CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="be" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Зямля — Вікіпедыя</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )bewikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","студзень","люты","сакавік","красавік","Май","чэрвень","ліпень","жнівень","верасень","кастрычнік","лістапад","снежань"],"wgRequestId":"ca529913-c0cc-433a-a828-beac7826aa0f","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Зямля","wgTitle":"Зямля","wgCurRevisionId":4873417,"wgRevisionId":4873417,"wgArticleId":11204,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Старонкі, якія ўжываюць пашырэнне JsonConfig","Старонкі з няправільным сінтаксісам спасылак на крыніцы","Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list","Папярэджанні CS1: непазначаны свабодны DOI", "Старонкі, на якіх ужыты чароўныя спасылкі ISBN","Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без нумароў старонак","Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без назвы артыкула","Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара","Вікіпедыя:Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле","Вікіпедыя:Выдатныя артыкулы паводле алфавіта","Вікіпедыя:Выдатныя артыкулы па астраноміі","Вікіпедыя:Істотныя артыкулы","Зямля","Планеты Сонечнай сістэмы"],"wgPageViewLanguage":"be","wgPageContentLanguage":"be","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Зямля","wgRelevantArticleId":11204, "wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":4873417,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"be","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"be"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform", "platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.math.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp", "ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.edittop","ext.gadget.collapserefs","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.navboxNavigation","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.Statistics","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=be&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.math.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=be&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=be&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/1200px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1200"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/800px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/640px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="640"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Зямля — Вікіпедыя"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//be.m.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Правіць" href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Вікіпедыя (be)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//be.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.be"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Вікіпедыя струмень Atom" href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:RecentChanges&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Зямля rootpage-Зямля skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Перайсці да зместу</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Праект"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Галоўнае меню" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Галоўнае меню </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Галоўнае меню</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">перанесці да бакавой панэлі</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">схаваць</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Навігацыя </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0" title="Адкрыць Галоўную старонку [z]" accesskey="z">Галоўная старонка</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D1%83%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Пра праект, чым можна заняцца, дзе што шукаць">Супольнасць</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:RecentChanges" title="Пералік нядаўніх змяненняў у віксе. [r]" accesskey="r">Апошнія змены</a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:NewPages">Новыя старонкі</a></li><li id="n-Village-pump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%A4%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%BC">Форум</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:Random" title="Паказаць выпадковую старонку [x]" accesskey="x">Выпадковая старонка</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BA%D0%B0" title="Дзе можна атрымаць тлумачэнні.">Даведка</a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%96_%D0%BF%D1%80%D0%B0_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D1%96">Паведаміць пра памылку</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Вікіпедыя" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-be.svg" style="width: 7.625em; height: 1.3125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-be.svg" width="117" height="12" style="width: 7.3125em; height: 0.75em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:Search" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Знайсці ў Вікіпедыі [f]" accesskey="f"> Пошук </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Шукаць у Вікіпедыі" aria-label="Шукаць у Вікіпедыі" autocapitalize="sentences" title="Знайсці ў Вікіпедыі [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Адмысловае:Search"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Пошук</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Асабістыя інструменты"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Выгляд"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Выгляд" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Выгляд </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_be.wikipedia.org&uselang=be" class="">Ахвяраваць</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:CreateAccount&returnto=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Вам прапануецца стварыць уліковы запіс і ўвайсці ў сістэму, але гэта не абавязкова" class="">Стварыць уліковы запіс</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:UserLogin&returnto=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Вам прапануецца ўвайсці ў сістэму, але гэта неабавязкова. [o]" accesskey="o" class="">Увайсці</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Больш магчымасцей" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Асабістыя інструменты" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Асабістыя інструменты </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Меню ўдзельніка" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_be.wikipedia.org&uselang=be">Ахвяраваць</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:CreateAccount&returnto=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Вам прапануецца стварыць уліковы запіс і ўвайсці ў сістэму, але гэта не абавязкова"> Стварыць уліковы запіс</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:UserLogin&returnto=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Вам прапануецца ўвайсці ў сістэму, але гэта неабавязкова. [o]" accesskey="o"> Увайсці</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Старонкі для ананімных рэдактараў <a href="/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BA%D0%B0:%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%BA%D0%B0" aria-label="Даведацца больш пра праўку">даведацца больш</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:MyContributions" title="Спіс правак, зробленых з гэтага IP-адраса [y]" accesskey="y">Уклад</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:MyTalk" title="Размовы пра праўкі, зробленыя з гэтага IP-адраса [n]" accesskey="n">Размовы</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Праект"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Змест" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Змест</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">перанесці да бакавой панэлі</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">схаваць</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Пачатак</div> </a> </li> <li id="toc-Гісторыя_Зямлі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Гісторыя_Зямлі"> <div class="vector-toc-text"> 1 Гісторыя Зямлі </div> </a> <ul id="toc-Гісторыя_Зямлі-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Геахраналагічная_шкала" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Геахраналагічная_шкала"> <div class="vector-toc-text"> 2 Геахраналагічная шкала </div> </a> <ul id="toc-Геахраналагічная_шкала-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Узнікненне_жыцця" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Узнікненне_жыцця"> <div class="vector-toc-text"> 3 Узнікненне жыцця </div> </a> <ul id="toc-Узнікненне_жыцця-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Будова_Зямлі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Будова_Зямлі"> <div class="vector-toc-text"> 4 Будова Зямлі </div> </a> <button aria-controls="toc-Будова_Зямлі-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Змяніць стан падраздзелу Будова Зямлі </button> <ul id="toc-Будова_Зямлі-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Форма" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Форма"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Форма </div> </a> <ul id="toc-Форма-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Хімічны_састаў" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Хімічны_састаў"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Хімічны састаў </div> </a> <ul id="toc-Хімічны_састаў-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Унутраная_будова" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Унутраная_будова"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Унутраная будова </div> </a> <ul id="toc-Унутраная_будова-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Унутранае_цяпло" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Унутранае_цяпло"> <div class="vector-toc-text"> 4.3.1 Унутранае цяпло </div> </a> <ul id="toc-Унутранае_цяпло-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Літасфера" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Літасфера"> <div class="vector-toc-text"> 4.3.2 Літасфера </div> </a> <ul id="toc-Літасфера-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Зямная_кара" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Зямная_кара"> <div class="vector-toc-text"> 4.3.3 Зямная кара </div> </a> <ul id="toc-Зямная_кара-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Мантыя_Зямлі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Мантыя_Зямлі"> <div class="vector-toc-text"> 4.3.4 Мантыя Зямлі </div> </a> <ul id="toc-Мантыя_Зямлі-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ядро_Зямлі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ядро_Зямлі"> <div class="vector-toc-text"> 4.3.5 Ядро Зямлі </div> </a> <ul id="toc-Ядро_Зямлі-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Тэктанічныя_платформы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Тэктанічныя_платформы"> <div class="vector-toc-text"> 4.4 Тэктанічныя платформы </div> </a> <ul id="toc-Тэктанічныя_платформы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Геаграфічная_абалонка" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Геаграфічная_абалонка"> <div class="vector-toc-text"> 4.5 Геаграфічная абалонка </div> </a> <ul id="toc-Геаграфічная_абалонка-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Гідрасфера" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Гідрасфера"> <div class="vector-toc-text"> 4.6 Гідрасфера </div> </a> <ul id="toc-Гідрасфера-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Атмасфера_Зямлі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Атмасфера_Зямлі"> <div class="vector-toc-text"> 4.7 Атмасфера Зямлі </div> </a> <ul id="toc-Атмасфера_Зямлі-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Хімічны_састаў_атмасферы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Хімічны_састаў_атмасферы"> <div class="vector-toc-text"> 4.7.1 Хімічны састаў атмасферы </div> </a> <ul id="toc-Хімічны_састаў_атмасферы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Надвор’е_і_клімат" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Надвор’е_і_клімат"> <div class="vector-toc-text"> 4.7.2 Надвор’е і клімат </div> </a> <ul id="toc-Надвор’е_і_клімат-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Біясфера" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Біясфера"> <div class="vector-toc-text"> 4.8 Біясфера </div> </a> <ul id="toc-Біясфера-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Магнітнае_поле_Зямлі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Магнітнае_поле_Зямлі"> <div class="vector-toc-text"> 4.9 Магнітнае поле Зямлі </div> </a> <ul id="toc-Магнітнае_поле_Зямлі-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Арбіта_і_вярчэнне_Зямлі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Арбіта_і_вярчэнне_Зямлі"> <div class="vector-toc-text"> 5 Арбіта і вярчэнне Зямлі </div> </a> <ul id="toc-Арбіта_і_вярчэнне_Зямлі-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Назіранне" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Назіранне"> <div class="vector-toc-text"> 6 Назіранне </div> </a> <ul id="toc-Назіранне-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Месяц" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Месяц"> <div class="vector-toc-text"> 7 Месяц </div> </a> <ul id="toc-Месяц-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Патэнцыяльна_небяспечныя_аб’екты" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Патэнцыяльна_небяспечныя_аб’екты"> <div class="vector-toc-text"> 8 Патэнцыяльна небяспечныя аб’екты </div> </a> <ul id="toc-Патэнцыяльна_небяспечныя_аб’екты-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Геаграфічныя_звесткі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Геаграфічныя_звесткі"> <div class="vector-toc-text"> 9 Геаграфічныя звесткі </div> </a> <button aria-controls="toc-Геаграфічныя_звесткі-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Змяніць стан падраздзелу Геаграфічныя звесткі </button> <ul id="toc-Геаграфічныя_звесткі-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Выкарыстанне_сушы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Выкарыстанне_сушы"> <div class="vector-toc-text"> 9.1 Выкарыстанне сушы </div> </a> <ul id="toc-Выкарыстанне_сушы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Сацыяльна-эканамічная_геаграфія" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Сацыяльна-эканамічная_геаграфія"> <div class="vector-toc-text"> 9.2 Сацыяльна-эканамічная геаграфія </div> </a> <ul id="toc-Сацыяльна-эканамічная_геаграфія-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Роля_ў_культуры" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Роля_ў_культуры"> <div class="vector-toc-text"> 10 Роля ў культуры </div> </a> <ul id="toc-Роля_ў_культуры-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Экалогія" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Экалогія"> <div class="vector-toc-text"> 11 Экалогія </div> </a> <ul id="toc-Экалогія-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Будучыня_Зямлі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Будучыня_Зямлі"> <div class="vector-toc-text"> 12 Будучыня Зямлі </div> </a> <ul id="toc-Будучыня_Зямлі-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Гл._таксама" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Гл._таксама"> <div class="vector-toc-text"> 13 Гл. таксама </div> </a> <ul id="toc-Гл._таксама-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Заўвагі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Заўвагі"> <div class="vector-toc-text"> 14 Заўвагі </div> </a> <ul id="toc-Заўвагі-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Крыніцы" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Крыніцы"> <div class="vector-toc-text"> 15 Крыніцы </div> </a> <ul id="toc-Крыніцы-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Літаратура" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Літаратура"> <div class="vector-toc-text"> 16 Літаратура </div> </a> <ul id="toc-Літаратура-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Спасылкі" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Спасылкі"> <div class="vector-toc-text"> 17 Спасылкі </div> </a> <ul id="toc-Спасылкі-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Змест" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Пераключыць змест" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Пераключыць змест </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Зямля</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Перайсці да артыкула на іншай мове. Даступны на 305 мовах." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-305" aria-hidden="true" > 305 моў </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%B3%D1%8C%D1%8B%D0%BB" title="Адгьыл – абхазская" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Адгьыл" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="абхазская" class="interlanguage-link-target">Аԥсшәа</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Bumoe" title="Bumoe – ачэх" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Bumoe" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="ачэх" class="interlanguage-link-target">Acèh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D3%80%D1%8B%D0%B3%D1%83" title="ЧӀыгу – адыгейская" lang="ady" hreflang="ady" data-title="ЧӀыгу" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="адыгейская" class="interlanguage-link-target">Адыгабзэ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Aarde" title="Aarde – афрыкаанс" lang="af" hreflang="af" data-title="Aarde" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="афрыкаанс" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Erde" title="Erde – швейцарская нямецкая" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Erde" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="швейцарская нямецкая" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%AC%E1%89%B5" title="መሬት – амхарская" lang="am" hreflang="am" data-title="መሬት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="амхарская" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – арагонская" lang="an" hreflang="an" data-title="Tierra" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="арагонская" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Eor%C3%B0e" title="Eorðe – стараанглійская" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Eorðe" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="стараанглійская" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Liny%E1%BB%8Dn%CC%84" title="Linyọn̄ – абола" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Linyọn̄" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="абола" class="interlanguage-link-target">Obolo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A5%80" title="धरती – ангіка" lang="anp" hreflang="anp" data-title="धरती" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="ангіка" class="interlanguage-link-target">अंगिका</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%B6" title="الأرض – арабская" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الأرض" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="арабская" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%90%DC%AA%DC%A5%DC%90" title="ܐܪܥܐ – арамейская" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܐܪܥܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="арамейская" class="interlanguage-link-target">ܐܪܡܝܐ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%B6" title="لأرض – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لأرض" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%B6" title="الارض – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="الارض" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%83%E0%A6%A5%E0%A6%BF%E0%A7%B1%E0%A7%80" title="পৃথিৱী – асамская" lang="as" hreflang="as" data-title="পৃথিৱী" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="асамская" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – астурыйская" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Tierra" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="астурыйская" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Aski" title="Aski – атыкамек" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Aski" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="атыкамек" class="interlanguage-link-target">Atikamekw</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%BA%D1%8C_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Ракь (планета) – аварская" lang="av" hreflang="av" data-title="Ракь (планета)" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="аварская" class="interlanguage-link-target">Авар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Tawava" title="Tawava – Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Tawava" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target">Kotava</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – авадхі" lang="awa" hreflang="awa" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="авадхі" class="interlanguage-link-target">अवधी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Aka_pacha" title="Aka pacha – аймара" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Aka pacha" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="аймара" class="interlanguage-link-target">Aymar aru</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Yer" title="Yer – азербайджанская" lang="az" hreflang="az" data-title="Yer" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="азербайджанская" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A6%D8%B1" title="یئر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یئر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%80" title="Ер – башкірская" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Ер" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="башкірская" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Gumi" title="Gumi – балійская" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Gumi" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="балійская" class="interlanguage-link-target">Basa Bali</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Eadn" title="Eadn – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Eadn" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C5%BDem%C4%97" title="Žemė – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Žemė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Kinaban" title="Kinaban – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Kinaban" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Зямля – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Зямля" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Bumi" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target">Betawi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D1%8F" title="Земя – балгарская" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Земя" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="балгарская" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Bumi" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target">Banjar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%98%E1%80%AC%E1%82%8F%E1%80%9F%E1%80%B6%E1%82%8F" title="ကမ္ဘာႏဟံႏ – Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ကမ္ဘာႏဟံႏ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target">ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Dugukolo" title="Dugukolo – бамбара" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Dugukolo" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="бамбара" class="interlanguage-link-target">Bamanankan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%83%E0%A6%A5%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%80" title="পৃথিবী – бенгальская" lang="bn" hreflang="bn" data-title="পৃথিবী" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="бенгальская" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A6%E0%BD%A0%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%82%E0%BD%BC%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BC%8D" title="སའི་གོ་ལ། – тыбецкая" lang="bo" hreflang="bo" data-title="སའི་གོ་ལ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="тыбецкая" class="interlanguage-link-target">བོད་ཡིག</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Douar_(planedenn)" title="Douar (planedenn) – брэтонская" lang="br" hreflang="br" data-title="Douar (planedenn)" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="брэтонская" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Zemlja_(planeta)" title="Zemlja (planeta) – баснійская" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Zemlja (planeta)" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="баснійская" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Bumi" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target">Batak Mandailing</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/%E1%A8%92%E1%A8%97%E1%A8%8A%E1%A8%9A" title="ᨒᨗᨊᨚ – бугіс" lang="bug" hreflang="bug" data-title="ᨒᨗᨊᨚ" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="бугіс" class="interlanguage-link-target">Basa Ugi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D1%85%D1%8D%D0%B9" title="Дэлхэй – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Дэлхэй" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – каталанская" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Terra" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="каталанская" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Tierra" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target">Chavacano de Zamboanga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/D%C3%AA-gi%C3%B9" title="Dê-giù – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Dê-giù" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D1%8C%D0%BD%D0%B5" title="Дуьне – чачэнская" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Дуьне" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="чачэнская" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Kalibotan_(planeta)" title="Kalibotan (planeta) – себуана" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Kalibotan (planeta)" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="себуана" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%A1%E1%8E%B6%E1%8E%AF" title="ᎡᎶᎯ – чэрокі" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎡᎶᎯ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="чэрокі" class="interlanguage-link-target">ᏣᎳᎩ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%DB%95%D9%88%DB%8C" title="زەوی – цэнтральнакурдская" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="زەوی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="цэнтральнакурдская" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="якасны артыкул"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Terra_(pianeta)" title="Terra (pianeta) – карсіканская" lang="co" hreflang="co" data-title="Terra (pianeta)" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="карсіканская" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya" title="Dünya – Crimean Tatar" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Dünya" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Crimean Tatar" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Zem%C4%9B" title="Země – чэшская" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Země" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="чэшская" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Zemia" title="Zemia – Kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Zemia" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="Kashubian" class="interlanguage-link-target">Kaszëbsczi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%EA%99%80%D1%94%D0%BC%D0%BB%D2%84%D1%A3" title="Ꙁємл҄ѣ – царкоўнаславянская" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Ꙁємл҄ѣ" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="царкоўнаславянская" class="interlanguage-link-target">Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C4%95%D1%80" title="Çĕр – чувашская" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Çĕр" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="чувашская" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Y_Ddaear" title="Y Ddaear – валійская" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Y Ddaear" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="валійская" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Jorden" title="Jorden – дацкая" lang="da" hreflang="da" data-title="Jorden" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="дацкая" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Ti%C5%8Bgbani" title="Tiŋgbani – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Tiŋgbani" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target">Dagbanli</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Erde" title="Erde – нямецкая" lang="de" hreflang="de" data-title="Erde" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="нямецкая" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dga mw-list-item"><a href="https://dga.wikipedia.org/wiki/Andon%C9%9B%C9%9B" title="Andonɛɛ – Dagaare" lang="dga" hreflang="dga" data-title="Andonɛɛ" data-language-autonym="Dagaare" data-language-local-name="Dagaare" class="interlanguage-link-target">Dagaare</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-din mw-list-item"><a href="https://din.wikipedia.org/wiki/Piny_nhom" title="Piny nhom – Dinka" lang="din" hreflang="din" data-title="Piny nhom" data-language-autonym="Thuɔŋjäŋ" data-language-local-name="Dinka" class="interlanguage-link-target">Thuɔŋjäŋ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/D%C4%B1nya" title="Dınya – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Dınya" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Zemja" title="Zemja – ніжнялужыцкая" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Zemja" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="ніжнялужыцкая" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Pomogunan" title="Pomogunan – Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Pomogunan" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target">Kadazandusun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target">डोटेली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%84%DE%A8%DE%82%DE%B0" title="ބިން – мальдыўская" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ބިން" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="мальдыўская" class="interlanguage-link-target">ދިވެހިބަސް</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dz mw-list-item"><a href="https://dz.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A0%E0%BD%9B%E0%BD%98%E0%BC%8B%E0%BD%82%E0%BE%B3%E0%BD%B2%E0%BD%84" title="འཛམ་གླིང – дзонг-кэ" lang="dz" hreflang="dz" data-title="འཛམ་གླིང" data-language-autonym="ཇོང་ཁ" data-language-local-name="дзонг-кэ" class="interlanguage-link-target">ཇོང་ཁ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B7" title="Γη – грэчаская" lang="el" hreflang="el" data-title="Γη" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="грэчаская" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8ra" title="Tèra – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Tèra" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target">Emiliàn e rumagnòl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Earth" title="Earth – англійская" lang="en" hreflang="en" data-title="Earth" data-language-autonym="English" data-language-local-name="англійская" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Tero" title="Tero – эсперанта" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Tero" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="эсперанта" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – іспанская" lang="es" hreflang="es" data-title="Tierra" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="іспанская" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Maa" title="Maa – эстонская" lang="et" hreflang="et" data-title="Maa" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="эстонская" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Lurra" title="Lurra – баскская" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Lurra" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="баскская" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Tierra" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین – фарсі" lang="fa" hreflang="fa" data-title="زمین" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="фарсі" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="якасны артыкул"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Maa" title="Maa – фінская" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Maa" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="фінская" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Maa_(hod%27ot%C3%A4ht)" title="Maa (hod'otäht) – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Maa (hod'otäht)" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Vuravura_(veivuravura)" title="Vuravura (veivuravura) – фіджыйская" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Vuravura (veivuravura)" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="фіджыйская" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8r%C3%B0in" title="Jørðin – фарэрская" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Jørðin" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="фарэрская" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fon mw-list-item"><a href="https://fon.wikipedia.org/wiki/W%C9%9Bk%C9%9B%CC%81" title="Wɛkɛ́ – фон" lang="fon" hreflang="fon" data-title="Wɛkɛ́" data-language-autonym="Fɔ̀ngbè" data-language-local-name="фон" class="interlanguage-link-target">Fɔ̀ngbè</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Terre" title="Terre – французская" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Terre" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="французская" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8rra" title="Tèrra – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Tèrra" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target">Arpetan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Jard" title="Jard – паўночнафрызская" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Jard" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="паўночнафрызская" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Tiere" title="Tiere – фрыульская" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Tiere" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="фрыульская" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Ierde" title="Ierde – заходняя фрызская" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Ierde" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="заходняя фрызская" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Domhan" title="Domhan – ірландская" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Domhan" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ірландская" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="地球" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Lat%C3%A8" title="Latè – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Latè" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/An_Talamh_(planaid)" title="An Talamh (planaid) – шатландская гэльская" lang="gd" hreflang="gd" data-title="An Talamh (planaid)" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="шатландская гэльская" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – галісійская" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Terra" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="галісійская" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%8A%D9%85%D9%8A" title="زيمي – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="زيمي" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target">گیلکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Yvy_(yv%C3%B3ra)" title="Yvy (yvóra) – гуарані" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Yvy (yvóra)" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="гуарані" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A5%80" title="धर्तरी – Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="धर्तरी" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target">गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%82%F0%90%8C%B8%F0%90%8C%B0" title="𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰 – Gothic" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="Gothic" class="interlanguage-link-target">𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gpe mw-list-item"><a href="https://gpe.wikipedia.org/wiki/Earth" title="Earth – Ghanaian Pidgin" lang="gpe" hreflang="gpe" data-title="Earth" data-language-autonym="Ghanaian Pidgin" data-language-local-name="Ghanaian Pidgin" class="interlanguage-link-target">Ghanaian Pidgin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AA%E0%AB%83%E0%AA%A5%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AB%80" title="પૃથ્વી – гуджараці" lang="gu" hreflang="gu" data-title="પૃથ્વી" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="гуджараці" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guc mw-list-item"><a href="https://guc.wikipedia.org/wiki/Mma" title="Mma – Wayuu" lang="guc" hreflang="guc" data-title="Mma" data-language-autonym="Wayuunaiki" data-language-local-name="Wayuu" class="interlanguage-link-target">Wayuunaiki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guw mw-list-item"><a href="https://guw.wikipedia.org/wiki/Aigba" title="Aigba – Gun" lang="guw" hreflang="guw" data-title="Aigba" data-language-autonym="Gungbe" data-language-local-name="Gun" class="interlanguage-link-target">Gungbe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Dowan" title="Yn Dowan – мэнская" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Dowan" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="мэнская" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Duniya" title="Duniya – хауса" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Duniya" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="хауса" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Thi-khi%C3%B9" title="Thi-khiù – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Thi-khiù" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Honua" title="Honua – гавайская" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Honua" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="гавайская" class="interlanguage-link-target">Hawaiʻi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9B%D7%93%D7%95%D7%A8_%D7%94%D7%90%D7%A8%D7%A5" title="כדור הארץ – іўрыт" lang="he" hreflang="he" data-title="כדור הארץ" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="іўрыт" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – хіндзі" lang="hi" hreflang="hi" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="хіндзі" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Dunia" title="Dunia – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Dunia" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Zemlja" title="Zemlja – харвацкая" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Zemlja" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="харвацкая" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Zemja" title="Zemja – верхнялужыцкая" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Zemja" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="верхнялужыцкая" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Lat%C3%A8" title="Latè – гаіцянская крэольская" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Latè" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="гаіцянская крэольская" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/F%C3%B6ld" title="Föld – венгерская" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Föld" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="венгерская" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր – армянская" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Երկիր" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="армянская" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Երկիր" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – інтэрлінгва" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Terra" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="інтэрлінгва" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – ібан" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Bumi" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="ібан" class="interlanguage-link-target">Jaku Iban</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – інданезійская" lang="id" hreflang="id" data-title="Bumi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="інданезійская" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – інтэрлінгвэ" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Terra" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="інтэрлінгвэ" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/%C3%80l%C3%A0" title="Àlà – ігба" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Àlà" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="ігба" class="interlanguage-link-target">Igbo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Nunaqpak" title="Nunaqpak – Inupiaq" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Nunaqpak" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="Inupiaq" class="interlanguage-link-target">Iñupiatun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Daga_(planeta)" title="Daga (planeta) – ілакана" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Daga (planeta)" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ілакана" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%8C%D1%82%D1%82%D0%B0_(%D0%B4%D1%83%D0%BD%D0%B5)" title="Лаьтта (дуне) – інгушская" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Лаьтта (дуне)" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="інгушская" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Tero" title="Tero – іда" lang="io" hreflang="io" data-title="Tero" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="іда" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/J%C3%B6r%C3%B0in" title="Jörðin – ісландская" lang="is" hreflang="is" data-title="Jörðin" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ісландская" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – італьянская" lang="it" hreflang="it" data-title="Terra" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="італьянская" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%93%84%E1%93%87" title="ᓄᓇ – інуктытут" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᓄᓇ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="інуктытут" class="interlanguage-link-target">ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – японская" lang="ja" hreflang="ja" data-title="地球" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="японская" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Oert" title="Oert – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Oert" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/terdi" title="terdi – ложбан" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="terdi" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="ложбан" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – яванская" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Bumi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="яванская" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AC%E1%83%90" title="დედამიწა – грузінская" lang="ka" hreflang="ka" data-title="დედამიწა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="грузінская" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Jer" title="Jer – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Jer" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target">Qaraqalpaqsha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tagnit_(Amtiweg)" title="Tagnit (Amtiweg) – кабільская" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tagnit (Amtiweg)" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="кабільская" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%A9%D3%80%D1%8B" title="ЩӀы – кабардзінская" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="ЩӀы" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="кабардзінская" class="interlanguage-link-target">Адыгэбзэ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/T%C9%9Bt%CA%8B" title="Tɛtʋ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Tɛtʋ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Swanta" title="Swanta – т’яп" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Swanta" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="т’яп" class="interlanguage-link-target">Tyap</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Ntoto" title="Ntoto – Kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Ntoto" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="Kongo" class="interlanguage-link-target">Kongo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Bumi" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target">Kumoring</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/Th%C4%A9" title="Thĩ – кікуйю" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Thĩ" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="кікуйю" class="interlanguage-link-target">Gĩkũyũ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D1%80" title="Жер – казахская" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Жер" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="казахская" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kl mw-list-item"><a href="https://kl.wikipedia.org/wiki/Nunarsuaq" title="Nunarsuaq – грэнландская" lang="kl" hreflang="kl" data-title="Nunarsuaq" data-language-autonym="Kalaallisut" data-language-local-name="грэнландская" class="interlanguage-link-target">Kalaallisut</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%95%E1%9F%82%E1%9E%93%E1%9E%8A%E1%9E%B8" title="ផែនដី – кхмерская" lang="km" hreflang="km" data-title="ផែនដី" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="кхмерская" class="interlanguage-link-target">ភាសាខ្មែរ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AD%E0%B3%82%E0%B2%AE%E0%B2%BF" title="ಭೂಮಿ – канада" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಭೂಮಿ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="канада" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%A7%80%EA%B5%AC" title="지구 – карэйская" lang="ko" hreflang="ko" data-title="지구" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="карэйская" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%88%D0%B0%D1%80" title="Мушар – комі-пярмяцкая" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Мушар" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="комі-пярмяцкая" class="interlanguage-link-target">Перем коми</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B6%D0%B5%D1%80" title="Джер – карачай-балкарская" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Джер" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="карачай-балкарская" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%8F%D8%AA%DB%81%D9%95_%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DA%BE" title="بُتہٕ راتھ – кашмірская" lang="ks" hreflang="ks" data-title="بُتہٕ راتھ" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="кашмірская" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/%C3%84%C3%A4d_(Planeet)" title="Ääd (Planeet) – кёльнская" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Ääd (Planeet)" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="кёльнская" class="interlanguage-link-target">Ripoarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Dinya_(gerst%C3%AArk)" title="Dinya (gerstêrk) – курдская" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Dinya (gerstêrk)" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="курдская" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83" title="Му – комі" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Му" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="комі" class="interlanguage-link-target">Коми</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Dor" title="Dor – корнская" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Dor" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="корнская" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D1%80" title="Жер – кіргізская" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Жер" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="кіргізская" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Tellus_(planeta)" title="Tellus (planeta) – лацінская" lang="la" hreflang="la" data-title="Tellus (planeta)" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="лацінская" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – ладына" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Tierra" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ладына" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/%C3%84erd" title="Äerd – люксембургская" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Äerd" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="люксембургская" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BB" title="Дуниял – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Дуниял" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target">Лакку</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B8%D0%BB_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Чил (планета) – лезгінская" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Чил (планета)" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="лезгінская" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Tera" title="Tera – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Tera" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Ensi" title="Ensi – ганда" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Ensi" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ганда" class="interlanguage-link-target">Luganda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Eerd" title="Eerd – лімбургская" lang="li" hreflang="li" data-title="Eerd" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="лімбургская" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/T%C3%A6ra" title="Tæra – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Tæra" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Tera" title="Tera – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Tera" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Tera" title="Tera – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Tera" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Mabel%C3%A9" title="Mabelé – лінгала" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Mabelé" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="лінгала" class="interlanguage-link-target">Lingála</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BB%82%E0%BA%A5%E0%BA%81" title="ໂລກ – лаоская" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ໂລກ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="лаоская" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDem%C4%97" title="Žemė – літоўская" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žemė" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="літоўская" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Zeme" title="Zeme – Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Zeme" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target">Latgaļu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Zeme" title="Zeme – латышская" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Zeme" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="латышская" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Bhum%C3%A8" title="Bhumè – мадурская" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Bhumè" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="мадурская" class="interlanguage-link-target">Madhurâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – майтхілі" lang="mai" hreflang="mai" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="майтхілі" class="interlanguage-link-target">मैथिली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Bumi" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target">Basa Banyumasan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%B4%D0%B0_(%D1%88%D0%B0%D1%80%D1%8B_%D1%82%D1%8F%D1%88%D1%82%D0%B5)" title="Мода (шары тяште) – макшанская" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Мода (шары тяште)" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="макшанская" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Tany" title="Tany – малагасійская" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Tany" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="малагасійская" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82)" title="Мланде (планет) – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Мланде (планет)" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target">Олык марий</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Papat%C5%AB%C4%81nuku" title="Papatūānuku – маары" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Papatūānuku" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="маары" class="interlanguage-link-target">Māori</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – мінангкабау" lang="min" hreflang="min" data-title="Bumi" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="мінангкабау" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D1%98%D0%B0_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Земја (планета) – македонская" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Земја (планета)" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="македонская" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AD%E0%B5%82%E0%B4%AE%E0%B4%BF" title="ഭൂമി – малаялам" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഭൂമി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="малаялам" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D1%85%D0%B8%D0%B9" title="Дэлхий – мангольская" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Дэлхий" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="мангольская" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%83%EA%AF%A5%EA%AF%82%EA%AF%A6%EA%AF%9D" title="ꯃꯥꯂꯦꯝ – мейтэй" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯃꯥꯂꯦꯝ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="мейтэй" class="interlanguage-link-target">ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%81%A0%E1%80%B8%E1%80%90%E1%80%AD" title="ဂၠးတိ – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ဂၠးတိ" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target">ဘာသာမန်</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – маратхі" lang="mr" hreflang="mr" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="маратхі" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%B1%D0%BB%D3%93%D0%BD%D0%B4%D3%B9_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Мӱлӓндӹ (планета) – Western Mari" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Мӱлӓндӹ (планета)" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="Western Mari" class="interlanguage-link-target">Кырык мары</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Bumi" title="Bumi – малайская" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Bumi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="малайская" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Id-Dinja" title="Id-Dinja – мальтыйская" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Id-Dinja" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="мальтыйская" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Tierra" title="Tierra – мірандыйская" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Tierra" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="мірандыйская" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%82%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%9F%E1%80%BA" title="ကမ္ဘာဂြိုဟ် – бірманская" lang="my" hreflang="my" data-title="ကမ္ဘာဂြိုဟ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="бірманская" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%B4%D0%B0_(%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D1%81%D1%8D%D0%BD%D1%8C_%D0%B2%D0%B0%D0%BB)" title="Мода (пертпельксэнь вал) – эрзянская" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Мода (пертпельксэнь вал)" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="эрзянская" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%D9%87" title="بنه – мазандэранская" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="بنه" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="мазандэранская" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Tlalticpactli" title="Tlalticpactli – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Tlalticpactli" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target">Nāhuatl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – неапалітанская" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Terra" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="неапалітанская" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Eer" title="Eer – ніжненямецкая" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Eer" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ніжненямецкая" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Eerde" title="Eerde – ніжнесаксонская" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Eerde" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ніжнесаксонская" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – непальская" lang="ne" hreflang="ne" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="непальская" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%A5%E0%A4%BF%E0%A4%AC%E0%A5%80" title="प्रिथिबी – неўары" lang="new" hreflang="new" data-title="प्रिथिबी" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="неўары" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aarde_(planeet)" title="Aarde (planeet) – нідэрландская" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Aarde (planeet)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="нідэрландская" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Jorda" title="Jorda – нарвежская (нюношк)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jorda" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="нарвежская (нюношк)" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Jorden" title="Jorden – нарвежская (букмол)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jorden" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="нарвежская (букмол)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Tere" title="Tere – Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Tere" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target">Novial</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%98%DF%8E%DF%B1" title="ߘߎ߱ – нко" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߘߎ߱" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="нко" class="interlanguage-link-target">ߒߞߏ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8rre" title="Tèrre – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Tèrre" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Lefase" title="Lefase – паўночная сота" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Lefase" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="паўночная сота" class="interlanguage-link-target">Sesotho sa Leboa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/Nahasdz%C3%A1%C3%A1n" title="Nahasdzáán – наваха" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Nahasdzáán" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="наваха" class="interlanguage-link-target">Diné bizaad</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Dziko_Lapansi" title="Dziko Lapansi – ньянджа" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Dziko Lapansi" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="ньянджа" class="interlanguage-link-target">Chi-Chewa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8rra" title="Tèrra – аксітанская" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Tèrra" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="аксітанская" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Mua" title="Mua – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Mua" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target">Livvinkarjala</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Lafa" title="Lafa – арома" lang="om" hreflang="om" data-title="Lafa" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="арома" class="interlanguage-link-target">Oromoo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%83%E0%AC%A5%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AD%80" title="ପୃଥିବୀ – орыя" lang="or" hreflang="or" data-title="ପୃଥିବୀ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="орыя" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%97%C3%A6%D1%85%D1%85" title="Зæхх – асецінская" lang="os" hreflang="os" data-title="Зæхх" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="асецінская" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%A7%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80" title="ਧਰਤੀ – панджабі" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਧਰਤੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="панджабі" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Yatu" title="Yatu – пампанга" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Yatu" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="пампанга" class="interlanguage-link-target">Kapampangan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Tera_(planeta)" title="Tera (planeta) – пап’яменту" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Tera (planeta)" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="пап’яменту" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Ti%C3%A8re" title="Tière – Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Tière" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcm mw-list-item"><a href="https://pcm.wikipedia.org/wiki/Earth" title="Earth – нігерыйскі піджын" lang="pcm" hreflang="pcm" data-title="Earth" data-language-autonym="Naijá" data-language-local-name="нігерыйскі піджын" class="interlanguage-link-target">Naijá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Erd" title="Erd – Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Erd" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target">Deitsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Erde" title="Erde – Palatine German" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Erde" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="Palatine German" class="interlanguage-link-target">Pälzisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Erth" title="Erth – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Erth" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target">Norfuk / Pitkern</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ziemia" title="Ziemia – польская" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Ziemia" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="польская" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8ra_(pianeta)" title="Tèra (pianeta) – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Tèra (pianeta)" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="زمین" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B7" title="Γη – Pontic" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Γη" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="Pontic" class="interlanguage-link-target">Ποντιακά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%81%D9%85%DA%A9%D9%87" title="ځمکه – пушту" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ځمکه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="пушту" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – партугальская" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Terra" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="партугальская" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Tiqsimuyu" title="Tiqsimuyu – кечуа" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Tiqsimuyu" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="кечуа" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – рэтараманская" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Terra" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="рэтараманская" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Phuv" title="Phuv – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Phuv" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target">Romani čhib</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Isi" title="Isi – рундзі" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Isi" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="рундзі" class="interlanguage-link-target">Ikirundi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/P%C4%83m%C3%A2nt" title="Pământ – румынская" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Pământ" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="румынская" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Locu" title="Locu – арумунская" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Locu" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="арумунская" class="interlanguage-link-target">Armãneashti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Terre" title="Terre – Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="Terre" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target">Tarandíne</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Земля – руская" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Земля" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="руская" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Земля (планета) – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Земля (планета)" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Isi" title="Isi – руанда" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Isi" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="руанда" class="interlanguage-link-target">Ikinyarwanda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80" title="पृथ्वी – санскрыт" lang="sa" hreflang="sa" data-title="पृथ्वी" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="санскрыт" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%80" title="Сир – якуцкая" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Сир" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="якуцкая" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%AB%E1%B1%B7%E1%B1%9F%E1%B1%B9%E1%B1%A8%E1%B1%9B%E1%B1%A4" title="ᱫᱷᱟᱹᱨᱛᱤ – санталі" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱫᱷᱟᱹᱨᱛᱤ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="санталі" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Terra" title="Terra – сардзінская" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Terra" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="сардзінская" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Terra_(pianeta)" title="Terra (pianeta) – сіцылійская" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Terra (pianeta)" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="сіцылійская" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Yird" title="Yird – шатландская" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Yird" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="шатландская" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%8C%D8%B1%D8%AA%D9%8A" title="ڌرتي – сіндхі" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ڌرتي" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="сіндхі" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Eana" title="Eana – паўночнасаамская" lang="se" hreflang="se" data-title="Eana" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="паўночнасаамская" class="interlanguage-link-target">Davvisámegiella</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sg mw-list-item"><a href="https://sg.wikipedia.org/wiki/S%C3%AAse_(p%C3%A4l%C3%A4n%C3%AAte)" title="Sêse (pälänête) – санга" lang="sg" hreflang="sg" data-title="Sêse (pälänête)" data-language-autonym="Sängö" data-language-local-name="санга" class="interlanguage-link-target">Sängö</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Zemlja" title="Zemlja – сербскахарвацкая" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Zemlja" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="сербскахарвацкая" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Akal_(Amtiwg)" title="Akal (Amtiwg) – ташэльхіт" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Akal (Amtiwg)" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="ташэльхіт" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%81%B5%E1%80%99%E1%80%BA%E1%82%87%E1%81%BD%E1%82%83%E1%82%87" title="ၵမ်ႇၽႃႇ – шан" lang="shn" hreflang="shn" data-title="ၵမ်ႇၽႃႇ" data-language-autonym="ၽႃႇသႃႇတႆး " data-language-local-name="шан" class="interlanguage-link-target">ၽႃႇသႃႇတႆး </a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%84_%E0%B6%B4%E0%B7%9C%E0%B7%85%E0%B7%9C%E0%B7%80" title="මහ පොළොව – сінгальская" lang="si" hreflang="si" data-title="මහ පොළොව" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="сінгальская" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Earth" title="Earth – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Earth" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Zem" title="Zem – славацкая" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Zem" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="славацкая" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="زمین" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target">سرائیکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Zemlja" title="Zemlja – славенская" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Zemlja" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="славенская" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Lalolagi" title="Lalolagi – самоа" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Lalolagi" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="самоа" class="interlanguage-link-target">Gagana Samoa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Eenn%C3%A2mp%C3%A1llu" title="Eennâmpállu – інары-саамская" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Eennâmpállu" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="інары-саамская" class="interlanguage-link-target">Anarâškielâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Rinopasi" title="Rinopasi – шона" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Rinopasi" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="шона" class="interlanguage-link-target">ChiShona</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Dhul" title="Dhul – самалі" lang="so" hreflang="so" data-title="Dhul" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="самалі" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Toka" title="Toka – албанская" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Toka" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="албанская" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D1%99%D0%B0" title="Земља – сербская" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Земља" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="сербская" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn mw-list-item"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Grontapu" title="Grontapu – сранан-тонга" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Grontapu" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="сранан-тонга" class="interlanguage-link-target">Sranantongo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Lefatshe" title="Lefatshe – сесута" lang="st" hreflang="st" data-title="Lefatshe" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="сесута" class="interlanguage-link-target">Sesotho</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/%C3%84ide" title="Äide – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Äide" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Marcapada" title="Marcapada – сунда" lang="su" hreflang="su" data-title="Marcapada" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="сунда" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="якасны артыкул"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Jorden" title="Jorden – шведская" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Jorden" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="шведская" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Dunia" title="Dunia – суахілі" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Dunia" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="суахілі" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/%C5%B9ymja" title="Źymja – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Źymja" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AF%81%E0%AE%B5%E0%AE%BF" title="புவி – тамільская" lang="ta" hreflang="ta" data-title="புவி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="тамільская" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/hiyal" title="hiyal – Tayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="hiyal" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Tayal" class="interlanguage-link-target">Tayal</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AD%E0%B3%82%E0%B2%AE%E0%B2%BF" title="ಭೂಮಿ – Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಭೂಮಿ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target">ತುಳು</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tdd mw-list-item"><a href="https://tdd.wikipedia.org/wiki/%E1%A5%90%E1%A5%9B%E1%A5%B1_%E1%A5%9A%E1%A5%A3%E1%A5%B1" title="ᥐᥛᥱ ᥚᥣᥱ – Tai Nuea" lang="tdd" hreflang="tdd" data-title="ᥐᥛᥱ ᥚᥣᥱ" data-language-autonym="ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ" data-language-local-name="Tai Nuea" class="interlanguage-link-target">ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AD%E0%B1%82%E0%B0%AE%E0%B0%BF" title="భూమి – тэлугу" lang="te" hreflang="te" data-title="భూమి" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="тэлугу" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/Rai" title="Rai – тэтум" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Rai" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="тэтум" class="interlanguage-link-target">Tetun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BD" title="Замин – таджыкская" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Замин" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="таджыкская" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81_(%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%AB%E0%B9%8C)" title="โลก (ดาวเคราะห์) – тайская" lang="th" hreflang="th" data-title="โลก (ดาวเคราะห์)" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="тайская" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/%C3%9Der" title="Ýer – туркменская" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Ýer" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="туркменская" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Daigdig" title="Daigdig – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Daigdig" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Z%C9%99min" title="Zəmin – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Zəmin" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target">Tolışi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/M%C4%81mani_(palanite)" title="Māmani (palanite) – танганская" lang="to" hreflang="to" data-title="Māmani (palanite)" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="танганская" class="interlanguage-link-target">Lea faka-Tonga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Giraun" title="Giraun – ток-пісін" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Giraun" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="ток-пісін" class="interlanguage-link-target">Tok Pisin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya" title="Dünya – турэцкая" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Dünya" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="турэцкая" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Misava" title="Misava – тсонга" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Misava" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="тсонга" class="interlanguage-link-target">Xitsonga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%96%D0%B8%D1%80" title="Җир – татарская" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Җир" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="татарская" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Charu_cha_pasi" title="Charu cha pasi – тумбука" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Charu cha pasi" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="тумбука" class="interlanguage-link-target">ChiTumbuka</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B5%D1%80" title="Чер – тувінская" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Чер" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="тувінская" class="interlanguage-link-target">Тыва дыл</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D1%8A%D0%B5%D0%BC" title="Музъем – удмурцкая" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Музъем" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="удмурцкая" class="interlanguage-link-target">Удмурт</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%DB%95%D8%B1_%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%89" title="يەر شارى – уйгурская" lang="ug" hreflang="ug" data-title="يەر شارى" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="уйгурская" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Земля – украінская" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Земля" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="украінская" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین – урду" lang="ur" hreflang="ur" data-title="زمین" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="урду" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Yer" title="Yer – узбекская" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Yer" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="узбекская" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Tera" title="Tera – Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Tera" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Ma" title="Ma – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Ma" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="выдатны артыкул"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Tr%C3%A1i_%C4%90%E1%BA%A5t" title="Trái Đất – в’етнамская" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Trái Đất" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="в’етнамская" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Eirde_(planete)" title="Eirde (planete) – West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Eirde (planete)" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Tal" title="Tal – валапюк" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Tal" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="валапюк" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Daegne" title="Daegne – валонская" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Daegne" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="валонская" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Kalibotan" title="Kalibotan – варай" lang="war" hreflang="war" data-title="Kalibotan" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="варай" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Suuf" title="Suuf – валоф" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Suuf" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="валоф" class="interlanguage-link-target">Wolof</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – ву" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="地球" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="ву" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xal mw-list-item"><a href="https://xal.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%BB%D0%BA%D3%99_%D2%BB%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B3" title="Делкә һариг – калмыцкая" lang="xal" hreflang="xal" data-title="Делкә һариг" data-language-autonym="Хальмг" data-language-local-name="калмыцкая" class="interlanguage-link-target">Хальмг</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%A9%E1%83%90" title="დიხაუჩა – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="დიხაუჩა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A2%D7%A8%D7%93-%D7%A4%D7%9C%D7%90%D7%A0%D7%A2%D7%98" title="ערד-פלאנעט – ідыш" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ערד-פלאנעט" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="ідыш" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Ay%C3%A9" title="Ayé – ёруба" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ayé" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="ёруба" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Giuznamh" title="Giuznamh – Zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Giuznamh" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="Zhuang" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Aerde" title="Aerde – Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Aerde" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target">Zeêuws</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B4%B0%E2%B4%BD%E2%B4%B0%E2%B5%8D_(%E2%B4%B0%E2%B5%8E%E2%B5%9C%E2%B5%89%E2%B5%A1%E2%B4%B3)" title="ⴰⴽⴰⵍ (ⴰⵎⵜⵉⵡⴳ) – стандартная мараканская тамазіхт" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⴰⴽⴰⵍ (ⴰⵎⵜⵉⵡⴳ)" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="стандартная мараканская тамазіхт" class="interlanguage-link-target">ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="добры артыкул"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – кітайская" lang="zh" hreflang="zh" data-title="地球" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="кітайская" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%9D%A4%E8%BC%BF" title="坤輿 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="坤輿" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/T%C4%93-ki%C3%BB" title="Tē-kiû – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tē-kiû" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83" title="地球 – кантонскі дыялект кітайскай" lang="yue" hreflang="yue" data-title="地球" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="кантонскі дыялект кітайскай" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/UMhlaba" title="UMhlaba – зулу" lang="zu" hreflang="zu" data-title="UMhlaba" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="зулу" class="interlanguage-link-target">IsiZulu</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2#sitelinks-wikipedia" title="Правіць міжмоўныя спасылкі" class="wbc-editpage">Правіць спасылкі</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Прасторы назваў"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Паказаць уласна змест старонкі [c]" accesskey="c">Старонка</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B:%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" rel="discussion" title="Размовы пра змест гэтай старонкі [t]" accesskey="t">Размовы</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Змяніць моўны варыянт" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >беларуская </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Віды"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F">Чытаць</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit" title="Правіць старонку [v]" accesskey="v">Правіць</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit" title="Правіць зыходны код гэтай старонкі [e]" accesskey="e">Правіць зыходнік</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=history" title="Ранейшыя версіі гэтай старонкі. [h]" accesskey="h">Паказаць гісторыю</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Інструменты" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Інструменты </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Інструменты</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">перанесці да бакавой панэлі</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">схаваць</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Больш магчымасцей" > <div class="vector-menu-heading"> Дзеянні </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F">Чытаць</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit" title="Правіць старонку [v]" accesskey="v">Правіць</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit" title="Правіць зыходны код гэтай старонкі [e]" accesskey="e">Правіць зыходнік</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=history">Паказаць гісторыю</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Агульныя </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:WhatLinksHere/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Спіс вікістаронак, якія спасылаюцца сюды [j]" accesskey="j">Сюды спасылаюцца</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:RecentChangesLinked/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" rel="nofollow" title="Нядаўнія змены ў старонках, на якія спасылаецца гэтая старонка [k]" accesskey="k">Звязаныя праўкі</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:SpecialPages" title="Пералік усіх адмысловых старонак [q]" accesskey="q">Адмысловыя старонкі</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&oldid=4873417" title="Нязменная спасылка на гэтую версію гэтай старонкі">Нязменная спасылка</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=info" title="Больш звестак пра гэту старонку">Звесткі пра старонку</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:CiteThisPage&page=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&id=4873417&wpFormIdentifier=titleform" title="Інфармацыя пра тое, як цытаваць гэтую старонку">Цытаваць гэту старонку</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fbe.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%2597%25D1%258F%25D0%25BC%25D0%25BB%25D1%258F">Атрымаць скарочаны URL-адрас</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:QrCode&url=https%3A%2F%2Fbe.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%2597%25D1%258F%25D0%25BC%25D0%25BB%25D1%258F">Спампаваць QR-код</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Друк/экспарт </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F">Стварыць кнігу</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:DownloadAsPdf&page=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=show-download-screen">Спампаваць як PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&printable=yes" title="Друкавальная версія гэтай старонкі [p]" accesskey="p">Для друку</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> У іншых праектах </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Earth" hreflang="en">Вікісховішча</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2" title="Спасылка на звязаны элемент рэпазітара даных [g]" accesskey="g">Элемент Вікіданых</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Выгляд"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Выгляд</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">перанесці да бакавой панэлі</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">схаваць</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-fa" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Гэты артыкул уваходзіць у лік выдатных"><img alt="Гэты артыкул уваходзіць у лік выдатных" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/14px-Green_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/21px-Green_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/28px-Green_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="518" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="be" dir="ltr"><div class="hatnote navigation-not-searchable noprint dabhide">У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. <a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F_(%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%96)" class="mw-disambig" title="Зямля (значэнні)">Зямля (значэнні)</a>.</div> <table class="infobox infobox-917242f4250ca017" style="border:#aaa solid 1px collapse; padding:5px; width:22em;"><tbody><tr><th colspan="2" scope="colgroup" class="infobox-above" style="padding:3px; font-size:120%; background-color: #00b7b5;">Зямля <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Earth_symbol_(small,_bold).svg" class="mw-file-description" title="Астранамічны сімвал Зямлі"><img alt="🜨" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg/24px-Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg/36px-Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg/48px-Earth_symbol_%28small%2C_bold%29.svg.png 2x" data-file-width="16" data-file-height="16" /></a></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-image" style="padding:3px;"> <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:The_Blue_Marble_(remastered).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/270px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg" decoding="async" width="270" height="270" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/405px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg/540px-The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="3000" /></a> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center;padding:3px; background-color: #00b7b5;">Арбітальныя характарыстыкі</th> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80_%D1%96_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80" title="Апацэнтр і перыцэнтр">Перыгелій</a></th> <td class="plainlist"> 147 098 290 км 0,98329134 а. а.<a href="#cite_note-note-1">[заўв 1]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80_%D1%96_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80" title="Апацэнтр і перыцэнтр">Афелій</a></th> <td class="plainlist"> 152 098 232 км 1,01671388 <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BD%D0%BA%D0%B0" title="Астранамічная адзінка">а. а.</a><a href="#cite_note-note-1">[заўв 1]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%8C" title="Вялікая паўвось">Вялікая паўвось</a> (a)</th> <td class="plainlist"> 149 598 261 км 1,00000261 а. а.<a href="#cite_note-standish_williams_iau-2">[1]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D1%81%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%82" title="Эксцэнтрысітэт">Эксцэнтрысітэт</a> арбіты (e)</th> <td class="plainlist"> 0,01671123<a href="#cite_note-standish_williams_iau-2">[1]</a><a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B4%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4" title="Сідэрычны перыяд">Сідэрычны перыяд</a> абарачэння</th> <td class="plainlist"> 365,256366004 дзён 365 дз. 6 г. 9 хв. 10 сек.<a href="#cite_note-IERS-4">[3]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B1%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Арбітальная скорасць">Арбітальная скорасць</a> (v)</th> <td class="plainlist"> 29,783 км/c 107 218 км/г<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D0%B0%D1%80%D0%B1%D1%96%D1%82%D1%8B" title="Кеплеравы элементы арбіты">Сярэдняя анамалія</a> (Mo)</th> <td class="plainlist"> 357,51716°<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D0%B0%D1%80%D0%B1%D1%96%D1%82%D1%8B" title="Кеплеравы элементы арбіты">Нахіл</a> (i)</th> <td class="plainlist"> 7,155° (адн. сонечнага экватара)<a href="#cite_note-Allen294-5">[4]</a>, 1,57869° (адн. інварыянтнай плоскасці)<a href="#cite_note-Allen294-5">[4]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D0%B0%D1%80%D0%B1%D1%96%D1%82%D1%8B" title="Кеплеравы элементы арбіты">Даўгата ўзыходнага вузла</a> (Ω)</th> <td class="plainlist"> 348,73936°<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8B_%D0%B0%D1%80%D0%B1%D1%96%D1%82%D1%8B" title="Кеплеравы элементы арбіты">Аргумент перыцэнтра</a> (ω)</th> <td class="plainlist"> 114,20783°<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Чый спадарожнік</th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" title="Сонца">Сонца</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Спадарожнікі</th> <td class="plainlist"> 1 (<a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96)" title="Месяц (спадарожнік Зямлі)">Месяц</a>), 8300+ (<a href="/wiki/%D0%A8%D1%82%D1%83%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Штучны спадарожнік Зямлі">штучных</a>.)<a href="#cite_note-6">[5]</a></td> </tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center;padding:3px; background-color: #00b7b5;">Фізічныя характарыстыкі</th> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Сплюшчанасць</th> <td class="plainlist"> 0,0033528<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Экватар">Экватарыяльны</a> радыус</th> <td class="plainlist"> 6378,1 км<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%81" title="Геаграфічны полюс">Палярны</a> радыус</th> <td class="plainlist"> 6356,8 км<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Сярэдні радыус</th> <td class="plainlist"> 6371,0 км<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Акружнасць вялікага круга</th> <td class="plainlist"> 40 075,017 км (<a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Экватар">па экватары</a>)<a href="#cite_note-WGS-84-7">[6]</a> 40 007,86 км (<a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D0%BD" title="Мерыдыян">па мерыдыяне</a>)<a href="#cite_note-WGS-84-2-8">[7]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Плошча паверхні (S)</th> <td class="plainlist"> 510 072 000 км²<a href="#cite_note-Pidwirny_2006-9">[8]</a><a href="#cite_note-CIA-10">[9]</a> 148 940 000 км² суша (29,2 %)<a href="#cite_note-Pidwirny_2006-9">[8]</a> 361 132 000 км² вада (70,8 %)<a href="#cite_note-Pidwirny_2006-9">[8]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Аб'ём (V)</th> <td class="plainlist"> 10,8321×1011 км³<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Маса (m)</th> <td class="plainlist"> 5,9726×1024 кг (3×10-6 M☉)<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Сярэдняя <a href="/wiki/%D0%A8%D1%87%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Шчыльнасць">шчыльнасць</a> (ρ)</th> <td class="plainlist"> 5,5153 г/см³<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8F" title="Паскарэнне свабоднага падзення">Паскарэнне свабоднага падзення</a> на экватары (g)</th> <td class="plainlist"> 9,780327 м/с² (0,99732 g)<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%88%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Першая касмічная скорасць">Першая касмічная скорасць</a> (v1)</th> <td class="plainlist"> 7,91 км/с<a href="#cite_note-11">[заўв 2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%94%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Другая касмічная скорасць">Другая касмічная скорасць</a> (v2)</th> <td class="plainlist"> 11,186 км/с<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;">Экватарыяльная скорасць вярчэння</th> <td class="plainlist"> 1674,4 км/г (465,1 м/с)<a href="#cite_note-Allen244-12">[10]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4_%D0%B2%D1%8F%D1%80%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F" title="Перыяд вярчэння">Перыяд вярчэння</a> (T)</th> <td class="plainlist"> 0,99726968 дзён (23h 56m 4,100s) — сідэрычны перыяд вярчэння<a href="#cite_note-Allen296-13">[11]</a>, 24 гадзіны — працягласць сярэдніх <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%81%D1%83%D1%82%D0%BA%D1%96" title="Сонечныя суткі">сонечных сутак</a>.</td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%85%D1%96%D0%BB_%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%96_%D0%B2%D1%8F%D1%80%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F" title="Нахіл восі вярчэння">Нахіл восі</a></th> <td class="plainlist"> 23°26’21",4119<a href="#cite_note-IERS-4">[3]</a></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8C%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D0%B0" title="Альбеда">Альбеда</a></th> <td class="plainlist"> 0,306 (Бонд)<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a> 0,367 (геаметрычнае)<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></td> </tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center;padding:3px; background-color: #00b7b5;">Тэмпература</th> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"> </th> <td class="plainlist"> <table><tbody><tr style="font-weight:bold"> <td>мін.</td> <td>сяр.</td> <td>макс.</td> </tr></tbody></table></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%83%D1%81_%D0%A6%D1%8D%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%96%D1%8F" title="Градус Цэльсія">Цэльсій</a></th> <td class="plainlist"> <table><tbody><tr> <td>−91,2 °C<a href="#cite_note-14">[12]</a></td> <td>14 °C<a href="#cite_note-kinver20091210-15">[13]</a></td> <td>56,7 °C<a href="#cite_note-asu_highest_temp-16">[14]</a><a href="#cite_note-17">[15]</a></td> </tr></tbody></table></td> </tr> <tr> <th class="plainlist" style="padding:3px; font-size:110%;"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD_(%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%BC%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F)" title="Кельвін (адзінка вымярэння)">Кельвін</a></th> <td class="plainlist"> <table><tbody><tr> <td>184 K</td> <td>287,2 К</td> <td>329,9 К</td> </tr></tbody></table></td> </tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center;padding:3px; background-color: #00b7b5;"><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Атмасфера">Атмасфера</a><a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a></th> </tr> <tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;"> <center>Склад:</center> 78,08 % — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D1%82" title="Азот">азот</a> (N2) 20,95 % — <a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Кісларод">кісларод</a> (O2) 0,93 % — <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D0%BE%D0%BD" title="Аргон">аргон</a> (Ar) 0,039 % — <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D1%96%D1%81%D0%BB%D1%8B_%D0%B3%D0%B0%D0%B7" class="mw-redirect" title="Вуглякіслы газ">Вуглякіслы газ</a> (СO2)<a href="#cite_note-esrl-18">[16]</a> Каля 1 % <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Пара">вадзяной пары</a> (у залежнасці ад клімату)</td> </tr> </tbody></table> Зямля́ — трэцяя ад <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" title="Сонца">Сонца</a> планета. Пятая <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D1%96%D1%81_%D0%B0%D0%B1%E2%80%99%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E_%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D1%8B_%D0%BF%D0%B0_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%85" title="Спіс аб’ектаў Сонечнай сістэмы па памерах">па памеры</a> сярод усіх планет <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечнай сістэмы</a>. Яна з’яўляецца таксама найбуйнейшай па <a href="/wiki/%D0%94%D1%8B%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%80" title="Дыяметр">дыяметры</a>, <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D0%B0" title="Маса">масе</a> і <a href="/wiki/%D0%A8%D1%87%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Шчыльнасць">шчыльнасці</a> сярод <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8B_%D0%B7%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D1%8B" title="Планеты зямной групы">планет зямной групы</a>. Часам згадваецца як <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82" title="Свет">Свет</a>, Блакітная планета<a href="#cite_note-blueplanet-19">[17]</a><a href="#cite_note-20">[18]</a><a href="#cite_note-21">[19]</a>, часам Тэра (ад <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Лацінская мова">лац.</a>: Terra). Адзінае вядомае чалавеку на дадзены момант цела Сонечнай сістэмы ў прыватнасці і <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82" title="Сусвет">Сусвету</a> наогул, населенае жывымі арганізмамі. Навуковыя даныя паказваюць, што Зямля ўтварылася з сонечнай туманнасці каля 4,54 мільярда гадоў назад<a href="#cite_note-age_earth-22">[20]</a> і неўзабаве пасля гэтага <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86%D0%B0" title="Паходжанне Месяца">набыла</a> свой адзіны натуральны спадарожнік — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96)" title="Месяц (спадарожнік Зямлі)">Месяц</a>. Меркавана жыццё з’явілася на Зямлі прыкладна 3,9 млрд гадоў назад, гэта значыць на працягу першага мільярда пасля яе ўзнікнення. З тых часоў <a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Біясфера">біясфера</a> Зямлі значна змяніла <a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Атмасфера">атмасферу</a> і іншыя <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Экалагічныя фактары">абіятычныя фактары</a>, абумовіўшы колькасны рост аэробных арганізмаў, а таксама фарміраванне <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B9" title="Азонавы слой">азонавага слоя</a>, які разам з <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B5_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Магнітнае поле Зямлі">магнітным полем Зямлі</a> аслабляе шкодную для жыцця <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Сонечная радыяцыя">сонечную радыяцыю</a><a href="#cite_note-Harrison_2002-23">[21]</a>, тым самым захоўваючы ўмовы існавання жыцця на Зямлі. Радыяцыя, абумоўленая самой зямной карой, з часоў яе ўтварэння значна знізілася дзякуючы паступоваму распаду радыенуклідаў у ёй. Кара Зямлі падзелена на некалькі сегментаў, або <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Тэктоніка пліт">тэктанічных пліт</a>, якія рухаюцца па паверхні з хуткасцямі парадку некалькіх сантыметраў у год. Вывучэннем складу, будовы і заканамернасцей развіцця Зямлі займаецца навука <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Геалогія">геалогія</a>. Прыблізна 70,8 % паверхні планеты займае <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" class="mw-redirect" title="Сусветны акіян">Сусветны акіян</a><a href="#cite_note-24">[22]</a>, астатнюю частку паверхні займаюць <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%82" title="Кантынент">кантыненты</a> і <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%9E" title="Востраў">астравы</a>. На мацерыках размешчаны <a href="/wiki/%D0%A0%D1%8D%D0%BA%D1%96" class="mw-redirect" title="Рэкі">рэкі</a>, <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Возера">азёры</a>, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8B" title="Падземныя воды">падземныя воды</a> і <a href="/wiki/%D0%9B%D1%91%D0%B4" title="Лёд">льды</a>, разам з Сусветным акіянам яны складаюць <a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Гідрасфера">гідрасферу</a>. <a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0" title="Вада">Вадкая вада</a>, неабходная для ўсіх вядомых жыццёвых форм, не існуе на паверхні якой-небудзь з вядомых планет і планетоідаў Сонечнай сістэмы, акрамя Зямлі. Полюсы Зямлі пакрытыя ледзяным панцырам, які ўключае ў сябе марскі лёд <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Арктыка">Арктыкі</a> і <a href="/wiki/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Антарктыка">Антарктычны ледзяны шчыт</a>. <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg/220px-Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg" decoding="async" width="220" height="96" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg/330px-Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg/440px-Terrestrial_planet_size_comparisons.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="653" /></a><figcaption>Супастаўленне памераў планет зямной групы (злева направа): <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%9C%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8B%D0%B9" class="mw-redirect" title="Планета Меркурый">Меркурый</a>, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0" class="mw-redirect" title="Планета Венера">Венера</a>, Зямля, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" class="mw-redirect" title="Планета Марс">Марс</a> </figcaption></figure> Унутраныя вобласці Зямлі дастаткова актыўныя і складаюцца з тоўстага, вельмі <a href="/wiki/%D0%92%D1%8F%D0%B7%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Вязкасць">вязкага</a> пласта, так званай <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Мантыя Зямлі">мантыі</a>, якая пакрывае вадкае знешняе ядро, якое з’яўляецца крыніцай магнітнага поля Зямлі, і ўнутранае цвёрдае <a href="/wiki/%D0%AF%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Ядро Зямлі">ядро</a>, якое, як мяркуецца, складаецца з <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%B0" title="Жалеза">жалеза</a> і <a href="/wiki/%D0%9D%D1%96%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Нікель">нікелю</a><a href="#cite_note-Войткевич-25">[23]</a>. Фізічныя характарыстыкі Зямлі і яе арбітальнага руху дазволілі жыццю захавацца на працягу апошніх 3,5 млрд гадоў. Паводле розных ацэнак Зямля будзе захоўваць умовы для існавання жывых арганізмаў яшчэ на працягу 0,5 — 2,3 млрд гадоў<a href="#cite_note-britt2000-26">[24]</a><a href="#cite_note-carrington-27">[25]</a><a href="#cite_note-pnas1_24_9576-28">[26]</a>. Зямля ўзаемадзейнічае (<a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Гравітацыя">прыцягваецца гравітацыйнымі сіламі</a>) з іншымі аб’ектамі ў <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B0%D1%81" class="mw-redirect" title="Космас">космасе</a>, уключаючы <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" title="Сонца">Сонца</a> і <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96)" title="Месяц (спадарожнік Зямлі)">Месяц</a>. Зямля круціцца вакол Сонца і робіць вакол яго поўны абарот прыкладна за 365,26 сонечных сутак — <a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B4%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B3%D0%BE%D0%B4" class="mw-redirect" title="Сідэрычны год">сідэрычны год</a>. Вось кручэння Зямлі нахіленая на 23,44° адносна перпендыкуляра да яе арбітальнай плоскасці, гэта выклікае сезонныя змены на паверхні планеты з перыядам у адзін <a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BF%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B3%D0%BE%D0%B4" title="Трапічны год">трапічны год</a> — 365,24 сонечных сутак. Суткі зараз складаюць прыкладна 24 гадзіны<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a><a href="#cite_note-yoder1995-29">[27]</a>. Месяц пачаў свой абарот на арбіце вакол Зямлі прыкладна 4,53 мільярда гадоў таму. Гравітацыйнае ўздзеянне Месяца на Зямлю з’яўляецца прычынай узнікнення акіянскіх <a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%96%D0%B2%D1%8B_%D1%96_%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D1%96%D0%B2%D1%8B" title="Прылівы і адлівы">прыліваў</a>. Таксама Месяц стабілізуе нахіл зямной восі і паступова запавольвае кручэнне Зямлі<a href="#cite_note-Lambeck1977-30">[28]</a><a href="#cite_note-touma1994-31">[29]</a><a href="#cite_note-32">[30]</a>. Некаторыя тэорыі мяркуюць, што падзенні <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4" title="Астэроід">астэроідаў</a> прыводзілі да істотных змен у навакольным асяроддзі і паверхні Зямлі, выклікаючы, у прыватнасці, масавыя выміранні розных відаў жывых істот<a href="#cite_note-33">[31]</a>. Планета з’яўляецца домам для мільёнаў відаў жывых істот, уключаючы <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BA_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC%D0%BD%D1%8B" title="Чалавек разумны">чалавека</a><a href="#cite_note-science_241_4872_1441-34">[32]</a>. Тэрыторыя Зямлі падзелена на 195 незалежных дзяржаў, якія ўзаемадзейнічаюць паміж сабой шляхам дыпламатычных адносін, падарожжаў, гандлю або ваенных дзеянняў. Чалавечая культура сфарміравала шмат уяўленняў пра светабудову — такіх, як канцэпцыя аб <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="extiw" title="ru:Плоская Земля">плоскай Зямлі</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Плоская Зямля (няма такой старонкі)">be</a>ru, <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0_%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%83" title="Геацэнтрычная сістэма свету">геацэнтрычная сістэма свету</a> і <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Gaia_hypothesis" class="extiw" title="en:Gaia hypothesis">гіпотэза Геі</a><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%96%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%8D%D0%B7%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гіпотэза Геі (няма такой старонкі)">be</a>en, па якой Зямля ўяўляе сабой адзіны суперарганізм<a href="#cite_note-35">[33]</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Гісторыя_Зямлі">Гісторыя Зямлі</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=1" title="Правіць раздзел: Гісторыя Зямлі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=1" title="Правіць зыходнік раздзела: Гісторыя Зямлі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Гісторыя Зямлі">Гісторыя Зямлі</a></div> Сучаснай навуковай гіпотэзай фарміравання Зямлі і іншых планет <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечнай сістэмы</a> з’яўляецца <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Nebular_hypothesis" class="extiw" title="en:Nebular hypothesis">гіпотэза сонечнай туманнасці</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9D%D0%B5%D0%B1%D1%83%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D1%96%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%8D%D0%B7%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Небулярная гіпотэза (няма такой старонкі)">be</a>en, паводле якой Сонечная сістэма ўтварылася з вялікага воблака міжзорнага пылу і газу<a href="#cite_note-36">[34]</a>. Воблака складалася галоўным чынам з <a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Вадарод">вадароду</a> і <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Гелій">гелію</a>, якія ўтварыліся пасля <a href="/wiki/%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D1%83%D1%85" title="Вялікі выбух">Вялікага выбуху</a>, і больш цяжкіх элементаў, пакінутых выбухамі <a href="/wiki/%D0%97%D0%B2%D1%8B%D1%88%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%BA%D0%B0" title="Звышновая зорка">звышновых</a>. Прыкладна 4,5 млрд гадоў назад воблака стала сціскацца, што, імаверна, адбылося з-за ўздзеяння <a href="/wiki/%D0%A3%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%85%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8F" title="Ударная хваля">ўдарнай хвалі</a> ад звышновай, якая ўспыхнула на адлегласці некалькіх светлавых гадоў<a href="#cite_note-Matson-37">[35]</a>. Калі воблака пачало скарачацца, яго <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%83" title="Момант імпульсу">вуглавы момант</a>, <a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Гравітацыя">гравітацыя</a> і <a href="/wiki/%D0%86%D0%BD%D0%B5%D1%80%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Інерцыя">інерцыя</a> сплюснулі яго ў протапланетны дыск перпендыкулярна да яго восі кручэння. Пасля гэтага абломкі ў протапланетным дыску пад дзеяннем сілы прыцягнення сталі сутыкацца, і, зліваючыся, ўтваралі першыя планетоіды<a href="#cite_note-Goldreich1973-38">[36]</a>. У працэсе <a href="/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%80%D1%8D%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Акрэцыя">акрэцыі</a> планетоіды, пыл, газ і абломкі, якія засталіся пасля фарміравання Сонечнай сістэмы, сталі злівацца ва ўсё большыя аб’екты, фарміруючы планеты<a href="#cite_note-Goldreich1973-38">[36]</a>. Прыблізны час утварэння Зямлі — 4,54 ± 0,04 млрд гадоў назад<a href="#cite_note-age_earth-22">[20]</a>. Увесь працэс фарміравання планеты заняў прыкладна 10-20 мільёнаў гадоў<a href="#cite_note-Yin-39">[37]</a>. <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96)" title="Месяц (спадарожнік Зямлі)">Месяц</a> утварыўся пазней, прыкладна 4,527 ± 0,01 млрд гадоў таму<a href="#cite_note-science310_5754_1671-40">[38]</a>, хоць яго паходжанне дагэтуль дакладна не ўстаноўлена. Асноўная гіпотэза кажа, што Месяц утварыўся шляхам акрэцыі з рэчыва, якое засталося пасля <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B3%D1%96%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D1%81%D1%83%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8F" title="Тэорыя гіганцкага сутыкнення">датычнага сутыкнення</a><a href="#cite_note-41">[39]</a> Зямлі з аб’ектам, па памерах блізкім Марсу<a href="#cite_note-nig804-42">[40]</a> і масай 10-12 % ад зямной<a href="#cite_note-43">[41]</a> (часам гэты аб’ект называюць «<a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%A2%D1%8D%D1%8F" class="mw-redirect" title="Планета Тэя">Тэя</a>»)<a href="#cite_note-Halliday-44">[42]</a>. Пры гэтым сутыкненні было вызвалена прыкладна ў 100 млн разоў больш энергіі, чым у выніку таго, якое, як мяркуецца, выклікала выміранне <a href="/wiki/%D0%94%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B" title="Дыназаўры">дыназаўраў</a><a href="#cite_note-45">[43]</a>. Гэтага было дастаткова для выпарэння знешніх слаёў Зямлі і расплаўлення абодвух цел<a href="#cite_note-StarChild-46">[44]</a><a href="#cite_note-Stanley2005-47">[45]</a>. Частка мантыі была выкінута на арбіту Зямлі, што паказвае, чаму Месяц абдзелены металічным матэрыялам<a href="#cite_note-Liu-48">[46]</a>, і тлумачыць яго незвычайны склад<a href="#cite_note-Newsom-49">[47]</a>. Пад уплывам уласнай сілы цяжару выкінуты матэрыял прыняў сферычную форму, і ўтварыўся Месяц<a href="#cite_note-Taylor-50">[48]</a>. Протазямля павялічылася за кошт акрэцыі, і была досыць гарачая, каб расплаўляць металы і мінералы. <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%B0" title="Жалеза">Жалеза</a>, а таксама <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D1%85%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%8F" title="Геахімія">геахімічна</a> роднасныя яму <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%84%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%B8_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%B2" class="extiw" title="ru:Геохимические классификации элементов">сідэрафільныя элементы</a><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%B0%D1%85%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%96%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%96_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%9E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Геахімічныя класіфікацыі элементаў (няма такой старонкі)">be</a>ru, валодаючы больш высокай шчыльнасцю, чым <a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%8B" title="Сілікаты">сілікаты</a> і <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8E%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%8B" class="mw-redirect" title="Алюмасілікаты">алюмасілікаты</a>, апускаліся да цэнтра Зямлі<a href="#cite_note-Войткевич2-51">[49]</a>. Гэта прывяло да падзелу ўнутраных слаёў Зямлі на мантыю і металічнае ядро ўсяго праз 10 мільёнаў гадоў пасля таго, як Зямля пачала фарміравацца, стварыўшы слаістую структуру Зямлі і сфарміраваўшы <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B5_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Магнітнае поле Зямлі">магнітнае поле Зямлі</a><a href="#cite_note-52">[50]</a>. Выдзяленне газаў з кары і <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B7%D0%BC" class="mw-redirect" title="Вулканізм">вулканічная</a> актыўнасць прывялі да ўтварэння першаснай атмасферы. Кандэнсацыя вадзяной пары, узмоцненая лёдам, занесеным <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B0" title="Камета">каметамі</a> і <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4" title="Астэроід">астэроідамі</a>, прывяла да ўтварэння акіянаў<a href="#cite_note-watersource-53">[51]</a>. Зямная атмасфера тады складалася з лёгкіх атмафільных элементаў: <a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Вадарод">вадароду</a> і <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Гелій">гелію</a><a href="#cite_note-Kasting93-54">[52]</a>, але ўтрымлівала значна больш <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D1%96%D1%81%D0%BB%D1%8B_%D0%B3%D0%B0%D0%B7" class="mw-redirect" title="Вуглякіслы газ">вуглякіслага газу</a>, чым цяпер, а гэта зберагло акіяны ад замярзання, бо свяцільнасць Сонца тады <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%81_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B3%D0%B0_%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" title="Парадокс слабага маладога Сонца">не перавышала</a> 70 % ад цяперашняга ўзроўню<a href="#cite_note-asp2002-55">[53]</a>. Прыкладна 3,5 мільярда гадоў назад утварылася магнітнае поле Зямлі, якое прадухіліла спусташэнне атмасферы <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B2%D0%B5%D1%86%D0%B5%D1%80" title="Сонечны вецер">сонечным ветрам</a><a href="#cite_note-physorg20100304-56">[54]</a>. Паверхня планеты пастаянна змянялася на працягу сотняў мільёнаў гадоў: <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%82" title="Кантынент">кантыненты</a> з’яўляліся і разбураліся. Яны перамяшчаліся па паверхні, часам збіраючыся ў <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%82" title="Суперкантынент">суперкантынент</a>. Прыблізна 750 млн гадоў назад самы ранні з вядомых суперкантынентаў — <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rodinia" class="extiw" title="en:Rodinia">Радзінія</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BD%D1%96%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Радзінія (няма такой старонкі)">be</a>en — стаў расколвацца на часткі. Пазней гэтыя часткі аб’ядналіся ў <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Pannotia" class="extiw" title="en:Pannotia">Паноцію</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%86%D1%96%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Паноція (няма такой старонкі)">be</a>en (600—540 млн гадоў назад), затым у апошні з суперкантынентаў — <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D1%8F" title="Пангея">Пангею</a>, які распаўся 180 мільёнаў гадоў назад<a href="#cite_note-57">[55]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Геахраналагічная_шкала">Геахраналагічная шкала</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=2" title="Правіць раздзел: Геахраналагічная шкала" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=2" title="Правіць зыходнік раздзела: Геахраналагічная шкала">правіць зыходнік</a>]</div> <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%88%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0" title="Геахраналагічная шкала">Геахраналагічная шкала</a> — геалагічная часавая шкала гісторыі Зямлі; ужываецца ў <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Геалогія">геалогіі</a> і <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Палеанталогія">палеанталогіі</a>, своеасаблівы каляндар для прамежкаў часу ў сотні тысяч і мільёны гадоў. Упершыню геахраналагічная шкала <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B9" title="Фанеразой">фанеразоя</a> была прапанавана англійскім геолагам <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Arthur_Holmes" class="extiw" title="en:Arthur Holmes">А. Холмсам</a><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D1%82%D1%83%D1%80_%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BC%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Артур Холмс (няма такой старонкі)">be</a>en у 1938 годзе<a href="#cite_note-БСЭ3-58">[56]</a>. З-за адсутнасці рэштак <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%B0" title="Фаўна">фаўны</a>, геахраналагічная шкала <a href="/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Дакембрый">дакембрыя</a> пабудавана, у асноўным, паводле даных вызначэнняў абсалютных узростаў парод на розных кантынентах<a href="#cite_note-БСЭ3-58">[56]</a>. Гісторыя Зямлі падзелена на розныя часавыя прамежкі. Іх межы праходзяць па найважнейшых падзеях, якія тады адбываліся. Мяжа паміж эрамі фанеразоя праведзена па найбуйнейшых эвалюцыйных падзеях — глабальных выміраннях. <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B9" title="Палеазой">Палеазойская</a> эра аддзеленая ад <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B9" title="Мезазой">мезазойскай</a> найбуйнейшым за гісторыю Зямлі масавым пермскім выміраннем. Мезазойская эра аддзеленая ад кайназойскай мел-палеагенавым выміраннем. Кайназойская эра дзеліцца на тры перыяды: <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D0%BD" class="mw-redirect" title="Палеаген">палеаген</a>, <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D0%BD" class="mw-redirect" title="Неаген">неаген</a> і <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%86%D0%B2%D1%8F%D1%80%D1%86%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4" title="Чацвярцічны перыяд">чацвярцічны перыяд</a> (антрапаген). Гэтыя перыяды, у сваю чаргу, падзяляюцца на геалагічныя эпохі (аддзелы): <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D0%BD" class="mw-redirect" title="Палеаген">палеаген</a> — на <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD" title="Палеацэн">палеацэн</a>, <a href="/wiki/%D0%AD%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD" title="Эацэн">эацэн</a> і <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%96%D0%B3%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD" title="Алігацэн">алігацэн</a>; <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D0%BD" class="mw-redirect" title="Неаген">неаген</a> — на <a href="/wiki/%D0%9C%D1%96%D1%8F%D1%86%D1%8D%D0%BD" title="Міяцэн">міяцэн</a> і <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%86%D1%8D%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пліяцэн (няма такой старонкі)">пліяцэн</a>. Чацвярцічны перыяд уключае ў сябе <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD" title="Плейстацэн">плейстацэн</a> і <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD" title="Галацэн">галацэн</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Узнікненне_жыцця">Узнікненне жыцця</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=3" title="Правіць раздзел: Узнікненне жыцця" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=3" title="Правіць зыходнік раздзела: Узнікненне жыцця">правіць зыходнік</a>]</div> Існуе шэраг гіпотэз <a href="/wiki/%D0%A3%D0%B7%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D0%B6%D1%8B%D1%86%D1%86%D1%8F" title="Узнікненне жыцця">узнікнення жыцця</a> на Зямлі. Каля 3,5-3,8 млрд гадоў назад з’явіўся «апошні ўніверсальны агульны продак», ад якога пасля пайшлі ўсе іншыя жывыя арганізмы<a href="#cite_note-59">[57]</a><a href="#cite_note-60">[58]</a><a href="#cite_note-61">[59]</a>. Развіццё <a href="/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D0%B7" title="Фотасінтэз">фотасінтэзу</a> дазволіла жывым арганізмам выкарыстоўваць сонечную энергію напрамую. Гэта прывяло да <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B0" class="extiw" title="ru:Кислородная катастрофа">напаўнення кіслародам</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D1%84%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кіслародная катастрофа (няма такой старонкі)">be</a>ru атмасферы, якое пачалося прыкладна 2500 млн гадоў назад<a href="#cite_note-Anabar2007-62">[60]</a>, а ў верхніх слаях — да фарміравання <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B9" title="Азонавы слой">азонавага слоя</a>. Сімбіёз дробных клетак з большымі прывёў да <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/Endosymbiotic_theory" class="extiw" title="ru:Endosymbiotic theory">развіцця складаных</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%96%D0%BC%D0%B1%D1%96%D1%8F%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сімбіягенез (няма такой старонкі)">be</a>ru клетак — эўкарыётаў<a href="#cite_note-63">[61]</a>. Прыкладна 2,1 млрд гадоў назад з’явіліся мнагаклетачныя арганізмы, якія працягвалі прыстасоўвацца да навакольных умоў<a href="#cite_note-64">[62]</a>. Дзякуючы паглынанню пагібельнага <a href="/wiki/%D0%A3%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%8F%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B5_%D0%B2%D1%8B%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5" title="Ультрафіялетавае выпраменьванне">ўльтрафіялетавага выпраменьвання</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B9" title="Азонавы слой">азонавым слоем</a> жыццё змагло пачаць асваенне паверхні Зямлі<a href="#cite_note-65">[63]</a>. У 1960 годзе была прапанавана гіпотэза Зямлі-снежкі, якая сцвярджае, што ў перыяд паміж 750 і 580 млн гадоў назад Зямля была цалкам пакрыта <a href="/wiki/%D0%9B%D1%91%D0%B4" title="Лёд">лёдам</a>. Гэтая гіпотэза тлумачыць <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B2%D0%B7%D1%80%D1%8B%D0%B2" class="extiw" title="ru:Кембрийский взрыв">кембрыйскі выбух</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%80%D1%8B%D0%B9%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B2%D1%8B%D0%B1%D1%83%D1%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кембрыйскі выбух (няма такой старонкі)">be</a>ru — рэзкае павышэнне разнастайнасці мнагаклетачных форм жыцця каля 542 млн гадоў таму<a href="#cite_note-66">[64]</a>. Каля 1200 млн гадоў назад з’явіліся першыя <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%96" title="Водарасці">водарасці</a>, а прыкладна 450 млн гадоў назад — першыя вышэйшыя <a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%BB%D1%96%D0%BD%D1%8B" title="Расліны">расліны</a><a href="#cite_note-67">[65]</a>. <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F" title="Беспазваночныя">Беспазваночныя</a> жывёлы з’явіліся ў <a href="/wiki/%D0%AD%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D0%BA%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Эдыякарый">эдыякарскім</a> перыядзе<a href="#cite_note-68">[66]</a>, а <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F" title="Пазваночныя">пазваночныя</a> — падчас кембрыйскага выбуху каля 525 млн гадоў назад<a href="#cite_note-Shu_et_al._1999-69">[67]</a>. Пасля кембрыйскага выбуху было пяць <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Extinction_event" class="extiw" title="en:Extinction event">масавых выміранняў</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B5_%D0%B2%D1%8B%D0%BC%D1%96%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Масавае выміранне (няма такой старонкі)">be</a>en<a href="#cite_note-70">[68]</a>. Выміранне ў канцы <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D0%BC%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4" title="Пермскі перыяд">пермскага перыяду</a>, самае масавае ў гісторыі жыцця на Зямлі<a href="#cite_note-Benton-71">[69]</a>, прывяло да гібелі больш за 90 % жывых істот на планеце<a href="#cite_note-72">[70]</a>. Пасля пермскай катастрофы самымі распаўсюджанымі наземнымі пазваночнымі сталі <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D1%85%D0%BE%D0%B7%D0%B0%D0%B2%D1%80%D1%8B" class="extiw" title="ru:Архозавры">архазаўры</a><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Архазаўры (няма такой старонкі)">be</a>ru<a href="#cite_note-TannerLucas-73">[71]</a>, ад якіх у канцы <a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D1%8B%D1%8F%D1%81%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4" title="Трыясавы перыяд">трыясавага перыяду</a> пайшлі <a href="/wiki/%D0%94%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B" title="Дыназаўры">дыназаўры</a>. Яны дамінавалі на планеце на працягу <a href="/wiki/%D0%AE%D1%80%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4" title="Юрскі перыяд">юрскага</a> і <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4" title="Мелавы перыяд">мелавога</a> перыядаў<a href="#cite_note-BentonVertebratePaleontology-74">[72]</a>. 65 млн гадоў назад адбылося мел-палеагенавае выміранне, выкліканае, імаверна, падзеннем <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%8D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%82" title="Метэарыт">метэарыта</a>; яно прывяло да знікнення <a href="/wiki/%D0%94%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B" title="Дыназаўры">дыназаўраў</a> і іншых буйных <a href="/wiki/%D0%A0%D1%8D%D0%BF%D1%82%D1%8B%D0%BB%D1%96%D1%96" class="mw-redirect" title="Рэптыліі">рэптылій</a>, але абышло многіх дробных жывёл, такіх як <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%8F%D1%87%D1%8B%D1%8F" title="Млекакормячыя">млекакормячыя</a><a href="#cite_note-75">[73]</a>, якія тады ўяўлялі сабой невялікіх <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D1%8F" title="Насякомаедныя">насякомаедных</a> жывёл, а таксама птушак, якія з’яўляюцца эвалюцыйнай галіной дыназаўраў<a href="#cite_note-76">[74]</a>. На працягу апошніх 65 мільёнаў гадоў развілася велізарная колькасць разнастайных відаў млекакормячых, і некалькі мільёнаў гадоў назад малпападобныя жывёлы набылі здольнасць <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%B4%D1%8C%D0%B1%D0%B0_%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0" class="extiw" title="ru:Ходьба человека">прамахаджэння</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%8C%D0%B1%D0%B0_%D1%87%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Хадзьба чалавека (няма такой старонкі)">be</a>ru<a href="#cite_note-77">[75]</a>. Гэта дазволіла выкарыстоўваць прылады і спрыяла зносінам, якія дапамагалі здабываць <a href="/wiki/%D0%95%D0%B6%D0%B0" title="Ежа">ежу</a> і стымулявалі неабходнасць у вялікім <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%B7%D0%B3" title="Мозг">мозгу</a>. Развіццё <a href="/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BE%D0%B1%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Земляробства">земляробства</a>, а затым <a href="/wiki/%D0%A6%D1%8B%D0%B2%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Цывілізацыя">цывілізацыі</a>, у кароткія тэрміны дазволіла <a href="/wiki/%D0%9B%D1%8E%D0%B4%D0%B7%D1%96" class="mw-redirect" title="Людзі">людзям</a> уздзейнічаць на Зямлю як ніякая іншая форма жыцця<a href="#cite_note-78">[76]</a>, уплываць на прыроду і колькасць іншых відаў. Апошні <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4" class="mw-redirect" title="Ледавіковы перыяд">ледавіковы перыяд</a> пачаўся прыкладна 40 млн гадоў назад, яго пік прыпадае на <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%8D%D0%BD" title="Плейстацэн">плейстацэн</a> каля 3 мільёнаў гадоў таму. На фоне працяглых і значных змен сярэдняй тэмпературы зямной паверхні, што можа быць звязана з перыядам абароту <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечнай сістэмы</a> вакол цэнтра <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BB%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%A8%D0%BB%D1%8F%D1%85" title="Млечны Шлях">Галактыкі</a> (каля 200 млн гадоў), маюць месца і меншыя па амплітудзе і працягласці цыклы пахаладання і пацяплення, што адбываюцца кожныя 40-100 тысяч гадоў, якія маюць відавочна аўтавагальны характар, магчыма, выкліканы дзеяннем адваротных сувязей ад рэакцыі ўсёй <a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Біясфера">біясферы</a> як цэлага, якая імкнецца забяспечыць стабілізацыю клімату Зямлі (гл. <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B8%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%B5%D0%B7%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D0%B8" class="extiw" title="ru:Гипотеза Геи">гіпотэзу Геі</a><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%96%D0%BF%D0%BE%D1%82%D1%8D%D0%B7%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гіпотэза Геі (няма такой старонкі)">be</a>ru, прапанаваную <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/James_Lovelock" class="extiw" title="ru:James Lovelock">Джэймсам Лаўлокам</a><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B6%D1%8D%D0%B9%D0%BC%D1%81_%D0%9B%D0%B0%D1%9E%D0%BB%D0%BE%D0%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Джэймс Лаўлок (няма такой старонкі)">be</a>ru). Апошні цыкл абледзянення ў Паўночным паўшар’і закончыўся каля 10 тысяч гадоў назад<a href="#cite_note-79">[77]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Будова_Зямлі">Будова Зямлі</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=4" title="Правіць раздзел: Будова Зямлі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=4" title="Правіць зыходнік раздзела: Будова Зямлі">правіць зыходнік</a>]</div> Зямля адносіцца да <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8B_%D0%B7%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D1%8B" title="Планеты зямной групы">планет зямной групы</a>, і, у адрозненне ад газавых гігантаў, такіх як <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%AE%D0%BF%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%80" class="mw-redirect" title="Планета Юпітэр">Юпітэр</a>, мае цвёрдую паверхню. Гэта найбуйнейшая з чатырох планет зямной групы ў <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечнай сістэме</a>, як па памеры, так і па <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D0%B0" title="Маса">масе</a>. Акрамя таго, Зямля сярод гэтых чатырох планет мае найбольшыя <a href="/wiki/%D0%A8%D1%87%D1%8B%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Шчыльнасць">шчыльнасць</a>, паверхневую <a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Гравітацыя">гравітацыю</a> і <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B5_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82" title="Магнітнае поле планет">магнітнае поле</a><a href="#cite_note-stern20011125-80">[78]</a>. Гэта адзіная вядомая планета з актыўнай <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Тэктоніка пліт">тэктонікай пліт</a><a href="#cite_note-science288_5473_2002-81">[79]</a>. Нетры Зямлі дзеляцца на пласты па хімічных і фізічных уласцівасцях, але ў адрозненне ад іншых планет зямной групы, Зямля мае ярка выяўленае <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BD%D0%B5%D1%88%D0%BD%D0%B5%D0%B5_%D1%8F%D0%B4%D1%80%D0%BE" class="extiw" title="ru:Внешнее ядро">знешняе</a><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%BD%D0%B5%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%B5_%D1%8F%D0%B4%D1%80%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Знешняе ядро (няма такой старонкі)">be</a>ru і <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BD%D1%83%D1%82%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B5%D0%B5_%D1%8F%D0%B4%D1%80%D0%BE" class="extiw" title="ru:Внутреннее ядро">ўнутранае ядро</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BD%D1%83%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D1%8F%D0%B4%D1%80%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Унутранае ядро (няма такой старонкі)">be</a>ru. Вонкавы пласт Зямлі ўяўляе сабой цвёрдую абалонку, якая складаецца галоўным чынам з <a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%8B" title="Сілікаты">сілікатаў</a>. Ад <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Мантыя Зямлі">мантыі</a> яна аддзелена мяжой з рэзкім павелічэннем хуткасцей падоўжных сейсмічных хваль — <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BD%D1%8F_%D0%9C%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%87%D1%8B%D1%87%D0%B0" title="Паверхня Махаровічыча">паверхняй Махаровічыча</a><a href="#cite_note-82">[80]</a>. Цвёрдая кара і вязкая верхняя частка мантыі складаюць <a href="/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Літасфера">літасферу</a><a href="#cite_note-BSE_Lito-83">[81]</a>. Пад літасферай знаходзіцца <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Астэнасфера">астэнасфера</a>, слой адносна нізкай вязкасці, цвёрдасці і трываласці ў верхняй мантыі<a href="#cite_note-84">[82]</a>. Значныя змены крышталічнай структуры мантыі адбываюцца на глыбіні 410—660 км ніжэй паверхні, якая ахоплівае пераходную зону і аддзяляе верхнюю і ніжнюю мантыю. Пад мантыяй знаходзіцца вадкі слой, які складаецца з расплаўленага жалеза з прымесямі <a href="/wiki/%D0%9D%D1%96%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Нікель">нікелю</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Сера">серы</a> і <a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Крэмній">крэмнію</a> — <a href="/wiki/%D0%AF%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Ядро Зямлі">ядро Зямлі</a><a href="#cite_note-85">[83]</a>. Сейсмічныя вымярэнні паказваюць, што яно складаецца з 2 частак: цвёрдага ўнутранага ядра з радыусам ~1220 км і вадкага вонкавага ядра, з радыусам ~2250 км<a href="#cite_note-Tanimoto_1995-86">[84]</a><a href="#cite_note-87">[85]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Форма">Форма</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=5" title="Правіць раздзел: Форма" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=5" title="Правіць зыходнік раздзела: Форма">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%A4%D1%96%D0%B3%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Фігура Зямлі">Фігура Зямлі</a></div> <div class="tright" style="clear:none"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Volc%C3%A1n_Chimborazo,_%22El_Taita_Chimborazo%22.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Volc%C3%A1n_Chimborazo%2C_%22El_Taita_Chimborazo%22.jpg/220px-Volc%C3%A1n_Chimborazo%2C_%22El_Taita_Chimborazo%22.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Volc%C3%A1n_Chimborazo%2C_%22El_Taita_Chimborazo%22.jpg/330px-Volc%C3%A1n_Chimborazo%2C_%22El_Taita_Chimborazo%22.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Volc%C3%A1n_Chimborazo%2C_%22El_Taita_Chimborazo%22.jpg/440px-Volc%C3%A1n_Chimborazo%2C_%22El_Taita_Chimborazo%22.jpg 2x" data-file-width="3872" data-file-height="2592" /></a><figcaption> Вулкан <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD_%D0%A7%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0" class="mw-redirect" title="Вулкан Чымбараса">Чымбараса</a> ў Эквадоры, найбольш аддалены ад цэнтра Зямлі пункт на паверхні<a href="#cite_note-88">[86]</a></figcaption></figure></div> <div class="tright" style="clear:none"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Size_planets_comparison.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Size_planets_comparison.jpg/220px-Size_planets_comparison.jpg" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Size_planets_comparison.jpg/330px-Size_planets_comparison.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Size_planets_comparison.jpg/440px-Size_planets_comparison.jpg 2x" data-file-width="2100" data-file-height="1181" /></a><figcaption>Параўнанне Зямлі з іншымі планетамі <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечнай сістемы</a>.</figcaption></figure></div> Форма Зямлі (<a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%96%D0%B4" title="Геоід">геоід</a>) блізкая да <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BB%D1%96%D0%BF%D1%81%D0%BE%D1%96%D0%B4_%D0%B2%D1%8F%D1%80%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F" title="Эліпсоід вярчэння">пляскатага эліпсоіда</a>. Разыходжанне геоіда з эліпсоідам, <a href="/wiki/%D0%A4%D1%96%D0%B3%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Фігура Зямлі">які апраксімуе яго</a>, дасягае 100 метраў<a href="#cite_note-89">[87]</a>. Сярэдні дыяметр планеты складае прыкладна 12 742 км, а акружнасць — 40 000 км, бо <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%80" title="Метр">метр</a> у мінулым вызначаўся як 1<big>⁄</big>10 000 000 адлегласці ад <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Экватар">экватара</a> да <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%81" title="Паўночны полюс">паўночнага полюса</a> праз <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%B6" title="Парыж">Парыж</a><a href="#cite_note-90">[88]</a> (з-за няправільнага ўліку полюснага сціску Зямлі эталон метра 1795 года аказаўся карацейшым прыблізна на 0,2 мм, адсюль недакладнасць). Кручэнне Зямлі стварае экватарыяльную выпукласць, таму экватарыяльны дыяметр на 43 км больш, чым палярны<a href="#cite_note-ngdc2006-91">[89]</a>. Найвышэйшым пунктам паверхні Зямлі з’яўляецца <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%B0_%D0%AD%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%8D%D1%81%D1%82" class="mw-redirect" title="Гара Эверэст">гара Эверэст</a> (8848 м <a href="/wiki/%D0%92%D1%8B%D1%88%D1%8B%D0%BD%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B4_%D1%83%D0%B7%D1%80%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B5%D0%BC_%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Вышыня над узроўнем мора">над узроўнем мора</a>), а найглыбейшым — <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B6%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B1" title="Марыянскі жолаб">Марыянскі жолаб</a> (10994 м пад узроўнем мора)<a href="#cite_note-multiple-92">[90]</a>. З-за выпукласці экватара самымі аддаленымі пунктамі паверхні ад цэнтра Зямлі з’яўляюцца вяршыня <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD_%D0%A7%D1%8B%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0" class="mw-redirect" title="Вулкан Чымбараса">вулкана Чымбараса</a> ў <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D1%80" title="Эквадор">Эквадоры</a> і <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%B0_%D0%A3%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BD" class="mw-redirect" title="Гара Уаскаран">гара Уаскаран</a> у <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%83" title="Перу">Перу</a><a href="#cite_note-ps20_5_16-93">[91]</a><a href="#cite_note-lancet365_9462_831-94">[92]</a><a href="#cite_note-tall_tales-95">[93]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Хімічны_састаў">Хімічны састаў</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=6" title="Правіць раздзел: Хімічны састаў" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=6" title="Правіць зыходнік раздзела: Хімічны састаў">правіць зыходнік</a>]</div> <table class="standard" style="float:right; margin-left:1em; margin-bottom:0.5em; clear:right;"> <caption>Табліца аксідаў зямной кары Ф. У. Кларка<a href="#cite_note-brown_mussett1981-96">[94]</a> </caption> <tbody><tr> <th>Злучэнне</th> <th>Формула</th> <th>Працэнтнае ўтрыманне </th></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%BA%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%BD%D1%96%D1%8E_(IV)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід крэмнію (IV) (няма такой старонкі)">Аксід крэмнію (IV)</a></td> <td align="center">SiO2</td> <td>59,71 % </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%96%D1%8E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід алюмінію (няма такой старонкі)">Аксід алюмінію</a></td> <td align="center">Al2O3</td> <td>15,41 % </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B%D1%8E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід кальцыю (няма такой старонкі)">Аксід кальцыю</a></td> <td align="center">CaO</td> <td>04,90 % </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%8E" title="Аксід магнію">Аксід магнію</a></td> <td align="center">MgO</td> <td>04,36 % </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%80%D1%8B%D1%8E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід натрыю (няма такой старонкі)">Аксід натрыю</a></td> <td align="center">Na2O</td> <td>03,55 % </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%B0_(II)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід жалеза (II) (няма такой старонкі)">Аксід жалеза (II)</a></td> <td align="center">FeO</td> <td>03,52 % </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%8E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід калію (няма такой старонкі)">Аксід калію</a></td> <td align="center">K2O</td> <td>02,80 % </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%B0_(III)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід жалеза (III) (няма такой старонкі)">Аксід жалеза (III)</a></td> <td align="center">Fe2O3</td> <td>02,63 % </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0" title="Вада">Вада</a></td> <td align="center">H2O</td> <td>01,52 % </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D1%82%D1%8B%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%83_(IV)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід тытану (IV) (няма такой старонкі)">Аксід тытану (IV)</a></td> <td align="center">TiO2</td> <td>00,60 % </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D1%84%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B0%D1%80%D1%83_(V)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Аксід фосфару (V) (няма такой старонкі)">Аксід фосфару (V)</a></td> <td align="center">P2O5</td> <td>00,22 % </td></tr> <tr> <th colspan="2"></th> <th>99,22 % </th></tr></tbody></table> Маса Зямлі прыблізна роўная 5,9736×1024 кг. Агульная колькасць атамаў, якія складаюць Зямлю ≈ 1,3-1,4×1050<a href="#cite_note-97">[95]</a>. Яна складаецца ў асноўным з <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%B0" title="Жалеза">жалеза</a> (32,1 %), <a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Кісларод">кіслароду</a> (30,1 %), <a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Крэмній">крэмнію</a> (15,1 %), <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Магній">магнію</a> (13,9 %), <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Сера">серы</a> (2,9 %), <a href="/wiki/%D0%9D%D1%96%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Нікель">нікеля</a> (1,8 %), <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B%D0%B9" title="Кальцый">кальцыю</a> (1,5 %) і <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8E%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Алюміній">алюмінія</a> (1,4 %); на астатнія элементы прыпадае 1,2 %. З-за сегрэгацыі па масе вобласць ядра, як мяркуецца, складаецца з жалеза (88,8 %), невялікай колькасці нікеля (5,8 %), серы (4,5 %) і каля 1 % іншых элементаў<a href="#cite_note-Morgan1980-98">[96]</a>. Характэрна, што <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Вуглярод">вугляроду</a>, які з’яўляецца асновай жыцця, у зямной кары ўсяго 0,1 %. Геахімік <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/Frank_Wigglesworth_Clarke" class="extiw" title="ru:Frank Wigglesworth Clarke">Франк Кларк</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA_%D0%A3%D1%96%D0%B3%D0%BB%D1%81%D1%83%D0%BE%D1%80%D1%82_%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Франк Уіглсуорт Кларк (няма такой старонкі)">be</a>ru вылічыў, што зямная кара трохі больш, чым на 47 % складаецца з <a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Кісларод">кіслароду</a>. Найбольш распаўсюджаныя мінералы зямной кары практычна цалкам складаюцца з аксідаў; сумарнае ўтрыманне <a href="/wiki/%D0%A5%D0%BB%D0%BE%D1%80" title="Хлор">хлору</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Сера">серы</a> і <a href="/wiki/%D0%A4%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Фтор">фтору</a> ў пародах звычайна складае менш за 1 %. Асноўнымі аксідамі з’яўляюцца SiO2, Al2O3, аксід жалеза (FeO), вокіс кальцыю (CaO), вокіс магнію (MgO), аксід калію (K2O) і аксід натрыю (Na2O). SiO2 служыць галоўным чынам кіслотным асяроддзем, утварае <a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%8B" title="Сілікаты">сілікаты</a>; прырода ўсіх асноўных вулканічных парод звязана з ім. З разлікаў, заснаваных на аналізе 1672 відаў парод, Кларк зрабіў выснову, што 99,22 % з іх утрымліваюць 11 аксідаў (табліца справа). Усе іншыя кампаненты сустракаюцца ў вельмі нязначных колькасцях. Ніжэй прыводзіцца больш падрабязная інфармацыя аб хімічным складзе Зямлі (для інертных газаў даныя прыведзены ў 10−8см³/г; для астатніх элементаў — у працэнтах)<a href="#cite_note-Morgan1980-98">[96]</a>. <table class="toccolours" border="1" cellspacing="0" cellpadding="2" style="text-align: center; border-collapse:collapse;" width="60%"> <tbody><tr> <th><a href="/wiki/%D0%A5%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82" title="Хімічны элемент">Хімічны элемент</a></th> <th>Распаўсюджанне ў працэнтах</th> <th>Хімічны элемент</th> <th>Распаўсюджанне ў працэнтах </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Вадарод">Вадарод</a> (H)</td> <td>0,0033</td> <td><a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%82%D1%8D%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Рутэній">Рутэній</a> (Ru)</td> <td>0,000118 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Гелій">Гелій</a> (4He)</td> <td>111</td> <td><a href="/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%B4%D1%8B%D0%B9" title="Родый">Родый</a> (Rh)</td> <td>0,0000252 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%82%D1%8B%D0%B9" title="Літый">Літый</a> (Li)</td> <td>0,000185</td> <td><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B9" title="Паладый">Паладый</a> (Pd)</td> <td>0,000089 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Берылій">Берылій</a> (Be)</td> <td>0,0000045</td> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%BE" title="Серабро">Серабро</a> (Ag)</td> <td>0,0000044 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80_(%D1%85%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82)" title="Бор (хімічны элемент)">Бор</a> (B)</td> <td>0,00000096</td> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B4%D0%BC%D1%96%D0%B9" title="Кадмій">Кадмій</a> (Cd)</td> <td>0,00000164 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Вуглярод">Вуглярод</a> (С)</td> <td>0,0446</td> <td><a href="/wiki/%D0%86%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%B9" title="Індый">Індый</a> (In)</td> <td>0,000000214 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D1%82" title="Азот">Азот</a> (N)</td> <td>0,00041</td> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B0" title="Волава">Волава</a> (Sn)</td> <td>0,000039 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Кісларод">Кісларод</a> (O)</td> <td>30,12</td> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0_(%D1%85%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82)" title="Сурма (хімічны элемент)">Сурма</a> (Sb)</td> <td>0,0000035 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A4%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Фтор">Фтор</a> (F)</td> <td>0,00135</td> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BB%D1%83%D1%80" title="Тэлур">Тэлур</a> (Te)</td> <td>0,000149 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BE%D0%BD" title="Неон">Неон</a> (20Ne)</td> <td>0,50</td> <td><a href="/wiki/%D0%81%D0%B4" title="Ёд">Ёд</a> (I)</td> <td>0,00000136 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%82%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Натрый">Натрый</a> (Na)</td> <td>0,125</td> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%BD" title="Ксенон">Ксенон</a> (132Xe)</td> <td>0,0168 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Магній">Магній</a> (Mg)</td> <td>13,90</td> <td><a href="/wiki/%D0%A6%D1%8D%D0%B7%D1%96%D0%B9" title="Цэзій">Цэзій</a> (Cs)</td> <td>0,00000153 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8E%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Алюміній">Алюміній</a> (Al)</td> <td>1,41</td> <td><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Барый">Барый</a> (Ba)</td> <td>0,0004 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Крэмній">Крэмній</a> (Si)</td> <td>15,12</td> <td><a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Лантан">Лантан</a> (La)</td> <td>0,0000379 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B0%D1%80" title="Фосфар">Фосфар</a> (P)</td> <td>0,192</td> <td><a href="/wiki/%D0%A6%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Цэрый">Цэрый</a> (Ce)</td> <td>0,000101 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Сера">Сера</a> (S)</td> <td>2,92</td> <td><a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B5%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BC" title="Празеадым">Празеадым</a> (Pr)</td> <td>0,0000129 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A5%D0%BB%D0%BE%D1%80" title="Хлор">Хлор</a> (Cl)</td> <td>0,00199</td> <td><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%BC" title="Неадым">Неадым</a> (Nd)</td> <td>0,000069 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D0%BE%D0%BD" title="Аргон">Аргон</a> (36Ar)</td> <td>2,20</td> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Самарый">Самарый</a> (Sm)</td> <td>0,0000208 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Калій">Калій</a> (K)</td> <td>0,0135</td> <td><a href="/wiki/%D0%95%D1%9E%D1%80%D0%BE%D0%BF%D1%96%D0%B9" title="Еўропій">Еўропій</a> (Eu)</td> <td>0,0000079 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B%D0%B9" title="Кальцый">Кальцый</a> (Ca)</td> <td>1,54</td> <td><a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Гадаліній">Гадаліній</a> (Gd)</td> <td>0,0000286 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%B9" title="Скандый">Скандый</a> (Sc)</td> <td>0,00096</td> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D1%80%D0%B1%D1%96%D0%B9" title="Тэрбій">Тэрбій</a> (Tb)</td> <td>0,0000054 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D1%8B%D1%82%D0%B0%D0%BD_(%D1%85%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82)" title="Тытан (хімічны элемент)">Тытан</a> (Ti)</td> <td>0,082</td> <td><a href="/wiki/%D0%94%D1%8B%D1%81%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B7%D1%96%D0%B9" title="Дыспрозій">Дыспрозій</a> (Dy)</td> <td>0,0000364 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B9" title="Ванадый">Ванадый</a> (V)</td> <td>0,0082</td> <td><a href="/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D1%96%D0%B9" title="Гольмій">Гольмій</a> (Ho)</td> <td>0,000008 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A5%D1%80%D0%BE%D0%BC" title="Хром">Хром</a> (Cr)</td> <td>0,412</td> <td><a href="/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%B1%D1%96%D0%B9" title="Эрбій">Эрбій</a> (Er)</td> <td>0,0000231 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%86" title="Марганец">Марганец</a> (Mn)</td> <td>0,075</td> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Тулій">Тулій</a> (Tm)</td> <td>0,0000035 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%B0" title="Жалеза">Жалеза</a> (Fe)</td> <td>32,07</td> <td><a href="/wiki/%D0%86%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%B1%D1%96%D0%B9" title="Ітэрбій">Ітэрбій</a> (Yb)</td> <td>0,0000229 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82" title="Кобальт">Кобальт</a> (Co)</td> <td>0,084</td> <td><a href="/wiki/%D0%9B%D1%8E%D1%82%D1%8D%D1%86%D1%8B%D0%B9" title="Лютэцый">Лютэцый</a> (Lu)</td> <td>0,0000386 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9D%D1%96%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D1%8C" title="Нікель">Нікель</a> (Ni)</td> <td>1,82</td> <td><a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%84%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Гафній">Гафній</a> (Hf)</td> <td>0,000023 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%B7%D1%8C" title="Медзь">Медзь</a> (Cu)</td> <td>0,0031</td> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB" title="Тантал">Тантал</a> (Ta)</td> <td>0,00000233 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A6%D1%8B%D0%BD%D0%BA" title="Цынк">Цынк</a> (Zn)</td> <td>0,0074</td> <td><a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%84%D1%80%D0%B0%D0%BC" title="Вальфрам">Вальфрам</a> (W)</td> <td>0,000018 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Галій">Галій</a> (Ga)</td> <td>0,00031</td> <td><a href="/wiki/%D0%A0%D1%8D%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Рэній">Рэній</a> (Re)</td> <td>0,000006 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Германій">Германій</a> (Ge)</td> <td>0,00076</td> <td><a href="/wiki/%D0%9E%D1%81%D0%BC%D1%96%D0%B9" title="Осмій">Осмій</a> (Os)</td> <td>0,000088 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D1%8B%D1%88%E2%80%99%D1%8F%D0%BA" title="Мыш’як">Мыш’як</a> (As)</td> <td>0,00032</td> <td><a href="/wiki/%D0%86%D1%80%D1%8B%D0%B4%D1%8B%D0%B9" title="Ірыдый">Ірыдый</a> (Ir)</td> <td>0,000084 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD" title="Селен">Селен</a> (Se)</td> <td>0,00096</td> <td><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%BD%D0%B0_(%D1%85%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82)" title="Плаціна (хімічны элемент)">Плаціна</a> (Pt)</td> <td>0,000167 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%91%D1%80%D0%BE%D0%BC" title="Бром">Бром</a> (Br)</td> <td>0,0000106</td> <td><a href="/wiki/%D0%97%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B0" title="Золата">Золата</a> (Au)</td> <td>0,0000257 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%BF%D1%82%D0%BE%D0%BD" title="Крыптон">Крыптон</a> (84Kr)</td> <td>0,0236</td> <td><a href="/wiki/%D0%A0%D1%82%D1%83%D1%86%D1%8C" title="Ртуць">Ртуць</a> (Hg)</td> <td>0,00000079 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%B1%D1%96%D0%B4%D1%8B%D0%B9" title="Рубідый">Рубідый</a> (Rb)</td> <td>0,0000458</td> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Талій">Талій</a> (Tl)</td> <td>0,000000386 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%B9" title="Стронцый">Стронцый</a> (Sr)</td> <td>0,00145</td> <td><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D1%96%D0%BD%D0%B5%D1%86" title="Свінец">Свінец</a> (204Pb)</td> <td>0,000000158 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%86%D1%82%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Ітрый">Ітрый</a> (Y)</td> <td>0,000262</td> <td><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D1%81%D0%BC%D1%83%D1%82" title="Вісмут">Вісмут</a> (Bi)</td> <td>0,000000294 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A6%D1%8B%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Цырконій">Цырконій</a> (Zr)</td> <td>0,00072</td> <td><a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Торый">Торый</a> (Th)</td> <td>0,00000512 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9D%D1%96%D0%BE%D0%B1%D1%96%D0%B9" title="Ніобій">Ніобій</a> (Nb)</td> <td>0,00008</td> <td><a href="/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD_(%D1%85%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%8D%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82)" title="Уран (хімічны элемент)">Уран</a> (U)</td> <td>0,00000143 </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%B1%D0%B4%D1%8D%D0%BD" title="Малібдэн">Малібдэн</a> (Mo)</td> <td>0,000235</td> <td><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D1%83%D1%82%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Плутоній">Плутоній</a> (Pu)</td> <td>— </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Унутраная_будова">Унутраная будова</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=7" title="Правіць раздзел: Унутраная будова" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=7" title="Правіць зыходнік раздзела: Унутраная будова">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%A3%D0%BD%D1%83%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Унутраная будова Зямлі">Унутраная будова Зямлі</a></div> Зямля, як і іншыя <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8B_%D0%B7%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D1%8B" title="Планеты зямной групы">планеты зямной групы</a>, мае слаістую ўнутраную будову. Яна складаецца з цвёрдых <a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%8B" title="Сілікаты">сілікатных</a> абалонак (<a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Зямная кара">кары</a>, вельмі вязкай мантыі), і металічнага <a href="/wiki/%D0%AF%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Ядро Зямлі">ядра</a>. Знешняя частка ядра вадкая (значна менш вязкая, чым мантыя), а ўнутраная — цвёрдая. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Унутранае_цяпло">Унутранае цяпло</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=8" title="Правіць раздзел: Унутранае цяпло" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=8" title="Правіць зыходнік раздзела: Унутранае цяпло">правіць зыходнік</a>]</div> Унутраная цеплыня планеты забяспечваецца спалучэннем рэшткавага цяпла, якое засталося ад <a href="/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%80%D1%8D%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Акрэцыя">акрэцыі</a> рэчыва, якая адбывалася на пачатковым этапе фарміравання Зямлі (каля 20 %)<a href="#cite_note-turcotte-99">[97]</a> і <a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D0%B5%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%9E%D0%BD%D1%8B_%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4" title="Радыеактыўны распад">радыеактыўным распадам</a> нестабільных <a href="/wiki/%D0%86%D0%B7%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BF" title="Ізатоп">ізатопаў</a>: <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B9-40" class="extiw" title="ru:Калий-40">калію-40</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%B9-40&action=edit&redlink=1" class="new" title="Калій-40 (няма такой старонкі)">be</a>ru, <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Uranium-238" class="extiw" title="en:Uranium-238">урану-238</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD-238&action=edit&redlink=1" class="new" title="Уран-238 (няма такой старонкі)">be</a>en, <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD-235" class="extiw" title="ru:Уран-235">урану-235</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD-235&action=edit&redlink=1" class="new" title="Уран-235 (няма такой старонкі)">be</a>ru і <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9-232" class="extiw" title="ru:Торий-232">торыю-232</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%B9-232&action=edit&redlink=1" class="new" title="Торый-232 (няма такой старонкі)">be</a>ru<a href="#cite_note-sanders20031210-100">[98]</a><a href="#cite_note-berkeley-101">[99]</a>. У трох з пералічаных ізатопаў перыяд паўраспаду складае больш за мільярд гадоў<a href="#cite_note-berkeley-101">[99]</a>. У цэнтры планеты, тэмпература, магчыма, падымаецца да 6000 °C (больш, чым на паверхні Сонца), а <a href="/wiki/%D0%A6%D1%96%D1%81%D0%BA" title="Ціск">ціск</a> можа дасягаць 360 <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%8C_(%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%BC%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F)" title="Паскаль (адзінка вымярэння)">гПа</a> (3 600 000 атм)<a href="#cite_note-Alfe_2002-102">[100]</a>. Частка цеплавой энергіі ядра перадаецца да зямной кары з дапамогай <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D1%8E%D0%BC" class="extiw" title="ru:Мантийный плюм">плюмаў</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D1%8E%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Плюм (няма такой старонкі)">be</a>ru. Плюмы прыводзяць да з’яўлення гарачых пунктаў і <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BF_(%D0%B3%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%82%D1%8F)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Трап (геалогтя) (няма такой старонкі)">трапаў</a><a href="#cite_note-Richards_1989-103">[101]</a>. Паколькі большая частка цяпла ад Зямлі забяспечваецца радыеактыўным распадам, то ў пачатку гісторыі Зямлі, калі запасы кароткачасовых ізатопаў яшчэ не былі вычарпаны, энергавыдзяленне нашай планеты было значна большым, чым зараз<a href="#cite_note-Войткевич-25">[23]</a>. Сярэднія страты цеплавой энергіі Зямлі складаюць 87 мВт·м−2 альбо 4,42 × 1013 Вт (глабальныя цепластраты)<a href="#cite_note-jg31_3_267-104">[102]</a>. Частка цеплавой энергіі ядра пераносіцца да плюмаў — гарачых мантыйных патокаў. Гэтыя плюмы могуць выклікаць з’яўленне трапаў<a href="#cite_note-Richards_1989-103">[101]</a>, <a href="/wiki/%D0%A0%D1%8B%D1%84%D1%82" title="Рыфт">рыфтаў</a> і <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Hotspot_(geology)" class="extiw" title="en:Hotspot (geology)">гарачых пунктаў</a><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%87%D1%8B_%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82,_%D0%B3%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гарачы пункт, геалогія (няма такой старонкі)">be</a>en. Больш за ўсё энергіі губляецца Зямлёй праз <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Тэктоніка пліт">тэктанічны рух пліт</a> і ўздым рэчыва мантыі на <a href="/wiki/%D0%A1%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BD%D0%BD%D0%B0-%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%85%D1%80%D1%8B%D0%B1%D1%82%D1%8B" title="Сярэдзінна-акіянічныя хрыбты">сярэдзінна-акіянічныя хрыбты</a>. Апошнім асноўным тыпам страт цяпла з’яўляецца цепластраты скрозь літасферу, прычым большая колькасць цепластрат такім спосабам адбываецца ў акіяне, бо зямная кара там значна танчэйшая, чым пад кантынентамі<a href="#cite_note-heat_loss-105">[103]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Літасфера">Літасфера</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=9" title="Правіць раздзел: Літасфера" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=9" title="Правіць зыходнік раздзела: Літасфера">правіць зыходнік</a>]</div> <a href="/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Літасфера">Літасфера</a> (ад <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B6%D1%8B%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D1%8D%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Старажытнагрэчаская мова">стар.-грэч.</a>: λίθος — камень і σφαῖρα — шар, сфера) — цвёрдая абалонка Зямлі. Складаецца з зямной кары і верхняй часткі мантыі. У будове літасферы вылучаюць рухомыя вобласці (складкаватыя паясы) і адносна стабільныя платформы. Блокі літасферы — літасферныя пліты — рухаюцца па адносна пластычнай <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Астэнасфера">астэнасферы</a>. Вывучэнню і апісанню гэтых рухаў прысвечаны раздзел геалогіі аб тэктоніцы пліт. Пад літасферай размяшчаецца астэнасфера, знешняя частка мантыі. Астэнасфера паводзіць сябе як перагрэтая і надзвычай вязкая вадкасць<a href="#cite_note-106">[104]</a>, дзе адбываецца паніжэнне хуткасці сейсмічных хваль, што сведчыць аб змене пластычнасці парод<a href="#cite_note-BSE_Lito-83">[81]</a>. Для абазначэння знешняй абалонкі літасферы ўжываўся цяпер устарэлы тэрмін сіаль, які паходзіць ад назвы асноўных элементаў горных парод Si (<a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Лацінская мова">лац.</a>: Silicium — <a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Крэмній">крэмній</a>) і Al (<a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Лацінская мова">лац.</a>: Aluminium — <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8E%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Алюміній">алюміній</a>). <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Зямная_кара">Зямная кара</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=10" title="Правіць раздзел: Зямная кара" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=10" title="Правіць зыходнік раздзела: Зямная кара">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Зямная кара">Зямная кара</a></div> Зямная кара — гэта верхняя частка цвёрдай Зямлі. Ад <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Мантыя Зямлі">мантыі</a> аддзелена мяжой з рэзкім павышэннем хуткасцей сейсмічных хваль — <a href="/wiki/%D0%9C%D1%8F%D0%B6%D0%B0_%D0%9C%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%87%D1%8B%D1%87%D0%B0" class="mw-redirect" title="Мяжа Махаровічыча">мяжой Махаровічыча</a>. Ёсць два тыпы кары — кантынентальная і акіянічная. Таўшчыня кары вагаецца ад 6 км пад акіянам да 30-70 км на кантынентах<a href="#cite_note-Tanimoto_1995-86">[84]</a><a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. У кантынентальнай кары вылучаюць тры пласты: <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%87%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%BB" title="Асадкавы чахол">асадкавы чахол</a>, гранітны і базальтавы. Акіянічная кара складзена пераважна пародамі <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82" title="Базальт">асноўнага складу</a>, плюс асадкавы чахол. Зямная кара падзелена на розныя па велічыні літасферныя пліты, якія рухаюцца адносна адна адной. Кінематыку гэтых рухаў апісвае <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Тэктоніка пліт">тэктоніка пліт</a>. Зямная кара пад акіянамі і кантынентамі істотна адрозніваецца. Зямная кара пад кантынентамі звычайна мае таўшчыню 35-45 км, у гарыстых мясцовасцях магутнасць кары можа даходзіць да 70 км<a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. З глыбінёй у складзе зямной кары павялічваецца ўтрыманне аксідаў магнію і жалеза, памяншаецца ўтрыманне аксіду крэмнію, прычым гэтая тэндэнцыя ў большай ступені мае месца пры пераходзе да верхняй мантыі (субстрату)<a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. Верхняя частка кантынентальнай зямной кары ўяўляе сабой перарывісты пласт, які складаецца з асадкавых і вулканічных горных парод. Пласты могуць быць змятыя ў зморшчыны, зрушаныя па разрыву<a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. На шчытах асадкавая абалонка адсутнічае. Ніжэй размешчаны гранітны пласт, які складаецца з гнейсаў і <a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%82" title="Граніт">гранітаў</a> (хуткасць падоўжных хваль у гэтым пласце — да 6,4 км/с)<a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. Яшчэ ніжэй знаходзіцца базальтавы пласт (6,4-7,6 км/с), складзены метамарфічнымі горнымі пародамі, <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82" title="Базальт">базальтамі</a> і <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Габра (няма такой старонкі)">габра</a>. Паміж гэтымі двума пластамі праходзіць умоўная мяжа, званая паверхняй Конрада. Хуткасць падоўжных сейсмічных хваль пры праходжанні праз гэту паверхню скачкападобна павялічваецца з 6 да 6,5 км/с<a href="#cite_note-autogenerated3-108">[106]</a>. Кара пад акіянамі мае таўшчыню 5-10 км. Яна падзяляецца на некалькі пластоў. Спачатку размешчаны верхні пласт, які складаецца з донных асадкаў, таўшчынёй менш за кіламетр<a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. Ніжэй ляжыць другі пласт, складзены галоўным чынам з <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D0%BD" title="Серпенцін">серпенціну</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82" title="Базальт">базальту</a> і, імаверна, з праслойкі асадкаў<a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. Хуткасць падоўжных сейсмічных хваль у дадзеным пласце даходзіць да 4-6 км/с, а яго таўшчыня 1-2,5 км<a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. Ніжні, «акіянічны» пласт складзены габра. Гэты пласт мае таўшчыню ў сярэднім каля 5 км і хуткасць праходжання сейсмічных хваль 6,4-7 км/с<a href="#cite_note-БСЭ1-107">[105]</a>. <table class="wikitable" style="margin:4px; margin-right:0; width:100%; text-align:center;"> <caption>Агульная структура планеты Зямля<a href="#cite_note-pnas76_9_4192-109">[107]</a> </caption> <tbody><tr> <th rowspan="8" style="font-size:smaller; text-align:center; padding:0;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Earth-crust-cutaway-be.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Earth-crust-cutaway-be.svg/300px-Earth-crust-cutaway-be.svg.png" decoding="async" width="300" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Earth-crust-cutaway-be.svg/450px-Earth-crust-cutaway-be.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Earth-crust-cutaway-be.svg/600px-Earth-crust-cutaway-be.svg.png 2x" data-file-width="995" data-file-height="684" /></a><figcaption></figcaption></figure> </th> <th>Глыбіня, км </th> <th style="vertical-align: bottom;">Слой </th> <th>Шчыльнасць, г/см³<a href="#cite_note-robertson2001-110">[108]</a> </th></tr> <tr> <td style="text-align: center;">0—60 </td> <td><a href="/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Літасфера">Літасфера</a> (вар’іруецца ад 5 да 200 км) </td> <td style="text-align: center;">— </td></tr> <tr style="background: #FEFEFE;"> <td style="text-align: center;">0—35 </td> <td><a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Зямная кара">Кара</a> (вар’іруецца ад 5 да 70 км) </td> <td style="text-align: center;">2,2—2,9 </td></tr> <tr style="background: #FEFEFE;"> <td style="text-align: center;">35—60 </td> <td>Самая верхняя частка мантыі </td> <td style="text-align: center;">3,4—4,4 </td></tr> <tr> <td style="text-align: center;">35—2890 </td> <td><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Мантыя Зямлі">Мантыя</a> </td> <td style="text-align: center;">3,4—5,6 </td></tr> <tr style="background: #FEFEFE;"> <td style="text-align: center;">100—700 </td> <td><a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Астэнасфера">Астэнасфера</a> </td> <td style="text-align: center;">— </td></tr> <tr> <td style="text-align: center;">2890—5100 </td> <td><a href="/wiki/%D0%AF%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Ядро Зямлі">Знешняе ядро</a> </td> <td style="text-align: center;">9,9—12,2 </td></tr> <tr> <td style="text-align: center;">5100—6378 </td> <td><a href="/wiki/%D0%AF%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Ядро Зямлі">Унутранае ядро</a> </td> <td style="text-align: center;">12,8—13,1 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Мантыя_Зямлі">Мантыя Зямлі</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=11" title="Правіць раздзел: Мантыя Зямлі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=11" title="Правіць зыходнік раздзела: Мантыя Зямлі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Мантыя Зямлі">Мантыя Зямлі</a></div> Мантыя — гэта <a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%8B" title="Сілікаты">сілікатная</a> абалонка Зямлі, размешчаная паміж зямной карой і ядром Зямлі<a href="#cite_note-БСЭ2-111">[109]</a>. Мантыя складае 67 % масы Зямлі і каля 83 % яе аб’ёму (без уліку атмасферы). Яна распасціраецца ад мяжы з зямной карой (на глыбіні 5-70 кіламетраў) да мяжы з ядром на глыбіні каля 2900 км<a href="#cite_note-БСЭ2-111">[109]</a>. Ад зямной кары аддзелена <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BD%D1%8F_%D0%9C%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%87%D1%8B%D1%87%D0%B0" title="Паверхня Махаровічыча">паверхняй Махаровічыча</a>, дзе хуткасць сейсмічных хваль пры пераходзе з кары ў мантыю хутка павялічваецца з 6,7-7,6 да 7,9-8,2 км/с. Мантыя займае велізарны дыяпазон глыбінь, і з павелічэннем ціску ў рэчыве адбываюцца фазавыя пераходы, пры якіх мінералы набываюць усё больш шчыльную структуру. Мантыя Зямлі падзяляецца на верхнюю мантыю і ніжнюю мантыю. Верхні слой, у сваю чаргу, падзяляецца на субстрат, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82_%D0%93%D1%83%D1%82%D1%8D%D0%BD%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пласт Гутэнберга (няма такой старонкі)">пласт Гутэнберга</a> і <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82_%D0%93%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8B%D0%BD%D0%B0" title="Пласт Галіцына">пласт Галіцына</a> (сярэдняя мантыя)<a href="#cite_note-БСЭ2-111">[109]</a>. Згодна з сучаснымі навуковымі ўяўленнямі, склад зямной мантыі лічыцца падобным да складу каменных метэарытаў, у прыватнасці хандрытаў. У склад мантыі пераважна ўваходзяць хімічныя элементы, якія знаходзіліся ў цвёрдым стане або ў цвёрдых хімічных злучэннях падчас фарміравання Зямлі: <a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Крэмній">крэмній</a>, <a href="/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%B0" title="Жалеза">жалеза</a>, <a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Кісларод">кісларод</a>, <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D0%B9" title="Магній">магній</a> і інш. Гэтыя элементы ўтвараюць з дыяксідам крэмнію сілікаты. У верхняй мантыі (субстраце), хутчэй за ўсё, больш фарстэрыту MgSiO4, глыбей некалькі павялічваецца ўтрыманне фаяліту Fe2SiO4. У ніжняй мантыі пад уздзеяннем вельмі высокага <a href="/wiki/%D0%A6%D1%96%D1%81%D0%BA" title="Ціск">ціску</a> гэтыя мінералы расклаліся на аксіды (SiO2, MgO, FeO)<a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B3%D1%80%D1%8D%D0%B3%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Агрэгатны стан">Агрэгатны стан</a> мантыі абумоўліваецца ўздзеяннем тэмператур і звышвысокага ціску. З-за ціску рэчыва амаль усёй мантыі знаходзіцца ў цвёрдым <a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8B%D1%88%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%86%D0%B5%D0%BB%D1%8B" title="Крышталічныя целы">крышталічным</a> стане, нягледзячы на высокую тэмпературу. Выключэнне складае толькі <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Астэнасфера">астэнасфера</a>, дзе дзеянне ціску аказваецца слабейшым, чым тэмпературы, блізкія да пункта плаўлення рэчыва. З-за гэтага эфекту, відаць, рэчыва тут знаходзіцца альбо ў <a href="/wiki/%D0%90%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%84%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%86%D0%B5%D0%BB%D1%8B" title="Аморфныя целы">аморфным стане</a>, альбо ў паўрасплаўленым<a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ядро_Зямлі">Ядро Зямлі</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=12" title="Правіць раздзел: Ядро Зямлі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=12" title="Правіць зыходнік раздзела: Ядро Зямлі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%AF%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Ядро Зямлі">Ядро Зямлі</a></div> Ядро — цэнтральная, найбольш глыбокая частка Зямлі, <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" class="extiw" title="ru:Геосфера">геасфера</a><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Геасфера (няма такой старонкі)">be</a>ru, якая знаходзіцца пад мантыяй і, як мяркуецца, складаецца з жалеза-нікелевага сплаву з прымешкай іншых сідэрафільных элементаў. Глыбіня залягання — 2900 км. Сярэдні радыус сферы — 3485 км. Падзяляецца на цвёрдае ўнутранае ядро радыусам каля 1300 км і вадкае знешняе ядро радыусам каля 2200 км, паміж якімі часам вылучаюць пераходную зону. Тэмпература ў цэнтры ядра Зямлі дасягае 6000 °С<a href="#cite_note-esrf-113">[111]</a>, шчыльнасць каля 12,5 т/м³, ціск да 360 гПа (3 550 000 атмасфер)<a href="#cite_note-Alfe_2002-102">[100]</a><a href="#cite_note-esrf-113">[111]</a>. Маса ядра — 1,9354×1024 кг. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Тэктанічныя_платформы">Тэктанічныя платформы</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=13" title="Правіць раздзел: Тэктанічныя платформы" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=13" title="Правіць зыходнік раздзела: Тэктанічныя платформы">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Тэктоніка пліт">Тэктоніка пліт</a></div> <table class="standard" align="right"> <caption>Найбольшыя тэктанічныя пліты<a href="#cite_note-114">[112]</a> </caption> <tbody><tr> <th>Назва пліты </th> <th>Плошча 106 км² </th> <th>Зона пакрыцця </th></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%84%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Афрыканская пліта (няма такой старонкі)">Афрыканская пліта</a></td> <td style="text-align: center;">61,3</td> <td style="text-align: center;"><a href="/wiki/%D0%90%D1%84%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Афрыка">Афрыка</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Антарктычная пліта (няма такой старонкі)">Антарктычная пліта</a></td> <td style="text-align: center;">60,9</td> <td style="text-align: center;"><a href="/wiki/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Антарктыка">Антарктыка</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%90%D1%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0" title="Аўстралійская пліта">Аўстралійская пліта</a></td> <td style="text-align: center;">47,2</td> <td style="text-align: center;"><a href="/wiki/%D0%90%D1%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%8F" title="Аўстралія">Аўстралія</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%95%D1%9E%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0" title="Еўразійская пліта">Еўразійская пліта</a></td> <td style="text-align: center;">67,8</td> <td style="text-align: center;"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D1%96%D1%8F" title="Азія">Азія</a> і <a href="/wiki/%D0%95%D1%9E%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Еўропа">Еўропа</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B0-%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0" title="Паўночна-Амерыканская пліта">Паўночна-Амерыканская пліта</a></td> <td style="text-align: center;">75,9</td> <td style="text-align: center;"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Паўночная Амерыка">Паўночная Амерыка</a> і паўночна-ўсходняя <a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%B1%D1%96%D1%80" title="Сібір">Сібір</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%B4%D0%BD%D1%91%D0%B2%D0%B0-%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0" title="Паўднёва-Амерыканская пліта">Паўднёва-Амерыканская пліта</a></td> <td style="text-align: center;">43,6</td> <td style="text-align: center;"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%B4%D0%BD%D1%91%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Паўднёвая Амерыка">Паўднёвая Амерыка</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D0%A6%D1%96%D1%85%D0%B0%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0" title="Ціхаакіянская пліта">Ціхаакіянская пліта</a></td> <td style="text-align: center;">103,3</td> <td style="text-align: center;"><a href="/wiki/%D0%A6%D1%96%D1%85%D1%96_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Ціхі акіян">Ціхі акіян</a> </td></tr></tbody></table> Паводле тэорыі тэктанічных пліт, зямная кара складаецца з адносна цэласных блокаў — <a href="/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0" title="Літасферная пліта">літасферных пліт</a>, якія знаходзяцца ў пастаянным руху адна адносна адной. Пліты ўяўляюць сабой жорсткія сегменты, якія рухаюцца адносна адзін аднаго. Існуе тры тыпы іх узаемнага перамяшчэння: канвергенцыя (сыходжанне), дывергенцыя (разыходжанне) і зрухавыя перамяшчэнні па <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/Transform_fault" class="extiw" title="ru:Transform fault">трансформных разломах</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%84%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%BD%D1%8B_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BB%D0%BE%D0%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Трансформны разлом (няма такой старонкі)">be</a>ru. На разломах паміж тэктанічнымі плітамі могуць адбывацца <a href="/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B5" title="Землетрасенне">землетрасенні</a>, <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B7%D0%BC" class="mw-redirect" title="Вулканізм">вулканічная актыўнасць</a>, гораўтварэнні, утварэнні акіянскіх упадзін<a href="#cite_note-115">[113]</a>. Спіс найбуйнейшых тэктанічных пліт з памерамі прыведзены ў табліцы справа. Сярод пліт меншых памераў варта адзначыць Індастанскую, Арабскую, Карыбскую пліты, пліту Наска і пліту Скоція. Аўстралійская пліта фактычна злілася з Індастанскай паміж 50 і 55 млн гадоў назад. Хутчэй за ўсё рухаюцца акіянскія пліты; так, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0_%D0%9A%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D1%81" title="Пліта Какос">пліта Какос</a> рухаецца з хуткасцю 75 мм у год<a href="#cite_note-116">[114]</a>, а Ціхаакіянская пліта — з хуткасцю 52-69 мм у год. Самая нізкая хуткасць у Еўразійскай пліты — 21 мм у год<a href="#cite_note-117">[115]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Геаграфічная_абалонка">Геаграфічная абалонка</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=14" title="Правіць раздзел: Геаграфічная абалонка" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=14" title="Правіць зыходнік раздзела: Геаграфічная абалонка">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0" title="Геаграфічная абалонка">Геаграфічная абалонка</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:AYool_topography_15min.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/AYool_topography_15min.png/220px-AYool_topography_15min.png" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/AYool_topography_15min.png/330px-AYool_topography_15min.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/AYool_topography_15min.png/440px-AYool_topography_15min.png 2x" data-file-width="1617" data-file-height="1133" /></a><figcaption>Размеркаванне вышынь і глыбінь па паверхні Зямлі. Даныя Геафізічнага інфармацыйнага цэнтра <a href="/wiki/%D0%97%D0%A8%D0%90" class="mw-redirect" title="ЗША">ЗША</a><a href="#cite_note-118">[116]</a></figcaption></figure> Прыпаверхневыя часткі планеты (верхняя частка <a href="/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Літасфера">літасферы</a>, <a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Гідрасфера">гідрасфера</a>, ніжнія слаі <a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Атмасфера">атмасферы</a>) у цэлым называюцца геаграфічнай абалонкай і вывучаюцца <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%8F" title="Геаграфія">геаграфіяй</a>. Рэльеф Зямлі вельмі разнастайны. Каля 70,8 %<a href="#cite_note-Pidwirny_2006_7-119">[117]</a> паверхні планеты пакрыта вадой (у тым ліку <a href="/wiki/%D0%A8%D1%8D%D0%BB%D1%8C%D1%84" title="Шэльф">кантынентальнага шэльфа</a>). Падводная паверхню гарыстая, уключае сістэму сярэдзінна-акіянічных хрыбтоў, а таксама падводныя вулканы<a href="#cite_note-ngdc2006-91">[89]</a>, <a href="/wiki/%D0%96%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D0%B1" class="mw-disambig" title="Жолаб">акіянічныя жолабы</a>, падводныя каньёны, акіянічныя плато і <a href="/wiki/%D0%90%D0%B1%D1%96%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D1%96%D0%BD%D0%B0" class="mw-redirect" title="Абісальная раўніна">абісальныя раўніны</a>. Астатнія 29,2 %, непакрытыя вадой, уключаюць <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Гара">горы</a>, <a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%81%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8F" title="Пустыня">пустыні</a>, <a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D1%96%D0%BD%D0%B0" title="Раўніна">раўніны</a>, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80%E2%80%99%D0%B5" title="Пласкагор’е">пласкагор’і</a> і інш. На працягу геалагічных перыядаў паверхня планеты пастаянна змяняецца з-за тэктанічных працэсаў і <a href="/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BE%D0%B7%D1%96%D1%8F_(%D0%B3%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F)" title="Эрозія (геалогія)">эрозіі</a>. Рэльеф зямной паверхні фарміруецца пад уздзеяннем <a href="/wiki/%D0%92%D1%8B%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%80%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5" title="Выветрыванне">выветрывання</a>, якое выклікаецца <a href="/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D1%96" class="mw-redirect" title="Ападкі">атмасфернымі ападкамі</a>, ваганнямі тэмператур, хімічнымі ўздзеяннямі. Змяняюць зямную паверхню і <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BA" title="Ледавік">ледавікі</a>, берагавая эрозія, утварэнне <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D1%8F_%D1%80%D1%8B%D1%84%D1%8B" title="Каралавыя рыфы">каралавых рыфаў</a>, <a href="/wiki/%D0%86%D0%BC%D0%BF%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D1%8F" title="Імпактная падзея">сутыкненні</a> з буйнымі <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%8D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%82" title="Метэарыт">метэарытамі</a><a href="#cite_note-120">[118]</a>. Пры перамяшчэнні кантынентальных пліт па планеце акіянічнае дно апускаецца пад іх край. У той жа час рэчыва мантыі, што падымаецца з глыбінь, стварае дывергентную мяжу на сярэдзінна-акіянічных хрыбтах. Сумесна гэтыя два працэсы прыводзяць да пастаяннага абнаўлення матэрыялу акіянічнай пліты. Узрост большай часткі акіянскага дна меншы за 100 млн гадоў. Найстаражытнейшая акіянічная кара размешчана ў заходняй частцы <a href="/wiki/%D0%A6%D1%96%D1%85%D1%96_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Ціхі акіян">Ціхага акіяна</a>, а яе ўзрост складае прыкладна 200 млн гадоў. Для параўнання, узрост найстарэйшых выкапняў, знойдзеных на сушы, дасягае каля 3 млрд гадоў<a href="#cite_note-121">[119]</a><a href="#cite_note-122">[120]</a>. Кантынентальныя пліты складаюцца з матэрыялу з нізкай шчыльнасцю, такога як вулканічныя граніт і андэзіт. Менш распаўсюджаны базальт — шчыльная вулканічная парода, якая з’яўляецца асноўным складнікам акіянічнага дна<a href="#cite_note-123">[121]</a>. Прыкладна 75 % паверхні мацерыкоў пакрыта <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B" title="Асадкавыя горныя пароды">асадкавымі пародамі</a>, хоць гэтыя пароды складаюць прыкладна 5 % зямной кары<a href="#cite_note-124">[122]</a>. Трэцімі па распаўсюджанасці на Зямлі пародамі з’яўляюцца <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%84%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8B" title="Метамарфічныя горныя пароды">метамарфічныя горныя пароды</a>, якія ўтварыліся ў выніку змены (метамарфізму) асадкавых або магматычных горных парод пад дзеяннем высокага ціску, высокай тэмпературы ці таго і другога адначасова. Самыя распаўсюджаныя <a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D1%8B" title="Сілікаты">сілікаты</a> на паверхні Зямлі — гэта <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B2%D0%B0%D1%80%D1%86" title="Кварц">кварц</a>, <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D1%8B%D0%B5_%D1%88%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%8B" class="extiw" title="ru:Полевые шпаты">палявы шпат</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%B2%D1%8B%D1%8F_%D1%88%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Палявыя шпаты (няма такой старонкі)">be</a>ru, <a href="/wiki/%D0%90%D0%BC%D1%84%D1%96%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D1%8B" title="Амфіболы">амфібол</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D1%8B" title="Слюды">слюда</a>, <a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%96%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B8" class="extiw" title="uk:Піроксени">піраксен</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%96%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Піраксены (няма такой старонкі)">be</a>uk і <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%96%D0%B2%D1%96%D0%BD" title="Алівін">алівін</a><a href="#cite_note-125">[123]</a>; <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%8B" class="extiw" title="ru:Карбонаты">карбанаты</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Карбанаты (няма такой старонкі)">be</a>ru — <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B%D1%82" title="Кальцыт">кальцыт</a> (у <a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%BF%D0%BD%D1%8F%D0%BA" title="Вапняк">вапняку</a>), <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%82" title="Араганіт">араганіт</a> і <a href="/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%96%D1%82" title="Даламіт">даламіт</a><a href="#cite_note-126">[124]</a>. <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Педасфера">Педасфера</a> — самы верхні пласт літасферы — уключае <a href="/wiki/%D0%93%D0%BB%D0%B5%D0%B1%D0%B0" title="Глеба">глебу</a>. Яна знаходзіцца на мяжы паміж <a href="/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Літасфера">літасферай</a>, <a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Атмасфера">атмасферай</a>, <a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Гідрасфера">гідрасферай</a>. На сёння агульная плошча акультураных зямель складае 13,31 % паверхні сушы, з якіх толькі 4,71 % пастаянна занятыя сельскагаспадарчымі культурамі<a href="#cite_note-CIA-10">[9]</a>. Прыкладна 40 % зямной сушы сёння выкарыстоўваецца для ворных угоддзяў і пашы, гэта прыкладна 1,3×107 ворных зямель і 3,4×107 км² пашы<a href="#cite_note-127">[125]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Гідрасфера">Гідрасфера</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=15" title="Правіць раздзел: Гідрасфера" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=15" title="Правіць зыходнік раздзела: Гідрасфера">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Гідрасфера">Гідрасфера</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Sunrise_Over_the_South_Pacific_Ocean.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Sunrise_Over_the_South_Pacific_Ocean.jpg/220px-Sunrise_Over_the_South_Pacific_Ocean.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Sunrise_Over_the_South_Pacific_Ocean.jpg/330px-Sunrise_Over_the_South_Pacific_Ocean.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Sunrise_Over_the_South_Pacific_Ocean.jpg/440px-Sunrise_Over_the_South_Pacific_Ocean.jpg 2x" data-file-width="4288" data-file-height="2848" /></a><figcaption>Усход Сонца над Ціхім акіянам (<a href="/wiki/5_%D0%BC%D0%B0%D1%8F" title="5 мая">5 мая</a> <a href="/wiki/2013" title="2013">2013</a> г.)</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Гідрасфера">Гідрасфера</a> (ад <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B6%D1%8B%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D1%8D%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Старажытнагрэчаская мова">стар.-грэч.</a>: Yδωρ — вада і σφαῖρα — шар) — сукупнасць усіх водных запасаў Зямлі. Наяўнасць вадкай вады на паверхні Зямлі з’яўляецца ўнікальнай уласцівасцю, якая адрознівае нашу планету ад іншых аб’ектаў Сонечнай сістэмы. Большая частка вады засяроджаная ў акіянах і морах, значна менш — у <a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%BA%D0%B0" title="Рака">рачных</a> сетках, <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Возера">азёрах</a>, <a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%82%D0%B0" title="Балота">балотах</a> і падземных водах. Таксама вялікія запасы вады маюцца ў атмасферы, у выглядзе аблокаў і вадзянога пару. Частка вады знаходзіцца ў цвёрдым стане ў выглядзе <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BA" title="Ледавік">ледавікоў</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BD%D0%B5%D0%B3" title="Снег">снежнага покрыва</a> і ў <a href="/wiki/%D0%92%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B7%D0%BB%D0%B0%D1%82%D0%B0" title="Вечная мерзлата">вечнай мерзлаце</a>, складаючы <a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%8B%D1%8F%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Крыясфера">крыясферу</a>. Агульная маса вады ў Сусветным акіяне прыкладна складае 1,35×1018 тон, або каля 1<big>⁄</big>4400 ад агульнай масы Зямлі. Акіяны пакрываюць плошчу каля 3,618×108 км² з сярэдняй глыбінёй 3682 м, што дазваляе вылічыць агульны аб’ём вады ў іх: 1,332×109 км³<a href="#cite_note-ocean23_2_112-128">[126]</a>. Калі ўсю гэту ваду раўнамерна размеркаваць па паверхні, то атрымаўся б слой таўшчынёй больш за 2,7 км<a href="#cite_note-surface-129">[заўв 3]</a>. З усёй вады, якая ёсць на Зямлі, толькі 2,5 % прыпадае на <a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8D%D1%81%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D0%B0" title="Прэсная вада">прэсную</a>, астатняя — салёная. Большая частка прэснай вады, каля 68,7 %, у цяперашні час знаходзіцца ў ледавіках<a href="#cite_note-shiklomanov_et_al_1999-130">[127]</a>. Вадкая вада з’явілася на Зямлі, імаверна, каля чатырох мільярдаў гадоў таму<a href="#cite_note-Mullen_2002-131">[128]</a>. Сярэдняя салёнасць зямных акіянаў — каля 35 грам солі на кілаграм марской вады (35 ‰)<a href="#cite_note-kennish2001-132">[129]</a>. Значная частка гэтай солі была вызвалена пры вулканічных вывяржэннях або вымыта з астуджаных вывергнутых горных парод, што ўтварылі дно акіяна<a href="#cite_note-Mullen_2002-131">[128]</a>. У акіянах утрымліваюцца раствораныя газы атмасферы, неабходныя для выжывання шматлікіх водных форм жыцця<a href="#cite_note-natsci_oxy4-133">[130]</a>. Марская вада мае значны ўплыў на <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B0%D1%82" title="Клімат">клімат</a> у свеце, <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%B0" title="Лета">летам</a> робячы яго халаднейшым, а <a href="/wiki/%D0%97%D1%96%D0%BC%D0%B0" title="Зіма">зімой</a> — цяплейшым<a href="#cite_note-michon2006-134">[131]</a>. Ваганні тэмператур вады ў акіянах могуць прывесці да значных змен клімату, напрыклад, <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BB%D1%8C-%D0%9D%D1%96%D0%BD%D1%8C%D1%91" title="Эль-Ніньё">Эль-Ніньё</a><a href="#cite_note-sample2005-135">[132]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Атмасфера_Зямлі">Атмасфера Зямлі</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=16" title="Правіць раздзел: Атмасфера Зямлі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=16" title="Правіць зыходнік раздзела: Атмасфера Зямлі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Атмасфера Зямлі">Атмасфера Зямлі</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:ISS-34_Stratocumulus_clouds.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/ISS-34_Stratocumulus_clouds.jpg/220px-ISS-34_Stratocumulus_clouds.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/ISS-34_Stratocumulus_clouds.jpg/330px-ISS-34_Stratocumulus_clouds.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/ISS-34_Stratocumulus_clouds.jpg/440px-ISS-34_Stratocumulus_clouds.jpg 2x" data-file-width="4256" data-file-height="2832" /></a><figcaption>Від на <a href="/wiki/%D0%A6%D1%96%D1%85%D1%96_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Ціхі акіян">Ціхі акіян</a> з космасу</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:MODIS_Map.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/MODIS_Map.jpg/220px-MODIS_Map.jpg" decoding="async" width="220" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/MODIS_Map.jpg/330px-MODIS_Map.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/MODIS_Map.jpg/440px-MODIS_Map.jpg 2x" data-file-width="5400" data-file-height="2700" /></a><figcaption>Від зямных аблокаў з космасу</figcaption></figure> Атмасфера (ад <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B6%D1%8B%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D1%8D%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Старажытнагрэчаская мова">стар.-грэч.</a>: ἀτμός — пар і σφαῖρα — шар) — газавая абалонка вакол Зямлі; складаецца з <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D1%82" title="Азот">азоту</a> і <a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Кісларод">кіслароду</a>, са следавымі колькасцямі вадзянога пару, <a href="/wiki/%D0%94%D1%8B%D1%8F%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%B2%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83" title="Дыяксід вугляроду">дыяксіду вугляроду</a> і іншых газаў. З моманту свайго ўтварэння яна значна змянілася пад уплывам <a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Біясфера">біясферы</a>. З’яўленне аксігеннага <a href="/wiki/%D0%A4%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D0%B7" title="Фотасінтэз">фотасінтэзу</a> 2,4-2,5 млрд гадоў назад спрыяла развіццю аэробных арганізмаў, а таксама насычэнню атмасферы кіслародам і ўтварэнню <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B9" title="Азонавы слой">азонавага слоя</a>, які ахоўвае ўсё жывое ад шкодных ультрафіялетавых прамянёў<a href="#cite_note-Anabar2007-62">[60]</a>. Атмасфера вызначае <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%B4%D0%B2%D0%BE%D1%80%27%D0%B5" class="mw-redirect" title="Надвор'е">надвор'е</a> на паверхні Зямлі, абараняе планету ад <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%96" title="Касмічныя прамяні">касмічных прамянёў</a>, і часткова — ад метэарытных бамбардзіровак<a href="#cite_note-atmosphere-136">[133]</a>. Яна таксама рэгулюе асноўныя клімататворчыя працэсы: <a href="/wiki/%D0%9A%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%BE%D1%82_%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%8B_%D1%9E_%D0%BF%D1%80%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D0%B5" title="Кругаварот вады ў прыродзе">кругаварот вады ў прыродзе</a>, цыркуляцыю паветраных мас, <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Канвекцыя">пераносы цяпла</a><a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. Малекулы атмасферных газаў могуць захопліваць цеплавую энергію, замінаючы ёй сысці ў адкрыты космас, тым самым павялічваючы тэмпературу планеты. Гэта з’ява вядома як <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%8B_%D1%8D%D1%84%D0%B5%D0%BA%D1%82" title="Парніковы эфект">парніковы эфект</a>. Асноўнымі парніковымі газамі лічацца вадзяная пара, <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D1%96%D1%81%D0%BB%D1%8B_%D0%B3%D0%B0%D0%B7" class="mw-redirect" title="Вуглякіслы газ">вуглякіслы газ</a>, <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Метан">метан</a> і <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D0%BD" title="Азон">азон</a>. Без гэтага эфекту цеплаізаляцыі сярэдняя паверхневая тэмпература Зямлі складала б ад −18 да −23 °C (пры тым, што ў рэчаіснасці яна роўная 14,8 °C), і жыццё хутчэй за ўсё не існавала б<a href="#cite_note-Pidwirny_2006_7-119">[117]</a>. Праз атмасферу да зямной паверхні паступае <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%B2%D1%8B%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5" title="Электрамагнітнае выпраменьванне">электрамагнітнае выпраменьванне</a> Сонца — галоўная крыніца энергіі хімічных, фізічных і біялагічных працэсаў у геаграфічнай абалонцы Зямлі<a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. Атмасфера Зямлі падзяляецца на слаі, якія адрозніваюцца паміж сабой тэмпературай, шчыльнасцю, хімічным саставам і г. д. Агульная маса газаў, якія складаюць зямную атмасферу — прыкладна 5,15×1018 кг. На ўзроўні мора атмасфера аказвае на паверхню Зямлі <a href="/wiki/%D0%A6%D1%96%D1%81%D0%BA" title="Ціск">ціск</a>, роўны 1 <a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_(%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%BC%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F)" title="Атмасфера (адзінка вымярэння)">атм</a> (101,325 кПа)<a href="#cite_note-earthfact-3">[2]</a>. Сярэдняя шчыльнасць паветра каля паверхні — 1,22 г/л, прычым яна хутка памяншаецца з ростам вышыні: так, на вышыні 10 км над узроўнем мора яна складае 0,41 г/л, а на вышыні 100 км — 10−7 г/л<a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. У ніжняй частцы атмасферы змяшчаецца каля 80 % агульнай яе масы і 99 % усяе вадзяной пары (1,3-1,5×1013 т), гэты слой называецца <a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Трапасфера">трапасферай</a><a href="#cite_note-137">[134]</a>. Яго таўшчыня неаднолькавая і залежыць ад тыпу клімату і сезонных фактараў: так, у палярных рэгіёнах яна складае каля 8-10 км, ва ўмераным поясе да 10-12 км, а ў трапічных або экватарыяльных даходзіць да 16-18 км [136]<a href="#cite_note-АЕС-138">[135]</a>. У гэтым слоі атмасферы тэмпература апускаецца ў сярэднім на 6 °C на кожны кіламетр пры руху ў вышыню<a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. Вышэй размяшчаецца пераходны слой — <a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D0%B7%D0%B0" title="Трапапаўза">трапапаўза</a>, які аддзяляе трапасферу ад <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Стратасфера">стратасферы</a>. Тэмпература тут знаходзіцца ў межах 190—220 K. Стратасфера — слой атмасферы, які знаходзіцца на вышыні ад 10-12 да 55 км (у залежнасці ад умоў надвор’я і часу года). На яго прыходзіцца не больш за 20 % усёй масы атмасферы. Для гэтага слоя характэрна паніжэнне тэмпературы да вышыні ~25 км, з наступным павышэннем на мяжы з <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Мезасфера">мезасферай</a> амаль да 0 °С<a href="#cite_note-139">[136]</a>. Гэтая мяжа называецца <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D0%B7%D0%B0" title="Стратапаўза">стратапаўзай</a> і знаходзіцца на вышыні 47-52 км<a href="#cite_note-140">[137]</a>. У стратасферы адзначаецца найбольшая канцэнтрацыя <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D0%BD" title="Азон">азону</a> ў атмасферы, які засцерагае ўсе жывыя арганізмы на Зямлі ад шкоднага <a href="/wiki/%D0%A3%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%8F%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%B5_%D0%B2%D1%8B%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5" title="Ультрафіялетавае выпраменьванне">ультрафіялетавага выпраменьвання</a> Сонца. Інтэнсіўнае паглынанне сонечнага выпраменьвання <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B9" title="Азонавы слой">азонавым слоем</a> выклікае хуткі рост тэмпературы ў гэтай частцы атмасферы<a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. Мезасфера размешчана на вышыні ад 50 да 80 км над паверхняй Зямлі, паміж стратасферай і <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Тэрмасфера">тэрмасферай</a>. Яна аддзелена ад гэтых слаёў <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B7%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%83%D0%B7%D0%B0" class="extiw" title="ru:Мезопауза">мезапаўзай</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D0%B7%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мезапаўза (няма такой старонкі)">be</a>ru (80-90 км)<a href="#cite_note-141">[138]</a>. Гэта самае халоднае месца на Зямлі, тэмпература тут апускаецца да −100 °C<a href="#cite_note-archiv-142">[139]</a>. Пры такой тэмпературы вада, якая змяшчаецца ў паветры, хутка замярзае, часам утвараючы <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Noctilucent_cloud" class="extiw" title="en:Noctilucent cloud">серабрыстыя аблокі</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Серабрыстыя аблокі (няма такой старонкі)">be</a>en<a href="#cite_note-archiv-142">[139]</a>. Іх можна назіраць адразу пасля заходу Сонца, але найлепшая бачнасць ствараецца, калі яно знаходзіцца ад 4 да 16° ніжэй гарызонту<a href="#cite_note-archiv-142">[139]</a>. У мезасферы згарае большая частка <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%8D%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%82" title="Метэарыт">метэарытаў</a>, якія пранікаюць у зямную атмасферу. З паверхні Зямлі яны назіраюцца як падаючыя зоркі<a href="#cite_note-archiv-142">[139]</a>. На вышыні 100 км над узроўнем мора знаходзіцца ўмоўная мяжа паміж зямной атмасферай і космасам — <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B0" class="extiw" title="ru:Линия Кармана">лінія Кармана</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%96%D0%BD%D1%96%D1%8F_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Лінія Кармана (няма такой старонкі)">be</a>ru<a href="#cite_note-МАФ-143">[140]</a>. У <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Тэрмасфера">тэрмасферы</a> тэмпература хутка падымаецца да 1000 К, гэта звязана з паглынаннем у ёй караткахвалевага сонечнага выпраменьвання. Гэта самы працяглы слой атмасферы (80-1000 км). На вышыні каля 800 км рост тэмпературы спыняецца, бо паветра тут вельмі разрэджанае і слаба паглынае <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Сонечная радыяцыя">сонечную радыяцыю</a><a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. <a href="/wiki/%D0%86%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Іанасфера">Іанасфера</a> ўключае ў сябе два апошнія слоі. Тут адбываецца <a href="/wiki/%D0%86%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B7%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Іанізацыя">іанізацыя</a> малекул пад дзеяннем <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B2%D0%B5%D1%86%D0%B5%D1%80" title="Сонечны вецер">сонечнага ветру</a> і ўзнікаюць палярныя ззянні<a href="#cite_note-144">[141]</a>. <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B7%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Экзасфера">Экзасфера</a> — знешняя і вельмі разрэджаная частка зямной атмасферы. У гэтым слоі часціцы могуць пераадольваць <a href="/wiki/%D0%94%D1%80%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%85%D1%83%D1%82%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" class="mw-redirect" title="Другая касмічная хуткасць">другую касмічную хуткасць</a> Зямлі і знікаць у <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Касмічная прастора">касмічную прастору</a>. Гэта выклікае павольны, але ўстойлівы працэс, так званую дысіпацыю (рассейванне) атмасферы. У космас вырываюцца ў асноўным часціцы лёгкіх газаў: <a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Вадарод">вадароду</a> і <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Гелій">гелію</a><a href="#cite_note-aes-145">[142]</a>. Малекулы вадароду, якія маюць самую нізкую малекулярную масу, могуць лягчэй дасягаць другой касмічнай хуткасці і сыходзіць у касмічную прастору больш хуткімі тэмпамі, чым іншыя газы<a href="#cite_note-jas31_4_1118-146">[143]</a>. Лічыцца, што страта аднаўляльнікаў, напрыклад вадароду, была неабходнай умовай для магчымасці ўстойлівага назапашвання кіслароду ў атмасферы<a href="#cite_note-sci293_5531_839-147">[144]</a>. Такім чынам, уласцівасць вадароду пакідаць атмасферу Зямлі, магчыма, паўплывала на развіццё жыцця на планеце<a href="#cite_note-abedon1997-148">[145]</a>. У цяперашні час вялікая частка вадароду, якая трапляе ў атмасферу, пераўтвараецца ў ваду, не пакідаючы Зямлю, а страта вадароду адбываецца ў асноўным ад разбурэння <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Метан">метану</a> ў верхніх слаях атмасферы<a href="#cite_note-arwps4_265-149">[146]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Хімічны_састаў_атмасферы">Хімічны састаў атмасферы</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=17" title="Правіць раздзел: Хімічны састаў атмасферы" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=17" title="Правіць зыходнік раздзела: Хімічны састаў атмасферы">правіць зыходнік</a>]</div> Каля паверхні Зямлі асушанае паветра змяшчае каля 78,08 % <a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D0%BE%D1%82" title="Азот">азоту</a> (па аб’ёме), 20,95 % <a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Кісларод">кіслароду</a>, 0,93 % <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B3%D0%BE%D0%BD" title="Аргон">аргону</a> і каля 0,03 % вуглякіслага газу. Аб’ёмная канцэнтрацыя кампанентаў залежыць ад вільготнасці паветра — утрымання ў ім вадзяной пары, якое вагаецца ад 0,1 да 1,5 % у залежнасці ад клімату, часу года, мясцовасці. Напрыклад, пры 20 °C і адноснай вільготнасці 60 % (сярэдняя вільготнасць пакаёвага паветра летам) канцэнтрацыя кіслароду ў паветры складае 20,64 %. На долю астатніх кампанентаў прыходзіцца не больш за 0,1 %: гэта <a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Вадарод">вадарод</a>, <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD" title="Метан">метан</a>, <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%B0%D0%BA%D1%81%D1%96%D0%B4_%D0%B2%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83" title="Монааксід вугляроду">аксід вугляроду</a>, аксіды серы і аксіды азоту і іншыя <a href="/wiki/%D0%86%D0%BD%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B3%D0%B0%D0%B7%D1%8B" title="Інертныя газы">інертныя газы</a>, акрамя аргону<a href="#cite_note-Gribbin-150">[147]</a>. Таксама ў паветры заўсёды прысутнічаюць цвёрдыя часціцы (пыл — гэта часціцы арганічных матэрыялаў, попел, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%B6%D0%B0" title="Сажа">сажа</a>, <a href="/wiki/%D0%9F%D1%8B%D0%BB%D0%BE%D0%BA" title="Пылок">пылок</a> раслін і інш., пры нізкіх тэмпературах — крышталі лёду) і кроплі вады (<a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%96" title="Воблакі">воблакі</a>, <a href="/wiki/%D0%A2%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD" title="Туман">туман</a>) — <a href="/wiki/%D0%90%D1%8D%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%BB%D1%96" class="mw-redirect" title="Аэразолі">аэразолі</a>. Канцэнтрацыя цвёрдых часціц пылу памяншаецца з вышынёй. У залежнасці ад пары года, клімату і мясцовасці канцэнтрацыя часціц аэразоляў у складзе атмасферы змяняецца. Вышэй за 200 км асноўны кампанент атмасферы — азот. На вышыні звыш 600 км пераважае <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Гелій">гелій</a>, а ад 2000 км — <a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Вадарод">вадарод</a> («вадародная карона»)<a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Надвор’е_і_клімат">Надвор’е і клімат</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=18" title="Правіць раздзел: Надвор’е і клімат" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=18" title="Правіць зыходнік раздзела: Надвор’е і клімат">правіць зыходнік</a>]</div> Зямная атмасфера не мае вызначаных меж, яна паступова становіцца ўсё больш разрэджанаю і плаўна пераходзіць у <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Касмічная прастора">касмічную прастору</a>. Тры чвэрці масы атмасферы змяшчаецца ў першых 11 кіламетрах ад паверхні планеты (<a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Трапасфера">трапасфера</a>). <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Сонечная энергія">Сонечная энергія</a> награвае гэты слой ля паверхні, выклікаючы пашырэнне <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0" title="Паветра">паветра</a> і памяншаючы яго шчыльнасць. Затым нагрэтае паветра падымаецца, а яго месца займае больш халоднае і шчыльнае паветра. Так узнікае цыркуляцыя атмасферы — сістэма замкнёных плыней паветраных мас шляхам пераразмеркавання цеплавой энергіі<a href="#cite_note-moran2005-151">[148]</a>. Асновай цыркуляцыі атмасферы з’яўляюцца <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%82" title="Пасат">пасаты</a> ў экватарыяльным поясе (ніжэй за 30° шыраты) і <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Westerlies" class="extiw" title="en:Westerlies">заходнія вятры ўмеранага пояса</a><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%96%D1%8F_%D0%B2%D1%8F%D1%82%D1%80%D1%8B_%D1%9E%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BF%D0%BE%D1%8F%D1%81%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Заходнія вятры ўмеранага пояса (няма такой старонкі)">be</a>en (у шыротах паміж 30° і 60°)<a href="#cite_note-berger2002-152">[149]</a>. <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D1%86%D1%8F%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%96" title="Марскія цячэнні">Марскія цячэнні</a> таксама з’яўляюцца важнымі фактарамі ў фарміраванні клімату, таксама як і <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%86%D1%8B%D1%80%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8F%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Тэрмахалінная цыркуляцыя">тэрмахалінная цыркуляцыя</a>, якая размяркоўвае цеплавую энергію з экватарыяльных рэгіёнаў у палярныя<a href="#cite_note-rahmstorf2003-153">[150]</a>. Вадзяная пара, якая ўздымаецца з паверхні, утварае воблакі ў атмасферы. Калі атмасферныя ўмовы дазволяць падняцца цёпламу вільготнаму паветру, гэтая вада кандэнсуецца і выпадае на паверхню ў выглядзе <a href="/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%B6%D0%B4%D0%B6" title="Дождж">дажджу</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BD%D0%B5%D0%B3" title="Снег">снегу</a> або <a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Град">граду</a><a href="#cite_note-moran2005-151">[148]</a>. Большая частка <a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D1%96" title="Атмасферныя ападкі">атмасферных ападкаў</a>, што выпадаюць на сушу, трапляе ў рэкі, і ў канчатковым выніку вяртаецца ў акіяны ці застаецца ў <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Возера">азёрах</a>, а затым зноў выпараецца, паўтараючы цыкл. Гэты кругаварот вады ў прыродзе з’яўляецца жыццёва важным фактарам для існавання жыцця на сушы. Колькасць ападкаў, выпадаючых за год, розная, пачынаючы ад некалькіх метраў да некалькіх міліметраў у залежнасці ад геаграфічнага становішча рэгіёна. Атмасферная цыркуляцыя, <a href="/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Тапалогія">тапалагічныя</a> асаблівасці мясцовасці і перапады тэмператур вызначаюць сярэднюю колькасць ападкаў, якая выпадае ў кожным рэгіёне<a href="#cite_note-hydrologic_cycle-154">[151]</a>. Колькасць сонечнай энергіі, якая дасягнула паверхні Зямлі, памяншаецца з павелічэннем шыраты. У больш высокіх шыротах сонечнае святло падае на паверхню пад больш вострым вуглом, чым у нізкіх; і яно павінна прайсці больш доўгі шлях у зямной атмасферы. У выніку гэтага сярэднегадавая тэмпература паветра (на ўзроўні мора) памяншаецца прыкладна на 0,4 °C пры руху на 1 градус па абодва бакі ад <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Экватар">экватара</a><a href="#cite_note-sadava_heller2006-155">[152]</a>. Зямля падзелена на <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B0%D1%82" title="Клімат">кліматычныя</a> паясы — <a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D0%B0" title="Прыродная зона">прыродныя зоны</a>, якія маюць прыблізна аднастайны клімат. Тыпы клімату можна класіфікаваць па рэжыму тэмпературы, колькасці зімніх і летніх ападкаў. Найбольш распаўсюджаная сістэма класіфікацыі клімату — <a href="/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%96%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F_%D0%BA%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%9E_%D0%9A%D1%91%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D0%B0" title="Класіфікацыя кліматаў Кёпена">класіфікацыя Кёпена</a>, у адпаведнасці з якой найлепшым крытэрыем вызначэння тыпу клімату з’яўляецца тое, якія расліны растуць на дадзенай мясцовасці ў натуральных умовах<a href="#cite_note-156">[153]</a>. У сістэму ўваходзяць пяць асноўных кліматычных зон (<a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BB%D1%8C%D0%B3%D0%BE%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BF%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BB%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Вільготныя трапічныя лясы">вільготныя трапічныя лясы</a>, <a href="/wiki/%D0%9F%D1%83%D1%81%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%8F" title="Пустыня">пустыні</a>, <a href="/wiki/%D0%A3%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B0%D1%82" title="Умераны клімат">умераны пояс</a>, <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B0%D1%82" title="Кантынентальны клімат">кантынентальны клімат</a> і <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B0%D1%82" title="Палярны клімат">палярны тып</a>), якія ў сваю чаргу падзяляюцца на больш канкрэтныя падтыпы<a href="#cite_note-berger2002-152">[149]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Біясфера">Біясфера</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=19" title="Правіць раздзел: Біясфера" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=19" title="Правіць зыходнік раздзела: Біясфера">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Біясфера">Біясфера</a></div> Біясфера (от <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B6%D1%8B%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D1%8D%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Старажытнагрэчаская мова">стар.-грэч.</a>: βιος — жыццё і σφαῖρα — сфера, шар) — гэта сукупнасць частак зямных абалонак (літа-, гідра-і атмасферы), якая заселена жывымі арганізмамі, знаходзіцца пад іх уздзеяннем і занята прадуктамі іх жыццядзейнасці. Тэрмін «біясфера» быў упершыню прапанаваны <a href="/wiki/%D0%90%D1%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0-%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B3%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Аўстра-Венгрыя">аўстрыйскім</a> геолагам і палеантолагам <a href="/wiki/%D0%AD%D0%B4%D1%83%D0%B0%D1%80%D0%B4_%D0%97%D1%8E%D1%81" title="Эдуард Зюс">Эдуардам Зюсам</a> у 1875 годзе<a href="#cite_note-o_noosphere-157">[154]</a>. Біясфера — абалонка Зямлі, заселеная жывымі арганізмамі і пераўтвораная імі. Яна пачала фарміравацца не раней, чым 3,8 млрд гадоў назад, калі на нашай планеце сталі зараджацца першыя арганізмы. Яна ўключае ў сябе ўсю гідрасферу, верхнюю частку літасферы і ніжнюю частку атмасферы, г.зн. засяляе экасферу. Біясфера ўяўляе сабой сукупнасць усіх жывых арганізмаў. У ёй жыве некалькі мільёнаў відаў <a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%BB%D1%96%D0%BD%D0%B0" class="mw-redirect" title="Расліна">раслін</a>, <a href="/wiki/%D0%96%D1%8B%D0%B2%D1%91%D0%BB%D0%B0" class="mw-redirect" title="Жывёла">жывёл</a>, <a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D1%8B%D0%B1" class="mw-redirect" title="Грыб">грыбоў</a> і <a href="/wiki/%D0%9C%D1%96%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B0%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B7%D0%BC" class="mw-redirect" title="Мікраарганізм">мікраарганізмаў</a>. Біясфера складаецца з экасістэм, якія ўключаюць у сябе супольнасці жывых арганізмаў (<a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%86%D1%8D%D0%BD%D0%BE%D0%B7" title="Біяцэноз">біяцэноз</a>), асяроддзя іх пражывання (<a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%82%D0%BE%D0%BF" title="Біятоп">біятопаў</a>), сістэмы сувязей, якія ажыццяўляюць абмен рэчывам і <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Энергія">энергіяй</a> паміж імі. На сушы яны падзеленыя галоўным чынам геаграфічнымі <a href="/wiki/%D0%A8%D1%8B%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B0" title="Шырата">шыротамі</a>, <a href="/wiki/%D0%92%D1%8B%D1%88%D1%8B%D0%BD%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B4_%D1%83%D0%B7%D1%80%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B5%D0%BC_%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Вышыня над узроўнем мора">вышынёй над узроўнем мора</a> і адрозненнямі па выпадзенні ападкаў. Наземныя экасістэмы, якія знаходзяцца ў <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Арктыка">Арктыцы</a> або <a href="/wiki/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Антарктыка">Антарктыцы</a>, на вялікіх вышынях або ў вельмі засушлівых раёнах, адносна бедныя раслінамі і жывёламі; разнастайнасць відаў дасягае піка ў <a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BB%D1%8C%D0%B3%D0%BE%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BF%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BB%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Вільготныя трапічныя лясы">вільготных трапічных лясах</a> <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%BE%D1%8F%D1%81" class="extiw" title="ru:Экваториальный пояс">экватарыяльнага пояса</a><a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B_%D0%BF%D0%BE%D1%8F%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Экватарыяльны пояс (няма такой старонкі)">be</a>ru<a href="#cite_note-amnat163_2_192-158">[155]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Магнітнае_поле_Зямлі">Магнітнае поле Зямлі</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=20" title="Правіць раздзел: Магнітнае поле Зямлі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=20" title="Правіць зыходнік раздзела: Магнітнае поле Зямлі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B5_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Магнітнае поле Зямлі">Магнітнае поле Зямлі</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Structure_of_the_magnetosphere_arrows_Workaround_be.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Structure_of_the_magnetosphere_arrows_Workaround_be.png/330px-Structure_of_the_magnetosphere_arrows_Workaround_be.png" decoding="async" width="330" height="253" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Structure_of_the_magnetosphere_arrows_Workaround_be.png/495px-Structure_of_the_magnetosphere_arrows_Workaround_be.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Structure_of_the_magnetosphere_arrows_Workaround_be.png/660px-Structure_of_the_magnetosphere_arrows_Workaround_be.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="767" /></a><figcaption>Структура магнітнага поля Зямлі</figcaption></figure> Магнітнае поле Зямлі ў першым прыбліжэнні ўяўляе сабой <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B4%D1%8B%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C" title="Электрычны дыполь">дыполь</a>, полюсы якога размешчаныя побач з геаграфічнымі полюсамі планеты. Поле ўтварае магнітасферу, якая адхіляе часціцы <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B2%D0%B5%D1%86%D0%B5%D1%80" title="Сонечны вецер">сонечнага ветру</a>. Яны назапашваюцца ў радыяцыйных паясах — двух канцэнтрычных абласцях у форме тора вакол Зямлі. Каля магнітных полюсаў гэтыя часціцы могуць «высыпацца» у атмасферу і прыводзіць да з’яўлення <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B7%D0%B7%D1%8F%D0%BD%D0%BD%D1%96" class="mw-redirect" title="Палярныя ззянні">палярных ззянняў</a>. На экватары магнітнае поле Зямлі мае індукцыю 3,05×10-5 <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D1%81%D0%BB%D0%B0_(%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BD%D0%BA%D0%B0_%D0%B2%D1%8B%D0%BC%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8F)" title="Тэсла (адзінка вымярэння)">Tл</a> і <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%82" title="Магнітны момант">магнітны момант</a> 7,91×1015 Tл·м³<a href="#cite_note-lang2003-159">[156]</a>. Паводле тэорыі <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%BE" class="extiw" title="ru:Магнитное динамо">«магнітнага дынама»</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%B4%D1%8B%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Магнітнае дынама (няма такой старонкі)">be</a>ru, поле генеруецца ў цэнтральнай вобласці Зямлі, дзе цяпло стварае праходжанне электрычнага току ў вадкім металічным ядры. Гэта ў сваю чаргу прыводзіць да ўзнікнення ў Зямлі магнітнага поля. Канвекцыйныя рухі ў ядры з’яўляюцца хаатычнымі; <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D0%B8%D1%82%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%81" class="extiw" title="ru:Магнитный полюс">магнітныя полюсы</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BD%D1%96%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Магнітны полюс (няма такой старонкі)">be</a>ru дрэйфуюць і перыядычна мяняюць сваю палярнасць. Гэта выклікае інверсіі магнітнага поля Зямлі, якія ўзнікаюць у сярэднім некалькі разоў за кожныя некалькі мільёнаў гадоў. Апошняя інверсія адбылася прыблізна 700 000 гадоў назад<a href="#cite_note-fitzpatrick2006-160">[157]</a><a href="#cite_note-campbelwh-161">[158]</a>. Магнітасфера — вобласць прасторы вакол Зямлі, якая ўтвараецца, калі паток зараджаных часціц сонечнага ветру адхіляецца ад сваёй першапачатковай траекторыі пад уздзеяннем магнітнага поля. На баку, павернутым да Сонца, таўшчыня яе <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%9E%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%85%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8F" title="Галоўная ўдарная хваля">галоўнай ударнай хвалі</a> складае каля 17 км<a href="#cite_note-162">[159]</a> і размешчана яна на адлегласці каля 90 000 км ад Зямлі<a href="#cite_note-163">[160]</a>. На начным баку планеты магнітасфера выцягваецца, набываючы доўгую цыліндрычную форму. Калі зараджаныя часціцы высокай энергіі сутыкаюцца з магнітасферай Зямлі, то з’яўляюцца радыяцыйныя паясы (паясы Ван Алена). <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B7%D0%B7%D1%8F%D0%BD%D0%BD%D1%96" class="mw-redirect" title="Палярныя ззянні">Палярныя ззянні</a> ўзнікаюць, калі сонечная <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%B7%D0%BC%D0%B0" title="Плазма">плазма</a> дасягае атмасферы Зямлі ў раёне магнітных полюсаў<a href="#cite_note-stern2005-164">[161]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Арбіта_і_вярчэнне_Зямлі">Арбіта і вярчэнне Зямлі</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=21" title="Правіць раздзел: Арбіта і вярчэнне Зямлі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=21" title="Правіць зыходнік раздзела: Арбіта і вярчэнне Зямлі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%87%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%B2%D1%8F%D1%80%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Сутачнае вярчэнне Зямлі">Сутачнае вярчэнне Зямлі</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Globespin.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Globespin.gif/220px-Globespin.gif" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Globespin.gif/330px-Globespin.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Globespin.gif/440px-Globespin.gif 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption>Вярчэнне Зямлі</figcaption></figure> Зямлі патрабуецца ў сярэднім 23 гадзіны 56 хвілін і 4,091 секунд (<a href="/wiki/%D0%97%D0%BE%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%81%D1%83%D1%82%D0%BA%D1%96" title="Зорныя суткі">зорныя суткі</a>), каб здзейсніць адзін абарот вакол сваёй восі<a href="#cite_note-aj136_5_1906-165">[162]</a><a href="#cite_note-166">[163]</a>. Хуткасць вярчэння планеты з захаду на ўсход складае прыкладна 15 градусаў у гадзіну (1 градус у 4 хвіліны, 15' у хвіліну). Гэта эквівалентна вуглавому дыяметру Сонца або Месяца кожныя дзве хвіліны (бачныя памеры Сонца і Месяца прыкладна аднолькавыя)<a href="#cite_note-zeilik1998-167">[164]</a><a href="#cite_note-angular-168">[165]</a>. Вярчэнне Зямлі нестабільнае: хуткасць яе вярчэння адносна <a href="/wiki/%D0%9D%D1%8F%D0%B1%D0%B5%D1%81%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Нябесная сфера">нябеснай сферы</a> змяняецца (у красавіку і лістападзе працягласць сутак адрозніваецца ад эталонных на 0,001 с), вось кручэння прэцэсіруе (на 20,1" у год) і вагаецца (аддаленне імгненнага полюса ад сярэдняга не перавышае 15')<a href="#cite_note-169">[166]</a>. У вялікім маштабе часу — запавольваецца. Працягласць аднаго абароту Зямлі павялічвалася за апошнія 2000 гадоў у сярэднім на 0,0023 секунды ў стагоддзе (па назіраннях за апошнія 250 гадоў гэта павелічэнне меншае — каля 0,0014 секунды за 100 гадоў)<a href="#cite_note-170">[167]</a>. З-за прыліўнага паскарэння кожныя наступныя суткі аказваюцца даўжэйшымі за папярэднія ў сярэднім на 29 нанасекунд<a href="#cite_note-USNO_TSD-171">[168]</a>. Перыяд вярчэння Зямлі адносна нерухомых зорак, згодна з Міжнароднай службе кручэння Зямлі (IERS), роўны 86164,098903691 секунд па UT1 або 23 г. 56 мін. 4,098903691 с<a href="#cite_note-IERS-4">[3]</a><a href="#cite_note-Aoki-172">[169]</a>. Зямля рухаецца вакол <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" title="Сонца">Сонца</a> па <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BB%D1%96%D0%BF%D1%81" title="Эліпс">эліптычнай</a> арбіце на адлегласці каля 150 млн км з сярэдняй хуткасцю 29,765 км/с. Хуткасць вагаецца ад 30,27 км/с (у <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Перыгелій">перыгеліі</a>) да 29,27 км/с (у <a href="/wiki/%D0%90%D1%84%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" class="mw-redirect" title="Афелій">афеліі</a>)<a href="#cite_note-БСЭ-112">[110]</a>. Рухаючыся па арбіце, Зямля здзяйсняе поўны абарот за 365,2564 сярэдніх сонечных сутак (адзін зорны год). З Зямлі перамяшчэнне Сонца адносна зорак складае каля 1° у дзень ва ўсходнім кірунку. Хуткасць руху Зямлі па арбіце непастаянная: у ліпені (пры праходжанні афелія) яна найменшая і складае каля 60 вуглавых хвілін у суткі, а пры праходжанні перыгелія ў студзені найбольшая, каля 62 хвілін у суткі. Сонца і ўся Сонечная сістэма абарочваецца вакол цэнтра галактыкі <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BB%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%A8%D0%BB%D1%8F%D1%85" title="Млечны Шлях">Млечны Шлях</a> па амаль кругавой арбіце з хуткасцю каля 220 км/c. У сваю чаргу, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечная сістэма</a> ў складзе Млечнага Шляху рухаецца з хуткасцю прыкладна 20 км/с у кірунку да пункта (апекса), які знаходзіцца на мяжы сузор’яў <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B7%D0%BE%D1%80%27%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%80%D0%B0" class="mw-redirect" title="Сузор'е Ліра">Ліры</a> і <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%B7%D0%BE%D1%80%E2%80%99%D0%B5_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B5%D1%81" class="mw-redirect" title="Сузор’е Геркулес">Геркулеса</a>, паскараючыся па меры пашырэння <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82" title="Сусвет">Сусвету</a>. <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:PaleBlueDot.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/PaleBlueDot.jpg/220px-PaleBlueDot.jpg" decoding="async" width="220" height="249" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/PaleBlueDot.jpg/330px-PaleBlueDot.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/PaleBlueDot.jpg/440px-PaleBlueDot.jpg 2x" data-file-width="792" data-file-height="895" /></a><figcaption><a href="/wiki/Pale_Blue_Dot" title="Pale Blue Dot">Здымак Зямлі</a>, зроблены касмічным апаратам <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%8F%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D1%80-1" title="Вояджэр-1">Вояджэр-1</a> з адлегласці ў 6 млрд км (40 а.а.) ад Зямлі.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8_%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%90_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D1%8B.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8_%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%90_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D1%8B.jpg/220px-%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8_%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%90_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D1%8B.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8_%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%90_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D1%8B.jpg/330px-%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8_%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%90_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D1%8B.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8_%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%90_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D1%8B.jpg/440px-%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8_%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%90_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D1%8B.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="480" /></a><figcaption>Здымак Зямлі, зроблены касмічным апаратам <a href="/wiki/%D0%9A%D0%90_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D0%B0" class="mw-redirect" title="КА Юнона">Юнона</a> з адлегласці ў 9,66 мільёнаў кіламетраў (0.06457 а.а.) ад Зямлі. 26 жніўня 2011</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:PIA05547-Spirit_Rover-Earth_seen_from_Mars.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/PIA05547-Spirit_Rover-Earth_seen_from_Mars.png/220px-PIA05547-Spirit_Rover-Earth_seen_from_Mars.png" decoding="async" width="220" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/PIA05547-Spirit_Rover-Earth_seen_from_Mars.png/330px-PIA05547-Spirit_Rover-Earth_seen_from_Mars.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/PIA05547-Spirit_Rover-Earth_seen_from_Mars.png/440px-PIA05547-Spirit_Rover-Earth_seen_from_Mars.png 2x" data-file-width="1194" data-file-height="1007" /></a><figcaption>Зямля з Марса</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96)" title="Месяц (спадарожнік Зямлі)">Месяц</a> абарочваецца разам з Зямлёй вакол агульнага цэнтра мас кожныя 27,32 сутак адносна зорак. Прамежак часу паміж дзвюма аднолькавымі <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B7%D1%8B_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86%D0%B0" title="Фазы Месяца">фазамі месяца</a> (<a href="/wiki/%D0%A1%D1%96%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86" class="mw-redirect" title="Сінадычны месяц">сінадычны месяц</a>) складае 29,53059 дня. Калі глядзець з паўночнага полюса свету, Месяц рухаецца вакол Зямлі супраць гадзіннікавай стрэлкі. У гэты ж бок адбываецца і абарот усіх планет вакол Сонца, і кручэнне Сонца, Зямлі і Месяца вакол сваёй восі. Вось кручэння Зямлі адхілена ад перпендыкуляра да плоскасці яе арбіты на 23,5 градуса (кірунак і вугал нахілу восі Зямлі змяняецца з-за <a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8D%D1%86%D1%8D%D1%81%D1%96%D1%8F" title="Прэцэсія">прэцэсіі</a>, а бачнае ўзвышэнне Сонца залежыць ад пары года); арбіта Месяца нахілена на 5 градусаў адносна арбіты Зямлі (без гэтага адхілення ў кожным месяцы адбывалася б адно сонечнае і адно месяцавае зацьменне)<a href="#cite_note-moon_fact_sheet-173">[170]</a>. З-за нахілу восі Зямлі вышыня Сонца над <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D1%82" title="Гарызонт">гарызонтам</a> на працягу года змяняецца. Для назіральніка ў паўночных шыротах <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%B0" title="Лета">летам</a>, калі <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8E%D1%81" title="Паўночны полюс">Паўночны полюс</a> нахілены да Сонца, светлавы дзень даўжэйшы, і Сонца ў небе знаходзіцца вышэй. Гэта прыводзіць да больш высокіх сярэдніх тэмператур паветра. Зімой, калі Паўночны полюс адхіляецца ў процілеглы ад Сонца бок, сітуацыя змяняецца на адваротную і сярэдняя тэмпература становіцца ніжэй. За Паўночным <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3" title="Палярны круг">палярным кругам</a> у гэты час бывае <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BD%D0%BE%D1%87" title="Палярная ноч">палярная ноч</a>, якая на шыраце Паўночнага палярнага круга доўжыцца амаль двое сутак (сонца не ўзыходзіць у дзень зімняга сонцастаяння), дасягаючы на Паўночным полюсе паўгода. Гэтыя змены ўмоў надвор’я, абумоўленыя нахілам зямной восі, прыводзяць да змены пор года. Чатыры сезоны вызначаюцца <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D0%BD%D0%B5" title="Сонцастаянне">сонцастаяннямі</a> — момантамі, калі зямная вось максімальна нахіленая ў напрамку да Сонца альбо ад Сонца, — і <a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Раўнадзенства">раўнадзенствамі</a>. Зімняе сонцастаянне адбываецца каля <a href="/wiki/21_%D1%81%D0%BD%D0%B5%D0%B6%D0%BD%D1%8F" title="21 снежня">21 снежня</a>, летняе — прыкладна <a href="/wiki/21_%D1%87%D1%8D%D1%80%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%8F" title="21 чэрвеня">21 чэрвеня</a>, вясенняе раўнадзенства — прыблізна <a href="/wiki/20_%D1%81%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BA%D0%B0" title="20 сакавіка">20 сакавіка</a>, а асенняе — <a href="/wiki/23_%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D1%8F" title="23 верасня">23 верасня</a>. Калі Паўночны полюс нахілены да Сонца, паўднёвы, адпаведна, нахілены ад яго. Такім чынам, калі ў паўночным паўшар’і <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B5%D1%82%D0%B0" title="Лета">лета</a>, у паўднёвым — <a href="/wiki/%D0%97%D1%96%D0%BC%D0%B0" title="Зіма">зіма</a>, і наадварот (хоць месяцы называюцца аднолькава, г. зн., напрыклад, <a href="/wiki/%D0%9B%D1%8E%D1%82%D1%8B" title="Люты">люты</a> ў паўночным паўшар’і — апошні (і самы халодны) месяц зімы, а ў паўднёвым — апошні (і самы цёплы) месяц лета). <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:First_image_of_Earth.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/First_image_of_Earth.jpg/220px-First_image_of_Earth.jpg" decoding="async" width="220" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/First_image_of_Earth.jpg/330px-First_image_of_Earth.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/First_image_of_Earth.jpg 2x" data-file-width="432" data-file-height="442" /></a><figcaption>Першая ў гісторыі выява цэлай Зямлі (рэстаўрацыя). Зроблена арбітальнай станцыяй <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%90_%D0%9B%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%80_%D0%BE%D1%80%D0%B1%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%80-5&action=edit&redlink=1" class="new" title="КА Лунар орбітэр-5 (няма такой старонкі)">Lunar Orbiter V</a> 8 жніўня 1967 года</figcaption></figure> Вугал нахілу зямной восі адносна пастаянны на працягу доўгага часу. Аднак ён нязначна зрушваецца (гэтыя змены вядомыя як <a href="/wiki/%D0%9D%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Нутацыя">нутацыя</a>) з перыядычнасцю 18,6 гадоў. Таксама існуюць доўгаперыядычныя ваганні (каля 41 000 гадоў), вядомыя як <a href="/wiki/%D0%A6%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D1%8B_%D0%9C%D1%96%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%87%D0%B0" title="Цыклы Міланкавіча">цыклы Міланкавіча</a>. Арыентацыя восі Зямлі з цягам часу таксама змяняецца, працягласць перыяду прэцэсіі складае 25 000 гадоў; гэтая прэцэсія з’яўляецца прычынай адрознення зорнага года і <a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BF%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B3%D0%BE%D0%B4" title="Трапічны год">трапічнага года</a>. Абодва гэтыя рухі выкліканыя прыцягненнем, дзеючым з боку Сонца і Месяца на экватарыяльную выпукласць Зямлі. Полюсы Зямлі перамяшчаюцца адносна яе паверхні на некалькі метраў. Такі рух полюсаў мае разнастайныя цыклічныя складнікі, якія разам называюцца квазіперыядычным рухам. У дадатак да гадавых кампанентаў гэтага руху існуе 14-месячны цыкл, названы чандлераўскім рухам полюсаў Зямлі. Хуткасць кручэння Зямлі таксама не пастаянная, што адлюстроўваецца ў змене працягласці сутак<a href="#cite_note-174">[171]</a>. У цяперашні час Зямля праходзіць <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Перыгелій">перыгелій</a> каля 3 студзеня, а <a href="/wiki/%D0%90%D1%84%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" class="mw-redirect" title="Афелій">афелій</a> — прыкладна 4 ліпеня. Колькасць сонечнай энергіі, якая дасягае Зямлі ў перыгеліі, на 6,9 % большая, чым у афеліі, бо адлегласць ад Зямлі да Сонца ў афеліі большая на 3,4 %. Гэта тлумачыцца <a href="/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD_%D0%B0%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BA%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%9E" title="Закон адваротных квадратаў">законам адваротных квадратаў</a>. Паколькі паўднёвае паўшар’е нахілена ў бок Сонца прыкладна ў той жа час, калі Зямля знаходзіцца бліжэй за ўсё да Сонца, то на працягу года яно атрымлівае крыху больш сонечнай энергіі, чым паўночнае. Аднак гэты эфект істотна менш значны, чым змена поўнай энергіі, абумоўленая нахілам зямной восі, і, акрамя таго, большая частка лішняй энергіі паглынаецца вялікай колькасцю вады паўднёвага паўшар’я<a href="#cite_note-175">[172]</a>. Для Зямлі радыус <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%A5%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B0" class="extiw" title="ru:Сфера Хилла">сферы Хіла</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%A5%D1%96%D0%BB%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сфера Хіла (няма такой старонкі)">be</a>ru (сфера ўплыву зямной гравітацыі) роўны прыкладна 1,5 млн км<a href="#cite_note-176">[173]</a><a href="#cite_note-177">[заўв 4]</a>. Гэта максімальная адлегласць, на якой уплыў гравітацыі Зямлі большы, чым уплыў гравітацыі іншых планет і Сонца. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Назіранне">Назіранне</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=22" title="Правіць раздзел: Назіранне" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=22" title="Правіць зыходнік раздзела: Назіранне">правіць зыходнік</a>]</div> Упершыню Зямля была сфатаграфавана з космасу ў 1959 апаратам Эксплорэр-6<a href="#cite_note-178">[174]</a>. Першым чалавекам, які ўбачыў Зямлю з космасу, стаў у 1961 годзе <a href="/wiki/%D0%AE%D1%80%D1%8B%D0%B9_%D0%93%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BD" class="mw-redirect" title="Юрый Гагарын">Юрый Гагарын</a>. Экіпаж <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Apollo_8" class="extiw" title="en:Apollo 8">Апалона-8</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%90_%D0%90%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BD-8&action=edit&redlink=1" class="new" title="КА Апалон-8 (няма такой старонкі)">be</a>en у 1968 годзе першым назіраў узыход Зямлі з месяцавай арбіты. У 1972 годзе экіпаж <a href="/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BD-17" title="Апалон-17">Апалона-17</a> зрабіў знакаміты здымак Зямлі — «<a href="/wiki/The_Blue_Marble" title="The Blue Marble">The Blue Marble</a>». З адкрытага космасу і са «знешніх» планет (размешчаных за арбітай Зямлі) можна назіраць праходжанне Зямлі праз фазы, падобныя <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B7%D1%8B_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86%D0%B0" title="Фазы Месяца">месяцавым</a>, гэтак жа, як зямны назіральнік можа бачыць <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B7%D1%8B_%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D1%8B" class="extiw" title="ru:Фазы Венеры">фазы Венеры</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D0%B0%D0%B7%D1%8B_%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Фазы Венеры (няма такой старонкі)">be</a>ru (адкрытыя <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B0_%D0%93%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9" title="Галілеа Галілей">Галілеа Галілеем</a>). <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Месяц">Месяц</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=23" title="Правіць раздзел: Месяц" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=23" title="Правіць зыходнік раздзела: Месяц">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86,_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" class="mw-redirect" title="Месяц, спадарожнік Зямлі">Месяц, спадарожнік Зямлі</a></div> Месяц — адносна вялікі планетападобны <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_(%D0%BA%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B0%D1%81)" title="Спадарожнік (космас)">спадарожнік</a> з дыяметрам, роўным чвэрці зямнога. Гэта найбольшы, у адносінах да памераў сваёй планеты, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_(%D0%BA%D0%BE%D1%81%D0%BC%D0%B0%D1%81)" title="Спадарожнік (космас)">спадарожнік</a> Сонечнай сістэмы. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:The_Earth_and_the_Moon_photographed_from_Mars_orbit.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/The_Earth_and_the_Moon_photographed_from_Mars_orbit.jpg/220px-The_Earth_and_the_Moon_photographed_from_Mars_orbit.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/The_Earth_and_the_Moon_photographed_from_Mars_orbit.jpg/330px-The_Earth_and_the_Moon_photographed_from_Mars_orbit.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/The_Earth_and_the_Moon_photographed_from_Mars_orbit.jpg/440px-The_Earth_and_the_Moon_photographed_from_Mars_orbit.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="800" /></a><figcaption>Выгляд Зямлі і Месяца з Марса</figcaption></figure> Гравітацыйнае прыцягненне паміж Зямлёй і Месяцам з’яўляецца прычынай зямных <a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%96%D0%B2%D1%8B_%D1%96_%D0%B0%D0%B4%D0%BB%D1%96%D0%B2%D1%8B" title="Прылівы і адлівы">прыліваў і адліваў</a>. Аналагічны эфект на Месяцы выяўляецца ў тым, што ён увесь час павернуты да Зямлі адным і тым жа бокам (перыяд абароту Месяца вакол сваёй восі роўны перыяду яго абароту вакол Зямлі). Гэта называецца прыліўнай сінхранізацыяй. Падчас абароту Месяца вакол Зямлі Сонца асвятляе розныя ўчасткі паверхні спадарожніка, што праяўляецца ў з’яве месяцавых фаз: цёмная частка паверхні аддзяляецца ад светлай <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D1%80%D0%BC%D1%96%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_(%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%8F)" title="Тэрмінатар (астраномія)">тэрмінатарам</a>. З-за прыліўнай сінхранізацыі Месяц аддаляецца ад Зямлі прыкладна на 38 мм у год. Праз мільёны гадоў гэта малюсенькае змяненне, а таксама павелічэнне зямнога дня на 23 мкс у год, прывядуць да значных змен<a href="#cite_note-179">[175]</a>. Так, напрыклад, у <a href="/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%B2%D0%BE%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B4" title="Дэвонскі перыяд">дэвоне</a> (прыкладна 410 млн гадоў таму) у годзе было 400 дзён, а суткі доўжыліся 21,8 гадзіны<a href="#cite_note-180">[176]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg/220px-Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg/330px-Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg/440px-Full_moon_partially_obscured_by_atmosphere.jpg 2x" data-file-width="3064" data-file-height="2043" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D1%8F,_%D1%84%D0%B0%D0%B7%D0%B0_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86%D0%B0" class="mw-redirect" title="Поўня, фаза Месяца">Поўны Месяц</a></figcaption></figure> Месяц можа істотна паўплываць на развіццё жыцця шляхам змены клімату на планеце. Палеанталагічныя знаходкі і камп’ютарныя мадэлі паказваюць, што нахіл зямной восі стабілізуецца прыліўнай сінхранізацыяй Зямлі з Месяцам<a href="#cite_note-181">[177]</a>. Калі б вось кручэння Зямлі прыблізілася да плоскасці <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%BB%D1%96%D0%BF%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Экліптыка">экліптыкі</a>, то ў выніку клімат на планеце стаў бы надзвычай суровым. Адзін з полюсаў быў бы накіраваны прама на Сонца, а другі — у процілеглы бок, і па меры абароту Зямлі вакол Сонца яны мяняліся б месцамі. Полюсы былі б накіраваныя прама на Сонца летам і зімой. <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F" class="extiw" title="ru:Планетология">Планетолагі</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Планеталогія (няма такой старонкі)">be</a>ru, якія вывучалі такую сітуацыю, сцвярджаюць, што, у такім выпадку на Зямлі вымерлі б усе буйныя жывёлы і вышэйшыя расліны<a href="#cite_note-182">[178]</a>. Бачны з Зямлі вуглавы памер Месяца вельмі блізкі да бачнага памеру Сонца. Вуглавыя памеры (і <a href="/wiki/%D0%A6%D1%8F%D0%BB%D0%B5%D1%81%D0%BD%D1%8B_%D0%B2%D1%83%D0%B3%D0%B0%D0%BB" title="Цялесны вугал">цялесны вугал</a>) гэтых двух нябесных цел блізкія, таму што хоць дыяметр Сонца і больш за месяцавы ў 400 разоў, яно знаходзіцца ў 400 разоў далей ад Зямлі. Дзякуючы гэтай акалічнасці і наяўнасці значнага эксцэнтрысітэту арбіты Месяца, на Зямлі могуць назірацца як поўныя, так і кольцападобныя зацьменні. Найбольш распаўсюджаная гіпотэза <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86%D0%B0" title="Паходжанне Месяца">паходжання Месяца</a>, <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B3%D1%96%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D1%81%D1%83%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8F" title="Тэорыя гіганцкага сутыкнення">гіпотэза гіганцкага сутыкнення</a>, сцвярджае, што Месяц утварыўся ў выніку сутыкнення протапланеты <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%A2%D1%8D%D1%8F" class="mw-redirect" title="Планета Тэя">Тэя</a> (памерам прыкладна з Марс) з прота-Зямлёй. Гэта, сярод іншага, тлумачыць прычыны падабенства і адрознення складу месяцавага грунту і зямнога<a href="#cite_note-183">[179]</a>. У цяперашні час у Зямлі няма іншых натуральных спадарожнікаў, акрамя Месяца, аднак ёсць па меншай меры два натуральныя саарбітальныя спадарожнікі — гэта астэроіды 3753 Круітні, 2002 AA29<a href="#cite_note-184">[180]</a><a href="#cite_note-185">[181]</a> і мноства штучных. <figure class="mw-default-size mw-halign-center" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Earth-Moon2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Earth-Moon2.jpg/660px-Earth-Moon2.jpg" decoding="async" width="660" height="33" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Earth-Moon2.jpg/990px-Earth-Moon2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Earth-Moon2.jpg/1320px-Earth-Moon2.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="200" /></a><figcaption>Паказ маштабу адносных памераў Зямлі, Месяца і адлегласці паміж імі</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Патэнцыяльна_небяспечныя_аб’екты">Патэнцыяльна небяспечныя аб’екты</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=24" title="Правіць раздзел: Патэнцыяльна небяспечныя аб’екты" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=24" title="Правіць зыходнік раздзела: Патэнцыяльна небяспечныя аб’екты">правіць зыходнік</a>]</div> Падзенне на Зямлю буйных (дыяметрам у некалькі тысяч км) астэроідаў пагражае яе разбурэннем, аднак усе назіраныя ў сучасную эпоху падобныя целы для гэтага занадта малыя і іх падзенне небяспечна толькі для <a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Біясфера">біясферы</a>. Згодна з распаўсюджанай гіпотэзай, такія падзенні маглі паслужыць прычынай некалькіх масавых выміранняў<a href="#cite_note-186">[182]</a><a href="#cite_note-187">[183]</a>, але адназначнага адказу дагэтуль не атрымана. Астэроіды з перыгелійнымі адлегласцямі, меншымі або роўнымі 1,3 астранамічнай адзінкі<a href="#cite_note-astronet-188">[184]</a> лічацца такімі, што збліжаюцца з Зямлёй. Астэроіды, якія могуць у агляднай будучыні наблізіцца да Зямлі на адлегласць, меншую або роўную 0,05 а. а., і <a href="/wiki/%D0%90%D0%B1%D1%81%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D1%96%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8F" title="Абсалютная зорная велічыня">абсалютная зорная велічыня</a> якіх не перавышае 22m, лічацца патэнцыяльна небяспечнымі аб’ектамі. Калі ўзяць сярэдняе альбеда астэроідаў роўным 0,13, то гэтаму значэнні адпавядаюць целы, памер якіх у папярочніку перавышае 150 м<a href="#cite_note-astronet-188">[184]</a>. Цела меншых памераў пры праходжанні праз атмасферу большай часткай разбураюцца і згараюць, не пагражаючы Зямлі істотна<a href="#cite_note-astronet-188">[184]</a>. Такія аб’екты могуць прычыніць толькі лакальную шкоду. Толькі 20 % астэроідаў, якія збліжаюцца з Зямлёй, з’яўляюцца патэнцыяльна небяспечнымі<a href="#cite_note-astronet-188">[184]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Геаграфічныя_звесткі">Геаграфічныя звесткі</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=25" title="Правіць раздзел: Геаграфічныя звесткі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=25" title="Правіць зыходнік раздзела: Геаграфічныя звесткі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%8F" title="Геаграфія">Геаграфія</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:World_map_2004_CIA_large_2m.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/World_map_2004_CIA_large_2m.jpg/330px-World_map_2004_CIA_large_2m.jpg" decoding="async" width="330" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/World_map_2004_CIA_large_2m.jpg/495px-World_map_2004_CIA_large_2m.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/World_map_2004_CIA_large_2m.jpg/660px-World_map_2004_CIA_large_2m.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="2949" /></a><figcaption>Фізічная карта Зямлі</figcaption></figure> Плошча <ul><li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BD%D1%8F" title="Паверхня">Паверхня</a>: 510,072 млн <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B2%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D1%96%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%80" title="Квадратны кіламетр">км²</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%88%D0%B0" title="Суша">Суша</a>: 148,94 млн км² (29,1 %)<a href="#cite_note-CIA-10">[9]</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%B4%D0%B0" title="Вада">Вада</a>: 361,132 млн км² (70,9 %)<a href="#cite_note-CIA-10">[9]</a></li></ul> Даўжыня берагавой лініі: 356 000 км<a href="#cite_note-CIA-10">[9]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Выкарыстанне_сушы">Выкарыстанне сушы</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=26" title="Правіць раздзел: Выкарыстанне сушы" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=26" title="Правіць зыходнік раздзела: Выкарыстанне сушы">правіць зыходнік</a>]</div> Даныя на 2011 год<a href="#cite_note-CIA-10">[9]</a> <ul><li><a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D1%8F" class="mw-redirect" title="Ралля">ралля</a> — 10,43 %</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Шматгадовыя насаджэнні (няма такой старонкі)">шматгадовыя насаджэнні</a> — 1,15 %</li> <li>іншае — 88,42 %</li></ul> Паліўныя землі: 3 096 621,45 км² (на 2011 год)<a href="#cite_note-CIA-10">[9]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Сацыяльна-эканамічная_геаграфія">Сацыяльна-эканамічная геаграфія</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=27" title="Правіць раздзел: Сацыяльна-эканамічная геаграфія" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=27" title="Правіць зыходнік раздзела: Сацыяльна-эканамічная геаграфія">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўныя артыкулы: <a href="/wiki/%D0%A7%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BA_%D1%80%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%BC%D0%BD%D1%8B" title="Чалавек разумны">Чалавек разумны</a>, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0-%D1%8D%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%8F" title="Сацыяльна-эканамічная геаграфія">Сацыяльна-эканамічная геаграфія</a> і <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%96%D1%86%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Насельніцтва Зямлі">Насельніцтва Зямлі</a></div> 31 кастрычніка 2011 года насельніцтва Зямлі дасягнула 7 мільярдаў чалавек<a href="#cite_note-189">[185]</a>. Паводле ацэнак ААН, насельніцтва Зямлі дасягне 7,3 млрд у 2013 годзе і 9,2 млрд у 2050 годзе<a href="#cite_note-un2006-190">[186]</a>. Чакаецца, што асноўная доля росту насельніцтва прыйдзецца на краіны, якія развіваюцца. Сярэдняя шчыльнасць насельніцтва на сушы каля 47 чал./км², у розных месцах Зямлі моцна адрозніваецца, прычым найвышэйшай яна з’яўляецца ў Азіі. Паводле прагнозаў, к 2030 года ўзровень урбанізацыі насельніцтва дасягне 60 %<a href="#cite_note-prb2007-191">[187]</a>, тады як цяпер ён складае 49 % у сярэднім па свеце<a href="#cite_note-prb2007-191">[187]</a>. На 12 чэрвеня 2013 за межамі Зямлі пабываў 531 чалавек, з іх 12 былі на Месяцы. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Роля_ў_культуры">Роля ў культуры</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=28" title="Правіць раздзел: Роля ў культуры" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=28" title="Правіць зыходнік раздзела: Роля ў культуры">правіць зыходнік</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/220px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/330px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/440px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="3002" /></a><figcaption>Фатаграфія Зямлі з касмічнага карабля <a href="/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BD-17" title="Апалон-17">Апалон-17</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Unisphere_in_summer.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Unisphere_in_summer.jpg/220px-Unisphere_in_summer.jpg" decoding="async" width="220" height="229" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Unisphere_in_summer.jpg/330px-Unisphere_in_summer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Unisphere_in_summer.jpg/440px-Unisphere_in_summer.jpg 2x" data-file-width="1663" data-file-height="1728" /></a><figcaption>Стальны стылізаваны глобус «<a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" class="extiw" title="ru:Унисфера">Унісфера</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A3%D0%BD%D1%96%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Унісфера (няма такой старонкі)">be</a>ru» вышынёй 43 метры ў <a href="/wiki/%D0%9D%D1%8C%D1%8E-%D0%81%D1%80%D0%BA" title="Нью-Ёрк">Нью-Ёрку</a>.</figcaption></figure> Слова «зямля» ўзыходзіць да <a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Праславянская мова">праслав.</a>: *zemja з тым жа значэннем, якое, у сваю чаргу, паходзіць ад <a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B5%D1%9E%D1%80%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Праіндаеўрапейская мова">пра-і.е.</a>: *dheĝhōm «зямля»<a href="#cite_note-192">[188]</a><a href="#cite_note-193">[189]</a><a href="#cite_note-194">[190]</a>. У <a href="/wiki/%D0%90%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Англійская мова">англійскай мове</a> Зямля — Earth. Гэтае слова працягвае <a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B6%D1%8B%D1%82%D0%BD%D0%B0%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Старажытнаанглійская мова">старажытнаанглійскае</a> eorthe і <a href="/wiki/%D0%A1%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D0%B5%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D0%BB%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="Сярэднеанглійская мова">сярэднеанглійскае</a> erthe<a href="#cite_note-195">[191]</a>. Як імя планеты Earth ўпершыню было выкарыстана каля 1400 [195]. Гэта адзіная назва планеты, якая не была ўзята з грэка-рымскай міфалогіі. <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Earth_symbol_(planetary_color).svg" class="mw-file-description" title="🜨"><img alt="🜨" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Earth_symbol_%28planetary_color%29.svg/60px-Earth_symbol_%28planetary_color%29.svg.png" decoding="async" width="60" height="60" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Earth_symbol_%28planetary_color%29.svg/90px-Earth_symbol_%28planetary_color%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Earth_symbol_%28planetary_color%29.svg/120px-Earth_symbol_%28planetary_color%29.svg.png 2x" data-file-width="33" data-file-height="33" /></a><figcaption>🜨</figcaption></figure> Стандартны астранамічны знак Зямлі — крыж, акрэслены акружнасцю. Гэты сімвал выкарыстоўваўся ў розных культурах для розных мэт. Іншая версія сімвала — крыж на вяршыні круга (♁), стылізаваная дзяржава; выкарыстоўваўся ў якасці ранняга астранамічнага сімвала планеты Зямля<a href="#cite_note-196">[192]</a>. У многіх культурах Зямлю абагаўлялі. Яна асацыюецца з багіняй, багіняй-маці, называецца Маці Зямля, нярэдка паказваецца як багіня ўрадлівасці. У ацтэкаў Зямля называлася Тананцын — «наша маці». У кітайцаў — гэта багіня Хоу-Ту (后土)<a href="#cite_note-197">[193]</a>, падобная на грэчаскую багіню Зямлі — <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%8F_(%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D1%96%D0%BD%D1%8F)" title="Гея (багіня)">Гею</a>. У скандынаўскай міфалогіі багіня Зямлі <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%81%D1%80%D0%B4" class="extiw" title="ru:Ёрд">Ёрд</a><a href="/w/index.php?title=%D0%81%D1%80%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ёрд (няма такой старонкі)">be</a>ru была маці <a href="/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80_(%D0%BC%D1%96%D1%84%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F)" title="Тор (міфалогія)">Тора</a> і дачкой Анара. У старажытнаегіпецкай міфалогіі, у адрозненне ад многіх іншых культур, Зямля атаясамліваецца з мужчынам — бог <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B1" title="Геб">Геб</a>, а неба з жанчынай — багіня <a href="/wiki/%D0%9D%D1%83%D1%82" class="mw-disambig" title="Нут">Нут</a>. У многіх рэлігіях існуюць міфы аб узнікненні свету, якія апавядаюць пра стварэнне Зямлі адным ці некалькімі бажаствамі. У мностве антычных культур Зямля лічылася плоскай, так, у культуры Месапатаміі, свет уяўляўся ў выглядзе плоскага дыска, які плаваў па паверхні акіяна. Дапушчэнні аб сферычнай форме Зямлі былі зроблены старагрэчаскімі філосафамі; такога погляду прытрымліваўся <a href="/wiki/%D0%9F%D1%96%D1%84%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80" title="Піфагор">Піфагор</a>. У <a href="/wiki/%D0%A1%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B2%D0%B5%D1%87%D1%87%D0%B0" class="mw-redirect" title="Сярэднявечча">Сярэднявеччы</a> большасць еўрапейцаў лічыла, што Зямля мае форму шара, што было засведчана такім мысліцелем як <a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%BC%D0%B0_%D0%90%D0%BA%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96" title="Фама Аквінскі">Фама Аквінскі</a><a href="#cite_note-198">[194]</a>. Да з’яўлення касмічных палётаў меркаванні аб шарападобнай форме Зямлі былі заснаваны на назіранні другасных прыкмет і на аналагічнай форме іншых планет<a href="#cite_note-199">[195]</a>. Тэхнічны прагрэс другой паловы <a href="/wiki/XX_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B4%D0%B7%D0%B5" title="XX стагоддзе">XX стагоддзя</a> змяніў агульнае ўспрыманне Зямлі. Да пачатку касмічных палётаў Зямля часта адлюстроўвалася як зялёны свет. Фантаст Фрэнк Паўль, магчыма, першым адлюстраваў бясхмарную блакітную планету (з выразна выдзеленай сушай) на абароце ліпеньскага выпуску часопіса Amazing Stories у <a href="/wiki/1940" title="1940">1940</a> годзе<a href="#cite_note-fja-200">[196]</a>. У <a href="/wiki/1972" title="1972">1972</a> годзе экіпажам <a href="/wiki/%D0%90%D0%BF%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BD-17" title="Апалон-17">Апалона-17</a> была зроблена знакамітая фатаграфія Зямлі, якая атрымала назву «<a href="/wiki/The_Blue_Marble" title="The Blue Marble">Blue Marble</a>» (Блакітны Мармур). Здымак Зямлі, зроблены ў <a href="/wiki/1990" title="1990">1990</a> годзе <a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%8F%D0%B4%D0%B6%D1%8D%D1%80-1" title="Вояджэр-1">Вояджэрам-1</a> з вялізнай ад яе адлегласці, падштурхнуў <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BB_%D0%A1%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BD" title="Карл Саган">Карла Сагана</a> параўнаць планету з бледнай блакітнай кропкай (Pale Blue Dot)<a href="#cite_note-seti-pbd-201">[197]</a>. Параўноўвалі Зямлю і з вялікім касмічным караблём з сістэмай жыццезабеспячэння, якую неабходна падтрымліваць<a href="#cite_note-202">[198]</a>. <a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Біясфера">Біясферу</a> Зямлі часам разглядалі як адзін вялікі арганізм<a href="#cite_note-203">[199]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Экалогія">Экалогія</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=29" title="Правіць раздзел: Экалогія" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=29" title="Правіць зыходнік раздзела: Экалогія">правіць зыходнік</a>]</div> У апошнія два стагоддзі рух у абарону навакольнага асяроддзя праяўляе занепакоенасць уплывам дзейнасці чалавецтва на прыроду Зямлі. Ключавымі задачамі гэтага сацыяльна-палітычнага руху з’яўляюцца абарона прыродных рэсурсаў, ліквідацыя забруджвання. Абаронцы прыроды выступаюць за экалагічна рацыянальнае выкарыстанне рэсурсаў планеты і кіраванне навакольным асяроддзем. Гэтага, на іх думку, можна дамагчыся шляхам унясення змяненняў у дзяржаўную палітыку і змяненнем індывідуальных адносін кожнага чалавека. Гэта асабліва тычыцца буйнамаштабнага выкарыстання неаднаўляльных рэсурсаў. Неабходнасць уліку ўплыву вытворчасці на навакольнае асяроддзе накладае дадатковыя выдаткі, што прыводзіць да ўзнікнення канфлікту паміж камерцыйнымі інтарэсамі і ідэямі прыродаахоўных рухаў<a href="#cite_note-204">[200]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Будучыня_Зямлі">Будучыня Зямлі</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=30" title="Правіць раздзел: Будучыня Зямлі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=30" title="Правіць зыходнік раздзела: Будучыня Зямлі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="hatnote navigation-not-searchable">Асноўны артыкул: <a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D1%83%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Будучыня Зямлі">Будучыня Зямлі</a></div> Будучыня планеты цесна звязана з будучыняй <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" title="Сонца">Сонца</a>. У выніку назапашвання ў ядры Сонца «адпрацаванага» <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B9" title="Гелій">гелію</a> <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C" class="extiw" title="ru:Солнечная светимость">свяцільнасць</a><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B2%D1%8F%D1%86%D1%96%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="Сонечная свяцільнасць (няма такой старонкі)">be</a>ru зоркі пачне павольна ўзрастаць. Яна павялічыцца на 10 % на працягу наступных 1,1 млрд гадоў<a href="#cite_note-sun_future-205">[201]</a>, і ў выніку гэтага <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%BE%D0%B1%D0%B8%D1%82%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8" class="extiw" title="ru:Зона обитаемости">заселеная зона</a><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%BE%D0%BD%D0%B0_%D0%B7%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Зона заселенасці (няма такой старонкі)">be</a>ru <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечнай сістэмы</a> перамесціцца за межы сучаснай зямной арбіты. Паводле некаторых кліматычных мадэлей, павелічэнне колькасці сонечнага выпраменьвання, якое падае на паверхню Зямлі, прывядзе да катастрафічных наступстваў, уключаючы магчымасць поўнага выпарэння ўсіх акіянаў<a href="#cite_note-206">[202]</a>. Павышэнне тэмпературы паверхні Зямлі паскорыць неарганічную <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%85%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%86%D0%B8%D0%BA%D0%BB_%D1%83%D0%B3%D0%BB%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" class="extiw" title="ru:Геохимический цикл углерода">цыркуляцыю CO2</a><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%B0%D1%85%D1%96%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB_%D0%B2%D1%83%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="Геахімічны цыкл вугляроду (няма такой старонкі)">be</a>ru, паменшыўшы яго канцэнтрацыю да смяротнага для раслін узроўню (10 <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%96%D0%BB%D1%8C%D1%91%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мільённая доля (няма такой старонкі)">ppm</a> для <a href="/w/index.php?title=C4-%D1%84%D0%BE%D1%82%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D0%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="C4-фотасінтэз (няма такой старонкі)">C4-фотасінтэзу</a>) за 500—900 млн гадоў<a href="#cite_note-britt2000-26">[24]</a>. Знікненне расліннасці прывядзе да зніжэння ўтрымання <a href="/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4" title="Кісларод">кіслароду</a> ў атмасферы і жыццё на Зямлі стане немагчымым за некалькі мільёнаў гадоў<a href="#cite_note-ward_brownlee2002-207">[203]</a>. Яшчэ праз мільярд гадоў вада з паверхні планеты знікне цалкам, а сярэднія тэмпературы паверхні дасягнуць 70 °С<a href="#cite_note-nat_geo-208">[204]</a>. Большая частка сушы стане непрыдатнай для існавання жыцця<a href="#cite_note-carrington-27">[25]</a><a href="#cite_note-ward_brownlee2002-207">[203]</a>, і яно ў першую чаргу павінна застацца ў акіяне<a href="#cite_note-FOOTNOTEWardBrownlee2003117–128-209">[205]</a>. Але нават калі б Сонца было вечным і нязменным, то ўнутранае астуджэнне Зямлі магло б прывесці да страты большай часткі атмасферы і акіянаў (з-за зніжэння вулканічнай актыўнасці)<a href="#cite_note-210">[206]</a>. К таму часу адзінымі жывымі істотамі на Зямлі застануцца <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8D%D0%BC%D0%B0%D1%84%D1%96%D0%BB%D1%8B" title="Экстрэмафілы">экстрэмафілы</a>, арганізмы, здольныя вытрымліваць высокую тэмпературу і недахоп вады<a href="#cite_note-nat_geo-208">[204]</a>. Праз 3,5 мільярда гадоў ад цяперашняга часу свяцільнасць Сонца павялічыцца на 40 % у параўнанні з сучасным узроўнем<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>. Умовы на паверхні Зямлі к таму часу будуць падобныя на паверхневыя ўмовы сучаснай Венеры<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>: акіяны цалкам выпарацца і выляцяць у космас<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>, паверхня стане бясплоднай распаленай пустыняй<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>. Гэтая катастрофа зробіць немагчымым існаванне якіх-небудзь форм жыцця на Зямлі<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>. Праз 7,05<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a> млрд гадоў у сонечным ядры скончацца запасы вадароду. Гэта прывядзе да таго, што Сонца сыдзе з <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%81%D0%BB%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" title="Галоўная паслядоўнасць">галоўнай паслядоўнасці</a> і пяройдзе ў стадыю чырвонага гіганта<a href="#cite_note-astrogalaxy-212">[208]</a>. Мадэль паказвае, што яно павялічыцца ў радыусе да велічыні, роўнай прыкладна 120 % цяперашняга радыуса арбіты Зямлі (1,2 а. а.), а яго свяцільнасць узрасце ў 2350—2730 раз<a href="#cite_note-Schroder2008-213">[209]</a>. Аднак да таго часу арбіта Зямлі можа павялічыцца да 1,4 а. а., бо прыцягненне Сонца аслабне з-за таго, што яно страціць 28-33 % сваёй масы ў выніку ўзмацнення сонечнага ветру<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a><a href="#cite_note-Schroder2008-213">[209]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEZeilikGregory1998322-214">[210]</a>. Аднак даследаванні 2008 года паказваюць, што Зямля, магчыма, усё ж такі будзе паглынутая Сонцам у выніку <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D1%81%D0%B8%D0%BB%D1%8B" class="extiw" title="ru:Приливные силы">прыліўных узаемадзеянняў</a><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D1%8B%D0%BB%D1%96%D1%9E%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%81%D1%96%D0%BB%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Прыліўныя сілы (няма такой старонкі)">be</a>ru з яго знешняй абалонкай<a href="#cite_note-Schroder2008-213">[209]</a>. К таму часу паверхня Зямлі будзе расплаўленай<a href="#cite_note-FOOTNOTEBrownlee201095-215">[211]</a><a href="#cite_note-216">[212]</a>, бо тэмпература на ёй дасягне 1370 °С<a href="#cite_note-217">[213]</a>. <a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Атмасфера Зямлі">Атмасфера Зямлі</a>, імаверна, будзе вынесена ў касмічную прастору моцным сонечным ветрам ад чырвонага гіганта<a href="#cite_note-minard09-218">[214]</a>. З паверхні Зямлі Сонца будзе выглядаць як велізарны чырвоны круг з вуглавымі памерамі ≈160°, займаючы тым самым большую частку неба<a href="#cite_note-219">[заўв 5]</a>. Праз 10 млн гадоў з таго часу, як Сонца ўвойдзе ў фазу чырвонага гіганта, тэмпературы ў сонечным ядры дасягнуць 100 млн K, адбудзецца <a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D1%81%D0%BF%D1%8B%D1%88%D0%BA%D0%B0" class="extiw" title="ru:Гелиевая вспышка">геліевая ўспышка</a><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%BB%D1%96%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D1%9E%D1%81%D0%BF%D1%8B%D1%88%D0%BA%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Геліевая ўспышка (няма такой старонкі)">be</a>ru<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>, і пачнецца тэрмаядзерная рэакцыя сінтэзу вугляроду і кіслароду з гелію<a href="#cite_note-astrogalaxy-212">[208]</a>, Сонца паменшыцца ў радыусе да 9,5 сучасных<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>. Стадыя «выпальвання гелію» працягнецца 100—110 мільёнаў гадоў, пасля чаго паўторыцца бурнае пашырэнне знешніх абалонак зоркі, і яна зноў стане чырвоным гігантам. Выйшаўшы на асімптатычную вобласць гігантаў, Сонца павялічыцца ў дыяметры ў 213 разоў у параўнанні з сучасным памерам<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>. Праз 20 мільёнаў гадоў пачнецца перыяд нестабільных пульсацый паверхні зоркі<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>. Гэтая фаза існавання Сонца будзе суправаджацца магутнымі ўспышкамі, часам яго свяцільнасць будзе перавышаць сучасны ўзровень у 5000 раз<a href="#cite_note-astrogalaxy-212">[208]</a>. Гэта будзе адбывацца ад таго, што ў тэрмаядзерную рэакцыю будуць уступаць раней не закранутыя рэшткі гелію<a href="#cite_note-astrogalaxy-212">[208]</a>. Яшчэ праз прыкладна 75 000 гадоў<a href="#cite_note-astrogalaxy-212">[208]</a> (паводле іншых крыніц — 400 000<a href="#cite_note-Richard_Pogge-211">[207]</a>) Сонца скіне абалонкі, і ў канчатковым выніку ад чырвонага гіганта застанецца толькі яго маленькае цэнтральнае ядро — <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Белы карлік">белы карлік</a>, невялікі, гарачы, але вельмі шчыльны аб’ект, з масай каля 54,1 % ад першапачатковай сонечнай<a href="#cite_note-autogenerated2-220">[215]</a>. Калі Зямля зможа пазбегнуць паглынання знешнімі абалонкамі Сонца падчас фазы чырвонага гіганта, то яна будзе існаваць яшчэ многія мільярды (і нават трыльёны) гадоў, да таго часу, пакуль будзе існаваць Сусвет, аднак умоў для паўторнага ўзнікнення жыцця (па меншай меры, у яго цяперашнім выглядзе) на Зямлі не будзе. З уваходжаннем Сонца ў фазу белага карліка, паверхня Зямлі паступова астыне і пагрузіцца ў змрок<a href="#cite_note-nat_geo-208">[204]</a>. Калі ўявіць памеры Сонца з паверхні Зямлі будучыні, то яно будзе выглядаць не як дыск, а як зіхатлівая кропка з вуглавымі памерамі каля 0°0’9"<a href="#cite_note-221">[заўв 6]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Гл._таксама">Гл. таксама</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=31" title="Правіць раздзел: Гл. таксама" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=31" title="Правіць зыходнік раздзела: Гл. таксама">правіць зыходнік</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Атмасфера Зямлі">Атмасфера Зямлі</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0" title="Геаграфічная абалонка">Геаграфічная абалонка</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B7%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Узрост Зямлі">Узрост Зямлі</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%88%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0" title="Геахраналагічная шкала">Геахраналагічная шкала</a></li> <li><a href="/wiki/The_Blue_Marble" title="The Blue Marble">The Blue Marble</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8B_%D1%86%D1%96%D1%81%D0%BA" title="Атмасферны ціск">Атмасферны ціск</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%B0%D0%B1_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Навукі аб Зямлі">Навукі аб Зямлі</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Заўвагі">Заўвагі</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=32" title="Правіць раздзел: Заўвагі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=32" title="Правіць зыходнік раздзела: Заўвагі">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="reflist columns" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-note-1">↑ <a href="#cite_ref-note_1-0">а</a> <a href="#cite_ref-note_1-1">б</a> Афелій = a × (1 + e), перыгелій = a × (1 - e), дзе а — <a href="/wiki/%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%8C" title="Вялікая паўвось">вялікая паўвось</a>, e — <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D1%81%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%82" title="Эксцэнтрысітэт">эксцэнтрысітэт</a>. </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle v_{1}={\sqrt {G{\frac {M}{R}}}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <msub> <mi>v</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mn>1</mn> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <msqrt> <mi>G</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mi>M</mi> <mi>R</mi> </mfrac> </mrow> </msqrt> </mrow> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle v_{1}={\sqrt {G{\frac {M}{R}}}}}</annotation> </semantics> </math><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/bb394e2a116698631d300d310286e93d4f7a9c30" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -2.338ex; width:12.709ex; height:6.176ex;" alt="{\displaystyle v_{1}={\sqrt {G{\frac {M}{R}}}}}"> </li> <li id="cite_note-surface-129"><a href="#cite_ref-surface_129-0">↑</a> Зыходзячы з таго, што плошча ўсёй паверхні Зямлі — 5,1×108 км². </li> <li id="cite_note-177"><a href="#cite_ref-177">↑</a> Для Зямлі радыус Хіла: <dl><dd><math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle {\begin{smallmatrix}R_{H}=a\left({\frac {m}{3M}}\right)^{\frac {1}{3}}\end{smallmatrix}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle scriptlevel="1"> <mtable rowspacing=".2em" columnspacing="0.333em" displaystyle="false"> <mtr> <mtd> <msub> <mi>R</mi> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mi>H</mi> </mrow> </msub> <mo>=</mo> <mi>a</mi> <msup> <mrow> <mo>(</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mi>m</mi> <mrow> <mn>3</mn> <mi>M</mi> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>)</mo> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mn>1</mn> <mn>3</mn> </mfrac> </mrow> </msup> </mtd> </mtr> </mtable> </mstyle> </mrow> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle {\begin{smallmatrix}R_{H}=a\left({\frac {m}{3M}}\right)^{\frac {1}{3}}\end{smallmatrix}}}</annotation> </semantics> </math><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/084d0c84b545b2399464c1e14bf70b13f9b47089" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.838ex; width:12.032ex; height:4.509ex;" alt="{\displaystyle {\begin{smallmatrix}R_{H}=a\left({\frac {m}{3M}}\right)^{\frac {1}{3}}\end{smallmatrix}}}">,</dd></dl> дзе m — маса Зямлі, a — астранамічная адзінка, M — маса Сонца. Такім чынам, радыус у астранамічных адзінках роўны: <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle {\begin{smallmatrix}\left({\frac {1}{3\cdot 332946}}\right)^{\frac {1}{3}}=0,01\end{smallmatrix}}}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle scriptlevel="1"> <mtable rowspacing=".2em" columnspacing="0.333em" displaystyle="false"> <mtr> <mtd> <msup> <mrow> <mo>(</mo> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mn>1</mn> <mrow> <mn>3</mn> <mo>⋅</mo> <mn>332946</mn> </mrow> </mfrac> </mrow> <mo>)</mo> </mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mfrac> <mn>1</mn> <mn>3</mn> </mfrac> </mrow> </msup> <mo>=</mo> <mn>0</mn> <mo>,</mo> <mn>01</mn> </mtd> </mtr> </mtable> </mstyle> </mrow> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle {\begin{smallmatrix}\left({\frac {1}{3\cdot 332946}}\right)^{\frac {1}{3}}=0,01\end{smallmatrix}}}</annotation> </semantics> </math><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/f5ff1f6e074262292887403752fc4994da3a99f6" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.838ex; width:14.462ex; height:4.509ex;" alt="{\displaystyle {\begin{smallmatrix}\left({\frac {1}{3\cdot 332946}}\right)^{\frac {1}{3}}=0,01\end{smallmatrix}}}">. </li> <li id="cite_note-219"><a href="#cite_ref-219">↑</a> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \alpha =2\arctan \left({\tfrac {d}{2D}}\,\right),}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>α</mi> <mo>=</mo> <mn>2</mn> <mi>arctan</mi> <mo>⁡</mo> <mrow> <mo>(</mo> <mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="false" scriptlevel="0"> <mfrac> <mi>d</mi> <mrow> <mn>2</mn> <mi>D</mi> </mrow> </mfrac> </mstyle> </mrow> <mspace width="thinmathspace" /> </mrow> <mo>)</mo> </mrow> <mo>,</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \alpha =2\arctan \left({\tfrac {d}{2D}}\,\right),}</annotation> </semantics> </math><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/a771e62581315ae72e7fbe9a0d030e2c53d73c63" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.838ex; width:19.43ex; height:4.843ex;" alt="{\displaystyle \alpha =2\arctan \left({\tfrac {d}{2D}}\,\right),}"> дзе α — вуглавы памер назіранага аб’екта, D — адлегласць да яго, d — яго дыяметр. Калі Сонца стане чырвоным гігантам, то яго дыяметр (d) дасягне прыкладна 1,2·2·150 млн км = 360 млн км. Адлегласць паміж цэнтрамі Зямлі і Сонца (D) можа павялічыцца да 1,4 а.а., а паміж паверхнямі — да 0,2 а.а, г.зн. 0,2·150 млн км = 30 млн км. </li> <li id="cite_note-221"><a href="#cite_ref-221">↑</a> <math xmlns="http://www.w3.org/1998/Math/MathML" alttext="{\displaystyle \alpha =2\arctan \left({\tfrac {d}{2D}}\,\right);}"> <semantics> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="true" scriptlevel="0"> <mi>α</mi> <mo>=</mo> <mn>2</mn> <mi>arctan</mi> <mo>⁡</mo> <mrow> <mo>(</mo> <mrow> <mrow class="MJX-TeXAtom-ORD"> <mstyle displaystyle="false" scriptlevel="0"> <mfrac> <mi>d</mi> <mrow> <mn>2</mn> <mi>D</mi> </mrow> </mfrac> </mstyle> </mrow> <mspace width="thinmathspace" /> </mrow> <mo>)</mo> </mrow> <mo>;</mo> </mstyle> </mrow> <annotation encoding="application/x-tex">{\displaystyle \alpha =2\arctan \left({\tfrac {d}{2D}}\,\right);}</annotation> </semantics> </math><img src="https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/9b0fd723d3f33ee66055736d6a3fc4c73f891558" class="mwe-math-fallback-image-inline mw-invert skin-invert" aria-hidden="true" style="vertical-align: -1.838ex; width:19.43ex; height:4.843ex;" alt="{\displaystyle \alpha =2\arctan \left({\tfrac {d}{2D}}\,\right);}"> калі Сонца скіне абалонкі, то яго дыяметр (d) стане прыкладна роўным зямному, гэта значыць каля 13 000 км. Адлегласць паміж Зямлёй і цэнтрам Сонца будзе роўна 1,85 <a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%96%D0%BD%D0%BA%D0%B0" title="Астранамічная адзінка">а. а.</a>, Гэта значыць D = 1,85·150 млн км = 280 млн км. </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Крыніцы">Крыніцы</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=33" title="Правіць раздзел: Крыніцы" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=33" title="Правіць зыходнік раздзела: Крыніцы">правіць зыходнік</a>]</div> <div class="reflist columns" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-standish_williams_iau-2">↑ <a href="#cite_ref-standish_williams_iau_2-0">а</a> <a href="#cite_ref-standish_williams_iau_2-1">б</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf">Orbital Ephemerides of the Sun, Moon, and Planets</a> (нявызн.) (PDF)(недаступная спасылка). International Astronomical Union Commission 4:, Ephemerides. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6BOqmsTQG?url=http://iau-comm4.jpl.nasa.gov/XSChap8.pdf">Архівавана</a> з першакрыніцы 14 кастрычніка 2012. Праверана 3 красавіка 2010. См. табл. 8.10.2. Рассчитано исходя из значения 1 а.е. = 149 597 870 700(3) м. </li> <li id="cite_note-earthfact-3">↑ <a href="#cite_ref-earthfact_3-0">а</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-1">б</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-2">в</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-3">г</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-4">д</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-5">е</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-6">ё</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-7">ж</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-8">з</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-9">і</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-10">к</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-11">л</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-12">м</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-13">н</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-14">о</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-15">п</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-16">р</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-17">с</a> <a href="#cite_ref-earthfact_3-18">т</a> David R. Williams.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html">Earth Fact Sheet</a> (англ.). <a href="/wiki/NASA" class="mw-redirect" title="NASA">NASA</a> (1 ліпеня 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 мая 2013. Праверана 8 красавіка 2014. </li> <li id="cite_note-IERS-4">↑ <a href="#cite_ref-IERS_4-0">а</a> <a href="#cite_ref-IERS_4-1">б</a> <a href="#cite_ref-IERS_4-2">в</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html">Useful Constants</a> (нявызн.). <a href="/w/index.php?title=International_Earth_Rotation_and_Reference_Systems_Service&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Earth Rotation and Reference Systems Service (няма такой старонкі)">International Earth Rotation and Reference Systems Service</a> (7 жніўня 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6Bto7IZMb?url=http://hpiers.obspm.fr/eop-pc/models/constants.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 3 лістапада 2012. Праверана 23 верасня 2008. </li> <li id="cite_note-Allen294-5">↑ <a href="#cite_ref-Allen294_5-0">а</a> <a href="#cite_ref-Allen294_5-1">б</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4817788">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free.id-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-free a{background-size:contain}.mw-parser-output .id-lock-limited.id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration.id-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-limited a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-registration a{background-size:contain}.mw-parser-output .id-lock-subscription.id-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-subscription a{background-size:contain}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background-size:contain}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:#d33}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:#d33}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#2C882D;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cs1-maint{color:#18911F}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cs1-visible-error,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cs1-hidden-error{color:#f8a397}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cs1-visible-error,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cs1-hidden-error{color:#f8a397}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cs1-maint{color:#18911F}}</style><cite id="CITEREFAllenCox2000" class="citation book cs1">Allen, Clabon Walter; Cox, Arthur N. (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA294">Allen's Astrophysical Quantities</a>. Springer. p. 294. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-387-98746-0" title="Адмысловае:BookSources/0-387-98746-0"><bdi>0-387-98746-0</bdi></a>. Праверана 2011-03-13.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Allen%27s+Astrophysical+Quantities&rft.pages=294&rft.pub=Springer&rft.date=2000&rft.isbn=0-387-98746-0&rft.aulast=Allen&rft.aufirst=Clabon+Walter&rft.au=Cox%2C+Arthur+N.&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3Dw8PK2XFLLH8C%26pg%3DPA294&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> US Space Command. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008">Reentry Assessment - US Space Command Fact Sheet</a> (нявызн.). SpaceRef Interactive (1 сакавіка 2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6DnLR4JoD?url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008">Архівавана</a> з першакрыніцы 19 студзеня 2013. Праверана 7 мая 2011. </li> <li id="cite_note-WGS-84-7"><a href="#cite_ref-WGS-84_7-0">↑</a> World Geodetic System (WGS-84). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/">Available online</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200311023739/https://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/">Архівавана</a> 11 сакавіка 2020. from National Geospatial-Intelligence Agency. </li> <li id="cite_note-WGS-84-2-8"><a href="#cite_ref-WGS-84-2_8-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html">How WGS 84 defines Earth</a> (нявызн.) (26 кастрычніка 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6BQK9bo86?url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012. Праверана 29 красавіка 2011. </li> <li id="cite_note-Pidwirny_2006-9">↑ <a href="#cite_ref-Pidwirny_2006_9-0">а</a> <a href="#cite_ref-Pidwirny_2006_9-1">б</a> <a href="#cite_ref-Pidwirny_2006_9-2">в</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFPidwirny,_Michael2006" class="citation journal cs1">Pidwirny, Michael (2006-02-02). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html">"Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)"</a>. Fundamentals of Physical Geography. University of British Columbia, Okanagan. Праверана 2007-11-26.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Fundamentals+of+Physical+Geography&rft.atitle=Surface+area+of+our+planet+covered+by+oceans+and+continents.+%28Table+8o-1%29&rft.date=2006-02-02&rft.au=Pidwirny%2C+Michael&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physicalgeography.net%2Ffundamentals%2F8o.html&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-CIA-10">↑ <a href="#cite_ref-CIA_10-0">а</a> <a href="#cite_ref-CIA_10-1">б</a> <a href="#cite_ref-CIA_10-2">в</a> <a href="#cite_ref-CIA_10-3">г</a> <a href="#cite_ref-CIA_10-4">д</a> <a href="#cite_ref-CIA_10-5">е</a> <a href="#cite_ref-CIA_10-6">ё</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html">World</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). The World Factbook. Central Intelligence Agency. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100105171656/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 5 студзеня 2010. Праверана 8 красавіка 2014. </li> <li id="cite_note-Allen244-12"><a href="#cite_ref-Allen244_12-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFArthur_N._Cox2000" class="citation book cs1">Arthur N. Cox, рэд. (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA244">Allen's Astrophysical Quantities</a> (4th ed.). New York: AIP Press. p. 244. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-387-98746-0" title="Адмысловае:BookSources/0-387-98746-0"><bdi>0-387-98746-0</bdi></a>. Праверана 2010-08-17.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Allen%27s+Astrophysical+Quantities&rft.place=New+York&rft.pages=244&rft.edition=4th&rft.pub=AIP+Press&rft.date=2000&rft.isbn=0-387-98746-0&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3Dw8PK2XFLLH8C%26pg%3DPA244&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Allen296-13"><a href="#cite_ref-Allen296_13-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFClabon_Walter_Allen_and_Arthur_N._Cox2000" class="citation book cs1">Clabon Walter Allen and Arthur N. Cox (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=w8PK2XFLLH8C&pg=PA296">Allen's Astrophysical Quantities</a>. Springer. p. 296. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-387-98746-0" title="Адмысловае:BookSources/0-387-98746-0"><bdi>0-387-98746-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Allen%27s+Astrophysical+Quantities&rft.pages=296&rft.pub=Springer&rft.date=2000&rft.isbn=0-387-98746-0&rft.au=Clabon+Walter+Allen+and+Arthur+N.+Cox&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dw8PK2XFLLH8C%26pg%3DPA296&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.rambler.ru/22582971/">В Антарктиде зафиксирована рекордно низкая температура — Рамблер-Новости</a> </li> <li id="cite_note-kinver20091210-15"><a href="#cite_ref-kinver20091210_15-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFKinver2009" class="citation news cs1">Kinver, Mark (2009-12-10). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm">"Global average temperature may hit record level in 2010"</a>. BBC Online. Праверана 2010-04-22.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC+Online&rft.atitle=Global+average+temperature+may+hit+record+level+in+2010&rft.date=2009-12-10&rft.aulast=Kinver&rft.aufirst=Mark&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Fscience%2Fnature%2F8406839.stm&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-asu_highest_temp-16"><a href="#cite_ref-asu_highest_temp_16-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature">World: Highest Temperature</a> (нявызн.). WMO Weather and Climate Extremes Archive. Arizona State University. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/69f2puAjj?url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature">Архівавана</a> з першакрыніцы 4 жніўня 2012. Праверана 7 жніўня 2010. </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.itar-tass.com/c11/519830.html">Долина Смерти признана самым жарким местом в мире</a> </li> <li id="cite_note-esrl-18"><a href="#cite_ref-esrl_18-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo">Trends in Atmospheric Carbon Dioxide</a> (нявызн.). Earth System Research Laboratory. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6DnLSs5H2?url=http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo">Архівавана</a> з першакрыніцы 19 студзеня 2013. </li> <li id="cite_note-blueplanet-19"><a href="#cite_ref-blueplanet_19-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFDrinkwaterKerrFontBerger2009" class="citation journal cs1">Drinkwater, Mark; Kerr, Yann; Font, Jordi; Berger, Michael (February 2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.esa.int/esapub/bulletin/bulletin137/bul137b_drinkwater.pdf">"Exploring the Water Cycle of the 'Blue Planet': The Soil Moisture and Ocean Salinity (SMOS) mission"</a> (PDF). ESA Bulletin (137). <a href="/w/index.php?title=European_Space_Agency&action=edit&redlink=1" class="new" title="European Space Agency (няма такой старонкі)">European Space Agency</a>: 6–15. <q>A view of Earth, the 'Blue Planet' [...] When astronauts first went into the space, they looked back at our Earth for the first time, and called our home the 'Blue Planet'.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=ESA+Bulletin&rft.atitle=Exploring+the+Water+Cycle+of+the+%27Blue+Planet%27%3A+The+Soil+Moisture+and+Ocean+Salinity+%28SMOS%29+mission&rft.issue=137&rft.pages=6-15&rft.date=2009-02&rft.aulast=Drinkwater&rft.aufirst=Mark&rft.au=Kerr%2C+Yann&rft.au=Font%2C+Jordi&rft.au=Berger%2C+Michael&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.esa.int%2Fesapub%2Fbulletin%2Fbulletin137%2Fbul137b_drinkwater.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> Лебедев Л., Лукьянов Б., Романов А. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ozon.ru/context/detail/id/1633467/">Сыны голубой планеты</a>. — Издательство политической литературы, 1971. — 328 с. </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> Герман Титов. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ozon.ru/context/detail/id/3731443/">Голубая моя планета</a>. — Воениздат, 1973. — 240 с. </li> <li id="cite_note-age_earth-22">↑ <a href="#cite_ref-age_earth_22-0">а</a> <a href="#cite_ref-age_earth_22-1">б</a> * <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFDalrymple,_G._Brent.1994" class="citation book cs1">Dalrymple, G. Brent. (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=a7S3zaLBrkgC">The Age of the Earth</a>. California: Stanford University Press. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-8047-1569-6" title="Адмысловае:BookSources/0-8047-1569-6"><bdi>0-8047-1569-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Age+of+the+Earth&rft.place=California&rft.pub=Stanford+University+Press&rft.date=1994&rft.isbn=0-8047-1569-6&rft.au=Dalrymple%2C+G.+Brent.&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Da7S3zaLBrkgC&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> <ul><li>Newman, William L.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html">Age of the Earth</a> (нявызн.). Publications Services, USGS (9 ліпеня 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6LzCHbfFM?url=http://pubs.usgs.gov/gip/geotime/age.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 19 снежня 2013. Праверана 20 верасня 2007.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFDalrymple,_G._Brent2001" class="citation journal cs1">Dalrymple, G. Brent (2001). "The age of the Earth in the twentieth century: a problem (mostly) solved". Geological Society, London, Special Publications. 190 (1): 205–221. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2001GSLSP.190..205D">2001GSLSP.190..205D</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1144%2FGSL.SP.2001.190.01.14">10.1144/GSL.SP.2001.190.01.14</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Geological+Society%2C+London%2C+Special+Publications&rft.atitle=The+age+of+the+Earth+in+the+twentieth+century%3A+a+problem+%28mostly%29+solved&rft.volume=190&rft.issue=1&rft.pages=205-221&rft.date=2001&rft_id=info%3Adoi%2F10.1144%2FGSL.SP.2001.190.01.14&rft_id=info%3Abibcode%2F2001GSLSP.190..205D&rft.au=Dalrymple%2C+G.+Brent&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"></li> <li>Stassen, Chris. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.talkorigins.org/faqs/faq-age-of-earth.html">The Age of the Earth</a> (нявызн.). TalkOrigins Archive (10 верасня 2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/69kxbrM8f?url=http://www.talkorigins.org/faqs/faq-age-of-earth.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 8 жніўня 2012. Праверана 30 снежня 2008.</li></ul> </li> <li id="cite_note-Harrison_2002-23"><a href="#cite_ref-Harrison_2002_23-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFHarrisonHester2002" class="citation book cs1">Harrison, Roy M.; Hester, Ronald E. (2002). Causes and Environmental Implications of Increased UV-B Radiation. Royal Society of Chemistry. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-85404-265-2" title="Адмысловае:BookSources/0-85404-265-2"><bdi>0-85404-265-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Causes+and+Environmental+Implications+of+Increased+UV-B+Radiation&rft.pub=Royal+Society+of+Chemistry&rft.date=2002&rft.isbn=0-85404-265-2&rft.aulast=Harrison&rft.aufirst=Roy+M.&rft.au=Hester%2C+Ronald+E.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.femto.com.ua/articles/part_1/1232.html">Зямля</a> — артыкул з <a href="/w/index.php?title=%D0%A4%D1%96%D0%B7%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Фізічная энцыклапедыя (няма такой старонкі)">Фізічнай энцыклапедыі</a> </li> <li id="cite_note-Войткевич-25">↑ <a href="#cite_ref-Войткевич_25-0">а</a> <a href="#cite_ref-Войткевич_25-1">б</a> Войткевич В. Г. Строение и состав Земли // Происхождение и химическая эволюция Земли / под ред. Л. И. Приходько. — М.: Наука, 1973. — С. 57-62. — 168 с. </li> <li id="cite_note-britt2000-26">↑ <a href="#cite_ref-britt2000_26-0">а</a> <a href="#cite_ref-britt2000_26-1">б</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html">Freeze, Fry or Dry: How Long Has the Earth Got?</a> (нявызн.) (25 лютага 2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090605231345/http://www.space.com/scienceastronomy/solarsystem/death_of_earth_000224.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 5 чэрвеня 2009. Праверана 27 верасня 2014. </li> <li id="cite_note-carrington-27">↑ <a href="#cite_ref-carrington_27-0">а</a> <a href="#cite_ref-carrington_27-1">б</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFCarrington2000" class="citation news cs1">Carrington, Damian (2000-02-21). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/specials/washington_2000/649913.stm">"Date set for desert Earth"</a>. BBC News. Праверана 2007-03-31.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Date+set+for+desert+Earth&rft.date=2000-02-21&rft.aulast=Carrington&rft.aufirst=Damian&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F1%2Fhi%2Fsci%2Ftech%2Fspecials%2Fwashington_2000%2F649913.stm&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-pnas1_24_9576-28"><a href="#cite_ref-pnas1_24_9576_28-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFLiPahlevanKirschvinkYung2009" class="citation journal cs1">Li, King-Fai; Pahlevan, Kaveh; Kirschvink, Joseph L.; Yung, Yuk L. (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gps.caltech.edu/~kfl/paper/Li_PNAS2009.pdf">"Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere"</a> (PDF). Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (24): 9576–9579. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2009PNAS..106.9576L">2009PNAS..106.9576L</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1073%2Fpnas.0809436106">10.1073/pnas.0809436106</a>. <a href="/w/index.php?title=PMC_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="PMC (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2701016">2701016</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19487662">19487662</a>. Праверана 2009-07-19.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Proceedings+of+the+National+Academy+of+Sciences&rft.atitle=Atmospheric+pressure+as+a+natural+climate+regulator+for+a+terrestrial+planet+with+a+biosphere&rft.volume=106&rft.issue=24&rft.pages=9576-9579&rft.date=2009&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC2701016%23id-name%3DPMC&rft_id=info%3Apmid%2F19487662&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.0809436106&rft_id=info%3Abibcode%2F2009PNAS..106.9576L&rft.aulast=Li&rft.aufirst=King-Fai&rft.au=Pahlevan%2C+Kaveh&rft.au=Kirschvink%2C+Joseph+L.&rft.au=Yung%2C+Yuk+L.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gps.caltech.edu%2F~kfl%2Fpaper%2FLi_PNAS2009.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-yoder1995-29"><a href="#cite_ref-yoder1995_29-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFYoder1995" class="citation book cs1">Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens (рэд.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090421092502/http://www.agu.org/reference/gephys.html">Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants</a>. Washington: American Geophysical Union. p. 8. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-87590-851-9" title="Адмысловае:BookSources/0-87590-851-9"><bdi>0-87590-851-9</bdi></a>. Архівавана з <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.agu.org/reference/gephys.html">арыгінала</a> 21 красавіка 2009. Праверана 2007-03-17.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Global+Earth+Physics%3A+A+Handbook+of+Physical+Constants&rft.place=Washington&rft.pages=8&rft.pub=American+Geophysical+Union&rft.date=1995&rft.isbn=0-87590-851-9&rft.aulast=Yoder&rft.aufirst=Charles+F.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.agu.org%2Freference%2Fgephys.html&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Lambeck1977-30"><a href="#cite_ref-Lambeck1977_30-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFLambeck1977" class="citation journal cs1">Lambeck, K. (1977). "Tidal Dissipation in the Oceans: Astronomical, Geophysical and Oceanographic Consequences". Philosophical Transactions for the Royal Society of London. Series A, Mathematical and Physical Sciences. 287 (1347): 545–594. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1977RSPTA.287..545L">1977RSPTA.287..545L</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1098%2Frsta.1977.0159">10.1098/rsta.1977.0159</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Philosophical+Transactions+for+the+Royal+Society+of+London.+Series+A%2C+Mathematical+and+Physical+Sciences&rft.atitle=Tidal+Dissipation+in+the+Oceans%3A+Astronomical%2C+Geophysical+and+Oceanographic+Consequences&rft.volume=287&rft.issue=1347&rft.pages=545-594&rft.date=1977&rft_id=info%3Adoi%2F10.1098%2Frsta.1977.0159&rft_id=info%3Abibcode%2F1977RSPTA.287..545L&rft.aulast=Lambeck&rft.aufirst=K.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-touma1994-31"><a href="#cite_ref-touma1994_31-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFToumaWisdom1994" class="citation journal cs1">Touma, Jihad; Wisdom, Jack (1994). "Evolution of the Earth-Moon system". The Astronomical Journal. 108 (5): 1943–1961. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1994AJ....108.1943T">1994AJ....108.1943T</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F117209">10.1086/117209</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Astronomical+Journal&rft.atitle=Evolution+of+the+Earth-Moon+system&rft.volume=108&rft.issue=5&rft.pages=1943-1961&rft.date=1994&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F117209&rft_id=info%3Abibcode%2F1994AJ....108.1943T&rft.aulast=Touma&rft.aufirst=Jihad&rft.au=Wisdom%2C+Jack&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFChaprontChapront-TouzéFrancou2002" class="citation journal cs1">Chapront, J.; Chapront-Touzé, M.; Francou, G. (2002). "A new determination of lunar orbital parameters, precession constant and tidal acceleration from LLR measurements". Astronomy and Astrophysics. 387 (2): 700–709. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002A&A...387..700C">2002A&A...387..700C</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1051%2F0004-6361%3A20020420">10.1051/0004-6361:20020420</a>. <a href="/wiki/ISSN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISSN (ідэнтыфікатар)">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/issn/0004-6361">0004-6361</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=A+new+determination+of+lunar+orbital+parameters%2C+precession+constant+and+tidal+acceleration+from+LLR+measurements&rft.volume=387&rft.issue=2&rft.pages=700-709&rft.date=2002&rft.issn=0004-6361&rft_id=info%3Adoi%2F10.1051%2F0004-6361%3A20020420&rft_id=info%3Abibcode%2F2002A%26A...387..700C&rft.aulast=Chapront&rft.aufirst=J.&rft.au=Chapront-Touz%C3%A9%2C+M.&rft.au=Francou%2C+G.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> И. Лалаянц. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1783/">Динозавров погубили... космические странники</a> (нявызн.). <a href="/w/index.php?title=%D0%92%D0%BE%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%B3_%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Вокруг света (няма такой старонкі)">Вокруг света</a> (1 жніўня 1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6I7EZmCyR?url=http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/1783/">Архівавана</a> з першакрыніцы 14 ліпеня 2013. Праверана 13 ліпеня 2013. </li> <li id="cite_note-science_241_4872_1441-34"><a href="#cite_ref-science_241_4872_1441_34-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFMay1988" class="citation journal cs1">May, Robert M. (1988). "How many species are there on earth?". Science. 241 (4872): 1441–1449. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1988Sci...241.1441M">1988Sci...241.1441M</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.241.4872.1441">10.1126/science.241.4872.1441</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17790039">17790039</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=How+many+species+are+there+on+earth%3F&rft.volume=241&rft.issue=4872&rft.pages=1441-1449&rft.date=1988&rft_id=info%3Apmid%2F17790039&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.241.4872.1441&rft_id=info%3Abibcode%2F1988Sci...241.1441M&rft.aulast=May&rft.aufirst=Robert+M.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.membrana.ru/particle/12352">Дождь и снег появляются благодаря бактериям в облаках</a> (руск.). Membrana.ru. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6DnLTpFS3?url=http://www.membrana.ru/particle/12352">Архівавана</a> з першакрыніцы 19 студзеня 2013. </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFEncrenaz2004" class="citation book cs1">Encrenaz, T. (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9783540002413">The solar system</a> (3rd ed.). Berlin: Springer. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9783540002413/page/89">89</a>. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/978-3-540-00241-3" title="Адмысловае:BookSources/978-3-540-00241-3"><bdi>978-3-540-00241-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+solar+system&rft.place=Berlin&rft.pages=89&rft.edition=3rd&rft.pub=Springer&rft.date=2004&rft.isbn=978-3-540-00241-3&rft.aulast=Encrenaz&rft.aufirst=T.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9783540002413&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Matson-37"><a href="#cite_ref-Matson_37-0">↑</a> Matson, John. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=solar-system-trigger-sn">Luminary Lineage: Did an Ancient Supernova Trigger the Solar System's Birth?</a> (нявызн.). Scientific American (7 ліпеня 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/69kxmi4xs?url=http://www.scientificamerican.com/article.cfm?id=solar-system-trigger-sn">Архівавана</a> з першакрыніцы 8 жніўня 2012. Праверана 13 красавіка 2012. </li> <li id="cite_note-Goldreich1973-38">↑ <a href="#cite_ref-Goldreich1973_38-0">а</a> <a href="#cite_ref-Goldreich1973_38-1">б</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFP._Goldreich,_W._R._Ward1973" class="citation journal cs1">P. Goldreich, W. R. Ward (1973). "The Formation of Planetesimals". Astrophysical Journal. 183: 1051–1062. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1973ApJ...183.1051G">1973ApJ...183.1051G</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F152291">10.1086/152291</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=The+Formation+of+Planetesimals&rft.volume=183&rft.pages=1051-1062&rft.date=1973&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F152291&rft_id=info%3Abibcode%2F1973ApJ...183.1051G&rft.au=P.+Goldreich%2C+W.+R.+Ward&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Yin-39"><a href="#cite_ref-Yin_39-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFYinJacobsenYamashitaBlichert-Toft2002" class="citation journal cs1">Yin, Qingzhu; Jacobsen, S. B.; Yamashita, K.; Blichert-Toft, J.; Télouk, P.; Albarède, F. (2002). "A short timescale for terrestrial planet formation from Hf-W chronometry of meteorites". Nature. 418 (6901): 949–952. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002Natur.418..949Y">2002Natur.418..949Y</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038%2Fnature00995">10.1038/nature00995</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12198540">12198540</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.atitle=A+short+timescale+for+terrestrial+planet+formation+from+Hf-W+chronometry+of+meteorites&rft.volume=418&rft.issue=6901&rft.pages=949-952&rft.date=2002&rft_id=info%3Apmid%2F12198540&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fnature00995&rft_id=info%3Abibcode%2F2002Natur.418..949Y&rft.aulast=Yin&rft.aufirst=Qingzhu&rft.au=Jacobsen%2C+S.+B.&rft.au=Yamashita%2C+K.&rft.au=Blichert-Toft%2C+J.&rft.au=T%C3%A9louk%2C+P.&rft.au=Albar%C3%A8de%2C+F.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-science310_5754_1671-40"><a href="#cite_ref-science310_5754_1671_40-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFKleinePalmeMezgerHalliday2005" class="citation journal cs1">Kleine, Thorsten; Palme, Herbert; Mezger, Klaus; Halliday, Alex N. (2005-11-24). "Hf-W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon". Science. 310 (5754): 1671–1674. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2005Sci...310.1671K">2005Sci...310.1671K</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.1118842">10.1126/science.1118842</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16308422">16308422</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Hf-W+Chronometry+of+Lunar+Metals+and+the+Age+and+Early+Differentiation+of+the+Moon&rft.volume=310&rft.issue=5754&rft.pages=1671-1674&rft.date=2005-11-24&rft_id=info%3Apmid%2F16308422&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.1118842&rft_id=info%3Abibcode%2F2005Sci...310.1671K&rft.aulast=Kleine&rft.aufirst=Thorsten&rft.au=Palme%2C+Herbert&rft.au=Mezger%2C+Klaus&rft.au=Halliday%2C+Alex+N.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFR._Canup_and_E._Asphaug2001" class="citation journal cs1">R. Canup and E. Asphaug (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v412/n6848/abs/412708a0.html">"Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation"</a>. Nature. 412: 708–712.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.atitle=Origin+of+the+Moon+in+a+giant+impact+near+the+end+of+the+Earth%27s+formation&rft.volume=412&rft.pages=708-712&rft.date=2001&rft.au=R.+Canup+and+E.+Asphaug&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv412%2Fn6848%2Fabs%2F412708a0.html&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-nig804-42"><a href="#cite_ref-nig804_42-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nkj.ru/archive/articles/1969/">Луна образовалась от колоссального по масштабу столкновения земли с иной планетой?</a> Наука и жизнь. № 8, 2004. </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> Canup, R. M.; Asphaug, E. (Fall Meeting 2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2001AGUFM.U51A..02C">«An impact origin of the Earth-Moon system»</a>. Abstract #U51A-02, American Geophysical Union. </li> <li id="cite_note-Halliday-44"><a href="#cite_ref-Halliday_44-0">↑</a> Halliday, A.N.; 2006: The Origin of the Earth; What’s New?, Elements 2(4), p. 205-210. </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/questions/question38.html">Where did the Moon come from?</a> (англ.). starchild.gsfc.nasa.gov. — «When young Earth and this rogue body collided, the energy involved was 100 million times larger than the much later event believed to have wiped out the dinosaurs.»  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6HNPWU4rj?url=http://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/questions/question38.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 14 чэрвеня 2013. Праверана 14 чэрвеня 2013. </li> <li id="cite_note-StarChild-46"><a href="#cite_ref-StarChild_46-0">↑</a> High Energy Astrophysics Science Archive Research Center, HEASARC. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/questions/question38.html">StarChild Question of the Month for October 2001</a> (нявызн.). NASA Goddard Space Flight Center. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/69kxbATF7?url=http://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/questions/question38.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 8 жніўня 2012. Праверана 20 April 2012. </li> <li id="cite_note-Stanley2005-47"><a href="#cite_ref-Stanley2005_47-0">↑</a> <a href="#CITEREFStanley2005">Stanley 2005</a> </li> <li id="cite_note-Liu-48"><a href="#cite_ref-Liu_48-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFLiu1992" class="citation journal cs1">Liu, Lin-Gun (1992). "Chemical composition of the Earth after the giant impact". Earth, Moon and Planets. 57 (2): 85–97. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1992EM&P...57...85L">1992EM&P...57...85L</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007%2FBF00119610">10.1007/BF00119610</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Earth%2C+Moon+and+Planets&rft.atitle=Chemical+composition+of+the+Earth+after+the+giant+impact&rft.volume=57&rft.issue=2&rft.pages=85-97&rft.date=1992&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2FBF00119610&rft_id=info%3Abibcode%2F1992EM%26P...57...85L&rft.aulast=Liu&rft.aufirst=Lin-Gun&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Newsom-49"><a href="#cite_ref-Newsom_49-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFNewsomTaylor1989" class="citation journal cs1">Newsom, Horton E.; Taylor, Stuart Ross (1989). "Geochemical implications of the formation of the Moon by a single giant impact". Nature. 338 (6210): 29–34. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1989Natur.338...29N">1989Natur.338...29N</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038%2F338029a0">10.1038/338029a0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.atitle=Geochemical+implications+of+the+formation+of+the+Moon+by+a+single+giant+impact&rft.volume=338&rft.issue=6210&rft.pages=29-34&rft.date=1989&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2F338029a0&rft_id=info%3Abibcode%2F1989Natur.338...29N&rft.aulast=Newsom&rft.aufirst=Horton+E.&rft.au=Taylor%2C+Stuart+Ross&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Taylor-50"><a href="#cite_ref-Taylor_50-0">↑</a> Taylor, G. Jeffrey. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://solarsystem.nasa.gov/scitech/display.cfm?ST_ID=446">Origin of the Earth and Moon</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). NASA (26 красавіка 2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/69kxiqRQz?url=http://solarsystem.nasa.gov/scitech/display.cfm?ST_ID=446">Архівавана</a> з першакрыніцы 8 жніўня 2012. Праверана 27 сакавіка 2006. </li> <li id="cite_note-Войткевич2-51"><a href="#cite_ref-Войткевич2_51-0">↑</a> Войткевич В. Образование основных оболочек Земли // Происхождение и химическая эволюция Земли / под ред. Л. И. Приходько. — М.: Наука, 1973. — С. 99-108. — 168 с. </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> Charles Frankel, 1996, Volcanoes of the Solar System, Cambridge University Press, pp. 7—8, <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0521477700" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-521-47770-0</a> </li> <li id="cite_note-watersource-53"><a href="#cite_ref-watersource_53-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFMorbidelliChambersLuninePetit2000" class="citation journal cs1">Morbidelli, A.; et al. (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_meteoritics-planetary-science_2000-11_35_6/page/1309">"Source regions and time scales for the delivery of water to Earth"</a>. Meteoritics & Planetary Science. 35 (6): 1309–1320. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2000M&PS...35.1309M">2000M&PS...35.1309M</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111%2Fj.1945-5100.2000.tb01518.x">10.1111/j.1945-5100.2000.tb01518.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Meteoritics+%26+Planetary+Science&rft.atitle=Source+regions+and+time+scales+for+the+delivery+of+water+to+Earth&rft.volume=35&rft.issue=6&rft.pages=1309-1320&rft.date=2000&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1945-5100.2000.tb01518.x&rft_id=info%3Abibcode%2F2000M%26PS...35.1309M&rft.aulast=Morbidelli&rft.aufirst=A.&rft.au=Chambers%2C+J.&rft.au=Lunine%2C+J.+I.&rft.au=Petit%2C+J.+M.&rft.au=Robert%2C+F.&rft.au=Valsecchi%2C+G.+B.&rft.au=Cyr%2C+K.+E.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_meteoritics-planetary-science_2000-11_35_6%2Fpage%2F1309&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Kasting93-54"><a href="#cite_ref-Kasting93_54-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFKasting1993" class="citation journal cs1">Kasting, James F. (1993). "Earth's early atmosphere". Science. 259 (5097): 920–926. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.11536547">10.1126/science.11536547</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11536547">11536547</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Earth%27s+early+atmosphere&rft.volume=259&rft.issue=5097&rft.pages=920-926&rft.date=1993&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.11536547&rft_id=info%3Apmid%2F11536547&rft.aulast=Kasting&rft.aufirst=James+F.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-asp2002-55"><a href="#cite_ref-asp2002_55-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFGuinanRibas2002" class="citation conference cs1">Guinan, E. F.; Ribas, I. (2002). "Our Changing Sun: The Role of Solar Nuclear Evolution and Magnetic Activity on Earth's Atmosphere and Climate". In Benjamin Montesinos, Alvaro Gimenez and Edward F. Guinan (рэд.). ASP Conference Proceedings: The Evolving Sun and its Influence on Planetary Environments. San Francisco: Astronomical Society of the Pacific. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002ASPC..269...85G">2002ASPC..269...85G</a>. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/1-58381-109-5" title="Адмысловае:BookSources/1-58381-109-5"><bdi>1-58381-109-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=conference&rft.atitle=Our+Changing+Sun%3A+The+Role+of+Solar+Nuclear+Evolution+and+Magnetic+Activity+on+Earth%27s+Atmosphere+and+Climate&rft.btitle=ASP+Conference+Proceedings%3A+The+Evolving+Sun+and+its+Influence+on+Planetary+Environments&rft.place=San+Francisco&rft.pub=Astronomical+Society+of+the+Pacific&rft.date=2002&rft_id=info%3Abibcode%2F2002ASPC..269...85G&rft.isbn=1-58381-109-5&rft.aulast=Guinan&rft.aufirst=E.+F.&rft.au=Ribas%2C+I.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-physorg20100304-56"><a href="#cite_ref-physorg20100304_56-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFStaff2010" class="citation news cs1">Staff (March 4, 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physorg.com/news186922627.html">"Oldest measurement of Earth's magnetic field reveals battle between Sun and Earth for our atmosphere"</a>. Physorg.news. Праверана 2010-03-27.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Physorg.news&rft.atitle=Oldest+measurement+of+Earth%27s+magnetic+field+reveals+battle+between+Sun+and+Earth+for+our+atmosphere&rft.date=2010-03-04&rft.au=Staff&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physorg.com%2Fnews186922627.html&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFMurphy,_J._B.;_Nance,_R._D.1965" class="citation journal cs1">Murphy, J. B.; Nance, R. D. (1965). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100928185336/http://www.americanscientist.org/issues/feature/2004/4/how-do-supercontinents-assemble">"How do supercontinents assemble?"</a>. American Scientist. 92: 324–33. Архівавана з <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.americanscientist.org/issues/feature/2004/4/how-do-supercontinents-assemble">арыгінала</a> 28 верасня 2010. Праверана 2007-03-05.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=American+Scientist&rft.atitle=How+do+supercontinents+assemble%3F&rft.volume=92&rft.pages=324-33&rft.date=1965&rft.au=Murphy%2C+J.+B.%3B+Nance%2C+R.+D.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.americanscientist.org%2Fissues%2Ffeature%2F2004%2F4%2Fhow-do-supercontinents-assemble&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-БСЭ3-58">↑ <a href="#cite_ref-БСЭ3_58-0">а</a> <a href="#cite_ref-БСЭ3_58-1">б</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Геохронология/">Зямля</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFFutuyma2005" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Douglas_J._Futuyma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Douglas J. Futuyma (няма такой старонкі)">Futuyma, Douglas J.</a> (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/evolution0000futu">Evolution</a>. Sunderland, Massachusetts: Sinuer Associates, Inc. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-87893-187-2" title="Адмысловае:BookSources/0-87893-187-2"><bdi>0-87893-187-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Evolution&rft.place=Sunderland%2C+Massachusetts&rft.pub=Sinuer+Associates%2C+Inc&rft.date=2005&rft.isbn=0-87893-187-2&rft.aulast=Futuyma&rft.aufirst=Douglas+J.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fevolution0000futu&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFDoolittle2000" class="citation cs2">Doolittle, W. F. (2000), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.icb.ufmg.br/labs/lbem/aulas/grad/evol/treeoflife-complexcells.pdf">"Uprooting the tree of life"</a> (PDF), Scientific American, 282 (6): 90–95, <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038%2Fscientificamerican0200-90">10.1038/scientificamerican0200-90</a>, <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10710791">10710791</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Scientific+American&rft.atitle=Uprooting+the+tree+of+life&rft.volume=282&rft.issue=6&rft.pages=90-95&rft.date=2000&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fscientificamerican0200-90&rft_id=info%3Apmid%2F10710791&rft.aulast=Doolittle&rft.aufirst=W.+F.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.icb.ufmg.br%2Flabs%2Flbem%2Faulas%2Fgrad%2Fevol%2Ftreeoflife-complexcells.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFGlansdorffXuLabedan2008" class="citation journal cs1">Glansdorff, N.; Xu, Y; Labedan, B. (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2478661">"The Last Universal Common Ancestor: Emergence, constitution and genetic legacy of an elusive forerunner"</a>. Biology Direct. 3: 29. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1186%2F1745-6150-3-29">10.1186/1745-6150-3-29</a>. <a href="/w/index.php?title=PMC_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="PMC (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2478661">2478661</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18613974">18613974</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Biology+Direct&rft.atitle=The+Last+Universal+Common+Ancestor%3A+Emergence%2C+constitution+and+genetic+legacy+of+an+elusive+forerunner&rft.volume=3&rft.pages=29&rft.date=2008&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC2478661%23id-name%3DPMC&rft_id=info%3Apmid%2F18613974&rft_id=info%3Adoi%2F10.1186%2F1745-6150-3-29&rft.aulast=Glansdorff&rft.aufirst=N.&rft.au=Xu%2C+Y&rft.au=Labedan%2C+B.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC2478661&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: непазначаны свабодны DOI (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D0%BD%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B_DOI" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: непазначаны свабодны DOI">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-Anabar2007-62">↑ <a href="#cite_ref-Anabar2007_62-0">а</a> <a href="#cite_ref-Anabar2007_62-1">б</a> Ariel D. Anbar, Yun Duan1, Timothy W. Lyons, Gail L. Arnold, Brian Kendall, Robert A. Creaser, Alan J. Kaufman, Gwyneth W. Gordon, Clinton Scott, Jessica Garvin и Roger Buick A Whiff of Oxygen Before the Great Oxidation Event?(англ.) // Science. — 2007. — Т. 317. — № 5846. — С. 1903-1906. — <a href="/wiki/%D0%9B%D1%96%D1%87%D0%B1%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%B0%D0%B1%E2%80%99%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0" title="Лічбавы ідэнтыфікатар аб’екта">DOI</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1126%2Fscience.1140325">10.1126/science.1140325</a> (Праверана 10 студзеня 2012) </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFBerkner,_L._V.;_Marshall,_L._C.1965" class="citation journal cs1">Berkner, L. V.; Marshall, L. C. (1965). "On the Origin and Rise of Oxygen Concentration in the Earth's Atmosphere". Journal of Atmospheric Sciences. 22 (3): 225–261. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1965JAtS...22..225B">1965JAtS...22..225B</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1175%2F1520-0469%281965%29022%3C0225%3AOTOARO%3E2.0.CO%3B2">10.1175/1520-0469(1965)022<0225:OTOARO>2.0.CO;2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Atmospheric+Sciences&rft.atitle=On+the+Origin+and+Rise+of+Oxygen+Concentration+in+the+Earth%27s+Atmosphere&rft.volume=22&rft.issue=3&rft.pages=225-261&rft.date=1965&rft_id=info%3Adoi%2F10.1175%2F1520-0469%281965%29022%3C0225%3AOTOARO%3E2.0.CO%3B2&rft_id=info%3Abibcode%2F1965JAtS...22..225B&rft.au=Berkner%2C+L.+V.%3B+Marshall%2C+L.+C.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://iscience.ru/2010/07/01/obnaruzheny-samye-drevnie-mnogokletochnye/">Обнаружены самые древние многоклеточные</a> (нявызн.). BBC News. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EKsbRZtV?url=http://iscience.ru/2010/07/01/obnaruzheny-samye-drevnie-mnogokletochnye/">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 лютага 2013. Праверана 1 лютага 2013. </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> Burton, Kathleen. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html">Astrobiologists Find Evidence of Early Life on Land</a> (нявызн.). NASA (29 лістапада 2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EZguMg?url=http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2000/00_79AR.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 5 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFKirschvink1992" class="citation book cs1">Kirschvink, J. L. (1992). Schopf, J.W.; Klein, C. (рэд-ры). The Proterozoic Biosphere: A Multidisciplinary Study. Cambridge University Press. pp. 51–52. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0521366151" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-521-36615-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Proterozoic+Biosphere%3A+A+Multidisciplinary+Study&rft.pages=51-52&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1992&rft.aulast=Kirschvink&rft.aufirst=J.+L.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> «The oldest fossils reveal evolution of non-vascular plants by the middle to late Ordovician Period (~450-440 m.y.a.) on the basis of fossil spores» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html">Transition of plants to land</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131102055109/http://www.clas.ufl.edu/users/pciesiel/gly3150/plant.html">Архівавана</a> 2 лістапада 2013. </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ucmp.berkeley.edu/phyla/metazoafr.html">Metazoa: Fossil Record</a> (нявызн.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/69KoGSlLH?url=http://www.ucmp.berkeley.edu/phyla/metazoafr.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 ліпеня 2012. Праверана 28 верасня 2014. </li> <li id="cite_note-Shu_et_al._1999-69"><a href="#cite_ref-Shu_et_al._1999_69-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFShuLuoConway_MorrisZhang1999" class="citation journal cs1">Shu; Luo, H-L.; Conway Morris, S.; Zhang, X-L.; Hu, S-X.; Chen, L.; Han, J.; Zhu, M.; Li, Y.; et al. (November 4, 1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_nature-uk_1999-11-04_402_6757/page/42">"Lower Cambrian vertebrates from south China"</a>. Nature. 402 (6757): 42–46. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1999Natur.402...42S">1999Natur.402...42S</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038%2F46965">10.1038/46965</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.atitle=Lower+Cambrian+vertebrates+from+south+China&rft.volume=402&rft.issue=6757&rft.pages=42-46&rft.date=1999-11-04&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2F46965&rft_id=info%3Abibcode%2F1999Natur.402...42S&rft.au=Shu&rft.au=Luo%2C+H-L.&rft.au=Conway+Morris%2C+S.&rft.au=Zhang%2C+X-L.&rft.au=Hu%2C+S-X.&rft.au=Chen%2C+L.&rft.au=Han%2C+J.&rft.au=Zhu%2C+M.&rft.au=Li%2C+Y.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_nature-uk_1999-11-04_402_6757%2Fpage%2F42&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFRaup,_D._M.;_Sepkoski,_J._J.1982" class="citation journal cs1">Raup, D. M.; Sepkoski, J. J. (1982). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1982Sci...215.1501R">"Mass Extinctions in the Marine Fossil Record"</a>. Science. 215 (4539): 1501–1503. Праверана 2007-03-05.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Mass+Extinctions+in+the+Marine+Fossil+Record&rft.volume=215&rft.issue=4539&rft.pages=1501-1503&rft.date=1982&rft.au=Raup%2C+D.+M.%3B+Sepkoski%2C+J.+J.&rft_id=http%3A%2F%2Fadsabs.harvard.edu%2Fabs%2F1982Sci...215.1501R&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-Benton-71"><a href="#cite_ref-Benton_71-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFBenton_M._J.2005" class="citation book cs1">Benton M. J. (2005). When Life Nearly Died: The Greatest Mass Extinction of All Time. Thames & Hudson. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/978-0500285732" title="Адмысловае:BookSources/978-0500285732"><bdi>978-0500285732</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=When+Life+Nearly+Died%3A+The+Greatest+Mass+Extinction+of+All+Time&rft.pub=Thames+%26+Hudson&rft.date=2005&rft.isbn=978-0500285732&rft.au=Benton+M.+J.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> Barry, Patrick L.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://science.nasa.gov/headlines/y2002/28jan_extinction.htm">The Great Dying</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). Science@NASA. Science and Technology Directorate, Marshall Space Flight Center, NASA (28 студзеня 2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/65VDZYtgt?url=http://science.nasa.gov/science-news/science-at-nasa/2002/28jan_extinction/">Архівавана</a> з першакрыніцы 16 лютага 2012. Праверана March 26, 2009. </li> <li id="cite_note-TannerLucas-73"><a href="#cite_ref-TannerLucas_73-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFTanner_L.H.,_Lucas_S.G._&_Chapman_M.G.2004" class="citation journal cs1">Tanner L.H., Lucas S.G. & Chapman M.G. (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071025225841/http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf">"Assessing the record and causes of Late Triassic extinctions"</a> (PDF). Earth-Science Reviews. 65 (1–2): 103–139. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2004ESRv...65..103T">2004ESRv...65..103T</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016%2FS0012-8252%2803%2900082-5">10.1016/S0012-8252(03)00082-5</a>. Архівавана з <a rel="nofollow" class="external text" href="http://nmnaturalhistory.org/pdf_files/TJB.pdf">арыгінала</a> (PDF) 25 кастрычніка 2007. Праверана 2007-10-22.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Earth-Science+Reviews&rft.atitle=Assessing+the+record+and+causes+of+Late+Triassic+extinctions&rft.volume=65&rft.issue=1%E2%80%932&rft.pages=103-139&rft.date=2004&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0012-8252%2803%2900082-5&rft_id=info%3Abibcode%2F2004ESRv...65..103T&rft.au=Tanner+L.H.%2C+Lucas+S.G.+%26+Chapman+M.G.&rft_id=http%3A%2F%2Fnmnaturalhistory.org%2Fpdf_files%2FTJB.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-BentonVertebratePaleontology-74"><a href="#cite_ref-BentonVertebratePaleontology_74-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFBenton,_M.J.2004" class="citation book cs1">Benton, M.J. (2004). Vertebrate Paleontology. Blackwell Publishers. xii-452. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-632-05614-2" title="Адмысловае:BookSources/0-632-05614-2"><bdi>0-632-05614-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Vertebrate+Paleontology&rft.pages=xii-452&rft.pub=Blackwell+Publishers&rft.date=2004&rft.isbn=0-632-05614-2&rft.au=Benton%2C+M.J.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFFastovsky_D.E.,_Sheehan_P.M.2005" class="citation journal cs1">Fastovsky D.E., Sheehan P.M. (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gsajournals.org/perlserv/?request=get-document&doi=10.1130%2F1052-5173%282005%29015%3C4%3ATEOTDI%3E2.0.CO%3B2">"The extinction of the dinosaurs in North America"</a>. GSA Today. 15 (3): 4–10. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1130%2F1052-5173%282005%29015%3C4%3ATEOTDI%3E2.0.CO%3B2">10.1130/1052-5173(2005)015<4:TEOTDI>2.0.CO;2</a>. Праверана 2007-05-18.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=GSA+Today&rft.atitle=The+extinction+of+the+dinosaurs+in+North+America&rft.volume=15&rft.issue=3&rft.pages=4-10&rft.date=2005&rft_id=info%3Adoi%2F10.1130%2F1052-5173%282005%29015%3C4%3ATEOTDI%3E2.0.CO%3B2&rft.au=Fastovsky+D.E.%2C+Sheehan+P.M.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gsajournals.org%2Fperlserv%2F%3Frequest%3Dget-document%26doi%3D10.1130%252F1052-5173%25282005%2529015%253C4%253ATEOTDI%253E2.0.CO%253B2&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> Gregory S. Paul. Летучие динозавры = Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds. — Princeton: Princeton University Press, 2006. — 272 с. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9780691128276" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-691-12827-6</a>. </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFGould1994" class="citation journal cs1">Gould, Stephan J. (October 1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://brembs.net/gould.html">"The Evolution of Life on Earth"</a>. Scientific American. Праверана 2007-03-05.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Scientific+American&rft.atitle=The+Evolution+of+Life+on+Earth&rft.date=1994-10&rft.aulast=Gould&rft.aufirst=Stephan+J.&rft_id=http%3A%2F%2Fbrembs.net%2Fgould.html&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFWilkinson,_B._H.;_McElroy,_B._J.2007" class="citation journal cs1">Wilkinson, B. H.; McElroy, B. J. (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://bulletin.geoscienceworld.org/cgi/content/abstract/119/1-2/140">"The impact of humans on continental erosion and sedimentation"</a>. Bulletin of the Geological Society of America. 119 (1–2): 140–156. Праверана 2007-04-22.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Bulletin+of+the+Geological+Society+of+America&rft.atitle=The+impact+of+humans+on+continental+erosion+and+sedimentation&rft.volume=119&rft.issue=1%E2%80%932&rft.pages=140-156&rft.date=2007&rft.au=Wilkinson%2C+B.+H.%3B+McElroy%2C+B.+J.&rft_id=http%3A%2F%2Fbulletin.geoscienceworld.org%2Fcgi%2Fcontent%2Fabstract%2F119%2F1-2%2F140&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm">Paleoclimatology — The Study of Ancient Climates</a> (нявызн.). Page Paleontology Science Center. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EaUwHQ?url=http://www.lakepowell.net/sciencecenter/paleoclimate.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 2 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-stern20011125-80"><a href="#cite_ref-stern20011125_80-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?/archives/147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html">Planetary Magnetism</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). NASA (25 лістапада 2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EKxiMn9g?url=http://astrogeology.usgs.gov/HotTopics/index.php?%2Farchives%2F147-Names-for-the-Columbia-astronauts-provisionally-approved.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 лютага 2013. Праверана 1 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-science288_5473_2002-81"><a href="#cite_ref-science288_5473_2002_81-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFTackley2000" class="citation journal cs1">Tackley, Paul J. (2000-06-16). "Mantle Convection and Plate Tectonics: Toward an Integrated Physical and Chemical Theory". Science. 288 (5473): 2002–2007. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2000Sci...288.2002T">2000Sci...288.2002T</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.288.5473.2002">10.1126/science.288.5473.2002</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10856206">10856206</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Mantle+Convection+and+Plate+Tectonics%3A+Toward+an+Integrated+Physical+and+Chemical+Theory&rft.volume=288&rft.issue=5473&rft.pages=2002-2007&rft.date=2000-06-16&rft_id=info%3Apmid%2F10856206&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.288.5473.2002&rft_id=info%3Abibcode%2F2000Sci...288.2002T&rft.aulast=Tackley&rft.aufirst=Paul+J.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://bse.sci-lib.com/article078707.html">Мохоровичича поверхность</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-BSE_Lito-83">↑ <a href="#cite_ref-BSE_Lito_83-0">а</a> <a href="#cite_ref-BSE_Lito_83-1">б</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Литосфера/">Зямля</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gatchina3000.ru/great-soviet-encyclopedia/bse/077/816.htm">Астеносфера</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Ядро%20Земли/">Ядро Земли</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-Tanimoto_1995-86">↑ <a href="#cite_ref-Tanimoto_1995_86-0">а</a> <a href="#cite_ref-Tanimoto_1995_86-1">б</a> Tanimoto, Toshiro. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.agu.org/books/rf/v001/RF001p0214/RF001p0214.pdf">Crustal Structure of the Earth</a> // <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=aqjU_NHyre4C">Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants</a> / Thomas J. Ahrens. — Washington, DC: <a href="/w/index.php?title=American_Geophysical_Union&action=edit&redlink=1" class="new" title="American Geophysical Union (няма такой старонкі)">American Geophysical Union</a>, 1995. — P. 214–224. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0875908519" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-87590-851-9</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061016194153/http://www.agu.org/reference/gephys/15_tanimoto.pdf">Архівавана</a> 16 кастрычніка 2006. </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFMonnereauCalvetMargerinSouriau2010" class="citation journal cs1">Monnereau, Marc; Calvet, Marie; Margerin, Ludovic; Souriau, Annie (May 21, 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_science_2010-05-21_328_5981/page/1014">"Lopsided Growth of Earth's Inner Core"</a>. Science. 328 (5981): 1014–1017. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.1186212">10.1126/science.1186212</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20395477">20395477</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Lopsided+Growth+of+Earth%27s+Inner+Core&rft.volume=328&rft.issue=5981&rft.pages=1014-1017&rft.date=2010-05-21&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.1186212&rft_id=info%3Apmid%2F20395477&rft.aulast=Monnereau&rft.aufirst=Marc&rft.au=Calvet%2C+Marie&rft.au=Margerin%2C+Ludovic&rft.au=Souriau%2C+Annie&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_science_2010-05-21_328_5981%2Fpage%2F1014&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=9428163">The 'Highest' Spot on Earth</a> (нявызн.). Npr.org (7 красавіка 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EKscr9Tt?url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=9428163">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 лютага 2013. Праверана 31 ліпеня 2012. </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> Milbert, D. G.; Smith, D. A.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html">Converting GPS Height into NAVD88 Elevation with the GEOID96 Geoid Height Model</a> (нявызн.). National Geodetic Survey, NOAA. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617Ebe39R?url=http://www.ngs.noaa.gov/PUBS_LIB/gislis96.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 07.03.2007. </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> Mohr, P.J.; Taylor, B.N.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://physics.nist.gov/cuu/Units/meter.html">Unit of length (meter)</a> (нявызн.). NIST Reference on Constants, Units, and Uncertainty. NIST Physics Laboratory (22 кастрычніка 2024). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EcAGNT?url=http://physics.nist.gov/cuu/Units/meter.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 23 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-ngdc2006-91">↑ <a href="#cite_ref-ngdc2006_91-0">а</a> <a href="#cite_ref-ngdc2006_91-1">б</a> Sandwell, D. T.; Smith, W. H. F.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML">Exploring the Ocean Basins with Satellite Altimeter Data</a> (нявызн.). NOAA/NGDC (7 ліпеня 2026). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EcbhDm?url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/bathymetry/predicted/explore.HTML">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 21 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-multiple-92"><a href="#cite_ref-multiple_92-0">↑</a> РИА Новости. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://eco.ria.ru/discovery/20120208/560335759.html">«Ученые обнаружили горы на дне Марианской впадины»</a> (нявызн.) (8 лютага 2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/684CghKIQ?url=http://eco.ria.ru/discovery/20120208/560335759.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 31 мая 2012. Праверана 10 лютага 2012. </li> <li id="cite_note-ps20_5_16-93"><a href="#cite_ref-ps20_5_16_93-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFSenne2000" class="citation journal cs1">Senne, Joseph H. (2000). "Did Edmund Hillary Climb the Wrong Mountain". Professional Surveyor. 20 (5): 16–21.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Professional+Surveyor&rft.atitle=Did+Edmund+Hillary+Climb+the+Wrong+Mountain&rft.volume=20&rft.issue=5&rft.pages=16-21&rft.date=2000&rft.aulast=Senne&rft.aufirst=Joseph+H.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-lancet365_9462_831-94"><a href="#cite_ref-lancet365_9462_831_94-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFSharp2005" class="citation journal cs1">Sharp, David (2005-03-05). "Chimborazo and the old kilogram". The Lancet. 365 (9462): 831–832. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016%2FS0140-6736%2805%2971021-7">10.1016/S0140-6736(05)71021-7</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15752514">15752514</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Lancet&rft.atitle=Chimborazo+and+the+old+kilogram&rft.volume=365&rft.issue=9462&rft.pages=831-832&rft.date=2005-03-05&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0140-6736%2805%2971021-7&rft_id=info%3Apmid%2F15752514&rft.aulast=Sharp&rft.aufirst=David&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-tall_tales-95"><a href="#cite_ref-tall_tales_95-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.abc.net.au/science/k2/moments/s1086384.htm">Tall Tales about Highest Peaks</a> (нявызн.). Australian Broadcasting Corporation. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EKxJij5u?url=http://www.abc.net.au/science/articles/2004/04/16/1086384.htm?site=science%2Fgreatmomentsinscience">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 лютага 2013. Праверана 29 снежня 2008. </li> <li id="cite_note-brown_mussett1981-96"><a href="#cite_ref-brown_mussett1981_96-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFBrownMussett1981" class="citation book cs1">Brown, Geoff C.; Mussett, Alan E. (1981). The Inaccessible Earth (2nd ed.). Taylor & Francis. p. 166. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-04-550028-2" title="Адмысловае:BookSources/0-04-550028-2"><bdi>0-04-550028-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Inaccessible+Earth&rft.pages=166&rft.edition=2nd&rft.pub=Taylor+%26+Francis&rft.date=1981&rft.isbn=0-04-550028-2&rft.aulast=Brown&rft.aufirst=Geoff+C.&rft.au=Mussett%2C+Alan+E.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> Note: After Ronov and Yaroshevsky (1969). </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> Drew Weisenberger. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://education.jlab.org/qa/mathatom_05.html">How many atoms are there in the world?</a> (англ.). Jefferson Lab. Праверана 6 лютага 2013. </li> <li id="cite_note-Morgan1980-98">↑ <a href="#cite_ref-Morgan1980_98-0">а</a> <a href="#cite_ref-Morgan1980_98-1">б</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFMorgan,_J._W.;_Anders,_E.1980" class="citation journal cs1">Morgan, J. W.; Anders, E. (1980). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20130718075202/http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422">"Chemical composition of Earth, Venus, and Mercury"</a>. Proceedings of the National Academy of Science. 71 (12): 6973–6977. Архівавана з <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=350422">арыгінала</a> 18 ліпеня 2013. Праверана 2007-02-04.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Proceedings+of+the+National+Academy+of+Science&rft.atitle=Chemical+composition+of+Earth%2C+Venus%2C+and+Mercury&rft.volume=71&rft.issue=12&rft.pages=6973-6977&rft.date=1980&rft.au=Morgan%2C+J.+W.%3B+Anders%2C+E.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pubmedcentral.nih.gov%2Farticlerender.fcgi%3Fartid%3D350422&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-turcotte-99"><a href="#cite_ref-turcotte_99-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFTurcotteSchubert2002" class="citation book cs1">Turcotte, D. L.; Schubert, G. (2002). "4". <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/geodynamics00dltu">Geodynamics</a> (2 ed.). Cambridge, England, UK: Cambridge University Press. pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/geodynamics00dltu/page/n150">136</a>–137. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/978-0-521-66624-4" title="Адмысловае:BookSources/978-0-521-66624-4"><bdi>978-0-521-66624-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=4&rft.btitle=Geodynamics&rft.place=Cambridge%2C+England%2C+UK&rft.pages=136-137&rft.edition=2&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2002&rft.isbn=978-0-521-66624-4&rft.aulast=Turcotte&rft.aufirst=D.+L.&rft.au=Schubert%2C+G.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgeodynamics00dltu&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-sanders20031210-100"><a href="#cite_ref-sanders20031210_100-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFSanders2003" class="citation news cs1">Sanders, Robert (2003-12-10). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2003/12/10_heat.shtml">"Radioactive potassium may be major heat source in Earth's core"</a>. UC Berkeley News. Праверана 2007-02-28.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Radioactive+potassium+may+be+major+heat+source+in+Earth%27s+core&rft.date=2003-12-10&rft.aulast=Sanders&rft.aufirst=Robert&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.berkeley.edu%2Fnews%2Fmedia%2Freleases%2F2003%2F12%2F10_heat.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-berkeley-101">↑ <a href="#cite_ref-berkeley_101-0">а</a> <a href="#cite_ref-berkeley_101-1">б</a> Robert Sanders. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2003/12/10_heat.shtml">Radioactive potassium may be major heat source in Earth's core</a> (англ.). UC Berkeley News (10 снежня 2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6I7EcoOiJ?url=http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2003/12/10_heat.shtml">Архівавана</a> з першакрыніцы 14 ліпеня 2013. Праверана 14 ліпеня 2013. </li> <li id="cite_note-Alfe_2002-102">↑ <a href="#cite_ref-Alfe_2002_102-0">а</a> <a href="#cite_ref-Alfe_2002_102-1">б</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFAlfè,_D.;_Gillan,_M._J.;_Vocadlo,_L.;_Brodholt,_J;_Price,_G._D.2002" class="citation journal cs1">Alfè, D.; Gillan, M. J.; Vocadlo, L.; Brodholt, J; Price, G. D. (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090930142841/http://chianti.geol.ucl.ac.uk/~dario/pubblicazioni/PTRSA2002.pdf">"The ab initio simulation of the Earth's core"</a> (PDF). Philosophical Transaction of the Royal Society of London. 360 (1795): 1227–1244. Архівавана з <a rel="nofollow" class="external text" href="http://chianti.geol.ucl.ac.uk/~dario/pubblicazioni/PTRSA2002.pdf">арыгінала</a> (PDF) 30 верасня 2009. Праверана 28 верасня 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Philosophical+Transaction+of+the+Royal+Society+of+London&rft.atitle=The+ab+initio+simulation+of+the+Earth%27s+core&rft.volume=360&rft.issue=1795&rft.pages=1227-1244&rft.date=2002&rft.au=Alf%C3%A8%2C+D.%3B+Gillan%2C+M.+J.%3B+Vocadlo%2C+L.%3B+Brodholt%2C+J%3B+Price%2C+G.+D.&rft_id=http%3A%2F%2Fchianti.geol.ucl.ac.uk%2F~dario%2Fpubblicazioni%2FPTRSA2002.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-Richards_1989-103">↑ <a href="#cite_ref-Richards_1989_103-0">а</a> <a href="#cite_ref-Richards_1989_103-1">б</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFRichards,_M._A.;_Duncan,_R._A.;_Courtillot,_V._E.1989" class="citation journal cs1">Richards, M. A.; Duncan, R. A.; Courtillot, V. E. (1989). "Flood Basalts and Hot-Spot Tracks: Plume Heads and Tails". Science. 246 (4926): 103–107. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1989Sci...246..103R">1989Sci...246..103R</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.246.4926.103">10.1126/science.246.4926.103</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17837768">17837768</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Flood+Basalts+and+Hot-Spot+Tracks%3A+Plume+Heads+and+Tails&rft.volume=246&rft.issue=4926&rft.pages=103-107&rft.date=1989&rft_id=info%3Apmid%2F17837768&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.246.4926.103&rft_id=info%3Abibcode%2F1989Sci...246..103R&rft.au=Richards%2C+M.+A.%3B+Duncan%2C+R.+A.%3B+Courtillot%2C+V.+E.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-jg31_3_267-104"><a href="#cite_ref-jg31_3_267_104-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFPollackHurterJohnson1993" class="citation journal cs1">Pollack, Henry N.; Hurter, Suzanne J.; Johnson, Jeffrey R. (August 1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.agu.org/journals/ABS/1993/93RG01249.shtml">"Heat flow from the Earth's interior: Analysis of the global data set"</a>. Reviews of Geophysics. 31 (3): 267–280. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1993RvGeo..31..267P">1993RvGeo..31..267P</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1029%2F93RG01249">10.1029/93RG01249</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Reviews+of+Geophysics&rft.atitle=Heat+flow+from+the+Earth%27s+interior%3A+Analysis+of+the+global+data+set&rft.volume=31&rft.issue=3&rft.pages=267-280&rft.date=1993-08&rft_id=info%3Adoi%2F10.1029%2F93RG01249&rft_id=info%3Abibcode%2F1993RvGeo..31..267P&rft.aulast=Pollack&rft.aufirst=Henry+N.&rft.au=Hurter%2C+Suzanne+J.&rft.au=Johnson%2C+Jeffrey+R.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.agu.org%2Fjournals%2FABS%2F1993%2F93RG01249.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-heat_loss-105"><a href="#cite_ref-heat_loss_105-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFSclaterParsonsJaupart1981" class="citation journal cs1">Sclater, John G; Parsons, Barry; Jaupart, Claude (1981). "Oceans and Continents: Similarities and Differences in the Mechanisms of Heat Loss". Journal of Geophysical Research. 86 (B12): 11535. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1981JGR....8611535S">1981JGR....8611535S</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1029%2FJB086iB12p11535">10.1029/JB086iB12p11535</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Geophysical+Research&rft.atitle=Oceans+and+Continents%3A+Similarities+and+Differences+in+the+Mechanisms+of+Heat+Loss&rft.volume=86&rft.issue=B12&rft.pages=11535&rft.date=1981&rft_id=info%3Adoi%2F10.1029%2FJB086iB12p11535&rft_id=info%3Abibcode%2F1981JGR....8611535S&rft.aulast=Sclater&rft.aufirst=John+G&rft.au=Parsons%2C+Barry&rft.au=Jaupart%2C+Claude&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.geolsoc.org.uk/template.cfm?name=lithosphere">Crust and Lithosphere</a> (нявызн.). Plate Tectonics & Structural Geology. The Geological Survey (27 лютага 2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EfCddO?url=http://www.geolsoc.org.uk/index.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 11 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-БСЭ1-107">↑ <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-0">а</a> <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-1">б</a> <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-2">в</a> <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-3">г</a> <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-4">д</a> <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-5">е</a> <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-6">ё</a> <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-7">ж</a> <a href="#cite_ref-БСЭ1_107-8">з</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Земная%20кора/">Зямля</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-autogenerated3-108"><a href="#cite_ref-autogenerated3_108-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Конрада%20поверхность/">Зямля</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-pnas76_9_4192-109"><a href="#cite_ref-pnas76_9_4192_109-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFJordan1979" class="citation journal cs1">Jordan, T. H. (1979). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC411539">"Structural geology of the Earth's interior"</a>. Proceedings National Academy of Science. 76 (9): 4192–4200. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1979PNAS...76.4192J">1979PNAS...76.4192J</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1073%2Fpnas.76.9.4192">10.1073/pnas.76.9.4192</a>. <a href="/w/index.php?title=PMC_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="PMC (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC411539">411539</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16592703">16592703</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Proceedings+National+Academy+of+Science&rft.atitle=Structural+geology+of+the+Earth%27s+interior&rft.volume=76&rft.issue=9&rft.pages=4192-4200&rft.date=1979&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC411539%23id-name%3DPMC&rft_id=info%3Apmid%2F16592703&rft_id=info%3Adoi%2F10.1073%2Fpnas.76.9.4192&rft_id=info%3Abibcode%2F1979PNAS...76.4192J&rft.aulast=Jordan&rft.aufirst=T.+H.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC411539&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-robertson2001-110"><a href="#cite_ref-robertson2001_110-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubs.usgs.gov/gip/interior/">The Interior of the Earth</a> (нявызн.). USGS (26 ліпеня 2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617Edzj7x?url=http://pubs.usgs.gov/gip/interior/">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 24 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-БСЭ2-111">↑ <a href="#cite_ref-БСЭ2_111-0">а</a> <a href="#cite_ref-БСЭ2_111-1">б</a> <a href="#cite_ref-БСЭ2_111-2">в</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://slovari.yandex.ru/~книги/БСЭ/Мантия%20Земли/">Зямля</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-БСЭ-112">↑ <a href="#cite_ref-БСЭ_112-0">а</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-1">б</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-2">в</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-3">г</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-4">д</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-5">е</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-6">ё</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-7">ж</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-8">з</a> <a href="#cite_ref-БСЭ_112-9">і</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/161924">Зямля</a> — артыкул з БСЭ </li> <li id="cite_note-esrf-113">↑ <a href="#cite_ref-esrf_113-0">а</a> <a href="#cite_ref-esrf_113-1">б</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.esrf.eu/news/general/Earth-Center-Hotter/Earth-Centre-Hotter">The Earth’s Centre is 1000 Degrees Hotter than Previously Thought</a> (нявызн.). European Synchrotron Radiation Facility (26 красавіка 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6HKckNXMF?url=http://www.esrf.eu/news/general/Earth-Center-Hotter/Earth-Centre-Hotter">Архівавана</a> з першакрыніцы 12 чэрвеня 2013. Праверана 12 чэрвеня 2013. </li> <li id="cite_note-114"><a href="#cite_ref-114">↑</a> Brown, W. K.; Wohletz, K. H.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ees1.lanl.gov/Wohletz/SFT-Tectonics.htm">SFT and the Earth's Tectonic Plates</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). Los Alamos National Laboratory (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EeTSRU?url=http://www.ees1.lanl.gov/Wohletz/SFT-Tectonics.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 02.03.2007. </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> Kious, W. J.; Tilling, R. I.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.html">Understanding plate motions</a> (нявызн.). USGS (5 мая 1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EfflQK?url=http://pubs.usgs.gov/gip/dynamic/understanding.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 02.03.2007. </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> Meschede, M.; Udo Barckhausen, U.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www-odp.tamu.edu/publications/170_SR/chap_07/chap_07.htm">Plate Tectonic Evolution of the Cocos-Nazca Spreading Center</a> (нявызн.). Proceedings of the Ocean Drilling Program. Texas A&M University (20 лістапада 2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EgK2LY?url=http://www-odp.tamu.edu/publications/170_SR/chap_07/chap_07.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 2007-04-02 ,2. </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html">GPS Time Series</a> (нявызн.). NASA JPL. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617Egjmvj?url=http://sideshow.jpl.nasa.gov/mbh/series.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 2 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/topo/">Topographic Data and Images</a> (англ.). NOAA National Geophysical Data Center. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EKsdodfb?url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/topo/">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 лютага 2013. Праверана 7 лютага 2013. </li> <li id="cite_note-Pidwirny_2006_7-119">↑ <a href="#cite_ref-Pidwirny_2006_7_119-0">а</a> <a href="#cite_ref-Pidwirny_2006_7_119-1">б</a> Pidwirny, Michael. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html">Fundamentals of Physical Geography (2nd edition)</a> (нявызн.). PhysicalGeography.net (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EhGJ8l?url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/7h.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 19 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> Kring, David A.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lpi.usra.edu/science/kring/epo_web/impact_cratering/intro/index.html">Terrestrial Impact Cratering and Its Environmental Effects</a> (нявызн.). Lunar and Planetary Laboratory. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6DnLVocq1?url=http://www.lpi.usra.edu/science/kring/epo_web/impact_cratering/intro/index.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 19 студзеня 2013. Праверана 22 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> Duennebier, Fred. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.soest.hawaii.edu/GG/ASK/plate-tectonics2.html">Pacific Plate Motion</a> (нявызн.). University of Hawaii (12 жніўня 1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EhrMeG?url=http://www.soest.hawaii.edu/GG/ASK/plate-tectonics2.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 14 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> Mueller, R.D.; Roest, W.R.; Royer, J.-Y.; Gahagan, L.M.; Sclater, J.G.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/fliers/96mgg04.html">Age of the Ocean Floor Poster</a> (нявызн.). NOAA (7 сакавіка 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EiKJ5C?url=http://www.ngdc.noaa.gov/mgg/fliers/96mgg04.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 14 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html">Layers of the Earth</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). Volcano World. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6DnLWg22n?url=http://volcano.oregonstate.edu/vwdocs/vwlessons/plate_tectonics/part1.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 19 студзеня 2013. Праверана 11.03.2007. </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> Jessey, David. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html">Weathering and Sedimentary Rocks</a> (нявызн.). Cal Poly Pomona. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EirdT2?url=http://geology.csupomona.edu/drjessey/class/Gsc101/Weathering.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 20 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm">Minerals</a> (нявызн.). Museum of Natural History, Oregon. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070703170251/http://natural-history.uoregon.edu/Pages/web/mineral.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 3 ліпеня 2007. Праверана 20 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> Cox, Ronadh. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html">Carbonate sediments</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). Williams College (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090405173359/http://madmonster.williams.edu/geos.302/L.08.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 5 красавіка 2009. Праверана 21 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFFAO_Staff1995" class="citation book cs1">FAO Staff (1995). FAO Production Yearbook 1994 (Volume 48 ed.). Rome, Italy: Food and Agriculture Organization of the United Nations. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/92-5-003844-5" title="Адмысловае:BookSources/92-5-003844-5"><bdi>92-5-003844-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=FAO+Production+Yearbook+1994&rft.place=Rome%2C+Italy&rft.edition=Volume+48&rft.pub=Food+and+Agriculture+Organization+of+the+United+Nations&rft.date=1995&rft.isbn=92-5-003844-5&rft.au=FAO+Staff&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-ocean23_2_112-128"><a href="#cite_ref-ocean23_2_112_128-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFCharetteSmith2010" class="citation journal cs1">Charette, Matthew A.; Smith, Walter H. F. (June 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110930134516/http://www.tos.org/oceanography/issues/issue_archive/issue_pdfs/23_2/23-2_charette.pdf">"The Volume of Earth's Ocean"</a> (PDF). Oceanography. 23 (2): 112–114. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.5670%2Foceanog.2010.51">10.5670/oceanog.2010.51</a>. Архівавана з <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tos.org/oceanography/issues/issue_archive/issue_pdfs/23_2/23-2_charette.pdf">арыгінала</a> (PDF) 30 верасня 2011. Праверана 2010-06-04.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Oceanography&rft.atitle=The+Volume+of+Earth%27s+Ocean&rft.volume=23&rft.issue=2&rft.pages=112-114&rft.date=2010-06&rft_id=info%3Adoi%2F10.5670%2Foceanog.2010.51&rft.aulast=Charette&rft.aufirst=Matthew+A.&rft.au=Smith%2C+Walter+H.+F.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tos.org%2Foceanography%2Fissues%2Fissue_archive%2Fissue_pdfs%2F23_2%2F23-2_charette.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-shiklomanov_et_al_1999-130"><a href="#cite_ref-shiklomanov_et_al_1999_130-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/">World Water Resources and their use Beginning of the 21st century Prepared in the Framework of IHP UNESCO</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). State Hydrological Institute, St. Petersburg (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FbsxLE2m?url=http://webworld.unesco.org/water/ihp/db/shiklomanov/">Архівавана</a> з першакрыніцы 3 красавіка 2013. Праверана 10 жніўня 2006. </li> <li id="cite_note-Mullen_2002-131">↑ <a href="#cite_ref-Mullen_2002_131-0">а</a> <a href="#cite_ref-Mullen_2002_131-1">б</a> Leslie Mullen. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astrobio.net/exclusive/223/salt-of-the-early-earth">Salt of the Early Earth</a> (нявызн.). Astrobiology Magazine (11 чэрвеня 2002). — «Liquid water began accumulating on the surface of the Earth about 4 billion years ago, forming the early ocean. Most of the ocean's salts came from volcanic activity or from the cooled igneous rocks that formed the ocean floor.»  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FbswddCT?url=http://www.astrobio.net/exclusive/223/sitemap.php">Архівавана</a> з першакрыніцы 3 красавіка 2013. Праверана 8 красавіка 2014. </li> <li id="cite_note-kennish2001-132"><a href="#cite_ref-kennish2001_132-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFKennish2001" class="citation book cs1">Kennish, Michael J. (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/practicalhandboo0000unse_f2m3">Practical handbook of marine science</a>. Marine science series (3rd ed.). CRC Press. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/practicalhandboo0000unse_f2m3/page/35">35</a>. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-8493-2391-6" title="Адмысловае:BookSources/0-8493-2391-6"><bdi>0-8493-2391-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Practical+handbook+of+marine+science&rft.series=Marine+science+series&rft.pages=35&rft.edition=3rd&rft.pub=CRC+Press&rft.date=2001&rft.isbn=0-8493-2391-6&rft.aulast=Kennish&rft.aufirst=Michael+J.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpracticalhandboo0000unse_f2m3&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-natsci_oxy4-133"><a href="#cite_ref-natsci_oxy4_133-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html">Oceanic Processes</a> (нявызн.). NASA Astrobiology Magazine. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090415082741/http://seis.natsci.csulb.edu/rmorris/oxy/oxy4.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 15 красавіка 2009. Праверана 14 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-michon2006-134"><a href="#cite_ref-michon2006_134-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/Study/HeatBucket/">Earth's Big heat Bucket</a> (нявызн.). NASA Earth Observatory (24 красавіка 2006). Праверана 14 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-sample2005-135"><a href="#cite_ref-sample2005_135-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://science.hq.nasa.gov/oceans/physical/SST.html">Sea Surface Temperature</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). NASA (21 чэрвеня 2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6Fbsy25N9?url=http://science.nasa.gov/earth-science/oceanography/">Архівавана</a> з першакрыніцы 3 красавіка 2013. Праверана 21 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-atmosphere-136"><a href="#cite_ref-atmosphere_136-0">↑</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html">Earth's Atmosphere</a> (нявызн.). NASA (8 кастрычніка 2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EhgRBXL0?url=http://www.nasa.gov/audience/forstudents/9-12/features/912_liftoff_atm.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 25 лютага 2013. Праверана 21 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">↑</a> McGraw-Hill Concise Encyclopedia of Science & Technology. (1984). Troposhere. «It contains about four-fifths of the mass of the whole atmosphere.» </li> <li id="cite_note-АЕС-138"><a href="#cite_ref-АЕС_138-0">↑</a> Земля // Астрономічний енциклопедичний словник / За загальною редакцією І. А. Климишина та А. О. Корсунь. — Львів, 2003. — С. 168. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/966613263X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 966-613-263-X</a>. (укр.) </li> <li id="cite_note-139"><a href="#cite_ref-139">↑</a> Seinfeld, J. H., and S. N. Pandis, (2006), Atmospheric Chemistry and Physics: From Air Pollution to Climate Change 2nd ed, Wiley, New Jersey </li> <li id="cite_note-140"><a href="#cite_ref-140">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://goldbook.iupac.org/M03855.html">Mesosphere</a> (англ.). IUPAC. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EhgPdupa?url=http://goldbook.iupac.org/M03855.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 25 лютага 2013. Праверана 20 лютага 2013. </li> <li id="cite_note-141"><a href="#cite_ref-141">↑</a> Les Cowley. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.atoptics.co.uk/highsky/hmeso.htm">Mesosphere & Mesopause</a> (англ.). Atmospheric Optics. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6DRbDOkR3?url=http://www.atoptics.co.uk/highsky/hmeso.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 5 студзеня 2013. Праверана 31 снежня 2012. </li> <li id="cite_note-archiv-142">↑ <a href="#cite_ref-archiv_142-0">а</a> <a href="#cite_ref-archiv_142-1">б</a> <a href="#cite_ref-archiv_142-2">в</a> <a href="#cite_ref-archiv_142-3">г</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/atmosphere/older/mesosphere.html">Mesosphere</a> (англ.). Atmosphere, Climate & Environment Information ProgGFKDamme. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100701030705/http://www.ace.mmu.ac.uk/eae/atmosphere/older/mesosphere.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 1 ліпеня 2010. Праверана 14 лістапада 2011. </li> <li id="cite_note-МАФ-143"><a href="#cite_ref-МАФ_143-0">↑</a> Sanz Fernández de Córdoba. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fai.org/icare-records/100km-altitude-boundary-for-astronautics">Presentation of the Karman separation line, used as the boundary separating Aeronautics and Astronautics</a> (англ.)(недаступная спасылка). Официальный сайт Международной авиационной федерации. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/618QHms8h?url=http://www.fai.org/astronautics/100km.asp">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 26 чэрвеня 2012. </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1369043/ionosphere-and-magnetosphere">Ionosphere and magnetosphere — Encyclopedia Britannica</a> (нявызн.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FQrxcCbA?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/1369043/ionosphere-and-magnetosphere">Архівавана</a> з першакрыніцы 27 сакавіка 2013. Праверана 27 сакавіка 2013. </li> <li id="cite_note-aes-145"><a href="#cite_ref-aes_145-0">↑</a> Екзосфера // Астрономічний енциклопедичний словник / За загальною редакцією І. А. Климишина та А. О. Корсунь. — Львів, 2003. — С. 148. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/966613263X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 966-613-263-X</a>. (укр.) </li> <li id="cite_note-jas31_4_1118-146"><a href="#cite_ref-jas31_4_1118_146-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFLiuDonahue1974" class="citation journal cs1">Liu, S. C.; Donahue, T. M. (1974). "The Aeronomy of Hydrogen in the Atmosphere of the Earth". Journal of Atmospheric Sciences. 31 (4): 1118–1136. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1974JAtS...31.1118L">1974JAtS...31.1118L</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1175%2F1520-0469%281974%29031%3C1118%3ATAOHIT%3E2.0.CO%3B2">10.1175/1520-0469(1974)031<1118:TAOHIT>2.0.CO;2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Atmospheric+Sciences&rft.atitle=The+Aeronomy+of+Hydrogen+in+the+Atmosphere+of+the+Earth&rft.volume=31&rft.issue=4&rft.pages=1118-1136&rft.date=1974&rft_id=info%3Adoi%2F10.1175%2F1520-0469%281974%29031%3C1118%3ATAOHIT%3E2.0.CO%3B2&rft_id=info%3Abibcode%2F1974JAtS...31.1118L&rft.aulast=Liu&rft.aufirst=S.+C.&rft.au=Donahue%2C+T.+M.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-sci293_5531_839-147"><a href="#cite_ref-sci293_5531_839_147-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFCatlingZahnleMcKay2001" class="citation journal cs1">Catling, David C.; Zahnle, Kevin J.; McKay, Christopher P. (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sciencemag.org/cgi/content/full/293/5531/839">"Biogenic Methane, Hydrogen Escape, and the Irreversible Oxidation of Early Earth"</a>. Science. 293 (5531): 839–843. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2001Sci...293..839C">2001Sci...293..839C</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.1061976">10.1126/science.1061976</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11486082">11486082</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Biogenic+Methane%2C+Hydrogen+Escape%2C+and+the+Irreversible+Oxidation+of+Early+Earth&rft.volume=293&rft.issue=5531&rft.pages=839-843&rft.date=2001&rft_id=info%3Apmid%2F11486082&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.1061976&rft_id=info%3Abibcode%2F2001Sci...293..839C&rft.aulast=Catling&rft.aufirst=David+C.&rft.au=Zahnle%2C+Kevin+J.&rft.au=McKay%2C+Christopher+P.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencemag.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F293%2F5531%2F839&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-abedon1997-148"><a href="#cite_ref-abedon1997_148-0">↑</a> Abedon Stephen T.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm">History of Earth</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). Ohio State University (31 сакавіка 1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6F17z629O?url=http://www.mansfield.ohio-state.edu/~sabedon/biol1010.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 сакавіка 2013. Праверана 19 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-arwps4_265-149"><a href="#cite_ref-arwps4_265_149-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFHuntenDonahue1976" class="citation journal cs1">Hunten, D. M.; Donahue, T. M (1976). "Hydrogen loss from the terrestrial planets". Annual review of earth and planetary sciences. 4 (1): 265–292. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1976AREPS...4..265H">1976AREPS...4..265H</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1146%2Fannurev.ea.04.050176.001405">10.1146/annurev.ea.04.050176.001405</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Annual+review+of+earth+and+planetary+sciences&rft.atitle=Hydrogen+loss+from+the+terrestrial+planets&rft.volume=4&rft.issue=1&rft.pages=265-292&rft.date=1976&rft_id=info%3Adoi%2F10.1146%2Fannurev.ea.04.050176.001405&rft_id=info%3Abibcode%2F1976AREPS...4..265H&rft.aulast=Hunten&rft.aufirst=D.+M.&rft.au=Donahue%2C+T.+M&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Gribbin-150"><a href="#cite_ref-Gribbin_150-0">↑</a> Gribbin, John Science. A History (1543—2001). — L.: Penguin Books, 2003. — 648 с. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9780140297416" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-140-29741-6</a>. </li> <li id="cite_note-moran2005-151">↑ <a href="#cite_ref-moran2005_151-0">а</a> <a href="#cite_ref-moran2005_151-1">б</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/worldbook/weather_worldbook.html">Weather</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). World Book Online Reference Center. NASA/World Book, Inc (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6F17zYBBn?url=http://www.nasa.gov/topics/nasalife/features/worldbook.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 сакавіка 2013. Праверана 17 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-berger2002-152">↑ <a href="#cite_ref-berger2002_152-0">а</a> <a href="#cite_ref-berger2002_152-1">б</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://earthguide.ucsd.edu/virtualmuseum/climatechange1/cc1syllabus.shtml">The Earth's Climate System</a> (нявызн.). University of California, San Diego (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6F180Errm?url=http://earthguide.ucsd.edu/virtualmuseum/climatechange1/cc1syllabus.shtml">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 сакавіка 2013. Праверана 24 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-rahmstorf2003-153"><a href="#cite_ref-rahmstorf2003_153-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pik-potsdam.de/~stefan/thc_fact_sheet.html">The Thermohaline Ocean Circulation</a> (нявызн.). Potsdam Institute for Climate Impact Research (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6F180jPsW?url=http://www.pik-potsdam.de/~stefan/thc_fact_sheet.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 сакавіка 2013. Праверана 21 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-hydrologic_cycle-154"><a href="#cite_ref-hydrologic_cycle_154-0">↑</a> Various. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml">The Hydrologic Cycle</a> (нявызн.). University of Illinois (21 ліпеня 1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FHAZ1iIh?url=http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/hyd/home.rxml">Архівавана</a> з першакрыніцы 21 сакавіка 2013. Праверана 24 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-sadava_heller2006-155"><a href="#cite_ref-sadava_heller2006_155-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFSadavaHellerOrians2006" class="citation book cs1">Sadava, David E.; Heller, H. Craig; Orians, Gordon H. (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/lifescienceofbio00davi/page/1114">Life, the Science of Biology</a> (8th ed.). MacMillan. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/lifescienceofbio00davi/page/1114">1114</a>. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-7167-7671-5" title="Адмысловае:BookSources/0-7167-7671-5"><bdi>0-7167-7671-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Life%2C+the+Science+of+Biology&rft.pages=1114&rft.edition=8th&rft.pub=MacMillan&rft.date=2006&rft.isbn=0-7167-7671-5&rft.aulast=Sadava&rft.aufirst=David+E.&rft.au=Heller%2C+H.+Craig&rft.au=Orians%2C+Gordon+H.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Flifescienceofbio00davi%2Fpage%2F1114&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFMcKnight,_Tom_L;_Hess,_Darrel2000" class="citation book cs1">McKnight, Tom L; Hess, Darrel (2000). "Climate Zones and Types: The Köppen System". <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/physicalgeographmckn/page/200">Physical Geography: A Landscape Appreciation</a>. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/physicalgeographmckn/page/200">200-1</a>. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-13-020263-0" title="Адмысловае:BookSources/0-13-020263-0"><bdi>0-13-020263-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Climate+Zones+and+Types%3A+The+K%C3%B6ppen+System&rft.btitle=Physical+Geography%3A+A+Landscape+Appreciation&rft.place=Upper+Saddle+River%2C+NJ&rft.pages=200-1&rft.pub=Prentice+Hall&rft.date=2000&rft.isbn=0-13-020263-0&rft.au=McKnight%2C+Tom+L%3B+Hess%2C+Darrel&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fphysicalgeographmckn%2Fpage%2F200&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_book" title="Шаблон:Cite book">cite book</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-o_noosphere-157"><a href="#cite_ref-o_noosphere_157-0">↑</a> Вернадский В. И. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://vernadsky.lib.ru/e-texts/archive/noos.html">Несколько слов о ноосфере</a> // Успехи современной биологии. — 1944 г., № 18, стр. 113—120. </li> <li id="cite_note-amnat163_2_192-158"><a href="#cite_ref-amnat163_2_192_158-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFHillebrand2004" class="citation journal cs1">Hillebrand, Helmut (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_american-naturalist_2004-02_163_2/page/192">"On the Generality of the Latitudinal Gradient"</a>. American Naturalist. 163 (2): 192–211. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F381004">10.1086/381004</a>. <a href="/wiki/PMID_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="PMID (ідэнтыфікатар)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14970922">14970922</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=American+Naturalist&rft.atitle=On+the+Generality+of+the+Latitudinal+Gradient&rft.volume=163&rft.issue=2&rft.pages=192-211&rft.date=2004&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F381004&rft_id=info%3Apmid%2F14970922&rft.aulast=Hillebrand&rft.aufirst=Helmut&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_american-naturalist_2004-02_163_2%2Fpage%2F192&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-lang2003-159"><a href="#cite_ref-lang2003_159-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFLang2003" class="citation book cs1">Lang, Kenneth R. (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cambridgeguideto0000lang/page/92">The Cambridge guide to the solar system</a>. Cambridge University Press. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cambridgeguideto0000lang/page/92">92</a>. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-521-81306-9" title="Адмысловае:BookSources/0-521-81306-9"><bdi>0-521-81306-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+guide+to+the+solar+system&rft.pages=92&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0-521-81306-9&rft.aulast=Lang&rft.aufirst=Kenneth+R.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcambridgeguideto0000lang%2Fpage%2F92&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-fitzpatrick2006-160"><a href="#cite_ref-fitzpatrick2006_160-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node70.html">MHD dynamo theory</a> (нявызн.). NASA WMAP (16 лютага 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GCk7irNg?url=http://farside.ph.utexas.edu/teaching/plasma/lectures/node70.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 28 красавіка 2013. Праверана 27 лютага 2007. </li> <li id="cite_note-campbelwh-161"><a href="#cite_ref-campbelwh_161-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFCampbell2003" class="citation book cs1">Campbell, Wallace Hall (2003). Introduction to Geomagnetic Fields. New York: Cambridge University Press. p. 57. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-521-82206-8" title="Адмысловае:BookSources/0-521-82206-8"><bdi>0-521-82206-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Introduction+to+Geomagnetic+Fields&rft.place=New+York&rft.pages=57&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0-521-82206-8&rft.aulast=Campbell&rft.aufirst=Wallace+Hall&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-162"><a href="#cite_ref-162">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=49637">Cluster reveals Earth's bow shock is remarkably thin</a> (англ.). European Space Agency (16 лістапада 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6E082iPvO?url=http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=49637">Архівавана</a> з першакрыніцы 28 студзеня 2013. </li> <li id="cite_note-163"><a href="#cite_ref-163">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=40994">Cluster reveals the reformation of the Earth's bow shock</a> (англ.). European Space Agency (16 мая 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6E083WYLJ?url=http://sci.esa.int/science-e/www/object/index.cfm?fobjectid=40994">Архівавана</a> з першакрыніцы 28 студзеня 2013. </li> <li id="cite_note-stern2005-164"><a href="#cite_ref-stern2005_164-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html">Exploration of the Earth's Magnetosphere</a> (нявызн.). NASA (8 ліпеня 2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GCk917YE?url=http://www-spof.gsfc.nasa.gov/Education/wmap.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 28 красавіка 2013. Праверана 21 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-aj136_5_1906-165"><a href="#cite_ref-aj136_5_1906_165-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFMcCarthyHackmanNelson2008" class="citation journal cs1">McCarthy, Dennis D.; Hackman, Christine; Nelson, Robert A. (November 2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_2008-11_136_5/page/1906">"The Physical Basis of the Leap Second"</a>. The Astronomical Journal. 136 (5): 1906–1908. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2008AJ....136.1906M">2008AJ....136.1906M</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1088%2F0004-6256%2F136%2F5%2F1906">10.1088/0004-6256/136/5/1906</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Astronomical+Journal&rft.atitle=The+Physical+Basis+of+the+Leap+Second&rft.volume=136&rft.issue=5&rft.pages=1906-1908&rft.date=2008-11&rft_id=info%3Adoi%2F10.1088%2F0004-6256%2F136%2F5%2F1906&rft_id=info%3Abibcode%2F2008AJ....136.1906M&rft.aulast=McCarthy&rft.aufirst=Dennis+D.&rft.au=Hackman%2C+Christine&rft.au=Nelson%2C+Robert+A.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_astronomical-journal_2008-11_136_5%2Fpage%2F1906&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-166"><a href="#cite_ref-166">↑</a> Fisher, Rick. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/times.html">Astronomical Times</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). National Radio Astronomy Observatory (January, 30, 1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EjSVHT?url=http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/times.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 21 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-zeilik1998-167"><a href="#cite_ref-zeilik1998_167-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFZeilikGregory1998" class="citation book cs1">Zeilik, M.; Gregory, S. A. (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil">Introductory Astronomy & Astrophysics</a> (4th ed.). Saunders College Publishing. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/introductoryastr0000zeil/page/56">56</a>. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-03-006228-4" title="Адмысловае:BookSources/0-03-006228-4"><bdi>0-03-006228-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Introductory+Astronomy+%26+Astrophysics&rft.pages=56&rft.edition=4th&rft.pub=Saunders+College+Publishing&rft.date=1998&rft.isbn=0-03-006228-4&rft.aulast=Zeilik&rft.aufirst=M.&rft.au=Gregory%2C+S.+A.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fintroductoryastr0000zeil&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-angular-168"><a href="#cite_ref-angular_168-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/planetfact.html">Planetary Fact Sheets</a> (англ.). NASA (10 лютага 2006). Праверана 28 верасня 2008. — вуглавы дыяметр Сонцы і Месяцы паказаны на адпаведных старонках. </li> <li id="cite_note-169"><a href="#cite_ref-169">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://elkin52.narod.ru/astro/sem/sem.htm">Нестабильности вращения Земли</a> — Д. ф.-м. н. Н. С. Сидоренков, Гидрометцентр России, г. Москва </li> <li id="cite_note-170"><a href="#cite_ref-170">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://crydee.sai.msu.ru/ak4/Chapt_4_75.htm">Неравномерность вращения Земли. Эфемеридное время. Атомное время</a> </li> <li id="cite_note-USNO_TSD-171"><a href="#cite_ref-USNO_TSD_171-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html">Leap seconds</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). Time Service Department, USNO. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GqfadvHY?url=http://tycho.usno.navy.mil/leapsec.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 24 мая 2013. Праверана 23 верасня 2008. </li> <li id="cite_note-Aoki-172"><a href="#cite_ref-Aoki_172-0">↑</a> Первоисточник использует «секунды UT1» вместо «секунды среднего солнечного времени». — <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFAokiKinoshitaGuinotKaplan1982" class="citation journal cs1">Aoki, S.; Kinoshita, H.; Guinot, B.; Kaplan, G. H.; McCarthy, D. D.; Seidelmann, P. K. (1982). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_astronomy-and-astrophysics_1982-01_105_2/page/359">"The new definition of universal time"</a>. Astronomy and Astrophysics. 105 (2): 359–361. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1982A&A...105..359A">1982A&A...105..359A</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=The+new+definition+of+universal+time&rft.volume=105&rft.issue=2&rft.pages=359-361&rft.date=1982&rft_id=info%3Abibcode%2F1982A%26A...105..359A&rft.aulast=Aoki&rft.aufirst=S.&rft.au=Kinoshita%2C+H.&rft.au=Guinot%2C+B.&rft.au=Kaplan%2C+G.+H.&rft.au=McCarthy%2C+D.+D.&rft.au=Seidelmann%2C+P.+K.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_astronomy-and-astrophysics_1982-01_105_2%2Fpage%2F359&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-moon_fact_sheet-173"><a href="#cite_ref-moon_fact_sheet_173-0">↑</a> Williams, David R.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html">Moon Fact Sheet</a> (нявызн.). NASA (1 верасня 2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EjstNn?url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/moonfact.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 21 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-174"><a href="#cite_ref-174">↑</a> Fisher, Rick. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/earth_rot.html">Earth Rotation and Equatorial Coordinates</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). National Radio Astronomy Observatory (5 лютага 1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EkMYXJ?url=http://www.cv.nrao.edu/~rfisher/Ephemerides/earth_rot.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 21 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">↑</a> Williams, Jack. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm">Earth's tilt creates seasons</a> (нявызн.). USAToday (20 декабря 2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617Ekmg04?url=http://www.usatoday.com/weather/tg/wseason/wseason.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 17 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-176"><a href="#cite_ref-176">↑</a> Vazquez, M.; Montanes Rodriguez, P.; Palle, E.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iac.es/folleto/research/preprints/files/PP06024.pdf">The Earth as an Object of Astrophysical Interest in the Search for Extrasolar Planets</a> (нявызн.). Instituto de Astrofisica de Canarias (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617ElSxyd?url=http://www.iac.es/folleto/research/preprints/files/PP06024.pdf">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 21 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">↑</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/centers/goddard/pdf/106420main_explorers.pdf">Explorers: Searching the Universe Forty Years Later</a> (нявызн.) (PDF). NASA/Goddard (22 кастрычніка 1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617Em55Gc?url=http://www.nasa.gov/centers/goddard/pdf/106420main_explorers.pdf">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 5 сакавіка 2007. (англ.) </li> <li id="cite_note-179"><a href="#cite_ref-179">↑</a> Espenak, F.; Meeus, J.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEcat5/secular.html">Secular acceleration of the Moon</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). NASA (7 лютага 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EmWduC?url=http://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEcat5/secular.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 20 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-180"><a href="#cite_ref-180">↑</a> Poropudas, Hannu K. J.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.skepticfiles.org/origins/coralclo.htm">Using Coral as a Clock</a> (нявызн.). Skeptic Tank (16 снежня 1991). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6BOqnqCQZ?url=http://www.skeptictank.org/files//origins/coralclo.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 14 кастрычніка 2012. Праверана 20 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-181"><a href="#cite_ref-181">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFLaskar,_J.;_Robutel,_P.;_Joutel,_F.;_Gastineau,_M.;_Correia,_A.C.M.;_Levrard,_B.2004" class="citation journal cs1">Laskar, J.; Robutel, P.; Joutel, F.; Gastineau, M.; Correia, A.C.M.; Levrard, B. (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2004A&A...428..261L">"A long-term numerical solution for the insolation quantities of the Earth"</a>. Astronomy and Astrophysics. 428: 261–285. Праверана 2007-03-31.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=A+long-term+numerical+solution+for+the+insolation+quantities+of+the+Earth&rft.volume=428&rft.pages=261-285&rft.date=2004&rft.au=Laskar%2C+J.%3B+Robutel%2C+P.%3B+Joutel%2C+F.%3B+Gastineau%2C+M.%3B+Correia%2C+A.C.M.%3B+Levrard%2C+B.&rft_id=http%3A%2F%2Fadsabs.harvard.edu%2Fabs%2F2004A%26A...428..261L&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-182"><a href="#cite_ref-182">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFWilliams,_D.M.;_J.F._Kasting1996" class="citation journal cs1">Williams, D.M.; J.F. Kasting (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1996LPI....27.1437W">"Habitable planets with high obliquities"</a>. Lunar and Planetary Science. 27: 1437–1438. Праверана 2007-03-31.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Lunar+and+Planetary+Science&rft.atitle=Habitable+planets+with+high+obliquities&rft.volume=27&rft.pages=1437-1438&rft.date=1996&rft.au=Williams%2C+D.M.%3B+J.F.+Kasting&rft_id=http%3A%2F%2Fadsabs.harvard.edu%2Fabs%2F1996LPI....27.1437W&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-183"><a href="#cite_ref-183">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFR._Canup_and_E._Asphaug2001" class="citation journal cs1">R. Canup and E. Asphaug (2001). "Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation". Nature. 412: 708–712.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.atitle=Origin+of+the+Moon+in+a+giant+impact+near+the+end+of+the+Earth%27s+formation&rft.volume=412&rft.pages=708-712&rft.date=2001&rft.au=R.+Canup+and+E.+Asphaug&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFWhitehouse2002" class="citation news cs1">Whitehouse, David (October 21, 2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/2347663.stm">"Earth's little brother found"</a>. BBC News. Праверана 2007-03-31.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Earth%27s+little+brother+found&rft.date=2002-10-21&rft.aulast=Whitehouse&rft.aufirst=David&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F1%2Fhi%2Fsci%2Ftech%2F2347663.stm&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-185"><a href="#cite_ref-185">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFБорисов2006" class="citation news cs1">Борисов, Максим (14 чэрвеня 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.grani.ru/Society/Science/m.107205.html">"Вторая луна нас покидает"</a>. Грани.Ру. Праверана 31 кастрычніка 2007.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D0%92%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%83%D0%BD%D0%B0+%D0%BD%D0%B0%D1%81+%D0%BF%D0%BE%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%B5%D1%82&rft.date=2006-06-14&rft.aulast=%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2&rft.aufirst=%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.grani.ru%2FSociety%2FScience%2Fm.107205.html&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-186"><a href="#cite_ref-186">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/russian/science/2010/03/100304_dinosaur_extinction_crater.shtml">Динозавры вымерли из-за падения астероида</a> (нявызн.). BBC — Русская служба. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6HLsIoMcr?url=http://www.bbc.co.uk/russian/science/2010/03/100304_dinosaur_extinction_crater.shtml">Архівавана</a> з першакрыніцы 13 чэрвеня 2013. Праверана 13 чэрвеня 2013. </li> <li id="cite_note-187"><a href="#cite_ref-187">↑</a> Михаил Карпов. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://compulenta.computerra.ru/archive/earth/271815/">Гигантский метеорит вызвал распад сверхконтинента Гондвана</a> (нявызн.). «Компьюлента» (5 чэрвеня 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6HLsKfxCC?url=http://compulenta.computerra.ru/archive/earth/271815/">Архівавана</a> з першакрыніцы 13 чэрвеня 2013. Праверана 13 чэрвеня 2013. </li> <li id="cite_note-astronet-188">↑ <a href="#cite_ref-astronet_188-0">а</a> <a href="#cite_ref-astronet_188-1">б</a> <a href="#cite_ref-astronet_188-2">в</a> <a href="#cite_ref-astronet_188-3">г</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astronet.ru/db/msg/1202522/node3.html">Астероиды, сближающиеся с Землей</a> (нявызн.). Астронет. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6HLsN3dSF?url=http://www.astronet.ru/db/msg/1202522/node3.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 13 чэрвеня 2013. Праверана 13 чэрвеня 2013. </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.yahoo.com/various-7-billionth-babies-celebrated-worldwide-064439018.html">Various '7 billionth' babies celebrated worldwide</a> (нявызн.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6BRv8XqdA?url=http://news.yahoo.com/various-7-billionth-babies-celebrated-worldwide-064439018.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 16 кастрычніка 2012. Праверана 31 кастрычніка 2011. </li> <li id="cite_note-un2006-190"><a href="#cite_ref-un2006_190-0">↑</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm">World Population Prospects: The 2006 Revision</a> (нявызн.). United Nations. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090905200753/http://www.un.org/esa/population/publications/wpp2006/wpp2006.htm">Архівавана</a> з першакрыніцы 5 верасня 2009. Праверана 7 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-prb2007-191">↑ <a href="#cite_ref-prb2007_191-0">а</a> <a href="#cite_ref-prb2007_191-1">б</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx">Human Population: Fundamentals of Growth: Growth</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). Population Reference Bureau (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EKxj3SWs?url=http://www.prb.org/Educators/TeachersGuides/HumanPopulation/PopulationGrowth/QuestionAnswer.aspx">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 лютага 2013. Праверана 31 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-192"><a href="#cite_ref-192">↑</a> Фасмер М. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://etymolog.ruslang.ru/vasmer.php?id=93&vol=2">Этимологический словарь русского языка</a>. — Прогресс. — М., 1964–1973. — Т. 2. — С. 93. </li> <li id="cite_note-193"><a href="#cite_ref-193">↑</a> Boryś W. Słownik etymologiczny języka polskiego. — Wydawnictwo Literackie. — Kraków, 2005. — С. 739-740. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9788308041918" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-83-08-04191-8</a>. </li> <li id="cite_note-194"><a href="#cite_ref-194">↑</a> J. P. Mallory,Douglas Q. Adams. Encyclopedia of Indo-European culture. — London: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997. — P. 174. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9781884964985" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9781884964985</a>. </li> <li id="cite_note-195"><a href="#cite_ref-195">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite class="citation book cs1">Random House Unabridged Dictionary. Random House. July 2005. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0375425993" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-375-42599-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Random+House+Unabridged+Dictionary&rft.pub=Random+House&rft.date=2005-07&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFLiungman2004" class="citation book cs1">Liungman, Carl G. (2004). "Group 29: Multi-axes symmetric, both soft and straight-lined, closed signs with crossing lines". Symbols — Encyclopedia of Western Signs and Ideograms. New York: Ionfox AB. pp. 281–282. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9197270504" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 91-972705-0-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Group+29%3A+Multi-axes+symmetric%2C+both+soft+and+straight-lined%2C+closed+signs+with+crossing+lines&rft.btitle=Symbols+%E2%80%94+Encyclopedia+of+Western+Signs+and+Ideograms&rft.place=New+York&rft.pages=281-282&rft.pub=Ionfox+AB&rft.date=2004&rft.aulast=Liungman&rft.aufirst=Carl+G.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-197"><a href="#cite_ref-197">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFWerner1922" class="citation book cs1">Werner, E. T. C. (1922). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/etext/15250">Myths & Legends of China</a>. New York: George G. Harrap & Co. Ltd. Праверана 2007-03-14.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Myths+%26+Legends+of+China&rft.place=New+York&rft.pub=George+G.+Harrap+%26+Co.+Ltd.&rft.date=1922&rft.aulast=Werner&rft.aufirst=E.+T.+C.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gutenberg.org%2Fetext%2F15250&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-198"><a href="#cite_ref-198">↑</a> Russell, Jeffrey B.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.asa3.org/ASA/topics/history/1997Russell.html">The Myth of the Flat Earth</a> (нявызн.). American Scientific Affiliation. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EnVfVa?url=http://www.asa3.org/ASA/topics/history/1997Russell.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 14 сакавіка 2007. </li> <li id="cite_note-199"><a href="#cite_ref-199">↑</a> Jacobs, James Q.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jqjacobs.net/astro/aegeo.html">Archaeogeodesy, a Key to Prehistory</a> (нявызн.) (1 лютага 1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617Eny1Xn?url=http://www.jqjacobs.net/astro/aegeo.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 21 красавіка 2007. </li> <li id="cite_note-fja-200"><a href="#cite_ref-fja_200-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFAckerman1997" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Forrest_J_Ackerman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Forrest J Ackerman (няма такой старонкі)">Ackerman, Forrest J</a> (1997). Forrest J Ackerman's World of Science Fiction. Los Angeles: RR Donnelley & Sons Company. pp. 116–117. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/1575440695" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-57544-069-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Forrest+J+Ackerman%27s+World+of+Science+Fiction&rft.place=Los+Angeles&rft.pages=116-117&rft.pub=RR+Donnelley+%26+Sons+Company&rft.date=1997&rft.aulast=Ackerman&rft.aufirst=Forrest+J&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-seti-pbd-201"><a href="#cite_ref-seti-pbd_201-0">↑</a> Staff. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gtrc911.quaker.org/pale_blue_dot.html">Pale Blue Dot</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). SETI@home. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617EoXZin?url=http://gtrc911.quaker.org/pale_blue_dot.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 2 красавіка 2006. </li> <li id="cite_note-202"><a href="#cite_ref-202">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFFuller1963" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Buckminster_Fuller&action=edit&redlink=1" class="new" title="Buckminster Fuller (няма такой старонкі)">Fuller, R. Buckminster</a> (1963). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120423182500/http://www.futurehi.net/docs/OperatingManual.html">Operating Manual for Spaceship Earth</a> (First ed.). New York: E.P. Dutton & Co. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0525474331" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-525-47433-1</a>. Архівавана з <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.futurehi.net/docs/OperatingManual.html">арыгінала</a> 23 красавіка 2012. Праверана 2007-04-21.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Operating+Manual+for+Spaceship+Earth&rft.place=New+York&rft.edition=First&rft.pub=E.P.+Dutton+%26+Co.&rft.date=1963&rft.aulast=Fuller&rft.aufirst=R.+Buckminster&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.futurehi.net%2Fdocs%2FOperatingManual.html&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-203"><a href="#cite_ref-203">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFLovelock1979" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=James_Lovelock&action=edit&redlink=1" class="new" title="James Lovelock (няма такой старонкі)">Lovelock, James E.</a> (1979). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/gaianewlookatlif00loverich">Gaia: A New Look at Life on Earth</a> (First ed.). Oxford: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0192860305" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-19-286030-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Gaia%3A+A+New+Look+at+Life+on+Earth&rft.place=Oxford&rft.edition=First&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1979&rft.aulast=Lovelock&rft.aufirst=James+E.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgaianewlookatlif00loverich&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-204"><a href="#cite_ref-204">↑</a> Meyer, Stephen M.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.mit.edu/polisci/mpepp/">MIT Project on Environmental Politics & Policy</a> (нявызн.). Massachusetts Institute of Technology (18 жніўня 2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617Eoz4yw?url=http://web.mit.edu/polisci/mpepp/">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 10 жніўня 2006. </li> <li id="cite_note-sun_future-205"><a href="#cite_ref-sun_future_205-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFSackmann,_I.-J.;_Boothroyd,_A._I.;_Kraemer,_K._E.1993" class="citation journal cs1">Sackmann, I.-J.; Boothroyd, A. I.; Kraemer, K. E. (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1993ApJ...418..457S">"Our Sun. III. Present and Future"</a>. Astrophysical Journal. 418: 457–468. Праверана 2007-03-31.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=Our+Sun.+III.+Present+and+Future&rft.volume=418&rft.pages=457-468&rft.date=1993&rft.au=Sackmann%2C+I.-J.%3B+Boothroyd%2C+A.+I.%3B+Kraemer%2C+K.+E.&rft_id=http%3A%2F%2Fadsabs.harvard.edu%2Fcgi-bin%2Fnph-bib_query%3Fbibcode%3D1993ApJ...418..457S&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-206"><a href="#cite_ref-206">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFKasting1988" class="citation journal cs1">Kasting, J.F. (1988). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1988Icar...74..472K">"Runaway and Moist Greenhouse Atmospheres and the Evolution of Earth and Venus"</a>. Icarus. 74: 472–494. Праверана 2007-03-31.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Icarus&rft.atitle=Runaway+and+Moist+Greenhouse+Atmospheres+and+the+Evolution+of+Earth+and+Venus&rft.volume=74&rft.pages=472-494&rft.date=1988&rft.aulast=Kasting&rft.aufirst=J.F.&rft_id=http%3A%2F%2Fadsabs.harvard.edu%2Fabs%2F1988Icar...74..472K&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-ward_brownlee2002-207">↑ <a href="#cite_ref-ward_brownlee2002_207-0">а</a> <a href="#cite_ref-ward_brownlee2002_207-1">б</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFWardBrownlee2002" class="citation book cs1">Ward, Peter D.; Brownlee, Donald (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780805067811">The Life and Death of Planet Earth: How the New Science of Astrobiology Charts the Ultimate Fate of Our World</a>. New York: Times Books, Henry Holt and Company. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-8050-6781-7" title="Адмысловае:BookSources/0-8050-6781-7"><bdi>0-8050-6781-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Life+and+Death+of+Planet+Earth%3A+How+the+New+Science+of+Astrobiology+Charts+the+Ultimate+Fate+of+Our+World&rft.place=New+York&rft.pub=Times+Books%2C+Henry+Holt+and+Company&rft.date=2002&rft.isbn=0-8050-6781-7&rft.aulast=Ward&rft.aufirst=Peter+D.&rft.au=Brownlee%2C+Donald&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9780805067811&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-nat_geo-208">↑ <a href="#cite_ref-nat_geo_208-0">а</a> <a href="#cite_ref-nat_geo_208-1">б</a> <a href="#cite_ref-nat_geo_208-2">в</a> С точки зрения науки. Смерть Солнца </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWardBrownlee2003117–128-209"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWardBrownlee2003117–128_209-0">↑</a> <a href="#CITEREFWardBrownlee2003">Ward & Brownlee 2003</a>, pp. 117–128. </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFGuillemot,_H.;_Greffoz,_V.2002" class="citation journal cs1">Guillemot, H.; Greffoz, V. (Сакавік 2002). "Ce que sera la fin du monde". Science et Vie(фр.). 1014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science+et+Vie&rft.atitle=Ce+que+sera+la+fin+du+monde&rft.volume=1014&rft.date=2002-03&rft.au=Guillemot%2C+H.%3B+Greffoz%2C+V.&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> <li id="cite_note-Richard_Pogge-211">↑ <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-0">а</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-1">б</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-2">в</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-3">г</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-4">д</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-5">е</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-6">ё</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-7">ж</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-8">з</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-9">і</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-10">к</a> <a href="#cite_ref-Richard_Pogge_211-11">л</a> Pogge, Richard W.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Lectures/vistas97.html">The Once and Future Sun</a> (англ.) (lecture notes) (22 лістапада 1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/617GfSSv2?url=http://www.astronomy.ohio-state.edu/~pogge/Lectures/vistas97.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 22 жніўня 2011. Праверана 27 снежня 2009. </li> <li id="cite_note-astrogalaxy-212">↑ <a href="#cite_ref-astrogalaxy_212-0">а</a> <a href="#cite_ref-astrogalaxy_212-1">б</a> <a href="#cite_ref-astrogalaxy_212-2">в</a> <a href="#cite_ref-astrogalaxy_212-3">г</a> <a href="#cite_ref-astrogalaxy_212-4">д</a> Г. Александровский. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://astrogalaxy.ru/277.html">Солнце. О будущем нашего Солнца</a> (руск.). Астрогалактика (22 лістапада 2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EKsXeFNh?url=http://astrogalaxy.ru/277.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 лютага 2013. Праверана 7 лютага 2013. </li> <li id="cite_note-Schroder2008-213">↑ <a href="#cite_ref-Schroder2008_213-0">а</a> <a href="#cite_ref-Schroder2008_213-1">б</a> <a href="#cite_ref-Schroder2008_213-2">в</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFK._P._Schroder,_Robert_Connon_Smith2008" class="citation journal cs1">K. P. Schroder, Robert Connon Smith (2008). "Distant future of the Sun and Earth revisited". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 386 (1): 155–163. <a href="/w/index.php?title=ArXiv_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://arxiv.org/abs/0801.4031">0801.4031</a>. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2008MNRAS.386..155S">2008MNRAS.386..155S</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111%2Fj.1365-2966.2008.13022.x">10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Monthly+Notices+of+the+Royal+Astronomical+Society&rft.atitle=Distant+future+of+the+Sun+and+Earth+revisited&rft.volume=386&rft.issue=1&rft.pages=155-163&rft.date=2008&rft_id=info%3Aarxiv%2F0801.4031&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1365-2966.2008.13022.x&rft_id=info%3Abibcode%2F2008MNRAS.386..155S&rft.au=K.+P.+Schroder%2C+Robert+Connon+Smith&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEZeilikGregory1998322-214"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEZeilikGregory1998322_214-0">↑</a> <a href="#CITEREFZeilikGregory1998">Zeilik & Gregory 1998</a>, p. 322. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrownlee201095-215"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrownlee201095_215-0">↑</a> <a href="#CITEREFBrownlee2010">Brownlee 2010</a>, p. 95. </li> <li id="cite_note-216"><a href="#cite_ref-216">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.membrana.ru/particle/775">Далёкая звезда осветила планы спасения Земли от смерти Солнца</a> (нявызн.)(недаступная спасылка). membrana.ru. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FQrycODe?url=http://www.membrana.ru/particle/775">Архівавана</a> з першакрыніцы 27 сакавіка 2013. Праверана 23 сакавіка 2013. </li> <li id="cite_note-217"><a href="#cite_ref-217">↑</a> С точки зрения науки. Гибель Земли </li> <li id="cite_note-minard09-218"><a href="#cite_ref-minard09_218-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFMinard2009" class="citation news cs1">Minard, Anne (May 29, 2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.nationalgeographic.com/news/2009/05/090529-sun-stealing-atmosphere.html">"Sun Stealing Earth's Atmosphere"</a>. National Geographic News. Праверана 2009-08-30.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=National+Geographic+News&rft.atitle=Sun+Stealing+Earth%27s+Atmosphere&rft.date=2009-05-29&rft.aulast=Minard&rft.aufirst=Anne&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.nationalgeographic.com%2Fnews%2F2009%2F05%2F090529-sun-stealing-atmosphere.html&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-autogenerated2-220"><a href="#cite_ref-autogenerated2_220-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFI._J._Sackmann,_A._I._Boothroyd,_K._E._Kraemer1993" class="citation journal cs1">I. J. Sackmann, A. I. Boothroyd, K. E. Kraemer (1993). "Our Sun. III. Present and Future". Astrophysical Journal. 418: 457. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1993ApJ...418..457S">1993ApJ...418..457S</a>. <a href="/w/index.php?title=Doi_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doi (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F173407">10.1086/173407</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=Our+Sun.+III.+Present+and+Future&rft.volume=418&rft.pages=457&rft.date=1993&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F173407&rft_id=info%3Abibcode%2F1993ApJ...418..457S&rft.au=I.+J.+Sackmann%2C+A.+I.+Boothroyd%2C+K.+E.+Kraemer&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Cite_journal" title="Шаблон:Cite journal">cite journal</a>}}</code>: Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list (<a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">спасылка</a>) </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Літаратура">Літаратура</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=34" title="Правіць раздзел: Літаратура" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=34" title="Правіць зыходнік раздзела: Літаратура">правіць зыходнік</a>]</div> <ul><li>Геаграфія ў тэрмінах і паняццях: Энцыклапедычны даведнік / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — 352 с.: іл. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9851102628" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 985-11-0262-8</a>.</li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%B3%D0%B0_%D0%9F%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BF%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%B0_%D0%AF%D0%BA%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B0" title="Вольга Піліпаўна Якушка">Якушка В. П.</a> Зямля // <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F" title="Беларуская энцыклапедыя">Беларуская энцыклапедыя</a>: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%BD%D0%B0%D0%B4%D0%B7%D1%8C_%D0%9F%D1%8F%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%87_%D0%9F%D0%B0%D1%88%D0%BA%D0%BE%D1%9E" title="Генадзь Пятровіч Пашкоў">Г. П. Пашкоў</a> і інш. — Мн. : <a href="/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%AD%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F_%D1%96%D0%BC%D1%8F_%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D1%83%D1%81%D1%8F_%D0%91%D1%80%D0%BE%D1%9E%D0%BA%D1%96" title="Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі">БелЭн</a>, 1998. — Т. 7. — 604 с. — 10 000 экз. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9851100358" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 985-11-0035-8</a>. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9851101303" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 985-11-0130-3</a> (т. 7).</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFComins2001" class="citation book cs1">Comins, Neil F. (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/discoveringessen0000comi">Discovering the Essential Universe</a> (2nd ed.). W. H. Freeman. <a href="/w/index.php?title=Bibcode_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bibcode (ідэнтыфікатар) (няма такой старонкі)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2003deu..book.....C">2003deu..book.....C</a>. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-7167-5804-0" title="Адмысловае:BookSources/0-7167-5804-0"><bdi>0-7167-5804-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Discovering+the+Essential+Universe&rft.edition=2nd&rft.pub=W.+H.+Freeman&rft.date=2001&rft_id=info%3Abibcode%2F2003deu..book.....C&rft.isbn=0-7167-5804-0&rft.aulast=Comins&rft.aufirst=Neil+F.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fdiscoveringessen0000comi&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988">.</li> <li><a href="https://be.wikisource.org/wiki/ru:%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:ЭСБЕ/Земля">Земля</a> // <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%81%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%91%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%B3%D0%B0%D1%9E%D0%B7%D0%B0_%D1%96_%D0%AD%D1%84%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0" title="Энцыклапедычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона">Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона</a>: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/161924">Зямля</a> — артыкул з БСЭ.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth">Solar System Exploration: Earth</a> (нявызн.). NASA. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GVr8TSgV?url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 мая 2013. Праверана 3 мая 2013.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFBrownlee2010" class="citation cs2">Brownlee, Donald E. (2010), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=M8NwTYEl0ngC&pg=PA79">"Planetary habitability on astronomical time scales"</a>, in Schrijver, Carolus J.; Siscoe, George L. (рэд-ры), Heliophysics: Evolving Solar Activity and the Climates of Space and Earth, Cambridge University Press, <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-521-11294-X" title="Адмысловае:BookSources/0-521-11294-X"><bdi>0-521-11294-X</bdi></a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Planetary+habitability+on+astronomical+time+scales&rft.btitle=Heliophysics%3A+Evolving+Solar+Activity+and+the+Climates+of+Space+and+Earth&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2010&rft.isbn=0-521-11294-X&rft.aulast=Brownlee&rft.aufirst=Donald+E.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DM8NwTYEl0ngC%26pg%3DPA79&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"></li> <li>Stanley, Steven M. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/earthsystemhisto0000stan_j8i8">Earth system history</a>. — 2nd. — New York: Freeman, 2005. — <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/9780716739074" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-7167-3907-4</a>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFWardBrownlee2003" class="citation cs2">Ward, Peter Douglas; Brownlee, Donald (2003), The life and death of planet Earth: how the new science of astrobiology charts the ultimate fate of our world, Macmillan, <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0-8050-7512-7" title="Адмысловае:BookSources/0-8050-7512-7"><bdi>0-8050-7512-7</bdi></a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+life+and+death+of+planet+Earth%3A+how+the+new+science+of+astrobiology+charts+the+ultimate+fate+of+our+world&rft.pub=Macmillan&rft.date=2003&rft.isbn=0-8050-7512-7&rft.aulast=Ward&rft.aufirst=Peter+Douglas&rft.au=Brownlee%2C+Donald&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"></li> <li>David R. Williams.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html">Earth Fact Sheet</a> (англ.). <a href="/wiki/NASA" class="mw-redirect" title="NASA">NASA</a> (1 ліпеня 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GVr9SIKY?url=http://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html">Архівавана</a> з першакрыніцы 10 мая 2013. Праверана 8 красавіка 2014.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4817788"><cite id="CITEREFYoder1995" class="citation book cs1">Yoder, Charles F. (1995). T. J. Ahrens (рэд.). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=aqjU_NHyre4C">Global Earth Physics: A Handbook of Physical Constants</a>. Washington: American Geophysical Union. <a href="/wiki/ISBN_(%D1%96%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%84%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80)" class="mw-redirect" title="ISBN (ідэнтыфікатар)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:BookSources/0875908519" title="Адмысловае:BookSources/0875908519"><bdi>0875908519</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Global+Earth+Physics%3A+A+Handbook+of+Physical+Constants&rft.place=Washington&rft.pub=American+Geophysical+Union&rft.date=1995&rft.isbn=0875908519&rft.aulast=Yoder&rft.aufirst=Charles+F.&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DaqjU_NHyre4C&rfr_id=info%3Asid%2Fbe.wikipedia.org%3A%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="Z3988"></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Спасылкі">Спасылкі</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&veaction=edit&section=35" title="Правіць раздзел: Спасылкі" class="mw-editsection-visualeditor">правіць</a> | <a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&action=edit&section=35" title="Правіць зыходнік раздзела: Спасылкі">правіць зыходнік</a>]</div> <table class="metadata plainlinks navigation-box bewikiWikimediaNavigation" style="margin:0 0 1em 1em; clear:right; border:solid var(--border-color-base, #a2a9b1) 1px; background:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa); color:inherit; padding:1ex; font-size:90%; float:right;"> <tbody><tr> <th><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Earth" title="commons:Category:Earth"><img alt="commons:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/60px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </th> <td><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Earth?uselang=be">Зямля</a> на <a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%88%D1%87%D0%B0" title="Вікісховішча">Вікісховішчы</a> </td></tr> </tbody></table> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.glaz.tv/online-webcams/international-space-station-live">Вэб-камера анлайн: Выгляд зямной паверхні з космасу (</a><a href="/wiki/%D0%9C%D1%96%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Міжнародная касмічная станцыя">Міжнародная касмічная станцыя</a>)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://science.compulenta.ru/667612/">На древней метановой Земле было то ясно, то туманно</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120320003735/http://science.compulenta.ru/667612/">Архівавана</a> 20 сакавіка 2012. (руск.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldometers.info/ru/">Всемирная статистика в реальном времени</a> (руск.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Earth">Профіль Зямлі</a> — <a rel="nofollow" class="external text" href="https://solarsystem.nasa.gov/">Даследаванне Сонечнай сістэмы</a> — <a href="/wiki/%D0%9D%D0%90%D0%A1%D0%90" title="НАСА">NASA</a>. (англ.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalextremes.html">Змяненні тэмпературы і ападкаў</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120525195312/http://www.ncdc.noaa.gov/oa/climate/globalextremes.html">Архівавана</a> 25 мая 2012. — National Climatic Data Center. (англ.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html">Змяненні клімату</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090122063915/http://www.nasa.gov/centers/goddard/earthandsun/earthshape.html">Архівавана</a> 22 студзеня 2009. — <a href="/wiki/%D0%9D%D0%90%D0%A1%D0%90" title="НАСА">NASA</a>. (англ.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://geomag.usgs.gov/">Геамагнетызм Зямлі</a> — Геалагічная служба ЗША. (англ.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://eol.jsc.nasa.gov/Coll/weekly.htm">Фотаздымкі Зямлі на сайце NASA</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090430041323/http://eol.jsc.nasa.gov/Coll/weekly.htm">Архівавана</a> 30 красавіка 2009.. (англ.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/">Зямная абсерваторыя</a> — <a href="/wiki/%D0%9D%D0%90%D0%A1%D0%90" title="НАСА">NASA</a>. (англ.)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.satellite-maps.ru/planet/earth.htm">Планета Зямля</a> (руск.)</li></ul> <dl><dt>Відэа — <a href="/wiki/%D0%9C%D1%96%D0%B6%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B%D1%8F" title="Міжнародная касмічная станцыя">Міжнародная касмічная станцыя</a></dt> <dd></dd></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=74mhQyuyELQ">Палёт над Зямлёй</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=l6ahFFFQBZY">Палярнае ззянне. Від з космасу</a></li></ul> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4785216">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-label="Навігацыйны шаблон" data-name="External links" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist toCollapsibleCount navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:%D0%92%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D1%8F_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D1%96" title="Прагляд гэтага шаблона"><img alt="⚙️" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a> </div>  Тэматычныя сайты</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.giantbomb.com/wd/3035-65/">Giant Bomb</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://curlie.org/Science/Astronomy/Solar_System/Planets/Earth/">DMOZ</a> (англ.) · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://curlie.org/World/Deutsch/Wissenschaft/Naturwissenschaften/Astronomie/Sonnensystem/Planeten/Erde/">DMOZ</a> (ням.) · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://curlie.org/World/Español/Ciencia_y_tecnología/Astronomía/Sistema_Solar/Planetas/Tierra/">DMOZ</a> (ісп.)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Слоўнікі і энцыклапедыі</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="https://be.wikisource.org/wiki/ru:%D0%91%D0%AD%D0%90%D0%9D/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:БЭАН/Земля">Біблейская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.enciclopedia.cat/enciclopedies/gran-enciclopedia-catalana/EC-GEC-0145903.xml">Вялікая каталанская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zgbk.com/ecph/words?SiteID=1&ID=580878">Вялікая кітайская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zgbk.com/ecph/words?SiteID=1&ID=514491">Вялікая кітайская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.zgbk.com/ecph/words?SiteID=1&ID=385678">Вялікая кітайская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/Jorden">Вялікая нарвежская</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/5310930">Вялікая расійская (старая версія)</a> · <a href="https://be.wikisource.org/wiki/ru:%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:ЭСБЕ/Земля">Бракгаўза і Эфрона</a> · <a href="https://be.wikisource.org/wiki/ru:%D0%95%D0%AD%D0%91%D0%95/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:ЕЭБЕ/Земля">Яўрэйская Бракгаўза і Эфрона</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/astronomiya/ZEMLYA.html">Кругасвет</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/Terre/96671">Ларуса</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/images/La_Terre/1008518">Ларуса</a> · <a href="https://be.wikisource.org/wiki/ru:%D0%9C%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:МЭСБЕ/Земля">Малы Бракгаўза і Эфрона</a> · <a href="https://be.wikisource.org/wiki/ru:%D0%A2%D0%A1%D0%942/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:ТСД2/Земля">У. Даля</a> · <a href="https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Earth" class="extiw" title="wikisource:1911 Encyclopædia Britannica/Earth">Britannica (11-th)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Earth">Britannica (онлайн)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/erde">Brockhaus</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/terre-la-planete-terre/">Universalis</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/terre-vue-d-ensemble/">Universalis</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://esu.com.ua/search_articles.php?id=15977">Сучаснай Украіны</a></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r3748793">.mw-parser-output .ts-navbox-plaintitle{font-size:100%!important;margin:0 6em!important}</style></div><table class="nowraplinks authoritycontrol collapsible collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0;text-align: left;"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="Нарматыўны_кантроль" class="ts-navbox-plaintitle" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%9E%D0%BD%D1%8B_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C" title="Нарматыўны кантроль">Нарматыўны кантроль</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%86%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%96" title="Нацыянальная бібліятэка Іспаніі">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX453913">XX453913</a> · <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%A4%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%86%D1%8B%D1%96" title="Нацыянальная бібліятэка Францыі">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11975911n">11975911n</a> · <a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/1135962553">1135962553</a> · <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B_%D0%BD%D1%83%D0%BC%D0%B0%D1%80_%D0%91%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D1%96_%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D0%B3%D1%80%D1%8D%D1%81%D0%B0" title="Кантрольны нумар Бібліятэкі Кангрэса">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/sh85040427">sh85040427</a> · <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%9B%D0%B0%D1%82%D0%B2%D1%96%D1%96" title="Нацыянальная бібліятэка Латвіі">LNB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/processed/LNB%7CLNC10-000055925">000055925</a> · <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B1%D1%96%D0%B1%D0%BB%D1%96%D1%8F%D1%82%D1%8D%D0%BA%D0%B0_%D0%AF%D0%BF%D0%BE%D0%BD%D1%96%D1%96" title="Нацыянальная парламенцкая бібліятэка Японіі">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00573040">00573040</a> · NKC: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph117167">ph117167</a> · <a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/6270149919445006650001">6270149919445006650001</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4785216"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="13px&#124;baseline&#124;Выдатны_артыкул&#124;link=ВП:Выдатныя_артыкулы&#124;alt=✯_Зямля" data-name="Зямля" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Прагляд гэтага шаблона"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a><div id="13px&#124;baseline&#124;Выдатны_артыкул&#124;link=ВП:Выдатныя_артыкулы&#124;alt=✯_Зямля" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Выдатны артыкул"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/13px-Green_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/20px-Green_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/26px-Green_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="518" /></a> <a class="mw-selflink selflink">Зямля</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Гісторыя Зямлі">Гісторыя Зямлі</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%91%D1%83%D0%B4%D1%83%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Будучыня Зямлі">Будучыня Зямлі</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B7%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Узрост Зямлі">Узрост Зямлі</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Геалагічная гісторыя Зямлі (няма такой старонкі)">Геалагічная гісторыя Зямлі</a> (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Geological_history_of_Earth" class="extiw" title="en:Geological history of Earth">англ.</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D1%85%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%88%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0" title="Геахраналагічная шкала">Геахраналагічная шкала</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B6%D1%8B%D1%86%D1%86%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гісторыя жыцця на Зямлі (няма такой старонкі)">Гісторыя жыцця на Зямлі</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F-%D1%81%D0%BD%D0%B5%D0%B6%D0%BA%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Зямля-снежка (няма такой старонкі)">Абледзяненне Зямлі</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%BA%D1%81_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D0%B3%D0%B0_%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" title="Парадокс слабага маладога Сонца">Парадокс слабага маладога Сонца</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B3%D1%96%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D1%81%D1%83%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8F" title="Тэорыя гіганцкага сутыкнення">Тэорыя гіганцкага сутыкнення</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A5%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F_%D1%8D%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D1%8E%D1%86%D1%8B%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Храналогія эвалюцыі (няма такой старонкі)">Храналогія эвалюцыі</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="4" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 7px"><div><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/150px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg" decoding="async" width="150" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/225px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg/300px-The_Earth_seen_from_Apollo_17.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="3002" /></a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%8F" title="Геаграфія">Геаграфія</a> і <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Геалогія">геалогія</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%90%D1%9E%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%8F_(%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%82)" title="Аўстралія (кантынент)">Аўстралія</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D0%B7%D1%96%D1%8F" title="Азія">Азія</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%B4%D0%B0" title="Антарктыда">Антарктыда</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D1%84%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Афрыка">Афрыка</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%95%D1%9E%D1%80%D0%BE%D0%BF%D0%B0" title="Еўропа">Еўропа</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Паўночная Амерыка">Паўночная Амерыка</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%B4%D0%BD%D1%91%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Паўднёвая Амерыка">Паўднёвая Амерыка</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Атлантычны акіян">Атлантычны акіян</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%86%D0%BD%D0%B4%D1%8B%D0%B9%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Індыйскі акіян">Індыйскі акіян</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D0%BE%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%9B%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%82%D1%8B_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Паўночны Ледавіты акіян">Паўночны Ледавіты акіян</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A6%D1%96%D1%85%D1%96_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Ціхі акіян">Ціхі акіян</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%9E%D0%B4%D0%BD%D1%91%D0%B2%D1%8B_%D0%B0%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Паўднёвы акіян">Паўднёвы акіян</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Атмасфера Зямлі">Атмасфера</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Гідрасфера">Гідрасфера</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D1%80%D1%8D%D0%B9%D1%84_%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%9E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Дрэйф кантынентаў (няма такой старонкі)">Дрэйф кантынентаў</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Зямная кара">Зямная кара</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%82" title="Кантынент">Кантынент</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Зямная кара">Кара</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%8F_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Мантыя Зямлі">Мантыя</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%90%D0%BA%D1%96%D1%8F%D0%BD" title="Акіян">Акіян</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D1%80%D1%83%D0%BA%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Структура Зямлі (няма такой старонкі)">Структура Зямлі</a> (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Structure_of_the_Earth" class="extiw" title="en:Structure of the Earth">англ.</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D1%82" title="Суперкантынент">Суперкантынент</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D0%BA%D1%82%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%B0_%D0%BF%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Тэктоніка пліт">Тэктоніка пліт</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A4%D1%96%D0%B3%D1%83%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Фігура Зямлі">Фігура Зямлі</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%AF%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Ядро Зямлі">Ядро</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%81%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Маса Зямлі">Маса</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%B0%D1%81%D1%8F%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B4%D0%B7%D0%B5" title="Навакольнае асяроддзе">Навакольнае асяроддзе</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%91%D0%BC" title="Біём">Біём</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%8C" class="mw-redirect" title="Біяразнастайнасць">Біяразнастайнасць</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%91%D1%96%D1%8F%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Біясфера">Біясфера</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%94%D0%B7%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Дзікая прырода">Дзікая мясцовасць</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%96%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Жывая прырода (няма такой старонкі)">Жывая прырода</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BB%D1%96%D0%BC%D0%B0%D1%82" title="Клімат">Клімат</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Прырода">Прырода</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D1%80%D1%8B%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D0%B0" title="Прыродная зона">Прыродная зона</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D1%85%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D0%B1%D1%96%D1%8F%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Захаванне біяразнастайнасці (няма такой старонкі)">Захаванне біяразнастайнасці</a> (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Conservation_biology" class="extiw" title="en:Conservation biology">англ.</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B3%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BD%D1%96%D1%88%D0%B0" title="Экалагічная ніша">Экалагічная ніша</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D1%96%D1%8F" title="Экалогія">Экалогія</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Экасістэма">Экасістэма</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Гл. таксама</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%94%D0%B7%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Дзень Зямлі">Дзень Зямлі</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B2%D0%B5%D1%82" title="Свет">Свет</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D1%82%D1%8B%D1%85%D1%96%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0" title="Стыхійнае бедства">Стыхійнае бедства</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%82%D0%B0%D1%87%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%B2%D1%8F%D1%80%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Сутачнае вярчэнне Зямлі">Сутачнае вярчэнне Зямлі</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кольцы Зямлі (няма такой старонкі)">Кольцы Зямлі</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%8D%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Гіпатэтычныя натуральныя спадарожнікі Зямлі">Гіпатэтычныя натуральныя спадарожнікі Зямлі</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div> <ul><li><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/16px-Symbol_category_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/23px-Symbol_category_class.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/31px-Symbol_category_class.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /> <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Катэгорыя:Зямля">Катэгорыя:Зямля</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Symbol_portal_class.svg" class="mw-file-description" title="Партал"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Symbol_portal_class.svg/16px-Symbol_portal_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Symbol_portal_class.svg/23px-Symbol_portal_class.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Symbol_portal_class.svg/31px-Symbol_portal_class.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a> <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB:%D0%90%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%8F" title="Партал:Астраномія">Партал:Астраномія</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%B9%D0%BB:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/16px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="16" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/24px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/32px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Earth_(planet)" class="extiw" title="commons:Category:Earth (planet)">Вікісховішча:Зямля</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4785216"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Сонечная_сістэма_(13px&#124;baseline&#124;Гэты_спіс_быў_прызнаны_выдатным&#124;link=ВП:Выдатныя_спісы&#124;alt=≛_спіс_аб’ектаў)" data-name="Сонечная сістэма" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Прагляд гэтага шаблона"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a><div id="Сонечная_сістэма_(13px&#124;baseline&#124;Гэты_спіс_быў_прызнаны_выдатным&#124;link=ВП:Выдатныя_спісы&#124;alt=≛_спіс_аб’ектаў)" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечная сістэма</a> (<a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%81%D0%BF%D1%96%D1%81%D1%8B" title="Гэты спіс быў прызнаны выдатным"><img alt="≛" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Purple_star_unboxed.svg/13px-Purple_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Purple_star_unboxed.svg/20px-Purple_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Purple_star_unboxed.svg/26px-Purple_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="518" /></a> <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D1%96%D1%81_%D0%B0%D0%B1%E2%80%99%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E_%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D1%8B_%D0%BF%D0%B0_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%85" title="Спіс аб’ектаў Сонечнай сістэмы па памерах">спіс аб’ектаў</a>)</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><div> <figure class="mw-default-size noresize" typeof="mw:File"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Solar_System_XXX.png" decoding="async" width="635" height="36" class="mw-file-element" data-file-width="635" data-file-height="36" usemap="#ImageMap_0ef8c5dfc2785891" /><map name="ImageMap_0ef8c5dfc2785891"><area href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" shape="rect" coords="0,0,90,35" alt="Сонца" title="Сонца" /><area href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8B%D0%B9" shape="circle" coords="112,18,6" alt="Меркурый" title="Меркурый" /><area href="/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="153,18,8" alt="Венера" title="Венера" /><area href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96)" shape="circle" coords="203,8,4" alt="Месяц" title="Месяц" /><area href="/wiki/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" shape="circle" coords="194,18,8" alt="Зямля" title="Зямля" /><area href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B0" shape="circle" coords="239,13,3" alt="Спадарожнікі Марса" title="Спадарожнікі Марса" /><area href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" shape="circle" coords="233,18,8" alt="Марс" title="Марс" /><area href="/wiki/%D0%A6%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%80%D0%B0_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="271,18,8" alt="Цэрэра" title="Цэрэра" /><area href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%8F%D1%81_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D0%B0%D1%9E" shape="rect" coords="256,0,288,35" alt="Пояс астэроідаў" title="Пояс астэроідаў" /><area href="/wiki/%D0%AE%D0%BF%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%80_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="316,18,15" alt="Юпітэр" title="Юпітэр" /><area href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%AE%D0%BF%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%B0" shape="circle" coords="329,5,6" alt="Спадарожнікі Юпітэра" title="Спадарожнікі Юпітэра" /><area href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="372,18,10" alt="Сатурн" title="Сатурн" /><area href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%A1%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0" shape="circle" coords="381,7,6" alt="Спадарожнікі Сатурна" title="Спадарожнікі Сатурна" /><area href="/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="418,18,9" alt="Уран" title="Уран" /><area href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0" shape="circle" coords="427,10,6" alt="Спадарожнікі Урана" title="Спадарожнікі Урана" /><area href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B0" shape="circle" coords="471,10,3" alt="Спадарожнікі Нептуна" title="Спадарожнікі Нептуна" /><area href="/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%BD_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="462,18,12" alt="Нептун" title="Нептун" /><area href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%9F%D0%BB%D1%83%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0" shape="circle" coords="508,13,3" alt="Спадарожнікі Плутона" title="Спадарожнікі Плутона" /><area href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D1%83%D1%82%D0%BE%D0%BD_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="504,18,8" alt="Плутон" title="Плутон" /><area href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%A5%D0%B0%D1%9E%D0%BC%D0%B5%D0%B0" shape="circle" coords="539,13,3" alt="Спадарожнікі Хаўмеа" title="Спадарожнікі Хаўмеа" /><area href="/wiki/%D0%A5%D0%B0%D1%9E%D0%BC%D0%B5%D0%B0_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="535,18,8" alt="Хаўмеа" title="Хаўмеа" /><area href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%B5_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="564,18,8" alt="Макемаке" title="Макемаке" /><area href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%8F%D1%81_%D0%9A%D0%BE%D0%B9%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B0" shape="rect" coords="492,0,573,35" alt="Пояс Койпера" title="Пояс Койпера" /><area href="/wiki/%D0%94%D1%8B%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%8F_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%AD%D1%80%D1%8B%D0%B4%D1%8B)" shape="circle" coords="601,14,3" alt="Дысномія" title="Дысномія" /><area href="/wiki/%D0%AD%D1%80%D1%8B%D1%81_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" shape="circle" coords="597,18,8" alt="Эрыда" title="Эрыда" /><area href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B5%D1%8F%D0%BD%D1%8B_%D0%B4%D1%8B%D1%81%D0%BA" shape="rect" coords="574,0,610,35" alt="Рассеяны дыск" title="Рассеяны дыск" /><area href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0_%D0%9E%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0" shape="rect" coords="611,0,635,35" alt="Воблака Оарта" title="Воблака Оарта" /></map><figcaption></figcaption></figure></div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%97%D0%BE%D1%80%D0%BA%D0%B0" title="Зорка">Зорка</a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%86%D0%B0" title="Сонца">Сонца</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0" title="Планета">Планеты</a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Добры артыкул"><img alt="✰" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/13px-Blue_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/20px-Blue_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/26px-Blue_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="13" data-file-height="13" /></a> <a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8B%D0%B9" title="Меркурый">Меркурый</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Добры артыкул"><img alt="✰" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/13px-Blue_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/20px-Blue_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/26px-Blue_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="13" data-file-height="13" /></a> <a href="/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B0_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Венера (планета)">Венера</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Выдатны артыкул"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/13px-Green_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/20px-Green_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/26px-Green_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="518" /></a> <a class="mw-selflink selflink">Зямля</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81" title="Марс">Марс</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Выдатны артыкул"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/13px-Green_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/20px-Green_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/26px-Green_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="518" /></a><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%90%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0" title="Артыкул года"><img alt="✰" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.svg/13px-%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.svg.png" decoding="async" width="13" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.svg/20px-%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.svg/26px-%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D0%B8_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8C%D1%8F_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0.svg.png 2x" data-file-width="380" data-file-height="345" /></a> <a href="/wiki/%D0%AE%D0%BF%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%80_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Юпітэр (планета)">Юпітэр</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Сатурн (планета)">Сатурн</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Добры артыкул"><img alt="✰" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/13px-Blue_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/20px-Blue_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Blue_star_unboxed.svg/26px-Blue_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="13" data-file-height="13" /></a> <a href="/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Уран (планета)">Уран</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Выдатны артыкул"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/13px-Green_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/20px-Green_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/26px-Green_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="518" /></a> <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%BD_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Нептун (планета)">Нептун</a></li></ul> <dl><dt><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0" title="Карлікавая планета">карлікавыя</a></dt> <dd><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BB%D1%83%D1%82%D0%BE%D0%BD_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Плутон (карлікавая планета)">Плутон</a></dd> <dd><a href="/wiki/%D0%A5%D0%B0%D1%9E%D0%BC%D0%B5%D0%B0_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Хаўмеа (карлікавая планета)">Хаўмеа</a></dd> <dd><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%B5_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Макемаке (карлікавая планета)">Макемаке</a></dd> <dd><a href="/wiki/%D0%AD%D1%80%D1%8B%D1%81_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Эрыс (карлікавая планета)">Эрыс</a></dd> <dd><a href="/wiki/%D0%A6%D1%8D%D1%80%D1%8D%D1%80%D0%B0_(%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Цэрэра (карлікавая планета)">Цэрэра</a></dd></dl> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82" title="Спадарожнікі планет">Спадарожнікі</a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Планет</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%8F%D1%86_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96)" title="Месяц (спадарожнік Зямлі)">Зямлі</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B0" title="Спадарожнікі Марса">Марса</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%AE%D0%BF%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%B0" title="Спадарожнікі Юпітэра">Юпітэра</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%A1%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0" title="Спадарожнікі Сатурна">Сатурна</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0" title="Спадарожнікі Урана">Урана</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B0" title="Спадарожнікі Нептуна">Нептуна</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Карлікавых планет</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%9F%D0%BB%D1%83%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0" title="Спадарожнікі Плутона">Плутона</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%A5%D0%B0%D1%9E%D0%BC%D0%B5%D0%B0" title="Спадарожнікі Хаўмеа">Хаўмеа</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%94%D1%8B%D1%81%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%8F_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%AD%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B0)" title="Дысномія (спадарожнік Эрыса)">Эрыды</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D0%B0" title="Спадарожнік астэроіда">Астэроідаў</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D0%9B%D1%96%D0%BD%D1%83%D1%81_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Лінус (спадарожнік) (няма такой старонкі)">Каліёпы</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B5%D0%BD%D1%8D%D1%8F_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пенэя (спадарожнік) (няма такой старонкі)">Дафны</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%AF%D1%85%D1%96%D0%B4%D0%BD%D0%B0_(%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Яхідна (спадарожнік) (няма такой старонкі)">Тыфона</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%AF%D1%9E%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%96%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Спадарожнікі Яўгеніі (няма такой старонкі)">Яўгеніі</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Кольцы</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82" title="Кольцы планет">Планет</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%AE%D0%BF%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%B0" title="Кольцы Юпітэра">Кольцы Юпітэра</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%A1%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%BD%D0%B0" title="Кольцы Сатурна">Кольцы Сатурна</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0" title="Кольцы Урана">Кольцы Урана</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%9D%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B0" title="Кольцы Нептуна">Кольцы Нептуна</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">іншых цел</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%A5%D0%B0%D1%80%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кольцы Харыкла (няма такой старонкі)">Кольцы Харыкла</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%A5%D1%96%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кольцы Хірона (няма такой старонкі)">Кольцы Хірона</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%86%D1%8B_%D0%A5%D0%B0%D1%9E%D0%BC%D0%B5%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кольцы Хаўмеа (няма такой старонкі)">Кольцы Хаўмеа</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D1%8F_%D1%86%D0%B5%D0%BB%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D1%8B" title="Малыя целы Сонечнай сістэмы">Малыя целы</a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4" title="Астэроід">астэроіды</a>/<a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D0%B0" title="Спадарожнік астэроіда">іх спадарожнікі</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%B7%D1%8F%D0%BC%D0%BD%D1%8B_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Калязямны астэроід (няма такой старонкі)">калязямныя</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%8F%D1%81_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D0%B0%D1%9E" title="Пояс астэроідаў">асноўнага пояса</a> (<a href="/wiki/(4)_%D0%92%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0" title="(4) Веста">Веста</a>, <a href="/wiki/(2)_%D0%9F%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0" title="(2) Палада">Палада</a>, <a href="/wiki/(3)_%D0%AE%D0%BD%D0%BE%D0%BD%D0%B0" title="(3) Юнона">Юнона</a>, <a href="/wiki/(5)_%D0%90%D1%81%D1%82%D1%80%D1%8D%D1%8F" title="(5) Астрэя">Астрэя</a>, <a href="/wiki/(10)_%D0%93%D1%96%D0%B3%D0%B5%D1%8F" title="(10) Гігея">Гігея</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B" title="Траянскія астэроіды">траянцы</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B_%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Траянскія астэроіды Венеры (няма такой старонкі)">Венеры</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Траянскія астэроіды Зямлі (няма такой старонкі)">Зямлі</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Траянскія астэроіды Марса (няма такой старонкі)">Марса</a>, <a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B_%D0%AE%D0%BF%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%B0" title="Траянскія астэроіды Юпітэра">Юпітэра</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B_%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Траянскія астэроіды Урана (няма такой старонкі)">Урана</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B_%D0%9D%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Траянскія астэроіды Нептуна (няма такой старонкі)">Нептуна</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D1%9E%D1%80%D1%8B_(%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B)" title="Кентаўры (астэроіды)">кентаўры</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BD%D0%B5%D0%BF%D1%82%D1%83%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%8B_%D0%B0%D0%B1%E2%80%99%D0%B5%D0%BA%D1%82" title="Транснептунавы аб’ект">транснептунавыя</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%8F%D1%81_%D0%9A%D0%BE%D0%B9%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Пояс Койпера">Пояс Койпера</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A0%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B5%D1%8F%D0%BD%D1%8B_%D0%B4%D1%8B%D1%81%D0%BA" title="Рассеяны дыск">Рассеяны дыск</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B" title="Дамаклоіды">дамаклоіды</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/(5335)_%D0%94%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D0%BB" title="(5335) Дамокл">Дамокл</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=(20461)_%D0%94%D0%B8%D0%BE%D1%80%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="(20461) Диоретса (няма такой старонкі)">Дыярэтса</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=343158_%D0%9C%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%96%D1%8F%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="343158 Марсіяс (няма такой старонкі)">Марсіяс</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=(514107)_%D0%9A%D0%B0%D1%8D%D0%BF%D0%B0%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%B0%D0%B2%D0%B5%D0%BB%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="(514107) Каэпаокаавела (няма такой старонкі)">Каэпаокаавэла</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=(65407)_2002_RP120&action=edit&redlink=1" class="new" title="(65407) 2002 RP120 (няма такой старонкі)">2002 RP120</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=(336756)_2010_NV1&action=edit&redlink=1" class="new" title="(336756) 2010 NV1 (няма такой старонкі)">2010 NV1</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B0" title="Камета">каметы</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0_%D0%9E%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B0" title="Воблака Оарта">Воблака Оарта</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D1%8B%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%8B" title="Выраджаныя каметы">Выраджаныя каметы</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%97%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D1%82%D1%8B%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Забытыя каметы (няма такой старонкі)">Забытыя каметы</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B0" title="Вялікая камета">Вялікая камета</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%D0%B0_%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BF%D0%BE%D1%8F%D1%81%D0%B0" title="Камета галоўнага пояса">Камета галоўнага пояса</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%81%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82%D1%8B" title="Калясонечныя каметы">Калясонечныя каметы</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">іншыя</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D1%8D%D0%B0%D1%80%D0%BE%D1%96%D0%B4" title="Метэароід">метэароіды</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D1%96%D0%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Седноід (няма такой старонкі)">Седноіды</a> (<a href="/wiki/(90377)_%D0%A1%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B0" title="(90377) Седна">Седна</a>, <a href="/w/index.php?title=2012_VP_113&action=edit&redlink=1" class="new" title="2012 VP 113 (няма такой старонкі)">2012 VP 113</a>, <a href="/w/index.php?title=(541132)_%D0%9B%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B0%D0%BA%D1%83%D1%85%D0%BE%D0%BD%D1%83%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="(541132) Лелеакухонуа (няма такой старонкі)">Лелеакухонуа</a>, <a href="/w/index.php?title=2021_RR205&action=edit&redlink=1" class="new" title="2021 RR205 (няма такой старонкі)">2021 RR205</a>)</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Планема (няма такой старонкі)">Планема</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Планетар (няма такой старонкі)">Планетар</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Штучныя аб’екты</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%A8%D1%82%D1%83%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Штучны спадарожнік Зямлі">штучныя спадарожнікі Зямлі</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D1%96%D1%81_%D0%BC%D1%96%D0%B6%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%9E&action=edit&redlink=1" class="new" title="Спіс міжпланетных касмічных апаратаў (няма такой старонкі)">міжпланетныя касмічныя апараты</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Гіпатэтычныя аб’екты</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Вулкан (планета)">Вулкан</a> і <a href="/wiki/%D0%92%D1%83%D0%BB%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D1%96%D0%B4%D1%8B" title="Вулканоіды">вулканоіды</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA_%D0%9C%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Спадарожнік Меркурыя">Спадарожнік Меркурыя</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%92%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D1%8B" title="Спадарожнікі Венеры">Спадарожнікі Венеры</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%93%D1%96%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%8D%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D1%96_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Гіпатэтычныя натуральныя спадарожнікі Зямлі">іншыя спадарожнікі Зямлі</a></li> <li>Супрацьзямля</li> <li><a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B7%D1%8F%D0%B2%D1%8F%D1%82%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Дзявятая планета (няма такой старонкі)">Дзявятая планета</a> (Планета X), Tyche, транснептунавыя планеты</li> <li><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%B7%D1%96%D0%B4%D0%B0_(%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%BA%D0%B0)" title="Немезіда (зорка)">Немезіда</a></li> <li><a href="/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0_%D0%A5%D1%96%D0%BB%D1%81%D0%B0" title="Воблака Хілса">Воблака Хілса</a></li></ul> <ul><li>Былыя планеты: <a href="/wiki/%D0%A2%D1%8D%D1%8F_(%D0%BF%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B0)" title="Тэя (планета)">Тэя</a>, Фаэтон (Планета V), пяты газавы гігант</li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4785216"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Месцазнаходжанне_13px&#124;baseline&#124;Выдатны_артыкул&#124;link=ВП:Выдатныя_артыкулы&#124;alt=✯_Зямлі_ў_касмічнай_прасторы" data-name="Месцазнаходжанне Зямлі" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:%D0%9C%D0%B5%D1%81%D1%86%D0%B0%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%85%D0%BE%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B5_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Прагляд гэтага шаблона"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a><div id="Месцазнаходжанне_13px&#124;baseline&#124;Выдатны_артыкул&#124;link=ВП:Выдатныя_артыкулы&#124;alt=✯_Зямлі_ў_касмічнай_прасторы" style="font-size:114%;margin:0 5em">Месцазнаходжанне <a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Выдатны артыкул"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/13px-Green_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/20px-Green_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/26px-Green_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="518" /></a> <a class="mw-selflink selflink">Зямлі</a> ў <a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%81%D0%BC%D1%96%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B0" title="Касмічная прастора">касмічнай прасторы</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Выдатны артыкул"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/13px-Green_star_unboxed.svg.png" decoding="async" width="13" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/20px-Green_star_unboxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Green_star_unboxed.svg/26px-Green_star_unboxed.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="518" /></a> <a class="mw-selflink selflink">Зямля</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D0%B0" title="Сонечная сістэма">Сонечная сістэма</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%9C%D1%8F%D1%81%D1%86%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5_%D0%BC%D1%96%D0%B6%D0%B7%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B5_%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%B0" title="Мясцовае міжзорнае воблака">Мясцовае міжзорнае воблака</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%9C%D1%8F%D1%81%D1%86%D0%BE%D0%B2%D1%8B_%D0%BF%D1%83%D0%B7%D1%8B%D1%80" title="Мясцовы пузыр">Мясцовы пузыр</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%9F%D0%BE%D1%8F%D1%81_%D0%93%D1%83%D0%BB%D0%B4%D0%B0" title="Пояс Гулда">Пояс Гулда</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D0%BA%D0%B0%D1%9E_%D0%90%D1%80%D1%8B%D1%91%D0%BD%D0%B0" title="Рукаў Арыёна">Рукаў Арыёна</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%9C%D0%BB%D0%B5%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%A8%D0%BB%D1%8F%D1%85" title="Млечны Шлях">Млечны Шлях</a> <big>→</big> <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BF%D1%96%D1%81_%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA-%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D1%96%D0%BA%D0%B0%D1%9E_%D0%9C%D0%BB%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%A8%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%83&action=edit&redlink=1" class="new" title="Спіс галактык-спадарожнікаў Млечнага Шляху (няма такой старонкі)">Падгрупа Млечнага Шляху</a> <big>→</big> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8F%D1%81%D1%86%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D1%80%D1%83%D0%BF%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Мясцовая група (няма такой старонкі)">Мясцовая група</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%9C%D1%8F%D1%81%D1%86%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5_%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D1%96%D1%88%D1%87%D0%B0_%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA" title="Мясцовае звышскопішча галактык">Мясцовае звышскопішча галактык</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F%D0%BA%D0%B5%D1%8F" title="Ланіякея">Ланіякея</a> <big>→</big> <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D1%96%D1%88%D1%87%D0%B0%D1%9E_%D0%A0%D1%8B%D0%B1-%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Комплекс звышскопішчаў Рыб-Кіта (няма такой старонкі)">Комплекс звышскопішчаў Рыб-Кіта</a> <big>→</big> <a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Метагалактыка (няма такой старонкі)">Назіраны Сусвет</a> <big>→</big> <a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82" title="Сусвет">Сусвет</a> <big>→</big>? <a href="/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82" title="Мультысусвет">Мультысусвет</a></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div>Знак «<big>→</big>» азначае «ўваходзіць у склад» ці «з’яўляецца часткай»</div></td></tr></tbody></table></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4770514">.mw-parser-output .ambox{border:1px solid #a2a9b1;border-left:10px solid #36c;background-color:#fbfbfb;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .ambox+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+link+style+.ambox,.mw-parser-output .ambox+link+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+style+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+link+.ambox{margin-top:-1px}html body.mediawiki .mw-parser-output .ambox.mbox-small-left{margin:4px 1em 4px 0;overflow:hidden;width:238px;border-collapse:collapse;font-size:88%;line-height:1.25em}.mw-parser-output .ambox-speedy{border-left:10px solid #b32424;background-color:#fee7e6}.mw-parser-output .ambox-delete{border-left:10px solid #b32424}.mw-parser-output .ambox-content{border-left:10px solid #f28500}.mw-parser-output .ambox-style{border-left:10px solid #fc3}.mw-parser-output .ambox-good{border-left:10px solid #66cc44}.mw-parser-output .ambox-discussion{border-left:10px solid #339966}.mw-parser-output .ambox-merge{border-left:10px solid #9932cc}.mw-parser-output .ambox-move{border-left:10px solid #9932cc}.mw-parser-output .ambox-protection{border-left:10px solid #a2a9b1}.mw-parser-output .ambox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.5em;width:100%}.mw-parser-output .ambox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.5em;text-align:center}.mw-parser-output .ambox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.5em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .ambox .mbox-empty-cell{border:none;padding:0;width:1px}.mw-parser-output .ambox .mbox-image-div{width:52px}html.client-js body.skin-minerva .mw-parser-output .mbox-text-span{margin-left:23px!important}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .ambox{margin:0 10%}}</style><table id="fa-message" class="plainlinks metadata ambox ambox-good" role="presentation" style="margin-top:1em"><tbody><tr><td class="mbox-image"><div class="mbox-image-div"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D1%96%D1%81_%D0%B2%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B0%D1%9E" title="Вікіпедыя:Спіс выдатных артыкулаў"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Green_star_boxed.svg/24px-Green_star_boxed.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Green_star_boxed.svg/36px-Green_star_boxed.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/Green_star_boxed.svg/48px-Green_star_boxed.svg.png 2x" data-file-width="24" data-file-height="24" /></a></div></td><td class="mbox-text"><div class="mbox-text-span">Гэты артыкул уваходзіць у лік <a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Вікіпедыя:Выдатныя артыкулы">выдатных артыкулаў</a> беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі.</div><div class="mbox-textsmall-div hide-when-compact" style="font-size:85%"></div></td></tr></tbody></table></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Узята з "<a dir="ltr" href="https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Зямля&oldid=4873417">https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Зямля&oldid=4873417</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D0%90%D0%B4%D0%BC%D1%8B%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B5:Categories" title="Адмысловае:Categories">Катэгорыі</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F" title="Катэгорыя:Зямля">Зямля</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%BB%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8B_%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D1%81%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8D%D0%BC%D1%8B" title="Катэгорыя:Планеты Сонечнай сістэмы">Планеты Сонечнай сістэмы</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Схаваныя катэгорыі: <ul><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D1%96,_%D1%8F%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D1%9E%D0%B6%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%86%D1%8C_%D0%BF%D0%B0%D1%88%D1%8B%D1%80%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D0%B5_JsonConfig" title="Катэгорыя:Старонкі, якія ўжываюць пашырэнне JsonConfig">Старонкі, якія ўжываюць пашырэнне JsonConfig</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D1%96_%D0%B7_%D0%BD%D1%8F%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%BC_%D1%81%D1%96%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%81%D1%96%D1%81%D0%B0%D0%BC_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D0%BA_%D0%BD%D0%B0_%D0%BA%D1%80%D1%8B%D0%BD%D1%96%D1%86%D1%8B" title="Катэгорыя:Старонкі з няправільным сінтаксісам спасылак на крыніцы">Старонкі з няправільным сінтаксісам спасылак на крыніцы</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B:_authors_list" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list">Папярэджанні CS1: розныя назвы: authors list</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96_CS1:_%D0%BD%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B_DOI" title="Катэгорыя:Папярэджанні CS1: непазначаны свабодны DOI">Папярэджанні CS1: непазначаны свабодны DOI</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D1%96,_%D0%BD%D0%B0_%D1%8F%D0%BA%D1%96%D1%85_%D1%83%D0%B6%D1%8B%D1%82%D1%8B_%D1%87%D0%B0%D1%80%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D1%81%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D1%96_ISBN" title="Катэгорыя:Старонкі, на якіх ужыты чароўныя спасылкі ISBN">Старонкі, на якіх ужыты чароўныя спасылкі ISBN</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D1%96_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8E_%D0%B1%D0%B5%D0%B7_%D0%BD%D1%83%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BE%D1%9E_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BA" title="Катэгорыя:Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без нумароў старонак">Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без нумароў старонак</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D1%96_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8E_%D0%B1%D0%B5%D0%B7_%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B0" title="Катэгорыя:Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без назвы артыкула">Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без назвы артыкула</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D1%96_%D0%BD%D0%B0_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8E_%D0%B1%D0%B5%D0%B7_%D0%B0%D1%9E%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0" title="Катэгорыя:Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара">Вікіпедыя:Спасылкі на Беларускую энцыклапедыю без аўтара</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%A1%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BB%D0%BA%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%88%D1%87%D0%B0_%D0%BD%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D1%81%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D0%B0_%D1%9E_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D0%B5" title="Катэгорыя:Вікіпедыя:Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле">Вікіпедыя:Спасылка на Вікісховішча непасрэдна ў артыкуле</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D0%BB%D0%B5_%D0%B0%D0%BB%D1%84%D0%B0%D0%B2%D1%96%D1%82%D0%B0" title="Катэгорыя:Вікіпедыя:Выдатныя артыкулы паводле алфавіта">Вікіпедыя:Выдатныя артыкулы паводле алфавіта</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%8B%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B_%D0%BF%D0%B0_%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%96%D1%96" title="Катэгорыя:Вікіпедыя:Выдатныя артыкулы па астраноміі">Вікіпедыя:Выдатныя артыкулы па астраноміі</a></li><li><a href="/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D1%8D%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F:%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%86%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%82%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%8B%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8B" title="Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы">Вікіпедыя:Істотныя артыкулы</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Апошняе змяненне старонкі адбылося 01:31, 19 лістапада 2024.</li> <li id="footer-info-copyright">Тэкст даступны на ўмовах <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.be">ліцэнзіі Creative Commons Attribution-ShareAlike</a>, у асобных выпадках могуць дзейнічаць дадатковыя ўмовы. Падрабязней гл. <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Умовы_выкарыстання">Умовы выкарыстання</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Палітыка прыватнасці</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%A8%D1%82%D0%BE_%D1%82%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BD%D1%86%D1%8B%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F">Пра Вікіпедыю</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%92%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F:%D0%90%D0%B4%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%B0%D0%B4_%D0%B0%D0%B4%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%86%D1%96">Адмова ад адказнасці</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Распрацоўшчыкі</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/be.wikipedia.org">Статыстыка</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Заява пра cookie</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//be.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Мабільная версія</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-zvhrd","wgBackendResponseTime":214,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.972","walltime":"3.420","ppvisitednodes":{"value":60824,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":731631,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":156891,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":25,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":75,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":522913,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2923.198 1 -total"," 57.53% 1681.623 1 Шаблон:Крыніцы"," 25.10% 733.806 92 Шаблон:Cite_web"," 11.53% 337.059 160 Шаблон:Str_≠_len"," 10.97% 320.710 50 Шаблон:Cite_journal"," 10.25% 299.752 177 Шаблон:HumanizeDate"," 10.19% 297.868 29 Шаблон:Cite_book"," 7.57% 221.426 1 Шаблон:Нарматыўны_кантроль"," 6.49% 189.753 1 Шаблон:Commonscat"," 6.27% 183.322 1 Шаблон:Навігацыя"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.353","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":14571087,"limit":52428800},"limitreport-logs":"anchor_id_list = table#1 {\n [\"CITEREFAbedon_Stephen_T.1997\"] = 1,\n [\"CITEREFAckerman1997\"] = 1,\n [\"CITEREFAlfè,_D.;_Gillan,_M._J.;_Vocadlo,_L.;_Brodholt,_J;_Price,_G._D.2002\"] = 1,\n [\"CITEREFAllenCox2000\"] = 1,\n [\"CITEREFAokiKinoshitaGuinotKaplan1982\"] = 1,\n [\"CITEREFArthur_N._Cox2000\"] = 1,\n [\"CITEREFBarry2002\"] = 1,\n [\"CITEREFBenton,_M.J.2004\"] = 1,\n [\"CITEREFBenton_M._J.2005\"] = 1,\n [\"CITEREFBerger2002\"] = 1,\n [\"CITEREFBerkner,_L._V.;_Marshall,_L._C.1965\"] = 1,\n [\"CITEREFBritt2000\"] = 1,\n [\"CITEREFBrown,_W._K.;_Wohletz,_K._H.2005\"] = 1,\n [\"CITEREFBrownMussett1981\"] = 1,\n [\"CITEREFBrownlee2010\"] = 1,\n [\"CITEREFBurton2000\"] = 1,\n [\"CITEREFCampbell2003\"] = 1,\n [\"CITEREFCarrington2000\"] = 1,\n [\"CITEREFCatlingZahnleMcKay2001\"] = 1,\n [\"CITEREFChaprontChapront-TouzéFrancou2002\"] = 1,\n [\"CITEREFCharetteSmith2010\"] = 1,\n [\"CITEREFClabon_Walter_Allen_and_Arthur_N._Cox2000\"] = 1,\n [\"CITEREFComins2001\"] = 1,\n [\"CITEREFCox2003\"] = 1,\n [\"CITEREFDalrymple,_G._Brent.1994\"] = 1,\n [\"CITEREFDalrymple,_G._Brent2001\"] = 1,\n [\"CITEREFDavid_R._Williams.2013\"] = 2,\n [\"CITEREFDoolittle2000\"] = 1,\n [\"CITEREFDrew_Weisenberger\"] = 1,\n [\"CITEREFDrinkwaterKerrFontBerger2009\"] = 1,\n [\"CITEREFDuennebier1999\"] = 1,\n [\"CITEREFEncrenaz2004\"] = 1,\n [\"CITEREFEspenak,_F.;_Meeus,_J.2007\"] = 1,\n [\"CITEREFFAO_Staff1995\"] = 1,\n [\"CITEREFFastovsky_D.E.,_Sheehan_P.M.2005\"] = 1,\n [\"CITEREFFisher1996\"] = 2,\n [\"CITEREFFitzpatrick2006\"] = 1,\n [\"CITEREFFuller1963\"] = 1,\n [\"CITEREFFutuyma2005\"] = 1,\n [\"CITEREFGlansdorffXuLabedan2008\"] = 1,\n [\"CITEREFGould1994\"] = 1,\n [\"CITEREFGuillemot,_H.;_Greffoz,_V.2002\"] = 1,\n [\"CITEREFGuinanRibas2002\"] = 1,\n [\"CITEREFHarrisonHester2002\"] = 1,\n [\"CITEREFHigh_Energy_Astrophysics_Science_Archive_Research_Center,_HEASARC\"] = 1,\n [\"CITEREFHillebrand2004\"] = 1,\n [\"CITEREFHumerfelt2010\"] = 1,\n [\"CITEREFHuntenDonahue1976\"] = 1,\n [\"CITEREFI._J._Sackmann,_A._I._Boothroyd,_K._E._Kraemer1993\"] = 1,\n [\"CITEREFJacobs1998\"] = 1,\n [\"CITEREFJessey\"] = 1,\n [\"CITEREFJordan1979\"] = 1,\n [\"CITEREFK._P._Schroder,_Robert_Connon_Smith2008\"] = 1,\n [\"CITEREFKasting1988\"] = 1,\n [\"CITEREFKasting1993\"] = 1,\n [\"CITEREFKennish2001\"] = 1,\n [\"CITEREFKinver2009\"] = 1,\n [\"CITEREFKious,_W._J.;_Tilling,_R._I.1999\"] = 1,\n [\"CITEREFKirschvink1992\"] = 1,\n [\"CITEREFKleinePalmeMezgerHalliday2005\"] = 1,\n [\"CITEREFKring\"] = 1,\n [\"CITEREFLambeck1977\"] = 1,\n [\"CITEREFLang2003\"] = 1,\n [\"CITEREFLaskar,_J.;_Robutel,_P.;_Joutel,_F.;_Gastineau,_M.;_Correia,_A.C.M.;_Levrard,_B.2004\"] = 1,\n [\"CITEREFLes_Cowley\"] = 1,\n [\"CITEREFLeslie_Mullen2002\"] = 1,\n [\"CITEREFLiPahlevanKirschvinkYung2009\"] = 1,\n [\"CITEREFLiu1992\"] = 1,\n [\"CITEREFLiuDonahue1974\"] = 1,\n [\"CITEREFLiungman2004\"] = 1,\n [\"CITEREFLovelock1979\"] = 1,\n [\"CITEREFMatson2010\"] = 1,\n [\"CITEREFMay1988\"] = 1,\n [\"CITEREFMcCarthyHackmanNelson2008\"] = 1,\n [\"CITEREFMcKnight,_Tom_L;_Hess,_Darrel2000\"] = 1,\n [\"CITEREFMeschede,_M.;_Udo_Barckhausen,_U.2000\"] = 1,\n [\"CITEREFMeyer2002\"] = 1,\n [\"CITEREFMilbert,_D._G.;_Smith,_D._A.\"] = 1,\n [\"CITEREFMinard2009\"] = 1,\n [\"CITEREFMohr,_P.J.;_Taylor,_B.N.2000\"] = 1,\n [\"CITEREFMonnereauCalvetMargerinSouriau2010\"] = 1,\n [\"CITEREFMoran2005\"] = 1,\n [\"CITEREFMorbidelliChambersLuninePetit2000\"] = 1,\n [\"CITEREFMorgan,_J._W.;_Anders,_E.1980\"] = 1,\n [\"CITEREFMorris\"] = 1,\n [\"CITEREFMueller,_R.D.;_Roest,_W.R.;_Royer,_J.-Y.;_Gahagan,_L.M.;_Sclater,_J.G.2007\"] = 1,\n [\"CITEREFMurphy,_J._B.;_Nance,_R._D.1965\"] = 1,\n [\"CITEREFNewman2007\"] = 1,\n [\"CITEREFNewsomTaylor1989\"] = 1,\n [\"CITEREFP._Goldreich,_W._R._Ward1973\"] = 1,\n [\"CITEREFPidwirny,_Michael2006\"] = 2,\n [\"CITEREFPogge,_Richard_W.1997\"] = 1,\n [\"CITEREFPollackHurterJohnson1993\"] = 1,\n [\"CITEREFPoropudas1991\"] = 1,\n [\"CITEREFR._Canup_and_E._Asphaug2001\"] = 2,\n [\"CITEREFRahmstorf2003\"] = 1,\n [\"CITEREFRaup,_D._M.;_Sepkoski,_J._J.1982\"] = 1,\n [\"CITEREFRichards,_M._A.;_Duncan,_R._A.;_Courtillot,_V._E.1989\"] = 1,\n [\"CITEREFRobert_Sanders2003\"] = 1,\n [\"CITEREFRobertson2001\"] = 1,\n [\"CITEREFRussell\"] = 1,\n [\"CITEREFSackmann,_I.-J.;_Boothroyd,_A._I.;_Kraemer,_K._E.1993\"] = 1,\n [\"CITEREFSadavaHellerOrians2006\"] = 1,\n [\"CITEREFSample2005\"] = 1,\n [\"CITEREFSanders2003\"] = 1,\n [\"CITEREFSandwell,_D._T.;_Smith,_W._H._F.2006\"] = 1,\n [\"CITEREFSanz_Fernández_de_Córdoba\"] = 1,\n [\"CITEREFSclaterParsonsJaupart1981\"] = 1,\n [\"CITEREFScott2006\"] = 1,\n [\"CITEREFSenne2000\"] = 1,\n [\"CITEREFSharp2005\"] = 1,\n [\"CITEREFShiklomanov1999\"] = 1,\n [\"CITEREFShuLuoConway_MorrisZhang1999\"] = 1,\n [\"CITEREFStaff\"] = 5,\n [\"CITEREFStaff1998\"] = 1,\n [\"CITEREFStaff2003\"] = 1,\n [\"CITEREFStaff2004\"] = 1,\n [\"CITEREFStaff2007\"] = 1,\n [\"CITEREFStaff2010\"] = 1,\n [\"CITEREFStandishWilliams\"] = 1,\n [\"CITEREFStanley2005\"] = 1,\n [\"CITEREFStassen,_Chris2005\"] = 1,\n [\"CITEREFStern2001\"] = 1,\n [\"CITEREFStern2005\"] = 1,\n [\"CITEREFTackley2000\"] = 1,\n [\"CITEREFTanner_L.H.,_Lucas_S.G._\u0026amp;_Chapman_M.G.2004\"] = 1,\n [\"CITEREFTaylor2004\"] = 1,\n [\"CITEREFToumaWisdom1994\"] = 1,\n [\"CITEREFTurcotteSchubert2002\"] = 1,\n [\"CITEREFUS_Space_Command2001\"] = 1,\n [\"CITEREFVarious1997\"] = 1,\n [\"CITEREFVazquez,_M.;_Montanes_Rodriguez,_P.;_Palle,_E.2006\"] = 1,\n [\"CITEREFWardBrownlee2002\"] = 1,\n [\"CITEREFWardBrownlee2003\"] = 1,\n [\"CITEREFWerner1922\"] = 1,\n [\"CITEREFWhitehouse2002\"] = 1,\n [\"CITEREFWilkinson,_B._H.;_McElroy,_B._J.2007\"] = 1,\n [\"CITEREFWilliams,_D.M.;_J.F._Kasting1996\"] = 1,\n [\"CITEREFWilliams2004\"] = 1,\n [\"CITEREFWilliams2005\"] = 1,\n [\"CITEREFWilliams2006\"] = 1,\n [\"CITEREFYinJacobsenYamashitaBlichert-Toft2002\"] = 1,\n [\"CITEREFYoder1995\"] = 2,\n [\"CITEREFZeilikGregory1998\"] = 1,\n [\"CITEREFБелЭн1998\"] = 1,\n [\"CITEREFБорисов2006\"] = 1,\n [\"CITEREFГ._Александровский2001\"] = 1,\n [\"CITEREFИ._Лалаянц1993\"] = 1,\n [\"CITEREFМихаил_Карпов2006\"] = 1,\n [\"CITEREFРИА_Новости2012\"] = 1,\n [\"CITEREFЭСБЭ1890—1907\"] = 1,\n}\ntemplate_list = table#1 {\n [\"Citation\"] = 3,\n [\"Cite book\"] = 29,\n [\"Cite conference\"] = 1,\n [\"Cite journal\"] = 50,\n [\"Cite news\"] = 7,\n [\"Cite web\"] = 92,\n [\"Commonscat\"] = 1,\n [\"E\"] = 15,\n [\"Efn\"] = 7,\n [\"Float right\"] = 1,\n [\"Harvnb\"] = 1,\n [\"Lang-el2\"] = 1,\n [\"Lang-grc\"] = 4,\n [\"Lang-grc2\"] = 3,\n [\"Lang-la\"] = 2,\n [\"Lang-lat\"] = 1,\n [\"Lang-x-ie\"] = 1,\n [\"Lang-x-slav\"] = 1,\n [\"Main\"] = 6,\n [\"Nobr\"] = 4,\n [\"Notelist\"] = 1,\n [\"R\"] = 7,\n [\"Ref-en\"] = 7,\n [\"Ref-ru\"] = 3,\n [\"S\"] = 2,\n [\"Sfn\"] = 3,\n [\"Smallsup\"] = 3,\n [\"V\"] = 1,\n [\"Артыкул\"] = 1,\n [\"Архівавана\"] = 6,\n [\"Асноўны артыкул\"] = 11,\n [\"ВТ-ЭСБЕ\"] = 1,\n [\"Выдатны артыкул\"] = 1,\n [\"Дроб\"] = 2,\n [\"З\"] = 11,\n [\"Значэнні\"] = 1,\n [\"Зямля\"] = 1,\n [\"Кніга\"] = 10,\n [\"Крыніцы\"] = 1,\n [\"Крыніцы/БЭ\"] = 1,\n [\"Месцазнаходжанне Зямлі\"] = 1,\n [\"Нарматыўны кантроль\"] = 1,\n [\"Нп4\"] = 47,\n [\"Планета\"] = 1,\n [\"Сонечная сістэма\"] = 1,\n}\narticle_whitelist = table#1 {\n}\n","limitreport-profile":[["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","260","18.3"],["?","200","14.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","160","11.3"],["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","140","9.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","80","5.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","60","4.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::sub","60","4.2"],["type","40","2.8"],["chunk \u003CМодуль:Citation/CS1\u003E","40","2.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getFrameTitle","40","2.8"],["[others]","340","23.9"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-7cbgz","timestamp":"20241122212804","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0417\u044f\u043c\u043b\u044f","url":"https:\/\/be.wikipedia.org\/wiki\/%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%8F","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2","author":{"@type":"Organization","name":"\u0423\u0434\u0437\u0435\u043b\u044c\u043d\u0456\u043a\u0456 \u043f\u0440\u0430\u0435\u043a\u0442\u0430\u045e \u0412\u0456\u043a\u0456\u043c\u0435\u0434\u044b\u044f"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2007-05-01T23:09:48Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/c\/cb\/The_Blue_Marble_%28remastered%29.jpg","headline":"\u043f\u043b\u0430\u043d\u0435\u0442\u0430 \u045e \u0421\u043e\u043d\u0435\u0447\u043d\u0430\u0439 \u0441\u0456\u0441\u0442\u044d\u043c\u0435, \u0434\u0437\u0435 \u0436\u044b\u0432\u0435 \u0447\u0430\u043b\u0430\u0432\u0435\u0446\u0442\u0432\u0430"}</script> </body> </html>