa</a> und en Zollposchte ghaa hät; vo de Familie vom ene röömische Zöllner züüget en Inschriftstäi, wo me gfunde hät. D Röömer händ uf em Hügel näb de Limet, em Lindehoof, wo früener s keltisch Oppidum gstanden isch, im dritte Jarhundert es Kaschtell poue, wo zu de vile Stützpünkt vom <a href="/wiki/Limes" title="Limes">Limes</a>, de Befeschtigungslinie gäge d <a href="/wiki/Alemannen" title="Alemannen">Alemane</a>, ghöört hät; zum Netz vo de röömische Militärstützpünkt hät nöd wyt vo Turicum wägg au na s <a href="/wiki/Kastell_Irgenhausen" title="Kastell Irgenhausen">Kaschtell vo Irgehuuse</a> im hüttige <a href="/wiki/Z%C3%BCrcher_Oberland" title="Zürcher Oberland">Züri Oberland</a> ghört. Unen am Lindehoof-Kaschtell isch de Limet naa e chlyses röömischs Doorff, en <i>vicus,</i> gsy; uf em Hügel, wo hütt de Sankt Peeter isch, sell de röömisch Tämpel gstande sy. Me cha hüt na Spuure vo antike Hüüser aaluege, zum Byschpiil a de Thermegass, wo so ghäisst, wils deet es Badhuus ghaa hät.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Mit em nöie röömische Lääbe isch bi de lüüt a de Limet die alt keltisch Spraach dur s Latyn als Umgangsspraach ersetzt woorde; me seit, s Land seg «romanisiert» woorde. </p><p>Am Änd vom dritte Jarhundert söled <a href="/wiki/Felix_und_Regula" title="Felix und Regula">de Felix und d Regula</a>, wo zu de <a href="/wiki/Theb%C3%A4ische_Legion" title="Thebäische Legion">Thebèèische Legioon</a> ghöört händ, nach dère irem traagische Ändi bi <a href="/wiki/Saint-Maurice_VS" title="Saint-Maurice VS">Agaunum</a> im Rhonetaal us em <a href="/wiki/Wallis" class="mw-redirect" title="Wallis">Walis</a> über d Alpen und dur s Land <a href="/wiki/Glarus" title="Glarus">Glaris</a> uf Turicum choo und daa vo de Röömer gfangegnaa und hiigrichtet woorde sy. So staats i den alte Häiligepricht vo früeschtens us em achte Jarhundert, wo i de Biblioteek vom <a href="/wiki/F%C3%BCrstabtei_St._Gallen" title="Fürstabtei St. Gallen">Chlooschter Sanggale</a> lyt. Au d Zäntralbiblioteek Züri hät e Handschrift us em Mittelalter mit dère Gschicht. Me hät sich verzelt, die Toote siged drufabe vom Richtplatz a de Limet na es Stuck wyt sälber de Bèèrg duruuf ggange – det ane, wo si händ wele begrabe sy. D <a href="/wiki/Wasserkirche" title="Wasserkirche">Wasserchile</a> staat über em Oort, wo me si grichtet hät, und s Groossmöischter vermuetli über irnen alte Greber. De Felix und d Regula hät me z Züri als Stadthäiligi vereert. Uf em Sigel vom Fraumöischter und de mittelalterliche Gältstuck vo Züri sind si abbildet. Nach de Reformazioon, wo iri Gedänkstett uufglööst woorden isch und d Reliquie vo de Häilige händ sele uf <a href="/wiki/Andermatt" title="Andermatt">Andermatt</a> choo sy, isch de Kult um die beede früechrischtliche Mértirer z Züri zrugggange, aber die beede Vornäme sind na bis hütt im Züripiet beliebt.<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Wo s Röömisch Rych im föifte Jarhundert wägen innere Probleem d Rychsgränzen am Rhy wider uufggèè hät, sind d Alemane vom Noorde hèèr naadisnaa is Piet vo de hüttige <a href="/wiki/Deutschschweiz" title="Deutschschweiz">Tüütschschwyz</a> choo; die Uusbräitig vo irem Sidligsgebiet dur wyti Täil vom <a href="/wiki/Schweizer_Mittelland" title="Schweizer Mittelland">Schwyzer Mittelland</a> hät es paar Jarhundert tuuret. Es git Oortschafte, wo ooni Underbruch, «kontinuierlich», na öpper gwoont hät wie ebe z Turicum, und anderi Döörffer, wo d Alemane nöi gründet händ; e starchi Wäle vo früene alemanische Sidlige isch die gsy, wo d Döörffer en Oortsname mit der Ändig <i>-inge</i> händ; das sind also z Züri öppe Schwamedinge, Hottigen und Wipkinge. Und jetz isch statt de <a href="/wiki/Romanische_Sprachen" title="Romanische Sprachen">romaanische</a> Umgangsspraach, wo sich daa us em Keltischen und em Latyn entwicklet ghaa hät, s <a href="/wiki/Alemannisch" title="Alemannisch">Alemanisch</a> die toonaagäbend Spraach woorde. D Alemane händ aber vo dène Lüüt, wo scho vorane daa gläbt händ, au gwüssi Wöörter übernaa; esoo sind <a href="/wiki/Ortsname" title="Ortsname">Oortsnäme</a> wie «Turicum», Bèèrgnäme wie <a href="/wiki/Albis" title="Albis">Albis</a> und Gwässernäme wie <a href="/wiki/Limmat" title="Limmat">Limet</a> vo de Röömerzyt mit mee oder weniger Änderige i di alemanisch Mundaart und so is hüttig <a href="/wiki/Schweizerdeutsch" title="Schweizerdeutsch">Schwyzertüütsch</a> choo.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ane <a href="/wiki/853" title="853">853</a> hät der oschtfränkisch König <a href="/wiki/Ludwig_der_Deutsche" title="Ludwig der Deutsche">Ludwig</a> s Frauechlooschter a de Limet gründet, wo dänn <i>Fraumöischter</i> ghäisse hät; sini Tochter <a href="/wiki/Hildegard_(Tochter_Ludwigs_des_Deutschen)" title="Hildegard (Tochter Ludwigs des Deutschen)">Hildegard</a> isch di eerscht <a href="/wiki/Abt" title="Abt">Äptissi</a> woorde.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Das Chlooschter hät vil Grundbsitz im Piet vom <a href="/wiki/Thurgau" class="mw-redirect" title="Thurgau">Thurgau</a> und spööter em <a href="/wiki/Z%C3%BCrichgau" title="Zürichgau">Zürigau</a> ghaa, und d Äptissi isch bis im spaate Mittelalter i vilne Fraage die äigentlich Stadtherrin vo Züri gsy. Em Fraumöischter syni Gründigsurkunde vo ane 853 isch hütt äis vo de wärtvolschte Stuck im Staatsarchyv Züri.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Di <a href="/wiki/Herzogtum_Alamannia" title="Herzogtum Alamannia">alemannische Hèrzöög</a> händ im früene Mittelalter zytewys ire Woonsitz deete ghaa, wo hüt de Lindehoof isch. Am Ändi vom 9. Jarhundert hät de Graf Eberhard über s Zürigau regiert. Me hät doozmaal die Aart vo Titel vermuetli nanig pruucht, suscht hett mer em «Graaf vo Züri» gsäit. Syni Tochter, d <a href="/wiki/Regelinda" title="Regelinda">Regelinda</a>, isch e prominänti Persoon gsy, welewääg isch si di eerscht Zürcheri, wo mer von ere de Name gchänt. Ane 904 hät si de Herzog <a href="/w/index.php?title=Burchard_II._(Schwaben)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Burchard II. (Schwaben) (Syte nid vorhande)">Burchard de Zwäit vo Schwaabe</a>, wo au Graaf vo <a href="/wiki/R%C3%A4tien" class="mw-redirect mw-disambig" title="Rätien">Rèèzie</a> gsy isch, ghüraate, und wo dèè z Itaalie gstoorben isch, isch si d Frau vom Hèrzog <a href="/w/index.php?title=Hermann_I._(Schwaben)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hermann I. (Schwaben) (Syte nid vorhande)">Hermann</a> woorde. Iri äint Tochter hät de König vo <a href="/wiki/Burgund" title="Burgund">Burgund</a> ghüraate, die ander de Soon vom tüütsche Käiser <a href="/wiki/Otto_I._(HRR)" title="Otto I. (HRR)">Otto</a>. Am Änd vo irem Läbe isch d Regelinda d Äptissi vom Fraumöischter gsy. Im 10. und 11. Jarhundert sind nach de Zürigraafe d <a href="/wiki/Lenzburg_(Adelsgeschlecht)" title="Lenzburg (Adelsgeschlecht)">Graafe vo Länzbrg</a> d Hère vo de Vogtei Züri und vom <a href="/wiki/Z%C3%BCrichgau" title="Zürichgau">Zürigau</a> woorde. </p><p>Es paar Maal sind <a href="/wiki/Heiliges_R%C3%B6misches_Reich" title="Heiliges Römisches Reich">tüütschi Königen</a> in iri Stadt a de Limet choo, als eerschte de König <a href="/wiki/Otto_I._(HRR)" title="Otto I. (HRR)">Otto</a> ane 952, won er vo Itaalie über d Alpepäss zrugg choo isch, und dänn wider de <a href="/wiki/Heinrich_II._(HRR)" title="Heinrich II. (HRR)">Heinrich de Zwäit</a> ane 1004, wo daa au wider vo Itaalie choo isch, und namaal im Jaar 1018. Züri hät i de doozmaalige Politik an bedüütendi Rolle für d Königshèrrschaft ghaa, wil’s a de Gränze zwüschet em tüütsche Rychstäil und Itaalien und Burgund glägen isch. Au de König <a href="/w/index.php?title=Konrad_II._(HRR)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Konrad II. (HRR) (Syte nid vorhande)">Konrad de Zwäit</a> isch, ane 1025, uf Züri choo, won er mit Verträtter vo Itaalie verhandlet hät, und 1027 und 1033 namaal. De König Heinrich de Dritt isch grad sächsmääl i synere Regierigszyt z Züri gsy, wo en wichtige Platz für syni Hèrrschaft woorden isch, und hät vo daa uus Aaglägehäite vo Itaalie greglet; und under im isch uf em Lindehoof d Burg zun ere bessere königliche Pfalzburg uspoue woorde, wo i de Königsurkunde voorchunt. Der Emil Vogt hät daas, wo me vo de Grundmuure vo dère Burg hüt na gseet, uusgrabe und daadrüber i sym Pricht vo 1948 gschribe.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Im Jaar 1089 hät de König Heinrich de Viert d Vogtei über d Stadt Züri em Berthold em Zwäite vo Zèèringe übergèè. Wie guet de Rueff vo de Stadt gsy isch, gseet men am berüemte Spruch vom Chronischt <a href="/w/index.php?title=Otto_von_Freising&action=edit&redlink=1" class="new" title="Otto von Freising (Syte nid vorhande)">Otto vo Freising</a>, won ere i sym Buech über de Kaiser Fridrich uf latynisch «nobilissimum Sueviae oppidum» gsäit hät; das ghäisst uf Tüütsch «e bsunders edli Stadt vo Schwaabe», und de Spruch passt zu der alte Role vo Züri als es Oort, wo Hèrzöög und König vilmaal als Regierigssitz pruucht händ.<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ane <a href="/wiki/1218" title="1218">1218</a> isch Züri, wo d <a href="/wiki/Z%C3%A4hringer" title="Zähringer">Hèrzöög vo Zèèringe</a> usgstoorbe sind, e freii <a href="/wiki/Freie_Reichsstadt" title="Freie Reichsstadt">Rychsstadt</a> woorde. D Zürcher händ gly drufabe d Rychsburg uf em Lindehoof gschlisse. 1336 isch d Zouftrevoluzioon under em Bürgermäischter <a href="/wiki/Rudolf_Brun" title="Rudolf Brun">Ruedolf Brun</a> gsy. En Täil vo den alte Gschlächter hät men us de Stadt vertribe, und es isch zumene Bürgerchrieg i de Stadt choo, wo de Brun ggune hät. Züri isch e wichtigs Wirtschafts- und Kulturzäntrum im Piet vom <a href="/wiki/Bistum_Konstanz" title="Bistum Konstanz">Bischtum Konschtanz</a> gsy. S Choorhèrestift vom Groossmöischter hät als die bedüütendscht Stiftschile vom Bischtum Konstanz nach de Kathedrale z <a href="/wiki/Konstanz" title="Konstanz">Konstanz</a> ggulte und es hät als Zäntrum vo de Liturgy und de <a href="/wiki/Kirchenmusik" title="Kirchenmusik">gäischtliche Musig</a> gwürkt, en bekante Läiter vo de Stiftsschuel am Groossmöischter isch im 13. Jarhundert de <a href="/wiki/Konrad_von_Mure" title="Konrad von Mure">Konrad vo Mure</a> gsy. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:2022-09-16_GLAM_on_Tour_Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich_(Martin_Rulsch)_033_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/2022-09-16_GLAM_on_Tour_Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich_%28Martin_Rulsch%29_033_%28cropped%29.jpg/220px-2022-09-16_GLAM_on_Tour_Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich_%28Martin_Rulsch%29_033_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="220" height="328" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/2022-09-16_GLAM_on_Tour_Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich_%28Martin_Rulsch%29_033_%28cropped%29.jpg/330px-2022-09-16_GLAM_on_Tour_Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich_%28Martin_Rulsch%29_033_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/2022-09-16_GLAM_on_Tour_Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich_%28Martin_Rulsch%29_033_%28cropped%29.jpg/440px-2022-09-16_GLAM_on_Tour_Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich_%28Martin_Rulsch%29_033_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="2947" data-file-height="4390" /></a><figcaption>d «Zürcher Bible», ane 1531 vom Christoph Froschauer truckt</figcaption></figure> <p>1351 isch Züri als föifte Stand der eerschte Chèèrngruppe vo der <a href="/wiki/Eidgenossenschaft" title="Eidgenossenschaft">Äidgnosseschaft</a> byträtte, wo doozmaal <a href="/wiki/Kanton_Uri" title="Kanton Uri">Uri</a>, <a href="/wiki/Kanton_Schwyz" title="Kanton Schwyz">Schwyz</a>, <a href="/wiki/Unterwalden" title="Unterwalden">Underwalde</a> und <a href="/wiki/Kanton_Luzern" title="Kanton Luzern">Luzèèrn</a> dezueghöört händ; glychzytig isch d Stadt wyter au na im Machtberych vo de Herzöög vo <a href="/wiki/Habsburg" title="Habsburg">Habsburg</a> plibe; mi dène hät Züri aber grad en Struuss uusgfochte. Es hät dänn i de nèèchschte Jarhundert aber mängmaal wider Stryt zwüschet de ryche Stadt am See und den anderen Äidgnosse ggèè. 1446–1450 isch der <a href="/wiki/Alter_Z%C3%BCrichkrieg" title="Alter Zürichkrieg">Alt Zürichrieg</a> gsy, wo men em au de «Chrieg ums Toggeburger Eerb» gsäit hät, wil sich verschideni Parteie um s Land vom Graaf Fridrich em Sibete vo <a href="/wiki/Toggenburg" title="Toggenburg">Toggeburg</a> gstritte händ, wo ane 1436 gstoorben isch. Es isch zu Gfächt bi <a href="/wiki/Pf%C3%A4ffikon_SZ" title="Pfäffikon SZ">Pfäffike</a>, <a href="/wiki/Freienbach_SZ" title="Freienbach SZ">Freiebach</a>, Blickeschtoorf bi <a href="/wiki/Baar_ZG" title="Baar ZG">Baar</a> und am <a href="/w/index.php?title=Hirzel_(Pass)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hirzel (Pass) (Syte nid vorhande)">Hiirzel</a> choo, und am 23. Juli 1443 sind d Zürcher vor de Stadttoor, bi Sankt Jakob a de Syl, vom Innerschwyzer Uufgebott schwèèr gschlage woorde. De Zürcher Bürgermäischter <a href="/w/index.php?title=Rudolf_St%C3%BCssi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rudolf Stüssi (Syte nid vorhande)">Stüüssi</a> isch deby um s Läbe choo. Eender öppis Kuriooses isch d <a href="/wiki/Seeschlacht_bei_M%C3%A4nnedorf" title="Seeschlacht bei Männedorf">Schlacht uf em Zürisee</a> bi <a href="/wiki/M%C3%A4nnedorf" title="Männedorf">Mänidoorf</a> ane 1445 gsy, wo die verfindete Parteie mit regelrächte chlyne Chriegsschiff und mit Flööss uf enand loos sind. Am Änd isch Züri vo den andernen äidgnössische Ständ in Sänkel gstellt woorde – es hät vo jetz aa weniger guet zwüschet verschidene Bündnispaartner chöne lawiere. </p><p>Vom 14. bis is 17. Jarhundert hät d Stadt Züri ali die Ämter, Vogteien und Gebiet a siich zoge, wo dänn ires grooss Tèritoorium pildet händ und hüt de Kanton Züri uusmached. En groosse Gwünn für der Uusbou vo de Territorialherrschaft isch es gsy, wo d Stadt ane 1424 hät chöne s Piet vo de <a href="/wiki/Grafschaft_Kyburg" title="Grafschaft Kyburg">Graafschaft Chyburg</a> übernèè. I den alte Schlösser uf em Land händ jetz d <a href="/wiki/Vogt" title="Vogt">Landvögt</a> gwont, wo vo de regimäntsfèèige Famile vo Züri choo sind.<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>1519 hät d Schwyzer <a href="/wiki/Reformation" title="Reformation">Reformazioon</a> z Züri aagfange; der Initiator isch de <a href="/wiki/Huldrych_Zwingli" title="Huldrych Zwingli">Huldrych Zwingli</a> gsy, wo Lüütprieschter vom <a href="/wiki/Grossm%C3%BCnster" title="Grossmünster">Groossmöischter</a> gsy und z Chappel ums Läbe choo isch. De Raat vo Züri hät ane 1523 und 1524 drüü Religionssgsprööch organisiert, die sogenante «Disputazioone», wo katolischi Redner, bsunders Verträtter vom Bischof vo Konschtanz, und d Reformatoore über di waar Religioon gstritte händ. Am Änd isch de Raat dezue choo, em Zwingli syni nöi Glaubenspraxis sig für Züri s Richtig. Wichtigi Hälffer für de Zwingli sind de <a href="/w/index.php?title=Leo_Jud&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leo Jud (Syte nid vorhande)">Leo Jud</a>, de <a href="/wiki/Heinrich_Bullinger" title="Heinrich Bullinger">Heinrich Bullinger</a> und de Buechtrucker <a href="/wiki/Christoph_Froschauer" title="Christoph Froschauer">Christoph Froschauer</a> gsy, de Froschauer hät em Zwingli und em Jud iri tüütsch <a href="/wiki/Bibel" title="Bibel">Bibelübersetzig</a> truckt; das isch d «<a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrcher_Bibel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zürcher Bibel (Syte nid vorhande)">Züri-Bible</a>», wo di eerscht proteschtantisch <a href="/wiki/Bibel" title="Bibel">Bible</a> uf Tüütsch gsy isch. Im früenerige Groossmöischterstift hät Züri d Schuel <a href="/wiki/Collegium_Carolinum_(Z%C3%BCrich)" title="Collegium Carolinum (Zürich)">Collegium Carolinum</a> ygrichtet. 1524 hät d <a href="/wiki/Katharina_von_Zimmern" title="Katharina von Zimmern">Katharina vo Zimmere</a>, di letscht Äptissi, s Fraumöischter mit allne syne Hèrrschaftsrächt und em Stiftsarchyv em Raat vo Züri übergèè, und das isch äine vo de beschte Schritt gsy, wo Züri mit ene d Macht über d Landschaft hät chöne vergröössere. </p><p>1798 isch s Änd vo de Herrschaft vo de freie Stadtrepublik Züri choo, wo <a href="/wiki/Frankreich" title="Frankreich">Frankrych</a> us de Schwyz en Aart Satelitestaat gmacht hät. D Stadt isch de Sitz vom Statthalter vom <a href="/wiki/Helvetik" class="mw-disambig" title="Helvetik">helvetische</a> Kanton Züri woorde, wo i de Gmäinde die modèrne <a href="/wiki/Politische_Gemeinde" title="Politische Gemeinde">Munizipaalgmäinde</a> ygfüert hät. Im Juni 1799 und im Septämber 1799 isch s wäret em <a href="/wiki/Zweiter_Koalitionskrieg" class="mw-redirect" title="Zweiter Koalitionskrieg">Zwäite Koalizionschrieg</a> z Züri zu groosse militèèrische Usenandersetzige zwüschet de Franzoose und de Koalizioon vo <a href="/wiki/Russland" title="Russland">Russland</a> und <a href="/wiki/%C3%96sterreich" title="Österreich">Öschtrych</a> choo, wo d Stadt zimli drunder glitte hät. D Limet isch e Zyt lang d Gränze zwüschet den ussländische Mächt gsy. Ane 1803 hät dänn de <a href="/wiki/Napoleon" class="mw-redirect" title="Napoleon">Napoleon</a> de hüttig Kanton Züri als Täil vo de <a href="/wiki/Mediation_(Geschichte)" title="Mediation (Geschichte)">Mediazioonsschwyz</a> ggründet; d Stadt Züri isch sit doo dèm Kanton syni Hauptstadt. De <a href="/w/index.php?title=Hans_Konrad_Escher&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hans Konrad Escher (Syte nid vorhande)">Hans Konrad Äscher</a> isch der eerscht Stadtpresidänt vo de nöie Stadtgmäind woorde. </p><p>1833 hät me d Uni Züri ggründet, und 1855 isch d ETH dezue choo. 1847 hät Züri wäge de <a href="/wiki/Spanischbr%C3%B6tlibahn" title="Spanischbrötlibahn">Spanischbrötlibahn</a> en eerschte Baanhoof überchoo, wo druus de hüttig Hauptbaanhoof woorden isch. </p><p>1893 und nomaal 1934 sind Oortschafte, wo grad vor de Stadt gläge sind, zu de Stadt ygmäindet woorde. 1946 hät siich Züri en umfassendi Bou- und Zooneoornig für s ganz Stadtgebiet mit de nöi ygmäindeten Oort ggèè, und scho 1924 sin d Grundsätz für de gmäinnüzig Wonigsbou gschribe woorde. </p><p>1871 isch s zum <a href="/wiki/Tonhallekrawall" title="Tonhallekrawall">Toonhalekrawall</a> choo. 1883 und 1939 hät me z Züri Schwyzerischi Landesuusstelige ghaa – dère vom 1939i säit me na hütt «d Landi» – und 1958 d <a href="/wiki/Schweizerische_Ausstellung_f%C3%BCr_Frauenarbeit" title="Schweizerische Ausstellung für Frauenarbeit">Saffa</a>, die schwyzerisch Uusstelig für d Frauenarbet. 1968 isch de <a href="/wiki/Globuskrawall" title="Globuskrawall">Globuskrawall</a> gsy. Ane 1948 isch de Flughafe Züri-Chlooten ufgange, und im ganze 20. Jarhundert hät sich d Stadt zu dère bedüütende Metropoolen und dère groosse Schwyzer Stadt und dem Wirtschaftszäntrum entwicklet, wo me hüt gchänt. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Wiirtschaft">Wiirtschaft</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=18" title="Abschnitt ändere: Wiirtschaft" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=18" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Wiirtschaft"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Zuerich_hauptbahnhof.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Zuerich_hauptbahnhof.jpg/220px-Zuerich_hauptbahnhof.jpg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Zuerich_hauptbahnhof.jpg/330px-Zuerich_hauptbahnhof.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Zuerich_hauptbahnhof.jpg/440px-Zuerich_hauptbahnhof.jpg 2x" data-file-width="590" data-file-height="400" /></a><figcaption>De Motor vo de Zürcher Wiirtschaft: de Zürcher Hauptbaanhof</figcaption></figure> <p>Züri isch d Wiirtschaftsmetropoole vo de Schwyz; me redt vo dem Wirtschaftsruum au öppe mit em änglische Naame <i>Greater Zurich Area</i>. Di beede Groossbanke <a href="/wiki/UBS" title="UBS">UBS</a> und <a href="/wiki/Credit_Suisse" class="mw-redirect" title="Credit Suisse">Credit Suisse</a> und natüürli au d <a href="/wiki/Z%C3%BCrcher_Kantonalbank" title="Zürcher Kantonalbank">Zürcher Kantonalbank</a> händ daa ire Hauptsitz. Iri Gebäude stönd am <a href="/w/index.php?title=Paradeplatz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paradeplatz (Syte nid vorhande)">Paradeplatz</a> und a de <a href="/w/index.php?title=Bahnhofstrasse&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bahnhofstrasse (Syte nid vorhande)">Baanhofstraass</a>. </p><p>D Stadt Züri isch zumene groosse Wiirtschaftszäntrum woorde, wil si s gschafft hät, i de 1850er-Jaare als äini vo den eerschte Stedt vo de Schwyz – grad öppe zäme mit <a href="/wiki/Basel" title="Basel">Basel</a> – gueti und modèèrni <a href="/wiki/Eisenbahn" title="Eisenbahn">Isebaanverbindige</a> z boue. Das isch under anderem au s Verdienscht vom <a href="/wiki/Alfred_Escher" title="Alfred Escher">Alfred Äscher</a>. Er isch nöd nu i de Regierig gsässe, sondern au Presidänt vo de Schwyzerische (de facto: zürcherische) <a href="/wiki/Schweizerische_Nordostbahn" title="Schweizerische Nordostbahn">Nordoschtbaan</a> (NOB) gsy und dezue Presidänt vo de Kreditaastalt, won er ggründet hät. Die hät de NOB s Gält ggèè, zum d Isebaane boue. Dänn hät all das müese versicheret wèèrde – en nöie Wiirtschaftszwyg isch geboore gsy. Zum Schaffe hät mer Arbäiter pruucht und die händ mit irem Konsuum wider d Wiirtschaft aakurblet. </p><p>Hüt sind fascht all Fabrike verschwunde. I der ehemaalige <i>Maschinefabrik Äscher Wyss AG</i> hät bis ane 2014 na d <i>Andritz Hydro AG,</i> früener isch das d <i>VA Tech Hydro AG</i> gsy, Turbyne produziert. (Die Firma gaat zrugg uf d <i>Sulzer,</i> wo 1969 d Äscher Wyss übernaa hätt). Übrig blibe isch na d <i>MAN Turbo,</i> wo au ursprünglig us der Äscher Wyss chunt und Turbolader produziert.<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Andersch isch d Entwicklig bi de Banke und Versicherige ggange. D <a href="/wiki/Zurich_Insurance_Group" title="Zurich Insurance Group">Zurich Insurance Group</a>, wo us em 1827 gründete <i>Versicherigs-Veräin</i> useggangen isch, isch de föiftgrööscht Versicherigskonzèèrn vo de Wält; ires schöön Verwaltigshuus staat am Mythequai. Hüt sind all groosse Schwyzer Versicherige ussert de Waadt-Versicherig i Zürcher Psitz. Au die groosse Schwyzer Banke händ sich zämegschlosse und sind hüt all z Züri dihäi. </p><p>Züri hät Arbetsoort vo wichtige Firme wie öppe der <a href="/wiki/IBM" title="IBM">IBM-Schwyz</a> mit em Sitz z Züri und em Forschigszäntrum z <a href="/wiki/R%C3%BCschlikon" title="Rüschlikon">Rüeschlike</a>, wo d Forscher scho zwäimaal en <a href="/wiki/Nobelpreis" title="Nobelpreis">Nobelprys</a> überchoo händ, und vo <a href="/wiki/Google" title="Google">Google</a>. I de Stadt sind d Zäntraale vo groosse Schwyzer Undernäme wie de <a href="/wiki/Migros" title="Migros">Migros</a>, s Mediezäntrum vo <a href="/wiki/Schweizer_Radio_und_Fernsehen" title="Schweizer Radio und Fernsehen">SRF</a> z Öörliken und d Gschäftsläitige vo Wirtschaftsverbänd vom Kanton Züri und vo de ganze Schwyz. </p><p>D Abtäilig «Wiirtschaft & Arbet» vo de Stadt Züri schrybt, d Stadt heig hüt Aarbetsplätz für öppe 380'000 Lüüt.<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><b>Bekannti Wiirtschaftslüüt us Züri</b> </p> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Barbara_Schaufelberger&action=edit&redlink=1" class="new" title="Barbara Schaufelberger (Syte nid vorhande)">Barbara Schufelbèèrger</a>, Trukeräibsitzeri</li> <li><a href="/w/index.php?title=Hans_Caspar_Escher_von_der_Linth&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hans Caspar Escher von der Linth (Syte nid vorhande)">Hans Caspar Escher von der Linth</a>, Induschtrielle, Geoloog, Inschiniöör</li> <li><a href="/wiki/Alfred_Escher" title="Alfred Escher">Alfred Escher</a>, Regierigsraat, Presidänt vo de Nordoschtbaan und de Kreditaastalt</li> <li><a href="/w/index.php?title=Franziska_Dosenbach&action=edit&redlink=1" class="new" title="Franziska Dosenbach (Syte nid vorhande)">Franziska Doosebach</a>, Schuehändleri</li> <li><a href="/wiki/Gottlieb_Duttweiler" title="Gottlieb Duttweiler">Gottlieb Duttweiler</a>, Gründer vo de <a href="/wiki/Migros" title="Migros">Migros</a>-Gnosseschafte</li> <li><a href="/wiki/Susanna_Orelli-Rinderknecht" title="Susanna Orelli-Rinderknecht">Susanna Orelli-Rinderchnächt</a>, Gründeri vom <a href="/w/index.php?title=FV-Unternehmungen&action=edit&redlink=1" class="new" title="FV-Unternehmungen (Syte nid vorhande)">Zürcher Fraueveräin</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Julius_B%C3%A4r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Julius Bär (Syte nid vorhande)">Julius Bär</a>, Bankier</li> <li><a href="/w/index.php?title=Urs_Rohner&action=edit&redlink=1" class="new" title="Urs Rohner (Syte nid vorhande)">Urs Rohner</a>, Verwaltigsraatspresidänt vo de Credit Suisse</li> <li><a href="/w/index.php?title=Karl_Schweri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Karl Schweri (Syte nid vorhande)">Karl Schweri</a>, de Läiter vom Denner-Konzèèrn</li> <li><a href="/w/index.php?title=Emil_Frey_(Unternehmer)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Emil Frey (Unternehmer) (Syte nid vorhande)">Emil Frey</a>, Mechaniker und Autohändler</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Politik">Politik</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=19" title="Abschnitt ändere: Politik" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=19" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Politik"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Stadtpolitik">Stadtpolitik</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=20" title="Abschnitt ändere: Stadtpolitik" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=20" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Stadtpolitik"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Z%C3%BCrich,_Stadthaus.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Z%C3%BCrich%2C_Stadthaus.JPG/220px-Z%C3%BCrich%2C_Stadthaus.JPG" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Z%C3%BCrich%2C_Stadthaus.JPG/330px-Z%C3%BCrich%2C_Stadthaus.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Z%C3%BCrich%2C_Stadthaus.JPG/440px-Z%C3%BCrich%2C_Stadthaus.JPG 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2048" /></a><figcaption> s Stadthuus</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Ratshaus_Zurich.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Ratshaus_Zurich.jpeg/220px-Ratshaus_Zurich.jpeg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Ratshaus_Zurich.jpeg/330px-Ratshaus_Zurich.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Ratshaus_Zurich.jpeg/440px-Ratshaus_Zurich.jpeg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="2304" /></a><figcaption>s alt Zürcher <a href="/wiki/Rathaus_(Z%C3%BCrich)" title="Rathaus (Zürich)">Rathuus</a>. Hütt ghöörts em Kanton und s isch de Tagigsoort vom Kantonsraat und au vom stedtiache Gmäindraat</figcaption></figure> <p>I de Stadt regiert de <a href="/wiki/Z%C3%BCrcher_Stadtrat" title="Zürcher Stadtrat">Stadtraat</a>; er hät sin Sitz im Stadthuus näbet em <a href="/wiki/Fraum%C3%BCnster" title="Fraumünster">Fraumöischter</a>. D Stadtpresidäntin isch d <a href="/wiki/Corine_Mauch" title="Corine Mauch">Corine Mauch</a> (Stand 2019). </p> <table class="wikitable zebra"> <caption>Mitglider vom Zürcher Stadtraat<br />(ab Juni 2018)<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </caption> <tbody><tr class="hintergrundfarbe5"> <th>Name</th> <th>Departemänt</th> <th>Partei </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Corine_Mauch" title="Corine Mauch">Corine Mauch</a> (* 1960),<br />Stadtpresidänti </td> <td>Presidiaaldepartemänt </td> <td><a href="/wiki/Sozialdemokratische_Partei_der_Schweiz" title="Sozialdemokratische Partei der Schweiz">SP</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Daniel_Leupi" title="Daniel Leupi">Daniel Leupi</a> (* 1965) </td> <td>Finanzdepartemänt </td> <td><a href="/wiki/Gr%C3%BCne_Partei_der_Schweiz" title="Grüne Partei der Schweiz">Grüeni Partei</a> </td></tr> <tr> <td>Karin Rykart (* 1971) </td> <td>Sicherhäitsdepartemänt </td> <td>Grüeni </td></tr> <tr> <td>Andreas Hauri (* 1966) </td> <td>Gsundhäits- und Umwältdepartemänt </td> <td><a href="/wiki/Gr%C3%BCnliberale_Partei" title="Grünliberale Partei">GLP</a> </td></tr> <tr> <td>Richard Wolff (* 1957) </td> <td>Tüüffbou- und Entsorgigsdepartemänt </td> <td>AL </td></tr> <tr> <td>André Odermatt (* 1960) </td> <td>Hoochboudepartemänt </td> <td>SP </td></tr> <tr> <td>Michael Baumer (* 1974) </td> <td>Departemänt vo den Industrielle Betriib (* 1974) </td> <td><a href="/wiki/FDP.Die_Liberalen" title="FDP.Die Liberalen">FDP</a> </td></tr> <tr> <td>Filippo Leutenegger (* 1952) </td> <td>Schuel- und Sportdepartemänt </td> <td>FDP </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/Raphael_Golta" title="Raphael Golta">Raphael Golta</a> (* 1975) </td> <td>Soziaaldepartemänt </td> <td>SP </td></tr></tbody></table> <p>Em Stadtraat staat d <i>Stadtschryberi</i> zur Syte. Das isch sit ane 2012 d Claudia Cuche-Curti (* 1959). Si isch d Naachfolgeri vom André Kuy.<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>D Stadtpolitik wird vom <i>Zürcher Gmäindraat</i> gmacht, wo 125 Mitglider hät. Bis 1934 hät er <i>Groosse Stadtraat</i> ghäisse. Es sind drin i de Legislatuur ab 2018 sibe politischi Parteie verträtte: Für d Legislatuur vo 2018 bis 2022 hät d SP 43 Sitz, d FDP 21, d SVP 17, di Grüen Partei 16, di Grüenliberaal Partei 14, di Alternatyv Lischte zää und d EVP vier. 2018 isch d <a href="/wiki/Christlichdemokratische_Volkspartei" title="Christlichdemokratische Volkspartei">CVP</a> s eerscht Maal nüme im Gmäindraat. De Raat informiert mit ere äigete Website über sini Tèètigkäit und sini Zämesetzig.<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Vo 2006 bis 2010 hät e chlyni Partei äxischtiert, wo <i>Partei für Züri</i> ghäisse hät. Si hät doozmaal zwoo Persoone im Gmäindraat ghaa; sidhèèr isch si i der Öffentlichkäit chuum me aktyv.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kantonspolitik">Kantonspolitik</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=21" title="Abschnitt ändere: Kantonspolitik" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=21" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Kantonspolitik"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Im <a href="/wiki/Rathaus_(Z%C3%BCrich)" title="Rathaus (Zürich)">Raathuus</a> am Limetggèè isch de <a href="/wiki/Kantonsparlament" title="Kantonsparlament">Kantonsraat</a> dihäi. Sächs vo de 18 Waalchräis, wo de Kanton für d Kantonsraatswaale feschgläit hät, sind i de Stadt Züri. </p><p>Bi de Kantonsraatswaale 2019 isch s Ergäbnis das gsy (für de ganz Kantoon): <a href="/wiki/Schweizerische_Volkspartei" title="Schweizerische Volkspartei">SVP</a> 45 Sitz, <a href="/wiki/Sozialdemokratische_Partei_der_Schweiz" title="Sozialdemokratische Partei der Schweiz">SP</a> 35 Sitz, <a href="/wiki/FDP.Die_Liberalen" title="FDP.Die Liberalen">FDP</a> 29 Sitz, <a href="/wiki/Gr%C3%BCnliberale_Partei" title="Grünliberale Partei">GLP</a> 23 Sitz, <a href="/wiki/Gr%C3%BCne_Partei_der_Schweiz" title="Grüne Partei der Schweiz">GP</a> 22 Sitz, <a href="/wiki/Christlichdemokratische_Volkspartei" title="Christlichdemokratische Volkspartei">CVP</a> 8 Sitz, <a href="/wiki/Evangelische_Volkspartei" title="Evangelische Volkspartei">EVP</a> 8 Sitz, AL 6 Sitz, <a href="/wiki/Eidgen%C3%B6ssisch-Demokratische_Union" title="Eidgenössisch-Demokratische Union">EDU</a> 4 Sitz.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zürcher_Politiker"><span id="Z.C3.BCrcher_Politiker"></span>Zürcher Politiker</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=22" title="Abschnitt ändere: Zürcher Politiker" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=22" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Zürcher Politiker"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Hans_Waldmann_Grossmuenster.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hans_Waldmann_Grossmuenster.jpg/220px-Hans_Waldmann_Grossmuenster.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hans_Waldmann_Grossmuenster.jpg/330px-Hans_Waldmann_Grossmuenster.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Hans_Waldmann_Grossmuenster.jpg/440px-Hans_Waldmann_Grossmuenster.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="750" /></a><figcaption>s Tänkmaal für de Bürgermäischter Hans Waldmann</figcaption></figure> <ul><li><a href="/wiki/Rudolf_Brun" title="Rudolf Brun">Rudolf Brun</a>, vo 1336 bis 1360 eerschte Bürgermäischter vo Züri, Schöpfer vo de Zouftverfassig</li> <li><a href="/w/index.php?title=Rudolf_St%C3%BCssi_(B%C3%BCrgermeister)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rudolf Stüssi (Bürgermeister) (Syte nid vorhande)">Rudolf Stüssi</a>, vo 1430 bis 1443 Bürgermäischter</li> <li><a href="/wiki/Hans_Waldmann" title="Hans Waldmann">Hans Waldmann</a> (1435–1489), vo 1483 bis 1489 Bürgermäischter</li> <li><a href="/wiki/Huldrych_Zwingli" title="Huldrych Zwingli">Huldrych Zwingli</a>, Reformator und Politiker</li> <li><a href="/wiki/Hans_von_Reinhard" title="Hans von Reinhard">Hans von Reinhard</a> (1755–1835), 1807 und 1813 <a href="/wiki/Landammann_der_Schweiz" title="Landammann der Schweiz">Landame vo de Schwyz</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Usteri" title="Paul Usteri">Paul Usteri</a> (1768–1831), Publizischt und Politiker</li> <li><a href="/wiki/David_von_Wyss" title="David von Wyss">David von Wyss</a> (1763–1839), vo 1814 bis 1832 Bürgermäischter, 1821 und 1827 Presidänt vo der äidgnössische <a href="/wiki/Tagsatzung" title="Tagsatzung">Tagsatzig</a></li> <li><a href="/wiki/Alfred_Escher" title="Alfred Escher">Alfred Escher</a> (1819–1882), vo 1848 bis 1850 Bürgermäischter, Tagsatzigsgsandte, Kantonsraat und Nazionalraat</li> <li><a href="/wiki/Emil_Landolt" title="Emil Landolt">Emil Landolt</a> (1895–1995), vo 1949 bis 1966 Stadtpresidänt</li> <li><a href="/wiki/Max_Weber" title="Max Weber">Max Weber</a> (1897–1974), vo 1951 bis 1954 Bundesraat</li> <li><a href="/wiki/Emil_Kl%C3%B6ti" title="Emil Klöti">Emil Klöti</a> (1877–1963), vo 1928 bis 1942 Stadtpresidänt, Nazionalraat und Ständeraat</li> <li><a href="/w/index.php?title=Emilie_Lieberherr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Emilie Lieberherr (Syte nid vorhande)">Emilie Lieberherr</a> (1924–2011), Stadtröötin und Ständeröötin</li> <li><a href="/wiki/Willy_Sp%C3%BChler" title="Willy Spühler">Willy Spühler</a> (1902–1990), vo 1959 bis 1970 Bundesraat</li> <li><a href="/w/index.php?title=Monika_Weber_(Politikerin)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Monika Weber (Politikerin) (Syte nid vorhande)">Monika Weber</a> (*1943), National- und Ständeröötin</li> <li><a href="/wiki/Moritz_Leuenberger" title="Moritz Leuenberger">Moritz Leuenberger</a> (* 1946), Regierigsraat, vo 1996 bis 2010 Bundesraat</li> <li><a href="/wiki/Kurt_M%C3%BCller_(FDP)" title="Kurt Müller (FDP)">Kurt Müller</a> (1925–2016), Jurnalischt und Politiker</li> <li><a href="/w/index.php?title=Doris_Fiala&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doris Fiala (Syte nid vorhande)">Doris Fiala</a> (* 1957), Nationalröötin</li> <li><a href="/wiki/Jacqueline_Badran" title="Jacqueline Badran">Jacqueline Badran</a>, (* 1961), Nationalröötin</li> <li><a href="/wiki/Tiana_Angelina_Moser" title="Tiana Angelina Moser">Tiana Angelina Moser</a> (* 1979), Nationalröötin</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kultur_z_Züri"><span id="Kultur_z_Z.C3.BCri"></span>Kultur z Züri</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=23" title="Abschnitt ändere: Kultur z Züri" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=23" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Kultur z Züri"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Zuerich_landesmuseum.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Zuerich_landesmuseum.jpg/200px-Zuerich_landesmuseum.jpg" decoding="async" width="200" height="295" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Zuerich_landesmuseum.jpg/300px-Zuerich_landesmuseum.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7c/Zuerich_landesmuseum.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="590" /></a><figcaption>S Schwyzerische Landesmuseum isch am Ändi vom 19. Jarhundert poue woorde.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oort_für_d_Kultur"><span id="Oort_f.C3.BCr_d_Kultur"></span>Oort für d Kultur</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=24" title="Abschnitt ändere: Oort für d Kultur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=24" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Oort für d Kultur"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Z Züri hät s en huuffe Hüüser für kultureli Zwäck: </p> <ul><li>s <a href="/wiki/Opernhaus_Z%C3%BCrich" title="Opernhaus Zürich">Ooperehuus</a></li> <li>d <a href="/w/index.php?title=Tonhalle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tonhalle (Syte nid vorhande)">Toonhale</a></li> <li>s <a href="/wiki/Schauspielhaus_Z%C3%BCrich" title="Schauspielhaus Zürich">Schauspiilhuus</a> – mit de nöie Büüni i der alte Schiffbouhale vo der ehemaalige <i>Maschinefabrik Escher Wyss AG</i> im Induschtryquartier</li> <li>d <a href="/wiki/Maag_Music_Hall" class="mw-redirect" title="Maag Music Hall">Maag Music Hall</a> i der ehemaalige <i>Zaaredlifabrik Maag</i> im Induschtryquartier bim Baanhof Hardbrugg</li> <li>d Kino</li> <li>de <a href="/w/index.php?title=Zoo_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zoo Zürich (Syte nid vorhande)">Zürizoo</a> mit de Masoalahale</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Museeè"><span id="Musee.C3.A8"></span>Museeè</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=25" title="Abschnitt ändere: Museeè" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=25" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Museeè"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Z Züri sind Museeè, wo de Schwyz, em Kanton (bsunders der Uni), de Stadt oder Privaate ghööred. </p> <ul><li>s <a href="/wiki/Schweizerisches_Landesmuseum" class="mw-redirect" title="Schweizerisches Landesmuseum">Landesmuseeum</a> grad näbet em Baanhof uf de Platzpromenaade</li> <li>s <a href="/wiki/Kunsthaus_Z%C3%BCrich" title="Kunsthaus Zürich">Kunschthuus</a></li> <li>s <a href="/wiki/Enge#«s_Museeum_«Rietberg»" title="Enge">Rietbèèrgmuseeum</a>, wo uf <a href="/wiki/Asien" title="Asien">asiaatischi</a> Kunscht spezialisiert isch</li> <li>de <a href="/wiki/Strauhof" title="Strauhof">Strauhoof</a>, wo Projäkt zu de <a href="/wiki/Literatur" title="Literatur">Literatuurgschicht</a> macht</li></ul> <p>Lueg au: <a href="/wiki/Liste_der_Museen_in_Z%C3%BCrich" title="Liste der Museen in Zürich">Lischte vo de Museeè z Züri</a> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Tonhalle-Orchester_Z%C3%BCrich.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Tonhalle-Orchester_Z%C3%BCrich.svg/220px-Tonhalle-Orchester_Z%C3%BCrich.svg.png" decoding="async" width="220" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Tonhalle-Orchester_Z%C3%BCrich.svg/330px-Tonhalle-Orchester_Z%C3%BCrich.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Tonhalle-Orchester_Z%C3%BCrich.svg/440px-Tonhalle-Orchester_Z%C3%BCrich.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="368" /></a><figcaption>s Logo vom Toonhalenorchäschter</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Musig">Musig</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=26" title="Abschnitt ändere: Musig" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=26" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Musig"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Zu de vilfältige Zürcher Musigkultur ghööree emaal di gröössere Musigformazioone, so wie s Toonhalenorchäschter, s Zürcher Chamerorchäschter, d Zürcher Simfooniker, s Akadeemisch Orcheschter Züri, d «Philharmonia» vom Ooperehuus, d Orcheschtergsellschaft Züri und s <i>Neue Zürcher Orcheschter,</i> wo 1990 für d Musigvermittlig ggründet woorden isch, zum nu emal es paar gröösseri uufzzele. </p><p>Züri hät hüt mee weder sibezg <a href="/wiki/Chormusik" title="Chormusik">Chöör</a>, aagfange bi de Zürcher Vokalischte, em Manechoor Züri, de Kantorei vom Sankt Peeter, de Zürcher Singstudänte (de Studäntegsangveräin, wo scho ane 1849 gründet woorden isch), em Zürcher Singchräis, em Bach-Kolleegium und em «collegium vocale groossmöischter» bis hi zu de Zürcher Sängerchnaabe, zum Jazzchoor «Jazzcetera», zum Schwuule Manechoor Züri «schmaz» und zu alne andere, wo zum Musigläbe byträäged.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Und wämmer jetz emaal wänd goge luege, wies dän z Züri mit de <a href="/wiki/Sprache" title="Sprache">Spraachen</a> uusgseht, wo i de Choormusig voorchömed, und bsunders wies mit der «<a href="/wiki/Alemannisch" title="Alemannisch">alemanische</a>» Singkultur staat – gmäint isch s Singe vo <a href="/wiki/Mundart" class="mw-redirect" title="Mundart">Mundart</a>stuck –, so isch z säge, as das nöd en äigeti Musigsparte für sich isch, wil de <a href="/wiki/Dialekt" title="Dialekt">Tieläkt</a> a verschidenen Oort, wo mer singt, voorchunt, je nach dèm, was d Komponischte und die, wo für d Konzèrtprogramm zueständig sind, wüntsched. </p><p>D Kantoreie und Chilechöör händ früener die <a href="/wiki/Lateinische_Sprache" title="Lateinische Sprache">latynische</a> Chilelieder gsunge; am Groossmöischter isch ane 1259 de <a href="/wiki/Konrad_von_Mure" title="Konrad von Mure">Konrad vo Muri</a> Kantor, aso Singmäischter, gsy. Er hät s «Zürcher Singbuech» für d Liturgy am Grossmöischter zämegstellt, wo im Originaal uf Latynisch <i>Breviarium chori Turicensis</i> ghäisst. Das Buech isch hüt i de Handschriftesamlig vo de <a href="/wiki/Zentralbibliothek_Z%C3%BCrich" title="Zentralbibliothek Zürich">Zäntralbiblioteek Züri</a>. Im Mittelalter isch s Groossmöischter-Stift überhaupt im <a href="/wiki/Bistum_Konstanz" title="Bistum Konstanz">Bischtum Choschtez</a>, was d Chilemusig aagaat, z vorderscht gsy. I de Reformazioon hät me nach em Wile vom Zwingli s Singe vo de Chöör i de Gottesdienscht abgschafft und ane 1528 hät me au d Orglen us em Groossmöischter usegrisse. Eerscht mit de Zyt isch d Chilemusig z Züri wider ygfüert woorde, und jetz hät men mängmal au uf Tüütsch gsunge.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Am Aafang hät me i de wältliche Choorkonzèrt, sit em spaate 18. Jarhundert, und dän au a de groosse Gsangsfäscht zmäischt di hoochtüütsche Lieder voorträit, wo vo de groosse Tichter und Komponischten uufgsetzt woorde sind. S eerscht Äidgnössisch Gsangsfäscht isch 1843 z Züri duregfüert woorde.<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Au ane 1858, 1880, 1905 und 1973 sind die nazionaale Fäscht wider z Züri gsy. 1899 isch au de Zürcher Kantonaalgsangveräin entstande.<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Z Züri hät scho vorhèèr der eerscht grooss Mäischter vom Choorgsang i de Schwyz (was doozmaal natüürli nu für d Manechöör tänkt gsy isch) gwürkt, de <a href="/wiki/Hans_Georg_N%C3%A4geli" title="Hans Georg Nägeli">Hans Georg Nägeli</a>, wo sys Tänkmaal hüt uf de Hoohe Promenaade z Züri hät. Syn Naychlass isch i de Zäntraalbiblioteek z Züri underpraacht. Er hät als Komponischt und au grad na als Musigverleger gschaffet. Vo im hämmer us de <a href="/wiki/Liederbuch" title="Liederbuch">Liederbüechli</a>, wo-n-er useggèè het, vil Lieder, wo me hütt als beliebti <a href="/wiki/Volkslied" title="Volkslied">Volchslieder</a> na guet gchänt, wie öppe s «Freut euch das Lebens» und s Chilelied «Lobt froh den Herrn, ihr jugendlichen Chöre». De Nägeli hät z Züri ane 1805 s Musiginschtituut ggründet und ane 1810 de Manechoor. Er isch au bi den Aafäng vo der Allgemäine Musig-Gsellschaft Züri, wo 1812 ggründet woorden isch, deby gsy. Syni Lieder hät er ali uf hoochtüütsch gschribe, und si händ di grooss Schwyzer Choorbewegig im 19. Jarhundert entschäidend prèègt. Z Züri hät dänn de «Gmischt Choor» sit synere Gründig ane 1863 als Voorryyter druff glueget, zäme mit de Mane au d Fraue la z singe, aber alewyl konsequänt mit hoochtüütscher Musig – und dezue ane singt er au na Gsäng i andere Hoochspraache.<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Näbet de klassische tüütsche <a href="/wiki/Lied" title="Lied">Lieder</a> und de Schwyzer Choorlieder wie dène vom Nägeli und vo andere Komponischte händ d Mundaartlieder, wo im Land susch scho sit langem bekannt gsy sind, i de Repertoire vo de Chöör äigetli eerscht im 20. Jarhundert so richtig Platz gfunde. Tank de Liederbüecher wie öppen em <a href="/wiki/Im_R%C3%B6seligarte" title="Im Röseligarte">Rööseligaarte</a> vom Bèèrner Gèrmanischt <a href="/wiki/Otto_von_Greyerz" title="Otto von Greyerz">Otto vo Greyerz</a> sind die eltere Mundartlieder wider mee bekannt woorde. Und vo vil Schwyzer Mundaartschriftsteller sind naadisnaa alewyl nöii Lieder und grad au speziell Chindeliedli für s privaat Singe und d Schuel dezuechoo. Vo de Tichteri <a href="/wiki/Sophie_Haemmerli-Marti" title="Sophie Haemmerli-Marti">Sophie Haemmerli-Marti</a>, wo sälber au langi Zyt z Züri gläbt hät, irne Gedicht sind vil vo Komponischte vertoont woorde, wo dänn zu nöie Volchslieder woorde sind. De Komponischt <a href="/wiki/Artur_Beul" title="Artur Beul">Artur Beul</a> hät spööter zeerscht für d Schuel schööni Lieder gschribe, wo wytume bekannt sind, grad au öppe wäge de Konzèrt vo de <a href="/w/index.php?title=Geschwister_Schmid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Geschwister Schmid (Syte nid vorhande)">Gschwüschterte Schmid</a>, wo em Beul syni Lieder wie «Stägeli uf, Stägeli ab» oder «Übre Gotthard flüged Bräme» legendèèr gmacht händ. Und e groossi Rolle spiled i de Tüütschschwyz es paar Melodye vo erfolgryche Tieläkttheaater wie de «Chlynen Oopere vom Dörfli z Züri», wo mit de Musig vom <a href="/wiki/Paul_Burkhard" title="Paul Burkhard">Paul Burkhard</a> ane 1952 im Schauspilhuus Züri uuruufgfüert woorden isch. I dèm Stuck chunt e ganzi Räije vo Mundaartlieder vor, wo me nöd vergisst, so wie «Mis Dach isch de Himmel vo Züri […] und Züri, ganz Züri mis Huus», wo de <a href="/wiki/Werner_Wollenberger" title="Werner Wollenberger">Werner Wulebèèrger</a> gschribe hät.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> I der Interpretazioon vom <a href="/wiki/Zarli_Carigiet" title="Zarli Carigiet">Zarli Carigiet</a> isch das en Schwyzer Evergreen woorde. Dezue ane sind sit de letschte Jarzäänt vom 20. Jarhundert Schwyzer Liedermacher populèèr gsy, so wie de Zürcher Musiggaberettischt <a href="/wiki/Blues_Max" title="Blues Max">Blues Max</a> und der <a href="/wiki/Andrew_Bond" title="Andrew Bond">Andrew Bond</a>. </p><p>Äine vo de bekantischte Zürcher Chinderchöör chunt nöd us de Stadt Züri sälber – es isch ja au i de Kultuur eso, dass s Stadtläbe nöd a de politische Gränzen ufhört – sondern us de Naachbergmäind grad im Weschte näbet Züri im Limettaal une: es isch de Choor <a href="/wiki/Schlieremer_Chind" title="Schlieremer Chind">Schlieremer Chind</a>, wo ane 1957 vom Lehrer und Gabarettischt Werner von Aesch zäme mit em Zürcher Musigverleger Hans Jecklin ggründet woorden isch. Er isch äine vo de Läiter vom renomierte <i>Musighuus Jecklin</i> vo Züri gsy.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> D Schlieremer Chind händ nöd nu im Kanton Züri, sondern i de ganze Tüütschschwyz alti und ganz nöii Chindelieder uufgfüert und bim Jecklin uf Schallplatte, Toonbändli und CeeDee chönen usegèè. </p><p>En anders groosses und tradizioonsrychs Musighuus vo Züri isch de <i>Musig Hug,</i> wo scho ane 1807 als Nachfolger vom Verlaag vom Hans Georg Nägeli ggründet woorden isch und wo sis Gschäft am Limetggèè hät. Ane 2017 hät d Firma <i>Musigpunkt AG</i> vo <a href="/wiki/Luzern" title="Luzern">Luzärn</a> de Musig Hug übernaa.<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Gwüss s populèèrscht Schwyzer Liederbuech für Chind isch s «Chömed Chinde, mir wänd singe», wo de Musig Hug ane 1946 s eerscht Maal useggèè hät. I dèm Buech sind zum Täil hoochtüütschi und zum Täil Mundartliedli din; grad s eerscht isch vo de Sophie Haemmerli-Marti mit de Musig vom Karl Weber; es ghäisst: «Schneeglöggli lüüt»; anderi sind vom <a href="/wiki/Josef_Reinhart" title="Josef Reinhart">Josef Reinhart</a> und vo de <a href="/wiki/Johanna_Spyri" title="Johanna Spyri">Johanna Spyri</a>. </p><p>Liederbüecher mit Mundaartstuck hät au de Leermittelverlaag Züri useggèè. Äis vo ane 2016 ghäisst «Eifach singe», en anders «Suneschtraal tanz emal». </p><p>I de Zürcher Choorkultur sind vil Spraache verträtte, näbet den alte Spraache und den andere Schwyzer Landesspraache grad i de nöiere Underhaltigsmusig und im Jazz immer mee au s <a href="/wiki/Englische_Sprache" title="Englische Sprache">Änglisch</a>. Und eerscht rächt vil Spraache wèèrded vom «Choor vo de Nazioone z Züri» ggsunge. Das isch es nöis Ensemble, wo ane 2011 ggründet woorden isch und wo Lüüt us alne mögliche Hèèrkumpftsländer uufnimt. Es sind jetz Persoone us öppe zwänzg Länder deby, wo i de Konzèrt Lieder vo irne Kultuure voorträäget.<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>S «Forum Alti Musig Züri», e Veräin, wo ane 1994 ggründet woorden isch, tuet Musig us früenere Jarhunderte, vom Gregoriaanische Choral us em Mittelalter über Tanzmusig vo de Barockzyt bis zu der alte Volchsmusig uuffüere und au nöiaartigi Interpretazioone vo dène Musigrichtige möglich mache. Mit syne Konzèrt bringt s Forum Alti Musig Züri Künschtler us vilne Länder i d Schwyz.<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg/220px-Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg/330px-Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg/440px-Fraum%C3%BCnster_-_Innenansicht_2011-08-07_17-47-18_ShiftN2.jpg 2x" data-file-width="3666" data-file-height="2444" /></a><figcaption>d Oorgle vo de Fraumöischter-Chile</figcaption></figure> <p>I de vile Chile vo de Zürcher Chilegmäinden und Pfareie organisiered verschideni Aktööre näbet de musikaalische Gstaltig vo de Gottesdienscht au na spezielli Programm für d <a href="/wiki/Kirchenmusik" title="Kirchenmusik">Chilemusig</a>, grad au i de vier Altstadtchile Groossmöischter, Fraumöischter, Sankt Peeter und Prediger, wo under em Motto «Musig zmitzdinn» zämeschaffet. I de Stadt stönd i de vile Chile en huuffe groossi und schööni <a href="/wiki/Orgel" title="Orgel">Oorgle</a> mit underschidliche Klangfaarbe, vo de Barockorgle im Groossmöischter bis hii zu modèrnen Inschtrumänt i de nöiere Quartierchile, und so guet wie all wèèrded für Konzèrt pruucht, wie zum Byschpiil d Orgle vo de chrischtkatolische Auguschtynerchile i der Altstadt.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De Zürcher Verband vo de Chilemusiker ZKMV förderet s aktuell Schaffe uf dèm Gebiet, und mit so Programm wie em Weppewèèrb «Klang & Gloria» vo de Zürcher Chilegmäinde und de ZHDK, de Zürcher Hoochschuel vo de Künscht, suecht me nach nöie Möglichkäite vo de Chilemusig.<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Z Züri hätt d Diskussion über d Bedüütig vo de Chilemusig a langi Tradizioon. Es gaat daadeby au um d vil diskutiert Fraag, wie sich de Zwingli zu de Musig i de Chile gstellt hät.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>E bsunderi Oorgle isch die im groosse Saal vo de Toonhale. Scho i der alte Toonhale vo Züri isch ane 1872 en Oorgle ypout woorde. Bim Nepomuk Kuen, wo z <a href="/wiki/M%C3%A4nnedorf" title="Männedorf">Mänidorf</a> en Oorgleboufirma ggründet hät, wo hüt na i de Schwyz und drüberuse vil z tue hät, isch die Toonhalenorgle bstellt woorde. Ane 1895, wo di nöi Toonhale pout woorden isch, hät me das grooss Instrumänt detane züglet. Spööter isch si is Neumöischter choo, wo me für d Toonhale an anderi Orgele hät la mache. A die händ sich d Organischte und d Orcheschter, wo da spilet, scho lang gwönt ghaa, und drum isch e rächti Kontrovèrse drum entstande, wo d Kongrässhuusgsellschaft vor Churzem pschlosse hät, si well nach de Restaurierig vo de Toonhale, wo 2017 aagfange hät, wider en nöieri Oorgle psoorge. Das Instrumänt chunt dänn wider vom Kuen. </p><p>Bi de Chile händ täilwys au d <a href="/wiki/Glocke" title="Glocke">Gloggen</a> uf de Tüürm e Bedüütig als Musiginstrumänt. Die eltischti Glogge vom Sankt Peeter chunt us em Jaar 1294; hüt isch si aber nümen uf dem sim Chiletuurm, sondern im Landesmuseum. S nöi Gglüüt vo dere Chile hät d Gloggegüüsserei Chäller ane 1880 ggosse.<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Nöd zum tradizinälle Lüüte, sondern für s Abspile vo Melodye sind d Gloggespiil daa, wos äis am Egge vom Juwelier Churz a de Baanhofstraass hät. Das isch ane 1982 ygweit woorde und isch es Gschänk vom Armin Kurz a d Stadt Züri gsy. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Stadtjugendmusik_Z%C3%BCrich_-_Sechsel%C3%A4uten_2012_-_Lindenhof_2012-04-15_18-21-56_(P7000).JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Stadtjugendmusik_Z%C3%BCrich_-_Sechsel%C3%A4uten_2012_-_Lindenhof_2012-04-15_18-21-56_%28P7000%29.JPG/220px-Stadtjugendmusik_Z%C3%BCrich_-_Sechsel%C3%A4uten_2012_-_Lindenhof_2012-04-15_18-21-56_%28P7000%29.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Stadtjugendmusik_Z%C3%BCrich_-_Sechsel%C3%A4uten_2012_-_Lindenhof_2012-04-15_18-21-56_%28P7000%29.JPG/330px-Stadtjugendmusik_Z%C3%BCrich_-_Sechsel%C3%A4uten_2012_-_Lindenhof_2012-04-15_18-21-56_%28P7000%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Stadtjugendmusik_Z%C3%BCrich_-_Sechsel%C3%A4uten_2012_-_Lindenhof_2012-04-15_18-21-56_%28P7000%29.JPG/440px-Stadtjugendmusik_Z%C3%BCrich_-_Sechsel%C3%A4uten_2012_-_Lindenhof_2012-04-15_18-21-56_%28P7000%29.JPG 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a><figcaption>es Suusafoon vo de StadtJugetMusik Züri</figcaption></figure> <p>Näbet de klassische Orchäschter hät Züri au Musigveräin, wo als <a href="/wiki/Blasmusik" title="Blasmusik">Blaasmusigformazioone</a> organisiert sind. D «Stadtmusig Züri» isch ane 1846 ggründet woorde und tritt öppen emal bi repräsentatyven Aaläss vo de Stadt und au vo de Kantonsbhöörden uuf.<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>88<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Si spilt tradizionelli Blaasmusigwèèrch und au nöieri Musig. Das mached au die mäischte anderi Musigveräin, so wie d «Stadtharmonie Züri Oerlike-Seebach», wo 1884 i de doozmaal na sälbständige Gmäind <a href="/w/index.php?title=Oerlikon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oerlikon (Syte nid vorhande)">Öörliken</a> aagfange hät und wo hüt zu de beschte Musigveräin vo de Schwyz ghöört.<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>89<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> D Zürcher Blaasmusigveräin händ i de Stadt en äigete Fachverband pildet, de «Blaasmusigverband vo de Stadt Züri». Dèè hät 21 Sekzioone als Mitglider.<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>90<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Was die aktuell Musig aagaat, gits z Züri näbet de verschidene Musigveräin bsunders na sit 1978 d <i>Wèèrchstatt für di improvisiert Musig</i><sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>91<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> und sit ane 1986 d «Dääg vo de nöje Musig»,<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>92<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> und s «Collegium Novum Zürich», es Ensemble für zytgnössischi Musig, wo ane 1993 ggründet woorden isch und wo au im Ussland uuftritt.<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>93<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Und Züri hät e starchi Technoszene (psunders bekant isch d Zürcher <a href="/wiki/Street_Parade" title="Street Parade">Street Parade</a>). </p><p>I de Stadt wird au sit langem scho <a href="/wiki/Jazz" title="Jazz">Jazz</a> gspilt; s <a href="/wiki/Jazz_Festival_Z%C3%BCrich" title="Jazz Festival Zürich">Jazz Festival Züri</a> isch e legendèèrs Musigfäscht i de zwäite Helfti vom 20. Jarhundert gsy. Hüt cha mer die Musig i de Jäzzklüb wie öppen em <i>Moods</i> lose, wo ane 1992 gründet woorden isch und wo s amerikaanisch <i>Downbeat Magazin</i> im 2011i als äini vo de «beschte Adrässe für de Jazz wältwyt» bezäichnet hät (das isch i de Lischte «150 best jazz venues world wide»),<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">[</span>94<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> und am «Jazznojazz»-Festivaal, wo sit ane 1998 alewyl im Hèrbscht stattfindt und wo amigs berüemti Jäzzmusiker in e paar Konzèrt im ZKB Club i de ZHDK a de Pfingschtwäidstraass und i de Gässneralee am Schanzegraben öppis vo irere Kunscht zäiged; de Hauptsponser vom «Jazznojazz»isch d Zürcher Kantonalbank.<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite-bracket">[</span>95<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Au Open-Air-Konzèèrt und <a href="/wiki/Hip-Hop_in_Z%C3%BCrich" title="Hip-Hop in Zürich">Hip-Hopper</a> gits i de Stadt.<sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite-bracket">[</span>96<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Neui Mundartlieder händ öppe de vilsytig Zürcher Musiker <a href="/wiki/Toni_Vescoli" title="Toni Vescoli">Toni Vescoli</a> und de Zürcher Räpper <a href="/wiki/Bligg" title="Bligg">Bligg</a> gmacht. </p><p>Musig studiere chamer z Züri am Konsi (em MKZ), äinere vo de Musigschuele vo de Stadt,<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">[</span>97<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> und a de ZHDK, de Zürcher Hoochschuel vo de Künscht. Si büütet en Uusbildig aa i de Klassische Musig, i de Schuelmusig und i de <a href="/wiki/Kirchenmusik" title="Kirchenmusik">Chilemusig</a>, i Jazz und Pop, für Komposizioon und Musigtheory, und au für d Toonmäischter.<sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Als Musigpedäagooge händ z Züri näbet anderne de <a href="/wiki/Erhart_Ermatinger" title="Erhart Ermatinger">Erhart Ermatinger</a> und de Komponischt und Choorläiter <a href="/wiki/Rudolf_Schoch_(Musikp%C3%A4dagoge)" title="Rudolf Schoch (Musikpädagoge)">Ruedolf Schoch</a> gwürkt. </p><p>D Schwyzer Volchsmusig isch i de Stadt Züri au verträtte. En bekante Zürcher Musiker isch der <a href="/wiki/Edi_B%C3%A4r" title="Edi Bär">Edi Bär</a>. I de Volchsmusigveräin wie em Jodelklub «Sängerrundi Züri» (ggründet ane 1934) und de Stadtzürcher Jodlerveräinigung (ggründet ane 1937), de Konzèrt vo tradizioneller Schwyzer Musig, im Fèèrnsee und öppen au bi groossen Aaläss im <a href="/w/index.php?title=Hallenstadion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hallenstadion (Syte nid vorhande)">Halestaadion</a> chamer die Musig ghööre. </p><p>Und dän isch na z säge, dass Züri syni alti Musigkultuur, und au die vo de Schwyz, uf verschideni Aarte tuet dokumäntiere. En wichtigi Role spilt daadeby d Musigabtäilig vo de Zäntralbiblioteek. D Biblioteek hät ane 1917 d Büecher vo der Algemäine Musig-Gsellschaft Züri überchoo, und au vo anderne Syte sind Quäle vo de Musiggschicht i d Samlig cho. Me findt daa Liederbüecher ab em 16. oder 17. Jarhundert. Im 1971i hät si di äigetlich Musigabtäilig ygrichtet, wo vil Underlaage vo Musighüüser, Naachläss vo Komponischte und vo Musigforscher, s Archyv vo de Zürcher Liederbuech-Aastalt und verschideni Samlige vo Musignoote uufbhaltet, zum Byschpiil die vom Konsi und die vo de Toonhale. </p><p>E ganz e rychi Musigsamlig hät z Züri d Dokumäntazioons- und Archyvabtäilig vom Schwyzer Fèèrnsee, wo Pricht und Sändige, au über Konzèrt und Musiker, us öppe sächzg Jaar uufbhaltet.<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite-bracket">[</span>100<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Projäkt_und_Akzioone"><span id="Proj.C3.A4kt_und_Akzioone"></span>Projäkt und Akzioone</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=27" title="Abschnitt ändere: Projäkt und Akzioone" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=27" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Projäkt und Akzioone"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Z Züri sind vo Zyt zu Zyt groossi Kulturprojäkt z’stand choo. E spektakulèèri Sach isch d Wüsseschaftsuusstelig «Fänomena» vo ane 1984 gsy, wo d ETH Züri und d <a href="/wiki/%C3%89cole_Polytechnique_F%C3%A9d%C3%A9rale_de_Lausanne" class="mw-redirect" title="École Polytechnique Fédérale de Lausanne">ETH Lausanne</a> zäme mit der Uni Züri und anderne Partner ganz vil tächnischi und natuurwüsseschaftlichi Sache im Park am Zürihorn uufgstellt händ. Die Attraktzioone sind so guet aachoo, as me d Uusstelig dän au na z <a href="/wiki/S%C3%BCdafrika" title="Südafrika">Südafrika</a>, z <a href="/wiki/Rotterdam" title="Rotterdam">Rotterdam</a> und an andernen Oorte zäiget hät. </p><p>Ane 1991 isch uf der Almänd bi Züri-Bruunau wider e groossi Schau zu wüsseschaftliche Theeme z gsee gsy, d «Heureka». Es risigs Zält mit de Form vo sibe hööche Chegel, wo mit Plastiggblache teckt gsy isch, und en groosse Holzturm, de «Galileo-Turm», sind die ydrükliche Haupttäil vo der Uussteligsarchitäktuur gsy.<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite-bracket">[</span>101<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>D City Veräinigung füert alewyl wider Akzioone dure, zum d Inestadt mit originelle Sache z verschönere. Mit künschtlerischen Objäkt söled Turischten anegholt und der Umsatz vo de Gschäft verbesseret wèèrde. Aagfange hät das mit <a href="/wiki/L%C3%B6we" title="Löwe">Löie</a> (1986), dänn sind <a href="/wiki/Kuh" class="mw-redirect" title="Kuh">Chüe</a> (1998), <a href="/w/index.php?title=Bank&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bank (Syte nid vorhande)">Bänk</a> (2001) und zletscht im Summer 2005 mee weder 500 <a href="/w/index.php?title=Teddyb%C3%A4r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teddybär (Syte nid vorhande)">Teddybääre</a> i de Straassen uufgstelt woorde. Im 2009i händ s dänn Bluemetöpf uufgstellt, vo Künschtler aagmaaleti Chübel, gröösser als en Mäntsch. Aber es hät chuum me öpper begäischteret. </p><p>Im April 2014 isch nach ere groosse Kontrovèrse i de Nööchi vom Raathuus a de Limet en <a href="/wiki/Z%C3%BCrcher_Hafenkran" title="Zürcher Hafenkran">Hafechraane</a> ufgschtellt woorde, wo men äxtra für die Kunschtakzioon us em Hafe vo der <a href="/wiki/Ostsee" title="Ostsee">Oschtsee</a>stadt <a href="/w/index.php?title=Rostock&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rostock (Syte nid vorhande)">Rostock</a> uf Züri praacht hät. Im Jaar drufabe isch de Chraane wider usenandgnaa woorde, und d Täili hät men im <a href="/wiki/Stahl" title="Stahl">Staalwèèrch</a> z <a href="/wiki/Gerlafingen" title="Gerlafingen">Gerlafinge</a> verwärtet. </p><p>D <a href="/wiki/Z%C3%BCrcher_Kantonalbank" title="Zürcher Kantonalbank">Zürcher Kantonalbank</a> plaanet a irem Jubilèèum ane 2020 e gwüssi Zyt lang wider emaal e Säilbaan über de See zwüschet em Mytheggèè und em Zürihorn la faare – si säit ere d «ZüriBahn» –, grad öppen esoo wie s scho mal äini bi de <a href="/wiki/Schweizerische_Landesausstellung_1939" title="Schweizerische Landesausstellung 1939">Landi 39</a> und bi de «G59» ghaa hät.<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">[</span>102<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Die Idee chunt z Züri nöd bi allne guet aa, psunders au wil d Baanstazioon uf de rächte Seesyte zmitzt uf d Blatterwise sell hiichoo, wo amigs bi schöönem Wätter vole Lüüt isch.<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>103<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:Kugelbrunnen_(Z%C3%BCrichhorn)_2010-10-08_17-16-08.JPG" class="mw-file-description" title="de Chugelebrunne am Zürihorn, es Objäkt vo de «Fänomena» ane 1984"><img alt="de Chugelebrunne am Zürihorn, es Objäkt vo de «Fänomena» ane 1984" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Kugelbrunnen_%28Z%C3%BCrichhorn%29_2010-10-08_17-16-08.JPG/120px-Kugelbrunnen_%28Z%C3%BCrichhorn%29_2010-10-08_17-16-08.JPG" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Kugelbrunnen_%28Z%C3%BCrichhorn%29_2010-10-08_17-16-08.JPG/180px-Kugelbrunnen_%28Z%C3%BCrichhorn%29_2010-10-08_17-16-08.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/93/Kugelbrunnen_%28Z%C3%BCrichhorn%29_2010-10-08_17-16-08.JPG/240px-Kugelbrunnen_%28Z%C3%BCrichhorn%29_2010-10-08_17-16-08.JPG 2x" data-file-width="4288" data-file-height="2848" /></a></span></div> <div class="gallerytext">de Chugelebrunne am Zürihorn, es Objäkt vo de «Fänomena» ane 1984</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:B%C3%A4r-Skifahrer.jpg" class="mw-file-description" title="Schyfaarer-Bäär"><img alt="Schyfaarer-Bäär" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/B%C3%A4r-Skifahrer.jpg/90px-B%C3%A4r-Skifahrer.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/B%C3%A4r-Skifahrer.jpg/135px-B%C3%A4r-Skifahrer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/B%C3%A4r-Skifahrer.jpg/180px-B%C3%A4r-Skifahrer.jpg 2x" data-file-width="768" data-file-height="1024" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Schyfaarer-Bäär</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:2014-04-18-Havengruo_(Foto_Dietrich_Michael_Weidmann)_066.JPG" class="mw-file-description" title="de Zürcher Hafechraaane"><img alt="de Zürcher Hafechraaane" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/2014-04-18-Havengruo_%28Foto_Dietrich_Michael_Weidmann%29_066.JPG/80px-2014-04-18-Havengruo_%28Foto_Dietrich_Michael_Weidmann%29_066.JPG" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/2014-04-18-Havengruo_%28Foto_Dietrich_Michael_Weidmann%29_066.JPG/120px-2014-04-18-Havengruo_%28Foto_Dietrich_Michael_Weidmann%29_066.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/2014-04-18-Havengruo_%28Foto_Dietrich_Michael_Weidmann%29_066.JPG/160px-2014-04-18-Havengruo_%28Foto_Dietrich_Michael_Weidmann%29_066.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="3872" /></a></span></div> <div class="gallerytext">de Zürcher Hafechraaane</div> </li> </ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Johann_Martin_Usteri_-_Dichter.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Johann_Martin_Usteri_-_Dichter.jpg/220px-Johann_Martin_Usteri_-_Dichter.jpg" decoding="async" width="220" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Johann_Martin_Usteri_-_Dichter.jpg/330px-Johann_Martin_Usteri_-_Dichter.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Johann_Martin_Usteri_-_Dichter.jpg/440px-Johann_Martin_Usteri_-_Dichter.jpg 2x" data-file-width="795" data-file-height="922" /></a><figcaption>de <a href="/wiki/Johann_Martin_Usteri" title="Johann Martin Usteri">Johann Martin Usteri</a>, äine vo den eerschte Zürcher Mundartautoore</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bekannti_Persoone_us_Züri"><span id="Bekannti_Persoone_us_Z.C3.BCri"></span>Bekannti Persoone us Züri</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=28" title="Abschnitt ändere: Bekannti Persoone us Züri" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=28" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Bekannti Persoone us Züri"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Arthur_Baur" title="Arthur Baur">Arthur Baur</a>, Schurnalischt und Schriftsteller</li> <li><a href="/wiki/Maximilian_Oskar_Bircher-Benner" title="Maximilian Oskar Bircher-Benner">Maximilian Oskar Bircher-Benner</a>, Aarzt</li> <li><a href="/wiki/Blues_Max" title="Blues Max">Blues Max</a>, Gaberetischt, Sänger und Musiker</li> <li><a href="/wiki/Robert_Blum" title="Robert Blum">Robert Blum</a>, Komponischt</li> <li><a href="/wiki/Heinrich_Brennwald" title="Heinrich Brennwald">Heinrich Brennwald</a>, Chronischt</li> <li><a href="/wiki/Georg_B%C3%BCchner" title="Georg Büchner">Georg Büchner</a>, Dramatiker</li> <li><a href="/wiki/Heinrich_Bullinger" title="Heinrich Bullinger">Heinrich Bullinger</a>, Reformaator und Theologyprofässer</li> <li><a href="/wiki/Paul_Burkhard" title="Paul Burkhard">Paul Burkhard</a>, Komponischt</li> <li><a href="/wiki/August_Corrodi" title="August Corrodi">August Corrodi</a>, Dichter</li> <li><a href="/wiki/Anne_Cuneo" title="Anne Cuneo">Anne Cuneo</a>, Schriftstellerin und Reschissöörin</li> <li><a href="/wiki/Erhart_Ermatinger" title="Erhart Ermatinger">Erhart Ermatinger</a>, Komponischt</li> <li><a href="/wiki/Max_Frisch" title="Max Frisch">Max Frisch</a>, Schriftsteller und Architäkt</li> <li><a href="/wiki/Heinrich_Gretler" title="Heinrich Gretler">Heinrich Gretler</a>, Schauspiler</li> <li><a href="/wiki/Rudolf_H%C3%A4gni" title="Rudolf Hägni">Rudolf Hägni</a>, Lehrer und Dichter</li> <li><a href="/wiki/Felix_Hemmerlin" title="Felix Hemmerlin">Felix Hemmerlin</a>, Theoloog und Schriftsteller</li> <li><a href="/wiki/Markus_Hediger" title="Markus Hediger">Markus Hediger</a>, Übersetzer und Schriftsteller</li> <li><a href="/wiki/Hildegard_(Tochter_Ludwigs_des_Deutschen)" title="Hildegard (Tochter Ludwigs des Deutschen)">Hildegard</a>, di eerscht Äptissi vom Fraumöischter</li> <li><a href="/wiki/Carl_Gustav_Jung" title="Carl Gustav Jung">Carl Gustav Jung</a>, Psichiaater</li> <li><a href="/wiki/Gottfried_Keller" title="Gottfried Keller">Gottfried Keller</a>, Staatsschryber und Schriftsteller</li> <li><a href="/wiki/Margrit_L%C3%A4ubli" title="Margrit Läubli">Margrit Läubli</a>, Schauspileri</li> <li><a href="/wiki/Elias_Landolt_(Forstwissenschaftler)" title="Elias Landolt (Forstwissenschaftler)">Elias Landolt</a>, Foorschtwüsseschafter</li> <li><a href="/wiki/Elias_Landolt_(Geobotaniker)" title="Elias Landolt (Geobotaniker)">Elias Landolt</a>, Geobotaaniker</li> <li><a href="/wiki/Johann_Caspar_Lavater" title="Johann Caspar Lavater">Johann Caspar Lavater</a>, Pfaarer und Schriftsteller</li> <li><a href="/wiki/Emilie_Locher-Werling" title="Emilie Locher-Werling">Emilie Locher-Werling</a>, Mundartschriftstelleri</li> <li><a href="/wiki/Rolf_Lyssy" title="Rolf Lyssy">Rolf Lyssy</a>, Reschissöör und Filmmacher</li> <li><a href="/wiki/R%C3%BCdiger_Manesse_der_%C3%84ltere" title="Rüdiger Manesse der Ältere">Rüdiger Manesse</a>, Ritter und Raatsherr</li> <li><a href="/wiki/Conrad_Ferdinand_Meyer" title="Conrad Ferdinand Meyer">Conrad Ferdinand Meyer</a>, Dichter</li> <li><a href="/wiki/Hans_Georg_N%C3%A4geli" title="Hans Georg Nägeli">Hans Georg Nägeli</a>, Komponischt und Verleeger</li> <li><a href="/wiki/Johann_Heinrich_Pestalozzi" title="Johann Heinrich Pestalozzi">Johann Heinrich Pestalozzi</a>, Pädagoog</li> <li><a href="/wiki/Regelinda" title="Regelinda">Regelinda</a>, Grääfin, Herzogin vo Schwaabe und Äptissi vom Fraumöischter</li> <li><a href="/wiki/Samir" title="Samir">Samir</a>, Reschissöör und Filmmacher</li> <li><a href="/wiki/Rudolf_Schoch_(Musikp%C3%A4dagoge)" title="Rudolf Schoch (Musikpädagoge)">Rudolf Schoch</a>, Musikpädagoog</li> <li><a href="/wiki/Gisela_von_Spiegelberg" title="Gisela von Spiegelberg">Gisela vo Spiegelbèrg</a>, Äptissi vom Fraumöischter</li> <li><a href="/wiki/Johanna_Spyri" title="Johanna Spyri">Johanna Spyri</a>, Schriftstelleri</li> <li><a href="/wiki/Ludwig_Tobler" title="Ludwig Tobler">Ludwig Tobler</a>, Spraachwüsseschaftler und Volchskundler</li> <li><a href="/wiki/Johann_Martin_Usteri" title="Johann Martin Usteri">Johann Martin Usteri</a>, Mundartschriftsteller</li> <li><a href="/wiki/Traugott_Vogel" title="Traugott Vogel">Traugott Vogel</a>, Schriftsteller</li> <li><a href="/wiki/Paul_Wehrli" title="Paul Wehrli">Paul Wehrli</a>, Lehrer und Mundartschriftsteller</li> <li><a href="/wiki/Katharina_von_Zimmern" title="Katharina von Zimmern">Katharina vo Zimmern</a>, di letscht Äptissi vom Fraumöischter</li> <li><a href="/wiki/Huldrych_Zwingli" title="Huldrych Zwingli">Huldrych Zwingli</a>, Reformaator</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Datei:Z%C3%BCrich_Marathon_2011_-_Luft_Totale_Bellevue.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Z%C3%BCrich_Marathon_2011_-_Luft_Totale_Bellevue.JPG/220px-Z%C3%BCrich_Marathon_2011_-_Luft_Totale_Bellevue.JPG" decoding="async" width="220" height="137" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Z%C3%BCrich_Marathon_2011_-_Luft_Totale_Bellevue.JPG/330px-Z%C3%BCrich_Marathon_2011_-_Luft_Totale_Bellevue.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Z%C3%BCrich_Marathon_2011_-_Luft_Totale_Bellevue.JPG/440px-Z%C3%BCrich_Marathon_2011_-_Luft_Totale_Bellevue.JPG 2x" data-file-width="2126" data-file-height="1328" /></a><figcaption>am ene Züri Marathon</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sport">Sport</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=29" title="Abschnitt ändere: Sport" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=29" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Sport"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Im <a href="/wiki/Sport" title="Sport">Sport</a> büütet d Stadt Züri vill, es git mee weder 20 verschideni Fuessballklüpp, di bekanntischte sind de <a href="/wiki/FC_Z%C3%BCrich" title="FC Zürich">FC Züri</a> und d <a href="/wiki/Grasshoppers" class="mw-redirect" title="Grasshoppers">Grasshoppers</a>; im Yshockey ghäisst de grooss Klub «ZSC Lions». Internazionaal hät im Volleyball d Frauemannschaft «<a href="/w/index.php?title=VBC_Vol%C3%A9ro_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="VBC Voléro Zürich (Syte nid vorhande)">Voléro</a>» vil Erfolg. D <a href="/w/index.php?title=GC_Amicitia_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="GC Amicitia Zürich (Syte nid vorhande)">Amicitia Züri</a> isch en groosse Handballklub und de <a href="/w/index.php?title=LC_Z%C3%BCrich&action=edit&redlink=1" class="new" title="LC Zürich (Syte nid vorhande)">Liechtathletikklub Züri</a> LCZ äine vo den erfolgrychschte Schwyzer Sportveräin. D Julie Baumann vom LCZ isch Halewältmäischterin über d Hüürde. Züri hät au en Veräin vom American Football, d <a href="/w/index.php?title=Zurich_Renegades&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zurich Renegades (Syte nid vorhande)">Zurich Renegades</a>, wo ufem Sportplatz Loore z Witike spiled. Uf de groosse Sportalaage <i>Heereschüürli</i> isch sit 1980 au es Baseballfäld, wo ane 2013 d Baseball-Öiroopamäischterschafte uusträit woorde sind. Z Züri hät’s grad es paar Baseballmannschafte. </p><p>D <a href="/wiki/Meisterschaft_von_Z%C3%BCrich" title="Meisterschaft von Zürich">Züri-Metzgete</a> zellt zue den aaspruchsvollschte Äitaag-Räne im <a href="/wiki/Fahrrad" title="Fahrrad">Velosport</a>. </p><p>Uf d Stadt vertäilt sind im 20. Jarhundert groossi Sportalaage pout woorde. I de Sportgschicht vo de Schwyz isch die <a href="/w/index.php?title=Offene_Rennbahn_Oerlikon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Offene Rennbahn Oerlikon (Syte nid vorhande)">Offnig Welorännbaan</a> vo Öörlike legendèèr, wo’s sit 1912 git und dozmol die elter Welorännbaan i de Hardau abglööst hät. Äine vo de groosse Schwyzer Welofaarer isch de Zürcher <a href="/wiki/Hugo_Koblet" title="Hugo Koblet">Hugo Koblet</a> gsy, wo d «<a href="/wiki/Meisterschaft_von_Z%C3%BCrich" title="Meisterschaft von Zürich">Züri-Metzgete</a>» zwäimal gune hät. </p><p>Vo de vilen andere Sportyrichtige sind öppe na s <a href="/w/index.php?title=Hallenstadion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hallenstadion (Syte nid vorhande)">Halestaadion</a> z Öörlike, s Fuessballstadion im <a href="/wiki/Hardturm_(Stadion)" title="Hardturm (Stadion)">Hardturm</a> und das im <a href="/w/index.php?title=Letzigrund&action=edit&redlink=1" class="new" title="Letzigrund (Syte nid vorhande)">Letzigrund</a> und d <a href="/w/index.php?title=Saalsporthalle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Saalsporthalle (Syte nid vorhande)">Saalsporthalen</a> i de Brunau wichtig. </p><p>De Wältfuessballverband <a href="/wiki/FIFA" title="FIFA">FIFA</a> hät z Hottinge grad bim Zürizoo ane 2007 sis nöi Hauptquartier ygweit. Es hät 240 Millioone Franke gchoscht, und d Architäktin <a href="/w/index.php?title=Tilla_Theus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tilla Theus (Syte nid vorhande)">Tilla Theus</a> hät d Plään defür gmacht. Sit 2016 cha mer i der Ängi s nöi <a href="/w/index.php?title=FIFA_World_Football_Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="FIFA World Football Museum (Syte nid vorhande)">FIFA-Museum</a> bsueche, wo Pokääl vo de Tschuttwältmäischterschafte, Sache vo berüemte Tschüüteler und anders uusgstellt sind. </p><p>Au die <a href="/w/index.php?title=Internationale_Eishockey-F%C3%B6deration&action=edit&redlink=1" class="new" title="Internationale Eishockey-Föderation (Syte nid vorhande)">Internazionaal Yshockeyföderazioon</a> (IIHF) hät de Sitz z Züri, im <a href="/wiki/Enge#«Freigut»" title="Enge">Freiguet</a> im Quartier Ängi. </p><p>Am Adlischbèèrg lyt hööch über de Stadt de Dolder Golfplatz, wo 1907 uufggangen isch, und es hät im ganze Stadtpiet vo Wolishofe bis Seebach vertäilt 26 Tennisplätz; e paar devoo sind öffentlich so wie öppe d Tennisalaag Frauetaal, anderi ghööred privaate Tennisklüb. </p><p>S Sportamt vo Züri hät vil Informazioonen über s Sportläben i de Stadt.<sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">[</span>104<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Zu de grööschte Sportaaläss vo Züri zeled s Zürcher Sächstageräne, s Liechtatletik-Meeting «<a href="/wiki/Weltklasse_Z%C3%BCrich" title="Weltklasse Zürich">Wältklass Züri</a>», de Zürcher Silväschterlauf, de Züri-Marathon, de <a href="/w/index.php?title=Ironman_Switzerland&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ironman Switzerland (Syte nid vorhande)">Ironman Switzerland</a> und d Seeüberquèèrig uf em Zürisee. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lueg_au">Lueg au</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=30" title="Abschnitt ändere: Lueg au" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=30" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Lueg au"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Verkehrsbetriebe_Z%C3%BCrich" title="Verkehrsbetriebe Zürich">VBZ</a></li> <li><a href="/wiki/Elektrizit%C3%A4tswerk_der_Stadt_Z%C3%BCrich" title="Elektrizitätswerk der Stadt Zürich">Elektrizitèètswèèrch vo de Stadt Züri (EWZ)</a></li> <li><a href="/wiki/Irchelpark" title="Irchelpark">Irchelpark</a></li> <li><a href="/wiki/Rechtsufrige_Z%C3%BCrichseelinie" title="Rechtsufrige Zürichseelinie">Rächtsufrigi Züriseelinie</a></li> <li><a href="/wiki/Forchbahn" title="Forchbahn">Forchbaan</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatur">Literatur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=31" title="Abschnitt ändere: Literatur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=31" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Literatur"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Max Schultheiss, Andreas Motschi, Nicola Behrens: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D171.php"><i>Züri.</i></a> In: <i><a href="/wiki/Historisches_Lexikon_der_Schweiz" title="Historisches Lexikon der Schweiz">Historisches Lexikon vo dr Schwiiz</a></i>.</li> <li>Sigmund Widmer: <i>Zürich. Eine Kulturgeschichte.</i> 13 Bände. Artemis, Zürich 1975–1986, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3760803997" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-7608-0399-7</a>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Werner_Oechslin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Werner Oechslin (Syte nid vorhande)">Werner Oechslin</a>: <i>Hochschulstadt Zürich. Bauten der ETH 1855–2005.</i> GTA, Zürich 2005, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3856761543" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-85676-154-3</a>.</li> <li>Arlette Kosch: <i>Literarisches Zürich. 150 Autoren – Wohnorte, Wirken und Werke.</i> Fritsch, Jena 2002, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3931911241" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-931911-24-1</a>.</li> <li>Ute Kröger: <i>Zürich, du mein blaues Wunder. Literarische Streifzüge durch eine europäische Kulturstadt.</i> Limmat, Zürich 2004, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3857914475" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-85791-447-5</a>.</li> <li>Sigmund Widmer: <i>Zürich. Eine Kulturgeschichte.</i> 13 Bände. Artemis, Zürich 1975–1986, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3760803997" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-7608-0399-7</a>.</li> <li>Michael Pause, Ulrich Tubbesing: <i>Zürcher Hausberge.</i> AT Verlag, Aarau 2000, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3855027188" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-85502-718-8</a>.</li> <li>Duncan J. D. Smith: <i>Nur in Zürich – Ein Reiseführer zu einzigartigen Orten, geheimen Plätzen und ungewöhnlichen Sehenswürdigkeiten.</i> Brandstätter, Wien 2012, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/9783850335461" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-3-85033-546-1</a>.</li> <li>Walter Baumann u. a.: <i>Zürich zurückgeblättert 1870–1914. Werden und Wandel einer Stadt</i>. NZZ, Zürich 1979, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3858239178" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-85823-917-8</a>.</li> <li>Markus Brühlmeier, Beat Frei: <i>Das Zürcher Zunftwesen.</i> 2 Bände. NZZ, Zürich 2005, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3038231711" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-03823-171-1</a>.</li> <li>Gordon A. Craig: <i>Geld und Geist. Zürich im Zeitalter des Liberalismus 1830–1869.</i> Beck, München 1988, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3406333117" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-406-33311-7</a>.</li> <li><i>Kleine Zürcher Verfassungsgeschichte 1218–2000.</i> Herausgegeben vom Staatsarchiv des Kantons Zürich im Auftrag der Direktion der Justiz und des Innern auf den Tag der Konstituierung des Zürcher Verfassungsrates am 13. September 2000. Chronos, Zürich 2000, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/9783905314038" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-3-905314-03-8</a>.</li> <li>Fred Rihner: <i>Illustrierte Geschichte der Zürcher Altstadt.</i> Bosch, Aarau 1975.</li> <li>Peter Vogelsanger: <i>Zürich und sein Fraumünster. Eine elfhundertjährige Geschichte (853–1956).</i> NZZ, Zürich 1994, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3858235156" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-85823-515-6</a>.</li> <li>Ueli Staub: <i>Jazzstadt Zürich. Von Louis Armstrong bis Zurich Jazz Orchestra.</i> Neue Zürcher Zeitung, Zürich 2003, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/303823012X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-03823-012-X</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Weblink">Weblink</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=32" title="Abschnitt ändere: Weblink" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=32" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Weblink"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="sisterproject" style="margin:0.1em 0 0 0;"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Houptsyte" title="Commons"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/12px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="12" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/18px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/24px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> <b><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Z%C3%BCrich?uselang=als">Commons: Züri</a></span></b> – Sammlig vo Multimediadateie</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stadt-zuerich.ch/">Website vo de Stadt Züri</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zuerich.com/de">Website vo Züri Turismus</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.alt-zueri.ch/turicum/">«Gang dur Züri – ein Rundgang durch das alte und neue Zürich»</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Fuessnote">Fuessnote</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&veaction=edit&section=33" title="Abschnitt ändere: Fuessnote" class="mw-editsection-visualeditor"><span>ändere</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&action=edit&section=33" title="Quellcode des Abschnitts bearbeiten: Fuessnote"><span>Quälltäxt bearbeite</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/bevoelkerung/stand-entwicklung.assetdetail.26565262.html">Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022</a>. <small>Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023 </small></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Corpus_Inscriptionum_Latinarum" title="Corpus Inscriptionum Latinarum"><i>CIL</i></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://oracle-vm.ku-eichstaett.de:8888/epigr/epieinzel_de?p_belegstelle=CIL+13%2C+05244&r_sortierung=Belegstelle">13, 05244</a></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mercer.at/newsroom/quality-of-living-ranking-2016.html"><i>In Wien ist die Lebensqualität weltweit am höchsten,</i></a> Mercer (Austria) GmbH, 23. Februar 2016</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imercer.com/content/mobility/img/Mercer_QualityofLiving_Global.png"><i>Trends in Global Quality of Living: Top 10 Cities vs. Bottom 10 Cities,</i></a> Mercer LLC, 16. April 2016</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Hanspeter Rebsamen: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://uetlibergverein.ch/geschichte/gaststaetten/"><i>Die Gaststätten auf dem Uetliberg.</i></a> uf uetlibergverein.ch</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nzz.ch/zuerich/stadt-zuerich/kszh-1.18458076"><i>Für viele lebt die Annaburg weiter,</i></a> uf nzz.ch, abgrüeft am 5. Novämber 2018</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Martin Huber: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tagesanzeiger.ch/zuerich/Die-aelteste-Luftseilbahn-des-Kantons-ist-wieder-auf-dem-neuesten-Stand-/story/26743509"><i>Die älteste Luftseilbahn des Kantons ist wieder auf dem neuesten Stand</i></a> uf tagesanzeiger.ch</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/ted/de/index/gsz/planung-und-bau/inventare-und-grundlagen/naturschutz-inventar-und-kartierungen.html">Website vo de Fachstell Naturschutz vo Züri</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.maps.stadt-zuerich.ch/zueriplan3/Katasterauskunft.aspx?#route_visible=true&basemap=Natur-+und+Landschaftsschutz&map=&scale=8000&xkoord=2679765.2179391296&ykoord=1242366.5983499915&lang=&layer=Liegenschaft%3A%3A0&window=&selectedObject=&selectedLayer=&toggleScreen=&legacyUrlState=&drawings=">Kataschteruuskumpft vo Züri</a> uf maps.stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zsz.ch/als-zuerich-zur-grossstadt-wurde/story/23759035?track"><i>Jubiläum – Als Zürich zur Grossstadt wurde</i></a> uf zsz.ch</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/staedtebau/planung/entwicklungsgebiete/seebecken.html">Seebecken der Stadt Zürich</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zuerich.com/de/besuchen/sehenswuerdigkeiten/seepromenade">Seepromenade – Der beliebte Spazierweg am Zürichsee</a> uf zuerich.com</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/staedtebau/archaeo_denkmal/uwad/unterwasser/unesco.html">Zürcher Pfahlbauten sind jetzt UNESCO-Weltkulturerbe</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/staedtebau/archaeo_denkmal/uwad/unterwasser.html">Unterwasserarchäologie</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Lueg bim Artikel <a rel="nofollow" class="external text" href="https://digital.idiotikon.ch/p/lem/250810"><i>Schipf II</i></a> bim <a href="/wiki/Schweizerisches_Idiotikon" title="Schweizerisches Idiotikon">Schwyzerischen Idiotikon</a></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gebrueder-duerst.ch/turicum/strassen/s/schipfe/schipfe.html">Gang dur Alt-Züri: Die Schipfe</a></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">Thomas Sprecher: <i>Geschichte der Zunft zur Schiffleuten von Zürich.</i> Zürich 2017.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="cite"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140322125527/http://www.zsg.ch/"><i>Website vo de Zürisee-Schifffaartsgselschaft.</i></a> Archiviert vom <span class="external text"><a class="external text" href="https://tools.wmflabs.org/giftbot/deref.fcgi?url=http%3A%2F%2Fwww.zsg.ch%2F">Original</a></span> am <span style="white-space:nowrap;">22. März 2014</span><span>;</span><span class="Abrufdatum"> abgruefen am 9. August 2019</span>.</span><span style="display: none;" class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Adc&rfr_id=info%3Asid%2Fde.wikipedia.org%3AZ%C3%BCrich&rft.title=Website+vo+de+Z%C3%BCrisee-Schifffaartsgselschaft&rft.description=Website+vo+de+Z%C3%BCrisee-Schifffaartsgselschaft&rft.identifier=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20140322125527%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.zsg.ch%2F&rft.source=http://www.zsg.ch/"> </span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kapo.zh.ch/internet/sicherheitsdirektion/kapo/de/ueber_uns/fachstelle/seepo.html#unsere-aufgaben">Seepolizei</a> uf kapo.ch</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/pd/de/index/stadtpolizei_zuerich/ueber_uns/standorte/spezialwachen/wasserschutzpolizei.html">Wasserschutzpolizei</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/staedtebau/planung/entwicklungsgebiete/seebecken.html">Seebecken der Stadt Zürich</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/ted/de/index/gsz/natur-erleben/park-und-gruenanlagen/parkanlagen-von-az/blatterwiese.html">d Blatterwise</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zhdamalsheute.ch/2016/03/01/lowendenkmal-am-hafen-enge-wahrend-der-seegfrorni-1929/">Löwendenkmal am Hafen Enge während der „Seegfrörni“ 1929</a> uf zhdamalsheute.ch</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.fischers-fritz.ch">Fischer’s Fritz</a> uf fischers-fritz.ch</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nzz.ch/articleD2H21-1.164575">Bauten am unteren Seebecken</a> uf nzz.ch</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.seeueberquerung.ch">Stadtzürcher Seeüberquerung</a> uf seeueberquerung.ch</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/dib/de/index/wasserversorgung/publikationen---broschueren/seewasserwerk-moos.html">Seewasserwerk Moos</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="cite"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190227182521/https://www.pavillon-le-corbusier.ch/"><i>d Websyte vom Corbusier-Pavillon.</i></a> Archiviert vom <span class="external text"><a class="external text" href="https://tools.wmflabs.org/giftbot/deref.fcgi?url=https%3A%2F%2Fpavillon-le-corbusier.ch%2F">Original</a></span> am <span style="white-space:nowrap;">27. Februar 2019</span><span>;</span><span class="Abrufdatum"> abgruefen am 10. Oktober 2019</span>.</span><span style="display: none;" class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Adc&rfr_id=info%3Asid%2Fde.wikipedia.org%3AZ%C3%BCrich&rft.title=d+Websyte+vom+Corbusier-Pavillon&rft.description=d+Websyte+vom+Corbusier-Pavillon&rft.identifier=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20190227182521%2Fhttps%3A%2F%2Fwww.pavillon-le-corbusier.ch%2F&rft.source=https://pavillon-le-corbusier.ch/"> </span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/staedtebau/baz.html">d Syte vom Bougschichtlichen Archyv vo Züri</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/content/hbd/de/index/staedtebau/archaeo_denkmal/denkmal.html"><i>Stadt Zürich, Denkmalpflege</i></a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/ssd/de/index/volksschule/themen_angebote/schulsystem.html"><i>s Schuelsischteem vo de Stadt</i></a> uf www.stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/gud/de/index.html"><i>Gsundhäits- und Umwältdepartemänt vo de Stadt Züri</i> </a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wbg-zh.ch/news/20-09-19-jubilaumskongress-und-geburtstagsfest/"><i>20.09.19: Jubiläumskongress und Geburtstagsfest</i></a> uf wbg-zh.ch</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/projekte-themen/planung/hochhaus.html">Syte zu de Hochhüüser z Züri</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/ted/de/index/gsz/natur-erleben/park-und-gruenanlagen.html"><i>Park- und Grünanlagen</i></a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/prd/de/index/bevoelkerungsamt/tod/friedhoefe.html"><i>Informazioone über d Fridhööf vo Züri</i></a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text">Katrin Schregenberger: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nzz.ch/zuerich/letzte-ruhe-unter-einem-denkmal-1.18267274"><i>Letzte Ruhe unter einem Denkmal</i></a> Artikel uf nzz.ch vom 21. Merz 2014</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.blick.ch/news/volkstrauertag-deutsche-gedenken-in-zuerich-der-opfer-von-krieg-und-gewalt-id3276577.html"><i>Volkstrauertag. Deutsche gedenken in Zürich der Opfer von Krieg und Gewalt</i></a> Artikel uf blick.ch vom 30. September 2018</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nzz.ch/nachrichten/zuerich/die_vorlaeufige_korrektur_einer_fehlplanung_1.2432581.html"><i>Westumfahrung Zürich – Die vorläufige Korrektur einer Fehlplanung: Vor über 50 Jahren erfunden, prägt das Strassen-Ypsilon die Verkehrspolitik in Zürich bis heute</i></a><i>,</i> 20. April 2009, Neue Zürcher Zeitung</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/vbz/de/index/die_vbz/portraet/zahlen_fakten/unternehmensgeschichte.html">Gschicht vo de Vercheersbetriib Züri</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tram-museum.ch/de">Website vom Zürcher Trammuseum</a> uf tram-museum.ch</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">Simon Villiger: <i>Die ausländische Bevlkerung in der Stadt Zürich. Entwicklung und Merkmale.</i> Statistik Stadt Zürich 2011.</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text">Statistisches Jahrbuch der Stadt Zürich, 2017, Syte 45.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Adolf_Guggenb%C3%BChl" title="Adolf Guggenbühl">Adolf Guggenbühl</a>: <i>Uf guet Züritüütsch. Ein kleines Wörterbuch für den täglichen Gebrauch.</i> Züri 1953.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">Doris Carigiet-Eberli: <i>Miis Dach isch dr Himmel vo Züri. Zarli Carigiet 1907–1981.</i> Zürich 2007, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/9783038233077" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-3-03823-307-7</a>.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text">Judith Riegelnig: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/prd/de/index/statistik/publikationen-angebote/publikationen/webartikel/2012-09-06_Wie-spricht-Zuerich.html"><i>Wie spricht Zürich?</i></a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100906123038/http://www.tagesanzeiger.ch/schweiz/standard/Deutschsprachige-Kinder-sind-in-Zuerich-erstmals-in-der-Minderheit/story/17143539">Deutschsprachige Kinder sind in Zürich erstmals in der Minderheit</a> (Memento vom 6. Septämber 2010 im <i>Internet Archive</i>)<span style="display:none;"></span> (Tagesanzeiger, 03.09.2010)</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="cite"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180123154413/http://spraach.ch/index.php?id=24"><i>Verein Schweizerdeutsch. Gruppe Zürich.</i></a> Archiviert vom <span class="external text"><a class="external text" href="https://tools.wmflabs.org/giftbot/deref.fcgi?url=http%3A%2F%2Fwww.spraach.ch%2Findex.php%3Fid%3D24">Original</a></span> am <span style="white-space:nowrap;">23. Januar 2018</span><span>;</span><span class="Abrufdatum"> abgruefen am 12. Januar 2018</span>.</span><span style="display: none;" class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Adc&rfr_id=info%3Asid%2Fde.wikipedia.org%3AZ%C3%BCrich&rft.title=Verein+Schweizerdeutsch.+Gruppe+Z%C3%BCrich&rft.description=Verein+Schweizerdeutsch.+Gruppe+Z%C3%BCrich&rft.identifier=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20180123154413%2Fhttp%3A%2F%2Fspraach.ch%2Findex.php%3Fid%3D24&rft.source=http://www.spraach.ch/index.php?id=24"> </span></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170805054708/https://www.zhaw.ch/de/linguistik/">Departemänt für Aagwandti Linguischtik vo de Fachhoochschuel Züri</a> (Memento vom 5. Augschte 2017 im <i>Internet Archive</i>)<span style="display:none;"></span> uf zhaw.ch</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/prd/de/index/stadtentwicklung/integrationsfoerderung/deutschkurse.html"><i>Deutschkurse</i></a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.afz.ch/de/Willkommen.htm">Alliance Française de Zurich</a> uf afz.ch</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text">Es Byschpiil isch d <i>allegra! Sprachen&Integration:</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://allegra-schulen.ch/sprachen/schweizerdeutsch/">Kürs für Schwyzertüütsch</a><small> (<a href="/w/index.php?title=Wikipedia:Defekte_Weblinks&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wikipedia:Defekte Weblinks (Syte nid vorhande)">Site cha nüme abgrüeft wärde</a>; Suche im <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wayback.web.archive.org/web/*/https://allegra-schulen.ch/sprachen/schweizerdeutsch/">Webarchiv</a>)</small><span style="display:none"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://deadurl.invalid/https://allegra-schulen.ch/sprachen/schweizerdeutsch/">[1]</a></span> <span style="display:none"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://allegra-schulen.ch/sprachen/schweizerdeutsch/">[2]</a></span> <span style="display:none"><a href="/w/index.php?title=Vorlage:Toter_Link/allegra-schulen.ch&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vorlage:Toter Link/allegra-schulen.ch (Syte nid vorhande)">Vorlage:Toter Link/allegra-schulen.ch</a></span> uf allegra-sprachen.ch</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text">Ute Kröger: <i>«Zürich, du mein blaues Wunder». Literarische Strefizüge durch eine europäische Kulturstadt.</i> Zürich 2004.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.druck-reif.ch/#angebot">d Website vo de Ute Kröger</a></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/hbd/de/index/staedtebau/archaeo_denkmal/archaeo/geschichte/a_fenster/thermen.html">d Thermegass</a> uf de Website vo den archäologische Fäischter z Züri</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">Hansueli F. Etter, Urs Baur, Jürg Hanser, Jürg E. Schneider: <i>Die Zürcher Stadtheiligen Felix und Regula. Legenden, Reliquien, Geschichte und ihre Botschaft im Licht moderner Forschung</i>. Zürich 1988, <a href="/wiki/Spezial:ISBN-Suech/3905243016" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-905243-01-6</a>.</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text">Thomas Franz Schneider: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D7855.php"><i>Orts- und Flurnamen.</i></a> In: <i><a href="/wiki/Historisches_Lexikon_der_Schweiz" title="Historisches Lexikon der Schweiz">Historisches Lexikon vo dr Schwiiz</a></i>.</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text">Dieter Geuensich: <i>Aus den Anfängen der Fraumünsterabtei in Zürich.</i> In: Geschichte und Kultur Churrätiens. Festschrift für Iso Müller. Disentis 1986, S. 211–231.</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://staatsarchiv.zh.ch/internet/justiz_inneres/sta/de/bestaende/archiv/urkalt.html"><i>Die älteste Urkunde im Staatsarchiv Zürich</i></a> uf staatsarchiv.zh.ch</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text">Emil Vogt: <i>Der Lindenhof in Zürich. Zwölf Jahrhunderte Stadtgeschichte auf Grund der Ausgrabungen 1937/38.</i> Zürich 1948.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text">Marcel Beck: <i>Die mittelalterliche Pfalz auf dem Lindenhof.</i> In: Schweizerische Zeitschrift für Geschichte 29, 1949, S.70–76.</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text">Thomas Zotz: <i>Turegum nobilissimum Sueviae oppidum. Zürich als salischer Pfalzort auf karolingischer Basis.</i> In: Frühmittelalterliche Studien. Jahrbuch des Instituts für Frühmittelalterforschung der Universität Münster, 36, 2002, S. 337–354.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text">Paul Kläui, Eduard Imhof: <i>Atlas zur Geschichte des Kantons Zürich</i>. Hrsg. vom Regierungsrat des Kantons Zürich zur 600-Jahrfeier von Zürichs Eintritt in den Bund der Eidgenossen. 1351–1951. Orell Füssli, Zürich 1951.</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://dieselturbo.man.eu/company/production-locations/production-zurich"><i>Production site Zurich</i></a> uf <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171216132851/http://dieselturbo.man.eu/">Archivierte Kopie</a> (Memento vom 16. Dezämber 2017 im <i>Internet Archive</i>)<span style="display:none;"></span></span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161221224500/https://www.stadt-zuerich.ch/portal/de/index/portraet_der_stadt_zuerich/wirtschaftsraum_u_-foerderung.html"><i>Wirtschaft & Arbeit</i></a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.srf.ch/news/regional/zuerich-schaffhausen/stadt-zuerich-grosse-rochade-in-stadtzuercher-regierung"><i>Grosse Rochade in Stadtzürcher Regierung</i></a> uf srf.ch</span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"> Florian Schoop, Nils Pfändler: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nzz.ch/zuerich/grosse-rochade-im-zuercher-stadtrat-leutenegger-und-wolff-muessen-ihre-departemente-wechseln-ld.1386134"><i>Grosse Rochade im Zürcher Stadtrat: Leutenegger und Wolff müssen ihre Departemente wechseln</i></a> uf nzz.ch</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/prd/de/index/ueber_das_departement/medien/medienmitteilungen/2011/april/110413a.html"><i>Rücktritt des Stadtschreibers</i></a></span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gemeinderat-zuerich.ch/">Website vom Zürcher gmeindraat</a></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180810021251/http://www.tagesanzeiger.ch/zuerich/region/Die-Partei-fuer-Zuerich-macht-weiter/story/31154598"><i>Die Partei für Zürich macht weiter</i></a> (Memento vom 10. Augschte 2018 im <i>Internet Archive</i>)<span style="display:none;"></span>, Tages-Anzeiger, 13. Merz 2010</span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="cite"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190811180241/http://www.kantonsrat.zh.ch/"><i>Website vom Zürcher Kantonsraat.</i></a> Archiviert vom <span class="external text"><a class="external text" href="https://tools.wmflabs.org/giftbot/deref.fcgi?url=http%3A%2F%2Fwww.kantonsrat.zh.ch%2F">Original</a></span> am <span style="white-space:nowrap;">11. August 2019</span><span>;</span><span class="Abrufdatum"> abgruefen am 16. Mai 2018</span>.</span><span style="display: none;" class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Adc&rfr_id=info%3Asid%2Fde.wikipedia.org%3AZ%C3%BCrich&rft.title=Website+vom+Z%C3%BCrcher+Kantonsraat&rft.description=Website+vom+Z%C3%BCrcher+Kantonsraat&rft.identifier=https%3A%2F%2Fweb.archive.org%2Fweb%2F20190811180241%2Fhttp%3A%2F%2Fwww.kantonsrat.zh.ch%2F&rft.source=http://www.kantonsrat.zh.ch/"> </span></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/kultur/de/index/foerderung/e-musik/Links.html#choere">Lischte vo de Chöör vo Züri</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text">Hannes Reimann: <i>Huldrych Zwingli – der Musiker.</i> In: Archiv für Musikwissenschaft, 1960, S. 126–141.</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Beschreibung des ersten eidgenössischen Sängerfestes in Zürich den 25. und 26. Juni 1843. Nebst einer Einleitung über die Stiftung, so wie den Zweck dieses Nationalfestes, und der Sammlung der dabei gehaltenen Reden und Toaste etc.</i> J. J. Leuthy’s Verlagsbureau, Zürich 1842.</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zkgv.ch/geschichten/wie-alles-angefangen-hat.html">Zürcher Kantonal-Gesangverein</a> uf zkgv.ch</span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gemischter-chor.ch/chorgeschichte-gemischter-chor-zurich/">Gschicht vom Gmischte Choor Züri</a> uf gemischter-chor.ch</span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text">Sändig vo <i>Sinerzyt</i> vom Schwyzer Raadio: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180819040039/https://www.srf.ch/sendungen/sinerzyt/mis-dach-isch-dr-himmel-vo-zueri">Mis Dach isch dr Himmel vo Züri</a> (Memento vom 19. Augschte 2018 im <i>Internet Archive</i>)<span style="display:none;"></span> uf srf.ch</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jecklin.ch/faszinationjecklin/unsere-geschichte/">Musikhaus Jecklin am Pfauen</a> uf jecklin.ch</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text">Martin Illi: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D41795.php"><i>Musik Hug.</i></a> In: <i><a href="/wiki/Historisches_Lexikon_der_Schweiz" title="Historisches Lexikon der Schweiz">Historisches Lexikon vo dr Schwiiz</a></i>.</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.chordernationen.ch/de/standorte/herzlich-willkommen-im-chor-der-nationen-zuerich">De Choor vo de Nazioone z Züri</a> uf chordernationen.ch</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180928154146/https://altemusik.ch/forum/">Websyte vom Forum Alti Musig Züri</a> (Memento vom 28. Septämber 2018 im <i>Internet Archive</i>)<span style="display:none;"></span> uf altemusik.ch</span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.christkath-zuerich.ch/content/e12357/e1989/e1992/"><i>Orgelkonzert in der Augustinerkirche</i></a> uf christkath-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text">Kerstin Lenz, im Blog vo de Katholische Chile Züri: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://blog.zhkath.ch/hintergrund/kirchenmusik-trost-spenden-begluecken-herausfordern/"><i>Kirchenmusik: Trost spenden, beglücken, herausfordern – Klang & Gloria</i></a> uf zhkath.ch</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160520194238/http://reformiert.info/artikel/z%C3%BCrich/neue-orgelt%C3%B6ne-die-kirchen-bringen"><i>Neue Orgeltöne in die Kirchen bringen</i></a> (Memento vom 20. Mai 2016 im <i>Internet Archive</i>)<span style="display:none;"></span> uf eformiert.info</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text">Markus Jenny: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zwingliana.ch/index.php/zwa/article/viewFile/511/422"><i>Reformierte Kirchenmusik? Zwingli, Bullinger und die Folgen</i></a> uf zwingliana.ch</span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text">Alfred Ehrensperger: <i>Die Stellung Zwinglis und der nachreformatorischen Zürcher Kirche zum Kirchengesang und zur Kirchenmusik.</i> In: Musik in der evangelisch-reformierten Kirche, eine Standortbestimmung, hrsg. vom Institut für Kirchenmusik der evangelisch-reformierten Landeskirches des Kantons Zürich in Zusammenarbeit mit dem Schweizerischen Arbeitskreis für evangelische Kirchenmusik, Zürich 1989, S. 15-44.</span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.st-peter-zh.ch/013_kirchturm.html">Kirchturm und Uhrwerk</a> uf st-peter-zh.ch</span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stadtmusik.ch/cms/index.php/ueberuns/portrait"><i>Die Stadtmusik Zürich stellt sich vor</i></a> uf stadtmusik.ch</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stadtharmonie.ch/index.php/portrait/vereinsgeschichte">Stadtharmonie Züri Oerlike-Seebach</a><small> (<a href="/w/index.php?title=Wikipedia:Defekte_Weblinks&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wikipedia:Defekte Weblinks (Syte nid vorhande)">Site cha nüme abgrüeft wärde</a>; Suche im <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wayback.web.archive.org/web/*/http://www.stadtharmonie.ch/index.php/portrait/vereinsgeschichte">Webarchiv</a>)</small><span style="display:none"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://deadurl.invalid/http://www.stadtharmonie.ch/index.php/portrait/vereinsgeschichte">[3]</a></span> <span style="display:none"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.stadtharmonie.ch/index.php/portrait/vereinsgeschichte">[4]</a></span> <span style="display:none"><a href="/w/index.php?title=Vorlage:Toter_Link/www.stadtharmonie.ch&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vorlage:Toter Link/www.stadtharmonie.ch (Syte nid vorhande)">Vorlage:Toter Link/www.stadtharmonie.ch</a></span> uf stadtharmonie.ch</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.blasmusik-zh.ch/sektionen">Blaasmusigverband der stadt Zürich: Sektionen</a> uf blasmusik-zh.ch</span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wimmusic.ch/ueber-die-wim/">WM – Werkstatt für improvisierte Musi</a> uf wimmusic.ch</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/kultur/de/index/veranstaltungen/tfnm.html">Tage für Neue Musik</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cnz.ch/">Collegium Novum Zürich</a></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.moods.club/de/">Moods</a> uf moods.club.ch</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://jazznojazz.ch/">Zurich Jazznojazz Festival</a></span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stadtkonzerte.ch/konzerte?region=Z%C3%BCrich&gclid=EAIaIQobChMI98_4-4zr2AIViwDTCh0yrwGaEAMYAyAAEgJaM_D_BwE">Konzärt z Züri</a> uf stadtkonzerte.ch</span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/ssd/de/index/mkz.html">Musikschule Konservatorium Zürich MKZ</a></span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zhdk.ch/musik"><i>Musik studieren</i></a> uf zhdk.ch</span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.filmspur.ch/archiv/16"><i>Schweizer Radio und Fernsehen (SRF), Dokumentation und Archive</i></a> uf filmspur.ch</span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.srf.ch/unternehmen/unternehmen/chronik-und-archiv/chronik-und-archiv"><i>Chronik und Archiv</i></a> uf srf.ch</span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.johannespeterstaub.ch/skizze2.php">Modäll vo der Uusstelig «Heureka» ane 1991</a></span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://2020.zkb.ch/de/aktuell/das-einzigartige-design-der-zueribahn-ist-festgelegt--979">Informazioone zu der plaanete «ZüriBahn»</a> uf zkb.ch</span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text">Johanna Wedl: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nzz.ch/zuerich/quartierbewohner-wehren-sich-gegen-seilbahn-ld.1398858"><i>Zürcher Quartierbewohner wehren sich gegen Seilbahn</i></a> uf nzz.ch</span> </li> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.stadt-zuerich.ch/ssd/de/index/sport.html">s Sportamt vo Züri</a> uf stadt-zuerich.ch</span> </li> </ol></div> <p><br style="clear: both;" /> </p> <table class="noprint" id="NavBar" style="background-color: inherit; width: 100%;"> <tbody><tr> <td> <div class="NavFrame"> <div class="NavPic" style="float: left; background-color: #ffffff; padding: 2px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:Coat_of_arms_of_Switzerland.svg" class="mw-file-description" title="Eidgenössisches Wappe"><img alt="Eidgenössisches Wappe" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Coat_of_arms_of_Switzerland.svg/35px-Coat_of_arms_of_Switzerland.svg.png" decoding="async" width="35" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Coat_of_arms_of_Switzerland.svg/53px-Coat_of_arms_of_Switzerland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Coat_of_arms_of_Switzerland.svg/70px-Coat_of_arms_of_Switzerland.svg.png 2x" data-file-width="604" data-file-height="669" /></a></span></div> <div class="NavHead"><b><a href="/wiki/Hauptort#Schweiz" class="mw-redirect" title="Hauptort">Hauptort</a> vo de <a href="/wiki/Kanton" title="Kanton">Kantön</a> i de <a href="/wiki/Schweiz" title="Schweiz">Schwiizerische Eidgenosseschaft</a> (Chürzel vom Kanton)</b></div> <div class="NavContent"> <p><a href="/wiki/Aarau" title="Aarau">Aarau</a> (<a href="/wiki/Kanton_Aargau" title="Kanton Aargau">AG</a>) | <a href="/wiki/Altdorf_UR" title="Altdorf UR">Altdorf</a> (<a href="/wiki/Kanton_Uri" title="Kanton Uri">UR</a>) | <a href="/wiki/Appenzell_(Dorf)" title="Appenzell (Dorf)">Appezäll</a> (<a href="/wiki/Kanton_Appenzell_Innerrhoden" title="Kanton Appenzell Innerrhoden">AI</a>) | <a href="/wiki/Basel" title="Basel">Basel</a> (<a href="/wiki/Kanton_Basel-Stadt" title="Kanton Basel-Stadt">BS</a>) | <a href="/wiki/Bellinzona" title="Bellinzona">Bellinzona</a> (<a href="/wiki/Kanton_Tessin" title="Kanton Tessin">TI</a>) | <a href="/wiki/Bern" title="Bern">Bärn</a> (<a href="/wiki/Kanton_Bern" title="Kanton Bern">BE</a>) | <a href="/wiki/Chur" title="Chur">Chur</a> (<a href="/wiki/Kanton_Graub%C3%BCnden" title="Kanton Graubünden">GR</a>) | <a href="/wiki/Del%C3%A9mont" class="mw-redirect" title="Delémont">Delsbärg</a> (<a href="/wiki/Kanton_Jura" title="Kanton Jura">JU</a>) | <a href="/wiki/Frauenfeld" title="Frauenfeld">Frauefäld</a> (<a href="/wiki/Kanton_Thurgau" title="Kanton Thurgau">TG</a>) | <a href="/wiki/Freiburg_im_%C3%9Cechtland" title="Freiburg im Üechtland">Frybùrg</a> (<a href="/wiki/Kanton_Freiburg" title="Kanton Freiburg">FR</a>) | <a href="/wiki/Genf" title="Genf">Gämf</a> (<a href="/wiki/Kanton_Genf" title="Kanton Genf">GE</a>) | <a href="/wiki/Glarus" title="Glarus">Glaris</a> (<a href="/wiki/Kanton_Glarus" title="Kanton Glarus">GL</a>) | <a href="/wiki/Herisau" title="Herisau">Herisau</a>, <a href="/wiki/Trogen_AR" title="Trogen AR">Troge</a> (<a href="/wiki/Kanton_Appenzell_Ausserrhoden" title="Kanton Appenzell Ausserrhoden">AR</a>) | <a href="/wiki/Lausanne" title="Lausanne">Lausanne</a> (<a href="/wiki/Kanton_Waadt" title="Kanton Waadt">VD</a>) | <a href="/wiki/Liestal" title="Liestal">Lieschtel</a> (<a href="/wiki/Kanton_Basel-Landschaft" title="Kanton Basel-Landschaft">BL</a>) | <a href="/wiki/Luzern" title="Luzern">Lozärn</a> (<a href="/wiki/Kanton_Luzern" title="Kanton Luzern">LU</a>) | <a href="/wiki/Neuenburg_NE" title="Neuenburg NE">Noieburg</a> (<a href="/wiki/Kanton_Neuenburg" title="Kanton Neuenburg">NE</a>) | <a href="/wiki/Sarnen" title="Sarnen">Sarne</a> (<a href="/wiki/Kanton_Obwalden" title="Kanton Obwalden">OW</a>) | <a href="/wiki/Schaffhausen" title="Schaffhausen">Schafuuse</a> (<a href="/wiki/Kanton_Schaffhausen" title="Kanton Schaffhausen">SH</a>) | <a href="/wiki/Schwyz_(Gemeinde)" title="Schwyz (Gemeinde)">Schwyz</a> (<a href="/wiki/Kanton_Schwyz" title="Kanton Schwyz">SZ</a>) | <a href="/wiki/Sitten_VS" title="Sitten VS">Sitte</a> (<a href="/wiki/Kanton_Wallis" title="Kanton Wallis">VS</a>) | <a href="/wiki/Solothurn" title="Solothurn">Solodurn</a> (<a href="/wiki/Kanton_Solothurn" title="Kanton Solothurn">SO</a>) | <a href="/wiki/Stans" title="Stans">Stans</a> (<a href="/wiki/Kanton_Nidwalden" title="Kanton Nidwalden">NW</a>) | <a href="/wiki/St._Gallen" title="St. Gallen">Sanggalle</a> (<a href="/wiki/Kanton_St._Gallen" title="Kanton St. Gallen">SG</a>) | <a href="/wiki/Zug_(Stadt)" title="Zug (Stadt)">Zug</a> (<a href="/wiki/Kanton_Zug" title="Kanton Zug">ZG</a>) | <a class="mw-selflink selflink">Züri</a> (<a href="/wiki/Kanton_Z%C3%BCrich" title="Kanton Zürich">ZH</a>) </p> </div> </div> <div style="clear: both;"></div> </td></tr></tbody></table> <p><br style="clear: both;" /> </p> <table class="noprint" id="NavBar" style="background-color: inherit; width: 100%;"> <tbody><tr> <td> <div class="NavFrame"> <div class="NavPic" style="float: left; background-color: #ffffff; padding: 2px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg" class="mw-file-description" title="Wappe vo de Stadt Züri"><img alt="Wappe vo de Stadt Züri" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/35px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png" decoding="async" width="35" height="42" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/53px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg/70px-Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg.png 2x" data-file-width="406" data-file-height="492" /></a></span></div> <div class="NavHead"><b>Quartier vo de Stadt <a class="mw-selflink selflink">Züri</a></b></div> <div class="NavContent"> <p><a href="/w/index.php?title=Affoltern_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Affoltern (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Afoltere</a> | <a href="/wiki/Albisrieden" title="Albisrieden">Albisriede</a> | <a href="/w/index.php?title=Altstetten_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Altstetten (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Altschtette</a> | <a href="/wiki/Enge" title="Enge">Ängi</a> | <a href="/w/index.php?title=City_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="City (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">City</a> | <a href="/w/index.php?title=Escher_Wyss_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Escher Wyss (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Escher Wyss</a> | <a href="/w/index.php?title=Fluntern&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fluntern (Syte nid vorhande)">Fluentere</a> | <a href="/wiki/Friesenberg" class="mw-redirect" title="Friesenberg">Friesebëërg</a> | <a href="/w/index.php?title=Gewerbeschule_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gewerbeschule (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Gwëërbschuel</a> | <a href="/w/index.php?title=Hard_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hard (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Haard</a> | <a href="/w/index.php?title=Hirslanden&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hirslanden (Syte nid vorhande)">Hirschlande</a> | <a href="/wiki/Hirzenbach" class="mw-redirect" title="Hirzenbach">Hiirzebach</a> | <a href="/w/index.php?title=Hochschulen_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hochschulen (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Hochschuele</a> | <a href="/wiki/H%C3%B6ngg" title="Höngg">Höngg</a> | <a href="/w/index.php?title=Hottingen_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hottingen (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Hottinge</a> | <a href="/w/index.php?title=Leimbach_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leimbach (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Läibach</a> | <a href="/w/index.php?title=Langstrasse_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Langstrasse (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Langstraass</a> | <a href="/w/index.php?title=Lindenhof_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lindenhof (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Lindehoof</a> | <a href="/w/index.php?title=M%C3%BChlebach_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mühlebach (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Mülibach</a> | <a href="/w/index.php?title=Oberstrass_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oberstrass (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Oberstraass</a> | <a href="/w/index.php?title=Oerlikon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oerlikon (Syte nid vorhande)">Öörlike</a> | <a href="/w/index.php?title=Rathaus_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rathaus (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Raathuus</a> | <a href="/wiki/Saatlen" class="mw-redirect" title="Saatlen">Saatle</a> | <a href="/wiki/Schwamendingen_Mitte" class="mw-redirect" title="Schwamendingen Mitte">Schwamedinge</a> | <a href="/w/index.php?title=Seebach_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Seebach (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Seebach</a> | <a href="/w/index.php?title=Seefeld_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Seefeld (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Seefäld</a> | <a href="/wiki/Sihlfeld" class="mw-redirect" title="Sihlfeld">Siilfäld</a> | <a href="/wiki/Unterstrass_(Stadt_Z%C3%BCrich)" title="Unterstrass (Stadt Zürich)">Understraass</a> | <a href="/w/index.php?title=Werd_(Stadt_Z%C3%BCrich)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Werd (Stadt Zürich) (Syte nid vorhande)">Wëërd</a> | <a href="/wiki/Wiedikon" title="Wiedikon">(Alt-)Wiedike</a> | <a href="/w/index.php?title=Weinegg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Weinegg (Syte nid vorhande)">Winegg</a> | <a href="/w/index.php?title=Wipkingen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wipkingen (Syte nid vorhande)">Wipkinge</a> | <a href="/wiki/Witikon" title="Witikon">Witike</a> | <a href="/w/index.php?title=Wollishofen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wollishofen (Syte nid vorhande)">Wolishofe</a> </p> </div> </div> <div style="clear: both;"></div> </td></tr></tbody></table> <p><br /> </p> <div id="normdaten" class="catlinks"><b>Normdate</b>: <a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4068038-1">4068038-1</a></span> | LCCN: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/names/n80013637">n80013637</a></span> | SUDOC/IdRef: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/030205484">030205484</a></span> | VIAF: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/261960983">261960983</a></span></div> <table id="Vorlage_Läsiger_Artikel" cellspacing="8" cellpadding="0" class="hintergrundfarbe1 rahmenfarbe1 noprint noviewer" style="width: 100%; font-size: 95%; border-top-style: solid; margin-top: 1em; clear: both; position:relative;"> <tbody><tr> <td style="width: 24px;" aria-hidden="true" role="presentation"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Datei:Symbol_support_vote.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/24px-Symbol_support_vote.svg.png" decoding="async" width="24" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/36px-Symbol_support_vote.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Symbol_support_vote.svg/48px-Symbol_support_vote.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span> </td> <td><b>Dr Artikel „Zürich“ isch einer vo de <a href="/wiki/Wikipedia:L%C3%A4sigi_Artikel" title="Wikipedia:Läsigi Artikel">läsige Artikel</a>.</b> <p>Churz zämmegfasst, isch de Artikel sproochlig un stilistisch guet gschriibe, bhandlet die wichtigscht Aspekt vum Thema, isch sachlig korrekt un neutral un wenn mögli bebilderet. </p><p>Alli sin härzlich yglade wyter aa däm Artikel z schaffe, z erwiitre un z verbessre! </p> </td></tr></tbody></table></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Vun "<a dir="ltr" href="https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Zürich&oldid=1060814">https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Zürich&oldid=1060814</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Spezial:Kategorie" title="Spezial:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategorie:Artikel_uf_Z%C3%BCrit%C3%BC%C3%BCtsch" title="Kategorie:Artikel uf Züritüütsch">Artikel uf Züritüütsch</a></li><li><a href="/wiki/Kategorie:Wikipedia:L%C3%A4siger_Artikel" title="Kategorie:Wikipedia:Läsiger Artikel">Wikipedia:Läsiger Artikel</a></li><li><a href="/wiki/Kategorie:Z%C3%BCri_(Stadt)" title="Kategorie:Züri (Stadt)">Züri (Stadt)</a></li><li><a href="/wiki/Kategorie:Ort_(Kanton_Z%C3%BCri)" title="Kategorie:Ort (Kanton Züri)">Ort (Kanton Züri)</a></li><li><a href="/wiki/Kategorie:Stadt_(Schwiiz)" title="Kategorie:Stadt (Schwiiz)">Stadt (Schwiiz)</a></li><li><a href="/wiki/Kategorie:Kantonshauptort_(Schwiz)" title="Kategorie:Kantonshauptort (Schwiz)">Kantonshauptort (Schwiz)</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Versteckti Kategori: <ul><li><a href="/wiki/Kategorie:Wikipedia:Weblink_offline" title="Kategorie:Wikipedia:Weblink offline">Wikipedia:Weblink offline</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Letschti Bearbeitig vo dere Syte: 15:11, 17. Oktober 2024</li> <li id="footer-info-copyright"><div id="footer-info-copyright-stats"><a class="external text" href="https://tools.wmflabs.org/pageviews?pages=Z%C3%BCrich&project=als.wikipedia.org">Abruefstatistik</a></div> <div id="footer-info-copyright-info">Tekscht isch verfiegbar unter dr <a rel="nofollow" class="external text" href="http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.de">„Creative Commons Attribution/Share-Alike“-Lizänz</a>. S cha syy, ass es zuesätzligi Bedingige git; lueg d <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Nutzigsbedingige</a> fir Einzelheite. Wikipedia®</div></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/de">Daateschutz</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Iber_Wikipedia">Iber Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Impressum">Impressum</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Verhaltenskodex</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Softwareentwickler</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/als.wikipedia.org">Statischtike</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Stellignahm zue Cookie</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//als.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Z%C3%BCrich&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobili Aasicht</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-fb7ms","wgBackendResponseTime":205,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.774","walltime":"1.362","ppvisitednodes":{"value":6464,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":55262,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":16087,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":25,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":68969,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 692.242 1 -total"," 22.54% 156.002 1 Vorlage:Normdaten"," 21.74% 150.519 1 Vorlage:Infobox_Ort_in_der_Schweiz"," 21.57% 149.328 4 Vorlage:Internetquelle"," 8.18% 56.597 1 Vorlage:Coordinate"," 7.71% 53.343 1 Vorlage:CoordinateComplex"," 7.14% 49.438 1 Vorlage:CoordinateMain"," 6.97% 48.283 1 Vorlage:Imagemap_Bezirk_Zürich"," 5.89% 40.793 8 Vorlage:FormatDate"," 4.09% 28.335 3 Vorlage:HLS"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.211","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6511036,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7c479b968-bdjx4","timestamp":"20241116143415","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Z\u00fcrich","url":"https:\/\/als.wikipedia.org\/wiki\/Z%C3%BCrich","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q72","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q72","author":{"@type":"Organization","name":"Autoren der Wikimedia-Projekte"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-12-06T18:17:38Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/5a\/Wappen_Z%C3%BCrich_matt.svg","headline":"Hauptschtadt vom Kanton Z\u00fcri, Schwiiz"}</script> </body> </html>