CINXE.COM
Malaria - Wikipedia, la enciclopedia libre
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="es" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Malaria - Wikipedia, la enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )eswikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","enero","febrero","marzo","abril","mayo","junio","julio","agosto","septiembre","octubre","noviembre","diciembre"],"wgRequestId":"29d9617d-ce8a-4929-a0dd-7153877ac4e8","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Malaria","wgTitle":"Malaria","wgCurRevisionId":165389786,"wgRevisionId":165389786,"wgArticleId":41767,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Páginas con referencias con parámetros obsoletos","Wikipedia:Páginas con referencias con et al. implícito en los autores","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en divehi","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en hindi","Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en ruso","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en ucraniano","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en portugués","Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en chino","Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en tailandés","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en serbio","Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en inglés","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en esperanto","Wikipedia:Artículos con pasajes que requieren referencias","Wikipedia:Artículos que necesitan referencias","Wikipedia:Referenciar (aún sin clasificar)","Wikipedia:Artículos con identificadores BNE","Wikipedia:Artículos con identificadores BNF","Wikipedia:Artículos con identificadores GND","Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN","Wikipedia:Artículos con identificadores Iranica","Wikipedia:Control de autoridades con 24 elementos","Malaria","Áreas de interés del altruismo eficaz","Enfermedades prevenibles por vacunación","Enfermedades transmitidas por insectos"],"wgPageViewLanguage":"es","wgPageContentLanguage":"es","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Malaria","wgRelevantArticleId":41767,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"es","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"es"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q12156","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.gadget.imagenesinfobox":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.a-commons-directo","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.quicksurveys.init","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=es&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=ext.gadget.imagenesinfobox&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <noscript><link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=noscript&only=styles&skin=vector-2022"></noscript> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.22"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3c/Plasmodium.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1290"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3c/Plasmodium.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="860"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="688"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Malaria - Wikipedia, la enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//es.m.wikipedia.org/wiki/Malaria"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (es)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//es.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://es.wikipedia.org/wiki/Malaria"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.es"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Canal Atom de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:CambiosRecientes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Malaria rootpage-Malaria skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Ir al contenido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menú principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menú principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portada" title="Visitar la página principal [z]" accesskey="z"><span>Portada</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Comunidad" title="Acerca del proyecto, lo que puedes hacer, dónde encontrar información"><span>Portal de la comunidad</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Actualidad" title="Encuentra información de contexto sobre acontecimientos actuales"><span>Actualidad</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:CambiosRecientes" title="Lista de cambios recientes en la wiki [r]" accesskey="r"><span>Cambios recientes</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginasNuevas"><span>Páginas nuevas</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Aleatoria" title="Cargar una página al azar [x]" accesskey="x"><span>Página aleatoria</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ayuda:Contenidos" title="El lugar para aprender"><span>Ayuda</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Informes_de_error"><span>Notificar un error</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginasEspeciales"><span>Páginas especiales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-specialpages-url|specialpages" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-specialpages-url_specialpages emptyPortlet" > <div class="vector-menu-heading"> specialpages-url|specialpages </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="La enciclopedia libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-es.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Buscar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Buscar en este wiki [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Buscar</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Buscar en Wikipedia" aria-label="Buscar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Buscar en este wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Buscar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Buscar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Herramientas personales"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apariencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambiar la apariencia del tamaño, ancho y color de la fuente de la página" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apariencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apariencia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=es.wikipedia.org&uselang=es" class=""><span>Donaciones</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_una_cuenta&returnto=Malaria" title="Te recomendamos crear una cuenta e iniciar sesión; sin embargo, no es obligatorio" class=""><span>Crear una cuenta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Malaria" title="Te recomendamos iniciar sesión, aunque no es obligatorio [o]" accesskey="o" class=""><span>Acceder</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Más opciones" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Herramientas personales" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Herramientas personales</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=es.wikipedia.org&uselang=es"><span>Donaciones</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_una_cuenta&returnto=Malaria" title="Te recomendamos crear una cuenta e iniciar sesión; sin embargo, no es obligatorio"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Crear una cuenta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Malaria" title="Te recomendamos iniciar sesión, aunque no es obligatorio [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Acceder</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páginas para editores desconectados <a href="/wiki/Ayuda:Introducci%C3%B3n" aria-label="Obtenga más información sobre editar"><span>más información</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:MisContribuciones" title="Una lista de modificaciones hechas desde esta dirección IP [y]" accesskey="y"><span>Contribuciones</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:MiDiscusi%C3%B3n" title="Discusión sobre ediciones hechas desde esta dirección IP [n]" accesskey="n"><span>Discusión</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contenidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contenidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ocultar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Historia</span> </div> </a> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Síntomas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Síntomas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Síntomas</span> </div> </a> <ul id="toc-Síntomas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tratamiento_de_la_malaria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tratamiento_de_la_malaria"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Tratamiento de la malaria</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Tratamiento_de_la_malaria-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Tratamiento de la malaria</span> </button> <ul id="toc-Tratamiento_de_la_malaria-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Microscopía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Microscopía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Microscopía</span> </div> </a> <ul id="toc-Microscopía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Serología" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Serología"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Serología</span> </div> </a> <ul id="toc-Serología-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Diferenciación_de_especies" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Diferenciación_de_especies"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Diferenciación de especies</span> </div> </a> <ul id="toc-Diferenciación_de_especies-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Diagnóstico_diferencial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Diagnóstico_diferencial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Diagnóstico diferencial</span> </div> </a> <ul id="toc-Diagnóstico_diferencial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Malaria_complicada" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Malaria_complicada"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Malaria complicada</span> </div> </a> <ul id="toc-Malaria_complicada-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Prevención" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Prevención"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Prevención</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Prevención-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Prevención</span> </button> <ul id="toc-Prevención-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Control_de_mosquitos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Control_de_mosquitos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Control de mosquitos</span> </div> </a> <ul id="toc-Control_de_mosquitos-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Mosquiteros_tratados_con_insecticidas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Mosquiteros_tratados_con_insecticidas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1.1</span> <span>Mosquiteros tratados con insecticidas</span> </div> </a> <ul id="toc-Mosquiteros_tratados_con_insecticidas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-DDT" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#DDT"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>DDT</span> </div> </a> <ul id="toc-DDT-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vacuna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Vacuna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Vacuna</span> </div> </a> <ul id="toc-Vacuna-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Inmunización_con_plasmodios_irradiados" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Inmunización_con_plasmodios_irradiados"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.1</span> <span>Inmunización con plasmodios irradiados</span> </div> </a> <ul id="toc-Inmunización_con_plasmodios_irradiados-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vacunas_SPf66" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Vacunas_SPf66"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.2</span> <span>Vacunas SPf66</span> </div> </a> <ul id="toc-Vacunas_SPf66-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vacuna_RTS,S/AS02A" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Vacuna_RTS,S/AS02A"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3.3</span> <span>Vacuna RTS,S/AS02A</span> </div> </a> <ul id="toc-Vacuna_RTS,S/AS02A-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Resistencia_genética" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Resistencia_genética"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Resistencia genética</span> </div> </a> <ul id="toc-Resistencia_genética-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Otros_métodos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Otros_métodos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Otros métodos</span> </div> </a> <ul id="toc-Otros_métodos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Tratamiento" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tratamiento"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Tratamiento</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Tratamiento-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Tratamiento</span> </button> <ul id="toc-Tratamiento-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Antipalúdicos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Antipalúdicos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Antipalúdicos</span> </div> </a> <ul id="toc-Antipalúdicos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Investigación" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Investigación"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Investigación</span> </div> </a> <ul id="toc-Investigación-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Epidemiología" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Epidemiología"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Epidemiología</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Epidemiología-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Epidemiología</span> </button> <ul id="toc-Epidemiología-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Mecanismo_de_transmisión_y_ciclo_biológico_de_Plasmodium" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mecanismo_de_transmisión_y_ciclo_biológico_de_Plasmodium"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Mecanismo de transmisión y ciclo biológico de Plasmodium</span> </div> </a> <ul id="toc-Mecanismo_de_transmisión_y_ciclo_biológico_de_Plasmodium-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-España" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#España"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>España</span> </div> </a> <ul id="toc-España-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Véase_también" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véase_también"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Véase también</span> </div> </a> <ul id="toc-Véase_también-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referencias" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Referencias"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Referencias</span> </div> </a> <ul id="toc-Referencias-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Bibliografía</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Enlaces_externos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Enlaces_externos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Enlaces externos</span> </div> </a> <ul id="toc-Enlaces_externos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contenidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Tabla de contenidos" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a la tabla de contenidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Cambiar a la tabla de contenidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Malaria</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artículo en otro idioma. Disponible en 165 idiomas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-165" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">165 idiomas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – afrikáans" lang="af" hreflang="af" data-title="Malaria" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikáans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – alemán suizo" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Malaria" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alemán suizo" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – aragonés" lang="an" hreflang="an" data-title="Malaria" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonés" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Akum" title="Akum – obolo" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Akum" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="obolo" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B6%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B0" title="शीतज्वर – angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="शीतज्वर" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A7" title="ملاريا – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ملاريا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A7" title="مالاريا – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="مالاريا" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A7%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="মেলেৰিয়া – asamés" lang="as" hreflang="as" data-title="মেলেৰিয়া" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="asamés" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Malaria" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="मलेरिया – avadhi" lang="awa" hreflang="awa" data-title="मलेरिया" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="avadhi" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Malyariya" title="Malyariya – azerbaiyano" lang="az" hreflang="az" data-title="Malyariya" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaiyano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="مالاریا – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="مالاریا" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BF%D0%BC%D0%B0" title="Тапма – baskir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Тапма" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baskir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Maliar%C4%97j%C4%97" title="Maliarėjė – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Maliarėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Малярыя – bielorruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Малярыя" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="bielorruso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Малярыя – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Малярыя" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Малария – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Малария" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="मलेरिया – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="मलेरिया" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="ম্যালেরিয়া – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ম্যালেরিয়া" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Kle%C3%B1ved_ar_paludo%C3%B9" title="Kleñved ar paludoù – bretón" lang="br" hreflang="br" data-title="Kleñved ar paludoù" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretón" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Malarija" title="Malarija – bosnio" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Malarija" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosnio" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%BC%D1%85%D0%B0%D0%B0" title="Хумхаа – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Хумхаа" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A0ria" title="Malària – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Malària" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/P%C3%A1h-b%C3%B3k-g%C3%A0ng" title="Páh-bók-gàng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Páh-bók-gàng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8F%93%E1%8E%B6%E1%8F%82%E1%8E%A8_%E1%8E%A0%E1%8F%93%E1%8F%97%E1%8F%9E%E1%8E%B2%E1%8F%8D%E1%8E%AC" title="ᏓᎶᏂᎨ ᎠᏓᏗᏞᎲᏍᎬ – cheroqui" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᏓᎶᏂᎨ ᎠᏓᏗᏞᎲᏍᎬ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="cheroqui" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="مالاریا – kurdo sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="مالاریا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="kurdo sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A1rie" title="Malárie – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Malárie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – galés" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Malaria" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galés" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – danés" lang="da" hreflang="da" data-title="Malaria" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danés" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Kpa%C9%A3i%CA%92i%C9%9B%C9%A3u" title="Kpaɣiʒiɛɣu – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Kpaɣiʒiɛɣu" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Malaria" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-din mw-list-item"><a href="https://din.wikipedia.org/wiki/Mayo%C5%8B" title="Mayoŋ – dinka" lang="din" hreflang="din" data-title="Mayoŋ" data-language-autonym="Thuɔŋjäŋ" data-language-local-name="dinka" class="interlanguage-link-target"><span>Thuɔŋjäŋ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%89%DE%AC%DE%8D%DE%AD%DE%83%DE%A8%DE%94%DE%A7" title="މެލޭރިޔާ – divehi" lang="dv" hreflang="dv" data-title="މެލޭރިޔާ" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="divehi" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ee mw-list-item"><a href="https://ee.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – ewé" lang="ee" hreflang="ee" data-title="Malaria" data-language-autonym="Eʋegbe" data-language-local-name="ewé" class="interlanguage-link-target"><span>Eʋegbe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CF%83%CE%AF%CE%B1" title="Ελονοσία – griego" lang="el" hreflang="el" data-title="Ελονοσία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="griego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artículo bueno"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Malaria" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Malario" title="Malario – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Malario" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Malaaria" title="Malaaria – estonio" lang="et" hreflang="et" data-title="Malaaria" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonio" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – euskera" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Malaria" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="euskera" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Malaria" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="مالاریا – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="مالاریا" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Malaria" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Malaaria" title="Malaaria – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Malaaria" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – feroés" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Malaria" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroés" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fon mw-list-item"><a href="https://fon.wikipedia.org/wiki/Hwesiv%C9%94z%C9%94n" title="Hwesivɔzɔn – fon" lang="fon" hreflang="fon" data-title="Hwesivɔzɔn" data-language-autonym="Fɔ̀ngbè" data-language-local-name="fon" class="interlanguage-link-target"><span>Fɔ̀ngbè</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Paludisme" title="Paludisme – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Paludisme" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – frisón occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Malaria" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frisón occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A1ire" title="Maláire – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Maláire" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Palidism" title="Palidism – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Palidism" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Mail%C3%A8iria" title="Mailèiria – gaélico escocés" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Mailèiria" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélico escocés" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – gallego" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Malaria" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="gallego" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Akanundu_ro%27y" title="Akanundu ro'y – guaraní" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Akanundu ro'y" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guaraní" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%B2%E0%AB%87%E0%AA%B0%E0%AA%BF%E0%AA%AF%E0%AA%BE" title="મલેરિયા – guyaratí" lang="gu" hreflang="gu" data-title="મલેરિયા" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="guyaratí" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Cutar_zazza%C9%93in_cizon_sauro" title="Cutar zazzaɓin cizon sauro – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Cutar zazzaɓin cizon sauro" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/M%C3%A2-l%C3%A0-li-%C3%A2" title="Mâ-là-li-â – chino hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Mâ-là-li-â" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="chino hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%A8%D7%99%D7%94" title="מלריה – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="מלריה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="मलेरिया – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मलेरिया" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Jurri" title="Jurri – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Jurri" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Malarija" title="Malarija – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Malarija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Malarya" title="Malarya – criollo haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Malarya" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="criollo haitiano" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A1ria" title="Malária – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Malária" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Մալարիա – armenio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Մալարիա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armenio" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B4%D5%B8%D5%B2%D5%BF%D5%A5%D5%B6%D5%A4" title="Դողտենդ – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Դողտենդ" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Malaria" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Malaria" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Iba" title="Iba – igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Iba" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="igbo" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Malaria" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Malario" title="Malario – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Malario" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Malar%C3%ADa" title="Malaría – islandés" lang="is" hreflang="is" data-title="Malaría" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandés" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Malaria" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%9E%E3%83%A9%E3%83%AA%E3%82%A2" title="マラリア – japonés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="マラリア" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonés" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Malieria" title="Malieria – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Malieria" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – javanés" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Malaria" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanés" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="მალარია – georgiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მალარია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="georgiano" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/W%C9%A9s%C9%A9_k%CA%8Bd%C9%94%C5%8B" title="Wɩsɩ kʋdɔŋ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Wɩsɩ kʋdɔŋ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D0%BA" title="Безгек – kazajo" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Безгек" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazajo" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%B2%E0%B3%87%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE" title="ಮಲೇರಿಯಾ – canarés" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಮಲೇರಿಯಾ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="canarés" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A7%90%EB%9D%BC%EB%A6%AC%EC%95%84" title="말라리아 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="말라리아" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Lerzeta" title="Lerzeta – kurdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Lerzeta" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdo" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D0%BA" title="Безгек – kirguís" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Безгек" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirguís" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – latín" lang="la" hreflang="la" data-title="Malaria" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latín" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D3%80%D0%B0%D0%B9_(%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D1%80)" title="ЦӀай (азар) – lezgiano" lang="lez" hreflang="lez" data-title="ЦӀай (азар)" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezgiano" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Malaria" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – lombardo" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Malaria" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardo" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Malariy%C3%A1" title="Malariyá – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Malariyá" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Maliarija" title="Maliarija – lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Maliarija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Mal%C4%81rija" title="Malārija – letón" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Malārija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letón" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Tazomoka" title="Tazomoka – malgache" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Tazomoka" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgache" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Malaria" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Маларија – macedonio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Маларија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedonio" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B4%B2%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AA%E0%B4%A8%E0%B4%BF" title="മലമ്പനി – malayálam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മലമ്പനി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayálam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%BC%D1%85%D0%B0%D0%B0" title="Хумхаа – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Хумхаа" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="मलेरिया – maratí" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मलेरिया" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="maratí" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – malayo" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Malaria" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malayo" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Malarja" title="Malarja – maltés" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Malarja" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltés" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%84%E1%80%BE%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%96%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%82%E1%80%AB" title="ငှက်ဖျားရောဂါ – birmano" lang="my" hreflang="my" data-title="ငှက်ဖျားရောဂါ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmano" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – bajo alemán" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Malaria" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="bajo alemán" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%94%E0%A4%B2%E0%A5%8B" title="औलो – nepalí" lang="ne" hreflang="ne" data-title="औलो" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalí" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%89%E0%A4%B2" title="अउल – nevarí" lang="new" hreflang="new" data-title="अउल" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="nevarí" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – nias" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Malaria" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="nias" class="interlanguage-link-target"><span>Li Niha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Malaria" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – noruego nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Malaria" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="noruego nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – noruego bokmal" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Malaria" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="noruego bokmal" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – sotho septentrional" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Malaria" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="sotho septentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A0ria" title="Malària – occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Malària" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Busaa" title="Busaa – oromo" lang="om" hreflang="om" data-title="Busaa" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="oromo" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%B2%E0%AD%87%E0%AC%B0%E0%AC%BF%E0%AC%86" title="ମ୍ୟାଲେରିଆ – oriya" lang="or" hreflang="or" data-title="ମ୍ୟାଲେରିଆ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="oriya" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A8%B2%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%80%E0%A8%86" title="ਮਲੇਰੀਆ – punyabí" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮਲੇਰੀਆ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="punyabí" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcm mw-list-item"><a href="https://pcm.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – pidgin de Nigeria" lang="pcm" hreflang="pcm" data-title="Malaria" data-language-autonym="Naijá" data-language-local-name="pidgin de Nigeria" class="interlanguage-link-target"><span>Naijá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Malaria" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Malaria" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="ملیریا – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ملیریا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%A7" title="ملاريا – pastún" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ملاريا" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pastún" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A1ria" title="Malária – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Malária" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Chukchu" title="Chukchu – quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Chukchu" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Malarie" title="Malarie – rumano" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Malarie" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumano" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artículo bueno"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Малярия – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Малярия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%96%D1%8F" title="Маларія – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Маларія" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Marariya" title="Marariya – kinyarwanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Marariya" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="kinyarwanda" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%83" title="मलेरियारोगः – sánscrito" lang="sa" hreflang="sa" data-title="मलेरियारोगः" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sánscrito" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BC%D0%B0%D1%85%D1%8B_(%D1%8B%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8B)" title="Кумахы (ыарыы) – sakha" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Кумахы (ыарыы)" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="sakha" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%AF%E1%B1%9F.%E1%B1%A8%E1%B1%A4_%E1%B1%A8%E1%B1%A9%E1%B1%A3%E1%B1%9F." title="ᱯᱟ.ᱨᱤ ᱨᱩᱣᱟ. – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱯᱟ.ᱨᱤ ᱨᱩᱣᱟ." data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A0ria" title="Malària – sardo" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Malària" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardo" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – siciliano" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Malaria" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siciliano" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%B1%D9%8A%D8%A7" title="مليريا – sindi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="مليريا" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Malarija" title="Malarija – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Malarija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Lmalarya" title="Lmalarya – tashelhit" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Lmalarya" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="tashelhit" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%90%E0%B6%BD%E0%B7%9A%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%8F%E0%B7%80" title="මැලේරියාව – cingalés" lang="si" hreflang="si" data-title="මැලේරියාව" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalés" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Malaria" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A1ria" title="Malária – eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Malária" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Malarija" title="Malarija – esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Malarija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Duumo" title="Duumo – somalí" lang="so" hreflang="so" data-title="Duumo" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalí" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – albanés" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Malaria" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanés" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Маларија – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Маларија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – sundanés" lang="su" hreflang="su" data-title="Malaria" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundanés" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Malaria" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Malaria" title="Malaria – suajili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Malaria" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suajili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AE%B2%E0%AF%87%E0%AE%B0%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%BE" title="மலேரியா – tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மலேரியா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B2%B2%E0%B3%87%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%AF%E0%B2%BE" title="ಮಲೇರಿಯಾ – Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಮಲೇರಿಯಾ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B0%B2%E0%B1%87%E0%B0%B0%E0%B0%BF%E0%B0%AF%E0%B0%BE" title="మలేరియా – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="మలేరియా" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B0%D2%B7%D0%B0" title="Вараҷа – tayiko" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Вараҷа" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tayiko" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artículo bueno"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="มาลาเรีย – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="มาลาเรีย" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Malarya" title="Malarya – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Malarya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Maljarij%C9%99" title="Maljarijə – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Maljarijə" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C4%B1tma" title="Sıtma – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Sıtma" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Dzedzedze" title="Dzedzedze – tsonga" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Dzedzedze" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="tsonga" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B7%D0%B3%D3%99%D0%BA_%D0%B0%D0%B2%D1%8B%D1%80%D1%83%D1%8B" title="Бизгәк авыруы – tártaro" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Бизгәк авыруы" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tártaro" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Atiridii" title="Atiridii – twi" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Atiridii" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="twi" class="interlanguage-link-target"><span>Twi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D1%80%D1%96%D1%8F" title="Малярія – ucraniano" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Малярія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraniano" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="ملیریا – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="ملیریا" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Bezgak" title="Bezgak – uzbeko" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Bezgak" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeko" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Mal%C3%A4rii" title="Malärii – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Malärii" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/S%E1%BB%91t_r%C3%A9t" title="Sốt rét – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Sốt rét" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Malarya" title="Malarya – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Malarya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Sibiru" title="Sibiru – wólof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Sibiru" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="wólof" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%96%9F%E7%96%BE" title="疟疾 – chino wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="疟疾" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="chino wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Imalariya" title="Imalariya – xhosa" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Imalariya" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="xhosa" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="მალარია – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="მალარია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%9C%D7%90%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="מאלאריע – yidis" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מאלאריע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yidis" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Ak%E1%BB%8D_ib%C3%A0" title="Akọ ibà – yoruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Akọ ibà" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="yoruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Binghfatnit" title="Binghfatnit – zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Binghfatnit" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artículo bueno"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%96%9F%E7%96%BE" title="疟疾 – chino" lang="zh" hreflang="zh" data-title="疟疾" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chino" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Ma-l%C3%A1-l%C3%AD-%C3%A1" title="Ma-lá-lí-á – chino min nan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Ma-lá-lí-á" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="chino min nan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%99%BC%E5%86%B7" title="發冷 – cantonés" lang="yue" hreflang="yue" data-title="發冷" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonés" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Umalaleveva" title="Umalaleveva – zulú" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Umalaleveva" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zulú" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12156#sitelinks-wikipedia" title="Editar enlaces interlingüísticos" class="wbc-editpage">Editar enlaces</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espacios de nombres"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Malaria" title="Ver la página de contenido [c]" accesskey="c"><span>Artículo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discusi%C3%B3n:Malaria" rel="discussion" title="Discusión acerca de la página [t]" accesskey="t"><span>Discusión</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar variante de idioma" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">español</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Malaria"><span>Leer</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit" title="Editar esta página [e]" accesskey="e"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=history" title="Versiones anteriores de esta página [h]" accesskey="h"><span>Ver historial</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Página de herramientas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Herramientas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Herramientas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Herramientas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Más opciones" > <div class="vector-menu-heading"> Acciones </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Malaria"><span>Leer</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit" title="Editar esta página [e]" accesskey="e"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=history"><span>Ver historial</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> General </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:LoQueEnlazaAqu%C3%AD/Malaria" title="Lista de todas las páginas de la wiki que enlazan aquí [j]" accesskey="j"><span>Lo que enlaza aquí</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:CambiosEnEnlazadas/Malaria" rel="nofollow" title="Cambios recientes en las páginas que enlazan con esta [k]" accesskey="k"><span>Cambios en enlazadas</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=es" title="Subir archivos [u]" accesskey="u"><span>Subir archivo</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Malaria&oldid=165389786" title="Enlace permanente a esta versión de la página"><span>Enlace permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=info" title="Más información sobre esta página"><span>Información de la página</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Citar&page=Malaria&id=165389786&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre cómo citar esta página"><span>Citar esta página</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Acortador_de_URL&url=https%3A%2F%2Fes.wikipedia.org%2Fwiki%2FMalaria"><span>Obtener URL acortado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fes.wikipedia.org%2Fwiki%2FMalaria"><span>Descargar código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Malaria"><span>Crear un libro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Malaria&action=show-download-screen"><span>Descargar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Malaria&printable=yes" title="Versión imprimible de esta página [p]" accesskey="p"><span>Versión para imprimir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> En otros proyectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Malaria" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12156" title="Enlace al elemento conectado del repositorio de datos [g]" accesskey="g"><span>Elemento de Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Página de herramientas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apariencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apariencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ocultar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">De Wikipedia, la enciclopedia libre</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="es" dir="ltr"><div class="rellink noprint hatnote">No debe confundirse con <a href="/wiki/Miliaria" title="Miliaria">miliaria</a>. </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r157776694">.mw-parser-output .infobox .imagen{max-width:100%;margin:0 auto}.mw-parser-output .infobox .imagen img{max-width:100%;height:auto}.mw-parser-output .infobox .mw-kartographer-container .thumbinner,.mw-parser-output .infobox .mw-kartographer-map{box-sizing:border-box;width:100%!important}body.skin-timeless .mw-parser-output .infobox .imagen a.image>img{max-width:100%!important;height:auto!important}</style><table class="infobox" style="width:22.7em; line-height: 1.4em; text-align:left; padding:.23em;"><tbody><tr><th colspan="3" class="cabecera medicina" style="text-align:center;background-color:#DCDCDC;color:inherit;">Malaria</th></tr><tr><td colspan="3" class="imagen" style="text-align:center;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Plasmodium.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Plasmodium.jpg/320px-Plasmodium.jpg" decoding="async" width="320" height="344" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3c/Plasmodium.jpg 1.5x" data-file-width="440" data-file-height="473" /></a></span><br /><div style="display:inline;font-size:85%;"><a href="/wiki/Trofozo%C3%ADto" title="Trofozoíto">Trofozoítos</a> (formas anulares) y <a href="/wiki/Gametocito" title="Gametocito">gametocitos</a> de <i>Plasmodium falciparum</i> en sangre humana.</div></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;"><a href="/wiki/Especialidades_m%C3%A9dicas" title="Especialidades médicas">Especialidad</a></th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Infectolog%C3%ADa" title="Infectología">infectología</a><br /><a href="/wiki/Medicina_tropical" title="Medicina tropical">medicina tropical</a><br /><a href="/wiki/Parasitolog%C3%ADa" title="Parasitología">parasitología</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;">Síntomas</th><td colspan="2"> Fiebre, vómitos, dolor de cabeza, piel amarilla (<a href="/wiki/Ictericia" title="Ictericia">ictericia</a>)</td></tr><tr><th colspan="3" style="text-align:center;background-color:#DCDCDC;">Sinónimos</th></tr><tr><td colspan="3" style="text-align:center;text-align:left;;"> <div class="plainlist"><ul><li>Paludismo</li><li>Fiebre de la Jungla</li><li>Ague</li></ul></div></td></tr><tr><td class="noprint" colspan="3" style="text-align:left;"><div class="plainlinks wikidata-link" style="font-size: 0.85em">[<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q12156" class="extiw" title="d:Q12156">editar datos en Wikidata</a>]</div></td></tr></tbody></table> <p>La <b>malaria</b> (del <a href="/wiki/Idioma_italiano" title="Idioma italiano">italiano</a> <a href="/wiki/Edad_media" class="mw-redirect" title="Edad media">medieval</a> <a href="/wiki/Teor%C3%ADa_miasm%C3%A1tica_de_la_enfermedad" title="Teoría miasmática de la enfermedad"><i>mal</i> - malo- <i>y aria</i></a> - aire-) o <b>paludismo</b> (del <a href="/wiki/Lat%C3%ADn" title="Latín">latín</a> <i>paludis</i>, <a href="/wiki/Caso_genitivo" title="Caso genitivo">genitivo</a> del nombre <i>palus</i>, ‘ciénaga, <a href="/wiki/Pantano" title="Pantano">pantano</a>’ y de -ismo, en este caso acción o proceso patológico) es una <a href="/wiki/Enfermedad_infecciosa" title="Enfermedad infecciosa">enfermedad infecciosa</a> producida por parásitos del <a href="/wiki/G%C3%A9nero_(biolog%C3%ADa)" title="Género (biología)">género</a> <i><a href="/wiki/Plasmodium" title="Plasmodium">Plasmodium</a></i>, y transmitida por las <a href="/wiki/Hembras" class="mw-redirect" title="Hembras">hembras</a> de varias especies de mosquitos <i><a href="/wiki/Anopheles" title="Anopheles">Anopheles</a></i>. </p><p>Algunos estudios científicos sugieren que pudo haberse <a href="/wiki/Transmisi%C3%B3n_sexual" class="mw-redirect" title="Transmisión sexual">transmitido</a> al ser <a href="/wiki/Humano" class="mw-redirect" title="Humano">humano</a> a través de los <a href="/wiki/Gorila_occidental" class="mw-redirect" title="Gorila occidental">gorilas occidentales</a>.<sup id="cite_ref-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-1"><span class="corchete-llamada">[</span>1<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Es la primera <a href="/wiki/Enfermedad" title="Enfermedad">enfermedad</a> de importancia entre las <a href="/wiki/Enfermedades" class="mw-redirect" title="Enfermedades">enfermedades</a> debilitantes. Más de 400 000 <a href="/wiki/Personas" class="mw-redirect" title="Personas">personas</a> mueren al año por <a href="/wiki/Causa" class="mw-redirect" title="Causa">causa</a> de la <a class="mw-selflink selflink">malaria</a>, de los cuales unos 240 000 son <a href="/wiki/Ni%C3%B1os" class="mw-redirect" title="Niños">niños</a>.<sup id="cite_ref-ayudaefectiva-malaria_2-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-ayudaefectiva-malaria-2"><span class="corchete-llamada">[</span>2<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>En mayo de 2007, la <a href="/wiki/Asamblea_Mundial_de_la_Salud" title="Asamblea Mundial de la Salud">Asamblea Mundial de la Salud</a> decidió conmemorar el 25 de abril el <i><a href="/wiki/D%C3%ADa_Mundial_del_Paludismo" title="Día Mundial del Paludismo">Día Mundial del Paludismo</a></i>.<sup id="cite_ref-3" class="reference separada"><a href="#cite_note-3"><span class="corchete-llamada">[</span>3<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>La enfermedad puede ser causada por una o por varias de las diferentes especies de <i><a href="/wiki/Plasmodium" title="Plasmodium">Plasmodium</a></i>. Hay más de 120 especies de Plasmodium que infectan a mamíferos, aves y reptiles, pero sólo ocho infectan regularmente al ser humano:<sup id="cite_ref-4" class="reference separada"><a href="#cite_note-4"><span class="corchete-llamada">[</span>4<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ <i><a href="/wiki/Plasmodium_falciparum" title="Plasmodium falciparum">Plasmodium falciparum</a></i>, <i><a href="/wiki/Plasmodium_vivax" title="Plasmodium vivax">Plasmodium vivax</a></i>, <i><a href="/wiki/Plasmodium_malariae" title="Plasmodium malariae">Plasmodium malariae</a></i>, <i><a href="/wiki/Plasmodium_ovale" title="Plasmodium ovale">Plasmodium ovale</a> (P. o. curtisi y P. o. wallikeri)</i> o <i><a href="/wiki/Plasmodium_knowlesi" title="Plasmodium knowlesi">Plasmodium knowlesi</a></i>, las tres primeras han sido notificadas en el <a href="/wiki/Continente_Americano" class="mw-redirect" title="Continente Americano">continente americano</a>. Los vectores de esta <a href="/wiki/Enfermedad" title="Enfermedad">enfermedad</a> son diversas especies de <a href="/wiki/Mosquitos" class="mw-redirect" title="Mosquitos">mosquitos</a> del género <i><a href="/wiki/Anopheles" title="Anopheles">Anopheles</a></i>. Solo las <a href="/wiki/Hembras" class="mw-redirect" title="Hembras">hembras</a> de los <a href="/wiki/Mosquito" title="Mosquito">mosquitos</a> se alimentan de <a href="/wiki/Sangre" title="Sangre">sangre</a> para poder madurar los <a href="/wiki/Huevos" class="mw-redirect mw-disambig" title="Huevos">huevos</a>; los machos no pican y no pueden transmitir <a href="/wiki/Enfermedades" class="mw-redirect" title="Enfermedades">enfermedades</a>, ya que únicamente se alimentan de néctares y jugos vegetales. </p><p>La gran mayoría de casos de malaria ocurren por transmisión vectorial (a través de la picadura del mosquito); sin embargo, hay otras formas de contagio entre humanos: 1) transmisión vertical (enfermedad congénita del feto), en la que una mujer <a href="/wiki/Embarazada" class="mw-redirect" title="Embarazada">embarazada</a> lo transmita por vía <a href="/wiki/Placenta" title="Placenta">placentaria</a> al feto, 2) por <a href="/wiki/Transfusi%C3%B3n_sangu%C3%ADnea" class="mw-redirect" title="Transfusión sanguínea">transfusiones sanguíneas</a>, de donantes de riesgo (en regiones de endemicidad de la malaria) o que han padecido la enfermedad a las cuales no se le practica una serología en el <a href="/wiki/Banco_de_sangre" title="Banco de sangre">banco de sangre</a> (detección de antígenos o tamización de <a href="/wiki/Anticuerpos" class="mw-redirect" title="Anticuerpos">anticuerpos</a> para malaria<sup id="cite_ref-5" class="reference separada"><a href="#cite_note-5"><span class="corchete-llamada">[</span>5<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​), 3) por trasplante de <a href="/wiki/%C3%93rganos" class="mw-redirect" title="Órganos">órganos</a> sin serología, 4) por uso compartido de <a href="/wiki/Agujas" class="mw-disambig" title="Agujas">agujas</a> en <a href="/wiki/Drogodependientes" class="mw-redirect" title="Drogodependientes">drogodependientes</a> endovenosos. </p><p>En regiones donde la malaria es altamente endémica, las personas se infectan tan a menudo que desarrollan la <a href="/wiki/Sistema_inmunitario_adquirido" class="mw-redirect" title="Sistema inmunitario adquirido">inmunidad adquirida</a> que ofrece <a href="/wiki/Protecci%C3%B3n" class="mw-disambig" title="Protección">protección</a> parcial, es decir, son <a href="/wiki/Portadores" class="mw-redirect" title="Portadores">portadores</a> más o menos <a href="/wiki/Asintom%C3%A1tico" title="Asintomático">asintomáticos</a> del <a href="/wiki/Par%C3%A1sito" class="mw-redirect" title="Parásito">parásito</a>. </p><p>Alrededor del 40 % de la <a href="/wiki/Poblaci%C3%B3n_mundial" title="Población mundial">población mundial</a> vive en zonas afectadas por malaria, principalmente en los <a href="/wiki/Pa%C3%ADses" class="mw-redirect" title="Países">países</a> más pobres. Los <a href="/wiki/Toldillo" title="Toldillo">mosquiteros</a> tratados con insecticida (MTI) previenen esta <a href="/wiki/Enfermedad" title="Enfermedad">enfermedad</a> de manera efectiva.<sup id="cite_ref-ayudaefectiva-malaria_2-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-ayudaefectiva-malaria-2"><span class="corchete-llamada">[</span>2<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Sin embargo, se han identificado ciertos obstáculos en cuanto al <a href="/wiki/Aumento" class="mw-disambig" title="Aumento">aumento</a> de su uso.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup> </p><p>Una revisión <a href="/wiki/Sistem%C3%A1tica" title="Sistemática">sistemática</a> de diez <a href="/wiki/Estudios" class="mw-redirect" title="Estudios">estudios</a>, nueve realizados en <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a> y uno en la <a href="/wiki/India" title="India">India</a>, concluyó que la entrega gratuita de <a href="/wiki/MTI" class="mw-redirect" title="MTI">MTI</a> aumenta ligeramente el número de <a href="/wiki/Propietarios" class="mw-redirect" title="Propietarios">propietarios</a>, comparado con su provisión a <a href="/wiki/Precio_de_mercado" title="Precio de mercado">precio de mercado</a> o <a href="/wiki/Subvencionado" class="mw-redirect" title="Subvencionado">subvencionado</a>. Asimismo, educar sobre el uso adecuado de <a href="/wiki/MTI" class="mw-redirect" title="MTI">MTI</a> aumenta el número de <a href="/wiki/Personas" class="mw-redirect" title="Personas">personas</a> que duermen bajo un <a href="/wiki/Mosquitero" class="mw-disambig" title="Mosquitero">mosquitero</a>, comparado con un <a href="/wiki/Grupo_de_control" title="Grupo de control">grupo de control</a> que no recibió dicha <a href="/wiki/Educaci%C3%B3n" title="Educación">educación</a>. No se midieron <a href="/wiki/Efectos_secundarios" class="mw-redirect" title="Efectos secundarios">efectos secundarios</a> adversos. Por último, existe <a href="/wiki/Evidencia" title="Evidencia">evidencia</a> de una mejoría de la <a href="/wiki/Morbilidad" title="Morbilidad">morbilidad</a> por malaria como resultado del <a href="/wiki/Aumento" class="mw-disambig" title="Aumento">aumento</a> de tenencia y uso de <a href="/wiki/MTI" class="mw-redirect" title="MTI">MTI</a>, aunque estos <a href="/wiki/Hallazgos" class="mw-redirect" title="Hallazgos">hallazgos</a> siguen siendo inciertos.<sup id="cite_ref-6" class="reference separada"><a href="#cite_note-6"><span class="corchete-llamada">[</span>6<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Sin embargo, otros <a href="/wiki/Estudios" class="mw-redirect" title="Estudios">estudios</a> no confirmaron estos <a href="/wiki/Hallazgos" class="mw-redirect" title="Hallazgos">hallazgos</a>.<sup id="cite_ref-7" class="reference separada"><a href="#cite_note-7"><span class="corchete-llamada">[</span>7<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=1" title="Editar sección: Historia"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La malaria ha infectado a los humanos durante más de 50 000 años, y puede que haya sido un <a href="/wiki/Pat%C3%B3geno" class="mw-redirect" title="Patógeno">patógeno</a> humano durante la historia entera de nuestra especie,<sup id="cite_ref-8" class="reference separada"><a href="#cite_note-8"><span class="corchete-llamada">[</span>8<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ hipótesis que también se apoya en la observación de especies cercanas a los parásitos humanos de la malaria en los <a href="/wiki/Pan_(animal)" title="Pan (animal)">chimpancés</a>, pariente ancestral de los humanos.<sup id="cite_ref-9" class="reference separada"><a href="#cite_note-9"><span class="corchete-llamada">[</span>9<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Además, se encuentran referencias de las peculiares fiebres periódicas de la malaria a lo largo de la historia, comenzando desde 2700 a. C. en <a href="/wiki/China" class="mw-redirect" title="China">China</a>.<sup id="cite_ref-10" class="reference separada"><a href="#cite_note-10"><span class="corchete-llamada">[</span>10<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>La malaria era endémica en África hasta que fue distribuida al continente americano con el <a href="/wiki/Comercio_de_esclavos_africanos" title="Comercio de esclavos africanos">tráfico trasatlántico de esclavos africanos</a> comenzando en el siglo 15. Algunos de los esclavos africanos, muchos de los cuales tenían mayor inmunidad, tenían enfermedades como la malaria y la <a href="/wiki/Fiebre_amarilla" title="Fiebre amarilla">fiebre amarilla</a> y provocaron pandemias entre las naciones indígenas de las Américas e incluso en los colonos europeos.<sup id="cite_ref-Crosby_11-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-Crosby-11"><span class="corchete-llamada">[</span>11<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Los estudios científicos sobre la malaria hicieron su primer avance de importancia en 1880, cuando el médico militar francés <a href="/wiki/Charles_Louis_Alphonse_Laveran" title="Charles Louis Alphonse Laveran">Charles Louis Alphonse Laveran</a>, quien trabajaba en <a href="/wiki/Argelia" title="Argelia">Argelia</a>, observó parásitos dentro de los <a href="/wiki/Gl%C3%B3bulo_rojo" class="mw-redirect" title="Glóbulo rojo">glóbulos rojos</a> de personas con malaria. Propuso por ello que la malaria la causaba un <a href="/wiki/Protozoo" title="Protozoo">protozoario</a>, la primera vez que se identificó a un protozoario como causante de una enfermedad.<sup id="cite_ref-12" class="reference separada"><a href="#cite_note-12"><span class="corchete-llamada">[</span>12<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Por este y otros descubrimientos subsecuentes, se le concedió el <a href="/wiki/Anexo:Premio_Nobel_en_Fisiolog%C3%ADa_o_Medicina" class="mw-redirect" title="Anexo:Premio Nobel en Fisiología o Medicina">Premio Nobel en Fisiología o Medicina</a> en 1907. Al protozoario en cuestión se le llamó <i>Plasmodium</i>, por los <a href="/wiki/Cient%C3%ADfico" title="Científico">científicos</a> italianos <a href="/w/index.php?title=Ettore_Marchiafava&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ettore Marchiafava (aún no redactado)">Ettore Marchiafava</a> y <a href="/w/index.php?title=Angelo_Celli&action=edit&redlink=1" class="new" title="Angelo Celli (aún no redactado)">Angelo Celli</a>.<sup id="cite_ref-13" class="reference separada"><a href="#cite_note-13"><span class="corchete-llamada">[</span>13<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Al año siguiente <a href="/wiki/Carlos_Finlay" class="mw-redirect" title="Carlos Finlay">Carlos Finlay</a>, un médico hispano-<a href="/wiki/Cubano" class="mw-redirect" title="Cubano">cubano</a> que trataba pacientes con <a href="/wiki/Fiebre_amarilla" title="Fiebre amarilla">fiebre amarilla</a> en La <a href="/wiki/Habana" class="mw-redirect" title="Habana">Habana</a>, sugirió que eran los mosquitos quienes transmitían la enfermedad de un humano a otro. Posteriormente, fue el <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">británico</a> <a href="/wiki/Ronald_Ross" title="Ronald Ross">Sir Ronald Ross</a>, durante sus trabajos en la <a href="/wiki/India" title="India">India</a>, quien finalmente demostró, en 1898, que la malaria era transmitida por los mosquitos. Lo probó al mostrar que ciertas especies del mosquito transmitían la malaria a <a href="/wiki/Aves" title="Aves">pájaros</a>, al conseguir aislar los parásitos de las <a href="/wiki/Gl%C3%A1ndula_salival" title="Glándula salival">glándulas salivales</a> de mosquitos que se alimentaban de aves infectadas.<sup id="cite_ref-14" class="reference separada"><a href="#cite_note-14"><span class="corchete-llamada">[</span>14<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Por su aporte investigador, Ross recibió el premio Nobel de Medicina en 1902. Después de renunciar al Servicio Médico de la India, Ross trabajó en la recién fundada Liverpool School of Tropical Medicine y dirigió los esfuerzos por controlar la malaria en <a href="/wiki/Egipto" title="Egipto">Egipto</a>, <a href="/wiki/Panam%C3%A1" title="Panamá">Panamá</a>, <a href="/wiki/Grecia" title="Grecia">Grecia</a> y <a href="/wiki/Mauricio" title="Mauricio">Mauricio</a>.<sup id="cite_ref-15" class="reference separada"><a href="#cite_note-15"><span class="corchete-llamada">[</span>15<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Los hallazgos de Finlay y Ross fueron confirmados luego por un comité médico dirigido por <a href="/wiki/Walter_Reed" title="Walter Reed">Walter Reed</a> en 1900, y sus recomendaciones implementadas por <a href="/wiki/William_C._Gorgas" title="William C. Gorgas">William C. Gorgas</a> en medidas de salud adoptadas durante la construcción del <a href="/wiki/Canal_de_Panam%C3%A1" title="Canal de Panamá">Canal de Panamá</a>. Este trabajo salvó la vida de miles de trabajadores y ayudó a desarrollar los métodos usados en campañas de salud pública contra la malaria. </p><p>El primer tratamiento eficaz para la malaria fue la corteza del árbol <i><a href="/wiki/Cinchona" title="Cinchona">Cinchona</a></i> o <a href="/wiki/Cinchona_pubescens" title="Cinchona pubescens">quino</a>, que contiene el <a href="/wiki/Alcaloide" title="Alcaloide">alcaloide</a> <a href="/wiki/Quinina" title="Quinina">quinina</a>. Este árbol crece en las colinas de los <a href="/wiki/Cordillera_de_los_Andes" title="Cordillera de los Andes">Andes</a>, en particular en <a href="/wiki/Per%C3%BA" title="Perú">Perú</a>. Los habitantes del Perú usaban el producto natural para controlar la malaria, y los <a href="/wiki/Jesuita" class="mw-redirect" title="Jesuita">Jesuitas</a> introdujeron esta práctica en <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> durante los años 1640, donde fue aceptada con rapidez.<sup id="cite_ref-16" class="reference separada"><a href="#cite_note-16"><span class="corchete-llamada">[</span>16<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Sin embargo, no fue sino hasta 1820 cuando la quinina, el ingrediente activo, fue extraída de la <a href="/wiki/Corteza_(%C3%A1rbol)" class="mw-redirect" title="Corteza (árbol)">corteza</a> y nombrada por los <a href="/wiki/Qu%C3%ADmico" title="Químico">químicos</a> <a href="/wiki/Francia" title="Francia">franceses</a> <a href="/wiki/Pierre_Joseph_Pelletier" title="Pierre Joseph Pelletier">Pierre Joseph Pelletier</a> y <a href="/wiki/Joseph_Bienaim%C3%A9_Caventou" title="Joseph Bienaimé Caventou">Joseph Bienaimé Caventou</a>.<sup id="cite_ref-17" class="reference separada"><a href="#cite_note-17"><span class="corchete-llamada">[</span>17<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Tu_Youyou_5012-2015.jpg" class="mw-file-description"><img alt="La científica china Tu Youyou, Premio Nobel de Medicina 2015 por su contribución al tratamiento contra la malaria." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Tu_Youyou_5012-2015.jpg/220px-Tu_Youyou_5012-2015.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Tu_Youyou_5012-2015.jpg/330px-Tu_Youyou_5012-2015.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Tu_Youyou_5012-2015.jpg/440px-Tu_Youyou_5012-2015.jpg 2x" data-file-width="3517" data-file-height="3517" /></a><figcaption>La científica china <a href="/wiki/Tu_Youyou" title="Tu Youyou">Tu Youyou</a>, <a href="/wiki/Premio_Nobel_de_Medicina" class="mw-redirect" title="Premio Nobel de Medicina">Premio Nobel de Medicina</a> 2015 por su contribución al tratamiento contra la malaria.</figcaption></figure> <p>A comienzos del siglo XX, antes de los <a href="/wiki/Antibi%C3%B3tico" title="Antibiótico">antibióticos</a>, los pacientes con <a href="/wiki/S%C3%ADfilis" title="Sífilis">sífilis</a> eran intencionalmente infectados con malaria para crear una <a href="/wiki/Fiebre" title="Fiebre">fiebre</a>, siguiendo las investigaciones de <a href="/wiki/Julius_Wagner-Jauregg" title="Julius Wagner-Jauregg">Julius Wagner-Jauregg</a>. Al controlar la fiebre con quinina, los efectos tanto de la sífilis como la malaria podían ser minimizados. Algunos de los pacientes murieron por la malaria, pero el riesgo era preferible por encima de la casi segura muerte por sífilis.<sup id="cite_ref-18" class="reference separada"><a href="#cite_note-18"><span class="corchete-llamada">[</span>18<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>A pesar de que se estableció en el siglo XIX y a comienzos del siglo XX la presencia del estadio sanguíneo en el humano y la contraparte del ciclo de vida de la malaria en el mosquito, solo en 1980 se observó la forma latente <a href="/wiki/H%C3%ADgado" title="Hígado">hepática</a> del parásito, conocida como hipnozoito, en las especies <i>P. vivax y P. ovale</i>. Este descubrimiento explicó finalmente por qué daba la impresión de que algunas personas se curaban de la enfermedad, para recaer años después de que el parásito hubiese desaparecido de su <a href="/wiki/Circulaci%C3%B3n_sangu%C3%ADnea" class="mw-redirect" title="Circulación sanguínea">circulación sanguínea</a>.<sup id="cite_ref-19" class="reference separada"><a href="#cite_note-19"><span class="corchete-llamada">[</span>19<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-20" class="reference separada"><a href="#cite_note-20"><span class="corchete-llamada">[</span>20<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Durante la <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">II Guerra Mundial</a> el bando nazi planeó utilizarla como arma biológica mediante una bomba que esparciría mosquitos hembra con el protozoo en cuestión. Las pruebas dieron positivo, pero el bando aliado desbarató el avance del proyecto.<sup id="cite_ref-21" class="reference separada"><a href="#cite_note-21"><span class="corchete-llamada">[</span>21<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Por otro lado, el valor medicinal de la planta <i><a href="/wiki/Artemisia_annua" title="Artemisia annua">Artemisia annua</a></i> ha sido utilizado por los herbolarios chinos en su medicina tradicional durante 2000 años. Las artemisininas de esta planta, descubiertas por la científica china <a href="/wiki/Tu_Youyou" title="Tu Youyou">Tu Youyou</a> y sus compañeros en la década de 1970, se convirtieron en el tratamiento recomendado para la malaria por <i>P. falciparum</i>, administrada en casos graves en combinación con otros antipalúdicos. Tu Youyou recibió el Premio Nobel 2015 en Fisiología o Medicina por su contribución a la investigación contra la malaria, ya que gracias a su trabajo se salvaron vidas y se mejoraron los tratamientos paliativos de las personas diagnosticadas.<sup id="cite_ref-22" class="reference separada"><a href="#cite_note-22"><span class="corchete-llamada">[</span>22<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="VT rellink"><span style="font-size:88%">Véanse también:</span> <i><a href="/wiki/Corteza_de_quina" title="Corteza de quina">Corteza de quina</a></i><span style="font-size:88%"> y </span><i><a href="/wiki/Teor%C3%ADa_miasm%C3%A1tica_de_la_enfermedad" title="Teoría miasmática de la enfermedad"> Teoría miasmática de la enfermedad</a></i>.</div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Síntomas"><span id="S.C3.ADntomas"></span>Síntomas</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=2" title="Editar sección: Síntomas"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Los síntomas son muy variados, empezando con <a href="/wiki/Fiebre" title="Fiebre">fiebre</a>, escalofríos, sudoración y dolor de cabeza. Además se puede presentar <a href="/wiki/N%C3%A1useas" class="mw-redirect" title="Náuseas">náuseas</a>, <a href="/wiki/V%C3%B3mito" title="Vómito">vómitos</a>, tos, heces con sangre, dolores musculares, <a href="/wiki/Ictericia" title="Ictericia">ictericia</a>, defectos de la coagulación sanguínea, shock, insuficiencia renal o hepática, distrés respiratorio, ruptura esplénica, trastornos del <a href="/wiki/Sistema_nervioso_central" title="Sistema nervioso central">sistema nervioso central</a> y <a href="/wiki/Coma_(medicina)" title="Coma (medicina)">coma</a>.<sup id="cite_ref-UVHS_23-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-UVHS-23"><span class="corchete-llamada">[</span>23<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ <sup id="cite_ref-NYSDH_24-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-NYSDH-24"><span class="corchete-llamada">[</span>24<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ <sup id="cite_ref-ANLIS_25-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-ANLIS-25"><span class="corchete-llamada">[</span>25<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>La fiebre y los escalofríos son síntomas cíclicos, repitiéndose cada tercer o cuarto días según la especie involucrada.<sup id="cite_ref-UVHS_23-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-UVHS-23"><span class="corchete-llamada">[</span>23<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-NYSDH_24-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-NYSDH-24"><span class="corchete-llamada">[</span>24<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-ANLIS_25-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-ANLIS-25"><span class="corchete-llamada">[</span>25<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <table class="wikitable" width="65%"> <caption>Comparación de las características de las infecciones producidas por las especies de Plasmodium </caption> <tbody><tr> <th> </th> <th><i>P. vivax</i> </th> <th><i>P. falciparum</i> </th> <th><i>P. malariae</i> </th></tr> <tr> <th>Duración del ciclo preeritrocítico </th> <td>6 a 8 días</td> <td>5 a 7 días</td> <td>12 a 16 días </td></tr> <tr> <th>Periodo prepatente </th> <td>11 a 23 días</td> <td>9 a 10 días</td> <td>15 a 16 días </td></tr> <tr> <th>Periodo de incubación </th> <td>12 a 17 días</td> <td>9 a 14 días</td> <td>18 a 40 días </td></tr> <tr> <th>Ciclo esquizogónico de los hematíes </th> <td>48 horas</td> <td>48 horas (irregular)</td> <td>72 horas </td></tr> <tr> <th>Parasitemia (rango mm³) </th> <td>2 000</td> <td>1 000 a 50 000</td> <td>6 000 </td></tr> <tr> <th>Gravedad del ataque primario </th> <td>Benigno</td> <td>Grave en los no inmunes</td> <td>Benigno </td></tr> <tr> <th>Duración de la crisis febril </th> <td>8 a 12 horas</td> <td>16 a 36 horas</td> <td>8 a 10 horas </td></tr> <tr> <th>Recurrencias </th> <td>Medianas</td> <td>Nulas o escasas</td> <td>Abundantes </td></tr> <tr> <th>Lapsos entre recurrencias </th> <td>Largos</td> <td>Cortos</td> <td>Muy largos </td></tr> <tr> <th>Duración de la infección </th> <td>2 a 3 años</td> <td>1 a 2 años</td> <td>3 a 50 años </td></tr></tbody></table> <p>La reactivación debida a hipnozoítos suele ocurrir durante los tres primeros años (paludismo recidivante). </p><p><i>P. falciparum</i> es el que produce la malaria más aguda y grave. Produce secuestro de hematíes en microcirculación capilar, evita el paso por el bazo y, por tanto, su destrucción. Produce malaria cerebral, con alteraciones en el nivel de conciencia, coma, convulsiones, <a href="/wiki/Hipoglucemia" title="Hipoglucemia">hipoglucemia</a>, hiperinsulinemia en adultos, <a href="/wiki/Acidosis_metab%C3%B3lica" title="Acidosis metabólica">acidosis metabólica</a>, <a href="/wiki/Ictericia" title="Ictericia">ictericia</a> o hemorragias que son signos de mal pronóstico que requieren una actuación médica inmediata. La enfermedad es grave en niños y mujeres embarazadas. </p><p>La proteína I de la membrana eritrocitaria de <i>P. falciparum</i> (PfEMPI) se une a ligandos en las células endoteliales (CD36, <a href="/wiki/Tromboplastina" title="Tromboplastina">tromboplastina</a>, VCAM I, ICAM I Y E-selectina). Los eritrocitos infectados se agrupan en rosetas y se pegan a las células endoteliales, producen isquemia y causa las manifestaciones de la malaria cerebral. </p><p>También se estimula la producción de niveles muy elevados de <a href="/wiki/Citoquina" title="Citoquina">citoquinas</a> (IL1, TNF, INF) que estimulan la producción de <a href="/wiki/%C3%93xido_n%C3%ADtrico" class="mw-redirect" title="Óxido nítrico">óxido nítrico</a>, produciendo daño celular. En la malaria cerebral maligna, los vasos cerebrales están taponados por eritrocitos parasitados. Aparecen hemorragias anulares relacionadas con <a href="/wiki/Hipoxia" title="Hipoxia">hipoxia</a> local, acompañadas de zonas inflamatorias llamadas granulomas de Dürck o de la malaria. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tratamiento_de_la_malaria">Tratamiento de la malaria</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=3" title="Editar sección: Tratamiento de la malaria"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La OMS recomienda que antes de administrar el tratamiento se confirme el diagnóstico con métodos parasitológicos. Se utilizan la microscopía y las pruebas rápidas de detección de Ag en sangre para obtener los resultados en menos de una hora. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Microscopía"><span id="Microscop.C3.ADa"></span>Microscopía</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=4" title="Editar sección: Microscopía"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Para estas técnicas se requiere coloración de la muestra con derivados de Romanovski. Una de las coloraciones más usadas es la de Giemsa. El examen se realiza mediante: </p> <ul><li>La gota gruesa: es una técnica de referencia que requiere microscopistas expertos. Es la técnica más difundida.</li></ul> <p>Permite el examen de una mayor cantidad de sangre en menos tiempo. Se pone una gota en el centro de la lámina y se hacen movimientos envolventes para romper los hematíes y que permita observar los parásitos. </p> <ul><li>Extensión sangre periférica: es más lento que la gota gruesa, no se rompen los hematíes, por lo que los parásitos no cambian la morfología y es más fácil identificarlos.</li></ul> <p>Puede utilizarse sangre venosa anticoagulada recogida en tubos con EDTA. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Serología"><span id="Serolog.C3.ADa"></span>Serología</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=5" title="Editar sección: Serología"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Las pruebas serológicas más utilizadas para detectar el paludismo son las siguientes ensayos inmunoenzimáticos (ELISA), ensayos indirectos de anticuerpos fluorescentes (IFAT) y ensayos multiplex basados en microesferas. Estas técnicas detectan anticuerpos contra antígenos específicos de Plasmodium como la CSP (proteína del circunsporozoito) o la MSP-1 (proteína 1 de la superficie del merozoito).<sup id="cite_ref-26" class="reference separada"><a href="#cite_note-26"><span class="corchete-llamada">[</span>26<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-27" class="reference separada"><a href="#cite_note-27"><span class="corchete-llamada">[</span>27<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ IFAT y ELISA se emplean sobre todo en estudios epidemiológicos. Su utilidad en zonas endémicas se ve limitada por al constante contacto con el parásito, lo que hace que una buena parte de las poblaciones de estas áreas tengan títulos de anticuerpos. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Diferenciación_de_especies"><span id="Diferenciaci.C3.B3n_de_especies"></span>Diferenciación de especies</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=6" title="Editar sección: Diferenciación de especies"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>P. falciparum</i>: Los eritrocitos infectados no aumentan de tamaño, ni se deforman y están poliparasitados con mayor frecuencia. Los gametocitos se ven en forma de banana. En sangre periférica es muy raro observar esquizontes ya que los eritrocitos parasitados están adheridos al endotelio capilar. Cuando están presentes son un signo de malaria complicada. <i>P. falciparum</i> se observa también en el borde de la membrana de los eritrocitos y a esta posición se denomina “appliquée o accolé”. A veces se detectan gránulos rojizos en la membrana de los eritrocitos llamados puntos de Mauer. </p><p><i>P. malariae</i>: Los eritrocitos son de tamaño normal o disminuido. El parásito adopta formas en “banda y en barra” dentro de los eritrocitos. El esquizonte presenta ocho merozoítos que se disponen “en roseta”. A veces aparecen los puntos de Ziemann como gránulos rojizos en el interior de la célula anfitriona. </p><p><i>P. vivax</i>: Los eritrocitos presentan un tamaño aumentado y en su membrana se observan gránulos de color rosa (punteado de Schüffner). Los esquizontes eritrocitarios suelen contener hasta 24 merozoítos y los esquizontes maduros presentan la hemozoína (pigmento palúdico o pigmento malárico) formando gránulos grandes.<sup id="cite_ref-28" class="reference separada"><a href="#cite_note-28"><span class="corchete-llamada">[</span>28<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p><i>P. ovale</i>: Los eritrocitos presentan un tamaño aumentado y presentan punteado de Schüffner positivo. El esquizonte maduro contiene la mitad de los merozíotos que el de <i>P vivax</i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Diagnóstico_diferencial"><span id="Diagn.C3.B3stico_diferencial"></span>Diagnóstico diferencial</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=7" title="Editar sección: Diagnóstico diferencial"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Se puede dar un <a href="/wiki/Diagn%C3%B3stico_diferencial" title="Diagnóstico diferencial">diagnóstico diferencial</a> entre malaria y otras enfermedades febriles como, entre otras, leptospirosis, Chagas, leishmaniasis visceral, dengue, chicungunya y la <a href="/wiki/Fiebre_de_Zika" class="mw-redirect" title="Fiebre de Zika">fiebre de Zika</a>.<sup id="cite_ref-29" class="reference separada"><a href="#cite_note-29"><span class="corchete-llamada">[</span>29<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Malaria_complicada">Malaria complicada</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=8" title="Editar sección: Malaria complicada"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Paciente con parasitemia positiva y con uno de los siguientes síntomas o signos que indican riesgo de una complicación: Poliartralgia severa, alteraciones neurológicas, hemoglobina por debajo de 7 g/dl, hiperparasitemia (definida como conteo de trofozoitos superior a 50 000 o la presencia de esquizontes —en el caso de <i>P. falciparum</i>—), ictericia, disnea o taquipnea, disminución de la diuresis, coluria, vómitos a repetición o cualquier tipo de sangrado. La mortalidad de la malaria complicada sin tratamiento es cercana al 100 %. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Prevención"><span id="Prevenci.C3.B3n"></span>Prevención</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=9" title="Editar sección: Prevención"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Los métodos utilizados para prevenir el paludismo incluyen los medicamentos, la eliminación de los mosquitos y la prevención de las picaduras. A partir de 2020, existe una vacuna contra el paludismo (conocida como RTS,S) cuyo uso está autorizado.<sup id="cite_ref-WHO2016_30-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-WHO2016-30"><span class="corchete-llamada">[</span>30<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ La presencia del paludismo en una zona requiere una combinación de alta densidad de población humana, alta densidad de población de mosquitos anofeles y altas tasas de transmisión de humanos a mosquitos y de mosquitos a humanos. Si cualquiera de estos factores se reduce lo suficiente, el parásito termina por desaparecer de esa zona, como ocurrió en América del Norte, Europa y partes del Oriente Medio. Sin embargo, a menos que el parásito sea eliminado de todo el mundo, podría restablecerse si las condiciones vuelven a una combinación que favorezca la reproducción del parásito. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Control_de_mosquitos">Control de mosquitos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=10" title="Editar sección: Control de mosquitos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>El <a href="/wiki/Control_de_mosquitos" title="Control de mosquitos">control de mosquitos</a> se encarga de administrar la población de mosquitos para reducir su impacto en la salud humana y la economía. </p><p>Para la protección individual, los repelentes de insectos más eficaces se basan en el <a href="/wiki/DEET" title="DEET">DEET</a> o la <a href="/wiki/Picaridina" class="mw-redirect" title="Picaridina">picaridina</a>.<sup id="cite_ref-Kajfasz_2009_31-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-Kajfasz_2009-31"><span class="corchete-llamada">[</span>31<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Sin embargo, no hay pruebas suficientes de que los repelentes de mosquitos puedan prevenir la infección del paludismo.<sup id="cite_ref-32" class="reference separada"><a href="#cite_note-32"><span class="corchete-llamada">[</span>32<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Los <a href="/wiki/Mosquitero" class="mw-disambig" title="Mosquitero">mosquiteros</a> tratados con insecticidas y la fumigación residual de interiores han demostrado ser muy eficaces para prevenir el paludismo entre los niños en las zonas donde es común.<sup id="cite_ref-33" class="reference separada"><a href="#cite_note-33"><span class="corchete-llamada">[</span>33<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Mosquiteros_tratados_con_insecticidas">Mosquiteros tratados con insecticidas</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=11" title="Editar sección: Mosquiteros tratados con insecticidas"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Mosquitonet149.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Mosquitonet149.jpg/220px-Mosquitonet149.jpg" decoding="async" width="220" height="271" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Mosquitonet149.jpg/330px-Mosquitonet149.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Mosquitonet149.jpg/440px-Mosquitonet149.jpg 2x" data-file-width="739" data-file-height="909" /></a><figcaption>Mosquitero en uso.</figcaption></figure> <p>Los mosquiteros ayudan a mantener a los mosquitos alejados de las personas y a reducir las tasas de infección y la transmisión del paludismo. Los mosquiteros no son una barrera perfecta y a menudo se tratan con un insecticida diseñado para matar al mosquito antes de que este tenga tiempo de encontrar una forma de pasar el mosquitero. Se estima que los mosquiteros tratados con insecticidas son dos veces más eficaces que los no tratados y ofrecen una protección superior al 70 % en comparación con los que no tienen mosquiteros.<sup id="cite_ref-Raghavendra_2011_34-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-Raghavendra_2011-34"><span class="corchete-llamada">[</span>34<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Se estima que las mosquiteras es una de las intervenciones más efectivas, ya que a un coste de menos de 5 € por mosquitera se protegen de media a 1,8 personas durante 3 años.<sup id="cite_ref-ayudaeficaz-malaria_35-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-ayudaeficaz-malaria-35"><span class="corchete-llamada">[</span>35<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Entre 2000 y 2008, el uso de mosquiteros tratados con insecticidas salvó la vida de unos 250 000 niños en el África subsahariana.<sup id="cite_ref-Raghavendra_2011_34-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-Raghavendra_2011-34"><span class="corchete-llamada">[</span>34<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Se estima que en 2007 el 13 % de los hogares de los países subsaharianos poseían mosquiteros tratados con insecticidas<sup id="cite_ref-Miller_2007_36-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-Miller_2007-36"><span class="corchete-llamada">[</span>36<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ y que en 2008 el 31 % de los hogares africanos poseían al menos un mosquitero tratado con insecticidas. En el año 2000, 1,7 millones (1,8 %) de niños africanos que vivían en zonas del mundo donde la malaria es común estaban protegidos por un MTI. Esa cifra aumentó a 20,3 millones (18,5 %) de niños africanos que utilizaban mosquiteros tratados con insecticidas en 2007, lo que dejó a 89,6 millones de niños desprotegidos[75] y a un 68 % de niños africanos que utilizaban mosquiteros en 2015.<sup id="cite_ref-Noor_2009_37-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-Noor_2009-37"><span class="corchete-llamada">[</span>37<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ La mayoría de los mosquiteros están impregnados con piretroides, una clase de insecticidas de baja toxicidad. Son más eficaces cuando se usan desde el anochecer hasta el amanecer.<sup id="cite_ref-38" class="reference separada"><a href="#cite_note-38"><span class="corchete-llamada">[</span>38<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Se recomienda colgar un "mosquitero de cama" grande sobre el centro de la cama y meter los bordes debajo del colchón o asegurarse de que sea lo suficientemente grande como para tocar el suelo.<sup id="cite_ref-39" class="reference separada"><a href="#cite_note-39"><span class="corchete-llamada">[</span>39<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Los mosquiteros tratados con insecticidas son beneficiosos para los resultados del embarazo en las regiones de África donde la malaria es endémica, pero se necesitan más datos en Asia y América Latina.<sup id="cite_ref-40" class="reference separada"><a href="#cite_note-40"><span class="corchete-llamada">[</span>40<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>En áreas de alta resistencia a la malaria, el butóxido de piperonilo combinado con piretroides en ITN es efectivo para reducir las tasas de infección de la malaria.<sup id="cite_ref-41" class="reference separada"><a href="#cite_note-41"><span class="corchete-llamada">[</span>41<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="DDT">DDT</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=12" title="Editar sección: DDT"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Mosquitoes-Killedy-By-DDT-Lake-Victoria.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Mosquitoes-Killedy-By-DDT-Lake-Victoria.JPG/220px-Mosquitoes-Killedy-By-DDT-Lake-Victoria.JPG" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Mosquitoes-Killedy-By-DDT-Lake-Victoria.JPG/330px-Mosquitoes-Killedy-By-DDT-Lake-Victoria.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Mosquitoes-Killedy-By-DDT-Lake-Victoria.JPG/440px-Mosquitoes-Killedy-By-DDT-Lake-Victoria.JPG 2x" data-file-width="3933" data-file-height="2937" /></a><figcaption>Paredes donde se ha aplicado DDT. Los mosquitos permanecen en la pared hasta que caen muertos al suelo.</figcaption></figure> <p>Otra vía para detener la malaria en el mundo, que se ha utilizado extensamente en el pasado, es la utilización de insecticidas, como las <a href="/wiki/Piretrina" title="Piretrina">piretrinas</a> o el <a href="/wiki/DDT" class="mw-redirect" title="DDT">DDT</a>. Se prohibió el uso de este último por sus posibles efectos en la salud y en la fauna, pero un grupo de científicos cree que debería revisarse esta prohibición tan estricta.<sup id="cite_ref-42" class="reference separada"><a href="#cite_note-42"><span class="corchete-llamada">[</span>42<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Se considera ahora que un uso medido con fines sanitarios, distinto del uso masivo con fines económicos del que fue objeto en el pasado, es una buena opción para el control o erradicación de la malaria bajo condiciones muy controladas, limitándose al interior de las casas y tejados en las zonas donde esta enfermedad es endémica, según la <a href="/wiki/OMS" class="mw-redirect" title="OMS">OMS</a>. Algunos grupos ambientalistas, como la Pesticide Action Network no están de acuerdo con esta medida.<sup id="cite_ref-43" class="reference separada"><a href="#cite_note-43"><span class="corchete-llamada">[</span>43<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Los defensores del uso del DDT, entre los que se incluyen científicos, estadísticos y ecologistas escépticos como <a href="/wiki/Bj%C3%B8rn_Lomborg" title="Bjørn Lomborg">Bjørn Lomborg</a>, argumentan que este es un método eficaz contra la malaria; afirman que gracias a ella la malaria desapareció de Europa, donde era endémica en <a href="/wiki/Grecia" title="Grecia">Grecia</a> o <a href="/wiki/Italia" title="Italia">Italia</a>. En <a href="/wiki/Sri_Lanka" title="Sri Lanka">Sri Lanka</a>, los casos de malaria descendieron desde 2 800 000 casos en 1948 a 17 en 1963; en la India, de 100 millones de casos en 1935, la cifra bajó a 300 000 en 1969. <a href="/wiki/Banglad%C3%A9s" title="Bangladés">Bangladés</a> fue declarada zona libre de malaria. Incluso circula la cifra que afirma que la prohibición del DDT ha causado 50 millones de muertes.<sup id="cite_ref-44" class="reference separada"><a href="#cite_note-44"><span class="corchete-llamada">[</span>44<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Defienden su idoneidad basándose en la eficacia que le atribuyen, junto con el bajo coste de su aplicación y el hecho de que no tenga problemas de patentes. Precisamente algunos argumentan que los motivos últimos de la prohibición están en la propia industria, la cual, al acabar las patentes del DDT, quisieron imponer nuevos pesticidas con patente. </p><p>Sin embargo, los efectos del DDT en la salud humana y particularmente en trabajadores del programa de control de la malaria están ampliamente documentados. Se ha asociado a un aumento de síntomas neuropsiquiátricos y alteraciones neurológicas.<sup id="cite_ref-45" class="reference separada"><a href="#cite_note-45"><span class="corchete-llamada">[</span>45<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Vacuna">Vacuna</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=13" title="Editar sección: Vacuna"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Las <a href="/wiki/Vacuna" title="Vacuna">vacunas</a> para la malaria están en desarrollo, no hay disponible todavía una vacuna completamente eficaz. Los primeros estudios prometedores que muestran la posibilidad de una vacuna contra el paludismo se realizaron en 1967 por la inmunización de <a href="/wiki/Mus_(animal)" title="Mus (animal)">ratones</a> con <a href="/wiki/Esporozoito" class="mw-redirect" title="Esporozoito">esporozoitos</a> atenuados por radiación, que brindan protección a alrededor del 60 % de los ratones posterior a la inyección de esporozoitos normales y viables. Desde la década de 1970, se ha producido un considerable esfuerzo para desarrollar estrategias de vacunación similares en los seres humanos. </p><p>El primer intento de una vacuna sintética contra la malaria fue realizado en 1997 por el equipo de <a href="/wiki/Manuel_Elkin_Patarroyo" title="Manuel Elkin Patarroyo">Manuel Elkin Patarroyo</a>; los resultados fueron negativos en África y modestos en Suramérica, por lo cual no se justificaron pruebas adicionales.<sup id="cite_ref-46" class="reference separada"><a href="#cite_note-46"><span class="corchete-llamada">[</span>46<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ En 2010, la vacuna aparecía catalogada como «inactiva» por la <a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_Mundial_de_la_Salud" title="Organización Mundial de la Salud">Organización Mundial de la Salud</a>.<sup id="cite_ref-47" class="reference separada"><a href="#cite_note-47"><span class="corchete-llamada">[</span>47<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Se han realizado muchos trabajos para intentar comprender los procesos inmunológicos que brindan protección después de la inmunización con esporozoitos irradiados. Tras el estudio de vacunación en ratones en 1967, se formuló la hipótesis de que los esporozoitos inyectados eran reconocidos por el sistema inmune, que a su vez creaba anticuerpos contra el parásito. Se determinó que el sistema inmunológico estaba creando anticuerpos contra la proteína circumsporozoito (CSP) que reviste a los esporozoitos. Además, los anticuerpos contra la CSP impidieron que los esporozoitos invadiesen hepatocitos. CSP, por lo tanto, fue elegida como la proteína más prometedora para desarrollar una vacuna contra la malaria. Es por estas razones históricas que las vacunas basadas en CSP son las más numerosas de todas las vacunas contra la malaria. <sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup> </p><p>Actualmente, existe una gran variedad de vacunas sobre la mesa. Vacunas pre-eritrocíticas (vacunas que se dirigen a los parásitos antes de que llegue a la sangre), en particular las vacunas basadas en CSP, forman el mayor grupo de investigación de la vacuna contra la malaria. En la lista de vacunas candidatas se incluyen: las que tratan de inducir inmunidad en la etapa de infección de la sangre, las que tratan de evitar las patologías más severas de la malaria evitando la adhesión del parásito a las vénulas de la sangre y a la placenta; y las vacunas que bloqueen la transmisión, que detendrían el desarrollo del parásito en el mosquito justo después de que el mosquito ha tomado sangre de una persona infectada. Es de esperar que la secuenciación del genoma de <i>P. falciparum</i> proporcionará objetivos para nuevos medicamentos o vacunas.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup> </p><p>En octubre de 2021, la OMS recomienda la inmunización con la vacuna RTS-S, por primera vez, habiéndola aprobado para su utilización a gran escala como método complementario de prevención.<sup id="cite_ref-48" class="reference separada"><a href="#cite_note-48"><span class="corchete-llamada">[</span>48<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-49" class="reference separada"><a href="#cite_note-49"><span class="corchete-llamada">[</span>49<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-50" class="reference separada"><a href="#cite_note-50"><span class="corchete-llamada">[</span>50<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-51" class="reference separada"><a href="#cite_note-51"><span class="corchete-llamada">[</span>51<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Inmunización_con_plasmodios_irradiados"><span id="Inmunizaci.C3.B3n_con_plasmodios_irradiados"></span>Inmunización con plasmodios irradiados</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=14" title="Editar sección: Inmunización con plasmodios irradiados"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Se determinó que una persona puede protegerse de una infección por <i>P. falciparum</i> si recibe picaduras de más de 1000 mosquitos infectados por irradiación.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup>En general, se ha aceptado que no es adecuado tratar a las personas de riesgo con esta estrategia de vacunación, pero esto ha sido recientemente<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:REFTEMPREL" class="mw-redirect" title="Wikipedia:REFTEMPREL">¿cuándo?</a></i>]</sup> cuestionado por el trabajo que está realizando el doctor Stephen Hoffman, de Sanaria, uno de los principales investigadores que originalmente secuenció el genoma de <i>Plasmodium falciparum</i>. Su trabajo más reciente ha girado en torno a la solución del problema de logística de la preparación y aislamiento de los parásitos equivalentes a 1000 mosquitos irradiados para el almacenamiento masivo y la inoculación de los seres humanos. La compañía ha recibido recientemente varias subvenciones multimillonarias de la <a href="/wiki/Fundaci%C3%B3n_Bill_y_Melinda_Gates" title="Fundación Bill y Melinda Gates">Fundación Bill y Melinda Gates</a> y el gobierno de los EE. UU. para iniciar los primeros estudios clínicos en 2007 y 2008. </p><p>El <a href="/w/index.php?title=Instituto_de_Investigaci%C3%B3n_Biom%C3%A9dica_de_Seattle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Instituto de Investigación Biomédica de Seattle (aún no redactado)">Instituto de Investigación Biomédica de Seattle</a> (SBRI), financiado por la Iniciativa Vacuna contra la Malaria asegura a los posibles voluntarios que "los ensayos clínicos no serán un riesgo para la vida. Si bien muchos voluntarios en <a href="/wiki/Seattle" title="Seattle">Seattle</a> realmente contraerán la enfermedad, la cepa clonada utilizada en los experimentos se puede curar, y no causa una forma recurrente de la enfermedad. Algunos de los participantes obtendrá drogas experimentales o vacunas, mientras que otros recibirán placebo". </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Vacunas_SPf66">Vacunas SPf66</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=15" title="Editar sección: Vacunas SPf66"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La primera vacuna desarrollada objeto de ensayos de campo fue la SPf66, desarrollada por el científico <a href="/wiki/Colombiano" class="mw-redirect" title="Colombiano">colombiano</a> <a href="/wiki/Manuel_Elkin_Patarroyo" title="Manuel Elkin Patarroyo">Manuel Elkin Patarroyo</a> en 1987, probada en una colonia de <a href="/wiki/Monos" class="mw-redirect" title="Monos">monos</a> de la región amazónica, los <i>Aotus trivirgatus</i>. Presenta una combinación de antígenos de los esporozoitos (utilizando repetición CS) y merozoitos del parásito. Durante la fase I de los ensayos se demostró una tasa de eficacia del 75 % y la vacuna pareció ser bien tolerada por el sistema inmunogénico de los sujetos. Los ensayos de las fases IIb y III fueron menos prometedores, la eficacia cayó hasta situarse entre el 38,8 % y el 60,2 %. Un ensayo llevado a cabo en Tanzania en 1993 demostró una eficacia del 31 % después de un año de seguimiento. Sin embargo, un estudio más reciente (aunque controvertido) realizado en Gambia no mostró ningún efecto. A pesar de los períodos de prueba relativamente largos y del número de estudios realizados, aún no se conoce la forma en que la vacuna SPf66 confiere inmunidad, por lo que sigue siendo una improbable solución a la malaria. El CSP fue la siguiente vacuna desarrollada que inicialmente parecía suficientemente prometedora como para someterse a los ensayos. También se basaba en las proteína circumsporozoito, pero además tenía la proteína recombinante (Asn-Ala-Pro15Asn-Val-Asp-Pro)2-Leu-Arg(R32LR) unida covalentemente a una toxina purificada de <i><a href="/wiki/Pseudomonas_aeruginosa" title="Pseudomonas aeruginosa">Pseudomonas aeruginosa</a></i> (A9). Sin embargo, en una fase temprana se demostró una falta total de inmunidad protectora en los inoculados. El grupo de estudio utilizado en Kenia tuvo un 82 % de incidencia de parasitemia, mientras que el grupo de control solo tuvo un 89 % de incidencia. La vacuna tenía la intención de provocar una respuesta incrementada de linfocitos T en los que fueron expuestos, cosa que tampoco fue observada.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup> </p><p>La vacuna se probó en más de 41 000 voluntarios en América Latina, donde a principios de 1994 fueron inoculados 45 voluntarios que demostraron que la vacuna induce una fuerte respuesta inmunitaria (entre un 40 y un 60 % en los adultos, y hasta un 77 % en los niños) contra la malaria, sin provocar efectos colaterales. Finalmente, luego de ser evaluada en Gambia, Tanzania y Tailandia, la vacuna demostró no tener la efectividad aspirada por el doctor Patarroyo, por lo cual se detuvo el proceso de fabricación y vacunación con la SPF66. <sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Vacuna_RTS,S/AS02A"><span id="Vacuna_RTS.2CS.2FAS02A"></span>Vacuna RTS,S/AS02A</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=16" title="Editar sección: Vacuna RTS,S/AS02A"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La vacuna RTS,S/AS02A fue desarrollada por una alianza entre la PATH Malaria Vaccine Initiative (un concesionario de la Fundación Gates), la empresa farmacéutica GlaxoSmithKline, y el Walter Reed Army Institute of Research. En esta vacuna, una porción de CSP ha sido fundida con el "S antígeno" inmunogénico del virus de la hepatitis B; esta proteína recombinante se inyecta junto al potente adyuvante AS02A. </p><p>En octubre de 2004, los investigadores de la RTS,S/AS02A anunciaron los resultados de un ensayo de fase IIb, indicando que la vacuna redujo el riesgo de infección en aproximadamente un 30 % y la gravedad de la infección en más de un 50 %. El estudio examinó más de 2000 niños de Mozambique. Los ensayos más recientes de la vacuna RTS,S/AS02A se han centrado en la seguridad y eficacia de su administración en la primera etapa de la infancia: En octubre de 2007, los investigadores anunciaron los resultados de los ensayos de las fases I / IIb realizados sobre 214 lactantes mozambiqueños de entre 10 y 18 meses, en los que la administración de tres dosis de vacuna llevó a un 62 % de reducción de infecciones sin efectos secundarios graves salvo algo de dolor en el punto de inyección. La investigación posterior demorará el lanzamiento comercial de esta vacuna hasta alrededor de 2012.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup> </p><p>La revista <a href="/wiki/The_Lancet" title="The Lancet">The Lancet</a> publicó el 16 de octubre de 2004 los resultados iniciales del mayor <a href="/wiki/Ensayo_cl%C3%ADnico" title="Ensayo clínico">ensayo clínico</a> de una <a href="/wiki/Vacuna" title="Vacuna">vacuna</a> contra la malaria en <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Resistencia_genética"><span id="Resistencia_gen.C3.A9tica"></span>Resistencia genética</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=17" title="Editar sección: Resistencia genética"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En zonas endémicas se han creado estrategias para protegerse de la infestación. </p><p>Algunas mutaciones en los genes de la Hb confieren resistencia a la malaria. Las personas heterocigotos para el rasgo de células falciformes (HbS) presentan protección frente a <i>P. falciparum</i>, ya que el parásito crece mal debido a las bajas concentraciones de oxígeno. La HbC reduce la proliferación parasitaria. La negatividad para el <b>antígeno Duffy</b> protege de la infección por <i>P. vivax</i>, ya que necesita unirse a este Ag para introducirse en el hematíe. El déficit G6PD provoca hemólisis debido al estrés oxidativo y está asociada al efecto protector de la malaria por <i>P. falciparum</i>. </p><p>El viajero que presente fiebre en los tres meses siguientes a la exposición se considera una urgencia por la posibilidad de presentar malaria. Los viajeros presentan síntomas más graves que la población local, ya que estos han desarrollado cierto grado de inmunidad al estar expuestos al parásito, que ayuda a controlar la infección y disminuye la gravedad. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Otros_métodos"><span id="Otros_m.C3.A9todos"></span>Otros métodos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=18" title="Editar sección: Otros métodos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La técnica de los insectos <a href="/wiki/Esterilidad" title="Esterilidad">estériles</a> se está perfilando como un posible método de control de mosquitos. El progreso hacia insectos <a href="/wiki/Transg%C3%A9nicos" class="mw-redirect" title="Transgénicos">transgénicos</a>, o genéticamente modificados, sugieren que las poblaciones de mosquitos silvestres podrían ser resistentes a la malaria. La investigación en el Imperial College de Londres creó el primer mosquito transgénico para el paludismo, con la primera especie resistente a Plasmodium, anunciado por un equipo de la Case Western Reserve University en <a href="/wiki/Ohio" title="Ohio">Ohio</a>, en 2002. El éxito de la sustitución de las poblaciones existentes con poblaciones genéticamente modificadas, se basa en un mecanismo de transmisión, como los elementos trasladables para permitir la herencia mendeliana de los genes de interés. <sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup> </p><p>Se está desarrollando un novedoso método que consiste en un pequeño dispositivo de 2 milímetros de diámetro que se inserta debajo de la piel. El desarrollo de este implante es el trabajo de Malaria Mission (<a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.malariamission.org/">http://www.malariamission.org/</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140529193142/http://www.malariamission.org/">Archivado</a> el 29 de mayo de 2014 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.), una iniciativa del grupo de investigación Salud Tropical de la Universidad de Navarra y la Clínica de Navarra, quienes actualmente buscan financiación de U$ 20 000 a través de <a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.indiegogo.com/projects/malaria-mission-help-us-fight-malaria-by-defeating-the-mosquitoes#gallery">https://www.indiegogo.com/projects/malaria-mission-help-us-fight-malaria-by-defeating-the-mosquitoes#gallery</a>. El dispositivo consiste en un pequeño implante de silicona que libera ivermectina, una medicina segura y muy utilizada para combatir la malaria y otras infecciones parasitarias endémicas en las zonas tropicales, el medicamento se libera en pequeñas cantidades en el portador ayudándolo a combatir la enfermedad y a la vez hace que los mosquitos que pican al paciente mueran, ya que estos, no toleran los niveles de ivermictina contiene la sangre que acaban de beber de su huésped. </p><p>La educación en el reconocimiento de los <a href="/wiki/S%C3%ADntomas" class="mw-redirect" title="Síntomas">síntomas</a> de la malaria ha reducido el número de casos en algunas zonas del mundo en desarrollo hasta en un 20 %. Reconocer la enfermedad en las primeras etapas también puede evitar que cause muertes. La educación también puede informar a la gente para cubrir más áreas de aguas estancadas. Por ejemplo, los tanques de agua son caldo de cultivo ideal para el parásito y el mosquito. Por lo tanto, una forma de reducir el riesgo de la transmisión entre las personas es eliminar los recipientes o tanques con agua estancada. Se trata de poner en la práctica en la mayoría en las zonas urbanas donde hay grandes centros de población y por lo tanto la transmisión sería más probable. </p><p>Otros métodos adicionales son: </p> <ul><li>El control de la intensificación de la <a href="/wiki/Irrigaci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Irrigación">irrigación</a>, las <a href="/wiki/Presa_(hidr%C3%A1ulica)" class="mw-redirect" title="Presa (hidráulica)">presas</a> y otros proyectos relacionados con el agua que contribuyen de forma importante a la carga de <a href="/wiki/Morbilidad" title="Morbilidad">morbilidad</a> del paludismo.</li> <li>El mejoramiento de la <a href="/w/index.php?title=Gesti%C3%B3n_de_los_recursos_h%C3%ADdricos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gestión de los recursos hídricos (aún no redactado)">gestión de los recursos hídricos</a> reduce la transmisión del paludismo y de otras enfermedades de transmisión vectorial.<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.who.int/water_sanitation_health/publications/facts2004/es/index.html">[4]</a></li> <li>Protección personal frente a la picadura: vestir ropas de color blanco, que cubran la mayor superficie de la piel; utilizar un repelente cutáneo (que contenga <a href="/wiki/DEET" title="DEET">DEET</a>); dormir con una mosquitera tratada con repelentes (<a href="/w/index.php?title=Permetrinas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Permetrinas (aún no redactado)">permetrinas</a>), etc.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tratamiento">Tratamiento</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=19" title="Editar sección: Tratamiento"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Antipalúdicos"><span id="Antipal.C3.BAdicos"></span>Antipalúdicos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=20" title="Editar sección: Antipalúdicos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint AP rellink"><span style="font-size:88%">Artículo principal:</span> <i><a href="/wiki/Antipal%C3%BAdico" title="Antipalúdico"> Antipalúdico</a></i></div> <table style="" class="noprint plainlinks ambox ambox-content"> <tbody><tr> <td class="ambox-image" width="40"> <span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Commons-emblem-question_book_orange.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Commons-emblem-question_book_orange.svg/40px-Commons-emblem-question_book_orange.svg.png" decoding="async" width="40" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Commons-emblem-question_book_orange.svg/60px-Commons-emblem-question_book_orange.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Commons-emblem-question_book_orange.svg/80px-Commons-emblem-question_book_orange.svg.png 2x" data-file-width="48" data-file-height="48" /></a></span></td> <td class="ambox-text"><div class="ambox-text-div"><strong>Este artículo o sección necesita <a href="/wiki/Wikipedia:VER" class="mw-redirect" title="Wikipedia:VER">referencias</a> que aparezcan en una <a href="/wiki/Wikipedia:FF" class="mw-redirect" title="Wikipedia:FF">publicación acreditada</a>.</strong> <span class="hide-when-compact"><br /> <span style="font-size: smaller;"><i>Busca fuentes:</i> <span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.google.com/search?as_eq=wikipedia&q=%22Malaria%22&num=50">«Malaria»</a> – <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.google.com/search?tbm=nws&&as_src=-newswire+-wire+-presswire+-PR+-press+-release+-wikipedia&q=%22Malaria%22">noticias</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?as_brr=0&as_pub=-icon&q=%22Malaria%22">libros</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scholar.google.com/scholar?q=%22Malaria%22">académico</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://images.google.com/images?safe=off&as_rights=(cc_publicdomain%7ccc_attribute%7ccc_sharealike%7ccc_noncommercial%7ccc_nonderived)&q=%22Malaria%22">imágenes</a></span></span></span></div><div class="hide-when-compact"><small><div>Este aviso fue puesto el 21 de abril de 2020.</div></small></div></td> </tr> </tbody></table> <p>Es menester mencionar que los esquemas antipalúdicos varían de país a país, debido a que se basan en estudios de resistencia a antimaláricos que se realizan de manera periódica, generalmente de acuerdo a un protocolo establecido por la agencia local de la Organización Mundial de la Salud. </p><p>Se han observado resistencias de los parásitos a varios antipalúdicos. Las tasas de resistencia aumentan a medida que el uso de nuevos antipalúdicos también aumenta. La microscopía es el único método fiable para controlar la eficacia del tratamiento. Algunos de los fármacos que pueden emplearse son: </p> <ul><li><b>Primaquina</b>: tiene acción potente frente a las formas intrahepáticas llamadas hipnozoítos de <i>P. vivax</i> y <i>P. ovale</i>. Se puede emplear como profiláctico, pero se debe descartar la existencia de un déficit de glucosa -6-P- deshidrogenasa, ya que produce anemias hemolíticas graves en estos casos.</li></ul> <ul><li><b>Cloroquina</b>: presenta actividad esquizonticida rápida frente a las formas eritrocitarias, forma complejos con hemo y evita la cristalización. La cloroquina es el fármaco de elección para el tratamiento de la infección por <i>P. vivax</i> junto con primaquina. En Indonesia y Nueva Guinea han aparecido formas de <i>P. vivax</i> resistentes a la cloraquina. Los pacientes, en estos casos, pueden recibir tratamiento con otros fármacos como quinina o <a href="/wiki/Doxiciclina" title="Doxiciclina">doxiciclina</a>.</li></ul> <ul><li><b>Atavacuona</b>: posee efecto sinérgico con proguanil frente a <i>P. falciparum</i>. Inhibe el transporte electrónico mitocondrial del protozoo.</li></ul> <ul><li><b>Derivados de <a href="/wiki/Artemisinina" title="Artemisinina">artemisinina</a></b>: presentan acción esquizonticida sanguínea rápida. Debido a su corta vida media se deben usar en combinación con otro antimalárico para evitar recrudescencias.</li></ul> <ul><li><b>Lumefantrine</b>: presentan acción esquizonticida sanguínea de larga vida media. Se usa en combinación con artemeter para el tratamiento de malaria por <i>P. falciparum</i>.</li></ul> <ul><li><b>Quinina</b>: presenta actividad esquizonticida hemática, forma complejos con hemo que resultan tóxicos para el parásito. Se usa en áreas palúdicas con resistencia de <i>P. falciparum</i>. Se le debe asociar un segundo fármaco como <a href="/wiki/Clindamicina" title="Clindamicina">clindamicina</a> o <a href="/wiki/Doxiciclina" title="Doxiciclina">doxiciclina</a>.</li></ul> <ul><li><b><a href="/wiki/Artemisia_annua" title="Artemisia annua">Artemisia annua</a></b>: infusiones de 1 litro diario durante 7 días curan radicalmente (ausencia de plasmodium en sangre a los 28 días) en un 96 % de los casos.</li></ul> <ul><li><b>Artemisia afra</b>: infusiones de 1 litro diario durante 7 días curan radicalmente (ausencia de plasmodium en sangre a los 28 días) en un 89 % de los casos. Curiosamente <a href="/wiki/Artemisia_afra" title="Artemisia afra">Artemisia afra</a> no contiene Artemisinina.</li></ul> <p>Si hay resistencias suele utilizarse atavacuona- proguanil y en la malaria grave producida por <i>P. falciparum</i> se emplea quinina + <a href="/wiki/Doxiciclina" title="Doxiciclina">doxiciclina</a> y artemeter (artemisina). </p><p>La mayoría de estos compuestos tienen como diana estadios sanguíneos de la infección, y a muchos de ellos ya se han desarrollado resistencias. Es por ello que se necesitan nuevos compuestos para tratar la malaria, siendo candidatos moléculas cuyas dianas sean estadios hepáticos, lo que evitaría el desarrollo de síntomas y, además, se podrían utilizar para eliminar los hipnozoítos de <i>Plasmodium vivax</i>.<sup id="cite_ref-:0_52-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-:0-52"><span class="corchete-llamada">[</span>52<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Investigación"><span id="Investigaci.C3.B3n"></span>Investigación</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=21" title="Editar sección: Investigación"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La posibilidad de cultivar en el laboratorio el parásito de la malaria ha significado un gran avance en la investigación, pues permite experimentar las interacciones y la biología del parásito en relación con las células humanas (eritrocitos, principalmente) y su entorno. El método original de cultivo <i>ex vivo</i> del <i>Plasmodium falciparum</i> fue descrito por Trager y Jensen en 1976,<sup id="cite_ref-53" class="reference separada"><a href="#cite_note-53"><span class="corchete-llamada">[</span>53<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ utilizando una cámara de cristal al vacío donde se podía rebajar la concentración de oxígeno. La primera cepa en poderse cultivar con éxito fue la FCR-3/Gambia, al diluir sangre infectada en el medio RPMI 1640. Este avance permitió el cultivo continuo del parásito, lo que fue fundamental para el ensayo de fármacos antimaláricos y la investigación genética del <i>P. falciparum</i>. Estudios posteriores mostraron que la agitación de los cultivos mejoraba su crecimiento<sup id="cite_ref-54" class="reference separada"><a href="#cite_note-54"><span class="corchete-llamada">[</span>54<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ y más recientemente se ha proporcionado un método que permite una elevada sincronía del ciclo de los parásitos en cultivo y donde se pueden alcanzar altas densidades de células parasitarias en un estadio preciso.<sup id="cite_ref-55" class="reference separada"><a href="#cite_note-55"><span class="corchete-llamada">[</span>55<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Los parásitos en el estadio hepático de forma selectiva son una diana emergente como estrategia alternativa frente a la resistencia a las últimas terapias usadas contra las etapas hemáticas del parásito.<sup id="cite_ref-:0_52-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-:0-52"><span class="corchete-llamada">[</span>52<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>En un estudio realizado en 2019, mediante modelos experimentales de mutantes knockout (KO) de <i>Plasmodium berguei</i> se vieron genes que podrían ser esenciales en la etapa hepática. Además, generaron un modelo metabólico a nivel computacional de esta especie que predecía la esencialidad de genes implicados en diferentes rutas metabólicas. La combinación de ambos modelos ha permitido la identificación de siete subsistemas metabólicos que se vuelven esenciales en comparación con la etapa hemática. Dentro de estos subsistemas destaca la biosíntesis de ácidos grasos, elongación de ácidos grasos, metabolismo de ácidos tricarboxílicos, de aminoácidos, del grupo hemo, etc.<sup id="cite_ref-:0_52-2" class="reference separada"><a href="#cite_note-:0-52"><span class="corchete-llamada">[</span>52<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Concretamente estudiaron 3 rutas: la biosíntesis de ácidos grasos, la elongación de ácidos grasos y la biosíntesis de amino azúcares. Para las dos primeras rutas demostraron una clara dependencia de la etapa hepática del metabolismo de los ácidos grasos, pues mutantes KO para enzimas implicadas en estos procesos presentaban un retraso en la maduración y en el periodo prepatente. Los mutantes KO se realizaron con los genes obtenidos en los modelos previamente mencionados.<sup id="cite_ref-:0_52-3" class="reference separada"><a href="#cite_note-:0-52"><span class="corchete-llamada">[</span>52<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Para la ruta de biosíntesis de amino azúcares demostraron por primera vez el papel fundamental de esta ruta en las etapas hepáticas del parásito. Concretamente vieron que la captación de N – acetil – glucosamina era limitante y, por tanto, su síntesis era necesaria para el desarrollo del parásito. Mutantes KO para enzimas implicadas en la síntesis de esta molécula presentaban un retraso en la maduración y en el periodo prepatente.<sup id="cite_ref-:0_52-4" class="reference separada"><a href="#cite_note-:0-52"><span class="corchete-llamada">[</span>52<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Estos descubrimientos, junto con el modelo computacional proporcionan una base para el futuro diseño de terapias antipalúdicas dirigidas a proteínas metabólicas.<sup id="cite_ref-:0_52-5" class="reference separada"><a href="#cite_note-:0-52"><span class="corchete-llamada">[</span>52<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Epidemiología"><span id="Epidemiolog.C3.ADa"></span>Epidemiología</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=22" title="Editar sección: Epidemiología"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Malaria_in_Venezuela.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Malaria_in_Venezuela.png/220px-Malaria_in_Venezuela.png" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Malaria_in_Venezuela.png/330px-Malaria_in_Venezuela.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Malaria_in_Venezuela.png/440px-Malaria_in_Venezuela.png 2x" data-file-width="2010" data-file-height="1400" /></a><figcaption>Casos estimados de malaria en Venezuela según la <a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_Mundial_de_la_Salud" title="Organización Mundial de la Salud">Organización Mundial de la Salud</a>.</figcaption></figure> <p>La malaria afecta a unos 200 millones de personas y provoca aproximadamente 400 000 muertes anuales,<sup id="cite_ref-ayudaefectiva-malaria_2-2" class="reference separada"><a href="#cite_note-ayudaefectiva-malaria-2"><span class="corchete-llamada">[</span>2<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ lo que representa una muerte cada 90 segundos. Un estudio que analiza la evolución de la mortalidad la cuantífica en 1 238 000 (<a href="/wiki/Intervalo_de_confianza" title="Intervalo de confianza">IC</a>95% :929 000–1 685 000) en 2010.<sup id="cite_ref-56" class="reference separada"><a href="#cite_note-56"><span class="corchete-llamada">[</span>56<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ La gran mayoría de los casos ocurre en niños menores de 5 años;<sup id="cite_ref-greenwood2005_57-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-greenwood2005-57"><span class="corchete-llamada">[</span>57<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ las mujeres embarazadas son también especialmente vulnerables.<sup id="cite_ref-rodriguezmorales2006_58-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-rodriguezmorales2006-58"><span class="corchete-llamada">[</span>58<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ A pesar de los esfuerzos por reducir la transmisión e incrementar el tratamiento, ha habido muy poco cambio en las zonas que se encuentran en riesgo de la enfermedad desde 1992.<sup id="cite_ref-59" class="reference separada"><a href="#cite_note-59"><span class="corchete-llamada">[</span>59<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ De hecho, si la prevalencia de la malaria continúa en su curso de permanente aumento, la tasa de mortalidad puede duplicarse en los próximos veinte años.<sup id="cite_ref-Breman_60-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-Breman-60"><span class="corchete-llamada">[</span>60<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Las estadísticas precisas se desconocen porque muchos casos ocurren en áreas rurales, donde las personas no tienen acceso a hospitales o a recursos para garantizar cuidados de salud. Como consecuencia, la mayoría de los casos permanece indocumentada.<sup id="cite_ref-Breman_60-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-Breman-60"><span class="corchete-llamada">[</span>60<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>Aunque la coinfección de <a href="/wiki/VIH" class="mw-redirect" title="VIH">VIH</a> con malaria ha incrementado la mortalidad, sigue siendo un problema menor que la combinación de VIH-tuberculosis.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:Verificabilidad" title="Wikipedia:Verificabilidad">cita requerida</a></i>]</sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mecanismo_de_transmisión_y_ciclo_biológico_de_Plasmodium"><span id="Mecanismo_de_transmisi.C3.B3n_y_ciclo_biol.C3.B3gico_de_Plasmodium"></span>Mecanismo de transmisión y ciclo biológico de Plasmodium</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=23" title="Editar sección: Mecanismo de transmisión y ciclo biológico de Plasmodium"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:P_vivax_trophozoite4.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8c/P_vivax_trophozoite4.jpg" decoding="async" width="200" height="200" class="mw-file-element" data-file-width="200" data-file-height="200" /></a><figcaption><a href="/wiki/Gl%C3%B3bulo_rojo" class="mw-redirect" title="Glóbulo rojo">Glóbulo rojo</a> infectado por <i>P. vivax</i>.</figcaption></figure> <p>La hembra del <i><a href="/wiki/Anopheles" title="Anopheles">Anopheles</a></i> infectada es portadora de los <a href="/wiki/Esporozoito" class="mw-redirect" title="Esporozoito">esporozoítos</a> del <i>Plasmodium</i> en sus glándulas salivales. Si pica a alguien, los esporozoitos entran en la persona a través de la saliva del mosquito y migran al <a href="/wiki/H%C3%ADgado" title="Hígado">hígado</a> por el torrente sanguíneo, donde se multiplican rápidamente dentro de las células hepáticas (los hepatocitos) mediante una división asexual múltiple, y se transforman en <a href="/wiki/Merozoito" class="mw-redirect" title="Merozoito">merozoitos</a> que entran en el torrente sanguíneo. En el hepatocito, de un esporozoito surgen miles de merozoitos, lo que conlleva una alta actividad metabólica, siendo un punto de vulnerabilidad en los parásitos ya que se sabe que hay diferencias metabólicas entre el parásito y el hospedador.<sup id="cite_ref-:0_52-6" class="reference separada"><a href="#cite_note-:0-52"><span class="corchete-llamada">[</span>52<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>En la sangre infectan los <a href="/wiki/Eritrocito" title="Eritrocito">eritrocitos</a> y siguen multiplicándose, dando lugar a unas formas iniciales típicamente anulares (<a href="/wiki/Trofozoito" class="mw-redirect" title="Trofozoito">trofozoítos</a>), formas en división asexual múltiple (<a href="/wiki/Meronte" class="mw-redirect" title="Meronte">merontes</a>) y finalmente un número variable de <a href="/wiki/Merozoito" class="mw-redirect" title="Merozoito">merozoítos</a> según la especie de <i>Plasmodium</i>, lo que provoca la ruptura del eritrocito. Algunos merozoítos dejan de multiplicarse y se transforman en unas células relativamente grandes que son <a href="/wiki/Gametocito" title="Gametocito">gametocitos</a> femeninos y masculinos, circulares en la mayoría de las especies y con forma de banana o búmeran en <i>P. falciparum.</i> </p><p>Una hembra de <i>Anopheles</i> no infectada pica a un enfermo y adquiere los gametocitos, y así se inicia el ciclo sexual del <i>Plasmodium</i>. Con la maduración y unión de los gametos en su intestino, la formación de un cigoto, que es móvil, y que dará origen a un ooquiste que volverá a dividirse y dará esporozoitos listos para infectar nuevamente, al llegar a las glándulas salivales del mosquito. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Life_Cycle_of_the_Malaria_Parasite.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Life_Cycle_of_the_Malaria_Parasite.svg/400px-Life_Cycle_of_the_Malaria_Parasite.svg.png" decoding="async" width="400" height="299" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Life_Cycle_of_the_Malaria_Parasite.svg/600px-Life_Cycle_of_the_Malaria_Parasite.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Life_Cycle_of_the_Malaria_Parasite.svg/800px-Life_Cycle_of_the_Malaria_Parasite.svg.png 2x" data-file-width="3643" data-file-height="2721" /></a><figcaption>Ciclo biológico de la malaria</figcaption></figure> <p>En los humanos, las manifestaciones clínicas se deben a: </p><p>La ruptura de glóbulos rojos, que liberan merozoitos, que liberan sustancias que estimulan el hipotálamo, ocasionando repentinas crisis febriles, muy intensas, cada dos o tres días (al completarse el ciclo eritrocítico o asexual de <i>Plasmodium</i>), seguidas al cabo de unas horas de una brusca vuelta a una aparente normalidad. Este proceso va dejando al organismo exhausto, y en el caso de los niños pequeños hay una gran probabilidad de un desenlace fatal en ausencia de tratamiento. </p><p>El parásito evita el <a href="/wiki/Sistema_inmunitario" title="Sistema inmunitario">sistema inmunitario</a> al permanecer intracelularmente en los hepatocitos y eritrocitos por enzimas existentes en la membrana celular eritrocitaria, aunque muchos eritrocitos parasitados se eliminan en el bazo. Para evitarlo, el parásito produce ciertas <a href="/wiki/Prote%C3%ADna" title="Proteína">proteínas</a> que se expresan en la superficie del eritrocito y causan su adherencia al endotelio vascular, especialmente en <i><a href="/wiki/Plasmodium_falciparum" title="Plasmodium falciparum">Plasmodium falciparum</a></i>: este es el factor principal de las complicaciones hemorrágicas de la malaria. Dichas proteínas son además altamente variables, y por lo tanto el sistema inmunitario no puede reconocerlas de forma efectiva, ya que cuando elabora un número de <a href="/wiki/Anticuerpos" class="mw-redirect" title="Anticuerpos">anticuerpos</a> suficiente (al cabo de dos semanas o más), estos serán inútiles porque el <a href="/wiki/Ant%C3%ADgeno" title="Antígeno">antígeno</a> ha cambiado. </p><p>El ciclo continúa cuando un mosquito ingiere sangre de un enfermo o portador, y con ello algunos <a href="/wiki/Gametocito" title="Gametocito">gametocitos</a>. En el intestino del mosquito estos se transforman en macrogametos (femeninos) y microgametos (masculinos), que se fusionan dando un <a href="/wiki/Cigoto" title="Cigoto">cigoto</a> móvil u <a href="/wiki/Oocineto" title="Oocineto">oocineto</a>. Este finalmente formará los esporozoítos que migran a las glándulas salivares del mosquito, completando el ciclo vital. </p><p>Las mujeres gestantes son especialmente atractivas para los mosquitos y la malaria en ellas es especialmente nefasta, dada la sensibilidad del feto (que no tiene un sistema inmunitario desarrollado) a la infección. </p><p>Se necesitan dos organismos anfitriones: mosquitos para las fases de reproducción sexual, y el ser humano y animales para la reproducción asexual. Existe una excepción con <i>Plasmodium vivax</i> y <i>Plasmodium ovale</i>: cuando pica <i>Anopheles</i> se inyectan los esporozoitos, estos van al hígado, y algunos se quedan latentes en el interior de los hepatocitos y reciben el nombre de hipnozoítos. Hay un periodo de incubación largo, se reactivan, se replican y pueden dar clínica tras varios meses después. </p><p><i>P. vivax</i>, <i>P. ovale</i> y <i>P. malariae</i> causan anemia leve, bajos niveles de parasitemia, rotura esplénica y síndrome nefrótico. <i>P. falciparum</i> causa niveles elevados de parasitemia, insuficiencia renal, anemia grave, etc. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="España"><span id="Espa.C3.B1a"></span>España</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=24" title="Editar sección: España"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a> la malaria fue conocida casi siempre con el nombre de "<a href="/wiki/Tercianas" class="mw-redirect" title="Tercianas">tercianas</a>" o "<a href="/wiki/Fiebre_terciana" class="mw-redirect" title="Fiebre terciana">fiebre terciana</a>" (de 3 días) relativamente benigna, causada por el <i><a href="/wiki/Plasmodium_malariae" title="Plasmodium malariae">Plasmodium malariae</a></i>; y, en menor grado, la <a href="/wiki/Fiebre_cuartana" class="mw-redirect" title="Fiebre cuartana">fiebre cuartana</a> maligna causada por el <i><a href="/wiki/Plasmodium_falciparum" title="Plasmodium falciparum">Plasmodium falciparum</a></i> o el <i><a href="/wiki/Plasmodium_vivax" title="Plasmodium vivax">Plasmodium vivax</a></i>, una fiebre intermitente de cuatro y dos días mucho más grave. Ambas fueron endémicas y se combatieron con polvo del árbol americano de la <a href="/wiki/Quina" class="mw-redirect" title="Quina">quina</a> o <a href="/wiki/Quinina" title="Quinina">quinina</a> hasta la mitad del siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XX</span>, después se sumó la <a href="/wiki/Cloroquina" title="Cloroquina">cloroquina</a> y a fines de siglo también la <a href="/wiki/Artemisina" class="mw-redirect" title="Artemisina">artemisina</a>. En 1943 se diagnosticaron unos 400 000 casos y se registraron 1307 muertes debidas a la malaria.<sup id="cite_ref-SainzElipe_61-0" class="reference separada"><a href="#cite_note-SainzElipe-61"><span class="corchete-llamada">[</span>61<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p><p>El último caso autóctono se registró en mayo de 1961. En 1964 España fue declarada libre de malaria y recibió el certificado oficial de erradicación.<sup id="cite_ref-SainzElipe_61-1" class="reference separada"><a href="#cite_note-SainzElipe-61"><span class="corchete-llamada">[</span>61<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Sin embargo, cada año se informaba de casos procedentes principalmente de inmigrantes y turistas. El crecimiento del número de viajeros a países donde la malaria estaba presente y los viajes de inmigrantes desde donde la malaria es endémica aumentaron los casos de malaria importada. En 1967 hubo 21 casos, en 1995 hubo 263 y en 2004 hubo 351 casos. </p><p>En 2001, se produjo el primer caso autóctono tras la erradicación de los años 60.<sup id="cite_ref-62" class="reference separada"><a href="#cite_note-62"><span class="corchete-llamada">[</span>62<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ Fue una infección por <i><a href="/wiki/Plasmodium_ovale" title="Plasmodium ovale">Plasmodium ovale</a></i>, que se creía endémica de otros lugares, en Asia sobre todo, pero también de África occidental, y no se pudo determinar el origen ni la especie del <a href="/wiki/Vector" title="Vector">vector</a> mosquito que la trajo. En 2010 se produjo el primer caso desde la erradicación de la malaria por <i><a href="/wiki/Plasmodium_vivax" title="Plasmodium vivax">Plasmodium vivax</a></i>, transmitida por <i><a href="/w/index.php?title=Anopheles_atroparvus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anopheles atroparvus (aún no redactado)">Anopheles atroparvus</a></i>, la especie de <a href="/w/index.php?title=Anofelino&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anofelino (aún no redactado)">anofelino</a> más abundante en la zona y competente para esta especie de <a href="/wiki/Tripanosoma" class="mw-redirect" title="Tripanosoma">tripanosomátido</a>.<sup id="cite_ref-63" class="reference separada"><a href="#cite_note-63"><span class="corchete-llamada">[</span>63<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ En 2014, se produce otro caso en Navarra de <i>Plasmodium vivax</i>, del que se logra identificar su origen, a partir de casos importados paquistaníes, y se sospecha del papel vectorial de <i>Anopheles atroparvus.</i><sup id="cite_ref-64" class="reference separada"><a href="#cite_note-64"><span class="corchete-llamada">[</span>64<span class="corchete-llamada">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véase_también"><span id="V.C3.A9ase_tambi.C3.A9n"></span>Véase también</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=25" title="Editar sección: Véase también"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/20px-Wiktionary-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/30px-Wiktionary-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/40px-Wiktionary-logo.svg.png 2x" data-file-width="370" data-file-height="350" /></span></span> <a href="/wiki/Wikcionario" title="Wikcionario">Wikcionario</a> tiene definiciones y otra información sobre <b><a href="https://es.wiktionary.org/wiki/paludismo" class="extiw" title="wikt:paludismo">paludismo</a></b>.</li> <li><a href="/wiki/Artemisinina" title="Artemisinina">Artemisinina</a></li> <li><a href="/wiki/Cloroquina" title="Cloroquina">Cloroquina</a></li> <li><a href="/wiki/DDT" class="mw-redirect" title="DDT">DDT</a></li> <li><a href="/wiki/Enfermedades_de_origen_h%C3%ADdrico" title="Enfermedades de origen hídrico">Enfermedades de origen hídrico</a></li> <li><a href="/wiki/Anemia_de_c%C3%A9lulas_falciformes" title="Anemia de células falciformes">Anemia de células falciformes</a></li> <li><a href="/wiki/Talasemia" title="Talasemia">Talasemia</a></li> <li><a href="/wiki/Proyecto_de_control_de_la_malaria" title="Proyecto de control de la malaria">Proyecto de control de la malaria</a></li> <li><a href="/wiki/Malaria_Atlas_Project" title="Malaria Atlas Project">Malaria Atlas Project</a></li> <li><a href="/wiki/Fundaci%C3%B3n_Bill_y_Melinda_Gates" title="Fundación Bill y Melinda Gates">Fundación Bill y Melinda Gates</a></li> <li><a href="/wiki/Antipal%C3%BAdico" title="Antipalúdico">Antipalúdico</a></li> <li><a href="/wiki/Malaria_Consortium" title="Malaria Consortium">Malaria Consortium</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Referencias">Referencias</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=26" title="Editar sección: Referencias"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="listaref" style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; list-style-type: decimal;"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Cf. A. R. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.elpais.com/articulo/sociedad/malaria/viene/gorilas/elpepusoc/20100922elpepusoc_9/Tes">«La malaria viene de los gorilas.» 22 de septiembre de 2010.</a> <i>El País</i>.</span> </li> <li id="cite_note-ayudaefectiva-malaria-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-ayudaefectiva-malaria_2-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ayudaefectiva-malaria_2-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ayudaefectiva-malaria_2-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ayudaefectiva.org/malaria">«Malaria»</a>. <i>ayudaefectiva.org</i>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria&rft.genre=article&rft.jtitle=ayudaefectiva.org&rft_id=https%3A%2F%2Fayudaefectiva.org%2Fmalaria&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/mediacentre/events/annual/malaria/es/index.html">«Día Mundial del Paludismo»</a>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.btitle=D%C3%ADa+Mundial+del+Paludismo&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fmediacentre%2Fevents%2Fannual%2Fmalaria%2Fes%2Findex.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_Mundial_de_la_Salud" title="Organización Mundial de la Salud">Organización Mundial de la Salud</a>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFAshleyPyae_PhyoWoodrow2018-04" class="citation publicación">Ashley, Elizabeth A; Pyae Phyo, Aung; Woodrow, Charles J (2018-04). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/s0140-6736(18)30324-6">«Malaria»</a>. <i>The Lancet</i> <b>391</b> (10130): 1608-1621. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/0140-6736">0140-6736</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fs0140-6736%2818%2930324-6">10.1016/s0140-6736(18)30324-6</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de diciembre de 2024</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria&rft.au=Ashley%2C+Elizabeth+A&rft.au=Pyae+Phyo%2C+Aung&rft.au=Woodrow%2C+Charles+J&rft.aufirst=Elizabeth+A&rft.aulast=Ashley&rft.date=2018-04&rft.genre=article&rft.issn=0140-6736&rft.issue=10130&rft.jtitle=The+Lancet&rft.pages=1608-1621&rft.volume=391&rft_id=https%3A%2F%2Fdoi.org%2F10.1016%2Fs0140-6736%2818%2930324-6&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fs0140-6736%2818%2930324-6&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFEcheverriBarretoOsorioCortés2012-03" class="citation publicación">Echeverri, Daniel; Barreto, Dhayra Karem; Osorio, Lyda; Cortés, Armando; Martínez, Ernesto (2012-03). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.scielo.org.co/scielo.php?script=sci_abstract&pid=S0120-41572012000500002&lng=en&nrm=iso&tlng=es">«Malaria por Plasmodium vivax transmitida por transfusión de un donante asintomático a un recién nacido prematuro»</a>. <i>Biomédica</i> <b>32</b>: 8-12. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/0120-4157">0120-4157</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 30 de abril de 2022</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria+por+Plasmodium+vivax+transmitida+por+transfusi%C3%B3n+de+un+donante+asintom%C3%A1tico+a+un+reci%C3%A9n+nacido+prematuro&rft.au=Barreto%2C+Dhayra+Karem&rft.au=Cort%C3%A9s%2C+Armando&rft.au=Echeverri%2C+Daniel&rft.au=Mart%C3%ADnez%2C+Ernesto&rft.au=Osorio%2C+Lyda&rft.aufirst=Daniel&rft.aulast=Echeverri&rft.date=2012-03&rft.genre=article&rft.issn=0120-4157&rft.jtitle=Biom%C3%A9dica&rft.pages=8-12&rft.volume=32&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.scielo.org.co%2Fscielo.php%3Fscript%3Dsci_abstract%26pid%3DS0120-41572012000500002%26lng%3Den%26nrm%3Diso%26tlng%3Des&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFCampbell_Collaboration2018" class="citation web">Campbell Collaboration (2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scioteca.caf.com/handle/123456789/1166">«Los mosquiteros gratuitos aumentan su tenencia y la educación puede aumentar su uso.»</a>. Oslo: Campbell Collaboration<span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de noviembre de 2019</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Campbell+Collaboration&rft.aulast=Campbell+Collaboration&rft.btitle=Los+mosquiteros+gratuitos+aumentan+su+tenencia+y+la+educaci%C3%B3n+puede+aumentar+su+uso.&rft.date=2018&rft.genre=book&rft.pub=Oslo%3A+Campbell+Collaboration&rft_id=http%3A%2F%2Fscioteca.caf.com%2Fhandle%2F123456789%2F1166&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFLana_Augustincic_Polec,_Jennifer_Petkovic,Vivian_Welch_et_all." class="citation web">Lana Augustincic Polec, Jennifer Petkovic,Vivian Welch et all. Cochrane library, ed. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD009186.pub2/full">«Estrategias para aumentar la propiedad y el uso de mosquiteros tratados con insecticida para prevenir el paludismo»</a>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Lana+Augustincic+Polec%2C+Jennifer+Petkovic%2CVivian+Welch+et+all.&rft.aulast=Lana+Augustincic+Polec%2C+Jennifer+Petkovic%2CVivian+Welch+et+all.&rft.btitle=Estrategias+para+aumentar+la+propiedad+y+el+uso+de+mosquiteros+tratados+con+insecticida+para+prevenir+el+paludismo&rft.genre=book&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cochranelibrary.com%2Fcdsr%2Fdoi%2F10.1002%2F14651858.CD009186.pub2%2Ffull&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFJoy,_D.,_Feng,_X.,_Mu,_J.,_et_al.2003" class="citation publicación">Joy, D., Feng, X., Mu, J., <i>et al.</i> (2003). «Early origin and recent expansion of Plasmodium falciparum.». <i>Science</i> <b>300</b> (5617): 318-21. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12690197">12690197</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Early+origin+and+recent+expansion+of+Plasmodium+falciparum.&rft.au=Joy%2C+D.%2C+Feng%2C+X.%2C+Mu%2C+J.%2C+%27%27et+al.%27%27&rft.aulast=Joy%2C+D.%2C+Feng%2C+X.%2C+Mu%2C+J.%2C+%27%27et+al.%27%27&rft.date=2003&rft.genre=article&rft.issue=5617&rft.jtitle=Science&rft.pages=318-21&rft.volume=300&rft_id=info%3Apmid%2F12690197&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=Retrieve&db=pubmed&dopt=AbstractPlus&list_uids=12690197">[1]</a></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFEscalante_A,_Freeland_D,_Collins_W,_Lal_A1998" class="citation publicación">Escalante A, Freeland D, Collins W, Lal A (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080321224142/http://www.pnas.org/cgi/content/full/95/14/8124">«The evolution of primate malaria parasites based on the gene encoding cytochrome b from the linear mitochondrial genome.»</a>. <i>Proc Natl Acad Sci U S A</i> <b>95</b> (14): 8124-9. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9653151">9653151</a></small>. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pnas.org/cgi/content/full/95/14/8124">el original</a> el 21 de marzo de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado el 16 de octubre de 2007</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=The+evolution+of+primate+malaria+parasites+based+on+the+gene+encoding+cytochrome+b+from+the+linear+mitochondrial+genome.&rft.au=Escalante+A%2C+Freeland+D%2C+Collins+W%2C+Lal+A&rft.aulast=Escalante+A%2C+Freeland+D%2C+Collins+W%2C+Lal+A&rft.date=1998&rft.genre=article&rft.issue=14&rft.jtitle=Proc+Natl+Acad+Sci+U+S+A&rft.pages=8124-9&rft.volume=95&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pnas.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F95%2F14%2F8124&rft_id=info%3Apmid%2F9653151&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=Retrieve&db=pubmed&dopt=AbstractPlus&list_uids=9653151">[2]</a></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFCox_F2002" class="citation publicación">Cox F (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=12364371">«History of human parasitology.»</a>. <i>Clin Microbiol Rev</i> <b>15</b> (4): 595-612. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12364371">12364371</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=History+of+human+parasitology.&rft.au=Cox+F&rft.aulast=Cox+F&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.issue=4&rft.jtitle=Clin+Microbiol+Rev&rft.pages=595-612&rft.volume=15&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pubmedcentral.nih.gov%2Farticlerender.fcgi%3Ftool%3Dpubmed%26pubmedid%3D12364371&rft_id=info%3Apmid%2F12364371&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=Retrieve&db=pubmed&dopt=AbstractPlus&list_uids=12364371">[3]</a></span> </li> <li id="cite_note-Crosby-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Crosby_11-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFCrosby2003" class="citation libro">Crosby, Alfred (2003). <i>El intercambio colombino: consecuencias biológicas y culturales de 1492</i> (30 aniversario edición). Connecticut, Estados Unidos: Praeger. p. 283. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-0-27598-073-3" title="Especial:FuentesDeLibros/978-0-27598-073-3">978-0-27598-073-3</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Crosby%2C+Alfred&rft.aufirst=Alfred&rft.aulast=Crosby&rft.btitle=El+intercambio+colombino%3A+consecuencias+biol%C3%B3gicas+y+culturales+de+1492&rft.date=2003&rft.edition=30+aniversario&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-27598-073-3&rft.pages=283&rft.place=Connecticut%2C+Estados+Unidos&rft.pub=Praeger&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1907/laveran-bio.html">«Biography of Alphonse Laveran»</a>. The Nobel Foundation<span class="reference-accessdate">. Consultado el 15 de junio de 2007</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.btitle=Biography+of+Alphonse+Laveran&rft.genre=book&rft.pub=The+Nobel+Foundation&rft_id=http%3A%2F%2Fnobelprize.org%2Fnobel_prizes%2Fmedicine%2Flaureates%2F1907%2Flaveran-bio.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> ] Nobel foundation. Accessed 25 Oct 2006</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.whonamedit.com/doctor.cfm/2478.html">«Ettore Marchiafava»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado el 15 de junio de 2007</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.btitle=Ettore+Marchiafava&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.whonamedit.com%2Fdoctor.cfm%2F2478.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1902/ross-bio.html">«Biography of Ronald Ross»</a>. The Nobel Foundation<span class="reference-accessdate">. Consultado el 15 de junio de 2007</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.btitle=Biography+of+Ronald+Ross&rft.genre=book&rft.pub=The+Nobel+Foundation&rft_id=http%3A%2F%2Fnobelprize.org%2Fnobel_prizes%2Fmedicine%2Flaureates%2F1902%2Fross-bio.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cdc.gov/malaria/history/ross.htm">«Ross and the Discovery that Mosquitoes Transmit Malaria Parasites»</a>. <i>CDC Malaria website</i><span class="reference-accessdate">. Consultado el 15 de junio de 2007</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Ross+and+the+Discovery+that+Mosquitoes+Transmit+Malaria+Parasites&rft.genre=article&rft.jtitle=CDC+Malaria+website&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fmalaria%2Fhistory%2Fross.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFKaufman_T,_Rúveda_E2005" class="citation publicación">Kaufman T, Rúveda E (2005). «The quest for quinine: those who won the battles and those who won the war.». <i>Angew Chem Int Ed Engl</i> <b>44</b> (6): 854-85. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15669029">15669029</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=The+quest+for+quinine%3A+those+who+won+the+battles+and+those+who+won+the+war.&rft.au=Kaufman+T%2C+R%C3%BAveda+E&rft.aulast=Kaufman+T%2C+R%C3%BAveda+E&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.issue=6&rft.jtitle=Angew+Chem+Int+Ed+Engl&rft.pages=854-85&rft.volume=44&rft_id=info%3Apmid%2F15669029&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFKyle_R,_Shampe_M1974" class="citation publicación">Kyle R, Shampe M (1974). «Discoverers of quinine». <i>JAMA</i> <b>229</b> (4): 462. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4600403">4600403</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Discoverers+of+quinine&rft.au=Kyle+R%2C+Shampe+M&rft.aulast=Kyle+R%2C+Shampe+M&rft.date=1974&rft.genre=article&rft.issue=4&rft.jtitle=JAMA&rft.pages=462&rft.volume=229&rft_id=info%3Apmid%2F4600403&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFRaju_T2006" class="citation publicación">Raju T (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pediatrics.aappublications.org/cgi/content/full/117/2/e320">«Hot brains: manipulating body heat to save the brain.»</a>. <i>Pediatrics</i> <b>117</b> (2): e320-1. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16452338">16452338</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Hot+brains%3A+manipulating+body+heat+to+save+the+brain.&rft.au=Raju+T&rft.aulast=Raju+T&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Pediatrics&rft.pages=e320-1&rft.volume=117&rft_id=http%3A%2F%2Fpediatrics.aappublications.org%2Fcgi%2Fcontent%2Ffull%2F117%2F2%2Fe320&rft_id=info%3Apmid%2F16452338&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFKrotoski_W,_Collins_W,_Bray_R,_et_al1982" class="citation publicación">Krotoski W, Collins W, Bray R, <i>et al</i> (1982). «Demonstration of hypnozoites in sporozoite-transmitted Plasmodium vivax infection.». <i>Am J Trop Med Hyg</i> <b>31</b> (6): 1291-3. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6816080">6816080</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Demonstration+of+hypnozoites+in+sporozoite-transmitted+Plasmodium+vivax+infection.&rft.au=Krotoski+W%2C+Collins+W%2C+Bray+R%2C+%27%27et+al%27%27&rft.aulast=Krotoski+W%2C+Collins+W%2C+Bray+R%2C+%27%27et+al%27%27&rft.date=1982&rft.genre=article&rft.issue=6&rft.jtitle=Am+J+Trop+Med+Hyg&rft.pages=1291-3&rft.volume=31&rft_id=info%3Apmid%2F6816080&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFMeis_J,_Verhave_J,_Jap_P,_Sinden_R,_Meuwissen_J1983" class="citation publicación">Meis J, Verhave J, Jap P, Sinden R, Meuwissen J (1983). «Malaria parasites--discovery of the early liver form.». <i>Nature</i> <b>302</b> (5907): 424-6. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6339945">6339945</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria+parasites--discovery+of+the+early+liver+form.&rft.au=Meis+J%2C+Verhave+J%2C+Jap+P%2C+Sinden+R%2C+Meuwissen+J&rft.aulast=Meis+J%2C+Verhave+J%2C+Jap+P%2C+Sinden+R%2C+Meuwissen+J&rft.date=1983&rft.genre=article&rft.issue=5907&rft.jtitle=Nature&rft.pages=424-6&rft.volume=302&rft_id=info%3Apmid%2F6339945&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vix.com/es/btg/curiosidades/5551/los-nazis-y-los-mosquitos-como-arma-biologica">«Los nazis y los mosquitos como arma biológica»</a>. vix.com.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.btitle=Los+nazis+y+los+mosquitos+como+arma+biol%C3%B3gica&rft.genre=book&rft.pub=vix.com&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.vix.com%2Fes%2Fbtg%2Fcuriosidades%2F5551%2Flos-nazis-y-los-mosquitos-como-arma-biologica&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2015/tu/biographical/">«The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2015»</a>. <i>NobelPrize.org</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés estadounidense)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado el 1 de diciembre de 2019</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=The+Nobel+Prize+in+Physiology+or+Medicine+2015&rft.genre=article&rft.jtitle=NobelPrize.org&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nobelprize.org%2Fprizes%2Fmedicine%2F2015%2Ftu%2Fbiographical%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-UVHS-23"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-UVHS_23-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-UVHS_23-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070603091214/http://www.healthsystem.virginia.edu/UVAHealth/adult_travel_sp/malaria.cfm">«La Medicina para el Viajero - Malaria»</a>. <i>University of Virginia Health System</i>. University of Virginia. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.healthsystem.virginia.edu/UVAHealth/adult_travel_sp/malaria.cfm">el original</a> el 3 de junio de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado el 19 de febrero de 2010</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=La+Medicina+para+el+Viajero+-+Malaria&rft.genre=article&rft.jtitle=University+of+Virginia+Health+System&rft.pub=University+of+Virginia&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.healthsystem.virginia.edu%2FUVAHealth%2Fadult_travel_sp%2Fmalaria.cfm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-NYSDH-24"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-NYSDH_24-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-NYSDH_24-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.health.state.ny.us/es/diseases/communicable/malaria/fact_sheet.htm">«Malaria»</a>. New York State Department of Health<span class="reference-accessdate">. Consultado el 19 de febrero de 2010</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.btitle=Malaria&rft.genre=book&rft.pub=New+York+State+Department+of+Health&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.health.state.ny.us%2Fes%2Fdiseases%2Fcommunicable%2Fmalaria%2Ffact_sheet.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ANLIS-25"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-ANLIS_25-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ANLIS_25-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100306052431/http://www.anlis.gov.ar/inst/consulta/infecciosas/malaria/malaria.htm">«Malaria o paludismo»</a>. Administración Nacional de Laboratorios e Institutos de Salud. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.anlis.gov.ar/inst/consulta/infecciosas/malaria/malaria.htm">el original</a> el 6 de marzo de 2010<span class="reference-accessdate">. Consultado el 19 de febrero de 2010</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.btitle=Malaria+o+paludismo&rft.genre=book&rft.pub=Administraci%C3%B3n+Nacional+de+Laboratorios+e+Institutos+de+Salud&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.anlis.gov.ar%2Finst%2Fconsulta%2Finfecciosas%2Fmalaria%2Fmalaria.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFVekemans2017" class="citation libro">Vekemans, Johan (2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/978-3-319-45210-4_7"><i>Immune Responses to the RTS,S/AS01 Malaria Vaccine Candidate: Lessons from Human Immunology, Parasitologic and Clinical Evaluations</i></a>. Springer International Publishing. pp. 139-156. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-3-319-45208-1" title="Especial:FuentesDeLibros/978-3-319-45208-1">978-3-319-45208-1</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de diciembre de 2024</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Vekemans%2C+Johan&rft.aufirst=Johan&rft.aulast=Vekemans&rft.btitle=Immune+Responses+to+the+RTS%2CS%2FAS01+Malaria+Vaccine+Candidate%3A+Lessons+from+Human+Immunology%2C+Parasitologic+and+Clinical+Evaluations&rft.date=2017&rft.genre=book&rft.isbn=978-3-319-45208-1&rft.pages=139-156&rft.pub=Springer+International+Publishing&rft_id=https%3A%2F%2Fdoi.org%2F10.1007%2F978-3-319-45210-4_7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFCorranColemanRileyDrakeley2007-12" class="citation publicación">Corran, Patrick; Coleman, Paul; Riley, Eleanor; Drakeley, Chris (2007-12). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016/j.pt.2007.08.023">«Serology: a robust indicator of malaria transmission intensity?»</a>. <i>Trends in Parasitology</i> <b>23</b> (12): 575-582. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/1471-4922">1471-4922</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.pt.2007.08.023">10.1016/j.pt.2007.08.023</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de diciembre de 2024</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Serology%3A+a+robust+indicator+of+malaria+transmission+intensity%3F&rft.au=Coleman%2C+Paul&rft.au=Corran%2C+Patrick&rft.au=Drakeley%2C+Chris&rft.au=Riley%2C+Eleanor&rft.aufirst=Patrick&rft.aulast=Corran&rft.date=2007-12&rft.genre=article&rft.issn=1471-4922&rft.issue=12&rft.jtitle=Trends+in+Parasitology&rft.pages=575-582&rft.volume=23&rft_id=https%3A%2F%2Fdoi.org%2F10.1016%2Fj.pt.2007.08.023&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.pt.2007.08.023&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFAbbaKirkhamOlliaroDeeks2014-12-18" class="citation publicación">Abba, Katharine; Kirkham, Amanda J; Olliaro, Piero L; Deeks, Jonathan J; Donegan, Sarah; Garner, Paul; Takwoingi, Yemisi (18 de diciembre de 2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4453861/">«Rapid diagnostic tests for diagnosing uncomplicated non‐falciparum or Plasmodium vivax malaria in endemic countries»</a>. <i>The Cochrane Database of Systematic Reviews</i> <b>2014</b> (12): CD011431. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/1469-493X">1469-493X</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4453861">4453861</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25519857">25519857</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2F14651858.CD011431">10.1002/14651858.CD011431</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de octubre de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Rapid+diagnostic+tests+for+diagnosing+uncomplicated+non%E2%80%90falciparum+or+Plasmodium+vivax+malaria+in+endemic+countries&rft.au=Abba%2C+Katharine&rft.au=Deeks%2C+Jonathan+J&rft.au=Donegan%2C+Sarah&rft.au=Garner%2C+Paul&rft.au=Kirkham%2C+Amanda+J&rft.au=Olliaro%2C+Piero+L&rft.au=Takwoingi%2C+Yemisi&rft.aufirst=Katharine&rft.aulast=Abba&rft.date=2014-12-18&rft.genre=article&rft.issn=1469-493X&rft.issue=12&rft.jtitle=The+Cochrane+Database+of+Systematic+Reviews&rft.pages=CD011431&rft.volume=2014&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4453861%2F&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2F14651858.CD011431&rft_id=info%3Apmc%2F4453861&rft_id=info%3Apmid%2F25519857&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20151225051517/http://www.cdc.gov/zika/hc-providers/clinicalevaluation.html">«For Health Care Providers: Clinical Evaluation & Disease | Zika virus | CDC»</a>. <i>www.cdc.gov</i>. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cdc.gov/zika/hc-providers/clinicalevaluation.html">el original</a> el 25 de diciembre de 2015<span class="reference-accessdate">. Consultado el 24 de diciembre de 2015</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=For+Health+Care+Providers%3A+Clinical+Evaluation+%26+Disease+%7C+Zika+virus+%7C+CDC&rft.genre=article&rft.jtitle=www.cdc.gov&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cdc.gov%2Fzika%2Fhc-providers%2Fclinicalevaluation.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-WHO2016-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-WHO2016_30-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/wer/2016/wer9104.pdf?ua=1">«Malaria vaccine: WHO position paper – January 2016»</a>. <i>Weekly Epidemiological Record</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>91</b> (4): 33-52. 4 de noviembre de 2016. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26829826">26829826</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria+vaccine%3A+WHO+position+paper+%E2%80%93+January+2016&rft.date=4+Nov+2016&rft.genre=article&rft.issue=4&rft.jtitle=Weekly+Epidemiological+Record&rft.pages=33-52&rft.volume=91&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fwer%2F2016%2Fwer9104.pdf%3Fua%3D1&rft_id=info%3Apmid%2F26829826&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Kajfasz_2009-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Kajfasz_2009_31-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación">Kajfasz P (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170830193043/https://journals.viamedica.pl/international_maritime_health/article/view/26255">«Malaria prevention»</a>. <i>International Maritime Health</i> <b>60</b> (1–2): 67-70. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20205131">20205131</a></small>. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.viamedica.pl/international_maritime_health/article/view/26255">el original</a> el 30 de agosto de 2017.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria+prevention&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issue=1%E2%80%932&rft.jtitle=International+Maritime+Health&rft.pages=67-70&rft.volume=60&rft_id=https%3A%2F%2Fjournals.viamedica.pl%2Finternational_maritime_health%2Farticle%2Fview%2F26255&rft_id=info%3Apmid%2F20205131&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> </span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación">Maia MF, Kliner M, Richardson M, Lengeler C, Moore SJ (February 2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5815492">«Mosquito repellents for malaria prevention»</a>. <i>The Cochrane Database of Systematic Reviews</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>2</b>: CD011595. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/1464-780X">1464-780X</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5815492">5815492</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29405263">29405263</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2F14651858.CD011595.pub2">10.1002/14651858.CD011595.pub2</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Mosquito+repellents+for+malaria+prevention&rft.date=February+2018&rft.genre=article&rft.issn=1464-780X&rft.jtitle=The+Cochrane+Database+of+Systematic+Reviews&rft.pages=CD011595&rft.volume=2&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC5815492&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2F14651858.CD011595.pub2&rft_id=info%3Apmc%2F5815492&rft_id=info%3Apmid%2F29405263&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación">Pryce J, Richardson M, Lengeler C (November 2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6418392">«Insecticide-treated nets for preventing malaria»</a>. <i>The Cochrane Database of Systematic Reviews</i> <b>11</b>: CD000363. <small><a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6418392">6418392</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30398672">30398672</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2F14651858.CD000363.pub3">10.1002/14651858.CD000363.pub3</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Insecticide-treated+nets+for+preventing+malaria&rft.date=November+2018&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Cochrane+Database+of+Systematic+Reviews&rft.pages=CD000363&rft.volume=11&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC6418392&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2F14651858.CD000363.pub3&rft_id=info%3Apmc%2F6418392&rft_id=info%3Apmid%2F30398672&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Raghavendra_2011-34"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Raghavendra_2011_34-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Raghavendra_2011_34-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación">Raghavendra K, Barik TK, Reddy BP, Sharma P, Dash AP (2011). «Malaria vector control: From past to future». <i>Parasitology Research</i> <b>108</b> (4): 757-79. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21229263">21229263</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2Fs00436-010-2232-0">10.1007/s00436-010-2232-0</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria+vector+control%3A+From+past+to+future&rft.date=2011&rft.genre=article&rft.issue=4&rft.jtitle=Parasitology+Research&rft.pages=757-79&rft.volume=108&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs00436-010-2232-0&rft_id=info%3Apmid%2F21229263&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ayudaeficaz-malaria-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ayudaeficaz-malaria_35-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ayudaefectiva.org/malaria">«Malaria»</a>. <i>ayudaefectiva.org</i>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria&rft.genre=article&rft.jtitle=ayudaefectiva.org&rft_id=https%3A%2F%2Fayudaefectiva.org%2Fmalaria&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Miller_2007-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Miller_2007_36-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación">Miller JM, Korenromp EL, Nahlen BL, W Steketee R (2007). «Estimating the number of insecticide-treated nets required by African households to reach continent-wide malaria coverage targets». <i>Journal of the American Medical Association</i> <b>297</b> (20): 2241-50. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17519414">17519414</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1001%2Fjama.297.20.2241">10.1001/jama.297.20.2241</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Estimating+the+number+of+insecticide-treated+nets+required+by+African+households+to+reach+continent-wide+malaria+coverage+targets&rft.date=2007&rft.genre=article&rft.issue=20&rft.jtitle=Journal+of+the+American+Medical+Association&rft.pages=2241-50&rft.volume=297&rft_id=info%3Adoi%2F10.1001%2Fjama.297.20.2241&rft_id=info%3Apmid%2F17519414&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Noor_2009-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Noor_2009_37-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación">Noor AM, Mutheu JJ, Tatem AJ, Hay SI, Snow RW (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2652031">«Insecticide-treated net coverage in Africa: Mapping progress in 2000–07»</a>. <i>Lancet</i> <b>373</b> (9657): 58-67. <small><a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2652031">2652031</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19019422">19019422</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2FS0140-6736%2808%2961596-2">10.1016/S0140-6736(08)61596-2</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Insecticide-treated+net+coverage+in+Africa%3A+Mapping+progress+in+2000%E2%80%9307&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issue=9657&rft.jtitle=Lancet&rft.pages=58-67&rft.volume=373&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC2652031&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0140-6736%2808%2961596-2&rft_id=info%3Apmc%2F2652031&rft_id=info%3Apmid%2F19019422&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITAREFSchlagenhauf-Lawlor2008">Schlagenhauf-Lawlor, 2008</a>, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=54Dza0UHyngC&pg=PA215">215</a></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation libro"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150706081401/http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/WHO_CDS_RBM_2002.41.pdf"><i>Instructions for treatment and use of insecticide-treated mosquito nets</i></a>. World Health Organization. 2002. p. 34. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://whqlibdoc.who.int/hq/2002/WHO_CDS_RBM_2002.41.pdf">el original</a> el 6 de julio de 2015.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.btitle=Instructions+for+treatment+and+use+of+insecticide-treated+mosquito+nets&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.pages=34&rft.pub=World+Health+Organization&rft_id=http%3A%2F%2Fwhqlibdoc.who.int%2Fhq%2F2002%2FWHO_CDS_RBM_2002.41.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación">Gamble C, Ekwaru JP, ter Kuile FO (April 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6532581">«Insecticide-treated nets for preventing malaria in pregnancy»</a>. Colaboración: Cochrane Infectious Diseases Group. <i>The Cochrane Database of Systematic Reviews</i> (2): CD003755. <small><a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6532581">6532581</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16625591">16625591</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2F14651858.CD003755.pub2">10.1002/14651858.CD003755.pub2</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Insecticide-treated+nets+for+preventing+malaria+in+pregnancy&rft.date=April+2006&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=The+Cochrane+Database+of+Systematic+Reviews&rft.pages=CD003755&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC6532581&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2F14651858.CD003755.pub2&rft_id=info%3Apmc%2F6532581&rft_id=info%3Apmid%2F16625591&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation publicación">Gleave K, Lissenden N, Richardson M, Choi L, Ranson H (November 2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6262905">«Piperonyl butoxide (PBO) combined with pyrethroids in insecticide-treated nets to prevent malaria in Africa»</a>. Colaboración: Cochrane Infectious Diseases Group. <i>The Cochrane Database of Systematic Reviews</i> <b>11</b>: CD012776. <small><a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6262905">6262905</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30488945">30488945</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1002%2F14651858.CD012776.pub2">10.1002/14651858.CD012776.pub2</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Piperonyl+butoxide+%28PBO%29+combined+with+pyrethroids+in+insecticide-treated+nets+to+prevent+malaria+in+Africa&rft.date=November+2018&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Cochrane+Database+of+Systematic+Reviews&rft.pages=CD012776&rft.volume=11&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC6262905&rft_id=info%3Adoi%2F10.1002%2F14651858.CD012776.pub2&rft_id=info%3Apmc%2F6262905&rft_id=info%3Apmid%2F30488945&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFSarah_Boseley1999" class="citation web">Sarah Boseley (30 de agosto). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.guardian.co.uk/world/1999/aug/30/sarahboseley1">«Malaria fears over planned DDT ban»</a>. <a href="/wiki/The_Guardian" title="The Guardian">The Guardian</a><span class="reference-accessdate">. Consultado el 27 de julio de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Sarah+Boseley&rft.aulast=Sarah+Boseley&rft.btitle=Malaria+fears+over+planned+DDT+ban&rft.date=30+de+agosto&rft.genre=book&rft.pub=The+Guardian&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.guardian.co.uk%2Fworld%2F1999%2Faug%2F30%2Fsarahboseley1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">La referencia utiliza el parámetro obsoleto <code>|mes=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#deprecated_params" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFSarah_Boseley2006" class="citation web">Sarah Boseley (16 de septiembre de 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.guardian.co.uk/world/2006/sep/16/unitednations">«Banned pesticide backed for malaria control»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(artículo periodístico)</span>. <a href="/wiki/The_Guardian" title="The Guardian">The Guardian</a><span class="reference-accessdate">. Consultado el 27 de julio de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Sarah+Boseley&rft.aulast=Sarah+Boseley&rft.btitle=Banned+pesticide+backed+for+malaria+control&rft.date=16+de+septiembre+de+2006&rft.genre=book&rft.pub=The+Guardian&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.guardian.co.uk%2Fworld%2F2006%2Fsep%2F16%2Funitednations&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">La referencia utiliza el parámetro obsoleto <code>|mes=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#deprecated_params" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFSarah_Boseley1999" class="citation web">Sarah Boseley (30 de agosto). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.guardian.co.uk/world/1999/aug/30/sarahboseley1">«Malaria fears over planned DDT ban»</a>. <a href="/wiki/The_Guardian" title="The Guardian">The Guardian</a><span class="reference-accessdate">. Consultado el 27 de julio de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Sarah+Boseley&rft.aulast=Sarah+Boseley&rft.btitle=Malaria+fears+over+planned+DDT+ban&rft.date=30+de+agosto&rft.genre=book&rft.pub=The+Guardian&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.guardian.co.uk%2Fworld%2F1999%2Faug%2F30%2Fsarahboseley1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">La referencia utiliza el parámetro obsoleto <code>|mes=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#deprecated_params" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">MALAGÓN-ROJAS, Jeadran N.; GARROTE-WILCHES, Carolina Fernanda; VARONA, Marcela. Una deuda del pasado: efectos de los organoclorados en trabajadores del programa de control de vectores - Colombia. REVISTA SALUD UIS, [S.l.], v. 46, n. 3, dic. 2014. ISSN 2145-8464. Disponible en: <<a rel="nofollow" class="external free" href="http://revistas.uis.edu.co/index.php/revistasaluduis/article/view/4496">http://revistas.uis.edu.co/index.php/revistasaluduis/article/view/4496</a>>.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text">Cf. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110720142040/http://www.thecochranelibrary.com/userfiles/ccoch/file/CD005966.pdf">Graves, P. M. y Gelband, H., «Vaccines for preventing malaria (SPf66) (Review)», <i>The Cochrane Library</i>, 2009, (2), págs. 1-38.</a></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text">Cf. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/vaccine_research/links/Rainbow/en/">WHO, «Tables of Malaria Vaccine Projects Globally», 2010, Initiative for Vaccine Research.</a></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFHierro2021-10-06" class="citation web">Hierro, Lola (6 de octubre de 2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://elpais.com/planeta-futuro/2021-10-06/la-oms-recomienda-por-primera-vez-en-la-historia-una-vacuna-contra-la-malaria.html">«La OMS recomienda por primera vez en la historia una vacuna contra la malaria»</a>. <i>El País</i><span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de octubre de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=La+OMS+recomienda+por+primera+vez+en+la+historia+una+vacuna+contra+la+malaria&rft.au=Hierro%2C+Lola&rft.aufirst=Lola&rft.aulast=Hierro&rft.date=2021-10-06&rft.genre=article&rft.jtitle=El+Pa%C3%ADs&rft_id=https%3A%2F%2Felpais.com%2Fplaneta-futuro%2F2021-10-06%2Fla-oms-recomienda-por-primera-vez-en-la-historia-una-vacuna-contra-la-malaria.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.who.int/es/news/item/06-10-2021-who-recommends-groundbreaking-malaria-vaccine-for-children-at-risk">«La OMS recomienda una innovadora vacuna antipalúdica para los niños en riesgo»</a>. <i>www.who.int</i><span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de octubre de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=La+OMS+recomienda+una+innovadora+vacuna+antipal%C3%BAdica+para+los+ni%C3%B1os+en+riesgo&rft.genre=article&rft.jtitle=www.who.int&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fes%2Fnews%2Fitem%2F06-10-2021-who-recommends-groundbreaking-malaria-vaccine-for-children-at-risk&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.who.int/teams/regulation-prequalification/eul/immunization-vaccines-and-biologicals">«Research and Product Development by Disease»</a>. <i>www.who.int</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de octubre de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Research+and+Product+Development+by+Disease&rft.genre=article&rft.jtitle=www.who.int&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fteams%2Fregulation-prequalification%2Feul%2Fimmunization-vaccines-and-biologicals&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFWise2021" class="citation publicación">Wise, Jacqui (2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1136/bmj.n2455">«WHO hails "historic day" as it recommends malaria vaccine.»</a>. <i>BMJ</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>: n2455-n2455<span class="reference-accessdate">. Consultado el 21 de octubre de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=WHO+hails+%22historic+day%22+as+it+recommends+malaria+vaccine.&rft.au=Wise%2C+Jacqui&rft.aufirst=Jacqui&rft.aulast=Wise&rft.date=2021&rft.genre=article&rft.jtitle=BMJ&rft.pages=n2455-n2455&rft_id=https%3A%2F%2Fdx.doi.org%2F10.1136%2Fbmj.n2455&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:0-52"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-:0_52-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_52-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_52-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_52-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_52-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_52-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-:0_52-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFStanwayBushellChiappino-PepeRoques2019" class="citation publicación">Stanway, Rebecca R.; Bushell, Ellen; Chiappino-Pepe, Anush; Roques, Magali; Sanderson, Theo; Franke-Fayard, Blandine; Caldelari, Reto; Golomingi, Murielle <i>et al.</i> (2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0092867419311808">«Genome-Scale Identification of Essential Metabolic Processes for Targeting the Plasmodium Liver Stage»</a>. <i>Cell</i>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.cell.2019.10.030">10.1016/j.cell.2019.10.030</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 25 de diciembre de 2020</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Genome-Scale+Identification+of+Essential+Metabolic+Processes+for+Targeting+the+Plasmodium+Liver+Stage&rft.au=Bushell%2C+Ellen&rft.au=Caldelari%2C+Reto&rft.au=Chiappino-Pepe%2C+Anush&rft.au=Franke-Fayard%2C+Blandine&rft.au=Golomingi%2C+Murielle&rft.au=Nyonda%2C+Mary&rft.au=Roques%2C+Magali&rft.au=Sanderson%2C+Theo&rft.au=Stanway%2C+Rebecca+R.&rft.aufirst=Rebecca+R.&rft.aulast=Stanway&rft.date=2019&rft.genre=article&rft.jtitle=Cell&rft_id=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS0092867419311808&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.cell.2019.10.030&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">Se sugiere usar <code>|número-autores=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#displayauthors" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFTragerJensen1976-08-20" class="citation publicación">Trager, William; Jensen, James B. (20 de agosto de 1976). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.science.org/doi/10.1126/science.781840">«Human Malaria Parasites in Continuous Culture»</a>. <i>Science</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>193</b> (4254): 673-675. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/0036-8075">0036-8075</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1126%2Fscience.781840">10.1126/science.781840</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 27 de septiembre de 2024</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Human+Malaria+Parasites+in+Continuous+Culture&rft.au=Jensen%2C+James+B.&rft.au=Trager%2C+William&rft.aufirst=William&rft.aulast=Trager&rft.date=1976-08-20&rft.genre=article&rft.issn=0036-8075&rft.issue=4254&rft.jtitle=Science&rft.pages=673-675&rft.volume=193&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.science.org%2Fdoi%2F10.1126%2Fscience.781840&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.781840&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFAllenKirk2010-01" class="citation publicación">Allen, Richard J.W.; Kirk, Kiaran (2010-01). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0166685109002205">«Plasmodium falciparum culture: The benefits of shaking»</a>. <i>Molecular and Biochemical Parasitology</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>169</b> (1): 63-65. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.molbiopara.2009.09.005">10.1016/j.molbiopara.2009.09.005</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 27 de septiembre de 2024</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Plasmodium+falciparum+culture%3A+The+benefits+of+shaking&rft.au=Allen%2C+Richard+J.W.&rft.au=Kirk%2C+Kiaran&rft.aufirst=Richard+J.W.&rft.aulast=Allen&rft.date=2010-01&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Molecular+and+Biochemical+Parasitology&rft.pages=63-65&rft.volume=169&rft_id=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS0166685109002205&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.molbiopara.2009.09.005&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFRadfarMéndezMonerizLinares2009-12" class="citation publicación">Radfar, Azar; Méndez, Darío; Moneriz, Carlos; Linares, María; Marín-García, Patricia; Puyet, Antonio; Diez, Amalia; Bautista, José M (2009-12). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nature.com/articles/nprot.2009.198">«Synchronous culture of Plasmodium falciparum at high parasitemia levels»</a>. <i>Nature Protocols</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>4</b> (12): 1899-1915. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/1754-2189">1754-2189</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fnprot.2009.198">10.1038/nprot.2009.198</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 27 de septiembre de 2024</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Synchronous+culture+of+Plasmodium+falciparum+at+high+parasitemia+levels&rft.au=Bautista%2C+Jos%C3%A9+M&rft.au=Diez%2C+Amalia&rft.au=Linares%2C+Mar%C3%ADa&rft.au=M%C3%A9ndez%2C+Dar%C3%ADo&rft.au=Mar%C3%ADn-Garc%C3%ADa%2C+Patricia&rft.au=Moneriz%2C+Carlos&rft.au=Puyet%2C+Antonio&rft.au=Radfar%2C+Azar&rft.aufirst=Azar&rft.aulast=Radfar&rft.date=2009-12&rft.genre=article&rft.issn=1754-2189&rft.issue=12&rft.jtitle=Nature+Protocols&rft.pages=1899-1915&rft.volume=4&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Farticles%2Fnprot.2009.198&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fnprot.2009.198&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFMurrayRosenfeldLimAndrews2012-02-04" class="citation publicación">Murray, Christopher JL; Rosenfeld, Lisa C.; Lim, Stephen S.; Andrews, Kathryn G.; Foreman, Kyle J.; Haring, Diana; Fullman, Nancy; Naghavi, Mohsen <i>et al.</i> (4 de febrero de 2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(12)60034-8/abstract">«Global malaria mortality between 1980 and 2010: a systematic analysis»</a>. <i>The Lancet</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>379</b> (9814): 413-431. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/0140-6736">0140-6736</a></small>. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22305225">22305225</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2FS0140-6736%2812%2960034-8">10.1016/S0140-6736(12)60034-8</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 23 de agosto de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Global+malaria+mortality+between+1980+and+2010%3A+a+systematic+analysis&rft.au=Andrews%2C+Kathryn+G.&rft.au=Foreman%2C+Kyle+J.&rft.au=Fullman%2C+Nancy&rft.au=Haring%2C+Diana&rft.au=Lim%2C+Stephen+S.&rft.au=Lozano%2C+Rafael&rft.au=Murray%2C+Christopher+JL&rft.au=Naghavi%2C+Mohsen&rft.au=Rosenfeld%2C+Lisa+C.&rft.aufirst=Christopher+JL&rft.aulast=Murray&rft.date=2012-02-04&rft.genre=article&rft.issn=0140-6736&rft.issue=9814&rft.jtitle=The+Lancet&rft.pages=413-431&rft.volume=379&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.thelancet.com%2Fjournals%2Flancet%2Farticle%2FPIIS0140-6736%2812%2960034-8%2Fabstract&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0140-6736%2812%2960034-8&rft_id=info%3Apmid%2F22305225&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">Se sugiere usar <code>|número-autores=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#displayauthors" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-greenwood2005-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-greenwood2005_57-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFGreenwood_BM,_Bojang_K,_Whitty_CJ,_Targett_GA2005" class="citation publicación">Greenwood BM, Bojang K, Whitty CJ, Targett GA (2005). «Malaria». <i>Lancet</i> <b>365</b>: 1487-1498. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15850634">15850634</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria&rft.au=Greenwood+BM%2C+Bojang+K%2C+Whitty+CJ%2C+Targett+GA&rft.aulast=Greenwood+BM%2C+Bojang+K%2C+Whitty+CJ%2C+Targett+GA&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.jtitle=Lancet&rft.pages=1487-1498&rft.volume=365&rft_id=info%3Apmid%2F15850634&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-rodriguezmorales2006-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-rodriguezmorales2006_58-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFRodriguez-Morales_AJ,_Sanchez_E,_Vargas_M,_Piccolo_C,_Colina_R,_Arria_M,_Franco-Paredes_C2006" class="citation publicación">Rodriguez-Morales AJ, Sanchez E, Vargas M, Piccolo C, Colina R, Arria M, Franco-Paredes C (2006). «Pregnancy outcomes associated with Plasmodium vivax malaria in northeastern Venezuela». <i>Am J Trop Med Hyg</i> <b>74</b>: 755-757. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16687675">16687675</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Pregnancy+outcomes+associated+with+Plasmodium+vivax+malaria+in+northeastern+Venezuela&rft.au=Rodriguez-Morales+AJ%2C+Sanchez+E%2C+Vargas+M%2C+Piccolo+C%2C+Colina+R%2C+Arria+M%2C+Franco-Paredes+C&rft.aulast=Rodriguez-Morales+AJ%2C+Sanchez+E%2C+Vargas+M%2C+Piccolo+C%2C+Colina+R%2C+Arria+M%2C+Franco-Paredes+C&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.jtitle=Am+J+Trop+Med+Hyg&rft.pages=755-757&rft.volume=74&rft_id=info%3Apmid%2F16687675&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFHay_S,_Guerra_C,_Tatem_A,_Noor_A,_Snow_R2004" class="citation publicación">Hay S, Guerra C, Tatem A, Noor A, Snow R (2004). «The global distribution and population at risk of malaria: past, present, and future.». <i>Lancet Infect Dis</i> <b>4</b> (6): 327-36. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15172341">15172341</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=The+global+distribution+and+population+at+risk+of+malaria%3A+past%2C+present%2C+and+future.&rft.au=Hay+S%2C+Guerra+C%2C+Tatem+A%2C+Noor+A%2C+Snow+R&rft.aulast=Hay+S%2C+Guerra+C%2C+Tatem+A%2C+Noor+A%2C+Snow+R&rft.date=2004&rft.genre=article&rft.issue=6&rft.jtitle=Lancet+Infect+Dis&rft.pages=327-36&rft.volume=4&rft_id=info%3Apmid%2F15172341&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Breman-60"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Breman_60-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Breman_60-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFBreman_J2001" class="citation publicación">Breman J (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071122004107/http://www.ajtmh.org/cgi/reprint/64/1_suppl/1-c">«The ears of the hippopotamus: manifestations, determinants, and estimates of the malaria burden.»</a>. <i>Am J Trop Med Hyg</i> <b>64</b> (1-2 Suppl): 1-11. <small><a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11425172">11425172</a></small>. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ajtmh.org/cgi/reprint/64/1_suppl/1-c">el original</a> el 22 de noviembre de 2007.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=The+ears+of+the+hippopotamus%3A+manifestations%2C+determinants%2C+and+estimates+of+the+malaria+burden.&rft.au=Breman+J&rft.aulast=Breman+J&rft.date=2001&rft.genre=article&rft.issue=1-2+Suppl&rft.jtitle=Am+J+Trop+Med+Hyg&rft.pages=1-11&rft.volume=64&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ajtmh.org%2Fcgi%2Freprint%2F64%2F1_suppl%2F1-c&rft_id=info%3Apmid%2F11425172&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-SainzElipe-61"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-SainzElipe_61-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-SainzElipe_61-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFSainz-Elipe31_de_julio_de_2010" class="citation web">Sainz-Elipe, Sandra (31 de julio de 2010). Malaria Journal, ed. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.malariajournal.com/content/9/1/221">«Malaria resurgence risk in southern Europe: climate assessment in an historically endemic area of rice fields at the Mediterranean shore of Spain»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado el 20 de diciembre de 2012</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Sainz-Elipe%2C+Sandra&rft.aufirst=Sandra&rft.aulast=Sainz-Elipe&rft.btitle=Malaria+resurgence+risk+in+southern+Europe%3A+climate+assessment+in+an+historically+endemic+area+of+rice+fields+at+the+Mediterranean+shore+of+Spain&rft.date=31+de+julio+de+2010&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.malariajournal.com%2Fcontent%2F9%2F1%2F221&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFCuadrosCalventeBenitoArévalo" class="citation publicación">Cuadros, Juan; Calvente, Maria José; Benito, Agustin; Arévalo, Juan; Calero, Maria Angeles; Segura, Javier; Rubio, Jose Miguel. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/8/12/02-0105_article"><i>Plasmodium ovale Malaria Acquired in Central Spain - Volume 8, Number 12—December 2002 - Emerging Infectious Diseases journal - CDC</i></a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés estadounidense)</span>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3201%2Feid0812.020105">10.3201/eid0812.020105</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 26 de abril de 2022</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.au=Ar%C3%A9valo%2C+Juan&rft.au=Benito%2C+Agustin&rft.au=Calero%2C+Maria+Angeles&rft.au=Calvente%2C+Maria+Jos%C3%A9&rft.au=Cuadros%2C+Juan&rft.au=Rubio%2C+Jose+Miguel&rft.au=Segura%2C+Javier&rft.aufirst=Juan&rft.aulast=Cuadros&rft.btitle=Plasmodium+ovale+Malaria+Acquired+in+Central+Spain+-+Volume+8%2C+Number+12%E2%80%94December+2002+-+Emerging+Infectious+Diseases+journal+-+CDC&rft.genre=book&rft_id=https%3A%2F%2Fwwwnc.cdc.gov%2Feid%2Farticle%2F8%2F12%2F02-0105_article&rft_id=info%3Adoi%2F10.3201%2Feid0812.020105&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFPeraltaVazquez-TorresLatorre-FandósMairal-Claver2010-10-14" class="citation publicación">Peralta, P. Santa-Olalla; Vazquez-Torres, M. C.; Latorre-Fandós, E.; Mairal-Claver, P.; Cortina-Solano, P.; Puy-Azón, A.; Sancho, B. Adiego; Leitmeyer, K. <i>et al.</i> (14 de octubre de 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.eurosurveillance.org/content/10.2807/ese.15.41.19684-en">«First autochthonous malaria case due to Plasmodium vivax since eradication, Spain, October 2010»</a>. <i>Eurosurveillance</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>15</b> (41): 19684. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/1560-7917">1560-7917</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.2807%2Fese.15.41.19684-en">10.2807/ese.15.41.19684-en</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 26 de abril de 2022</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=First+autochthonous+malaria+case+due+to+Plasmodium+vivax+since+eradication%2C+Spain%2C+October+2010&rft.au=Cortina-Solano%2C+P.&rft.au=Latorre-Fand%C3%B3s%2C+E.&rft.au=Leitmeyer%2C+K.&rft.au=Lucientes-Curdi%2C+J.&rft.au=Mairal-Claver%2C+P.&rft.au=Peralta%2C+P.+Santa-Olalla&rft.au=Puy-Az%C3%B3n%2C+A.&rft.au=Sancho%2C+B.+Adiego&rft.au=Vazquez-Torres%2C+M.+C.&rft.aufirst=P.+Santa-Olalla&rft.aulast=Peralta&rft.date=2010-10-14&rft.genre=article&rft.issn=1560-7917&rft.issue=41&rft.jtitle=Eurosurveillance&rft.pages=19684&rft.volume=15&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.eurosurveillance.org%2Fcontent%2F10.2807%2Fese.15.41.19684-en&rft_id=info%3Adoi%2F10.2807%2Fese.15.41.19684-en&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">Se sugiere usar <code>|número-autores=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#displayauthors" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><span id="CITAREFBarradoEzpeletaRubioMartín2017-02-01" class="citation publicación">Barrado, Laura; Ezpeleta, Carmen; Rubio, José Miguel; Martín, Carmen; Azcona, José Manuel; Arteaga, Miren; Beristain, Xabier; Navascués, Ana <i>et al.</i> (1 de febrero de 2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1007/s15010-016-0941-8">«Source identification of autochthonous-introduced Plasmodium vivax Malaria, Spain»</a>. <i>Infection</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>45</b> (1): 111-114. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/1439-0973">1439-0973</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2Fs15010-016-0941-8">10.1007/s15010-016-0941-8</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 26 de abril de 2022</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Source+identification+of+autochthonous-introduced+Plasmodium+vivax+Malaria%2C+Spain&rft.au=Arteaga%2C+Miren&rft.au=Azcona%2C+Jos%C3%A9+Manuel&rft.au=Barrado%2C+Laura&rft.au=Beristain%2C+Xabier&rft.au=Ezpeleta%2C+Carmen&rft.au=Mart%C3%ADn%2C+Carmen&rft.au=Navascu%C3%A9s%2C+Ana&rft.au=Ongay%2C+Eva&rft.au=Rubio%2C+Jos%C3%A9+Miguel&rft.aufirst=Laura&rft.aulast=Barrado&rft.date=2017-02-01&rft.genre=article&rft.issn=1439-0973&rft.issue=1&rft.jtitle=Infection&rft.pages=111-114&rft.volume=45&rft_id=https%3A%2F%2Fdoi.org%2F10.1007%2Fs15010-016-0941-8&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs15010-016-0941-8&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">Se sugiere usar <code>|número-autores=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#displayauthors" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografía"><span id="Bibliograf.C3.ADa"></span>Bibliografía</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=27" title="Editar sección: Bibliografía"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Rodríguez Ocaña E, Ballester Añón R, Perdiguero E, Medina Doménech RM, Molero Mesa J. (2003) <i>La acción médico-social contra el paludismo en la España metropolitana y colonial del siglo XX</i>. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas.</li></ul> <ul><li>Cueto, Marcos (2007). Cold war, deadly fevers: malaria eradication in Mexico, 1955-1975 / Marcos. Washington, D.C.: Woodrow Wilson Center Press; Baltimore: <a href="/wiki/Johns_Hopkins_University_Press" title="Johns Hopkins University Press">Johns Hopkins University Press</a>, c2007.</li></ul> <ul><li>Robbins y Cotran (2010). <i>Patología Estructural y funcional</i>. 8.ª Edición. Ed. Elsevier Saunders.</li></ul> <ul><li>P.R Murray, K.S Rosenthal, M.A Pfaller (2009) <i>Microbiología Médica</i>. 6.ª Edición. Ed. Elsevier.</li> <li><span id="CITAREFArrow2004" class="citation publicación"><a href="/wiki/Kenneth_Arrow" title="Kenneth Arrow">Arrow, Kenneth J.</a> (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=2408801">«Malaria: cuando se cruzan la biología y la economía»</a>. <i>Finanzas y desarrollo: publicación trimestral del Fondo Monetario Internacional y del Banco Mundial</i> <b>41</b> (1): 20-.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AMalaria&rft.atitle=Malaria%3A+cuando+se+cruzan+la+biolog%C3%ADa+y+la+econom%C3%ADa&rft.au=Arrow%2C+Kenneth+J.&rft.aufirst=Kenneth+J.&rft.aulast=Arrow&rft.date=2004&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Finanzas+y+desarrollo%3A+publicaci%C3%B3n+trimestral+del+Fondo+Monetario+Internacional+y+del+Banco+Mundial&rft.pages=20-&rft.volume=41&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fservlet%2Farticulo%3Fcodigo%3D2408801&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Enlaces_externos">Enlaces externos</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Malaria&action=edit&section=28" title="Editar sección: Enlaces externos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span> <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> alberga una categoría multimedia sobre <b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Malaria" class="extiw" title="commons:Category:Malaria">Malaria</a></b>.</li> <li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/20px-Wiktionary-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/30px-Wiktionary-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/40px-Wiktionary-logo.svg.png 2x" data-file-width="370" data-file-height="350" /></span></span> <a href="/wiki/Wikcionario" title="Wikcionario">Wikcionario</a> tiene definiciones y otra información sobre <b><a href="https://es.wiktionary.org/wiki/malaria" class="extiw" title="wikt:malaria">malaria</a></b>.</li> <li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/20px-Wiktionary-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/30px-Wiktionary-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/40px-Wiktionary-logo.svg.png 2x" data-file-width="370" data-file-height="350" /></span></span> <a href="/wiki/Wikcionario" title="Wikcionario">Wikcionario</a> tiene definiciones y otra información sobre <b><a href="https://es.wiktionary.org/wiki/paludismo" class="extiw" title="wikt:paludismo">paludismo</a></b>.</li></ul> <dl><dt>En español</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/spanish/ency/article/000621.htm">Malaria, en MedlinePlus</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.elmundo.es/elmundosalud/documentos/2004/05/malaria/">«En el corazón de la malaria»</a>, Documento de elmundo.es.</li></ul> <dl><dt>En inglés</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/malaria/en/">Malaria en la Organización Mundial de la Salud -WHO-</a></li> <li>Por primera vez una vacuna ha protegido un gran número de niños contra la malaria. <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.washingtonpost.com/national/health-science/experimental-malaria-vaccine-protects-many-children-study-shows/2011/10/17/gIQA5NyguL_story.html">http://www.washingtonpost.com/national/health-science/experimental-malaria-vaccine-protects-many-children-study-shows/2011/10/17/gIQA5NyguL_story.html</a></li></ul> <dl><dt>Artículos de prensa en español</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100905144323/http://www.publico.es/ciencias/334766/compuesto/nuevo/elimina/malaria/ratones">Un compuesto nuevo elimina la malaria en ratones, Público, 3/9/2010</a></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r161257576">.mw-parser-output .mw-authority-control{margin-top:1.5em}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox table{margin:0}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox hr:last-child{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox+.mw-mf-linked-projects{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{display:flex;padding:0.5em;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);background-color:var(--background-color-neutral,#eaecf0);color:var(--color-base,#202122)}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects ul li{margin-bottom:0}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#eeeeff}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d);background-color:var(--background-color-neutral,#27292d);color:var(--color-base,#eaecf0)}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#202122)!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#202122!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#27292d!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral,#27292d)!important;color:var(--color-base,#eaecf0)!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#202122)!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#202122!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#27292d!important}}</style><div class="mw-authority-control"><div role="navigation" class="navbox" aria-label="Navbox" style="width: inherit;padding:3px"><table class="hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Control_de_autoridades" title="Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b>Proyectos Wikimedia</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> Datos:</span> <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q12156" class="extiw" title="wikidata:Q12156">Q12156</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> Multimedia:</span> <span class="uid"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Malaria">Malaria</a></span> / <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&search=%22Q12156%22">Q12156</a></span></span></li></ul> <hr /> <ul><li><b>Identificadores</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" title="Biblioteca Nacional de España">BNE</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://datos.bne.es/resource/XX526064">XX526064</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Francia" title="Biblioteca Nacional de Francia">BNF</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11941348r">11941348r</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11941348r">(data)</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4037197-9">4037197-9</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/sh85080038">sh85080038</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_la_Dieta" title="Biblioteca Nacional de la Dieta">NDL</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00567482">00567482</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_la_Rep%C3%BAblica_Checa" title="Biblioteca Nacional de la República Checa">NKC</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph122591">ph122591</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Israel" title="Biblioteca Nacional de Israel">NLI</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nli.org.il/en/authorities/987007546077605171">987007546077605171</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/National_Archives_and_Records_Administration" class="mw-redirect" title="National Archives and Records Administration">NARA</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalog.archives.gov/id/10638168">10638168</a></span></li> <li><b>Diccionarios y enciclopedias</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Enciclopedia_Brit%C3%A1nica" title="Enciclopedia Británica">Britannica</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/science/malaria">url</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Iranica" title="Encyclopædia Iranica">Encyclopædia Iranica</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.iranicaonline.org/articles/malaria">malaria</a></span></li> <li><b>Identificadores médicos</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;">DOID:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.disease-ontology.org/?id=DOID:12365">DOID:12365</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">CIE-10-MC:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://icdcodelookup.com/icd-10/codes/B54">B54</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/CIE-9-MC" title="CIE-9-MC">CIE-9-MC</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://icd9cm.chrisendres.com/index.php?action=search&srchtext=084">084</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Clasificaci%C3%B3n_Internacional_de_Atenci%C3%B3n_Primaria" title="Clasificación Internacional de Atención Primaria">CIAP-2</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hetop.eu/hetop/3CGP/en/?rr=CIP_D_A73">A73</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Herencia_Mendeliana_en_el_Hombre" title="Herencia Mendeliana en el Hombre">OMIM</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://omim.org/entry/248310">248310</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Diseases_Database" title="Diseases Database">DiseasesDB</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.diseasesdatabase.com/ddb7728.htm">7728</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/MedlinePlus" title="MedlinePlus">MedlinePlus</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://medlineplus.gov/spanish/ency/article/000621.htm">000621</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/EMedicine" title="EMedicine">eMedicine</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://emedicine.medscape.com/article/221134-overview">221134</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D008288">D008288</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Orphanet" title="Orphanet">Orphanet</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.orpha.net/en/disease/detail/673">673</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">UMLS:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/https://ncim-stage.nci.nih.gov/ncimbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Metathesaurus&code=C0024530">C0024530</a></span></li> <li><b>Identificadores químicos</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/KEGG" title="KEGG">KEGG</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.kegg.jp/entry/H00361">H00361</a></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div class="mw-mf-linked-projects hlist"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> Datos:</span> <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q12156" class="extiw" title="wikidata:Q12156">Q12156</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> Multimedia:</span> <span class="uid"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Malaria">Malaria</a></span> / <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&search=%22Q12156%22">Q12156</a></span></span></li></ul> </div></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐684d67cf54‐chrrl Cached time: 20250313143141 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.623 seconds Real time usage: 1.073 seconds Preprocessor visited node count: 6068/1000000 Post‐expand include size: 153475/2097152 bytes Template argument size: 3913/2097152 bytes Highest expansion depth: 23/100 Expensive parser function count: 24/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 101468/5000000 bytes Lua time usage: 0.357/10.000 seconds Lua memory usage: 7845247/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 24/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 707.271 1 -total 37.97% 268.526 1 Plantilla:Control_de_autoridades 27.40% 193.803 1 Plantilla:Listaref 12.99% 91.899 1 Plantilla:Ficha_de_enfermedad 12.65% 89.485 1 Plantilla:Ficha 9.43% 66.700 21 Plantilla:Cita_web 7.85% 55.542 27 Plantilla:Cita_publicación 6.60% 46.691 2 Plantilla:Propiedad 4.39% 31.080 1 Plantilla:Referencias 3.83% 27.077 1 Plantilla:Aviso --> <!-- Saved in parser cache with key eswiki:pcache:41767:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250313143141 and revision id 165389786. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Obtenido de «<a dir="ltr" href="https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Malaria&oldid=165389786">https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Malaria&oldid=165389786</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categorías</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Malaria" title="Categoría:Malaria">Malaria</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:%C3%81reas_de_inter%C3%A9s_del_altruismo_eficaz" title="Categoría:Áreas de interés del altruismo eficaz">Áreas de interés del altruismo eficaz</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Enfermedades_prevenibles_por_vacunaci%C3%B3n" title="Categoría:Enfermedades prevenibles por vacunación">Enfermedades prevenibles por vacunación</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Enfermedades_transmitidas_por_insectos" title="Categoría:Enfermedades transmitidas por insectos">Enfermedades transmitidas por insectos</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías ocultas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1ginas_con_referencias_con_par%C3%A1metros_obsoletos" title="Categoría:Wikipedia:Páginas con referencias con parámetros obsoletos">Wikipedia:Páginas con referencias con parámetros obsoletos</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1ginas_con_referencias_con_et_al._impl%C3%ADcito_en_los_autores" title="Categoría:Wikipedia:Páginas con referencias con et al. implícito en los autores">Wikipedia:Páginas con referencias con et al. implícito en los autores</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_divehi" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en divehi">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en divehi</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_hindi" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en hindi">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en hindi</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_buenos_en_la_Wikipedia_en_ruso" title="Categoría:Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en ruso">Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en ruso</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_ucraniano" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en ucraniano">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en ucraniano</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_portugu%C3%A9s" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en portugués">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en portugués</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_buenos_en_la_Wikipedia_en_chino" title="Categoría:Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en chino">Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en chino</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_buenos_en_la_Wikipedia_en_tailand%C3%A9s" title="Categoría:Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en tailandés">Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en tailandés</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_serbio" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en serbio">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en serbio</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_buenos_en_la_Wikipedia_en_ingl%C3%A9s" title="Categoría:Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en inglés">Wikipedia:Artículos buenos en la Wikipedia en inglés</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_esperanto" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en esperanto">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en esperanto</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_pasajes_que_requieren_referencias" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con pasajes que requieren referencias">Wikipedia:Artículos con pasajes que requieren referencias</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_que_necesitan_referencias" title="Categoría:Wikipedia:Artículos que necesitan referencias">Wikipedia:Artículos que necesitan referencias</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Referenciar_(a%C3%BAn_sin_clasificar)" title="Categoría:Wikipedia:Referenciar (aún sin clasificar)">Wikipedia:Referenciar (aún sin clasificar)</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_BNE" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores BNE">Wikipedia:Artículos con identificadores BNE</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_BNF" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores BNF">Wikipedia:Artículos con identificadores BNF</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_GND" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores GND">Wikipedia:Artículos con identificadores GND</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_LCCN" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN">Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_Iranica" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores Iranica">Wikipedia:Artículos con identificadores Iranica</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Control_de_autoridades_con_24_elementos" title="Categoría:Wikipedia:Control de autoridades con 24 elementos">Wikipedia:Control de autoridades con 24 elementos</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Esta página se editó por última vez el 13 feb 2025 a las 16:22.</li> <li id="footer-info-copyright">El texto está disponible bajo la <a href="/wiki/Wikipedia:Texto_de_la_Licencia_Creative_Commons_Atribuci%C3%B3n-CompartirIgual_4.0_Internacional" title="Wikipedia:Texto de la Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 4.0 Internacional">Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 4.0</a>; pueden aplicarse cláusulas adicionales. Al usar este sitio aceptas nuestros <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/es">términos de uso</a> y nuestra <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Privacy_policy/es">política de privacidad</a>.<br />Wikipedia® es una marca registrada de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/es/">Fundación Wikimedia</a>, una organización sin ánimo de lucro.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/es">Política de privacidad</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Limitaci%C3%B3n_general_de_responsabilidad">Limitación de responsabilidad</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conducta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desarrolladores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/es.wikipedia.org">Estadísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement/es">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//es.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Malaria&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Versión para móviles</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Buscar</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Buscar en Wikipedia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Buscar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Buscar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Contenidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a la tabla de contenidos" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Cambiar a la tabla de contenidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Malaria</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>165 idiomas</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Añadir tema</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c6f46dcf-76bm6","wgBackendResponseTime":210,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.623","walltime":"1.073","ppvisitednodes":{"value":6068,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":153475,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":3913,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":23,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":24,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":101468,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":24,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 707.271 1 -total"," 37.97% 268.526 1 Plantilla:Control_de_autoridades"," 27.40% 193.803 1 Plantilla:Listaref"," 12.99% 91.899 1 Plantilla:Ficha_de_enfermedad"," 12.65% 89.485 1 Plantilla:Ficha"," 9.43% 66.700 21 Plantilla:Cita_web"," 7.85% 55.542 27 Plantilla:Cita_publicación"," 6.60% 46.691 2 Plantilla:Propiedad"," 4.39% 31.080 1 Plantilla:Referencias"," 3.83% 27.077 1 Plantilla:Aviso"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.357","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":7845247,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-684d67cf54-chrrl","timestamp":"20250313143141","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Malaria","url":"https:\/\/es.wikipedia.org\/wiki\/Malaria","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12156","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12156","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores de los proyectos Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-04-12T03:57:38Z","dateModified":"2025-02-13T16:22:33Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/3\/3c\/Plasmodium.jpg","headline":"enfermedad"}</script> </body> </html>