CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Միջնադար - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"398e237a-d0c6-4d77-b093-e69823307e12","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Միջնադար","wgTitle":"Միջնադար","wgCurRevisionId":9468949,"wgRevisionId":9468949,"wgArticleId":62716,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Միջնադար"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Միջնադար","wgRelevantArticleId":62716,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true, "wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q12554","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready", "user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming", "ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Walls_of_Ani.jpg/1200px-Walls_of_Ani.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Walls_of_Ani.jpg/800px-Walls_of_Ani.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Walls_of_Ani.jpg/640px-Walls_of_Ani.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Միջնադար - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Միջնադար rootpage-Միջնադար skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Հիմնական ընտրացանկ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB">Գլխավոր էջ</a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB">Կատեգորիաներ</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x">Պատահական հոդված</a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8">Նոր էջեր</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին">Ընթացիկ իրադարձություններ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Էությունը</a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6">Խորհրդարան</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r">Վերջին փոփոխություններ</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց">Օգնություն</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"> Որոնել </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Արտաքին տեսք </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy" class="">Նվիրաբերել</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class="">Ստեղծել հաշիվ</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class="">Մտնել</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Անձնական գործիքներ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy">Նվիրաբերել</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"> Ստեղծել հաշիվ</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"> Մտնել</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing">իմանալ ավելին</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y">Ներդրումներ</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n">Քննարկում</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-Տերմինագիտություն_և_ժամանակաշրջանների_բաժանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տերմինագիտություն_և_ժամանակաշրջանների_բաժանում"> <div class="vector-toc-text"> 1 Տերմինագիտություն և ժամանակաշրջանների բաժանում </div> </a> <ul id="toc-Տերմինագիտություն_և_ժամանակաշրջանների_բաժանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հռոմեական_կայսրություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Հռոմեական_կայսրություն"> <div class="vector-toc-text"> 2 Հռոմեական կայսրություն </div> </a> <ul id="toc-Հռոմեական_կայսրություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Վաղ_միջնադար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Վաղ_միջնադար"> <div class="vector-toc-text"> 3 Վաղ միջնադար </div> </a> <button aria-controls="toc-Վաղ_միջնադար-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Վաղ միջնադար subsection </button> <ul id="toc-Վաղ_միջնադար-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Նոր_հասարակություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նոր_հասարակություններ"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Նոր հասարակություններ </div> </a> <ul id="toc-Նոր_հասարակություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բյուզանդիայի_գոյատևում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Բյուզանդիայի_գոյատևում"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Բյուզանդիայի գոյատևում </div> </a> <ul id="toc-Բյուզանդիայի_գոյատևում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արևմտյան_հասարակություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Արևմտյան_հասարակություն"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Արևմտյան հասարակություն </div> </a> <ul id="toc-Արևմտյան_հասարակություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Իսլամի_հզորացում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Իսլամի_հզորացում"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Իսլամի հզորացում </div> </a> <ul id="toc-Իսլամի_հզորացում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Առևտուր_և_տնտեսություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Առևտուր_և_տնտեսություն"> <div class="vector-toc-text"> 3.5 Առևտուր և տնտեսություն </div> </a> <ul id="toc-Առևտուր_և_տնտեսություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Եկեղեցի_և_վանականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Եկեղեցի_և_վանականություն"> <div class="vector-toc-text"> 3.6 Եկեղեցի և վանականություն </div> </a> <ul id="toc-Եկեղեցի_և_վանականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կարոլինգյան_կայսրություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Կարոլինգյան_կայսրություն"> <div class="vector-toc-text"> 3.7 Կարոլինգյան կայսրություն </div> </a> <ul id="toc-Կարոլինգյան_կայսրություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կարոլինգյան_վերածնունդ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Կարոլինգյան_վերածնունդ"> <div class="vector-toc-text"> 3.8 Կարոլինգյան վերածնունդ </div> </a> <ul id="toc-Կարոլինգյան_վերածնունդ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կարոլինգյան_կայսրության_մասնատում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Կարոլինգյան_կայսրության_մասնատում"> <div class="vector-toc-text"> 3.9 Կարոլինգյան կայսրության մասնատում </div> </a> <ul id="toc-Կարոլինգյան_կայսրության_մասնատում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Նոր_թագավորություններ_և_Բյուզանդիայի_վերածնունդ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նոր_թագավորություններ_և_Բյուզանդիայի_վերածնունդ"> <div class="vector-toc-text"> 3.10 Նոր թագավորություններ և Բյուզանդիայի վերածնունդ </div> </a> <ul id="toc-Նոր_թագավորություններ_և_Բյուզանդիայի_վերածնունդ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արվեստ_և_ճարտարապետություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Արվեստ_և_ճարտարապետություն"> <div class="vector-toc-text"> 3.11 Արվեստ և ճարտարապետություն </div> </a> <ul id="toc-Արվեստ_և_ճարտարապետություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ռազմական_և_տեխնոլոգիական_ձեռքբերումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ռազմական_և_տեխնոլոգիական_ձեռքբերումներ"> <div class="vector-toc-text"> 3.12 Ռազմական և տեխնոլոգիական ձեռքբերումներ </div> </a> <ul id="toc-Ռազմական_և_տեխնոլոգիական_ձեռքբերումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Բարձր_միջնադար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Բարձր_միջնադար"> <div class="vector-toc-text"> 4 Բարձր միջնադար </div> </a> <button aria-controls="toc-Բարձր_միջնադար-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Բարձր միջնադար subsection </button> <ul id="toc-Բարձր_միջնադար-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հասարակություն_և_տնտեսական_կյանք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հասարակություն_և_տնտեսական_կյանք"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Հասարակություն և տնտեսական կյանք </div> </a> <ul id="toc-Հասարակություն_և_տնտեսական_կյանք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պետական_իշխանության_վերելք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Պետական_իշխանության_վերելք"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Պետական իշխանության վերելք </div> </a> <ul id="toc-Պետական_իշխանության_վերելք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Խաչակրաց_արշավանքներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Խաչակրաց_արշավանքներ"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Խաչակրաց արշավանքներ </div> </a> <ul id="toc-Խաչակրաց_արշավանքներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Մտավոր_կյանք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մտավոր_կյանք"> <div class="vector-toc-text"> 4.4 Մտավոր կյանք </div> </a> <ul id="toc-Մտավոր_կյանք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Տեխոնոլոգիա_և_զինված_ուժեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Տեխոնոլոգիա_և_զինված_ուժեր"> <div class="vector-toc-text"> 4.5 Տեխոնոլոգիա և զինված ուժեր </div> </a> <ul id="toc-Տեխոնոլոգիա_և_զինված_ուժեր-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ճարտարապետություն,_արվեստ_և_երաժշտություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ճարտարապետություն,_արվեստ_և_երաժշտություն"> <div class="vector-toc-text"> 4.6 Ճարտարապետություն, արվեստ և երաժշտություն </div> </a> <ul id="toc-Ճարտարապետություն,_արվեստ_և_երաժշտություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ուշ_միջնադար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ուշ_միջնադար"> <div class="vector-toc-text"> 5 Ուշ միջնադար </div> </a> <button aria-controls="toc-Ուշ_միջնադար-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Ուշ միջնադար subsection </button> <ul id="toc-Ուշ_միջնադար-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Պատերազմ,_սով,_համաճարակ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատերազմ,_սով,_համաճարակ"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Պատերազմ, սով, համաճարակ </div> </a> <ul id="toc-Պատերազմ,_սով,_համաճարակ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հասարակություն_և_տնտեսություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հասարակություն_և_տնտեսություն"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Հասարակություն և տնտեսություն </div> </a> <ul id="toc-Հասարակություն_և_տնտեսություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պետության_վերածնունդ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Պետության_վերածնունդ"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 Պետության վերածնունդ </div> </a> <ul id="toc-Պետության_վերածնունդ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բյուզանդական_կայսրության_անկում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Բյուզանդական_կայսրության_անկում"> <div class="vector-toc-text"> 5.4 Բյուզանդական կայսրության անկում </div> </a> <ul id="toc-Բյուզանդական_կայսրության_անկում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Վիճաբանություն_եկեղեցու_ներսում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Վիճաբանություն_եկեղեցու_ներսում"> <div class="vector-toc-text"> 5.5 Վիճաբանություն եկեղեցու ներսում </div> </a> <ul id="toc-Վիճաբանություն_եկեղեցու_ներսում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Գիտնականներ,_մտավորականներ_և_ճանապարհորդներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Գիտնականներ,_մտավորականներ_և_ճանապարհորդներ"> <div class="vector-toc-text"> 5.6 Գիտնականներ, մտավորականներ և ճանապարհորդներ </div> </a> <ul id="toc-Գիտնականներ,_մտավորականներ_և_ճանապարհորդներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Տեխնոլոգիական_և_ռազմական_զարգացումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Տեխնոլոգիական_և_ռազմական_զարգացումներ"> <div class="vector-toc-text"> 5.7 Տեխնոլոգիական և ռազմական զարգացումներ </div> </a> <ul id="toc-Տեխնոլոգիական_և_ռազմական_զարգացումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ուշ_միջնադարյան_արվեստ_և_ճարտարապետություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ուշ_միջնադարյան_արվեստ_և_ճարտարապետություն"> <div class="vector-toc-text"> 5.8 Ուշ միջնադարյան արվեստ և ճարտարապետություն </div> </a> <ul id="toc-Ուշ_միջնադարյան_արվեստ_և_ճարտարապետություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ծանոթագրություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանոթագրություններ"> <div class="vector-toc-text"> 6 Ծանոթագրություններ </div> </a> <ul id="toc-Ծանոթագրություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Toggle the table of contents </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Միջնադար</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 164 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-164" aria-hidden="true" > 164 լեզու </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Middeleeue" title="Middeleeue – աֆրիկաանս" lang="af" hreflang="af" data-title="Middeleeue" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="աֆրիկաանս" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Mittelalter" title="Mittelalter – շվեյցարական գերմաներեն" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Mittelalter" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="շվեյցարական գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%AB%E1%8A%A8%E1%88%88%E1%8A%9B_%E1%8B%98%E1%88%98%E1%8A%95" title="መካከለኛ ዘመን – ամհարերեն" lang="am" hreflang="am" data-title="መካከለኛ ዘመን" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ամհարերեն" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Edat_Meya" title="Edat Meya – արագոներեն" lang="an" hreflang="an" data-title="Edat Meya" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="արագոներեն" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%B7%D9%89" title="العصور الوسطى – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="العصور الوسطى" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%84%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="لقرون لوسطانية – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لقرون لوسطانية" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D9%87" title="عصور وسطانيه – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="عصور وسطانيه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Ed%C3%A1_Media" title="Edá Media – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Edá Media" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Orta_%C9%99srl%C9%99r" title="Orta əsrlər – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Orta əsrlər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AA%D8%A7_%D8%B9%D8%B5%D8%B1%D9%84%D8%B1" title="اورتا عصرلر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="اورتا عصرلر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%82%D0%B0_%D0%B1%D1%8B%D1%83%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Урта быуаттар – բաշկիրերեն" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Урта быуаттар" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="բաշկիրերեն" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Middloita" title="Middloita – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Middloita" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/V%C4%97dorom%C5%BE%C4%93" title="Vėdoromžē – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Vėdoromžē" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D0%B5" title="Сярэдневякоўе – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Сярэдневякоўе" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B2%D0%B5%D1%87%D1%87%D0%B0" title="Сярэднявечча – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Сярэднявечча" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5" title="Средновековие – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Средновековие" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA%E1%80%91%E1%80%AC%E1%82%8F%E1%80%9D" title="ခေတ်ထာႏဝ – Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ခေတ်ထာႏဝ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target">ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%97" title="মধ্যযুগ – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মধ্যযুগ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Krennamzer" title="Krennamzer – բրետոներեն" lang="br" hreflang="br" data-title="Krennamzer" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="բրետոներեն" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Srednji_vijek" title="Srednji vijek – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Srednji vijek" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D0%B7%D1%83%D1%83%D0%BD" title="Дунда зуун – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Дунда зуун" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Edat_mitjana" title="Edat mitjana – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Edat mitjana" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Tungang_Panahon" title="Tungang Panahon – սեբուերեն" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Tungang Panahon" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="սեբուերեն" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%95%D8%AF%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%86" title="سەدەکانی ناوین – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="سەدەکانی ناوین" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Medievu" title="Medievu – կորսիկերեն" lang="co" hreflang="co" data-title="Medievu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="կորսիկերեն" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/St%C5%99edov%C4%9Bk" title="Středověk – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Středověk" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Strz%C3%A9dnowiek" title="Strzédnowiek – Kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Strzédnowiek" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="Kashubian" class="interlanguage-link-target">Kaszëbsczi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%92%C4%83%D1%82%D0%B0%D0%BC_%C4%95%D0%BC%C4%95%D1%80%D1%81%D0%B5%D0%BC" title="Вăтам ĕмĕрсем – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Вăтам ĕмĕрсем" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Oesoedd_Canol" title="Yr Oesoedd Canol – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Oesoedd Canol" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="խորհուրդ տրվող հոդված"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Middelalderen" title="Middelalderen – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Middelalderen" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mittelalter" title="Mittelalter – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Mittelalter" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Srjej%C5%BAow%C4%9Bk" title="Srjejźowěk – ստորին սորբերեն" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Srjejźowěk" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="ստորին սորբերեն" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CF%83%CE%B1%CE%AF%CF%89%CE%BD%CE%B1%CF%82" title="Μεσαίωνας – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Μεσαίωνας" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Middle_Ages" title="Middle Ages – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Middle Ages" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Mezepoko" title="Mezepoko – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Mezepoko" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Edad_Media" title="Edad Media – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Edad Media" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Keskaeg" title="Keskaeg – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Keskaeg" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Erdi_Aroa" title="Erdi Aroa – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Erdi Aroa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Ed%C3%A1_Meia" title="Edá Meia – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Edá Meia" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="قرون وسطی – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="قرون وسطی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Keskiaika" title="Keskiaika – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Keskiaika" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Keskaig" title="Keskaig – վորո" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Keskaig" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="վորո" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Mi%C3%B0%C3%B8ldin" title="Miðøldin – ֆարյորերեն" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Miðøldin" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="ֆարյորերեն" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Moyen Âge" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Moyen_%C3%82jo" title="Moyen Âjo – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Moyen Âjo" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target">Arpetan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Madel%C3%A4%C3%A4ler" title="Madelääler – հյուսիսային ֆրիզերեն" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Madelääler" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="հյուսիսային ֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A2t_di_mie%C3%A7" title="Etât di mieç – ֆրիուլիերեն" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Etât di mieç" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="ֆրիուլիերեն" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Midsiuwen" title="Midsiuwen – արևմտաֆրիզերեն" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Midsiuwen" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="արևմտաֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Mhe%C3%A1naois" title="An Mheánaois – իռլանդերեն" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Mheánaois" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="իռլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96%E7%B4%80" title="中世紀 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="中世紀" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Mwayen-Aj" title="Mwayen-Aj – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Mwayen-Aj" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Meadhan-aoisean" title="Meadhan-aoisean – շոտլանդական գաելերեն" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Meadhan-aoisean" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="շոտլանդական գաելերեն" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Idade_Media" title="Idade Media – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Idade Media" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/%C3%81ra_Mbytegua" title="Ára Mbytegua – գուարանի" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Ára Mbytegua" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="գուարանի" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%9E%D7%99_%D7%94%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%99%D7%99%D7%9D" title="ימי הביניים – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="ימי הביניים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97" title="मध्ययुग – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मध्ययुग" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Middle_Ages" title="Middle Ages – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Middle Ages" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Srednji_vijek" title="Srednji vijek – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Srednji vijek" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Srjed%C5%BAow%C4%9Bk" title="Srjedźowěk – վերին սորբերեն" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Srjedźowěk" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="վերին սորբերեն" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Mway%C3%A8naj" title="Mwayènaj – խառնակերտ հայիթերեն" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Mwayènaj" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="խառնակերտ հայիթերեն" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6z%C3%A9pkor" title="Középkor – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Középkor" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Միջնադար – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Միջնադար" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Medievo" title="Medievo – ինտերլինգուա" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Medievo" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ինտերլինգուա" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Abad_Pertengahan" title="Abad Pertengahan – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Abad Pertengahan" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Medievie" title="Medievie – ինտերլինգուե" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Medievie" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="ինտերլինգուե" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Tengnga_a_Panpanawen" title="Tengnga a Panpanawen – իլոկերեն" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Tengnga a Panpanawen" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="իլոկերեն" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%BA%D1%8A%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%B1%D3%80%D0%B0%D1%8C%D1%88%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%88" title="Юкъера бӀаьшераш – ինգուշերեն" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Юкъера бӀаьшераш" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ինգուշերեն" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Mezepoko" title="Mezepoko – իդո" lang="io" hreflang="io" data-title="Mezepoko" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="իդո" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Mi%C3%B0aldir" title="Miðaldir – իսլանդերեն" lang="is" hreflang="is" data-title="Miðaldir" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="իսլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Medioevo" title="Medioevo – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Medioevo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96" title="中世 – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="中世" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Migl_Iejiz" title="Migl Iejiz – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Migl Iejiz" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Abad_Tengahan" title="Abad Tengahan – ճավայերեն" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Abad Tengahan" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ճավայերեն" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="შუა საუკუნეები – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="შუა საუკუნეები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tallit-Tanammast" title="Tallit-Tanammast – կաբիլերեն" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tallit-Tanammast" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="կաբիլերեն" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/H%C9%9Bk%CA%8A_n%C9%9B_H%C9%9Bk%CA%8A_Al%C9%A9waat%CA%8A" title="Hɛkʊ nɛ Hɛkʊ Alɩwaatʊ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Hɛkʊ nɛ Hɛkʊ Alɩwaatʊ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%82%D0%B0%D2%93%D0%B0%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Ортағасыр – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Ортағасыр" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%A4%91%EC%84%B8" title="중세 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="중세" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Serdema_Nav%C3%AEn" title="Serdema Navîn – քրդերեն" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Serdema Navîn" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="քրդերեն" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Osow_Kres" title="Osow Kres – կոռներեն" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Osow Kres" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="կոռներեն" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%82%D0%BE_%D0%BA%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%BC%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Орто кылымдар – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Орто кылымдар" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Medium_aevum" title="Medium aevum – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Medium aevum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/M%C3%ABttelalter" title="Mëttelalter – լյուքսեմբուրգերեն" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Mëttelalter" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="լյուքսեմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Eda_medieval" title="Eda medieval – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Eda medieval" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Middeliewe" title="Middeliewe – լիմբուրգերեն" lang="li" hreflang="li" data-title="Middeliewe" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="լիմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A6_de_M%C3%ABzo" title="Etæ de Mëzo – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Etæ de Mëzo" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A9_medievala" title="Eté medievala – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Eté medievala" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Medio%C3%A9v" title="Medioév – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Medioév" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%AA%E0%BA%B0%E0%BB%84%E0%BB%9D%E0%BA%81%E0%BA%B2%E0%BA%87" title="ສະໄໝກາງ – լաոսերեն" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ສະໄໝກາງ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="լաոսերեն" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Viduram%C5%BEiai" title="Viduramžiai – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Viduramžiai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Viduslaiki" title="Viduslaiki – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Viduslaiki" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Andro_Antenatenany" title="Andro Antenatenany – մալգաշերեն" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Andro Antenatenany" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="մալգաշերեն" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Abaik_Patangahan" title="Abaik Patangahan – մինանգկաբաու" lang="min" hreflang="min" data-title="Abaik Patangahan" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="մինանգկաբաու" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD_%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Среден век – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Среден век" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B4%A6%E0%B5%8D%E0%B4%A7%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%82" title="മദ്ധ്യകാലം – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മദ്ധ്യകാലം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B4_%D0%B7%D1%83%D1%83%D0%BD" title="Дундад зуун – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Дундад зуун" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97" title="मध्य युग – մարաթի" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मध्य युग" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="մարաթի" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Zaman_Pertengahan" title="Zaman Pertengahan – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Zaman Pertengahan" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Medjuevu" title="Medjuevu – մալթայերեն" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Medjuevu" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="մալթայերեն" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Eidade_M%C3%A9dia" title="Eidade Média – միրանդերեն" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Eidade Média" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="միրանդերեն" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%9C%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA" title="အလယ်ခေတ် – բիրմայերեն" lang="my" hreflang="my" data-title="အလယ်ခေတ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="բիրմայերեն" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%BD%D1%88%D0%BA%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D0%BD%D0%B3%D0%B5" title="Куншкапинге – էրզյա" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Куншкапинге" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="էրզյա" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D8%A7" title="قرون وسطا – մազանդարաներեն" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="قرون وسطا" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="մազանդարաներեն" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Medioevo" title="Medioevo – նեապոլերեն" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Medioevo" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="նեապոլերեն" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Middel%C3%B6ller" title="Middelöller – ստորին գերմաներեն" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Middelöller" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ստորին գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Middeleywen" title="Middeleywen – ստորին սաքսոներեն" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Middeleywen" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ստորին սաքսոներեն" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Middeleeuwen" title="Middeleeuwen – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Middeleeuwen" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Mellomalderen" title="Mellomalderen – նոր նորվեգերեն" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Mellomalderen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="նոր նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Middelalderen" title="Middelalderen – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Middelalderen" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Meyen_%C3%82ge" title="Meyen Âge – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Meyen Âge" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Edat_Mejana" title="Edat Mejana – օքսիտաներեն" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Edat Mejana" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="օքսիտաներեն" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%81%D1%82%C3%A6%D1%83%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%BD" title="Астæузаман – օսերեն" lang="os" hreflang="os" data-title="Астæузаман" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="օսերեն" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%B1%E0%A8%A7%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B2" title="ਮੱਧਕਾਲ – փենջաբերեն" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮੱਧਕਾਲ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="փենջաբերեն" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Edad_Media" title="Edad Media – պապյամենտո" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Edad Media" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="պապյամենտո" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Mo%C3%A9yin_Ache" title="Moéyin Ache – պիկարդերեն" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Moéyin Ache" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="պիկարդերեն" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Średniowiecze" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A0_%C3%ABd_mes" title="Età ëd mes – պիեմոնտերեն" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Età ëd mes" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="պիեմոնտերեն" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DA%86%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%A7_%D9%88%DB%8C%D9%84%D8%A7" title="وچکارلا ویلا – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="وچکارلا ویلا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%86%DA%81%D9%86%DB%8D_%D9%BE%DB%90%DA%93%DB%8D" title="منځنۍ پېړۍ – փուշթու" lang="ps" hreflang="ps" data-title="منځنۍ پېړۍ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="փուշթու" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Idade_M%C3%A9dia" title="Idade Média – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Idade Média" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Temp_medieval" title="Temp medieval – ռոմանշերեն" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Temp medieval" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="ռոմանշերեն" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Evul_Mediu" title="Evul Mediu – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Evul Mediu" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%B2%D0%B5%D0%BA%D0%B0" title="Средние века – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Средние века" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%96%D0%BA" title="Середновік – ռուսիներեն" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Середновік" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ռուսիներեն" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D1%82%D0%BE_%D2%AF%D0%B9%D1%8D%D0%BB%D1%8D%D1%80" title="Орто үйэлэр – յակուտերեն" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Орто үйэлэр" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="յակուտերեն" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Edade_m%C3%A8dia" title="Edade mèdia – սարդիներեն" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Edade mèdia" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="սարդիներեն" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Mediuevu" title="Mediuevu – սիցիլիերեն" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Mediuevu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="սիցիլիերեն" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Middle_Ages" title="Middle Ages – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Middle Ages" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DA%86%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%88%D8%B1" title="وچون دور – սինդհի" lang="sd" hreflang="sd" data-title="وچون دور" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="սինդհի" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Srednji_vijek" title="Srednji vijek – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Srednji vijek" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Middle_Ages" title="Middle Ages – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Middle Ages" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Stredovek" title="Stredovek – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Stredovek" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%D9%B0%DB%8C" title="قرون وسطٰی – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="قرون وسطٰی" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target">سرائیکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Srednji_vek" title="Srednji vek – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Srednji vek" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Mesjeta" title="Mesjeta – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Mesjeta" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%9A%D0%B8_%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Средњи век – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Средњи век" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Middeloaler" title="Middeloaler – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Middeloaler" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Medeltiden" title="Medeltiden – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Medeltiden" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Enzi_ya_kati" title="Enzi ya kati – սուահիլի" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Enzi ya kati" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="սուահիլի" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Strzed%C5%84e_Storocza" title="Strzedńe Storocza – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Strzedńe Storocza" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/cung-se-ci" title="cung-se-ci – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="cung-se-ci" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target">Sakizaya</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A8%E0%AE%9F%E0%AF%81%E0%AE%95%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%BE%E0%AE%B2%E0%AE%AE%E0%AF%8D_(%E0%AE%90%E0%AE%B0%E0%AF%8B%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AE%BE)" title="நடுக்காலம் (ஐரோப்பா) – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="நடுக்காலம் (ஐரோப்பா)" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%A2%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B8%B2%E0%B8%87" title="สมัยกลาง – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="สมัยกลาง" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Orta_asyrlar" title="Orta asyrlar – թուրքմեներեն" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Orta asyrlar" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="թուրքմեներեն" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Gitnang_Kapanahunan" title="Gitnang Kapanahunan – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Gitnang Kapanahunan" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Orta_%C3%87a%C4%9F" title="Orta Çağ – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Orta Çağ" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D1%80%D1%82%D0%B0_%D0%B3%D0%B0%D1%81%D1%8B%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Урта гасырлар – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Урта гасырлар" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D1%8C%D0%BE%D0%B2%D1%96%D1%87%D1%87%D1%8F" title="Середньовіччя – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Середньовіччя" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="قرون وسطی – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="قرون وسطی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/O%CA%BBrta_asr" title="Oʻrta asr – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Oʻrta asr" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A0_de_mezo" title="Età de mezo – վենետերեն" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Età de mezo" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="վենետերեն" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Trung_C%E1%BB%95" title="Trung Cổ – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Trung Cổ" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Middel%C3%AAeuwn" title="Middelêeuwn – արևմտաֆլամանդերեն" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Middelêeuwn" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="արևմտաֆլամանդերեն" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Z%C3%A4nodatim%C3%A4d" title="Zänodatimäd – վոլապյուկ" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Zänodatimäd" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="վոլապյուկ" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Moyin%C3%A5dje" title="Moyinådje – վալոներեն" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Moyinådje" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="վալոներեն" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Kabutngaay_nga_Panahon" title="Kabutngaay nga Panahon – վարայերեն" lang="war" hreflang="war" data-title="Kabutngaay nga Panahon" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="վարայերեն" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96" title="中世 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="中世" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%90_%E1%83%9D%E1%83%A8%E1%83%AC%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98" title="შქა ოშწანურეფი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="შქა ოშწანურეფი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%99%D7%98%D7%9C_%D7%90%D7%9C%D7%98%D7%A2%D7%A8" title="מיטל אלטער – իդիշ" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מיטל אלטער" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="իդիշ" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Middele%C3%AAuwen" title="Middeleêuwen – զեյլանդերեն" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Middeleêuwen" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="զեյլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Zeêuws</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96%E7%BA%AA" title="中世纪 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="中世纪" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96" title="中世 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="中世" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Tiong-s%C3%A8-k%C3%AD" title="Tiong-sè-kí – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tiong-sè-kí" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96%E7%B4%80" title="中世紀 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="中世紀" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12554#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c">Հոդված</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" rel="discussion" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին [t]" accesskey="t">քննարկում</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >հայերեն </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80">Կարդալ</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v">Խմբագրել</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e">Խմբագրել կոդը</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h">Դիտել պատմությունը</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Գործիքներ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80">Կարդալ</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v">Խմբագրել</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e">Խմբագրել կոդը</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=history">Դիտել պատմությունը</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j">Այստեղ հղվող էջերը</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k">Կապված փոփոխություններ</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q">Սպասարկող էջեր</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&oldid=9468949" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում">Մշտական հղում</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին">Էջի վիճակագրություն</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&id=9468949&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը">Մեջբերել այս էջը</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25AB%25D5%25BB%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25A4%25D5%25A1%25D6%2580">Ստանալ կարճ URL հասցե</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25AB%25D5%25BB%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25A4%25D5%25A1%25D6%2580">Download QR code</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80">Ստեղծել գիրք</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=show-download-screen">Ներբեռնել որպես PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p">Տպելու տարբերակ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Middle_Ages" hreflang="en">Վիքիպահեստ</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12554" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g">Վիքիտվյալների տարր</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Walls_of_Ani.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Walls_of_Ani.jpg/220px-Walls_of_Ani.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Walls_of_Ani.jpg/330px-Walls_of_Ani.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Walls_of_Ani.jpg/440px-Walls_of_Ani.jpg 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a><figcaption>Միջնադարում կառուցվում էին պարսպապատ բերդեր և քաղաքներ, ինչպես օրինակ միջնադարյան <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AB" title="Անի">Անին</a>։</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Եվրոպայի պատմություն">Եվրոպայի պատմության</a> մեջ Միջնադարը (կամ Միջնադարյան ժամանակաշրջանը) սկվել է 5-րդ դարից և ավարտվել 15-րդ դարում։ Այն սկսվել է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում">Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկմամբ</a> և ավարտվել <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4" title="Վերածնունդ">Վերածննդի</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններ">Հայտնագործությունների ժամանակաշրջանով</a>։ Միջնադարը արևմտյան պատմության ավանդական երեք բաժանումներից մեկն է, մյուս երկուսն են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%AF_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Անտիկ դարաշրջան">Անտիկ դարաշրջանը</a>, և <a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ժամանակակից պատմություն">Ժամանակակից շրջանը</a>։ Միջնադարը իր հերթին բաժանվում է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Վաղ միջնադար">Վաղ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բարձր միջնադար (դեռ գրված չէ)">Բարձր</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%88%D6%82%D5%B7_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ուշ միջնադար (դեռ գրված չէ)">Ուշ միջնադարերի</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բնակչության նվազում (դեռ գրված չէ)">Բնակչության նվազումը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A6%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ապաուրբանիզացիա (դեռ գրված չէ)">ապաուրբանիզացիան</a>, արշավանքները և ժողովուրդների տեղաշարժը, որոնք սկսվել էին Ուշ անտիկ ժամանակաշրջանում, շարունակվեցին Վաղ միջնադարում։ Ժողովուրդների մեծ քանակությամբ տեղաշարժը <a href="/wiki/%D4%BA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%A9" title="Ժողովուրդների մեծ գաղթ">Գաղթի ժամանակաշրջանում</a>, ներառյալ տարբեր <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Գերմանական ժողովուրդներ">գերմանական ժողովուրդների</a>, ձևավորեցին նոր թագավորություններ քայքայված Արևմտյան Հռոմեական կայսրության տարածքում։ Յոթերորդ դարում <a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Հյուսիսային Աֆրիկա">Հյուսիսային Աֆրիկան</a> և Մերձավոր Արևելքը, որը մտնում էր <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն">Բյուզանդական կայսրության</a> կազմի մեջ, անցան <a href="/wiki/%D5%95%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օմայյան խալիֆայություն">Օմայյան խալիֆայության</a> տիրապետությանը, որը իսլամական կայսրություն էր, որն իր տարածքները նվաճել էր <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%B4%D5%A1%D5%A4" title="Մուհամմադ">Մուհամմադ</a> մարգարեի հետևորդների գլխավորությամբ։ Չնայած տեղի ունեցան նշանակալի փոփոխություններ հասարակության մեջ և քաղաքական կառուցվածքում, Դասական Անտիկ դարաշրջանից անցումը դեռ չէր ավարտվել։ Դեռևս Բյուզանդական կայսրությունը մնում էր հզոր տերություն։ Կայսրության իրավունքի կոդը` <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%BD_%D6%81%D5%AB%D5%BE%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կորպուս յուրիս ցիվիլիս">Կորպուս յուրիս ցիվիլիսը</a> կամ «Հուստինիանուսի կոդը» վերահայտնաբերվեց <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հյուսիսային Իտալիա (դեռ գրված չէ)">Հյուսիսային Իտալիայում</a> 1070 թվականին և լայնորեն կիրառվեց Միջնադարում։ Արևմուտքում շատ թագավորություններ պահպանեցին հռոմեական ինստիտուտները։ Շարունակվեցին բազմակրոն եվրոպացիների քրիստոնեացման գործընթացները։ <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ֆրանկներ">Ֆրանկները</a>, 8-րդ դարի վերջում և 9-րդ դարի սկզբին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կարոլինգներ">Կարոլինգների</a> ժամանակ հիմնադրեցին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կարոլինգյան կայսրություն">Կարոլինգյան կայսրությունը</a>։ Այն ներառում էր Արևմտյան Եվրոպայի մեծ մասը, սակայն հետագայում անկում ապրեց բազմաթիվ քաղաքացիական պատերազմների և արտաքին թշնամու ներխուժումների արդյունքում։ Արտաքին թշնամիներն էին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վիկինգներ">վիկինգները</a> հյուսիսից, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հոներ">Հոները</a> արևելքից և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սարակինոսներ">Սարակինոսները</a> հարավից։ Բարձր միջնադարի ժամանակ, որը սկսեց 1000 թվականից հետո, Եվրոպայի բնակչությունը սկսեց աճել նոր տեխնոլոգիական և գյուղատնտեսական նորամուծություններից հետո, ինչին նպաստեց նաև կլիմայի տաքացումը։ Զարգացում ապրեց <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կալվածատիրություն">կալվածատիրությունը</a>, որի ժամանակ հողը պատկանում էր կալվածատերերին և գյուղացիները նրանց վարձու աշխատողներն էին, և <a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%B4" class="mw-redirect" title="Ֆեոդալիզմ">ֆեոդալիզմը</a>։ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խաչակրաց արշավանքներ">Խաչակրաց արշավանքները</a> սկսվեցին 1095 թվականին, որի ժամանակ Արևմտյան Եվրոպայի քրիստոնյաները նպատակ ունեին ազատել <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Սուրբ Երկիր">Սուրբ Երկիրը</a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%B6" title="Մուսուլման">մուսուլմաններից</a>։ Թագավորները դարձան կենտրոնացված ազգային պետությունների ղեկավարներ, մեծացնելով հանցագործությունները և բռնությունները։ Ինտելեկտուալ կյանքը նշանավորվեց <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AD%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Սխոլաստիկա">Սխոլաստիկայի</a>, փիլիսոփայության ճյուղ, որը ենթարկվում էր աստվածաբանությանը, և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Համալսարան">համալսարանների</a> հիմնադրմամբ։ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D5%BE%D5%B4%D5%A1_%D4%B1%D6%84%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Թովմա Աքվինացի">Թովմա Աքվինացու</a> տեսությունը, <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%BF%D5%BF%D5%B8_%D5%A4%D5%AB_%D4%B2%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%A5" title="Ջոտտո դի Բոնդոնե">Ջոտտո դի Բոնդոնեի</a> նկարները, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A9%D5%A5_%D4%B1%D5%AC%D5%AB%D5%A3%D5%AB%D5%A5%D6%80%D5%AB" title="Դանթե Ալիգիերի">Դանթեի</a> և <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%86%D6%80%D5%AB_%D5%89%D5%B8%D5%BD%D5%A5%D6%80" title="Ջեֆրի Չոսեր">Չոսերի</a> պոեմները, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8_%D5%8A%D5%B8%D5%AC%D5%B8" title="Մարկո Պոլո">Մարկո Պոլոյի</a> ճանապարհորդությունը և տաճարների <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%A9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գոթական ճարտարապետություն">Գոթական ճարտարապետությունը</a> Բարձր միջնադարի գլխավոր ձեռքբերումներից էին։ Ուշ միջնադարը նշանավորվեց որոշ դժվարություններով, ներառյալ սովը, համաճարակը և պատերազմը, ինչի արդյունքում զգալիորեն նվազեց Եվրոպայի բնակչությունը։ Միայն 1347-ից 1350 թվականներին <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%B4%D5%A1%D5%B0" title="Սև մահ">Սև մահը</a> սպանեց եվրոպացիների մոտ մեկ երրորդին։ Վեճերը, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հերետիկոսություն">հերետիկոսությունը</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կաթոլիկ եկեղեցի">Կաթոլիկ եկեղեցու</a> պառակտումը զուգորդվեց ներպետական հակամարտությամբ, քաղաքացիական պայքարով և թագավորությունների տարածքներում գյուղացիական ապստամբություններով։ Եվրոպայի հասարակության մեջ մշակութային և տեխնոլոգիական զարգացումները սկիզբ դրեցին <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B2_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վաղ ժամանակակից ժամանակաշրջան (դեռ գրված չէ)">վաղ ժամանակակից ժամանակաշրջանին</a>։ <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տերմինագիտություն_և_ժամանակաշրջանների_բաժանում"><span id=".D5.8F.D5.A5.D6.80.D5.B4.D5.AB.D5.B6.D5.A1.D5.A3.D5.AB.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6_.D6.87_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.AB_.D5.A2.D5.A1.D5.AA.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B4">Տերմինագիտություն և ժամանակաշրջանների բաժանում</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. Տերմինագիտություն և ժամանակաշրջանների բաժանում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Տերմինագիտություն և ժամանակաշրջանների բաժանում">խմբագրել կոդը</a>]</div> Միջնադարը արևմտյան պատմության ավանդական երեք բաժանումներից մեկն է, մյուս երկուսն են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%AF_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Անտիկ դարաշրջան">Անտիկ դարաշրջանը</a>, և <a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ժամանակակից պատմություն">Ժամանակակից շրջանը</a><a href="#cite_note-Power304-1">[1]</a>։ Միջնադարյան գրողները իրենց հերթին պատմությունը բաժանել են ժամանակաշրջանների, ինչպիսիք են <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D6%81_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աշխարհի վեց դարաշրջաններ (դեռ գրված չէ)">«Վեց դարաշրջանները»</a> կամ <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A5%D5%AC%D5%AB_%D5%B9%D5%B8%D6%80%D5%BD_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դանիելի չորս թագավորություններ (դեռ գրված չէ)">«Չորս կայսրությունները»</a> և համարում էին, որ իրենց ժամանակաշրջանը վերջինն է աշխարհի կործանումից առաջ<a href="#cite_note-mommsen236-2">[2]</a>։ Երբ խոսում էին իրենց ժամանակաշրջանի մասին, այն անվանում էին «ժամանակակից»<a href="#cite_note-Dailyx-3">[3]</a>։ 1330-ական թվականներին հումանիստ և բանաստեղծ <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B9%D5%A5%D5%BD%D5%AF%D5%B8_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1" title="Ֆրանչեսկո Պետրարկա">Ֆրանչեսկո Պետրարկան</a> նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանը կոչում էր antiqua (կամ «հին») և քրիստոնեական ժամանաշրջանը` nova (կամ «նոր»)<a href="#cite_note-idea-4">[4]</a>։ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8_%D4%B2%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Լեոնարդո Բրունի">Լեոնարդո Բրունին</a> առաջին պատմաբանն էր, ով պատմությունը բաժանեց երեք ժամանակաշրջանի իր Ֆլորենցիայի ժողովրդի պատմություն (1442) աշխատության մեջ<a href="#cite_note-Brunixvii-5">[5]</a>։ Բրունին և ավելի ուշ ծնված պատմաբանները պնդում էին, որ Իտալիան վերափոխվել է Պետրարկայի ժամանակաշրջանից և այդ պատճառով ավելացրեցին ևս մեկ ժամանակաշրջան նախկին երկուսին։ «Միջնադար» տերմինը առաջին անգամ լատիներենով գործածվել է 1469 թվականին որպես media tempestas կամ «միջին եղանակներ»<a href="#cite_note-Miglio112-6">[6]</a>։ Սկզբնական ժամանակ կային շատ ձևեր, ներառյալ medium aevum կամ «միջին դար», առաջին անգամ նշվել է 1604 թվականին<a href="#cite_note-Albrow205-7">[7]</a> և media saecula կամ «միջին դարեր», առաջին անգամ նշվել է 1625 թվականին<a href="#cite_note-Murray4-8">[8]</a>։ Պատմության բաժանումը երեք ժամանակաշրջանների դարձավ ստանդարտ, երբ 17-րդ դարի գերմանացի պատմաբան <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%86_%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կրիստոֆ Կելլարիուս (դեռ գրված չէ)">Կրիստոֆ Կելլարիուսը</a> բաժանեց պատմությունը երեք ժամանակաշրջանի` Հին, Միջին և Նոր<a href="#cite_note-Murray4-8">[8]</a>։ Միջնադարի մեկնարկային կետ է համարվում հիմնականում 476 թվականը<a href="#cite_note-9">[9]</a>, որն առաջին անգամ օգտագործել է Բրունին<a href="#cite_note-Brunixvii-5">[5]</a>։ Ընդհանուր Եվրոպայի համար հաճախ համարվում է, որ Միջնադարը վերջանում է 1500 թվականին<a href="#cite_note-10">[10]</a>, սակայն չկա միասնական համաձայնություն ավարտի տարեթվի վերաբերյալ։ Հաճախ ավարտի տարեթիվ է համարվում այնիպիսի նշանակալի իրադարձություններ, ինչպիսիք է <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80_%D4%BF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D5%BD" title="Քրիստափոր Կոլումբոս">Քրիստափոր Կոլումբոսի</a> առաջին ճանապարհորդությունը <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Ամերիկա">Ամերիկա</a> 1492 թվականին, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կոստանդնուպոլսի անկում">Կոստանդնուպոլսի անկումը</a> 1453 թվականին կամ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Ռեֆորմացիա">Բողոքականների ռեֆորմացիան</a> 1517 թվականին<a href="#cite_note-Davies291-11">[11]</a>։ Անգլիացի գիտնականները հաճախ օգտագործում են 1485 թվականի <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բոսֆորտի ճակատամարտ (դեռ գրված չէ)">Բոսֆորտի ճակատամարտը</a> որպես ժամանակաշրջանի ավարտ<a href="#cite_note-12">[12]</a>։ Իսպանիայում ժամանակաշրջանի ավարտ են համարվում <a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A4_II_(%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)" title="Ֆերդինանդ II (Արագոնի թագավոր)">Ֆերդինանդ II</a> թագավորի մահը 1516 թվականին, <a href="/wiki/%D4%BB%D5%A6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A1_I_(%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB)" title="Իզաբելլա I (Կաստիլիայի թագուհի)">Իզաբելլա I</a> թագուհու մահը 1504 թվականին կամ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Գրանադայի պատերազմ">Գրանադայի նվաճումը</a> 1492 թվականին<a href="#cite_note-13">[13]</a>։ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռոմանական լեզուներ">Ռոմանական լեզուներով</a> խոսող երկրների պատմաբանները Միջնադարը բաժանում էին երկու մասի` վաղ «Բարձր» և ուշ «Ցածր»։ Անգլախոս պատմաբանները իրենց հերթին Միջնադարը հիմնականում բաժանում են երեք մասի` «Վաղ», «Բարձր» և «Ուշ»<a href="#cite_note-Power304-1">[1]</a>։ 19-րդ դարում Միջնադարը հաճախ կոչում էին «Մութ դարաշրջան»<a href="#cite_note-mommsen226-14">[14]</a>,: <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Հռոմեական_կայսրություն">Հռոմեական կայսրություն</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Հռոմեական կայսրություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Հռոմեական կայսրություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական կայսրություն</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում">Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Venice_%E2%80%93_The_Tetrarchs_04.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Venice_%E2%80%93_The_Tetrarchs_04.jpg/220px-Venice_%E2%80%93_The_Tetrarchs_04.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Venice_%E2%80%93_The_Tetrarchs_04.jpg/330px-Venice_%E2%80%93_The_Tetrarchs_04.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Venice_%E2%80%93_The_Tetrarchs_04.jpg/440px-Venice_%E2%80%93_The_Tetrarchs_04.jpg 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2048" /></a><figcaption>Ուշ հռոմեական քանդակ, որտեղ ներկայացված են չորս տետրարխները, այժմ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF" title="Վենետիկ">Վենետիկում</a> է<a href="#cite_note-Tansey242-15">[15]</a>:</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական կայսրությունը</a> հասավ իր հզորության գագաթնակետին երկրորդ դարի ընթացքում, իսկ հաջորդ երկու դարերում դանդաղորեն թուլացավ և կորցրեց վերահսկողությունը իր տարածքների նկատմամբ<a href="#cite_note-Cunliffe391-16">[16]</a>։ Տնտեսական ճգնաժամը, ներառյալ գնաճը և արտաքին թշնամիների ճնշումները, բերեցին <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%B3%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B4" title="Երրորդ դարի ճգնաժամ">Երրորդ դարի ճգնաժամին</a>, երբ կայսրերը արագորեն գահընկեց էին արվում և փոխարինվում նոր ուզուրպատորներով<a href="#cite_note-Collins3-17">[17]</a>։ Ռազմական ծախսերը երրորդ դարում արագորեն աճում էին հիմնականում <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Սասանյան Պարսկաստանի</a> դեմ <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հռոմեա-պարսկական պատերազմներ">պատերազմների</a> պատճառով<a href="#cite_note-Heather111-18">[18]</a>։ Բանակը քանակային կրկնապակվել էր և հեծելազորը և ավելի փոքր ստորաբաժանումները փոխարինեցին <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%B8%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հռոմեական լեգիոն (դեռ գրված չէ)">Հռոմեական լեգիոնին</a> որպես հիմնական մարտավարական ստորաբաժանում<a href="#cite_note-Brown24-25-19">[19]</a>։ Եկամուտները մեծացնելու համար բարձրացվեցին հարկերը, անդամավճարները և այլ պետական վճարներ<a href="#cite_note-Heather111-18">[18]</a>։ Պահանջվեցին ավելի շատ հարկահավաքներ, որպեսզի կարողանան իրականացնել հարկահավաքությունը<a href="#cite_note-Brown24-25-19">[19]</a>։ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%B8%D5%AF%D5%B2%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD" title="Դիոկղետիանոս">Դիոկղետիանոս</a> կայսրը (կառավարել է 284–305) բաժանեց կայսրությունը երկու` <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն">արևելյան</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն">արևմտյան</a> մասերի 286 թվականին, սակայն չբաժանվեցին դրա բնակիչները կամ կառավարիչները, քանի որ տեղական վարչական միավորի ղեկավարը համարվում էր երկու կայսրությունների վերահսկողության տակ<a href="#cite_note-Collins9-20">[20]</a>։ 330 թվականին քաղաքացիական պատերազմից հետո <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D4%B1_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Կոստանդիանոս Ա Մեծ">Կոստանդիանոս Ա Մեծը</a> (կառավարել է 306–337) վերահիմնադրեց <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բյուզանդիում (դեռ գրված չէ)">Բյուզանդիում</a> քաղաքը որպես արևելյան կայսրության մայրաքաղաք և վերանվանեց այն <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կոստանդնուպոլիս">Կոստանդնուպոլիս</a><a href="#cite_note-Collins24-21">[21]</a>։ Դիոկղետիանոսի բարեփոխումները կառավարման ձևում, հարկային համակարգում, բանակում տվեց կայսրությանը ժամանակ, սակայն շատ խնդիրներ մնացին չլուծված<a href="#cite_note-Cunliffe405-22">[22]</a>։ Հակառակորդ կայսրերի միջև քաղաքացիական պատերազմը սկսվեց 4-րդ դարի կեսերին, ինչի արդյունքում սահմանային զորքերը ներքաշվեցին` թողնելով սահմանն անպաշտպան բարբարոսների հարձակումներից<a href="#cite_note-Collins31-23">[23]</a>։ Չորրորդ դարի մեծ մասում Հռոմի հասարակությունը ընդունեց նոր ձևաչափ, որը տարբերվում էր դասական ժամանակաշրջանից` մեծացնելով անջրպետը հարուստների և աղքատների միջև և փոքր քաղաքների սնանկացմամբ<a href="#cite_note-Brown34-24">[24]</a>։ Մյուս փոփոխությունը <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">Քրիստոնեությունն</a> էր կամ կայսրության հավատափոխումը Քրիստոնեության, որը տևեց 2-ից 5 դար<a href="#cite_note-Brown65-25">[25]</a><a href="#cite_note-Brown82-26">[26]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Europe_map_450.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/350px-Europe_map_450.PNG" decoding="async" width="350" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/525px-Europe_map_450.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Europe_map_450.PNG/700px-Europe_map_450.PNG 2x" data-file-width="800" data-file-height="580" /></a><figcaption>Եվրոպայի մոտավոր քաղաքական սահմանների քարտեզը 450 թվականին</figcaption></figure> 376 թվականին <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Գոթեր">գոթերը</a>, փախչելով <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հոներ">հոներից</a>, թույլտվություն ստացան <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%BD" title="Վաղես">Վաղես</a> կայսրից (կառավարել է 364–378) բնակվելու Հռոմեական պրովինցիա <a href="/wiki/%D4%B9%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Թրակիա">Թրակիայում</a>, որը գտնվում էր <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB" title="Բալկանյան թերակղզի">Բալկանյան թերակղզում</a>։ Բնակեցում հարթ չանցավ և երբ հռոմեացի պաշտոնյաները չէին հետևում իրավիճակին, գոթերը սկսեցին ավազակային հարձակումները և թալանները<a href="#cite_note-Collins51-27">[27]</a>։ Վաղեսը փորձեց վերջ տալ անկարգություններին և սպանվեց գոթերի հետ մարտերում 378 թվականի օգոստոսի 9-ի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Ադրիանապոլսի ճակատամարտ">Ադրիանապոլսի ճակատամարտում</a><a href="#cite_note-Bauer47-28">[28]</a>։ Այս ցեղերի հետ ընդհարումների խնդրին նաև ավելացան ներքին խնդիրները, հատկապես Քրիստոնեական եկեղեցու ներսում<a href="#cite_note-Bauer56-29">[29]</a>։ 400 թվականին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A3%D5%B8%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Վեստգոթեր">Վեստգոթերը</a> ներխուժեցին Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն և չնայած արագորեն հետ շպրտվեցին Իտալիայից, 410 թվականին նրանք <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_(410)" title="Հռոմի թալանում (410)">թալանեցին Հռոմը</a><a href="#cite_note-Bauer80-30">[30]</a>։ 406 թվականին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ալաններ">ալանները</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վանդալներ">վանդալները</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%87%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սուևներ (դեռ գրված չէ)">Սուևները</a> մտան <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Գալիա">Գալիա</a> և երեք տարի Գալիայում անցկացնելուց հետո 409 թվականին անցան <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%B5%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պիրենեյներ">Պիրենեյներով</a> դեպի ժամանակակից Իսպանիա<a href="#cite_note-Collins59-31">[31]</a>։ <a href="/wiki/%D4%BA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%A9" title="Ժողովուրդների մեծ գաղթ">Ժողովուրդների մեծ գաղթը</a> սկսվեց, երբ տարբեր ժողովուրդներ, սկզբում հիմնականում <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Գերմանական ժողովուրդներ">գերմանական ժողովուրդներ</a> տեղաշարժվեցին ամբողջ Եվրոպայով։ <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ֆրանկներ">Ֆրանկները</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ալեմաններ">Ալեմանները</a> և <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բուգոնդցիներ (դեռ գրված չէ)">բուգոնդցիները</a> կանգ առան Գալիայում, մինչդեռ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80" title="Անգլեր">անգլերը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B8%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սաքսոններ (դեռ գրված չէ)">սաքսոնները</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Յուտեր (դեռ գրված չէ)">յուտերը</a> բնակություն հաստատեցին Բրիտանիայում<a href="#cite_note-Cunliffe417-32">[32]</a>, իսկ Վանդալները անցան Ջիբրալթարի նեղուցը և նվաճեցին <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1_(%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D6%80%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%A1)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աֆրիկա (Հռոմեական պրովինցիա) (դեռ գրված չէ)">Աֆրիկա</a> պրովինցիան<a href="#cite_note-Collins80-33">[33]</a>։ 430-ական թվականներին կայսրություն սկսեցին ներխուժել հոները իրենց թագավոր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A9%D5%A9%D5%AB%D5%AC%D5%A1" title="Աթթիլա">Աթթիլայի</a> գլխավորությամբ` հասնելով Բալկաններ 442 թվականին, Գալիա 451 թվականին և Իտալիա 452 թվականին<a href="#cite_note-James67-34">[34]</a>։ Հոնական վտանգը մնաց մինչև Աթթիլայի մահը ` 453 թվականը, երբ Հոնական դաշնությունը մասնատվեց<a href="#cite_note-Bauer117-35">[35]</a>։ Տարբեր ցեղերի կողմից այս ներխուժումները արմատապես փոխեցին Արևմտյան կայսրության քաղաքական և ժողովրդագրական պատկերը<a href="#cite_note-Cunliffe417-32">[32]</a>։ 5-րդ դարի վերջին կայսրության արևմտյան հատվածը բաժանվել էր ավելի փոքր քաղաքական միավորների, որոնք կառավարում էին ցեղերը, որոնք ներխուժել էին դարասկզբին<a href="#cite_note-Wickham79-36">[36]</a>։ Արևմտյան կայսրության վերջին կայսր <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D5%BD_%D5%95%D5%A3%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D5%BD" title="Հռոմուլոս Օգոստուլոս">Հռոմուլոս Օգոստուլոսի</a> գահընկեցությունը 476 թվականին համարվում է Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկման տարեթիվ<a href="#cite_note-Wickham86-37">[37]</a>։ 493 թվականի դրությամբ Ապենինյան թերակղզին նվաճել էին <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%BF%D5%A3%D5%B8%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Օստգոթեր">օստգոթերը</a><a href="#cite_note-Collins107-38">[38]</a>։ Երևելյան Հռոմեական կայսրությունը, որը հաճախ կոչվում է Բյուզանդական կայսրություն, արևմուտքի իր հակառակորդի անկումից հետո ուներ փոքր հետաքրքրություն վերահսկողություն ձեռք բերելու կորցրած արևմտյան տարածքների նկատմամբ, սակայն քիչ փորձեր եղան վերանվաճելու կորցրած տարածքները։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Վաղ_միջնադար">Վաղ միջնադար</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Վաղ միջնադար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Վաղ միջնադար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նոր_հասարակություններ">Նոր հասարակություններ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Նոր հասարակություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Նոր հասարակություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%BA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%A9" title="Ժողովուրդների մեծ գաղթ">Ժողովուրդների մեծ գաղթ</a></div> Միասնական Հռոմեական կայսրության ավարտից հետո Արևմտյան ԵՎրոպայում քաղաքական համակարգը փոխվեց։ Չնայած այս ժամանակաշրջանի ժողովուրդների տեղաշարժը բացատրվում է որպես «ներխուժումներ», դրանք միայն ռազմական արշավանքներ չէին, այլ նաև ժողովուրների ներգաղթ դեպի կայսրություն։ Այս տեղաշարժերին օգնեցին հռոմեացիների կողմից բանակին չսատարելը կամ հարկերի վճարումներից խուսափելը<a href="#cite_note-Brown122-39">[39]</a>։ 5-րդ դարի կայսրերին ուղղակիորեն վերահսկում էին ուժեղ զինվորական առաջնորդներ ինչպիսիք էին <a href="/wiki/%D5%93%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D5%8D%D5%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D6%84%D5%B8%D5%B6" title="Փլավիոս Ստիլիքոն">Ստիլիքոնը</a> (վ. 408), <a href="/wiki/%D5%96%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%BD" title="Ֆլավիոս Աետիոս">Աետիոսը</a> (վ. 454), <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Ասպար">Ասպարը</a> (վ. 471), <a href="/w/index.php?title=%D5%8C%D5%AB%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ռիցիմեր (դեռ գրված չէ)">Ռիցիմերը</a> (վ. 472), կամ <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գունդոբադ (դեռ գրված չէ)">Գունդոբադը</a> (վ. 516), ովքեր մասամբ կամ աբողջությամբ չունեին հռոմեական ծագում։ Երբ Արևմտյան կայսրերի տոհմային գիծը ավարտվեց, շատ թագավորներ, որոնք փոխարինեցին նրանց ունեին նույն ծագումը։ Նոր թագավորների և հռոմեացի ազնվականների միջև ամուսնությունները սովորական երևույթ էին<a href="#cite_note-Wickham95-40">[40]</a>։ Սրա արդյունքում Հռոմաեական մշակույթը ձուլվեց ներխուժած ցեղերին, ներառյալ հանրային ժողովներում թույլ տրվեց ազատ ցեղային տղամարդ անդամներին մասնակցել քաղաքական գործընթացներին<a href="#cite_note-Wickham100-41">[41]</a>։ Հռոմեացիների և ներգաղթյալների իրերը հաճախ նման էին և ներգաղթյալների նորամությունները հիմնված էին հռոմեականի վրա<a href="#cite_note-Collins100-42">[42]</a>։ Նոր թագավորությունների գիտական և գրական մշակույթի մեծ մասը հիմնված էր հռոմեական ավանդույթների վրա<a href="#cite_note-Collins96-43">[43]</a>։ Գլխավոր փոփոխություններից էր նոր քաղաքականությամբ հարկերի նվազեցումը։ Նոր քաղաքական համակարգերը այլևս չէին սատարում իրենց բանակներին հարկերի միջոցով, փոխարենը նրանց վճարում էին հողերով կամ դրանց վարձակալությամբ։ Սա նշանակում էր, որ այլևս մեծ հարկերի կարիք չկար<a href="#cite_note-Wickham102-44">[44]</a>։ Ռազմական ներուժը թագավարությունների մեջ նման էր։ Ստրկությունը անկում ապրեց, քանի որ աջակցությունը թուլացավ և հասարակությունը դարձավ ավելի գյուղական<a href="#cite_note-Backman86-45">[45]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg/220px-Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg" decoding="async" width="220" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg/330px-Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Theoderic_Quarter_Siliqua_80000847.jpg 2x" data-file-width="404" data-file-height="202" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%BF%D5%A3%D5%B8%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Օստգոթեր">Օստգոթերի</a> առաջնորդ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%AD_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Թեոդորիխ Մեծ">Թեոդորիխ Մեծի</a> պատկերով մետաղադրամ, շրջանառության մեջ է եղել 491–501 թվականներին:</figcaption></figure> 5-ից 8-րդ դարերում նոր ժողովուրները զգացին քաղաքական դատարկություն Հռոմեական կենտրոնացված կառավարության անկումից հետո<a href="#cite_note-Collins96-43">[43]</a>։ Օստգոթերը, որոնք գոթական ցեղեր էին, բնակություն հաստատեցին <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Հռոմեական Իտալիա">Հռոմեական Իտալիայում</a> հինգերորդ դարի վերջին <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%AD_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Թեոդորիխ Մեծ">Թեոդորիխ Մեծի</a> (վ. 526) գլխավորությամբ և հիմնեցին <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D5%BD%D5%BF%D5%A3%D5%B8%D5%A9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օստգոթական թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Օստգոթական թագավորությունը</a>, որը գոյատևեց մինչև Թեոդորիխի կառավարման վերջին տարիները<a href="#cite_note-James82-46">[46]</a>։ Բուրգունդցիները բնակություն հաստատեցին Գալիայում և քանի որ նախորդ թագավորությունը կազմալուծվել էր հոների կողմից 436 թվականին, հիմնադրեցին նոր թակավորություն 440-ական թվականներին։ Ներկայիս <a href="/wiki/%D4%BA%D5%B6%D6%87" title="Ժնև">Ժնևի</a> և <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%B8%D5%B6" title="Լիոն">Լիոնի</a> միջև աճեց նոր թագավորություն, որը կոչվեց Բուրգունդիա և գոյատևեց 5-րդ դարի վերջից մինչև 6-րդ դարի սկիզբը<a href="#cite_note-James77-47">[47]</a>։ Գալիայի մնացած հատվածում ֆրանկենրը և բրիտները ստեղծեցին փոքր քաղաքական միավորներ։ <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆրանկիա (դեռ գրված չէ)">Ֆրանկիան</a> կենտրոնացավ հյուսիսային Գալիայում, որի առաջին թագավորն էր <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%AB%D5%AC%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF_I&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խիլդերիկ I (դեռ գրված չէ)">Խիլդերիկ I</a>-ը (վ. 481): Նրա շիրիմը հայտնաբերվել է 1653 թվականին և նշանավորվել էր բազմապիսի շիրիմային իրերով, որոնց մեջ էին զենք և մեծ քանակությամբ ոսկի<a href="#cite_note-James79-48">[48]</a>։ Խիլդերիկի որդի <a href="/wiki/%D5%94%D5%AC%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%AB%D5%A3_I" title="Քլոդվիգ I">Քլոդվիգ I</a> (կառավարել է 509–511) օրոք, ով հիմնադրվեց <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մերովինգներ">Մերովինգների</a> տոհմը, Ֆրանկական թագավորությունը ընդարձակվեց և ընդունեց Քրիստոնեություն։ Բրիտները, որոնք համարվում էին <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բրիտանիա">Բրիտանիայի</a> բնիկները, բնակություն հաստատեցին այժմյան <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բրիտտանի (դեռ գրված չէ)">Բրիտտանիում</a><a href="#cite_note-James78-49">[49]</a>։ Մյուս հիմնադրված թագավորություններից էին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A3%D5%B8%D5%A9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վեստգոթական թագավորություն">Վեստգոթական թագավորությունը</a> <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB" title="Պիրենեյան թերակղզի">Պիրենեյան թերակղզում</a>, Սվեբների թագավորությունը Պիրենեյների հյուսիսարևևլուքոըմ և <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վանդալների թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Վանդալների թագավորությունը</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Հյուսիսային Աֆրիկա">Հյուսիսային Աֆրիկայում</a><a href="#cite_note-James77-47">[47]</a>։ Վեցերորդ դարում <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Լանգոբարդներ">լանգոբարդները</a> բնակություն հաստատեցին <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հյուսային Իտալիա (դեռ գրված չէ)">Հյուսային Իտալիայում</a>` փոխարինելով Օստգոթական թագավորությանը մի շարք դքսությունների հետ միասին։ Վեցերորդ դարի վերջին հիմնադրվեց <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լանգոբարդական թագավորություն">Լանգոբարդական թագավորությունը</a><a href="#cite_note-Collins196-50">[50]</a>։ Ներխուժումները Եվրոպա բերեցին նոր էթնիկ խմբեր, չնայած որոշ տարածաշրջաններ ավելի մեծ ազդեցություն ունեցան նոր ժողովուրդներից քան մյոսները։ Օրինակ Գալիան բնակեցրեցին ավելի խիտ քան հյուսիս արևելքը կամ հարավ արևմտուքը։ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սլավոններ">Սլավոնները</a> բնակություն հաստատեցին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Կենտրոնական Եվրոպա">Կենտրոնական</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Արևելյան Եվրոպա">Արևելյան Եվրոպա</a> ու Բալկանյան թերակղզում։ Ժողովուրդների բնակեցումը ուղղորդվեց լեզուների փոփոխմամբ։ Արևմտյան Հռոմեական կայսրության <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Լատիներեն">լատիներեն</a> լեզուն փոխարինեվեց լատիներենի հիմքով, սակայն տարբեր լեզուներով, հայտնի որպես Ռոմանական լեզուներ։ Լատիներենից մյուս լեզուների անցումը տևեց շատ դարեր։ Հուներենը մնաց Բյուզանդական կայսրության լեզուն, սակայն ներգաղթյալ սլավոնները խոսում էին <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սլավոնական լեզուներ">Սլավոնական լեզուներով</a> Արևելյան Եվրոպայում<a href="#cite_note-Davies235-51">[51]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Բյուզանդիայի_գոյատևում">Բյուզանդիայի գոյատևում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Բյուզանդիայի գոյատևում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Բյուզանդիայի գոյատևում">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%85%D6%80%D5%B8%D6%84" title="Բյուզանդիան Հուստինիանոսների օրոք">Բյուզանդիան Հուստինիանոսների օրոք</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_003.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_003.jpg/220px-Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_003.jpg" decoding="async" width="220" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_003.jpg/330px-Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_003.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_003.jpg/440px-Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_003.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="1489" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%BD%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Խճանկարչություն">խճանկար</a>, որտեղ պատկերված է <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D4%B1" title="Հուստինիանոս Ա">Հուստինիանոսը</a> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%B6%D5%B6%D5%A1" title="Ռավեննա">Ռավեննայի</a> եպիսկոպոսի և թիկնազորի հետ<a href="#cite_note-Adams158-52">[52]</a>:</figcaption></figure> Չնայած Արևմտյան Եվրոպան ականատես եղավ նոր թագավորությունների ձևավորմանը, Արևելյան Հռոմեական կայսրությունը շարունակեց գոյություն ունենալ, ավելին, ունեցավ տնտեսական վերածնունդ 7-րդ դարի սկզբին։ Կայրության վրա եղան համեմատաբար քիչ հարձակումներ, դրանց մեծ մասը Բալկաններից էր։ Հռոմի ավանդական թշնամի <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Սասանյան Պարսկաստանի</a> հետ խաղաղությունը շարունակվեց գրեթե ամբողջ 5-րդ դարում։ Կայսրությունը ավելի մոտ հարաբերություններ ուներ Քրիստոնեական եկեղեցու հետ և ունեին ջերմ քաղաքական հարաբերություններ, որը չունեին Երևմտյան Եվրոպայում։ Տեղական ձեռքբերումներից էր <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84" title="Հռոմեական իրավունք">Հռոմեական իրավունքի</a> կոդավորումը, առաջին մասը` <a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թեոդոսիայի կանոնագիրք (դեռ գրված չէ)">Թեոդոսիայի կանոնագիրքը</a> ավարտվեց 438 թվականին<a href="#cite_note-Wickham81-53">[53]</a>։ Հուստինիանոս կայսրի օրոք (կառավարել է 527–565), ավարտվեց մեկ այլ մաս, որը կոչվեց Corpus Juris Civilis<a href="#cite_note-Bauer200-54">[54]</a>: Հուստինիանոսը նաև կառուցեց <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80_(%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD)" class="mw-redirect" title="Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Կոստանդնուպոլիս)">Սուրբ Սոֆիայի տաճարը</a> Կոստանդնուպոլսում և վերանվաճեց Հյուսիսային Աֆրիկան վանդալներից և Իտալիան օստգոթերից<a href="#cite_note-Bauer206-55">[55]</a> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B8%D5%BD" title="Բելիսարիոս">Բելիսարիոսի</a> (վ. 565) ղեկավարությամբ<a href="#cite_note-Collins126-56">[56]</a>։ Իտալիայի նվաճումը չավարտվեց 542 թվականին մահաբեր <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%AD%D5%BF" title="Հուստինիանոսի ժանտախտ">Հուստինիանոսի ժանտախտի</a> բռնկման պատճառով և Հուստինիանոսը կառավարման մնացած տարիներն անցան հիմնականում նվաճված տարածքների պաշտպանությամբ<a href="#cite_note-Bauer206-55">[55]</a>։ Կայսրի մահից հետո բյուզանդացիները վերհսկում էին <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A7%D5%AF%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռավեննայի էկզարխություն">Իտալիայի մեծ մասին</a>, Հյուսիսային Աֆրիկային և փոքր տարածքի Իսպանիայի հարավում։ Հուստինիանոսի նվաճումները քննադատվում էին պատմաբանների կողմից, որպես նրա բացթողում, քանի որ այն թուլացրեց կայսրությունը և հող հանդիսացան <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արաբական արշավանքներ">Արաբական արշավանքների</a> համար։ Արևելյան կայսրության բալկանյան հատվածում սլավոնների բնակեցումը խնդիրներ բերեցին Հուստինիանոսի հետևորդների համար։ 540-ական թվականներին սլավոնական ցեղերը բնակություն հաստատեցին <a href="/wiki/%D4%B9%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Թրակիա">Թրակիայում</a> և <a href="/w/index.php?title=%D4%BB%D5%AC%D5%AC%D5%AB%D6%80%D5%AB%D6%81%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4_(%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D6%80%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%A1)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Իլլիրիցիում (Հռոմեական պրովինցիա) (դեռ գրված չէ)">Իլլիրիցիումում</a> ու 551 թվականին պարտության մատնեցին կայսերական բանակին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Ադրիանապոլիս">Ադրիանապոլսում</a>։ 560-ականներին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80_(%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%80)" title="Ավարներ (ցեղեր)">ավարները</a> սկսեցին ընդարձակվել իրենց հիմնական գոտուց` <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A2" title="Դանուբ">Դանուբի</a> հյուսիսային հատվածից և 6-րդ դարի վերջի դրությամբ նրանք Կենտրոնական Եվրոպայի առաջատար ուժն էին իրենց մարտունակ բանակով և ստիպել էին Արևելյան կայսրերն ռազմատուգանք վճարել։ Նրանք մնացին ուժեղ տերություն մինչև 796 թվականը<a href="#cite_note-James95-57">[57]</a>։ Այս խնդիրներին գումարվեց մեկ այլ խնդիր, երբ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Մորիկ">Մորիկ</a> կայսրը (կառավարել է 582–602) միջամտեց պարսկական քաղաքականությանը, երբ նա խառնվեց գահաժառանգի հարցերին։ Դա բերեց խաղաղության, սակայն երբ Մորիկը գահընկեց արվեց <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1-%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_(602-628_%D5%A9%D5%A9.)" class="mw-redirect" title="Բյուզանդա-սասանյան պատերազմ (602-628 թթ.)">պարսիկները ներխուժեցին</a> կայսրություն և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D4%B1" title="Հերակլիոս Ա">Հերակլիոսի</a> (կառավարել է 610–641) կառավարման ժամանակ նվաճեցին կայսրության մեծ տարածքներ, ներառյալ Եգիպտոսը, Սիրիան և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Անատոլիա">Անատոլիան</a>, մինչև Հերակլիոսը անցավ հակահարձակման։ 628 թվականին կայսրությունը խաղաղություն կնքեց պարսիկների հետ և վերադարձրեց բոլոր կորցրած տարածքները<a href="#cite_note-Collins140-58">[58]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Արևմտյան_հասարակություն">Արևմտյան հասարակություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Արևմտյան հասարակություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Արևմտյան հասարակություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> Արևմտյան Եվրոպայում հին հռոմեական էլիտար ընտանիքներից շատերը վերացան, մյուսների մեծ մասը նախընտրեց հոգևոր կյանքը աշխարհի կյանքի փոխարեն։ Լատինական գիտությունը և կրդթությունը հիմնականում վերացավ և չնայած գրականությունը մնաց կարևոր տեղ զբաղեցնել, այն ավելի շատ պրակտիկ ունակություն քան էլիտար կարգավիճակին բնորոշ։ 4-րդ դարում <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Հիերոնիմոս">Հիերոնիմոսը</a> (վ. 420) երազ տեսավ, որ Աստված իրեն հանձնարարել է ավելի մեծ ուշադրություն հատկացնել <a href="/wiki/%D5%91%D5%AB%D6%81%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ցիցերոն">Ցիցերոնի</a> գործերը ընթերցանելուն, քան <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B9" title="Աստվածաշունչ">Աստվածաշունչը</a>։ 6-րդ դարում <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%8F%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Տուրցի">Գրիգոր Տուրցին</a> (վ. 594) ունեցավ նույնանման երազ, սակայն Ցիցերոնին ուսումնասիրելու փոխարեն նա ուսումնասիրեց <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սղագրություն">սղագրությունը</a><a href="#cite_note-Brown174-59">[59]</a>։ 6-րդ դարում Եկեղեցու կողմից ավելի մեծ ուշադրություն դարձվեց երաժշտությանը և արվեստին, քան գրքերին<a href="#cite_note-Brown181-60">[60]</a>։ Այս շրջանում շատ տարածված էր դասական շրջանի գրականությունը, սակայն նոր գրողներ նույնպես ի հայտ եկան, դրանցից շատերի գրվածքները չեն պահպանվել մեր օրերում։ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AB%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D4%B1%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սիդոնիուս Ապոլինարիս (դեռ գրված չէ)">Սիդոնիուս Ապոլինարիսի</a> (վ. 489), <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BD%D5%AB%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կասսիոդորուս (դեռ գրված չէ)">Կասսիոդորուսի</a> (վ. մոտ 585) և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%BD" title="Բոետիոս">Բոետիոսի</a> (վ. մոտ 525) գրվածները բնորոշ էին այս շրջանին<a href="#cite_note-Brown45-61">[61]</a>։ Փոփոխություններ տեղի ունեցան նաև սիրողականների շրջանում, քանի որ արիտոկրատ մշակույթում ավելի մեծ ուշադրություն դարձվեց փառատոներին, քան գրական ունակություններին։ Էլիտար հասարակության հագուսը դարձավ ավելի շքեղ` հարուստ զարդերով և ոսկով։ Լորդերը և թագավորները սատարում էին մարտիկների կողմնակիցներին, որոնք համարվում էին զինված ուժերի հենարանը։ Էլիտայի անդամների միջև ազգակցական կապերը կարևոր էին։ Այս կապերի պատճառով արիստոկրատ հասարակության մեջ տեղի ունեցան վեճեր, օրինակների մեջ ներառվում է Գրիգոր Տուրցու կողմից նշվեած սպանությունները Միջնադարյան Գալիայում։ Շատ վեճեր արագորեն լուծվեցին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%A4" title="Վերգելդ">հատուցումների</a> միջոցով<a href="#cite_note-Wickham189-62">[62]</a>։ Կանայք արիստոկրատ հասարակության մեջ դերակատարում ունիեին հիմնականում որպես այրիներ կամ անձնանց մայրեր, նշանավոր անձի մայրը մեծ դերակատարում ուներ հատկապես Միջնադարյան Գալիայում։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D6%84%D5%BD" title="Անգլոսաքս">Անգլոսաքսական</a> հասարակության մեջ շատ երեխա առաջնորդների առկայությունը նշանակում էր նրանց թագուհի մայրերի դերակատարության նվազեցում, սակայն դա կոմպեսացվում էր կին հոգևորականների դերերի մեծացմամբ։ Միայն Իտալիայում էր ընդունված, որ կանայք միշտ պետք է լինեն տղամարդկանց պաշտպանության և վերահսկողության ներքո<a href="#cite_note-Wickham195-63">[63]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg/220px-Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg" decoding="async" width="220" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg/330px-Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg/440px-Fr%C3%BChmittelalterliches_Dorf.jpg 2x" data-file-width="2751" data-file-height="1668" /></a><figcaption>Վաղ միջնադարյան գյուղի վերանորոգված տարբերակը Բավարիայում։</figcaption></figure> Գյուղացիական հասարակության մասին ավելի քիչ են գրել պատմագիրները քան ազնվականության մասին։ Ամենաշատ տեղեկատվությունը ստացվել է հնէաբանների պեղումների արդյունքում, որոշ գրավոր տեղեկություններ պահպանվել են նաև 9-րդ դարից։ Ցածր դասի մասին տեղեկություններ գրել են հիմնականում իրավունքներում կամ բարձր դասի գրողների կողմից<a href="#cite_note-Wickham204-64">[64]</a>։ Հողի սեփականության իրավունքը Արևմուտքում բազմատեսակ չէր, միայն որոշ հատվածներում էր իրավունքը բաժանված։ Այս տարբերությունները բերել էին գյուղացիական հասարակությունների փոփոխությույան, շատ վայրերում հողը պատկանում էր արիստոկրատներին, մյուս մասում գյուղացիներն ունեին ինքնուրույնություն<a href="#cite_note-Wickham205-65">[65]</a>։ Բնակչությունը նույնպես խիստ տարբերվում էր։ Որոշ գյուղացիներ ապրում էին մեծ բնակավայրերում, որոնք ունեին մինչև 700 բնակիչ։ Մյուսներն ապրում էին փոքր խմբերով, որոշներն ապրում էին մեկուսացված ֆերմաներում։ Կային տարածաշրջաններ, որտեղ ապրում էին այս երկու ձևերով միախառնված<a href="#cite_note-Wickham211-66">[66]</a>։ Ի տարբերություն հռոմեական ժամանակաշրջանի, չկար մեծ տարբերություն ազատ գյուղացու և արիստոկրատի միջև իրավական տեսանկյունից, և հնարավոր էր ազատ գյուղացու ընտանիքը աճեր և դառնար արիստոկրատ մի քանի սերունդ հետո` ծառայելով հզոր լորդի մոտ<a href="#cite_note-Wickham215-67">[67]</a>։ Հռոմեական քաղաքի կյանքը և մշակույթը հիմնականում փոխվեց միջնադարում։ Չնայած իտալական քաղաքները մնացին բնակեցված, նրանք չափսերով փոքրացան։ Օրինակ Հռոմ քաղաքի բնակչությունը, որը ուներ հարյուր հազարավոր բնակչություն` նվազեց 30.000 բնակչություն ունեցող քաղաքի 6-րդ դարում։ <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հռոմեական տաճար (դեռ գրված չէ)">Հռոմեական տաճարները</a> վերածվեցին Քրիստոնեական եկեղեցիների և քաղաքի պարիսպները շարունակվեցին օգտագործվել<a href="#cite_note-Brown24-26-68">[68]</a>։ Հյուսիսային Եվրոպայում քաղաքները նույնպես դատարկվեցին, իկս քաղաքային հուշարձանները և հասարակական շինությունները քանդվեցին շինանյութի համար։ Նոր թագավորությունների հիմնադրումները հաճախ նշանակում էր այն քաղաքների զարգացում, որոնք ընտրվել էին որպես մայրաքաղաք<a href="#cite_note-City3-69">[69]</a>։ Հռոմեական շատ քաղաքներում կային հրեական համայնքներ և հրեաները բռնությունների էին ենթարկվում, երբ կայսրությունները ընդունում էին քրիստոնեություն։ Շատ հրեաներ ստիպված էին հիմնել բնակավայրեր նոր տարածքներում<a href="#cite_note-Jews191-70">[70]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Իսլամի_հզորացում">Իսլամի հզորացում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Իսլամի հզորացում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Իսլամի հզորացում">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արաբական արշավանքներ">Արաբական արշավանքներ</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Map_of_expansion_of_Caliphate.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/400px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png" decoding="async" width="400" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/600px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/800px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="413" /></a><figcaption>Արաբական նվաճումները 7-8-րդ դարերում․      Մոհամմադ մարգարեի շրջանում, 622-632 թվականներ      Հայրիշխանական խալիֆայության շրջանում, 632-661 թվականներ      Օմայյան խալիֆայություն շրջանում, 661-750 թվականներ</figcaption></figure> Արևելյան կայսրության և Իրանի միջև կրոնական հակասությունները շարունակվեցին վեցերորդ դարի վերջին և յոթերորդ դարի սկզբին։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հուդայականություն">Հուդայականությունը</a> ատիվ քարոզվող կրոններից էր և նվազագույնը մեկ արաբ քաղաքական առաջնորդ դավանում էր այդ կրոնին<a href="#cite_note-Collins138-71">[71]</a> Քրիստոնյաները և պարսկական <a href="/wiki/%D4%B6%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զրադաշտականություն">Զրադաշտականությունը</a> ակտիվորեն քարոզվում էին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB" title="Արաբական թերակղզի">Արաբական թերակղզում</a>։ Բոլոր այս գործընթացները միասին նպաստեցին <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">Իսլամի</a> ձևավորմանը Արաբիայում <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%B4%D5%A1%D5%A4" title="Մուհամմադ">Մուհամմադի</a> (վ. 632) կյանքի ընթացքում<a href="#cite_note-Collins143-72">[72]</a>։ Նրա մահից հետո իսլամական զորքերը նվաճեցին Պարսկաստանի և Արևելյան կայսրության մեծ մասը` սկսելով <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Սիրիա">Սիրիայից</a> 634-635 թվականներին, այնուհետև հասնելով <a href="/wiki/%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Եգիպտոս">Եգիպտոս</a> 640-641 թվականներին, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արաբական արշավանքները Պարսկաստան">Պարսկաստան</a> 637-642 թվականներին, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Հյուսիսային Աֆրիկա">Հյուսիսային Աֆրիկա</a> յոթերորդ դարի վերջին և <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%B8%D6%82_%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B3%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պիրենեյան թերակղզու արաբական նվաճումներ">Պիրենեյան թերակղզի</a> 711 թվականին<a href="#cite_note-Collins149-73">[73]</a>։ 714 թվականի դրությամբ իսլամական զորքերը վերահսկում էին թերակղզու մեծ մասը, որը նրանք կոչեցին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC-%D4%B1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Ալ-Անդալուս">Ալ-Անդալուս</a><a href="#cite_note-Reilly52-74">[74]</a>։ Իսլամական նվաճումներն իրենց գագաթնակետին հասան ութերորդ դարի կեսին։ Արաբական զորքերի պարտությունը <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Տուրի ճակատամարտ">Տուրի ճակատամարտում</a> 732 թվականին թույլ տվեց ֆրանկներին վերանվաճել հարավային Ֆրանսիան, սակայն Եվրոպայի համար վտանգը փոքրացավ, երբ <a href="/wiki/%D5%95%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օմայյան խալիֆայություն">Օմայյան խալիֆայությանը</a> փոխարինեց <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A2%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աբբասյան խալիֆայություն">Աբբասյան խալիֆայությունը</a>։ Աբբասյանները տեղափոխեցին իրենց մայրաքաղաքը <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B2%D5%A4%D5%A1%D5%A4" title="Բաղդադ">Բաղդադ</a> և Եվրոպայի փոխարեն ուշադրությունը կենտրոնացրեցին Մերձավոր Արևելքի վրա` կորցնելով վերահսկողությունը շատ իսլամական տարածքների նկատմամբ։ Օմայյան հետևորդները իրենց վերահսկողության տակ առան Պիրենեյան թերակղզին, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%AC%D5%A1%D5%A2%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աղլաբիների պետություն">Աղլաբիները</a>` Հյուսիսային Աֆրիկան և <a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%B8%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տոուլունիդներ (դեռ գրված չէ)">Տոուլունիդները</a> դարձան Եգիպտոսի տիրակալները<a href="#cite_note-Brown15-75">[75]</a>։ 8-րդ դարի կեսերին Միջերկրական ծովի ավազանում առաջացավ նոր առևտրային համագործակցություն, արաբների և ֆրանկների միջև առևտուրը փոխարինեց հին հռոմեական տնտեսությանը։ Ֆրանկները վաճառում էին անտառանյութեր, մորթի, թրեր և ստրուկներ, փոխարենը ստանում էին մետաքս ու այլ տեքստիլային գործվածքներ, համեմունքներ և թանկարժեք մետաղներ<a href="#cite_note-Cunliffe427-76">[76]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Առևտուր_և_տնտեսություն">Առևտուր և տնտեսություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. Առևտուր և տնտեսություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Առևտուր և տնտեսություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> 4-րդ և 5-րդ դարերի գաղթը և ներխուժումները փոխեցին Միջերկական ծովի առևտրային ցանցը։ Աֆրիկյան ապրանքները այլևս չէին ներմուծվում Եվրոպա և 7-րդ դարի դրությամբ միայն մի քանի քաղաք էին ներմուծում ապրանքներ Աֆրիկայից, ինչպիսիք էին Հռոմը և <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%AC" title="Նեապոլ">Նեապոլը</a>։ 7-րդ դարի վերջին արաբական արշավանքների ժամանակ Աֆրիկյան որևէ ապրանք այլևս չէր արտահանվում Արևմտյան Եվրոպա։ Դրանց փոխարինեցին տեղում արտադրվող ապրանքները։ Սա բնորոշ էր այն տարածքներին, որոնք չէին գտնվում Միջերկրական ծովի ավազանին, ինչպիսիք էին Հյուսիսային Գալիան և Բրիտանիան։ Ոչ տեղում արտադրված ապրանքներից էին միայն պերճանքի առարկաները։ Եվրոպայի հյուսիսային մասում առևտրով զբաղվում էին հիմնական տեղում։ Արևմուտքի Տարբեր գերմանական պետություններում գործում էր մետաղադրամային համակարգը, որոնք պահպանվել էին հռոմեական կամ բյուզանդական ձևով։ Ոսկին շարունակեց լինել հիմնական դրամական միավորը մինչև 7-րդ դարի վերջը, երբ նրան փոխարինեցին արծաթե մետաղադրամները։ Ֆրանկների հիմնական արծաթե մետաղադրամն էր դինարը կամ Ֆրանսիական դինարը, մինչդեռ Անգլոսաքսերը այն կոչեցին փեննի։ Այս տարածաշրջաններից դինարը և փեննին տարածվեցին ամբողջ Եվրոպայով 700-ից 1000 թվականներին։ Պղինձը և բրոնզը չունեին այսպիսի արժեք<a href="#cite_note-Coin-77">[77]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Եկեղեցի_և_վանականություն">Եկեղեցի և վանականություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. Եկեղեցի և վանականություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Եկեղեցի և վանականություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg/170px-Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg" decoding="async" width="170" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg/255px-Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg/340px-Gregory_I_-_Antiphonary_of_Hartker_of_Sankt_Gallen.jpg 2x" data-file-width="5272" data-file-height="6376" /></a><figcaption>11-րդ դարի պատկեր, որտեղ Հռոմի պապ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_I_(%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BA)" title="Գրիգոր I (Հռոմի պապ)">Գրիգոր I</a>-ը ուղղորդում է աշակերտին:</figcaption></figure> Քրիստոնեությունը արաբական նվաճումներից առաջ Արևելյան և Արևմտյան Եվրոպաների գլխավոր միավորող գործոնն էր, սակայն Հյուսիսային Աֆրիկայի նվաճումը կտրեց այս երկու տարածաշրջանները կապող ծովային ճանապարհը։ Գնալով Բյուզանդական եկեղեցին տերբերվում էր Արևմտյան եկեղեցուց լեզվով, փորձով և կարգով։ Արևելյան եկեղեցին գործածում էր հունական հիմքով արևմտյան լատիներենը։ Տեսական և քաղաքական տարբերությունները մեծացան և 8-րդ դարի սկզբին և կոսերին <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պատկերամարտություն">պատկերամարտությունը</a>, նվիրապետական ամուսնությունը և պետության կողմից եկեղեցու վերահսկողությունը կրոնական և մշակութային տարբերությունները դարձրեցին ավելի շատ քան նմանությունները<a href="#cite_note-Collins218-78">[78]</a>։ Այս տարանջատումը պաշտոնապես կատարվեց 1054 թվականին երբ <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BA" title="Հռոմի պապ">Հռոմի պապը</a> և <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D6%80%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կոստանդնուպոլսի պատրիարք (դեռ գրված չէ)">Կոստանդնուպոլսի պատրիարքը</a> համաձայնեցին տարանջատել հոգևոր իշխանությունը, և այսպիսով Քրիստոնեությունը բաժանվեց երկու եկեղեցիների` Արևմտյան ճյուղը դարձավ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կաթոլիկ եկեղեցի">Կաթոլիկ եկեղեցի</a> և Երևլյան ճյուղը` <a href="/w/index.php?title=%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BC_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ուղղափառ եկեղեցի (դեռ գրված չէ)">Ուղղափառ եկեղեցի</a><a href="#cite_note-Davies328-79">[79]</a>։ Հռոմաեական կայսրության եկեղեցիական կառուցվածը կարողացավ գոյատևել շարժումների և ներխուժումներից հետո, սակայն պապականությունը քիչ էր ընդունվում և Արևմտյան եպիսկոպոսներից քչերն էին ընդունում Հռոմի պապին որպես հոգևոր կամ քաղաքական առաջնորդ։ Մինչև 750 թվականը Հռոմի պապերից շատերը միջամտում էին Բյուզանդիայի գործերին և Արևելյան եկեղեցու քննարկումներին։ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_I_(%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BA)" title="Գրիգոր I (Հռոմի պապ)">Գրիգոր Մեծի</a> (Հռոմի պապ 590–604) պահպանված արխիվներից գտնվել են ավելի քան 850 նամակներ, որոնց մեծ մասը վերաբերվել են Իտալիայի կամ Կոստանդուպոլսի հարաբերություններին։ Արևմտյան Եվրոպայի միայն մի մասն էր գտնվում Հռոմի պապի վերահսկողության ներքո, ինչպիսիք Բրիտանիան էր, ու Գրիգորը ուղարկեց <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6_%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գրիգորիան ուխտագնացություն (դեռ գրված չէ)">Գրիգորիան ուխտագնացությունը</a> 597 թվականին, որպեսզի վերափոխի անգլոսաքսերին Քրիստոնեության<a href="#cite_note-WIckham170-80">[80]</a>։ Իռլանդական ուխտավորները ակտիվ էին Արևմտյան Եվրոպայում 5-րդից 7-րդ դարերում, առաջնային գործելով Անգլիայում և Շոտլանդիայում, այնուհետև մայրցամաքի այլ հատվածներում։ <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%D5%A1Columba&action=edit&redlink=1" class="new" title="ԿոլումբաColumba (դեռ գրված չէ)">ԿոլումբաColumba</a> (վ. 597) և <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կոլումբանոս (դեռ գրված չէ)">Կոլումբանոս</a> (վ. 615) ժամանակ հիմնվեցին մենաստաններ և հեղինակեցին մի շարք հոգևոր աշխատություններ<a href="#cite_note-Colish62-81">[81]</a>։ Վաղ միջնադարում զարգացավ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանականություն">վանականությունը</a> արևմուտքում։ Եվրոպական վանականության ուրվապատկեր գծվեց ավանդույնթների հիման վրա, որոնց զգբնաղբյուրը գալիս էր <a href="/wiki/%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Եգիպտոս">Եգիպտոսի</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Սիրիա">Սիրիայի</a> <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անապատի հայրեր (դեռ գրված չէ)">Անապատի հայրերից</a>։ Եվրոպական վանքերի մեծ մասը ձևավորվում էին ուշադրությունը կենտրոնացնելով հոգևոր կյանքի վրա, որը կոչվում էր <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%A2%D5%AB%D5%BF%D5%AB%D5%A6%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կենոբիտիզմ (դեռ գրված չէ)">Կենոբիտիզմ</a>, որն առաջին անգամ կիրառել էր <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D5%84%D5%A5%D5%AE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պախոմիոս Մեծ (դեռ գրված չէ)">Պախոմիոսը</a> (վ. 348) 4-րդ դարում։ Վանական գաղափարները Եգիպտոսից սփռվեցին Արևմտյան Եվրոպա 5-րդ և 6-րդ դարերում <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%B8%D5%A3%D6%80%D5%A1%D6%86%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հագիոգրաֆիա (դեռ գրված չէ)">հագիոգրաֆիկ գրականության</a> միջոցով, ինչպիսիք էր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%B6_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Անտոն Մեծ">Անտոնի կյանքը</a><a href="#cite_note-Lawrence10-82">[82]</a>։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%AF%D5%BF_%D5%86%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Բենեդիկտ Նուրսիացի">Բենեդիկտ Նուրսիացին</a> (վ. 547) գրեց <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B2%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%AF%D5%BF%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սուրբ Բենեդիկտի կանոն (դեռ գրված չէ)">Բենեդիկտյան կանոնը</a> արևմտյան վանականության համար 6-րդ դարում, մանրամասնելով վանականների աշխարհիկ և հոգևոր կյանքի վերաբերյալ ուղղությունները<a href="#cite_note-Lawrence18-83">[83]</a>։ Վանականները և հոգևորականները խորն ազդեցություն ունեցան Վաղ միջնադարի կրոնական և քաղաքական կյանքի վրա, որոշ դեպքերում որոշելով հողի հավակնությունները հզոր ընտանիքների օգտին, հիմնադրելով գաղափարախոսական կենտրոններ և այլն<a href="#cite_note-Wickham185-84">[84]</a>։ Նրանք հիմնական, որոշ դեպքերում միակ կրթական կամ գիտական հաստատությունն էին տարածաշրջանում։ Դասական ժամանակաշրջանի շատ պահպանված ձեռագրեր պատճենվեցին Վաղ միջնադարյան վանքերում<a href="#cite_note-Hamilton43-85">[85]</a>։ Վանականները նաև հեղինակեցին նոր աշխատություններ, ներառյալ պատմության, աստվածաբանության և այլ բնագավառներում։ Հայտնի հեղինակներից էր <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%A4%D5%A1_%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5%AB" title="Բեդա Պատվելի">Բեդա Պատվելին</a> (վ. 735), ով Հյուսիսային Անգլիայից էր ծնունդով և գրել է 7-րդ դար վերջին և 8-րդ դարի սկզբին<a href="#cite_note-Colish64-86">[86]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Կարոլինգյան_կայսրություն">Կարոլինգյան կայսրություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Կարոլինգյան կայսրություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Կարոլինգյան կայսրություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ֆրանկական թագավորություն">Ֆրանկական թագավորություն</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Frankish_Empire_481_to_814-en.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Frankish_Empire_481_to_814-en.svg/330px-Frankish_Empire_481_to_814-en.svg.png" decoding="async" width="330" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Frankish_Empire_481_to_814-en.svg/495px-Frankish_Empire_481_to_814-en.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Frankish_Empire_481_to_814-en.svg/660px-Frankish_Empire_481_to_814-en.svg.png 2x" data-file-width="1591" data-file-height="1205" /></a><figcaption>Քարտեզ, որտեղ ցուցադրված է ֆրանկների հզորացումը 481-ից 814 թվականներին</figcaption></figure> Ֆրանկական թագավորությունը հյուսիսային Գալիայում 6-րդ և 7-րդ դարերում բաժանվեց թագավորությունների, որոնք կոչվում էին <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ավստրազիա (դեռ գրված չէ)">Ավստրազիա</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%A5%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նեյսրիա (դեռ գրված չէ)">Նեյսրիա</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բուրգունդիայի թագավորություն">Բուրգունդիա</a>, բոլորը ղեկավարում էին Մերովինգները, ովքեր սերում էին Քլոդվիգից։ 7-րդ դարում Ավսրազիան և Նեյսրիան գտնվում էին պատերազմական վիճակում<a href="#cite_note-Bauer246-87">[87]</a>։ Պատերազմներից մեկը սկսեց <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%AB%D5%BA%D5%AB%D5%B6_I&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պիպին I (դեռ գրված չէ)">Պիպինը</a> (վ. 640), ով Ավստրազիայի <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D5%B4" title="Մայորդոմ">Մայորդոմն</a> էր, հետագայում տիրեց Ավստրազիայի գահին։ Հետագայում նրա ընտանիքի անդամները ընդգրկվեցին նրա աշխատակազմում որպես խորհրդականներ և ռեգենտներ։ Նրա սերունդից <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BC%D5%AC%D5%B8%D5%BD_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%AC" title="Կառլոս Մարտել">Կառլոս Մարտելը</a> (վ. 741) հաղթեց Պոտիեի ճակատամարտում 732 թվականին՝ կանգնեցնելով իսլամական բանակներին Պիրենեյներում<a href="#cite_note-Bauer347-88">[88]</a>։ Մեծ Բրիտանիան բաժանվեց փոքր թագավորությունների, որոնցից էին <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%D6%80%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նորտումբրիա (դեռ գրված չէ)">Նորտումբրիան</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Մերսիա">Մերսիան</a>, <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%A5%D5%BD%D5%A5%D6%84%D5%BD" title="Ուեսեքս">Ուեսեքսը</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Արևելյան Անգլիա">Արևելյան Անգլիան</a>, որոնք ստեղծել էին անգլոսաքսերը։ Ավելի փոքր թագավորությունները ներկայիս Ուելսի և Շոտլանդիայի տարածքում վերահսկում էին բնիկ բրիտանները և <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%AB%D5%AF%D5%BF%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պիկտեր (դեռ գրված չէ)">պիկտերը</a><a href="#cite_note-Wickham158-89">[89]</a>։ Իռլանդիան բաժանված էր ավելի փոքր քաղաքական միավորներին, որոնց հաճախ անվանում էին ցեղային թագավորւթյուններ` թագավորի ենթակայության տակ։ Իռլանդիայում հաշվվում էին մոտ 150 թագավոր, տարբեր հզորությամբ<a href="#cite_note-Wickham164-90">[90]</a>։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կարոլինգներ">Կարոլինգները</a>, ովքեր համարվում էին Կառլոս Մարտելի հետևորդները, պաշտոնապես իրենց վերահսկողության տակ առան Ավստրազիան և Նեյսրիան 753 թվականի <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D5%BA%D5%AB%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B3%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF" title="Պիպին Կարճահասակ">Պիպին Կարճահասակի</a> (կառավարել է 752–768) գլխավորած հեղաշրջման արդյունքում <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D5%BA%D5%AB%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B3%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF" title="Պիպին Կարճահասակ">Պիպին Կարճահասակ</a>։ Ըստ այլ պատմագրական վարկածի Պիպինը կարողացել է իշխանության հասնել Հռոմի պապ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6_II_(%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ստեփան II (Հռոմի պապ) (դեռ գրված չէ)">Ստեփան II</a>-ի օգնությամբ։ Պիպինի կառավարումն ուղղորդվեց ուժեղ գաղափարախոսությամբ, որը փնովում էր Մերովինգներ, որպես թույլ և անկարող ղեկավարների և գովերգում էր Կառլոս Մարտելին և պատմում էին նրա ընտանիքի հերոսական ձեռքբերումների մասին։ Պիպինը մահացավ 768 թվականին և թագավորությանը թողեց իր երկու որդիներին, Կառլոսին և <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%BC%D5%AC%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%B6_I&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կառլոման I (դեռ գրված չէ)">Կառլոման I</a>-ին։ Երբ Կառլոմանը մահացավմ Կառլոսը զրկեց նրա ավագ որդուն գահաժառանգությունից և իրեն հռչակեց միավորված Ավստրազիայի և Նեյսրիայի թագավոր։ Կառլոսը պատմության մեջ հայտնի դարձավ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BC%D5%AC%D5%B8%D5%BD_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Կառլոս Մեծ">Կառլոս Մեծ</a> անվամբ, ով սկսեց իր նվաճողական քաղաքականությունը Եվրոպայում 774 թվականին՝ վերահսկողության տակ առնելով ներկայիս Ֆրանսիան, հյուսիսային Իտալիան և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Սաքսոնիա">Սաքսոնիան</a>։ Պատերազմների ընթացքում, որոնք տևեցին մինչև 800 թվականը, նա կիսվեց իր դաշնակիցների հետ պատերազմական ավարով և նվաճված հողերով<a href="#cite_note-Bauer371-91">[91]</a>։ 774 թվականին Կառլոս Մեծը նվաճեց Լոմբարդիան և ազատեց Պապական հողերը և սկիզբ դրեց <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Պապական մարզ">Պապական մարզի</a> ձևավորմանը<a href="#cite_note-Brown20-92">[92]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg/170px-Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg" decoding="async" width="170" height="274" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg/255px-Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg/340px-Aachener_Dom_Pfalzkapelle_vom_M%C3%BCnsterplatz_2014.jpg 2x" data-file-width="3204" data-file-height="5162" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%BC%D5%AC%D5%B8%D5%BD_%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կառլոս Մեծի կապելլա (դեռ գրված չէ)">Կառլոս Մեծի կապելլան</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A1%D5%AD%D5%A5%D5%B6" title="Աախեն">Աախենում</a>, ավարտվել է 805 թվականին<a href="#cite_note-Stalley73-93">[93]</a>:</figcaption></figure> Կառլոս Մեծի թագադրումը որպես կայսր 800 թվականի սուրբ ծննդյան օրը համարվում է միջնադարյան պատմության շրջադարձային կետ` վերադարձնելով Արևմտյան Հռոմեական կայսրությունը, քանի որ նոր կայսրը վերահսկում էր Արևմտյան կայսրերի կողմից վերահսկվող տարածքը<a href="#cite_note-Backman109-94">[94]</a>։ Դրանով նաև փոփոխվեցին Կարոլինգների հարաբերությունները Բյուզանդական կայսրության հետ, քանի որ Կառլոս Մեծի կայսր դառնալու փաստը նրան հավասարեցրեց Բյուզանդիայի կայսրի կարգավիճակին<a href="#cite_note-Backman117-95">[95]</a>։ Կային մի շարք տարբերություններ նորաստեղծ կայսրության և հին Արևմտյան Հռոմեական կայսրության ու հակառակորդ Բյուզանդական կայսրության միջև։ Ֆրանկների հողերը ունեին գյուղական բնութագիր մի շարք փոքր քաղաքներով։ Բնակչության մեծ մասը գյուղացիներ էին, որոնք ապրում էին փոքր ֆերմաներում։ Առևտուրը քիչ էր զարգացած, հիմնական Բրիտանական կղզիների և Սկանդինավիայի հետ էին զբաղվում առևտրով, ի տարբերություն Հռոմեական կայսրության, որն ուներ առևտրային մեծ ցանց Միջերկրական ծովի ավազանում<a href="#cite_note-Backman109-94">[94]</a>։ Կայսրությունը կառավարվում էր պաշտոնական խորհուրդը, որը ճամբորդում էր կայսրի հետ և ուներ 300 կայսերական պաշտոնյա և կայրության կառավարումը բաժանված էր նրանց միջև։ Հոգևորականները և տեղի եպիսկոպոսները ծառայում էին այս պաշտոնյաներին<a href="#cite_note-Davies302-96">[96]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Կարոլինգյան_վերածնունդ">Կարոլինգյան վերածնունդ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. Կարոլինգյան վերածնունդ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Կարոլինգյան վերածնունդ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Կարոլինգյան արվեստ">Կարոլինգյան արվեստ</a></div> Կառլոս Մեծի նստավայր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A1%D5%AD%D5%A5%D5%B6" title="Աախեն">Աախենը</a> եղել է մշակութային վերականգնման կենտրոն, շատ ժամանակ կոչվում է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Կարոլինգյան արվեստ">«Կարոլինգյան վերածնունդ»</a>։ Զարգացում ապրեց արվեստը, ճարտարապետությունը և իրավագիտությունը, ինչպես նաև եկեղեցական և քանդակագործական ուսմունքները։ Անգլիացի վանական <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AC%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ալկուին (դեռ գրված չէ)">Ալկուինը</a> (վ. 804) հրավիրվեց Աախեն, ով իր հետ բերեց Նորտրումբիայի վանքերի կրթական ծրագիրը։ Կառլոսի կանցելարիան կամ գրողների գրասենյակը օգտագործեց նոր <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AB%D6%80" title="Գիր">Գիր</a>, որն այօր հայտնի է որպես <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%AB%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կարոլինգյան գիր (դեռ գրված չէ)">Կարոլինգյան գիր</a>, որն սկսեցին օգտագործել Եվրոպայի շատ հատվածներում։ Կառլոս Մեծը հովանավորեց եկեղեցիական ուսմունքի փոփոխությունները` փոխարինելով եկեղեցական ծառայության հռոմեական ձևը իր սեփականով։ Այս ժամանակների մտավորականների գլխավոր ձեռքբերումներն էին հոգևոր և աշխարհիկ շատ գործերի պատճենումը, ուղղումները և տարածումը։ Հրատարակվեցին նոր հոգևոր աշխատություններ և դասագրքեր<a href="#cite_note-Colish66-97">[97]</a>։ Այս ժամանակաշրջանի լեզվաբանները արդիականացրեցին լատիներենը` փոխելով Դասական լատիներեն ձևը ավելի դյուրին ձևի, որը համապատասխանում էր եկեղեցուն և պետությանը։ Կառլոս Մեծի կառավարման տարիներին լեզուն այնքան հեռացավ Դասական լատիներենից, որ այն հետագայում կոչեցին <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Միջնադարյան լատիներեն (դեռ գրված չէ)">Միջնադարյան լատիներեն</a><a href="#cite_note-Lang-98">[98]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Կարոլինգյան_կայսրության_մասնատում">Կարոլինգյան կայսրության մասնատում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Կարոլինգյան կայսրության մասնատում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Կարոլինգյան կայսրության մասնատում">խմբագրել կոդը</a>]</div> Կառլոս Մեծը որոշել էր շարունակել ֆրանկական ավանդույթը և բաժանել թագավորությունը իր ժառանգների միջև, սակայն անկարող էր դա անել, քանի որ ուներ մեկ որդի, ով <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD_I_%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%BF" class="mw-redirect" title="Լյուդովիկոս I Բարեպաշտ">Լյուդովիկոս I Բարեպաշտն</a> էր (կառավարել է 814–840): Կառլոս Մեծը իր մահից առաջ թագադրեց Լյուդովիկոսին որպես իր ժառանգորդ։ Լյուդովիկոսի իշխանության 26 տարին նշանավորվեց կայսրության բազմակի մասնատմամբ իր որդիների միջև և 829 թվականից հետո տեղի ունեցան քաղաքացիական պատերազմներ իր հոր դաշնակիցների և որդիների միջև կայսրության տարբեր տարածքների համար։ Վերջնականապես Լյուդովիկոսը ճանաչեց իր ավագ որդուն` <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%A9%D5%A1%D6%80_I" title="Լոթար I">Լոթար I</a>-ին որպես կայսր և հանձնեց նրան Իտալիան։ Լյուդովիկոսը կիսեց կայսրության մնացած մասը Լոթարի և <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%BC%D5%AC%D5%B8%D5%BD_%D5%83%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կառլոս Ճաղատ (դեռ գրված չէ)">Կառլոս Ճաղատի</a> միջև, ով նրա կրտսեր որդին էր։ Լոթարին մնաց <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևելյան Ֆրանկիա (դեռ գրված չէ)">Արևելյան Ֆրանկիան</a> Հռենոսի երկու ափերով` թողնելով Կառլոսին <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևմտյան Ֆրանկիա (դեռ գրված չէ)">Արևմտյան Ֆրանկիան</a> Հռենոսից և Ալպերից արևմուտք։ <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD_%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լյուդովիկոս Գերմանացի (դեռ գրված չէ)">Լյուդովիկոս Գերմանացուն</a>, ով Կառլոս Մեծի միջնեկ որդին էր, հանձնվեց Բավարիան իր ավագ եղբոր վերահսկողության ներքո։ Մասնատումը քննարկման առարկա դարձավ։ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D5%BA%D5%AB%D5%B6_II_(%D4%B1%D6%84%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)" title="Պիպին II (Աքվիտանիայի թագավոր)">Պիպին II Աքվիտանցին</a>, ով Կառլոս Մեծի թոռն էր, ապստամբեց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%84%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1_(%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" title="Աքվիտանիա (երկրամաս)">Աքվիտանիայի</a> համար, իսկ Լյուդովիկոս Գերմանացին փորձեց իրեն կցել Արևելյան Ֆրանկիան։ Լյուդովիկոս Բարեպաշտը մահացավ 840 թվականին, երբ կայսրությունը քաոսի մեջ էր<a href="#cite_note-Bauer427-99">[99]</a>։ Նրա մահվանը հաջորդեց եռամյա քաղաքացիական պատերազմ։ Ըստ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80_(843)" class="mw-redirect" title="Վերդենի պայմանագիր (843)">Վերդենի պայմանագրի</a> (843), թագովորությունը Հռենոս և <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%B6" title="Ռոն">Ռոնի</a> միջև Իտալիայի հետ միասին անցան Լոթարին և ճանաչվեց նրա կայսերական տիտղոսը։ Լյուդովիկոս Գերմանացուն անցան Բավարիան և ներկայիս Գերմանիայի արևելյան հատցածը։ Կառլոս Ճաղատին անցան արևմտյան ֆրանկական հողերը, որոնք մեծ մասով համընկնում են ներկայիս Ֆրանսիային<a href="#cite_note-Bauer427-99">[99]</a>։ Կառլոս Մեծի թոռները և նրանց հետևորդները մասնատեցին իրենց թագավորությունները իրենց ժառանգների միջև և ներքին քաոսը վերջնականապես վերացավ<a href="#cite_note-Backman139-100">[100]</a>։ 987 թվականին Կարոլինգյան դինաստիան փոխարինվեց արևմտյան հողերում երբ թագադրվեց <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%B8_%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հյուգո Կապետ (դեռ գրված չէ)">Հյուգո Կապետը</a> (կառավարել է 987–996): Արևելյան մասում դինաստիան մահացավ ավելի շուտ 911 թվականին, երբ մահացավ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD_IV_%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Լյուդովիկոս IV Մանուկ">Լյուդովիկոս IV Մանուկը</a><a href="#cite_note-Collins360-101">[101]</a> և թագավոր հռչակվեց նրանց ոչ ազգական <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A4_I_(%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կոնրադ I (Գերմանիայի թագավոր) (դեռ գրված չէ)">Կոնրադ I</a>-ը (կառավարել է 911–918)<a href="#cite_note-Collins397-102">[102]</a>: Կարոլինգյան կասյրության մասնատումն ուղղեկցվեց ներխուժումներով, արտագաղթով և արտաքին թշնամու ավազակային հարձակումներով։ Ատլանտյան և հյուսիսային ափերը կողոպտում էին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վիկինգներ">վիկինգները</a>, որոնք հարձակվում էին նաև Բրիտանական կղզիների վրա և բնակեցրեցին Իսլանդիան։ 911 թվականին վիկինգների առաջնորդ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%AC%D5%AC%D5%B8" title="Ռոլլո">Ռոլլոն</a> Ֆրանկների թագավոր <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BC%D5%AC_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%BF" title="Շառլ Պարզամիտ">Շառլ Պարզամիտից</a> (կառավարել է 898–922) ստացավ թույլտվություն բնակեցնելու այժմյան <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Նորմանդիա">Նորմանդիան</a><a href="#cite_note-Backman141-103">[103]</a>։ Ֆրանկների թագավորությունը արևելյան հատվածը, հատկապես Գերմանիան և Իտալիան գտնվում էր <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Հունգարներ">հունգարների</a> անընդհանտ հարձակումների թիրախոիմ, մինչև ներխուժողները պարտություն չկրեցին 955 թվականի <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%AD%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Լեխի ճակատամարտ">Լեխի ճակատամարտում</a><a href="#cite_note-Backman144-104">[104]</a>։ Աբբասյանների դինաստիայի վերացումը նշանակեց իսլամական աշխարհի մասնատում ավելի փոքր քաղաքական միավորների, որոնց որոշ մասը սկսեց ներխուժել Իտալիա և Սիցիլիա, ինչպես նաև Պիրենեյներից դեպի Ֆրանկական թագավորության հարավային մաս<a href="#cite_note-Bauer147-105">[105]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նոր_թագավորություններ_և_Բյուզանդիայի_վերածնունդ"><span id=".D5.86.D5.B8.D6.80_.D5.A9.D5.A1.D5.A3.D5.A1.D5.BE.D5.B8.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80_.D6.87_.D4.B2.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.A6.D5.A1.D5.B6.D5.A4.D5.AB.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D5.BE.D5.A5.D6.80.D5.A1.D5.AE.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A4">Նոր թագավորություններ և Բյուզանդիայի վերածնունդ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Նոր թագավորություններ և Բյուզանդիայի վերածնունդ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Նոր թագավորություններ և Բյուզանդիայի վերածնունդ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Europe_in_814,_Charlemagne,_Krum,_Nicephorus_I.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png/290px-Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png" decoding="async" width="290" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png/435px-Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png/580px-Europe_in_814%2C_Charlemagne%2C_Krum%2C_Nicephorus_I.png 2x" data-file-width="1218" data-file-height="888" /></a><figcaption>Եվրոպան 814 թվականին</figcaption></figure> Տեղի թագավորների ձգտումները կռվել ներխուժողների դեմ հանգեցրեց ներ քաղաքական միավորների ձևավորման։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Անգլիա">Անգլիայում</a> թագավոր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D6%86%D6%80%D5%A5%D5%A4_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Ալֆրեդ Մեծ">Ալֆրեդ Մեծը</a> (կառավարել է 871–899) 9-րդ դարի վերջին վիկինգների հետ եկավ համաձայնության, որի արդյունքում հիմնվեցին <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%A5%D5%B6%D5%AC%D5%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դենլո (դեռ գրված չէ)">դանիական բնակավայրեր</a> Նորտրումբիայում, Մերսիայում և Արևելյան Անգլիայի որոշ հատվածներում<a href="#cite_note-Collins378-106">[106]</a>։ 10-րդ դարի կեսերին Ալֆրեդի հետևորդները նվաճեցին Նորտրումբիան և հետ բերեցին անգլիական վերահսկողությունը Մեծ Բրիտանիայի հարավային մասի գրեթե ամբողջ տարածքով<a href="#cite_note-Collins387-107">[107]</a>։ Հյուսիսային Բրիտանիայում <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BF_%D5%84%D5%A1%D5%AF%D4%B1%D5%AC%D5%BA%D5%AB%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կեննետ ՄակԱլպին (դեռ գրված չէ)">Կեննետ ՄակԱլպինը</a> միավորեց պիկտերին և <a href="/wiki/%D5%87%D5%B8%D5%BF%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Շոտլանդացիներ">շոտլանդացիներին</a> և ստեղծեց <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AC%D5%A2%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ալբայի թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Ալբայի թագավորությունը</a><a href="#cite_note-Davies309-108">[108]</a>։ 10-րդ դարի սկզբին <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%B8%D5%B0%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սաքսոնական տոհմ (դեռ գրված չէ)">Սաքսոնական տոհմը</a> հիմնադրեց <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գերմանիայի թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Գերմանիայի թագավորությունը</a> և պայքարեց հունգարների դեմ։ Այս պայքարը իր կիզակետին հասավ 962 թվականին, որբ <a href="/wiki/%D5%95%D5%BF%D5%BF%D5%B8%D5%B6_I" title="Օտտոն I">Օտտոն I</a>-ը (կառավարել է 936–973) դարձավ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Սուրբ Հռոմի կայսրերի ցանկ">Սրբազան Հռոմի կայսր</a><a href="#cite_note-Collins394-109">[109]</a>։ 972 թվականին նրա տիտղոսը ճանաչեց Բյուզանդիայի կայսր <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_II_(%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80)" title="Ռոմանոս II (Բյուզանդիայի կայսր)">Ռոմանոս II</a>-ը, ով իր աղջկան <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%A5%D5%B8%D6%86%D5%A1%D5%B6%D5%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆեոֆանո (դեռ գրված չէ)">Ֆեոֆանոյին</a> ամուսնացրեց Օտտոնի որդի <a href="/wiki/%D5%95%D5%BF%D5%BF%D5%B8%D5%B6_II" title="Օտտոն II">Օտտոն II</a>-ի (կառավարել է 967–983) հետ<a href="#cite_note-Davies317-110">[110]</a>:10-րդ դարի վերջին Իտալիան գտնվում էր Օտտոնների ազդեցության ներքո։ Արևմտյան Ֆրանակական թագավորությունը ավելի շատ մասնատվեց և թագավորի իշխանությունը կրում էր ձևական բնույթ, ամբողջ իշխանությունը գտնվում էր տեղային լորդերի ձեռքում<a href="#cite_note-Wickham439-111">[111]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D6%84%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սկանդինավիայի քրիստոնեականացում (դեռ գրված չէ)">Սկանդինավիայի քրիստոնեականացումը</a> 9-րդ և 10-րդ դարերում օգնեց այնպիսի թագավորությունների զարգացման, ինչպիսիք էին <a href="/w/index.php?title=%D5%87%D5%BE%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_(800%E2%80%931521)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Շվեդիայի պատմություն (800–1521) (դեռ գրված չէ)">Շվեդիան</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դանիայի պատմություն">Դանիան</a> և <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%A3%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նորվեգիայի պատմություն">Նորվեգիան</a>։ Որոշ թագավորներ դարձան քրիստոնյա, չնայած 1000 թվականի դրությամբ ոչ բոլորը։ Սկանդինավները արշավեցին և գաղութականացրեցին Եվրոպայի որոշ հատվածներ։ Բացի բնակավայրերից Իռլանդիայում, Անգլիայում և Նորմանդիայում, նրանք բնակավայրեր հիմնացին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կիևյան Ռուսիա">Ռուսաստանում</a> և <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Իսլանդիա">Իսլանդիայում</a>։ Շվեդ առևտրականները և կողոպտիչները գերտերով անցան ռուսական տափաստանները, անգամ փորձեցին նվաճել Կոստանդնուպոլիսը 860 և 907 թվականներին<a href="#cite_note-Collins385-112">[112]</a>։ Քրիստոնեական Իսպանիան արաբական արշավանքներից հետո շարունակեց գոյատևել Պիրենեյան թերակղզու հյուսիսային փոքր հատվածում և 9-րդ և 10-րդ դարերում դանդաղորեն ընդարձակվեց դեպի հարավ` հիմնադրելով <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աստուրիայի թագավորություն">Աստուրիայի</a> և <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լեոնի թագավորություն">Լեոնի</a> թագավորությունները<a href="#cite_note-Wickham500-113">[113]</a>։ <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg/150px-Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg" decoding="async" width="150" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg/225px-Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg/300px-Christ_Magdeburg_Cathedral_Met_41.100.157.jpg 2x" data-file-width="2438" data-file-height="2812" /></a><figcaption>10-րդ դարի Օտտոնյան փղոսկրե փորագրություն Քրիստոսի պատկերով։</figcaption></figure> Արևելյան Եվրոպայում Բյուզանդիան վերադարձրեց իր վաղեմի հզորությունը <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%B2_%D4%B1_%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Բարսեղ Ա Մակեդոնացի">Բարսեղ Ա</a> կայսրի (կառավարել է 867–886) և նրա հետևորդներ <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%B8%D5%B6_VI_%D4%BB%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%A5%D6%80" title="Լևոն VI Իմաստասեր">Լևոն VI</a>-ի and <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%B6_%D4%BE%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6" title="Կոստանդին Ծիրանածին">Կոստանդին Ծիրանածինի</a> օրոք, որոնք <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_(%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական (Մակեդոնական) հարստություն">Մակեդոնական (Հայկական) հարստությունից</a> էին։ Կայսրերի ուժերով միավորվեցին բոլոր պրովինցիաները կայսրի ենթակայության ներքո։ Զինված ուժերը վերակազմավորվեցին, որը թույլ տվեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%89%D5%B4%D5%B7%D5%AF%D5%AB%D5%AF" title="Հովհաննես Չմշկիկ">Հովհաննես Չմշկիկ</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%B2_%D4%B2_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6" title="Բարսեղ Բ Բուլղարասպան">Բարսեղ Բ Բուլղարասպան</a> կայսրերին ընդարձակել կայսրության սահմանները բոլոր ուղղություններով։ Կայսրեական արքունիքը դասական ուսմունքի կենտրոնն էր, գործընթացը կոչվում էր <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մակեդոնական վերածնունդ (դեռ գրված չէ)">Մակեդոնական վերածնունդ</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B3%D5%A5%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%A5%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հովհաննես Գեոմետրես (դեռ գրված չէ)">Հովհաննես Գեոմետրեսի</a> նման գրողները հեղինակեցին նոր օրհներգեր, պոեմներ և այլ աշխատություններ<a href="#cite_note-Davies318-114">[114]</a>։ Երևելյան և Արևմտյան եկեղեցիների միասնական ջանքերով քրիստոնեացվեցին <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մորավներ">մորավները</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բուլղարներ">բուլղարները</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D5%B0%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բոհեմացիներ (դեռ գրված չէ)">բոհեմացիները</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A5%D6%80" title="Լեհեր">լեհերը</a>, հունգարները և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կիևյան Ռուսիա">Կիևյան Ռուսիայի</a> սլավոն բնակչությունը։ Կրոնափոխման արդյունքում այս ժողովուրները հիմնադրեցին նոր քաղաքական պետություններ, այդ թվում <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%84%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մեծ Մորավական տերություն">Մորավիան</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բուլղարական առաջին կայսրություն">Բուլղարիան</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%B0%D5%A5%D5%B4%D5%AB%D5%A1" title="Բոհեմիա">Բոհեմիան</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A8_%D5%BE%D5%A1%D5%B2_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լեհաստանը վաղ միջնադարում (դեռ գրված չէ)">Լեհաստանը</a>, Հունգարիան և Կիևյան Ռուսիան<a href="#cite_note-Davies321-115">[115]</a>։ Բուլղարիան հիմնադրվեց 680 թվականին և նրա տարածքը ձգվում էր Բուդապեշտից Սև ծով և ներկայիս Ուկրաինայի Դնեպր գետից Ադրիատիկ ծով<a href="#cite_note-Crampton12-116">[116]</a>։ 1018 թվականին Բուլղարիան անձնատուր եղավ Բյուզանդական կայսրությանը<a href="#cite_note-Curta246-117">[117]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Արվեստ_և_ճարտարապետություն">Արվեստ և ճարտարապետություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Արվեստ և ճարտարապետություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Արվեստ և ճարտարապետություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:KellsFol032vChristEnthroned.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/KellsFol032vChristEnthroned.jpg/170px-KellsFol032vChristEnthroned.jpg" decoding="async" width="170" height="222" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/KellsFol032vChristEnthroned.jpg/255px-KellsFol032vChristEnthroned.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/KellsFol032vChristEnthroned.jpg/340px-KellsFol032vChristEnthroned.jpg 2x" data-file-width="1484" data-file-height="1934" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%AB_%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կելլի գիրք (դեռ գրված չէ)">Կելլի գրքի</a> էջ, ձեռագիր, որը ստեղծվել է Բրիտանական կղզիներում 8-րդ դարի վերջում և 9-րդ դարի սկզբին<a href="#cite_note-Nees145-118">[118]</a>:</figcaption></figure> Մի քանի ընդարձակ քարե շինություններ են կառուցվել Կոնստանդինյան <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF" title="Բազիլիկ">Բազիլիկ</a> ոճով 4-ից 8-րդ դարի, իսկ մեծ քանակությամբ փոքր շինություններ կառուցվել են 6-ից 7-րդ դարերում։ 8-րդ դարի սկզբին Կարոլինգյան կայսրությունը վերադարձրեց բազիլիկ ոճը ճարտարապետության մեջ<a href="#cite_note-Stalley29-119">[119]</a>։ Բազիլիկ ոճը կրառվեց տրանսպորտում<a href="#cite_note-Stalley43-120">[120]</a> և խաչանման շինություններում<a href="#cite_note-Cosman247-121">[121]</a>։ Նորորարություններ տեղի ունեցան կրոնական ճարտարապետության մեջ, ներառյալ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Խաչակենտրոն">Խաչակենտրոնը</a> և եկեղեցիների հուշարձանային մուտքերը, որոնք հիմնականում գտնվում էին շինությունների արևմտյան հատվածում<a href="#cite_note-Stalley49-122">[122]</a>։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Կարոլինգյան արվեստ">Կարոլինգյան արվեստը</a> գործում էր արքունիքի փոքրաթիվ անձանց և նրանց կողմից հովանավորվող եկեղեցիների ու վանքերի համար։ Այս ժամանակ գերակշռում էրին անտիկ, Հռեմական և Բյուզանդական արվեստի վերականգնման ջանքերը, սակայն նաև գտնվում էր Բրիտանական կղզիների արվեստի ազդեցության ներքո։ Կղզիների արվեստը ձևավորվել էր <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կելտական արվես (դեռ գրված չէ)">Իռլանդա-կելտական</a> և <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անգլոսաքսոնական արվես (դեռ գրված չէ)">Անգլոսաքսոնական</a> ոճերի և Միջերկարածովյան ոճերի միախառնման միջոցով։ Վաղ միջնադարից պահպանված կրոնական աշխատությունների մեծ մասը օծված ձեռագրեր էին և փորագրված փղոսկրեր էին, որոնք սկզբնական շրջանում եղել են մետաղների վրա<a href="#cite_note-Kitzinger36-123">[123]</a><a href="#cite_note-Henderson18-124">[124]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ռազմական_և_տեխնոլոգիական_ձեռքբերումներ"><span id=".D5.8C.D5.A1.D5.A6.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D6.87_.D5.BF.D5.A5.D5.AD.D5.B6.D5.B8.D5.AC.D5.B8.D5.A3.D5.AB.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B1.D5.A5.D5.BC.D6.84.D5.A2.D5.A5.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80">Ռազմական և տեխնոլոգիական ձեռքբերումներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Ռազմական և տեխնոլոգիական ձեռքբերումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Ռազմական և տեխնոլոգիական ձեռքբերումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Հռոմեական կայսրության վերջին շրջանում ռազմական գործում փորձեր եղան ստեղծել արդյունավետ հեծելազորային ուժեր և շարունակվեց բարձր մասնագիտացված զինատեսակների զարգացումը։ Ծանր զինված <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%86%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Կատաֆրակտոս">կատաֆրակտոս</a> տեսակի զինվորների ստեղծումը ինչպես հեծելազորն էր հռոմեական զինված ուժերի հիմնական խնդիրներից էին։ Տարբեր ներխուժած ցեղեր ունեին տարբեր զորատեսակներ, անգլոսաքսոնների զորքը հիմնականում հետևակներից էր կազմված, իսկ վանդալները և վեստգոթերը հիմնական շեշտը դրել էին հեծելազորի վրա<a href="#cite_note-NicolleWestern28-125">[125]</a>։ Ներխուժումների վաղ շրջանում թամբը չէր օգտագործվում զինված ուժերում, ինչը էականորեն գցում էր հեծելազորի արդյունավետությունը<a href="#cite_note-NicolleWestern30-126">[126]</a>։ Ներխուժումների շրջանի մեծագույն ռազմական նորմամուծությունը հոնական <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%B1%D5%A3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%A5%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Առաձգական նետ (դեռ գրված չէ)">առաձգական նետն</a> էր, որը փոխարինեց ավելի թույլ սկիֆական նետին<a href="#cite_note-NicolleWestern31-127">[127]</a>։ Մեկ այլ ձեռք բերում էր երկար թրի օգտագործումը<a href="#cite_note-NicolleWestern34-128">[128]</a> և զրահաբաճկոնի փոխարինումը<a href="#cite_note-NicolleWestern39-129">[129]</a>։ Հետևակի և թեթև հեծելազորի կարևորությունը սկսեց անկում ապրել վաղ Կարոլինգյան ժամանակաշրջանում` իր տեղը զիջելով ծանր հեծելազորին։ Ազատ բնակչության պարտադիր զինվորագրումը վերացավ Կարոլինգյան ժամանակաշրջանում<a href="#cite_note-NicolleWestern58-130">[130]</a>։ Չնայած Կարոլինգյան բանակի մեծ մասը հեծյալներ էին, վաղ ժամանակաշրջանում զորքի մեծ մասը համարվում էր հեծյալ հետևակ քան իրական հեծելազոր<a href="#cite_note-NicolleWestern76-131">[131]</a>։ Անգլոսաքսոնական Անգլիան ուներ մեկ մեծ տարբերություն, նրանց բանակները հիմնված էին տարածքային զորակոչերի վրա, որոնք կոչվում էին <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D5%AB%D6%80%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆիրդ (դեռ գրված չէ)">ֆիրդ</a>, դրանք ղեկավարում էին տարածքային կառավարիչները<a href="#cite_note-NicolleWestern67-132">[132]</a>։ Ռազմական տեխնոլոգիաներում գլխավոր փոփոխությունը <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A5%D5%B2%D5%B6%D5%A1%D5%A6%D5%A5%D5%B6" title="Աղեղնազեն">Աղեղնազենի</a> վերադարձն էր, որը դեռևս հայտնի էր Հռոմեական ժամանակներից և վերադարձվեց որպես զինատեսակ Վաղ միջնադարի վերջին շրջանում<a href="#cite_note-NicolleWestern80-133">[133]</a>։ Մեկ այլ մեծ փոփոխություն էր թամբի կիրառումը, որը մեծացրեց հեծելազորի արդյունավետությունը։ Մեկ այլ տեխնիկական ձեռքբերում, որը կատարվե էր ոչ ռազմական տեսանկյունից, դա <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D5%B5%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պայտ (դեռ գրված չէ)">պայտի</a> կիրառումն էր, որը թույլ տվեց ձիերին անցնել քարքարոտ տեղանքներով<a href="#cite_note-NicolleWestern88-134">[134]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Բարձր_միջնադար">Բարձր միջնադար</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Բարձր միջնադար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Բարձր միջնադար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հասարակություն_և_տնտեսական_կյանք">Հասարակություն և տնտեսական կյանք</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. Հասարակություն և տնտեսական կյանք" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Հասարակություն և տնտեսական կյանք">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Cleric-Knight-Workman.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Cleric-Knight-Workman.jpg/220px-Cleric-Knight-Workman.jpg" decoding="async" width="220" height="217" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Cleric-Knight-Workman.jpg/330px-Cleric-Knight-Workman.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Cleric-Knight-Workman.jpg/440px-Cleric-Knight-Workman.jpg 2x" data-file-width="1278" data-file-height="1262" /></a><figcaption>Միջնադարյան ֆրանսիական երեք դարերը բնութագրող խճանկար:</figcaption></figure> Բարձր միջնադարում բնակչության հսկայական աճ գրանցվեց։ Եվրոպայի բնակչությունը 1000-ից 1347 թվականներին 35 միլիոնից դարձավ 80 միլիոն։ Չնայած հստակ պատճառներն անհայտ են, ենթադրվում է, որ գլխավոր պատճառներից կարող են լինել գյուղատնտեսական տեխնոլոգիաների զարգացումը, ստրկատիրության անկումը, <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D6%84_%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Միջնադարյան տաք կլիմա (դեռ գրված չէ)">ավելի բարենպաստ կլիմայի</a> առաջացում և մի շարք նորամուծություններ<a href="#cite_note-Jordan5-135">[135]</a><a href="#cite_note-Backman156-136">[136]</a>։ Եվրոպայի բնակչության 90 տոկոսը մնում էր գյուղացիական։ Շատերը այլևս չէին ապրում առանձին ֆերմաներում, սակայն գերադասում էին փոքր համայնքները, որոնց հաճախ անվանում էին <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մանոր (դեռ գրված չէ)">մանորներ</a> կամ գյուղեր<a href="#cite_note-Backman156-136">[136]</a>։ Այս գյուղացիները հաճախ աշխատում էին հարուստ կալվածատերերի հողերում կամ այլ ծառայություններ էին մատուցում, այս համակարգը կոչվում էր <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կալվածատիրություն">կալվածատիրություն</a>։ Քիչ թվով ազատ գյուղացիներ մնացին այս ժամանակաշրջանում<a href="#cite_note-Backman164-137">[137]</a>, որոնց մեծ մասն ապրում էր Հարավային Եվրոպայում։ Հողերն անտառներից մաքրելու արդյունքում առաջացավ նոր աշխատուժի պահանջարկ, ինչը խթանեց նաև բնակչության աճին<a href="#cite_note-Epstein52-138">[138]</a>։ Հասարակության մյուս հատվածների մեջ էին մտնում ազնավականությունը, հոգևորականությունը և քաղաքում ապրողները։ Ազնվականությունը ուներ ազնվական տիտղոսներ կամ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Ասպետ">ասպետի</a> կոչումներ, նրանք օգտագործում էին գյուղացիներին, որոնք չունեին սեփական հողեր, և նրանց էին պատկանում հողից եկած եկամուտները, այս համակարգը կոչվում էր <a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%B4" class="mw-redirect" title="Ֆեոդալիզմ">ֆեոդալիզմ</a>։ 11-րդ և 12-րդ դարերում այս հողերը կամ <a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D5%B8%D5%A4" title="Ֆեոդ">ֆեոդները</a> դարձան ժառանգաբար փոխանցվող և բոլոր հողերը, որոնք պատկանում էին նրանց վաղ միջնադարից անցնում էին միայն իրենց ժառանգներին։ Հիմնականում հողերը և ֆեոդներն անցնում էին ավագ որդիներին<a href="#cite_note-Barber37-139">[139]</a>։ Ազնվականները իրենց հողերում կառուցում էին սեփական զինված ուժերը և վերահսկողական <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81" title="Ամրոց">ամրոցները</a> և ներմուծում էին տարբեր տեսակի հարկեր և տուրքեր։ Սկզբնական շրջանում ամրոցները փայտից էին, այնուհետև 9-րդ և 10-րդ դարերից սկսեցին կառուցվել քարից, որպեսզի պաշտպանությունը սեփական գյուղացիներից և ներխուժողներից լինեն ավելի ամուր։ Ամրոցների նկատմամբ վերահսկողությունը թույլ էր տալիս ընդդիմանալ թագավորներին կամ այլ ազնավականներին<a href="#cite_note-Davies311-140">[140]</a>։ Անզվականները լինում էին տարվեր աստիճանի։ Թագավորները և բարձր դասի ազնվականները վերահսկում էին մեծ թվով հողեր և ունեին մեծ թվով հետևորդներ քան մյուս ազնվականները։ Ասպետներն ազնվականների ամենացածր մակարդակն էին, նրանք չունեին սեփական հողերը և ծառայում էին այլ ազնվականների<a href="#cite_note-Daily3-141">[141]</a>։ Հոգևորականները բաժանվում էին երկու տեսակի` կանոնավոր հոգևորականներ, որոնք ապրում էին հոգևոր կանոններով և ոչ կանոնավոր հոգևորականներ որոնք ապրում էին հիմնականում աշխարհիկ կյանով<a href="#cite_note-Hamilton33-142">[142]</a>։ Վանականները կազմում էին բնակչության փոքր մասը` հիմնականում մեկ տոկոսից փոքր<a href="#cite_note-Daily143-143">[143]</a>։ Կանոնավոր հոգևորականների մեծ մասը տարանջատվում էին ազնվականությունից։ Տեղի շարքային հոգևորականները հաճախ տարանջատվում էր գյուղացիական դասից<a href="#cite_note-Barber33-144">[144]</a>։ Քաղաքում բնակվողները համարվում էին ոչ սովորական դաս, քանի որ նրանք չէին մտնում հասարակության ավանդական երեք դասերի մեջ։ 12-րդ և 13-րդ դարերում քաղաքում բնակվողների կարգավիճակը ընդլայնվեց, քանի որ սկսեցին մեծանալ քաղաքները և նոր բնակավայրեր հիմնվեցին<a href="#cite_note-Barber48-145">[145]</a>։ Այնուամենայնից Միջնադարում քաղաքների բնակչությունը չի գերազանցել ընդհանուր բնակչության տասը տոկոսը<a href="#cite_note-Daily171-146">[146]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Petrus_alphonsi_dialogues.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Petrus_alphonsi_dialogues.jpg/170px-Petrus_alphonsi_dialogues.jpg" decoding="async" width="170" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Petrus_alphonsi_dialogues.jpg/255px-Petrus_alphonsi_dialogues.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Petrus_alphonsi_dialogues.jpg/340px-Petrus_alphonsi_dialogues.jpg 2x" data-file-width="1510" data-file-height="1910" /></a><figcaption>13-րդ դարի խճանկար, որտեղ պատկերված է մի հրեայի (նկարում <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հրեական գլխարկ (դեռ գրված չէ)">հրեական գլխարկով</a>) և քրիստոնյա <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%AC%D6%86%D5%B8%D5%B6%D5%BD%D5%B8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պետրոս Ալֆոնսո (դեռ գրված չէ)">Պետրոս Ալֆոնսոյի</a> բանավեճը:</figcaption></figure> Հրեաները նույնպես սփռվեցին ամբողջ Եվրոպայում այս ժամանակաշրջանում։ 11-րդ և 12-րդ դարերում հրեական համայնքներ հիմնվեցին Գերմանիայում և Անգլիայում, սակայն Իսպանիայի հրեաները, որոնք բնակություն էին հաստատել արաբների օրոք, քրիստոնյաների ժամանակ ճնշումների ներքո որոշեցին նրանց կրոնաձոխել<a href="#cite_note-Jews191-70">[70]</a>։ Շատ հրեաները զնակվում էին քաղաքներում, քանի որ իրավունք չունեին ունենալ սեփական հող և լինել գյուղացի<a href="#cite_note-Epstein54-147">[147]</a>։ Բացի հրեաներից Եվրոպայում բնակվող ոչ քրիստոնյաներից էին սլավոնները Արևելյան Եվրոպայում և մուսուլմանները Հարավային Եվրոպայում<a href="#cite_note-Daily13-148">[148]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D6%84_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կանայք միջնադարում (դեռ գրված չէ)">Կանայք միջնադարում</a> պաշտոնապես պարտավոր էին ենթարկվել որոշ տղամարդկանց, այդ թվում հորը, ամուսնուն կամ ազգականին։ Այրիներին որոշ դեպքերում թույլատրվում էր տնօրինել իր կյանքը, սահմանափակ իրավունքներով։ Կանայք հիմնականում աշխատում էին տնային տնտեսություններում։ Գյուղացի կանայք հիմնականում խնամում էին տունը, երեխաներին, այգեգործություն և անասնապահություն։ Բերքահավաքի ժամանակ նրանք նաև մասնակցում էին դաշտային աշխատանքներին<a href="#cite_note-Daily14-149">[149]</a>։ Քաղաքի կանայք բացի տնային տնտեսությունից նաև կարող էին զբաղվել առևտրով<a href="#cite_note-Daily177-150">[150]</a>։ Ազնվական կանայք հիմնականում զբաղվում էին տնային տնտսության կառավարմամբ և կարող էին խառնվել ընտանեկան գործերին, սակայն պետական և ռազմական գործերին արգելված էր միջամտել։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Պետական_իշխանության_վերելք">Պետական իշխանության վերելք</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. Պետական իշխանության վերելք" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Պետական իշխանության վերելք">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Europe_mediterranean_1190.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Europe_mediterranean_1190.jpg/290px-Europe_mediterranean_1190.jpg" decoding="async" width="290" height="229" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Europe_mediterranean_1190.jpg/435px-Europe_mediterranean_1190.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Europe_mediterranean_1190.jpg/580px-Europe_mediterranean_1190.jpg 2x" data-file-width="2293" data-file-height="1810" /></a><figcaption>Եվրոպան և Միջերկրական ծովը 1190 թվականին</figcaption></figure> Բարձ միջնադարը համարվում է ժամանակակից արևմտյան պետականության ձևավորման սկիզբը։ Ֆրանսիայի, Անգլիայի և Իսպանիայի թագավորները կոնսոլիդացրեցին իրենց իշխանությունը և ստեղծեցին կառավարման համակարգեր<a href="#cite_note-Backman283-151">[151]</a>։ Նոր թագավորությունները, ինչպիսիք են <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հունգարիայի թագավորություն">Հունգարիան</a> և <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_(1025%E2%80%931385)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լեհաստանի թագավորություն (1025–1385) (դեռ գրված չէ)">Լեհաստանը</a>, Քրիստոնեությունը ընդունելուց հետո դարձան Կենտրոնական Եվրոպայի գերտերություններ<a href="#cite_note-Barber365-152">[152]</a>։ Հունգարները բնակություն հաստատեցին Հունգարիայում մոտ 900 թվականից թագավոր <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BA%D5%A1%D5%A4" title="Արպադ">Արպադի</a> գլխավորությույամբ, 9-րդ դարի մի շարք ներխուժումներից հետո<a href="#cite_note-Davies296-153">[153]</a>։ Պապականությունը, որը երկար պայքարել է թագավորների իշխանությունից անկախացման գաղափարախոսության համար, առաջին անգամ արձանագրեցին իրենց հավակնությունը Քրիստոնեական աշխարհի նկատմամբ իշխանություն ունենալու վերաբերյալ և Պապական միապետությունը հասավ իր իշխանության գագաթնակետին 13-րդ դարի սկբին <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%B6%D5%B8%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B8%D5%BD_III" title="Իննոկենտիոս III">Իննոկենտիոս III</a> պապի օրոք<a href="#cite_note-Backman262-154">[154]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հյուսիսային խաչակրաց արշավանքներ (դեռ գրված չէ)">Հյուսիսային խաչակրաց արշավանքները</a> և Քրիստոնեական թագավորությունների հզորացումը ու ռազմական գործողությունները մերձբալթյան նախկին <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հեթանոսություն">հեթանոսական</a> տարածքներում բերեց տեղաբնիկ ժողովուրդների բռնի վերափոխմանը Եվրոպական մշակույթին<a href="#cite_note-Barber371-155">[155]</a>։ Բարձր միջնադարում Գերմանիայւոմ կառավարում էր <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D5%BF%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B0%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օտտոնյան արքայատոհմ (դեռ գրված չէ)">Օտտոնյան արքայատոհմը</a>, որոնք պայքարում էին տեղի հզոր դքսությունների դեմ, որոնք ձևավորվել էին Մեծ գաղթի ժամանակաշրջանում։ 1024 թվականին նրանց փոխարինեց <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B0%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սալիան արքայատոհմ (դեռ գրված չէ)">Սալիան արքայատոհմը</a>, որը բախվեց պապականության հետ Կայսեր <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D5%B6%D6%80%D5%AB%D5%AD_IV_(%D5%8D%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հենրիխ IV (Սրբազան Հռոմի կայսր) (դեռ գրված չէ)">Հենրիխ IV</a>-ի գլխավորությամբ<a href="#cite_note-Backman181-156">[156]</a>։ Նրա հետևորդները շարունակեցին գերմանացի մյուս ազնվականների հետ պայքարել պապականության դեմ։ Ժամանակաշրջանը անսպասելիորեն ավարտվեց <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D5%B6%D6%80%D5%AB%D5%AD_V_(%D5%8D%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հենրիխ V (Սրբազան Հռոմի կայսր) (դեռ գրված չէ)">Հենրիխ V</a>-ի մահով, ով մահացավ առանց ժառանգորդ, որից հետո գահին բազմեց <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%AB%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%AD_I_%D5%87%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Ֆրիդրիխ I Շիկամորուս">Ֆրիդրիխ I Շիկամորուսը</a><a href="#cite_note-Jordan143-157">[157]</a>։ Չնայած նա կառավարեց ավելի արդյունավեց, հիմնական խնդիրները մնացին և նրա հաջորդները շարունակեցին պայքարը մինչև 13-րդ դարը<a href="#cite_note-Jordan250-158">[158]</a>։ Շիկամորուսի թոռ <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%AB%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%AD_II_%D5%80%D5%B8%D5%B0%D5%A5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B8%D6%82%D6%86%D5%A5%D5%B6" title="Ֆրիդրիխ II Հոհենշտաուֆեն">Ֆրիդրիխ II</a>-ը, ով նաև Սիցիլիայի գահի ժառանգորդն էր, շարունակեց պապականության դեմ պայքարը։ Նրա արքունիքը հայտնի էր իր գիտնականներով, որոնց անվանում էին հերետիկոսներ<a href="#cite_note-Denley235-159">[159]</a>։ Նրա հետնորդները բախվեցին շատ դժվարությունների հետ, ներառյալ 13-րդ դարի կեսերին <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մոնղոլներ">մոնղոլների</a> ներխուժմամբ։ Մոնղոլները սկզբում ներխուժեցին Կիևյան Ռուսիա, դրանից հետո` Արևելյան Եվրոպա 1241, 1259 և 1287 թվականներին<a href="#cite_note-Davies364-160">[160]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg/220px-Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg" decoding="async" width="220" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg/330px-Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg/440px-Bayeux_Tapestry_scene44_William_Odo_Robert.jpg 2x" data-file-width="2346" data-file-height="2596" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%BA%D5%A5%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բայեի կարպետ (դեռ գրված չէ)">Բայեի կարպետ</a>, որտեղ պատկերված է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AC%D5%B0%D5%A5%D5%AC%D5%B4_I_%D5%86%D5%BE%D5%A1%D5%B3%D5%B8%D5%B2" title="Վիլհելմ I Նվաճող">Վիլհելմ I Նվաճողը</a> (կենտրոնում), նրա եղբայրներ Մոտայնի կոմս Ռոբերտը (աջից) և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B5%D5%A5" class="mw-redirect" title="Բայե">Բայեի</a> արքեպիսկոպոս Օդոն (ձախից)</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կապետինգներ">Կապետինգների</a> օրորք Ֆրանսիայի միապետությունը դանդաղորեն սկսեց ընդարձակել իր իշխանությունը ազնվականության նկատմամբ` սկսելով <a href="/wiki/%D4%BB%D5%AC_%D5%A4%D5%A8_%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD_(%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD)" title="Իլ դը Ֆրանս (երկրամաս)">Իլ դը Ֆրանսից</a> նրանք իրենց վերահսկողության տակ առան երկրի մեծ մասը 11-րդ և 12-րդ դարերում<a href="#cite_note-Backman187-161">[161]</a>։ Նրանք բախվեց հզորացող <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A4%D6%84%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նորմանդիայի դքսություն (դեռ գրված չէ)">Նորմանդիայի դքսությանը</a>, որը 1066 թվականին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AC%D5%B0%D5%A5%D5%AC%D5%B4_I_%D5%86%D5%BE%D5%A1%D5%B3%D5%B8%D5%B2" title="Վիլհելմ I Նվաճող">Վիլհելմ I Նվաճողի</a> գլխավորությամբ նվաճեց Անգլիան և ստեղծեց միջնեղուցային կայսրություն, որը տարբեր ձևերով գոյատևեց Միջնադարի մնացած ժամանակաշրջանում<a href="#cite_note-Jordan59-162">[162]</a><a href="#cite_note-Backman189-163">[163]</a>։ Նորմանները նույնպես բնակություն հաստատեցին Սիցիլիայում և հարավային Իտալիայում, երբ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF_%D4%B3%D5%BE%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D6%80" title="Ռոբերտ Գվիսկար">Ռոբերտ Գվիսկարը</a> իջևանեց այնտեղ 1059 թվականին և հիմնադրեց դքսություն, որը ավելի ուշ դարձավ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%81%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սիցիլիայի թագավորություն">Սիցիլիայի թագավորություն</a><a href="#cite_note-Davies294-164">[164]</a>։ Անգեվինյան արքայատոհմի ժամանակ Անգլիայի թագավորներ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%B6%D6%80%D5%AB_II_%D5%8A%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%BF" title="Հենրի II Պլանտագենետ">Հենրի II</a>-ը և նրա որդի <a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%A4_I_%D4%B1%D5%BC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D6%80%D5%BF" title="Ռիչարդ I Առյուծասիրտ">Ռիչարդ I</a>-ը կառավարեցին Անգլիայում և Ֆրանսիայի մեծ տարածքներում<a href="#cite_note-Backman263-165">[165]</a>, որի ժամանակ Հենրի II-ը ամուսնացավ <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%AC%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%A1_%D4%B1%D5%AF%D5%BE%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էլեանորա Ակվիտանցի (դեռ գրված չէ)">Էլեանորա Ակվիտանցու</a> հետ, ով հյուսիսային Ֆրանսիայի մեծ մասի ժառանգորդն էր<a href="#cite_note-Eleanor-166">[166]</a> Ռիչարդի կրտսեր եղբայր <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_(%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հովհաննես (Անգլիայի թագավոր) (դեռ գրված չէ)">Հովհաննեսը</a> կորցրեց Նորմանդիայի մեծ մասը և հյուսիսային Ֆրանսիայի մեծ մասը 1204 թվականին Ֆրանսիայի թագավոր <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA_II_%D5%95%D5%A3%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Ֆիլիպ II Օգոստոս">Ֆիլիպ II Օգոստոսին</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Խաչակրաց_արշավանքներ">Խաչակրաց արշավանքներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Խաչակրաց արշավանքներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Խաչակրաց արշավանքներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խաչակրաց արշավանքներ">Խաչակրաց արշավանքներ</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Crac_des_chevaliers_syria.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Crac_des_chevaliers_syria.jpeg/220px-Crac_des_chevaliers_syria.jpeg" decoding="async" width="220" height="86" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Crac_des_chevaliers_syria.jpeg/330px-Crac_des_chevaliers_syria.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Crac_des_chevaliers_syria.jpeg/440px-Crac_des_chevaliers_syria.jpeg 2x" data-file-width="4015" data-file-height="1566" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BD%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82_%D5%A1%D5%B4%D6%80%D5%B8%D6%81_(%D5%80%D5%B8%D5%B4%D5%BD)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ասպետներու ամրոց (Հոմս) (դեռ գրված չէ)">Ասպետներու ամրոց (Հոմս)</a> կառուցվել է Խաչակրաց արշավանքների ժամանակ <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AD%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հիվանդախնամների միաբանություն">Հիվանդախնամների միաբանության</a> համար<a href="#cite_note-Fortress268-167">[167]</a>:</figcaption></figure> 11-րդ դարի վերջին <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սելջուկներ">Սելջուկները</a> իրենց հսկողության տակ առան Միջին Արևելքի մեծ մասը` նվաճելով Պարսկաստանը 1040-ականներին, Հայաստանը 1060-ականներին և Երուսաղեմը 1070 թվականին։ 1071 թվականին թյուրքական բանակը պարտության մատնեց բյուզանդացիներին <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A6%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Մանազկերտի ճակատամարտ">Մանազկերտի ճակատամարտում</a> և գերևարեցին Բյուզանդիայի կայսր <a href="/w/index.php?title=%D5%8C%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_IV&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ռոմանոս IV (դեռ գրված չէ)">Ռոմանոս IV</a>-ին։ Դրանից հետո թյուրքերի առաջ ճանապարհ բացվեց դեպի Փոքր Ասիա, ինչը Բյուզանդիայի ժողովուրդների համար արյունալի ավարտ ունեցավ։ Չնայած բյուզանդացիները վերախմբավորվեցին և հետ նվաճեցին որոշ տարածքները, նրանք այլև չվերականգնեցին Փոքր Ասիայի իրենց տարածքները։ Թյուրքերը նաև դժվարություններ ունեցան կորցնելով վերահսկողությունը Երուսաղեմի նկատմամբ եգիպտական <a href="/wiki/%D5%96%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ֆաթիմյան խալիֆայություն">Ֆաթիմյաններին</a>, բացի այդ տեղի ունեցան մի շարք քաղաքացիական պատերազմներ<a href="#cite_note-Davies332-168">[168]</a>։ Բյուզանդացիները նաև առերեսվեցին հզորացող <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երկրորդ Բուլղարական կայսրություն">Բուլղարիայի</a> հետ, որը 12-րդ դարի վերջին և 13-րդ դարում ընդարձակվեց Բալկաններում<a href="#cite_note-Davies386-169">[169]</a>։ Խաչակրաց արշավանքների սկզմբնական նպատակն էր ազատել <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4" title="Երուսաղեմ">Երուսաղեմը</a> մուսուլմաններից։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Առաջին խաչակրաց արշավանք">Առաջին խաչակրաց արշավանքը</a> հայտարարեց Հռոմի պապ <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_II" title="Ուրբանոս II">Ուրբանոս IIը</a> <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%BF%D5%AB_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կլերմոնտի ժողով (դեռ գրված չէ)">Կլերմոնտի ժողովի</a> ժամանակ 1095 թվականին Բյուզանդիայի կայսեր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D4%B1_%D4%BF%D5%B8%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%BD" title="Ալեքսիոս Ա Կոմնենոս">Ալեքսիոս Ա Կոմնենոսի</a> խնդրանքով, ով ցանկանում էր դիմադրել իսլամական առաջխաղացումը։ Ուրբանոսը խոստացավ <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Ինդուլգենցիա">ինդուլգենցիա</a> բոլորին, ով կմասնակցի արշավանքներին։ Հասարակության տարբեր մակարդակներից տասնյակ հազարավոր անձինք զորախմբվեցին Եվրոպայի տարբեր հատվածներից և նվաճեցին Երուսաղեմը 1099 թվականին<a href="#cite_note-MACrusades-170">[170]</a>։ Խաչակիրներին բնորոշ էր տեղի հրեաների ջարդերը։ Դրանք հատկապես մեծ ալիք ստացան Առաջին խաչակրաց արշավանքի ժամանակ<a href="#cite_note-Jews191-70">[70]</a>։ Խաչակիրների մյուս նորամուծությունն էր նոր կրոնական միաբանությունների հիմնումը, ինչպիսիք էին <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տաճարականների միաբանություն">Տաճարականների</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AD%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հիվանդախնամների միաբանություն">Հիվանդախնամների միաբանությունները</a>, որոնք կրոնական կյանքը միատեղում էին զինվորական ծառայության հետ<a href="#cite_note-Barber145-171">[171]</a>։ Խաչակիրները իրենց նվաճումները վերածեցին <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խաչակրաց պետություններ">Խաչակրաց պետությունների</a>։ 12-րդ և 13-րդ դարերում տեղի ունեցան մի շարք հակամարտություններ այս երկրների և դրանց շրջափակող իսլամական պետությունների միջև։ Այս պետությունների սատարման համար Հռոմի պապը հայտարարեց հաջորդ արշավանքները<a href="#cite_note-MACrusades-170">[170]</a>, ինչպիսիք էր <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%AD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Երրորդ խաչակրաց արշավանք">Երրորդ խաչակրաց արշավանքը</a>, որի նպատակն էր վերադարձնել Երուսաղեմը, որը նվաճել էր <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%B0_%D5%A1%D5%AC-%D4%B4%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սալահ ալ-Դին">Սալահ ալ-Դինը</a> 1187 թվականին<a href="#cite_note-Payne204-172">[172]</a>։ 1203 թվականին <a href="/wiki/%D5%89%D5%B8%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D5%AD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Չորրորդ խաչակրաց արշավանք">Չորրորդ խաչակրաց արշավանքը</a> խզվեց դեպի սրբազան երկիր ուղուց դեպի Կոստանդուպոլիս և նվաճեց այն 1204 թվականին ու ստեղծեց <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Լատինական կայսրություն">Լատինական կայսրությունը</a><a href="#cite_note-Lock156-173">[173]</a>, ինչը չափազանց թուլացրեց Բյուզանդական կայսրությունը։ Բյուզանդացիները վերադարձրեցին քաղաքը 1261 թվականին, սակայն այլևս չունեցան վաղեմի հզորությունը<a href="#cite_note-Backman299-174">[174]</a>։ 1291 թվականին բոլոր խաչակրաց պետությունները նվաճվեցին մայրցամաքային մասում, միայն <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երուսաղեմի թագավորություն">Երուսաղեմի թագավորության</a> որոշ հատված գոյատևեց <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BA%D6%80%D5%B8%D5%BD" title="Կիպրոս">Կիպրոս</a> կղզում<a href="#cite_note-Lock122-175">[175]</a>։ Հռոմի պապերը նաև խաչակրաց արշավանքներ կազմակերպեցին սրբազան երկրից բացի այլ վայրերում, այդ թվում Իսպանիա, հարավային Ֆրանսիա և Բալթիկ ծովի ուղղությամբ<a href="#cite_note-MACrusades-170">[170]</a>։ Իսպանական խաչակրաց արշավանքները կոչվեցին Ռեկոնկիստա, այսինքն Իսպանիայի ազատագրում մուսուլմաններից։ Հյուսիսային Եվրոպան նույնպես դուրս էր քրիստոնեական վերահսկողությունից մինչև 11-րդ դարը կամ ավելի ուշ, ինչի պատճառով կազմակերպվեցին Հյուսիսային խաչակրաց արշավանքները 12-րդից 14-րդ դարերում։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մտավոր_կյանք">Մտավոր կյանք</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Մտավոր կյանք" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Մտավոր կյանք">խմբագրել կոդը</a>]</div> 11-րդ դարում փիլիսոփայության և աստվածաբանության զարգացումը բերեց մտավոր կյանքի ակտիվության։ Եղան քննարկումներ <a href="/w/index.php?title=%D5%93%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%83%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BC%D5%A5%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Փիլիսոփայական ռեալիզմ (դեռ գրված չէ)">ռեալիստների</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նոմինալիզմ (դեռ գրված չէ)">նոմինալիստներիի</a> միջև «Ընդհանուրի» վերաբերյալ։ Փիլիսոփայական քննարկումները հիմնված էին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A5%D5%AC" title="Արիստոտել">Արիստոտելի</a> և նրա <a href="/wiki/%D4%B7%D5%B4%D5%BA%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A6%D5%B4" title="Էմպիրիզմ">Էմպիրիզմի</a> ու <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իրատեսություն">իրատուսության</a> վերաբերյալ տեսությունների վերահայտնագորման վրա։ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D5%A5%D5%BC_%D4%B1%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D6%80" title="Պիեռ Աբելար">Պիեռ Աբելարի</a> (մ. 1142) և <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D4%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պետրոս Լոմբարդ (դեռ գրված չէ)">Պետրոս Լոմբարդի</a> (մ. 1164) ներմուծեցին Արիստոտելյան տրամաբանությունը աստվածաբանության մեջ։ 11-րդ դարի վերջին և 12-րդ դարի սկզբին <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D6%86%D5%A5%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%AC_%D5%A4%D5%BA%D6%80%D5%B8%D6%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կաֆեդրալ դպրոց (դեռ գրված չէ)">կաֆեդրալ դպրոցները</a> տարածվեցին ամբողջ Արևմտյան Եվրոպայում` ուսումը վանքերից տեղափոխելով տաճարներ և քաղաքներ<a href="#cite_note-Backman232-176">[176]</a>։ Կաֆեդրալ դպրոցները փոխարինեցին Եվրոպայի հիմնական քաղաքների համալսարաններին<a href="#cite_note-Backman247-177">[177]</a>։ Փիլիսոփայությունը ևաստվածաբանությունը ձուլվեցին <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AD%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Սխոլաստիկա">սխոլաստիկայի</a>, որը 12-րդ և 13-րդ դարերի գիտնականների փորձն էր միացնել Արիստոտելի և Աստվածաշնչի գաղափարները։ Այս շարժումը փորձում էր միաձուլել ճշմարտությունը և պատճառը<a href="#cite_note-MASchol-178">[178]</a>, որը կիզակետին հասցրեց <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D5%BE%D5%B4%D5%A1_%D4%B1%D6%84%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Թովմա Աքվինացի">Թովմա Աքվինացին</a> (մ. 1274)<a href="#cite_note-Colish295-179">[179]</a>: <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Richard_of_Wallingford.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Richard_of_Wallingford.jpg/170px-Richard_of_Wallingford.jpg" decoding="async" width="170" height="180" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Richard_of_Wallingford.jpg/255px-Richard_of_Wallingford.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Richard_of_Wallingford.jpg/340px-Richard_of_Wallingford.jpg 2x" data-file-width="708" data-file-height="750" /></a><figcaption>Միջնադարյան գիտնական, ով ճշգրիտ չափումներ է իրականացնում: 14-րդ դարի ձեռագիր նկարազարդում:</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ասպետություն">Ասպետությունը</a> զարգացավ արքայական և ազնվական ընտանիքներում։ Մշակույթը տարածվում էր <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վերնակուլար (դեռ գրված չէ)">վերնակուլերենն</a> էր ավելի շատ քան լատիներենը, որով գրվում էին բանաստեղծությունները, պատմվածքները, առասպելները, երգերը, որոնք տարածվում էին <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Տրուբադուր">տրուբադուրի</a> կողմից։ Հաճախ պատմվածքները գրվում էին <a href="/w/index.php?title=Chanson_de_geste&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chanson de geste (դեռ գրված չէ)">chansons de geste</a> կամ «երգեր մեծ գործերի մասին» ոճով, ինչպիսիք էին <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A3_%D5%8C%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6" title="Երգ Ռոլանդի մասին">Երգ Ռոլանդի մասին</a> պատմվածքը<a href="#cite_note-Backman252-180">[180]</a>։ Գրվում էին նաև աշխարհիկ և հոգևոր պատմություններ<a href="#cite_note-Davies349-181">[181]</a>։ <a href="/w/index.php?title=%D5%8B%D5%B8%D6%86%D6%80%D5%AB_%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B4%D5%B8%D5%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ջոֆրի Մոնմոթ (դեռ գրված չէ)">Ջոֆրի Մոնմոթը</a> գրել է <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բրիտանիայի թագավորների պատմություն (դեռ գրված չէ)">Բրիտանիայի թագավորների պատմություն</a> պատմվածների հավաքացուն, որը պատմում էր <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80_(%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%A1)" title="Արթուր (արքա)">Արթուր</a> արքայի մասին։ 12-րդ դարում զարգացում ապրեցին իրավական գիտությունները։ Աշխարհիկ և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84" title="Կանոնական իրավունք">Կանոնական իրավունքները</a> ուսումնասիրվեցին Բարձր միջնադարում։ Աշխարհիկ կամ Հռոմեական իրավունքը զարգացում ապրեց 11-րդ դարում <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%BD_%D6%81%D5%AB%D5%BE%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կորպուս յուրիս ցիվիլիս">Կորպուս յուրիս ցիվիլիս</a>-ի կազմումից հետո և սկսվեց դասավանդվել 1100 թվականից <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Բոլոնիայի համալսարան">Բոլոնիայի համալսարանում</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Տեխոնոլոգիա_և_զինված_ուժեր">Տեխոնոլոգիա և զինված ուժեր</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Տեխոնոլոգիա և զինված ուժեր" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Տեխոնոլոգիա և զինված ուժեր">խմբագրել կոդը</a>]</div> 12-րդ և 13-րդ դարերում Եվրոպայում տեղի ունեցավ տնտեսական վերելք ի շնորհիվ արտադրության մեջ հայտնագործումների։ Գլխավոր տեխնոլոգիական ձեռքբերումներից էին <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B2%D5%B4%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%81" title="Հողմաղաց">հողմաղացը</a>, առաջին մեխանիկական ժամացույցը, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%A2" title="Աստրոլաբ">աստրոլաբերի</a> օգտոգործումը<a href="#cite_note-Backman246-182">[182]</a>։ Զանգվածային ակնոցները հայտնագործվել են մոտ 1286 թվականին անհայտ իտալացի արհեստավորի կողմից, հավանաբար աշխատելով Պիզայում կամ նրա մոտ<a href="#cite_note-183">[183]</a>։ Մշակաբույսերի տնկման եռաստիճան (ռոտացիոն համակարգի) զարգացումը մեծացրեց հողի օգտագործման արդյունավետությունը<a href="#cite_note-Epstein45-184">[184]</a>։ Հողագործության մեջ խոշոր եղջերավոր անասուններին փոխարինեցին ձիերը, որոնք ավելի արդյունավետ էին և արագ<a href="#cite_note-Backman156-59-185">[185]</a>։ Տաճարների և ամրոցների կառուցումը զարգացրեց շինարարական տեխնոլոգիան` բերելով հսկա քարե շինությունների աճին։ Կառուցվեցին նոր դահլիճներ, կամուրջներ և այլ շինություններ<a href="#cite_note-Barber68-186">[186]</a>։ Նավաշինարարության մեջ սկսեց օգտագործվել «կողոսկրից և տախտակից» մեթոդը, որը փոխարինեց հռոմեական մեթոդին։ Նավաշինարարության մեջ սկսեցին ուգտագործվել եռանկյունաձև առագաստները և ռադարները, որոնք մեծացրեցին նավերի արագությունը<a href="#cite_note-Barber73-187">[187]</a>։ Ռազմական գործում մեծացավ հետևակի գործոնը հատուկ դերերով։ Ծանր զինված հեծելազորի հետ միասին ներառվեցին հետևակներ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A5%D5%B2%D5%B6%D5%A1%D5%A6%D5%A5%D5%B6" title="Աղեղնազեն">աղեղնազենով</a>, ինչպես նաև սապյորներ և ինժեներներ<a href="#cite_note-NicolleWestern125-188">[188]</a>։ 10-րդ և 11-րդ դարերում զարգացում ապրեցին պաշարման զենքերը։ 12-ից 13-րդ դարերում ներմուծվեց նաև սաղավարները, նետաձիգներից պաշտպանվելու համար, ինչպես նաև ձիերի զրահները<a href="#cite_note-NicolleWestern130-189">[189]</a>։ Վառոդը Եվրոպայում հայտնի դարձավ 13-րդ դարի կեսերին, իսկ առաջին անգամ օգտագործեցին անգլիացիները շոտլանդացիների դեմ 1304 թվականին։ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%A9" title="Թնդանոթ">Թնդանոթը</a> օգտագործվեց պաշարումների ժամանակ 1320-ական թվականներից, իսկ ձեռքի հրացանը 1360-ական թվականներից<a href="#cite_note-Nicolle296-190">[190]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ճարտարապետություն,_արվեստ_և_երաժշտություն"><span id=".D5.83.D5.A1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.2C_.D5.A1.D6.80.D5.BE.D5.A5.D5.BD.D5.BF_.D6.87_.D5.A5.D6.80.D5.A1.D5.AA.D5.B7.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6">Ճարտարապետություն, արվեստ և երաժշտություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Ճարտարապետություն, արվեստ և երաժշտություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Ճարտարապետություն, արվեստ և երաժշտություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Maria_Lach_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Maria_Lach_02.jpg/220px-Maria_Lach_02.jpg" decoding="async" width="220" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Maria_Lach_02.jpg/330px-Maria_Lach_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Maria_Lach_02.jpg/440px-Maria_Lach_02.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1235" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռոմանական ճարտարապետություն">Ռոմանական</a> <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1_%D4%BC%D5%A1%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%A1%D5%A2%D5%A2%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարիա Լաախի աբբայություն (դեռ գրված չէ)">Մարիա Լաախիի</a> եկեղեցին Գերմանիայում:</figcaption></figure> 10-րդ դարում հիմնադրված եկեղեցիները և վանքերը բերեցին քարե ճարտարապետության զարգացմանը, որը կոչվեց Հռոմեական ձև, այստեղից առաջացավ «Ռոմանական» տերմինը։ Որտեղ հնարավոր էր հռոմեական աղյուսները և քարերը վերամշակվեցին նոր շինությունների համար։ Հազարամյակի սկզբից, որը կոչվում էր <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Առաջին Ռոմանական (դեռ գրված չէ)">Առաջին Ռոմանական</a> ժամանակաշրջան, ոճը տարածվեց ամբողջ Եվրոպայում։ 1000 թվականից հետո սկսվեց քարե եկեղեցիների շինարարության մեծ ալիք Եվրոպայում<a href="#cite_note-Benton55-191">[191]</a>։ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռոմանական ճարտարապետություն">Ռոմանական</a> շենքերը ունեին հսկա քարե պատեր, կիսաշրջանաձև կամարներ, պատուհաններ փոքր պատուհանների բացվածքներով և, մասնավորապես, Ֆրանսիայում, կախովի քարե պահոցներ<a href="#cite_note-Adams181-192">[192]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ուշ_միջնադար">Ուշ միջնադար</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=23" title="Խմբագրել բաժինը. Ուշ միջնադար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Ուշ միջնադար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Պատերազմ,_սով,_համաճարակ">Պատերազմ, սով, համաճարակ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=24" title="Խմբագրել բաժինը. Պատերազմ, սով, համաճարակ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Պատերազմ, սով, համաճարակ">խմբագրել կոդը</a>]</div> 14-րդ դարի առաջին տարիները նշանավորվեցին սովերով, կիզակետին հասավ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%BD%D5%B8%D5%BE_(1315%E2%80%931317)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մեծ սով (1315–1317) (դեռ գրված չէ)">1315-17 թվականների մեծ սովի</a> ժամանակ<a href="#cite_note-MAFamine-193">[193]</a>։ Մեծ սովի գլխավոր պատճառն էր <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D6%84_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Միջնադարյան տաք ժամանակաշրջան (դեռ գրված չէ)">Միջնադարյան տաք ժամանակաշրջանից</a> դանդաղորեն անցումը <a href="/w/index.php?title=%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D5%BD%D5%A1%D5%BC%D6%81%D5%A5_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Փոքր սառցե դարաշրջան (դեռ գրված չէ)">Փոքր սառցե դարաշրջանին</a>, ինչը բնակչությանը խոցելի դարձրեց, երբ վատ եղանակի պատճառով բերքատվությունը ընկավ<a href="#cite_note-Backman373-194">[194]</a>։ 1313-14 և 1317-21 թվականները չափազանց անձրևաշատ էին Եվրոպայում, ինչի արդյունքում հացահատիկի բերքը փչացավ<a href="#cite_note-Epstein41-195">[195]</a>։ Կլիմայական փոփոխությունը, որի արդյունքում միջին ջերմաստիճանը ընկավ Եվրոպայում 14-րդ դարում, բերեց տնտեսությունների անկման<a href="#cite_note-Backman370-196">[196]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Jacquerie_Navarre.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jacquerie_Navarre.jpg/170px-Jacquerie_Navarre.jpg" decoding="async" width="170" height="185" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jacquerie_Navarre.jpg/255px-Jacquerie_Navarre.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Jacquerie_Navarre.jpg/340px-Jacquerie_Navarre.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="1390" /></a><figcaption>E<a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Ժակերիա">Ժակերիայի</a> առաջնորդների մահապատիժը Ֆրանսիայում:</figcaption></figure> Այս խնդիրներին հաջորդեց 1347 թվականին բռնկված <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%B4%D5%A1%D5%B0" title="Սև մահ">Սև մահը</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF" title="Համաճարակ">համաճարակ</a>, որը տարածվեց ամբողջ Եվրոպայով հաջորդ երեք տարիներին<a href="#cite_note-MAPlague-197">[197]</a>։ Համաճարակից մահացան մոտ 35 միլիոն մարդ ամբողջ Եվրոպայում, ինչը կազմում էր բնակչության մեկ երրորդ մասը։ Հատկապես շատ տուժեց քաղաքի բնակչությունը, խիտ բնակեցված լինելու պատճառով։ Ընդարձակ տարածքներ մնացին չբնակեցված և շատ հողեր մնացին անմշակ։ Աշխատավարձերը ավելացան, քանի որ աշխատուժը նվազել էր։ Մյուս խնդիրներից էին հողի ռենտայի իջեցումը և սննդամթերքի պահանջարկի նվազումը, ինչը բերեց գյուղատնտեսական հասույթի նվազման։ Քաղաքային բնակիչները նույնպես պահանջում էին ավելի մեծ եկամուտներ և բռնկվեցին ժողովրդական ապստամբություններ ամբողջ Եվրոպայում<a href="#cite_note-Backman374-198">[198]</a>։ Ապստամբությունների շարքի մեջ էին մտնում <a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Ժակերիա">Ժակերիան</a> Ֆրանսիայում, <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B8%D5%BF_%D4%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%BA%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ուոտ Թայլերի ապստամբություն">Ուոտ Թայլերի ապստամբությունը</a> անգլիայում, <a href="/wiki/%D5%96%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Ֆլորենցիա">Ֆլորենցիա</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D5%B6%D5%BF" title="Գենտ">Գենտ</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A3%D5%A5" title="Բրյուգգե">Բրյուգգե</a> քաղաքների ապստամբությունները։ Ժանտախտի տրավման բերեց աթեիզմի աճին Եվրոպայում, որից հետո հիմնադրվեցին նոր խարտիաներ<a href="#cite_note-Davies412-199">[199]</a> Խնդրիները չնվազեցին, քանի որ ժանտախտը նորից հարվածեց Եվրոպային 14-րդ դարի մնացած հատվածում, ինչը շարունակաբար ցնցում էր Եվրոպան Միջնադարում<a href="#cite_note-MAPlague-197">[197]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հասարակություն_և_տնտեսություն">Հասարակություն և տնտեսություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=25" title="Խմբագրել բաժինը. Հասարակություն և տնտեսություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Հասարակություն և տնտեսություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> Հասարակությունը ամբողջ Եվրոպայում Սև մահից հետո անհանգստացած էր տեղաշարժերով։ Քիչ բերքատվությամբ հողերը լքվեցին, քանի որ գյուղացիները կարող էին ավելի բերրի վայրեր գտնել<a href="#cite_note-Epstein184-200">[200]</a>։ Չնայած <a href="/wiki/%D5%83%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ճորտատիրություն">ճորտատիրությունը</a> անկում ապրեց Արևմտյան Եվրոպայում, այն ավելի արդիական դարձավ Արևելյան Եվրոպայում<a href="#cite_note-Epstein246-201">[201]</a>։ Շատ գյուղացիներ Արևմտյան Եվրոպայում նախընտրեցին աշխատել այն հողի վրա, որը նախկինում իրենց կալվածատերերի սեփականությունն էր` վճարելով ռենտա<a href="#cite_note-Keen234-202">[202]</a>։ Գյուղացիների մեջ ճորտերի քանակը ժամանակաշրջանի ավարտին 90 տոկոսից նվազեց 50 տոկոս<a href="#cite_note-Singman8-203">[203]</a>։ Կալվածատերերը նաև ավելի ականջալուր էին հողի վարձկանների նկատմամբ և միասին պետությունից աջակցություն էին պահանջում։ Կալվածատերերի և կառավարությունների մի մասը փորձում էր վերադարձնել տնտեսական քաղաքականությունը, որը գործում էր մինչև Սև մահը<a href="#cite_note-Keen234-202">[202]</a>։ Ոչ հոգևորական հասարակության մոտ զարգացավ գրագիտությունը և քաղաքային բնակչությանը սկսեց հետաքրքրել ասպետությունը<a href="#cite_note-Vale346-204">[204]</a>։ Հրեական համայնքները <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D6%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հրեաների արտաքսում Անգլիայից (դեռ գրված չէ)">արտաքսվեցին Անգլիայից</a> 1290 թվականից և Ֆրանսիայից 1306 թվականին։ Չնայած նրանց մի մասին թույլատրեցին վերադառնալ Ֆրանսիա, շատ հրեաներ արտագաղթեցին արևելք` բնակություն հաստատելով Լեհաստանում և Հունգարիայում<a href="#cite_note-Jews192-205">[205]</a>։ Հրեաները արտաքսվեցին Իսպանիայից 1492 թվականին և բնակություն հաստատեցին Թուրքիայում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում և Հոլանդիայում<a href="#cite_note-Jews191-70">[70]</a>։ Իտալիայիում 13-րդ դարում զարգացավ բանկային գործը, որը շարունակվեց 14-րդ դարում։ Շատ բանկային ֆիրմաներ վարկեր էին տրամադրում թագավորներին մեծ ռիսկայնությամբ և սնանկանում էին, եթե թագավորները հրաժարվում էին մարել վարկերը<a href="#cite_note-Keen237-206">[206]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Պետության_վերածնունդ">Պետության վերածնունդ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=26" title="Խմբագրել բաժինը. Պետության վերածնունդ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Պետության վերածնունդ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Europe_1360.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Europe_1360.jpg/330px-Europe_1360.jpg" decoding="async" width="330" height="203" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Europe_1360.jpg/495px-Europe_1360.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Europe_1360.jpg/660px-Europe_1360.jpg 2x" data-file-width="1817" data-file-height="1120" /></a><figcaption>Եվրոպայի քարտեզը 1360 թվականին</figcaption></figure> Ուժեղ, միապետական հիմքով ազգային պետությունները սկսեցին զարգանալ Եվրոպայում Ուշ միջնադարում, մասնավորապես <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Անգլիայի թագավորություն">Անգլիան</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ֆրանսիայի թագավորություն">Ֆրանսիան</a> և Պիրենեյան թերակղզու քրիստոնեական թագավորությունները, այդ թվում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արագոնի թագավորություն">Արագոնը</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կաստիլիայի թագավորություն">Կաստիլիան</a> և <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պորտուգալիայի թագավորություն">Պորտուգալիան</a>։ Երկարատև հակամարտությունները այս շրջանում ուժեղացրին թագավորի իշանությունը և ծանր անդրադարձան գյուղացիության վրա։ Թագավորները շահույթ էին ստանում պատերազմների միջոցով իրենց տարածքները ընդարձակելիս<a href="#cite_note-Watts201-207">[207]</a>։ Պատերազմի ֆինանսավորումը հարկերի միջոցով ավելի պրակտիկ էր դառնում, հաճախ հարկերի մակարդակը բարձրացվում էր<a href="#cite_note-Watts224-208">[208]</a>։ Հարկ վճարողների իրավունքները պաշտպանելու համար ստեղծվեցին ներկայացուցչական մարմիններ, ինչպիսիք էին <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անգլիայի խորհրդարան (դեռ գրված չէ)">Անգլիայի խորհրդարանը</a> և <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Գլխավոր շտատներ">Ֆրանսիայի Գլխավոր շտատները</a><a href="#cite_note-Watts233-209">[209]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg/170px-Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg" decoding="async" width="170" height="253" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg/255px-Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg/340px-Joan_of_Arc_miniature_graded.jpg 2x" data-file-width="1812" data-file-height="2700" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A1_%D5%A4%27%D4%B1%D6%80%D5%AF" title="Ժաննա դ'Արկ">Ժաննա դ'Արկը</a> 15-րդ դարի կտավում:</figcaption></figure> 14-րդ դարում Ֆրանսիայի թագավորները նպատակ էին դրել ուժեղացնել իրենց ազդեցությունը այդ թվում տարածքների ընդարձակման հաշվին<a href="#cite_note-Watts166-210">[210]</a>։ Նրանք դժվարությունների հանդիպեցին երբ փորձեցին տիրանալ Անգլիայի տարածքներին հարավային Ֆրանսիայում, ինչը բերեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%B5%D5%A1_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Հարյուրամյա պատերազմ">Հարյուրամյա պատերազմին</a><a href="#cite_note-Watts169-211">[211]</a>, որը տևեց 1337 թվականից մինչև 1453 թվականը<a href="#cite_note-MA100-212">[212]</a>։ Պատերազմի վաղ շրջանում Անգլիան <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A1%D6%80%D5%A4_III" title="Էդուարդ III">Էդուարդ III</a>-ի (կառավարել է 1327–77) և նրա որդի <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%8E%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%84,_%C2%AB%D5%8D%D6%87_%D5%A1%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%A6%D5%B6%C2%BB" class="mw-redirect" title="Էդվարդ Վուդստոք, «Սև արքայազն»">Էդուարդ Սև արքայազնի</a> (մահացել է 1376) գլխավորությամբ հաղթեցին <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%AB%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կրեսիի ճակատամարտ (դեռ գրված չէ)">Կրեսիի</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պուատիեի ճակատամարտ (դեռ գրված չէ)">Պուատիեի</a> ճակատամարտերում, նվաճեցին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%A5" title="Կալե">Կալե</a> քաղաքը և վերահսկողության տակ առան Ֆրանսիայի մեծ մասը։ Ֆրանսիայում պատերազմի վաղ շրջանում տիրեց հուսալքություն և կազմալուծում<a href="#cite_note-Watts180-213">[213]</a>։ 15-րդ դարի սկզբին Ֆրանսիան կանգնած էր կործանման շեմին, սակայն 1420-ական թվականների վերջին <a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A1_%D5%A4%27%D4%B1%D6%80%D5%AF" title="Ժաննա դ'Արկ">Ժաննա դ'Արկի</a> ռազմական հաջողություններից ոգեշնչված Ֆրանսիան կարողացավ հաղթել և 1453 թվականի դրությամբ նվաճել Անգլիայի վերջին տարածքները Ֆրանսիայի հարավում<a href="#cite_note-Watts317-214">[214]</a>։ Պատերազմը թանկ արժեցավ Ֆրանսիայի համար, քանի որ պատերազմի վերջում Ֆրանսիայի բնակչությունը կիսով չափ նվազել էր պատերազմի սկզբի համեմատ։ Պատերազմը դրական ազդեցություն ունեցավ անգլիացիների ազգային կողմնորոշման վրա։ Հակամարտությունը նաև օգնեց Անգլիային ստեղծել սեփական ազգային մշակույթ, Ֆրանսիայի մշակույթից անջատված, որը նախկինում մեծ ազդեցություն ուներ<a href="#cite_note-Davies423-215">[215]</a>։ Ժամանակակից Գերմանիայի տարածքում շարունակում էր գործել <a href="/wiki/%D5%8D%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սրբազան Հռոմեական կայսրություն">Սրբազան Հռոմեական կայսրությունը</a>, սական կայսերական գահի ընտրովի կարգավիճակը նշանակում էր հրաժարվել թագավորական հարստությունից և պետության ուժեղ հիմքից<a href="#cite_note-Watts170-216">[216]</a>։ Ավել արևելքում հզորանում էին <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_(1385%E2%80%931569)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լեհաստանի թագավորություն (1385–1569) (դեռ գրված չէ)">Լեհաստանի</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հունգարիայի թագավորություն">Հունգարիայի</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%B0%D5%A5%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բոհեմիայի թագավորություն">Բոհեմիայի</a> թագավորությունները<a href="#cite_note-Watts173-75-217">[217]</a>։ Պիրենեյան թերակղզում քրիստոնեական թագավորությունները շարունակեցին հողեր նվաճել իսլամական թագավորություններից<a href="#cite_note-Watts173-218">[218]</a>, Պորտուգալիան կենտրոնացավ անդրծովյան տարածքների ընդարձակման վրա 15-րդ դարում, մինչդեռ մյուս թագավորությունները դժվարություններ ունեցան թագավորական ժառանգորդների և այլ խնդիրների հետ կապված<a href="#cite_note-Watts327-219">[219]</a><a href="#cite_note-Watts340-220">[220]</a>։ Պարտվելով Հարյուրամյա պատերազմում` Անգիլայում բռնկվեցին քաղաքացիական պատերազմներ, հայտնի որպես <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF_%D6%87_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Սպիտակ և կարմիր վարդերի պատերազմ">Սպիտակ և կարմիր վարդերի պատերազմ</a>, որը տևեց մինչև 1490-ական թվականները<a href="#cite_note-Watts340-220">[220]</a> և միայն ավարտվեց, երբ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%B6%D6%80%D5%AB_VII_(%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1)" title="Հենրի VII (Անգլիա)">Հենրի Թյուդորը</a> (կառավարել է 1485–1509 թվականներին որպես Հենրի VII) դարձավ թագավոր և իր ձեռքը կենտրոնացրեց իշխանությունը <a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%A4_III" title="Ռիչարդ III">Ռիչարդ III</a>-ին հաղթելուց հետո <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բոսֆորտի ճակատամարտ (դեռ գրված չէ)">Բոսֆորտի ճակատամարտում</a> 1485 թվականին<a href="#cite_note-Davies426-221">[221]</a>։ Սկանդինավիայում Դանիայի թագուհի <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BF_I_(%D4%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարգարետ I (Դանիայի թագուհի) (դեռ գրված չէ)">Մարգարետ I</a>-ը միավորեց Նորվեգիան, Դանիան և Շվեդիան <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կալմարյան միություն">Կալմարյան միության</a> մեջ, որը գոյատևեց մինչև 1523 թվականին։ Բալթիկ ծովի շրջակայքում ամենահզոր ուժը Հանզայական միությունն էր, որը որպես քաղաք պետությունների առևտրական միություն առևտրով էր զբաղվում Արևեմտյան Եվրոպայից մինչև Ռուսաստան<a href="#cite_note-Davies431-222">[222]</a>։ Շոտլանդիան դուրս եկավ Անգլիայի վերահսկողությունից <a href="/w/index.php?title=%D5%8C%D5%B8%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF_I_(%D5%87%D5%B8%D5%BF%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ռոբերտ I (Շոտլանդիայի թագավոր) (դեռ գրված չէ)">Ռոբերտ Բրյուսի</a> օրոք, ով ստացավ Հռոմի պապի կողմից ճանաչումը 1328 թվականին<a href="#cite_note-Davies408-223">[223]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Բյուզանդական_կայսրության_անկում">Բյուզանդական կայսրության անկում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=27" title="Խմբագրել բաժինը. Բյուզանդական կայսրության անկում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Բյուզանդական կայսրության անկում">խմբագրել կոդը</a>]</div> Չնայած <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D5%BD%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պալեոլոգոսների հարստություն">Պալեոլոգոս</a> կայսրերը վերանվաճեցին Կոստանդնուպոլիսը արևմտյան եվրոպացիներից 1261 թվականին, նրանք այլևս ի վիճակի չէին վերականգնելու վերահսկողությունը կայսրության նախկին տարածքների մեծ մասի նկատմամբ։ Նրանք սովորաբար վերահսկում էին փոքր հատված Բալկանյան թերակղզում, Կոստանդնուպոլիսի մոտ, Կոստանդուպոլիսը և որոշ ափամերձ հողեր <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Սև ծով">Սև ծովի</a> և <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A3%D5%A5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" class="mw-redirect" title="Էգեյան ծով">Էգեյան ծովի</a> շրջակայքում։ Բալկաններում նախկին բյուզանդական տարածքները բաժանվեցին նոր ձևավորված <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%A2%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_(%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սերբիայի թագավորություն (միջնադարյան) (դեռ գրված չէ)">Սերբիայի թագավորության</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երկրորդ Բուլղարական կայսրություն">Երկրորդ Բուլղարական կայսրության</a> և քաղաք պետություն <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վենետիկի հանրապետություն">Վենետիկի</a> միջև։ Բյուզանդիային թուլացնում էր նաև նոր թուրքական ցեղը <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">օսմանները</a>, որոնք հիմնադրեցին Անատոլիայում պետություն 13-րդ դարում և արագորեն մեծացավ 14-րդ դարում։ Օսմանները ընդարձակվեցին դեպի Եվրոպա` հպատակեցնելով Բուղարիան 1366 թվականին և նվաճեցին Սեբիան <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" class="mw-redirect" title="Կոսովոյի ճակատամարտ">Կոսովոյի ճակատամարտից</a> հետո 1389 թվականին։ Արևեմտյան եվրոպացիները միավորվեցին, որպեսզի պաշտպանեն Բալկանների քրիստոնյաներին նոր խաչակրաց արշավանք կազմակերպեցին 1396 թվականին դեպի Բալկաններ, որտեղ նրանք պարտվեցին <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF_(1396)" title="Նիկոպոլի ճակատամարտ (1396)">Նիկոպոլի ճակատամարտում</a><a href="#cite_note-Davies385-224">[224]</a>։ Կոստանդնուպոլիսը վերջնականապես նվաճեցին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կոստանդնուպոլսի անկում">նվաճեցին</a> օսմանցիները 1453 թվականին<a href="#cite_note-Davies446-225">[225]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Վիճաբանություն_եկեղեցու_ներսում">Վիճաբանություն եկեղեցու ներսում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=28" title="Խմբագրել բաժինը. Վիճաբանություն եկեղեցու ներսում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Վիճաբանություն եկեղեցու ներսում">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:07_Gr%C3%A9goire_XI_(couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg/220px-07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg" decoding="async" width="220" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg/330px-07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg/440px-07_Gr%C3%A9goire_XI_%28couronn%C3%A9_par_Guy_de_Boulogne%29.jpg 2x" data-file-width="1181" data-file-height="1518" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%AB_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գի Բուլոնացի (դեռ գրված չէ)">Գի Բուլոնացին</a> թագադրում է Հռոմի պապ Գրեգորի XI-ին:</figcaption></figure> Աղմկոտ 14-րդ դարի ընթացում Եկեղեցին գլխավորում էին <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D4%B1%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Պապերի Ավինյոնյան գերություն">Պապերի Ավինյոնյան գերության</a> կողմից 1309–76 թվականներին<a href="#cite_note-Thomson170-226">[226]</a>, նաև անվանում էին «Պապերի Բաբելոնյան գերություն»<a href="#cite_note-MAAvignon-227">[227]</a>, որից հետո սկսվեց <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Արևմտյան Մասնատում (դեռ գրված չէ)">Մեծ Մասնատումըը</a> որը տևեց 1378-ից 1418 թվականներին, երբ երկու, հետագայում երեք անձինք իրենց հռչակել էին Հռոմի պապ, յուրաքանչյուրին սատարում էին մի շարք երկրներ<a href="#cite_note-MAGreat-228">[228]</a>։ Արդյունքում եկեղեցու պաշտոնյաները ձեռնարկեցին <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կոնստանսյան ժողով (դեռ գրված չէ)">Կոնստանսյան ժողով</a> 1414 թվականին և հաջորդ տարի ժողովը մերժեց պապի թեկնածուներից մեկին` թողնելով երկու թեկնածու։ Հետագա քննարկումներից հետո ժողովը 1417 թվականի նոյեմբերին ժողովը ընտրեց <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%BD_V&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարտինոս V (դեռ գրված չէ)">Մարտինոս V</a>-ին որպես Հռոմի պապ<a href="#cite_note-Thomson184-229">[229]</a>։ Բացի մասնատումից արևմտյան եկեղեցին ունեցավ խնդիրներ կապված աստվածաբանների հետ, որոնցից շատերը դասվեցին հերետիկոս։ <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AC%D5%AB%D6%86" title="Ջոն Վիքլիֆ">Ջոն Վիքլիֆը</a> անգլիացի աստվածաբան էր, ով համարվեց հերետիկոս 1415 թվականին, քանի որ համարում էր, որ Աստվածաշնչի տեքստերը պետք է հասանելի լինեն բոլորին, ինչին դեմ էր Եկեղեցին<a href="#cite_note-Thomson197-230">[230]</a>։ Վիքլիվի ուսմունքը մեծ ազդեցություն ունեցավ ուշ միջնադարի երկու գլխավոր հերետիկոսական շարժումների վրա` <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%B8%D5%AC%D5%AC%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լոլլարդներ (դեռ գրված չէ)">Լոլլարդների</a> վրա Անգլիայում և <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հուսատներ (դեռ գրված չէ)">Հուսատների</a> վրա Բոհեմիայում<a href="#cite_note-Thomson218-231">[231]</a>։ Բոհեմական շարժման հիմքում ընկած էր <a href="/wiki/%D5%85%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Յան Հուս">Յան Հուսի</a> ուսմունքը, ով այրվեց խարույկի վրա 1415 թվականին, երբ Կոնստանսի ժողովը նրան կարգեց հերետիկոս։ Հուսիտյան եկեղեցին դարձավ Խաչակրաց արշավանքների նշանակետ<a href="#cite_note-Thomson213-232">[232]</a>։ Գործում էին նաև այլ շարժումներ, ինչպիսիք էին Տաճարականների միաբանության դեմ խմբերը, որոնք արդյունքում ճնշվեցին 1312 թվականին և նրանց հարստությունը բաշխվեց Ֆրանսիայի թագավոր <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA_IV_%D4%B3%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%AF" title="Ֆիլիպ IV Գեղեցիկ">Ֆիլիպ IV Գեղեցիկի</a> և Հիվանդախնամների միաբանության միջև<a href="#cite_note-Templars-233">[233]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Գիտնականներ,_մտավորականներ_և_ճանապարհորդներ"><span id=".D4.B3.D5.AB.D5.BF.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80.2C_.D5.B4.D5.BF.D5.A1.D5.BE.D5.B8.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80_.D6.87_.D5.B3.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.BA.D5.A1.D6.80.D5.B0.D5.B8.D6.80.D5.A4.D5.B6.D5.A5.D6.80">Գիտնականներ, մտավորականներ և ճանապարհորդներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=29" title="Խմբագրել բաժինը. Գիտնականներ, մտավորականներ և ճանապարհորդներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=29" title="Edit section's source code: Գիտնականներ, մտավորականներ և ճանապարհորդներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Ուշ միջնադարում աստվծաբաններ, ինճպիսիք են <a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%BD_%D5%8D%D5%AF%D5%B8%D5%BF" title="Յոհաննես Դունս Սկոտ">Յոհաննես Դունս Սկոտը</a> և <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B4_%D5%95%D5%AF%D5%AF%D5%A1%D5%B4" title="Ուիլյամ Օկկամ">Ուիլյամ Օկկամը</a> քննադատությունների թիրախ էին ընտրել մտավորականներին և գիտնականներոն կրոնական նկատառումներով։ Նրանք ջանք չէին խնայում վատաբանելու <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%AC%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պլատոնյան իդեալիզմ (դեռ գրված չէ)">Պլատոնյան</a> պատկերացումները տիեզերքի մասին։ Օկկամի կարծքիով հավատքի անկախությունը թույլ կտա գիտությանը առանձնանալ աստվածաբանությունից և փիլիսոփայությունից<a href="#cite_note-Davies433-234">[234]</a>։ Տեղական ուսմունքները հիմնված էին Հռոմեական իրավունքի վրա, որուն նախկինում գործում էին համաձայն <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Միջազգային սովորույթ">միջազգային սովորույթ</a>։ Առանձին ճյուղով զարգացավ Անգլիան, որտեղ <a href="/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%A4%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D6%80_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84" title="Ընդհանուր իրավունք">ընդհանուր իրավունքտ</a> դարձավ ավելի իրագործելի։ Այլ երկներ ընդունեցին սեփական օրենքները, օրինակ Կաստիլիան, Լեհաստանը և Լիտվան<a href="#cite_note-Davies438-235">[235]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Studying_astronomy_and_geometry.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Studying_astronomy_and_geometry.jpg/220px-Studying_astronomy_and_geometry.jpg" decoding="async" width="220" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Studying_astronomy_and_geometry.jpg/330px-Studying_astronomy_and_geometry.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Studying_astronomy_and_geometry.jpg/440px-Studying_astronomy_and_geometry.jpg 2x" data-file-width="1248" data-file-height="752" /></a><figcaption>Հոգևորականը սովորում է <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D5%B2%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սատղագիտություն (դեռ գրված չէ)">սատղագիտություն</a> և <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երկրաչափություն">երկրաչափություն</a>, Ֆրանսիա, 15-րդ դարի սկիզբ:</figcaption></figure> Կրթությունը շարունակում էր կենտրոնացած մնալ ապագա հոգևորականներին ուսանելու վրա։ Տառագիտություն և թվագիտություն ընտանիքներին սովորեցնում էր գյուղի հոգևոր հովիվը, սակայն ուղղագրություն, խոսք, լոգիկա ուսանում էին հոգևոր դպրոցներում կամ քաղաքներում։ Հասարակական միջնակարգ դպրոցները սկսեցին բազմանալ, և որոշ իտալական քաղաքներ ունեին հարուստ փորձ։ Համալսարանները նույնպես շատացան Եվրոպայով մեկ 14 և 15-րդ դարերում։ Գրագիտության մակարդակը աճեց, սակայն դեռ ցածր մակարդակում էր։ Ըստ հաշվարկների 1500 թվականին գրագետ էին տղամարդկանց տաս տոկոսը և կանանց մեկ տոկոսը<a href="#cite_note-Singman224-236">[236]</a>։ Աճեց ազգային գրականության հրատարակություն։ Հայտնի գրողներ էին <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A9%D5%A5_%D4%B1%D5%AC%D5%AB%D5%A3%D5%AB%D5%A5%D6%80%D5%AB" title="Դանթե Ալիգիերի">Դանթեն</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B9%D5%A5%D5%BD%D5%AF%D5%B8_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1" title="Ֆրանչեսկո Պետրարկա">Ֆրանչեսկո Պետրարկան</a> և <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB_%D4%B2%D5%B8%D5%AF%D5%A1%D5%B9%D5%B9%D5%B8" title="Ջովաննի Բոկաչչո">Ջովաննի Բոկաչչոն</a> Իտալիայում, <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%86%D6%80%D5%AB_%D5%89%D5%B8%D5%BD%D5%A5%D6%80" title="Ջեֆրի Չոսեր">Ջեֆրի Չոսերը</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B4_%D4%BC%D5%A5%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վիլյամ Լենգլենդ (դեռ գրված չէ)">Վիլյամ Լենգլենդը</a> Անգլիայում ու <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A1_%D5%8E%D5%AB%D5%B5%D5%B8%D5%B6" title="Ֆրանսուա Վիյոն">Ֆրանսուա Վիյոնը</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1_%D5%8A%D5%AB%D5%A6%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քրիստինա Պիզայացի (դեռ գրված չէ)">Քրիստինա Պիզայացին</a> Ֆրանսիայում։ Գրականության մեծ մասը բնույթով մնում էր կրոնական և չնայած մեծ դեր էր տրվում լատիներենին, շատ սրբերի կյանքի մասին գործեր թողարկվեցին ազգային լեզուներով<a href="#cite_note-Davies438-235">[235]</a>։ Թատրոնը նույնպես զարգացավ եկեղեցու կողմից ներկայացված պիեսների միջոցով<a href="#cite_note-Davies438-235">[235]</a>։ Ժամանակաշրջանի վերւում, մոտ 1450 թվականին զարգացավ <a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%BA%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80_%D5%B4%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%AC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տպագիր մամուլ (դեռ գրված չէ)">տպագիր մամուլը</a>, որի արդյունքում 1500 թվականի դրությամբ Եվրոպայով մեկ հիմնադրվեցին տպագրական տներ<a href="#cite_note-Davies445-237">[237]</a>։ 15-րդ դարի սկզբին Պիրենեյան թերակղզու երկրները սկսեցին հովանավորել ճանապարհորդությունները Եվրոպայի սահմաններից դուրս։ Պորտուգալիայի արքայազն <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D5%B6%D6%80%D5%AB_%D5%AE%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D6%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հենրի ծովագնաց (դեռ գրված չէ)">Հենրի ծովագնացը</a> ճանապոհությունների արդյուքով բացահայտեց <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կանարյան կղզիներ">Կանարյան կղզիները</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A6%D5%B8%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ազորյան կղզիներ">Ազորյան կղզիները</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A2%D5%B8_%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%A5" title="Կաբո Վերդե">Կաբո Վերդեն</a>։ Իր մահից հետո ճանապարհորդությունները շարունակվեցին և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D4%B4%D5%AB%D5%A1%D5%B7" title="Բարդուղիմեոս Դիաշ">Բարդուղիմեոս Դիաշը</a> 1486 թվականին հասավ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8_%D5%B0%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6" title="Բարեհուսո հրվանդան">Բարեհուսո հրվանդանի</a> մոտ, իսկ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%BD%D5%AF%D5%B8_%D5%A4%D5%A1_%D4%B3%D5%A1%D5%B4%D5%A1" title="Վասկո դա Գամա">Վասկո դա Գաման</a> 1498 թվականին շրջանցեց Աֆրիկան և հասավ Հնդկաստան<a href="#cite_note-Davies451-238">[238]</a>։ Կաստիլիայի և Արագոնի միացյալ միապետները հովանավորեցին <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80_%D4%BF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D5%BD" title="Քրիստափոր Կոլումբոս">Քրիստափոր Կոլումբոսի</a> ճանապարհորդությունը 1492 թվականին, ով հայտնագործեց Ամերիկաները<a href="#cite_note-Davies454-239">[239]</a>։ Անգլիան <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%B6%D6%80%D5%AB_VII_(%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1)" title="Հենրի VII (Անգլիա)">Հենրի VII</a>-ի գլխավորությամբ հովանավորեց <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D5%B6_%D5%94%D5%A5%D5%A2%D5%B8%D5%BF" title="Ջոն Քեբոտ">Ջոն Քեբոտի</a> ճանապարհորդությունը, որը 1497 թվականին հասավ <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A5%D5%B5%D5%BA_%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D5%B6_%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կեյպ Բրիտոն կղզի (դեռ գրված չէ)">Կեյպ Բրիտոն կղզի</a><a href="#cite_note-Davies511-240">[240]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Տեխնոլոգիական_և_ռազմական_զարգացումներ"><span id=".D5.8F.D5.A5.D5.AD.D5.B6.D5.B8.D5.AC.D5.B8.D5.A3.D5.AB.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D6.87_.D5.BC.D5.A1.D5.A6.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A6.D5.A1.D6.80.D5.A3.D5.A1.D6.81.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80">Տեխնոլոգիական և ռազմական զարգացումներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=30" title="Խմբագրել բաժինը. Տեխնոլոգիական և ռազմական զարգացումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=30" title="Edit section's source code: Տեխնոլոգիական և ռազմական զարգացումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Crescenzi_calendar.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Crescenzi_calendar.jpg/220px-Crescenzi_calendar.jpg" decoding="async" width="220" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Crescenzi_calendar.jpg/330px-Crescenzi_calendar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Crescenzi_calendar.jpg/440px-Crescenzi_calendar.jpg 2x" data-file-width="833" data-file-height="720" /></a><figcaption>1470 թվականի գյուղատնտեսական օրացույց <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8_%D5%A4%D5%A8_%D4%BF%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պետրո դը Կրեսենցի (դեռ գրված չէ)">Պետրո դը Կրեսենցիի</a> մանրանկարներից:</figcaption></figure> Ռազմական տեսանկյունից ուշ միջնադարի հիմնական ձեռքբերումներից էին հետևակազորի մեծաքանակ օգտագործումը և թեթև հեծելազորի ներմուծումը<a href="#cite_note-NicolleWestern180-241">[241]</a>։ Անգլիացիները նաև օգտագործում էին երկար նիազակավորների, սակայն այլ երկրները չկարողացան ստեղծել նման զորքեր նույնատիպ հաջողությամբ<a href="#cite_note-NicolleWestern183-242">[242]</a>։ Զրահը շարունակեց առավելություն ունենալ, ինքնանետերի զարգացման հետ միասին ձևավորվեցին գործված զրահներ, որոնք զինվորներին ավելի լավ պետք է պաշտպանեին նետերից և ձեռագործ հրացաններից, որոնք սկսել էին գործածվել<a href="#cite_note-NicolleWestern188-243">[243]</a>։ Գյուղատնտեսության մեջ մեծացավ ոչխարների օգտագործումը, լայն ձգվող բուրդը թույլ էր տալիս ավելի որակով հագուստ ստանալ։ Դրանից բացի <a href="/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%AB%D6%84)" title="Ճախարակ (գործիք)">ճախարակը</a> փոխարինեց ավանդական գործիքներին թել մանելու նպատակով` արագացնելով արտադրութունը<a href="#cite_note-Epstein193-244">[244]</a> Հագուստների վրա սկսեցին օգտագործել կոճակները, որոնք ավելի հարմարավետ էին կոճկելու ավանդական եղանակներից<a href="#cite_note-Daily38-245">[245]</a>։ Տնային վառարանը հայտնագործվոց 1350 թվականին Շվեդիայում` մեծացնելով երկաթի արտադրության քանակը<a href="#cite_note-Epstein203-246">[246]</a>։ Առաջին հեղինակային իրավունքների օրենքն ընդունվեց 1447 թվականին Վենետիկում` պաշտպանելով իրենց հայտնագործողների իրավունքները<a href="#cite_note-Epstein213-247">[247]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ուշ_միջնադարյան_արվեստ_և_ճարտարապետություն"><span id=".D5.88.D6.82.D5.B7_.D5.B4.D5.AB.D5.BB.D5.B6.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.A1.D6.80.D5.BE.D5.A5.D5.BD.D5.BF_.D6.87_.D5.B3.D5.A1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.BA.D5.A5.D5.BF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6">Ուշ միջնադարյան արվեստ և ճարտարապետություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=31" title="Խմբագրել բաժինը. Ուշ միջնադարյան արվեստ և ճարտարապետություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=31" title="Edit section's source code: Ուշ միջնադարյան արվեստ և ճարտարապետություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> Ուշ միջնադարում Ամբողջ Եվրոպայում ծնունդ առավ <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A5%D5%B9%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%B8" title="Տրեչենտո">Տրեչենտոն</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4" title="Վերածնունդ">Վաղ Վերածնունդը</a>, որը սկիզբ առավ Իտալիայից։ Հյուսիսային Եվրոպան և Իսպանիան շարունակեցին օգտագործել գոթական ոճերը, որոնք ավելի մեծ թափ առան 15-րդ դարում և տևեցին մինչև ժամանակաշրջանի վերջ։ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%B3%D5%B8%D5%A9%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Միջազգային Գոթիկա (դեռ գրված չէ)">Միջազգային Գոթիկան</a> որպես պետության թճ դարձավ Եվրոպայի մեծ մասում 1400 թվականի մոտ տասնամյակներում` թողարկելով գլուխգործոցներ<a href="#cite_note-Benton253-248">[248]</a>։ Ամբողջ Եվրոպայում քանակապես և որակապես զարգացում ապրեց աշխարհիկ արվեստը և Իտալիան և Ֆլանդիրիան դարձան կարևոր կենտրոններ, որտեղ զարգացավ յուղաներկը, զարդերը, երկաթյա զարդատուփերը և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Մայոլիկա">մայոլիկայից</a> իրերը։ Լայն տարածում գտան նաև Իսպանիայում արտադրված իսպանա-իսլամական հագուստները և <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D6%80" title="Մուդեխար">Մուդեխար</a> ոճի իրերը։ Թագավորական ընտանիքները ունեին սպասքի մեծ հավաքածուներ<a href="#cite_note-249">[249]</a>։ Իտալիայում մետաքսի արտադրությունը զարգացավ, այսպիսով Արևմտյան եկեղեցիները և հարուստներն այլևս անհրաժեշտություն չունեին պատվիրել հեռավոր Բյուզանդիայից կամ Իսլամական աշխարհից։ Ֆրանսիայում և Ֆլանդրիայում զարգացում ապրեց <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%A5%D5%B6" title="Գոբելեն">գոբելենի</a> արտադրությունը<a href="#cite_note-Benton257-250">[250]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանոթագրություններ">Ծանոթագրություններ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&veaction=edit&section=32" title="Խմբագրել բաժինը. Ծանոթագրություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&section=32" title="Edit section's source code: Ծանոթագրություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9141943">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2"> <ol class="references"> <li id="cite_note-Power304-1">↑ <a href="#cite_ref-Power304_1-0">1,0</a> <a href="#cite_ref-Power304_1-1">1,1</a> Power Central Middle Ages p. 304 </li> <li id="cite_note-mommsen236-2"><a href="#cite_ref-mommsen236_2-0">↑</a> Mommsen "Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'" Speculum pp. 236–237 </li> <li id="cite_note-Dailyx-3"><a href="#cite_ref-Dailyx_3-0">↑</a> Singman Daily Life p. x </li> <li id="cite_note-idea-4"><a href="#cite_ref-idea_4-0">↑</a> Knox "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120203005134/http://www.boisestate.edu/courses/latemiddleages/renaissance/historyren.shtml">History of the Idea of the Renaissance</a>" </li> <li id="cite_note-Brunixvii-5">↑ <a href="#cite_ref-Brunixvii_5-0">5,0</a> <a href="#cite_ref-Brunixvii_5-1">5,1</a> Bruni History of the Florentine people p. xvii </li> <li id="cite_note-Miglio112-6"><a href="#cite_ref-Miglio112_6-0">↑</a> Miglio "Curial Humanism" Interpretations of Renaissance Humanism p. 112 </li> <li id="cite_note-Albrow205-7"><a href="#cite_ref-Albrow205_7-0">↑</a> Albrow Global Age p. 205 </li> <li id="cite_note-Murray4-8">↑ <a href="#cite_ref-Murray4_8-0">8,0</a> <a href="#cite_ref-Murray4_8-1">8,1</a> Murray "Should the Middle Ages Be Abolished?" Essays in Medieval Studies p. 4 </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> "<a rel="nofollow" class="external text" href="http://dictionary.reference.com/browse/Middle%20Ages">Middle Ages</a>" Dictionary.com </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> See the titles of Watts Making of Polities Europe 1300–1500 or Epstein Economic History of Later Medieval Europe 1000–1500 or the end date used in Holmes (ed.) Oxford History of Medieval Europe </li> <li id="cite_note-Davies291-11"><a href="#cite_ref-Davies291_11-0">↑</a> Davies Europe pp. 291–293 </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> See the title of Saul Companion to Medieval England 1066–1485 </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> Kamen Spain 1469–1714 p. 29 </li> <li id="cite_note-mommsen226-14"><a href="#cite_ref-mommsen226_14-0">↑</a> Mommsen "Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'" Speculum p. 226 </li> <li id="cite_note-Tansey242-15"><a href="#cite_ref-Tansey242_15-0">↑</a> Tansey, et al. Gardner's Art Through the Ages p. 242 </li> <li id="cite_note-Cunliffe391-16"><a href="#cite_ref-Cunliffe391_16-0">↑</a> Cunliffe Europe Between the Oceans pp. 391–393 </li> <li id="cite_note-Collins3-17"><a href="#cite_ref-Collins3_17-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 3–5 </li> <li id="cite_note-Heather111-18">↑ <a href="#cite_ref-Heather111_18-0">18,0</a> <a href="#cite_ref-Heather111_18-1">18,1</a> Heather Fall of the Roman Empire p. 111 </li> <li id="cite_note-Brown24-25-19">↑ <a href="#cite_ref-Brown24-25_19-0">19,0</a> <a href="#cite_ref-Brown24-25_19-1">19,1</a> Brown World of Late Antiquity pp. 24–25 </li> <li id="cite_note-Collins9-20"><a href="#cite_ref-Collins9_20-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 9 </li> <li id="cite_note-Collins24-21"><a href="#cite_ref-Collins24_21-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 24 </li> <li id="cite_note-Cunliffe405-22"><a href="#cite_ref-Cunliffe405_22-0">↑</a> Cunliffe Europe Between the Oceans pp. 405–406 </li> <li id="cite_note-Collins31-23"><a href="#cite_ref-Collins31_23-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 31–33 </li> <li id="cite_note-Brown34-24"><a href="#cite_ref-Brown34_24-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity p. 34 </li> <li id="cite_note-Brown65-25"><a href="#cite_ref-Brown65_25-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity pp. 65–68 </li> <li id="cite_note-Brown82-26"><a href="#cite_ref-Brown82_26-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity pp. 82–94 </li> <li id="cite_note-Collins51-27"><a href="#cite_ref-Collins51_27-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 51 </li> <li id="cite_note-Bauer47-28"><a href="#cite_ref-Bauer47_28-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 47–49 </li> <li id="cite_note-Bauer56-29"><a href="#cite_ref-Bauer56_29-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 56–59 </li> <li id="cite_note-Bauer80-30"><a href="#cite_ref-Bauer80_30-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 80–83 </li> <li id="cite_note-Collins59-31"><a href="#cite_ref-Collins59_31-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 59–60 </li> <li id="cite_note-Cunliffe417-32">↑ <a href="#cite_ref-Cunliffe417_32-0">32,0</a> <a href="#cite_ref-Cunliffe417_32-1">32,1</a> Cunliffe Europe Between the Oceans p. 417 </li> <li id="cite_note-Collins80-33"><a href="#cite_ref-Collins80_33-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 80 </li> <li id="cite_note-James67-34"><a href="#cite_ref-James67_34-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 67–68 </li> <li id="cite_note-Bauer117-35"><a href="#cite_ref-Bauer117_35-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 117–118 </li> <li id="cite_note-Wickham79-36"><a href="#cite_ref-Wickham79_36-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome p. 79 </li> <li id="cite_note-Wickham86-37"><a href="#cite_ref-Wickham86_37-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome p. 86 </li> <li id="cite_note-Collins107-38"><a href="#cite_ref-Collins107_38-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 107–109 </li> <li id="cite_note-Brown122-39"><a href="#cite_ref-Brown122_39-0">↑</a> Brown, World of Late Antiquity, pp. 122–124 </li> <li id="cite_note-Wickham95-40"><a href="#cite_ref-Wickham95_40-0">↑</a> Wickham, Inheritance of Rome, pp. 95–98 </li> <li id="cite_note-Wickham100-41"><a href="#cite_ref-Wickham100_41-0">↑</a> Wickham, Inheritance of Rome, pp. 100–101 </li> <li id="cite_note-Collins100-42"><a href="#cite_ref-Collins100_42-0">↑</a> Collins, Early Medieval Europe, p. 100 </li> <li id="cite_note-Collins96-43">↑ <a href="#cite_ref-Collins96_43-0">43,0</a> <a href="#cite_ref-Collins96_43-1">43,1</a> Collins, Early Medieval Europe, pp. 96–97 </li> <li id="cite_note-Wickham102-44"><a href="#cite_ref-Wickham102_44-0">↑</a> Wickham, Inheritance of Rome, pp. 102–103 </li> <li id="cite_note-Backman86-45"><a href="#cite_ref-Backman86_45-0">↑</a> Backman, Worlds of Medieval Europe, pp. 86–91 </li> <li id="cite_note-James82-46"><a href="#cite_ref-James82_46-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 82–88 </li> <li id="cite_note-James77-47">↑ <a href="#cite_ref-James77_47-0">47,0</a> <a href="#cite_ref-James77_47-1">47,1</a> James Europe's Barbarians pp. 77–78 </li> <li id="cite_note-James79-48"><a href="#cite_ref-James79_48-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 79–80 </li> <li id="cite_note-James78-49"><a href="#cite_ref-James78_49-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 78–81 </li> <li id="cite_note-Collins196-50"><a href="#cite_ref-Collins196_50-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 196–208 </li> <li id="cite_note-Davies235-51"><a href="#cite_ref-Davies235_51-0">↑</a> Davies Europe pp. 235–238 </li> <li id="cite_note-Adams158-52"><a href="#cite_ref-Adams158_52-0">↑</a> Adams History of Western Art pp. 158–159 </li> <li id="cite_note-Wickham81-53"><a href="#cite_ref-Wickham81_53-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 81–83 </li> <li id="cite_note-Bauer200-54"><a href="#cite_ref-Bauer200_54-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 200–202 </li> <li id="cite_note-Bauer206-55">↑ <a href="#cite_ref-Bauer206_55-0">55,0</a> <a href="#cite_ref-Bauer206_55-1">55,1</a> Bauer History of the Medieval World pp. 206–213 </li> <li id="cite_note-Collins126-56"><a href="#cite_ref-Collins126_56-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 126, 130 </li> <li id="cite_note-James95-57"><a href="#cite_ref-James95_57-0">↑</a> James Europe's Barbarians pp. 95–99 </li> <li id="cite_note-Collins140-58"><a href="#cite_ref-Collins140_58-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 140–143 </li> <li id="cite_note-Brown174-59"><a href="#cite_ref-Brown174_59-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity pp. 174–175 </li> <li id="cite_note-Brown181-60"><a href="#cite_ref-Brown181_60-0">↑</a> Brown World of Late Antiquity p. 181 </li> <li id="cite_note-Brown45-61"><a href="#cite_ref-Brown45_61-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe pp. 45–49 </li> <li id="cite_note-Wickham189-62"><a href="#cite_ref-Wickham189_62-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 189–193 </li> <li id="cite_note-Wickham195-63"><a href="#cite_ref-Wickham195_63-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 195–199 </li> <li id="cite_note-Wickham204-64"><a href="#cite_ref-Wickham204_64-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome p. 204 </li> <li id="cite_note-Wickham205-65"><a href="#cite_ref-Wickham205_65-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 205–210 </li> <li id="cite_note-Wickham211-66"><a href="#cite_ref-Wickham211_66-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 211–212 </li> <li id="cite_note-Wickham215-67"><a href="#cite_ref-Wickham215_67-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome p. 215 </li> <li id="cite_note-Brown24-26-68"><a href="#cite_ref-Brown24-26_68-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe pp. 24–26 </li> <li id="cite_note-City3-69"><a href="#cite_ref-City3_69-0">↑</a> Gies and Gies Life in a Medieval City pp. 3–4 </li> <li id="cite_note-Jews191-70">↑ <a href="#cite_ref-Jews191_70-0">70,0</a> <a href="#cite_ref-Jews191_70-1">70,1</a> <a href="#cite_ref-Jews191_70-2">70,2</a> <a href="#cite_ref-Jews191_70-3">70,3</a> Loyn "Jews" Middle Ages p. 191 </li> <li id="cite_note-Collins138-71"><a href="#cite_ref-Collins138_71-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 138–139 </li> <li id="cite_note-Collins143-72"><a href="#cite_ref-Collins143_72-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 143–145 </li> <li id="cite_note-Collins149-73"><a href="#cite_ref-Collins149_73-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 149–151 </li> <li id="cite_note-Reilly52-74"><a href="#cite_ref-Reilly52_74-0">↑</a> Reilly Medieval Spains pp. 52–53 </li> <li id="cite_note-Brown15-75"><a href="#cite_ref-Brown15_75-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe p. 15 </li> <li id="cite_note-Cunliffe427-76"><a href="#cite_ref-Cunliffe427_76-0">↑</a> Cunliffe Europe Between the Oceans pp. 427–428 </li> <li id="cite_note-Coin-77"><a href="#cite_ref-Coin_77-0">↑</a> Grierson "Coinage and currency" Middle Ages </li> <li id="cite_note-Collins218-78"><a href="#cite_ref-Collins218_78-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 218–233 </li> <li id="cite_note-Davies328-79"><a href="#cite_ref-Davies328_79-0">↑</a> Davies Europe pp. 328–332 </li> <li id="cite_note-WIckham170-80"><a href="#cite_ref-WIckham170_80-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 170–172 </li> <li id="cite_note-Colish62-81"><a href="#cite_ref-Colish62_81-0">↑</a> Colish Medieval Foundations pp. 62–63 </li> <li id="cite_note-Lawrence10-82"><a href="#cite_ref-Lawrence10_82-0">↑</a> Lawrence Medieval Monasticism pp. 10–13 </li> <li id="cite_note-Lawrence18-83"><a href="#cite_ref-Lawrence18_83-0">↑</a> Lawrence Medieval Monasticism pp. 18–24 </li> <li id="cite_note-Wickham185-84"><a href="#cite_ref-Wickham185_84-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 185–187 </li> <li id="cite_note-Hamilton43-85"><a href="#cite_ref-Hamilton43_85-0">↑</a> Hamilton Religion in the Medieval West pp. 43–44 </li> <li id="cite_note-Colish64-86"><a href="#cite_ref-Colish64_86-0">↑</a> Colish Medieval Foundations pp. 64–65 </li> <li id="cite_note-Bauer246-87"><a href="#cite_ref-Bauer246_87-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 246–253 </li> <li id="cite_note-Bauer347-88"><a href="#cite_ref-Bauer347_88-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 347–349 </li> <li id="cite_note-Wickham158-89"><a href="#cite_ref-Wickham158_89-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 158–159 </li> <li id="cite_note-Wickham164-90"><a href="#cite_ref-Wickham164_90-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 164–165 </li> <li id="cite_note-Bauer371-91"><a href="#cite_ref-Bauer371_91-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 371–378 </li> <li id="cite_note-Brown20-92"><a href="#cite_ref-Brown20_92-0">↑</a> Brown "Transformation of the Roman Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe p. 20 </li> <li id="cite_note-Stalley73-93"><a href="#cite_ref-Stalley73_93-0">↑</a> Stalley Early Medieval Architecture p. 73 </li> <li id="cite_note-Backman109-94">↑ <a href="#cite_ref-Backman109_94-0">94,0</a> <a href="#cite_ref-Backman109_94-1">94,1</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 109 </li> <li id="cite_note-Backman117-95"><a href="#cite_ref-Backman117_95-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 117–120 </li> <li id="cite_note-Davies302-96"><a href="#cite_ref-Davies302_96-0">↑</a> Davies Europe p. 302 </li> <li id="cite_note-Colish66-97"><a href="#cite_ref-Colish66_97-0">↑</a> Colish Medieval Foundations pp. 66–70 </li> <li id="cite_note-Lang-98"><a href="#cite_ref-Lang_98-0">↑</a> Loyn "Language and dialect" Middle Ages p. 204 </li> <li id="cite_note-Bauer427-99">↑ <a href="#cite_ref-Bauer427_99-0">99,0</a> <a href="#cite_ref-Bauer427_99-1">99,1</a> Bauer History of the Medieval World pp. 427–431 </li> <li id="cite_note-Backman139-100"><a href="#cite_ref-Backman139_100-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 139 </li> <li id="cite_note-Collins360-101"><a href="#cite_ref-Collins360_101-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 360–361 </li> <li id="cite_note-Collins397-102"><a href="#cite_ref-Collins397_102-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 397 </li> <li id="cite_note-Backman141-103"><a href="#cite_ref-Backman141_103-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 141–144 </li> <li id="cite_note-Backman144-104"><a href="#cite_ref-Backman144_104-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 144–145 </li> <li id="cite_note-Bauer147-105"><a href="#cite_ref-Bauer147_105-0">↑</a> Bauer History of the Medieval World pp. 147–149 </li> <li id="cite_note-Collins378-106"><a href="#cite_ref-Collins378_106-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 378–385 </li> <li id="cite_note-Collins387-107"><a href="#cite_ref-Collins387_107-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe p. 387 </li> <li id="cite_note-Davies309-108"><a href="#cite_ref-Davies309_108-0">↑</a> Davies Europe p. 309 </li> <li id="cite_note-Collins394-109"><a href="#cite_ref-Collins394_109-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 394–404 </li> <li id="cite_note-Davies317-110"><a href="#cite_ref-Davies317_110-0">↑</a> Davies Europe p. 317 </li> <li id="cite_note-Wickham439-111"><a href="#cite_ref-Wickham439_111-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 439–444 </li> <li id="cite_note-Collins385-112"><a href="#cite_ref-Collins385_112-0">↑</a> Collins Early Medieval Europe pp. 385–389 </li> <li id="cite_note-Wickham500-113"><a href="#cite_ref-Wickham500_113-0">↑</a> Wickham Inheritance of Rome pp. 500–505 </li> <li id="cite_note-Davies318-114"><a href="#cite_ref-Davies318_114-0">↑</a> Davies Europe pp. 318–320 </li> <li id="cite_note-Davies321-115"><a href="#cite_ref-Davies321_115-0">↑</a> Davies Europe pp. 321–326 </li> <li id="cite_note-Crampton12-116"><a href="#cite_ref-Crampton12_116-0">↑</a> Crampton Concise History of Bulgaria p. 12 </li> <li id="cite_note-Curta246-117"><a href="#cite_ref-Curta246_117-0">↑</a> Curta Southeastern Europe pp. 246–247 </li> <li id="cite_note-Nees145-118"><a href="#cite_ref-Nees145_118-0">↑</a> Nees Early Medieval Art p. 145 </li> <li id="cite_note-Stalley29-119"><a href="#cite_ref-Stalley29_119-0">↑</a> Stalley Early Medieval Architecture pp. 29–35 </li> <li id="cite_note-Stalley43-120"><a href="#cite_ref-Stalley43_120-0">↑</a> Stalley Early Medieval Architecture pp. 43–44 </li> <li id="cite_note-Cosman247-121"><a href="#cite_ref-Cosman247_121-0">↑</a> Cosman Medieval Wordbook p. 247 </li> <li id="cite_note-Stalley49-122"><a href="#cite_ref-Stalley49_122-0">↑</a> Stalley Early Medieval Architecture pp. 45, 49 </li> <li id="cite_note-Kitzinger36-123"><a href="#cite_ref-Kitzinger36_123-0">↑</a> Kitzinger Early Medieval Art pp. 36–53, 61–64 </li> <li id="cite_note-Henderson18-124"><a href="#cite_ref-Henderson18_124-0">↑</a> Henderson Early Medieval pp. 18–21, 63–71 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern28-125"><a href="#cite_ref-NicolleWestern28_125-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom pp. 28–29 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern30-126"><a href="#cite_ref-NicolleWestern30_126-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 30 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern31-127"><a href="#cite_ref-NicolleWestern31_127-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom pp. 30–31 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern34-128"><a href="#cite_ref-NicolleWestern34_128-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 34 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern39-129"><a href="#cite_ref-NicolleWestern39_129-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 39 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern58-130"><a href="#cite_ref-NicolleWestern58_130-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom pp. 58–59 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern76-131"><a href="#cite_ref-NicolleWestern76_131-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 76 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern67-132"><a href="#cite_ref-NicolleWestern67_132-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 67 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern80-133"><a href="#cite_ref-NicolleWestern80_133-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 80 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern88-134"><a href="#cite_ref-NicolleWestern88_134-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom pp. 88–91 </li> <li id="cite_note-Jordan5-135"><a href="#cite_ref-Jordan5_135-0">↑</a> Jordan Europe in the High Middle Ages pp. 5–12 </li> <li id="cite_note-Backman156-136">↑ <a href="#cite_ref-Backman156_136-0">136,0</a> <a href="#cite_ref-Backman156_136-1">136,1</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 156 </li> <li id="cite_note-Backman164-137"><a href="#cite_ref-Backman164_137-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 164–165 </li> <li id="cite_note-Epstein52-138"><a href="#cite_ref-Epstein52_138-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 52–53 </li> <li id="cite_note-Barber37-139"><a href="#cite_ref-Barber37_139-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 37–41 </li> <li id="cite_note-Davies311-140"><a href="#cite_ref-Davies311_140-0">↑</a> Davies Europe pp. 311–315 </li> <li id="cite_note-Daily3-141"><a href="#cite_ref-Daily3_141-0">↑</a> Singman Daily Life p. 3 </li> <li id="cite_note-Hamilton33-142"><a href="#cite_ref-Hamilton33_142-0">↑</a> Hamilton Religion on the Medieval West p. 33 </li> <li id="cite_note-Daily143-143"><a href="#cite_ref-Daily143_143-0">↑</a> Singman Daily Life p. 143 </li> <li id="cite_note-Barber33-144"><a href="#cite_ref-Barber33_144-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 33–34 </li> <li id="cite_note-Barber48-145"><a href="#cite_ref-Barber48_145-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 48–49 </li> <li id="cite_note-Daily171-146"><a href="#cite_ref-Daily171_146-0">↑</a> Singman Daily Life p. 171 </li> <li id="cite_note-Epstein54-147"><a href="#cite_ref-Epstein54_147-0">↑</a> Epstein Economic and Social History p. 54 </li> <li id="cite_note-Daily13-148"><a href="#cite_ref-Daily13_148-0">↑</a> Singman Daily Life p. 13 </li> <li id="cite_note-Daily14-149"><a href="#cite_ref-Daily14_149-0">↑</a> Singman Daily Life pp. 14–15 </li> <li id="cite_note-Daily177-150"><a href="#cite_ref-Daily177_150-0">↑</a> Singman Daily Life pp. 177–178 </li> <li id="cite_note-Backman283-151"><a href="#cite_ref-Backman283_151-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 283–284 </li> <li id="cite_note-Barber365-152"><a href="#cite_ref-Barber365_152-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 365–380 </li> <li id="cite_note-Davies296-153"><a href="#cite_ref-Davies296_153-0">↑</a> Davies Europe p. 296 </li> <li id="cite_note-Backman262-154"><a href="#cite_ref-Backman262_154-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 262–279 </li> <li id="cite_note-Barber371-155"><a href="#cite_ref-Barber371_155-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 371–372 </li> <li id="cite_note-Backman181-156"><a href="#cite_ref-Backman181_156-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 181–186 </li> <li id="cite_note-Jordan143-157"><a href="#cite_ref-Jordan143_157-0">↑</a> Jordan Europe in the High Middle Ages pp. 143–147 </li> <li id="cite_note-Jordan250-158"><a href="#cite_ref-Jordan250_158-0">↑</a> Jordan Europe in the High Middle Ages pp. 250–252 </li> <li id="cite_note-Denley235-159"><a href="#cite_ref-Denley235_159-0">↑</a> Denley "Mediterranean" Oxford Illustrated History of Medieval Europe pp. 235–238 </li> <li id="cite_note-Davies364-160"><a href="#cite_ref-Davies364_160-0">↑</a> Davies Europe p. 364 </li> <li id="cite_note-Backman187-161"><a href="#cite_ref-Backman187_161-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 187–189 </li> <li id="cite_note-Jordan59-162"><a href="#cite_ref-Jordan59_162-0">↑</a> Jordan Europe in the High Middle Ages pp. 59–61 </li> <li id="cite_note-Backman189-163"><a href="#cite_ref-Backman189_163-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 189–196 </li> <li id="cite_note-Davies294-164"><a href="#cite_ref-Davies294_164-0">↑</a> Davies Europe p. 294 </li> <li id="cite_note-Backman263-165"><a href="#cite_ref-Backman263_165-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 263 </li> <li id="cite_note-Eleanor-166"><a href="#cite_ref-Eleanor_166-0">↑</a> Loyn "Eleanor of Aquitaine" Middle Ages p. 122 </li> <li id="cite_note-Fortress268-167"><a href="#cite_ref-Fortress268_167-0">↑</a> Kaufmann and Kaufmann Medieval Fortress pp. 268–269 </li> <li id="cite_note-Davies332-168"><a href="#cite_ref-Davies332_168-0">↑</a> Davies Europe pp. 332–333 </li> <li id="cite_note-Davies386-169"><a href="#cite_ref-Davies386_169-0">↑</a> Davies Europe pp. 386–387 </li> <li id="cite_note-MACrusades-170">↑ <a href="#cite_ref-MACrusades_170-0">170,0</a> <a href="#cite_ref-MACrusades_170-1">170,1</a> <a href="#cite_ref-MACrusades_170-2">170,2</a> Riley-Smith "Crusades" Middle Ages pp. 106–107 </li> <li id="cite_note-Barber145-171"><a href="#cite_ref-Barber145_171-0">↑</a> Barber Two Cities pp. 145–149 </li> <li id="cite_note-Payne204-172"><a href="#cite_ref-Payne204_172-0">↑</a> Payne Dream and the Tomb pp. 204–205 </li> <li id="cite_note-Lock156-173"><a href="#cite_ref-Lock156_173-0">↑</a> Lock Routledge Companion to the Crusades pp. 156–161 </li> <li id="cite_note-Backman299-174"><a href="#cite_ref-Backman299_174-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 299–300 </li> <li id="cite_note-Lock122-175"><a href="#cite_ref-Lock122_175-0">↑</a> Lock Routledge Companion to the Crusades p. 122 </li> <li id="cite_note-Backman232-176"><a href="#cite_ref-Backman232_176-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 232–237 </li> <li id="cite_note-Backman247-177"><a href="#cite_ref-Backman247_177-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 247–252 </li> <li id="cite_note-MASchol-178"><a href="#cite_ref-MASchol_178-0">↑</a> Loyn "Scholasticism" Middle Ages pp. 293–294 </li> <li id="cite_note-Colish295-179"><a href="#cite_ref-Colish295_179-0">↑</a> Colish Medieval Foundations pp. 295–301 </li> <li id="cite_note-Backman252-180"><a href="#cite_ref-Backman252_180-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 252–260 </li> <li id="cite_note-Davies349-181"><a href="#cite_ref-Davies349_181-0">↑</a> Davies Europe p. 349 </li> <li id="cite_note-Backman246-182"><a href="#cite_ref-Backman246_182-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 246 </li> <li id="cite_note-183"><a href="#cite_ref-183">↑</a> Ilardi, Renaissance Vision, pp. 4–5, 49 </li> <li id="cite_note-Epstein45-184"><a href="#cite_ref-Epstein45_184-0">↑</a> Epstein Economic and Social History p. 45 </li> <li id="cite_note-Backman156-59-185"><a href="#cite_ref-Backman156-59_185-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 156–159 </li> <li id="cite_note-Barber68-186"><a href="#cite_ref-Barber68_186-0">↑</a> Barber Two Cities p. 68 </li> <li id="cite_note-Barber73-187"><a href="#cite_ref-Barber73_187-0">↑</a> Barber Two Cities p. 73 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern125-188"><a href="#cite_ref-NicolleWestern125_188-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 125 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern130-189"><a href="#cite_ref-NicolleWestern130_189-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 130 </li> <li id="cite_note-Nicolle296-190"><a href="#cite_ref-Nicolle296_190-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom pp. 296–298 </li> <li id="cite_note-Benton55-191"><a href="#cite_ref-Benton55_191-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages p. 55 </li> <li id="cite_note-Adams181-192"><a href="#cite_ref-Adams181_192-0">↑</a> Adams History of Western Art pp. 181–189 </li> <li id="cite_note-MAFamine-193"><a href="#cite_ref-MAFamine_193-0">↑</a> Loyn "Famine" Middle Ages p. 128 </li> <li id="cite_note-Backman373-194"><a href="#cite_ref-Backman373_194-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 373–374 </li> <li id="cite_note-Epstein41-195"><a href="#cite_ref-Epstein41_195-0">↑</a> Epstein Economic and Social History p. 41 </li> <li id="cite_note-Backman370-196"><a href="#cite_ref-Backman370_196-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe p. 370 </li> <li id="cite_note-MAPlague-197">↑ <a href="#cite_ref-MAPlague_197-0">197,0</a> <a href="#cite_ref-MAPlague_197-1">197,1</a> Schove "Plague" Middle Ages p. 269 </li> <li id="cite_note-Backman374-198"><a href="#cite_ref-Backman374_198-0">↑</a> Backman Worlds of Medieval Europe pp. 374–380 </li> <li id="cite_note-Davies412-199"><a href="#cite_ref-Davies412_199-0">↑</a> Davies Europe pp. 412–413 </li> <li id="cite_note-Epstein184-200"><a href="#cite_ref-Epstein184_200-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 184–185 </li> <li id="cite_note-Epstein246-201"><a href="#cite_ref-Epstein246_201-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 246–247 </li> <li id="cite_note-Keen234-202">↑ <a href="#cite_ref-Keen234_202-0">202,0</a> <a href="#cite_ref-Keen234_202-1">202,1</a> Keen Pelican History of Medieval Europe pp. 234–237 </li> <li id="cite_note-Singman8-203"><a href="#cite_ref-Singman8_203-0">↑</a> Singman Daily Life p. 8 </li> <li id="cite_note-Vale346-204"><a href="#cite_ref-Vale346_204-0">↑</a> Vale "Civilization of Courts and Cities" Oxford Illustrated History of Medieval Europe pp. 346–349 </li> <li id="cite_note-Jews192-205"><a href="#cite_ref-Jews192_205-0">↑</a> Loyn "Jews" Middle Ages p. 192 </li> <li id="cite_note-Keen237-206"><a href="#cite_ref-Keen237_206-0">↑</a> Keen Pelican History of Medieval Europe pp. 237–239 </li> <li id="cite_note-Watts201-207"><a href="#cite_ref-Watts201_207-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 201–219 </li> <li id="cite_note-Watts224-208"><a href="#cite_ref-Watts224_208-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 224–233 </li> <li id="cite_note-Watts233-209"><a href="#cite_ref-Watts233_209-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 233–238 </li> <li id="cite_note-Watts166-210"><a href="#cite_ref-Watts166_210-0">↑</a> Watts Making of Polities p. 166 </li> <li id="cite_note-Watts169-211"><a href="#cite_ref-Watts169_211-0">↑</a> Watts Making of Polities p. 169 </li> <li id="cite_note-MA100-212"><a href="#cite_ref-MA100_212-0">↑</a> Loyn "Hundred Years' War" Middle Ages p. 176 </li> <li id="cite_note-Watts180-213"><a href="#cite_ref-Watts180_213-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 180–181 </li> <li id="cite_note-Watts317-214"><a href="#cite_ref-Watts317_214-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 317–322 </li> <li id="cite_note-Davies423-215"><a href="#cite_ref-Davies423_215-0">↑</a> Davies Europe p. 423 </li> <li id="cite_note-Watts170-216"><a href="#cite_ref-Watts170_216-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 170–171 </li> <li id="cite_note-Watts173-75-217"><a href="#cite_ref-Watts173-75_217-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 173–175 </li> <li id="cite_note-Watts173-218"><a href="#cite_ref-Watts173_218-0">↑</a> Watts Making of Polities p. 173 </li> <li id="cite_note-Watts327-219"><a href="#cite_ref-Watts327_219-0">↑</a> Watts Making of Polities pp. 327–332 </li> <li id="cite_note-Watts340-220">↑ <a href="#cite_ref-Watts340_220-0">220,0</a> <a href="#cite_ref-Watts340_220-1">220,1</a> Watts Making of Polities p. 340 </li> <li id="cite_note-Davies426-221"><a href="#cite_ref-Davies426_221-0">↑</a> Davies Europe pp. 425–426 </li> <li id="cite_note-Davies431-222"><a href="#cite_ref-Davies431_222-0">↑</a> Davies Europe p. 431 </li> <li id="cite_note-Davies408-223"><a href="#cite_ref-Davies408_223-0">↑</a> Davies Europe pp. 408–409 </li> <li id="cite_note-Davies385-224"><a href="#cite_ref-Davies385_224-0">↑</a> Davies Europe pp. 385–389 </li> <li id="cite_note-Davies446-225"><a href="#cite_ref-Davies446_225-0">↑</a> Davies Europe p. 446 </li> <li id="cite_note-Thomson170-226"><a href="#cite_ref-Thomson170_226-0">↑</a> Thomson Western Church pp. 170–171 </li> <li id="cite_note-MAAvignon-227"><a href="#cite_ref-MAAvignon_227-0">↑</a> Loyn "Avignon" Middle Ages p. 45 </li> <li id="cite_note-MAGreat-228"><a href="#cite_ref-MAGreat_228-0">↑</a> Loyn "Great Schism" Middle Ages p. 153 </li> <li id="cite_note-Thomson184-229"><a href="#cite_ref-Thomson184_229-0">↑</a> Thomson Western Church pp. 184–187 </li> <li id="cite_note-Thomson197-230"><a href="#cite_ref-Thomson197_230-0">↑</a> Thomson Western Church pp. 197–199 </li> <li id="cite_note-Thomson218-231"><a href="#cite_ref-Thomson218_231-0">↑</a> Thomson Western Church p. 218 </li> <li id="cite_note-Thomson213-232"><a href="#cite_ref-Thomson213_232-0">↑</a> Thomson Western Church pp. 213–217 </li> <li id="cite_note-Templars-233"><a href="#cite_ref-Templars_233-0">↑</a> Loyn "Knights of the Temple (Templars)" Middle Ages pp. 201–202 </li> <li id="cite_note-Davies433-234"><a href="#cite_ref-Davies433_234-0">↑</a> Davies Europe pp. 433–434 </li> <li id="cite_note-Davies438-235">↑ <a href="#cite_ref-Davies438_235-0">235,0</a> <a href="#cite_ref-Davies438_235-1">235,1</a> <a href="#cite_ref-Davies438_235-2">235,2</a> Davies Europe pp. 438–439 </li> <li id="cite_note-Singman224-236"><a href="#cite_ref-Singman224_236-0">↑</a> Singman Daily Life p. 224 </li> <li id="cite_note-Davies445-237"><a href="#cite_ref-Davies445_237-0">↑</a> Davies Europe p. 445 </li> <li id="cite_note-Davies451-238"><a href="#cite_ref-Davies451_238-0">↑</a> Davies Europe p. 451 </li> <li id="cite_note-Davies454-239"><a href="#cite_ref-Davies454_239-0">↑</a> Davies Europe pp. 454–455 </li> <li id="cite_note-Davies511-240"><a href="#cite_ref-Davies511_240-0">↑</a> Davies Europe p. 511 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern180-241"><a href="#cite_ref-NicolleWestern180_241-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 180 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern183-242"><a href="#cite_ref-NicolleWestern183_242-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 183 </li> <li id="cite_note-NicolleWestern188-243"><a href="#cite_ref-NicolleWestern188_243-0">↑</a> Nicolle Medieval Warfare Source Book: Warfare in Western Christendom p. 188 </li> <li id="cite_note-Epstein193-244"><a href="#cite_ref-Epstein193_244-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 193–194 </li> <li id="cite_note-Daily38-245"><a href="#cite_ref-Daily38_245-0">↑</a> Singman Daily Life p. 38 </li> <li id="cite_note-Epstein203-246"><a href="#cite_ref-Epstein203_246-0">↑</a> Epstein Economic and Social History pp. 203–204 </li> <li id="cite_note-Epstein213-247"><a href="#cite_ref-Epstein213_247-0">↑</a> Epstein Economic and Social History p. 213 </li> <li id="cite_note-Benton253-248"><a href="#cite_ref-Benton253_248-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages pp. 253–256 </li> <li id="cite_note-249"><a href="#cite_ref-249">↑</a> Lightbown Secular Goldsmiths' Work p. 78 </li> <li id="cite_note-Benton257-250"><a href="#cite_ref-Benton257_250-0">↑</a> Benton Art of the Middle Ages pp. 257–262 </li> </ol></div> <div class="infobox"> <table> <tbody><tr> <td><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/28px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="28" height="38" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/56px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a><figcaption></figcaption></figure></td> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" class="extiw" title="c:Special:Search/Միջնադար">Միջնադար</a> էջը <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/" class="extiw" title="c:">Վիքիպահեստում</a> </td></tr></tbody></table> </div> <div class="infobox"> <table> <tbody><tr> <td><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/28px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="28" height="38" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/56px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a><figcaption></figcaption></figure></td> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_the_medieval_age" class="extiw" title="c:Atlas of the medieval age">Միջնադարի պատմական քարտեզներ</a> էջը <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/" class="extiw" title="c:">Վիքիպահեստում</a> </td></tr></tbody></table> </div> <div class="infobox sisterproject"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Wikiquote-logo-hy.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Wikiquote-logo-hy.svg/49px-Wikiquote-logo-hy.svg.png" decoding="async" width="49" height="49" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Wikiquote-logo-hy.svg/74px-Wikiquote-logo-hy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Wikiquote-logo-hy.svg/98px-Wikiquote-logo-hy.svg.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="150" /></a><figcaption> </figcaption></figure><div style="margin-left: 60px;"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84" title="Վիքիքաղվածք">Վիքիքաղվածքն</a> ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են <div style="margin-left: 10px;"> <a href="https://hy.wikiquote.org/wiki/Special:Search/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" class="extiw" title="q:Special:Search/Միջնադար">Միջնադար</a> հոդվածին</div></div></div> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Կաղապար:Միջնադար">դ</a></li><li class="nv-talk"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Կաղապարի քննարկում:Միջնադար">ք</a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit">խ</a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><a class="mw-selflink selflink">Միջնադար</a></div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Վաղ միջնադար">Վաղ միջնադար</a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սասանյան Իրան">Սասանյան Իրան</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քրիստոնեության տարածում (դեռ գրված չէ)">Քրիստոնեության տարածում</a> • <a href="/wiki/%D4%BA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D4%B3%D5%A1%D5%B2%D5%A9" class="mw-redirect" title="Ժողովուրդների Մեծ Գաղթ">Ժողովուրդների Մեծ Գաղթ</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն">Բյուզանդական կայսրություն</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն">Արևմտյան Հռոմեական կայսրություն</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մարզպանական Հայաստան">Մարզպանական Հայաստան</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%AB_%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Իսլամի տարածում (դեռ գրված չէ)">Իսլամի տարածում</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արաբական խալիֆայություն">Արաբական խալիֆայություն</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Առաջին Բուլղարական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Առաջին Բուլղարական կայսրություն</a> • <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ֆրանկական թագավորություն">Ֆրանկական թագավորություն</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆրանկական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Ֆրանկական կայսրություն</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Բագրատունյաց Հայաստան">Բագրատունյաց Հայաստան</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_(%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խորվաթիայի թագավորություն (միջնադար) (դեռ գրված չէ)">Խորվաթիայի թագավորություն</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%B8-%D5%BD%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անգլո-սաքսոնյան Անգլիա (դեռ գրված չէ)">Անգլո-սաքսոնյան Անգլիա</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Վիկինգների դարաշրջան">Վիկինգների դարաշրջան</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կիևյան Ռուսիա">Կիևյան Ռուսիա</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/w/index.php?title=%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AE_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Զարգացած միջնադար (դեռ գրված չէ)">Զարգացած միջնադար</a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%96%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%B4" class="mw-redirect" title="Ֆեոդալիզմ">Ֆեոդալիզմ</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սրբազան Հռոմեական կայսրություն">Սրբազան Հռոմեական կայսրություն</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82_%D5%BA%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քրիստոնեական եկեղեցու պառակտում (դեռ գրված չէ)">Քրիստոնեական եկեղեցու պառակտում</a> • <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խաչակրաց արշավանքներ">Խաչակրաց արշավանքներ</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կիլիկիայի Հայկական Թագավորություն">Կիլիկիայի Հայկական Թագավորություն</a> • <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Զաքարյան Հայաստան">Զաքարյան Հայաստան</a> • <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երկրորդ Բուլղարական կայսրություն">Երկրորդ Բուլղարական կայսրություն</a> • <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայկական հարստություն">Հայկական հարստություն</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Միջնադարյան Հնդկաստան (դեռ գրված չէ)">Միջնադարյան Հնդկաստան</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Միջնադարյան Չինաստան">Միջնադարյան Չինաստան</a> • <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%83%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Միջնադարյան Ճապոնիա">Միջնադարյան Ճապոնիա</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/w/index.php?title=%D5%88%D6%82%D5%B7_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ուշ միջնադար (դեռ գրված չէ)">Ուշ միջնադար</a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%B5%D5%A1_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Հարյուրամյա պատերազմ">Հարյուրամյա պատերազմ</a> • <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AC_%D6%87_%D5%BD%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ալ և սպիտակ վարդերի պատերազմ (դեռ գրված չէ)">Ալ և սպիտակ վարդերի պատերազմ</a> • <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Բուրգունդիա">Բուրգունդիա</a> • <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կոստանդնուպոլսի անկում">Կոստանդնուպոլսի անկում</a> • <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect mw-disambig" title="Թուրք-պարսկական պատերազմներ">Թուրք-պարսկական պատերազմներ</a> • <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան կայսրություն</a> • <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%86%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սեֆյան Իրան">Սեֆյան Իրան</a> • <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններ">Աշխարհագրական մեծ հայտնագործություններ</a> • <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4" title="Վերածնունդ">Վերածնունդ</a> • <a href="/wiki/%D5%8C%D5%A5%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Ռեֆորմացիա">Ռեֆորմացիա</a> • <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D5%BC%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նիդեռլանդական հեղափոխություն (դեռ գրված չէ)">Նիդեռլանդական հեղափոխություն</a> • <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%B5%D5%A1_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Երեսնամյա պատերազմ">Երեսնամյա պատերազմ</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միջնադար&oldid=9468949">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միջնադար&oldid=9468949</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիա</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Կատեգորիա:Միջնադար">Միջնադար</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 6 Մարտի 2024-ի ժամը 04:18-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-74pff","wgBackendResponseTime":185,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.692","walltime":"0.847","ppvisitednodes":{"value":3993,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":16698,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":569,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":8,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":102928,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 327.408 1 -total"," 28.91% 94.652 1 Կաղապար:Ծանցանկ"," 9.86% 32.292 1 Կաղապար:Տես_նաև"," 6.79% 22.239 1 Կաղապար:Միջնադար"," 5.90% 19.331 4 Կաղապար:Հիմնական"," 4.59% 15.043 1 Կաղապար:Navbox"," 3.75% 12.272 2 Կաղապար:Commons"," 2.56% 8.371 3 Կաղապար:Legend"," 1.54% 5.055 1 Կաղապար:Main_other"," 1.00% 3.262 1 Կաղապար:Վիքիքաղվածք"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.016","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":983454,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-864bbfd546-pbxlw","timestamp":"20241130183220","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0544\u056b\u057b\u0576\u0561\u0564\u0561\u0580","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12554","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12554","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2011-12-21T19:10:02Z","dateModified":"2024-03-06T04:18:31Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/e\/ee\/Walls_of_Ani.jpg"}</script> </body> </html>