CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="tr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Demir Çağı - Vikipedi</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )trwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Ocak","Şubat","Mart","Nisan","Mayıs","Haziran","Temmuz","Ağustos","Eylül","Ekim","Kasım","Aralık"],"wgRequestId":"f105af09-2c84-467e-80fa-a3fd3616c5da","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Demir_Çağı","wgTitle":"Demir Çağı","wgCurRevisionId":33876446,"wgRevisionId":33876446,"wgArticleId":94952,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Webarşiv şablonu wayback bağlantıları","Ölü dış bağlantıları olan maddeler","ISBN sihirli bağlantısını kullanan sayfalar","BNF tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","GND tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","HDS tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","KULTURNAV tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","LCCN tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","NDL tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri", "NKC tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","NLI tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri","Demir Çağı"],"wgPageViewLanguage":"tr","wgPageContentLanguage":"tr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Demir_Çağı","wgRelevantArticleId":94952,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":2}}},"wgStableRevisionId":33876446,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"tr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"tr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition": "interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q11764","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready", "ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.extra-toolbar-buttons","ext.gadget.HizliBilgi","ext.gadget.OpenStreetMap","ext.gadget.switcher","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=tr&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=tr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=tr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Demir Çağı - Vikipedi"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//tr.m.wikipedia.org/wiki/Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Değiştir" href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipedi (tr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//tr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.tr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipedi Atom beslemesi" href="/w/index.php?title=%C3%96zel:SonDe%C4%9Fi%C5%9Fiklikler&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Demir_Çağı rootpage-Demir_Çağı skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">İçeriğe atla</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ana menü" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ana menü</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ana menü</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">kenar çubuğuna taşı</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">gizle</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Gezinti </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Anasayfa" title="Anasayfayı ziyaret et [z]" accesskey="z"><span>Anasayfa</span></a></li><li id="n-Hakkımızda" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Hakk%C4%B1nda"><span>Hakkımızda</span></a></li><li id="n-İçindekiler" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:G%C3%B6z_at"><span>İçindekiler</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:Rastgele" title="Rastgele bir sayfaya gidin [x]" accesskey="x"><span>Rastgele madde</span></a></li><li id="n-Seçkin-içerik" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Se%C3%A7kin_i%C3%A7erik"><span>Seçkin içerik</span></a></li><li id="n-Yakınımdakiler" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:Yak%C4%B1n%C4%B1mdakiler"><span>Yakınımdakiler</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Katılım" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Katılım" > <div class="vector-menu-heading"> Katılım </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-sandbox" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Deneme_tahtas%C4%B1"><span>Deneme tahtası</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:K%C3%B6y_%C3%A7e%C5%9Fmesi" title="Güncel olaylarla ilgili son bilgiler"><span>Köy çeşmesi</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:SonDe%C4%9Fi%C5%9Fiklikler" title="Vikide yapılmış son değişikliklerin listesi [r]" accesskey="r"><span>Son değişiklikler</span></a></li><li id="n-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Y%C3%BCkle"><span>Dosya yükle</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedi:Topluluk_portali" title="Proje hakkında, neler yapabilirsiniz, ne nerededir"><span>Topluluk portali</span></a></li><li id="n-shop-text" class="mw-list-item"><a href="//shop.wikimedia.org"><span>Wikimedia dükkânı</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Yard%C4%B1m:%C4%B0%C3%A7indekiler" title="Yardım almak için"><span>Yardım</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Anasayfa" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Vikipedi" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-tr.svg" style="width: 6.6875em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="Özgür Ansiklopedi" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-tr.svg" width="104" height="13" style="width: 6.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%C3%96zel:Ara" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Vikipedi içinde ara [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Ara</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Vikipedi üzerinde ara" aria-label="Vikipedi üzerinde ara" autocapitalize="sentences" title="Vikipedi içinde ara [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Özel:Ara"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Ara</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Kişisel araçlar"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Görünüm"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Sayfanın yazı tipi boyutunun, genişliğinin ve renginin görünümünü değiştirin" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Görünüm" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Görünüm</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_tr.wikipedia.org&uselang=tr" class=""><span>Bağış yapın</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C3%96zel:HesapOlu%C5%9Ftur&returnto=Demir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Bir hesap oluşturup oturum açmanız tavsiye edilmektedir ancak bu zorunlu değildir" class=""><span>Hesap oluştur</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C3%96zel:Kullan%C4%B1c%C4%B1OturumuA%C3%A7ma&returnto=Demir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Oturum açmanız tavsiye edilmektedir; ancak bu zorunlu değildir [o]" accesskey="o" class=""><span>Oturum aç</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Daha fazla seçenek" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Kişisel araçlar" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Kişisel araçlar</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Kullanıcı menüsü" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_tr.wikipedia.org&uselang=tr"><span>Bağış yapın</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:HesapOlu%C5%9Ftur&returnto=Demir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Bir hesap oluşturup oturum açmanız tavsiye edilmektedir ancak bu zorunlu değildir"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Hesap oluştur</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:Kullan%C4%B1c%C4%B1OturumuA%C3%A7ma&returnto=Demir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Oturum açmanız tavsiye edilmektedir; ancak bu zorunlu değildir [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Oturum aç</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Çıkış yapmış editörler için sayfalar <a href="/wiki/Yard%C4%B1m:Giri%C5%9F" aria-label="Değişiklik yapma hakkında daha fazla bilgi edinin"><span>daha fazla bilgi</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:Katk%C4%B1lar%C4%B1m" title="Bu IP adresinden yapılmış değişiklikler listesi [y]" accesskey="y"><span>Katkılar</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:MesajSayfam" title="Bu IP adresindeki düzenlemeler hakkında tartışma [n]" accesskey="n"><span>Mesaj</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="İçindekiler" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">İçindekiler</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">kenar çubuğuna taşı</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">gizle</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Giriş</div> </a> </li> <li id="toc-Genel_değerlendirmeler" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Genel_değerlendirmeler"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Genel değerlendirmeler</span> </div> </a> <ul id="toc-Genel_değerlendirmeler-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Doğu_Akdeniz_ve_Antik_Yakın_Doğu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Doğu_Akdeniz_ve_Antik_Yakın_Doğu"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Doğu Akdeniz ve Antik Yakın Doğu</span> </div> </a> <ul id="toc-Doğu_Akdeniz_ve_Antik_Yakın_Doğu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Avrupa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Avrupa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Avrupa</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Avrupa-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Avrupa alt bölümünü aç/kapa</span> </button> <ul id="toc-Avrupa-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Doğu_Avrupa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Doğu_Avrupa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Doğu Avrupa</span> </div> </a> <ul id="toc-Doğu_Avrupa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Orta_Avrupa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Orta_Avrupa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Orta Avrupa</span> </div> </a> <ul id="toc-Orta_Avrupa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Batı_Avrupa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Batı_Avrupa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Batı Avrupa</span> </div> </a> <ul id="toc-Batı_Avrupa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kuzey_Avrupa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kuzey_Avrupa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Kuzey Avrupa</span> </div> </a> <ul id="toc-Kuzey_Avrupa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Asya" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Asya"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Asya</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Asya-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Asya alt bölümünü aç/kapa</span> </button> <ul id="toc-Asya-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Orta_Asya" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Orta_Asya"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Orta Asya</span> </div> </a> <ul id="toc-Orta_Asya-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kuzey_Asya" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kuzey_Asya"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Kuzey Asya</span> </div> </a> <ul id="toc-Kuzey_Asya-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hindistan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hindistan"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Hindistan</span> </div> </a> <ul id="toc-Hindistan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sri_Lanka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sri_Lanka"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Sri Lanka</span> </div> </a> <ul id="toc-Sri_Lanka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Çin" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Çin"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Çin</span> </div> </a> <ul id="toc-Çin-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kore" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kore"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>Kore</span> </div> </a> <ul id="toc-Kore-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Japonya" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Japonya"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.7</span> <span>Japonya</span> </div> </a> <ul id="toc-Japonya-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Afrika" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Afrika"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Afrika</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Afrika-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afrika alt bölümünü aç/kapa</span> </button> <ul id="toc-Afrika-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Kuzey_Afrika" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kuzey_Afrika"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Kuzey Afrika</span> </div> </a> <ul id="toc-Kuzey_Afrika-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Antik_Mısır" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Antik_Mısır"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Antik Mısır</span> </div> </a> <ul id="toc-Antik_Mısır-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sahraaltı_Afrika" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sahraaltı_Afrika"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Sahraaltı Afrika</span> </div> </a> <ul id="toc-Sahraaltı_Afrika-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Toplumsal_dönüşümler" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Toplumsal_dönüşümler"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Toplumsal dönüşümler</span> </div> </a> <ul id="toc-Toplumsal_dönüşümler-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kaynakça" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Kaynakça"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Kaynakça</span> </div> </a> <ul id="toc-Kaynakça-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kaynakça_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Kaynakça_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Kaynakça</span> </div> </a> <ul id="toc-Kaynakça_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dış_bağlantılar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Dış_bağlantılar"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Dış bağlantılar</span> </div> </a> <ul id="toc-Dış_bağlantılar-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="İçindekiler" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="İçindekiler tablosunu değiştir" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">İçindekiler tablosunu değiştir</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Demir Çağı</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Başka bir dildeki sayfaya gidin. 148 dilde mevcut" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-148" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">148 dil</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Ystertydperk" title="Ystertydperk - Afrikaanca" lang="af" hreflang="af" data-title="Ystertydperk" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaanca" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Eisenzeit" title="Eisenzeit - İsviçre Almancası" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Eisenzeit" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="İsviçre Almancası" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%A8%E1%89%A5%E1%88%A8%E1%89%B5_%E1%8B%98%E1%88%98%E1%8A%95" title="የብረት ዘመን - Amharca" lang="am" hreflang="am" data-title="የብረት ዘመን" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="Amharca" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Edat_de_Fierro" title="Edat de Fierro - Aragonca" lang="an" hreflang="an" data-title="Edat de Fierro" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="Aragonca" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D9%8A" title="العصر الحديدي - Arapça" lang="ar" hreflang="ar" data-title="العصر الحديدي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arapça" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%AD%D8%AF%D9%8A%D8%AF%D9%89" title="عصر حديدى - Mısır Arapçası" lang="arz" hreflang="arz" data-title="عصر حديدى" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Mısır Arapçası" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B2%E0%A7%8C%E0%A6%B9_%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%97" title="লৌহ যুগ - Assamca" lang="as" hreflang="as" data-title="লৌহ যুগ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="Assamca" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Ed%C3%A1_del_fierro" title="Edá del fierro - Asturyasça" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Edá del fierro" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturyasça" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Azilugal" title="Azilugal - Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Azilugal" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/D%C9%99mir_d%C3%B6vr%C3%BC" title="Dəmir dövrü - Azerbaycan dili" lang="az" hreflang="az" data-title="Dəmir dövrü" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbaycan dili" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%D8%A4%D9%86%D9%85%DB%8C" title="دمیر دؤنمی - South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="دمیر دؤنمی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%80_%D0%B1%D1%8B%D1%83%D0%B0%D1%82" title="Тимер быуат - Başkırtça" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Тимер быуат" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Başkırtça" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Gel%C5%BE%C4%97is_om%C5%BEios" title="Gelžėis omžios - Samogitçe" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Gelžėis omžios" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitçe" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%8B_%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Жалезны век - Belarusça" lang="be" hreflang="be" data-title="Жалезны век" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarusça" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%8B_%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Жалезны век - Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Жалезны век" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D0%BB%D1%8F%D0%B7%D0%BD%D0%B0_%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%85%D0%B0" title="Желязна епоха - Bulgarca" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Желязна епоха" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgarca" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Zaman_Besi" title="Zaman Besi - Banjar Dili" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Zaman Besi" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar Dili" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%9E%E1%80%AE%E1%82%8F%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA" title="ပသီႏခေတ် - Pa'O" lang="blk" hreflang="blk" data-title="ပသီႏခေတ်" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="Pa'O" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B2%E0%A7%8C%E0%A6%B9_%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%97" title="লৌহ যুগ - Bengalce" lang="bn" hreflang="bn" data-title="লৌহ যুগ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengalce" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A3%E0%BE%95%E0%BD%82%E0%BD%A6%E0%BC%8B%E0%BD%86%E0%BD%A6%E0%BC%8B%E0%BD%A6%E0%BE%A4%E0%BE%B1%E0%BD%BC%E0%BD%91%E0%BC%8B%E0%BD%94%E0%BD%A0%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%91%E0%BD%B4%E0%BD%A6%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BD%96%E0%BD%A6%E0%BC%8D" title="ལྕགས་ཆས་སྤྱོད་པའི་དུས་རབས། - Tibetçe" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ལྕགས་ཆས་སྤྱོད་པའི་དུས་རབས།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="Tibetçe" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Oadvezh_an_houarn" title="Oadvezh an houarn - Bretonca" lang="br" hreflang="br" data-title="Oadvezh an houarn" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretonca" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDeljezno_doba" title="Željezno doba - Boşnakça" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Željezno doba" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Boşnakça" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Edat_del_ferro" title="Edat del ferro - Katalanca" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Edat del ferro" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Katalanca" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%8C%D1%87%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%8C%D0%BC%D0%B0%D1%80" title="Аьчка оьмар - Çeçence" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Аьчка оьмар" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="Çeçence" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%DB%95%D8%B1%D8%AF%DB%95%D9%85%DB%8C_%D8%A6%D8%A7%D8%B3%D9%86" title="سەردەمی ئاسن - Orta Kürtçe" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="سەردەمی ئاسن" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Orta Kürtçe" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Demir_devri" title="Demir devri - Kırım Tatarcası" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Demir devri" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Kırım Tatarcası" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Doba_%C5%BEelezn%C3%A1" title="Doba železná - Çekçe" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Doba železná" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Çekçe" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Ep%C3%B2ka_%C5%BCelaz%C5%82a" title="Epòka żelazła - Kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Epòka żelazła" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="Kashubian" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BC%C4%95%D1%80_%C4%95%D0%BC%C4%95%D1%80%C4%95" title="Тимĕр ĕмĕрĕ - Çuvaşça" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Тимĕр ĕмĕрĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Çuvaşça" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Oes_yr_Haearn" title="Oes yr Haearn - Galce" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Oes yr Haearn" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Galce" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Jernalder" title="Jernalder - Danca" lang="da" hreflang="da" data-title="Jernalder" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Danca" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Eisenzeit" title="Eisenzeit - Almanca" lang="de" hreflang="de" data-title="Eisenzeit" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Almanca" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Wext%C3%AA_As%C4%B1ni" title="Wextê Asıni - Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Wextê Asıni" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%BF%CF%87%CE%AE_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%A3%CE%B9%CE%B4%CE%AE%CF%81%CE%BF%CF%85" title="Εποχή του Σιδήρου - Yunanca" lang="el" hreflang="el" data-title="Εποχή του Σιδήρου" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Yunanca" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A8_dal_f%C3%A8r" title="Etè dal fèr - Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Etè dal fèr" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Iron_Age" title="Iron Age - İngilizce" lang="en" hreflang="en" data-title="Iron Age" data-language-autonym="English" data-language-local-name="İngilizce" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Ferepoko" title="Ferepoko - Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Ferepoko" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Edad_del_Hierro" title="Edad del Hierro - İspanyolca" lang="es" hreflang="es" data-title="Edad del Hierro" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="İspanyolca" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Rauaaeg" title="Rauaaeg - Estonca" lang="et" hreflang="et" data-title="Rauaaeg" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estonca" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Burdin_Aroa" title="Burdin Aroa - Baskça" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Burdin Aroa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskça" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A2%D9%87%D9%86" title="عصر آهن - Farsça" lang="fa" hreflang="fa" data-title="عصر آهن" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Farsça" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Rautakausi" title="Rautakausi - Fince" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Rautakausi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fince" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Ravvaaig" title="Ravvaaig - Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Ravvaaig" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/%C3%82ge_du_fer" title="Âge du fer - Fransızca" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Âge du fer" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Fransızca" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Iisentidj" title="Iisentidj - Kuzey Frizce" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Iisentidj" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="Kuzey Frizce" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Izertiid" title="Izertiid - Batı Frizcesi" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Izertiid" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Batı Frizcesi" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Iarannaois" title="An Iarannaois - İrlandaca" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Iarannaois" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="İrlandaca" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E9%90%B5%E5%99%A8%E6%99%82%E4%BB%A3" title="鐵器時代 - Gan Çincesi" lang="gan" hreflang="gan" data-title="鐵器時代" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan Çincesi" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Laj_di_fer" title="Laj di fer - Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Laj di fer" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Idade_de_Ferro" title="Idade de Ferro - Galiçyaca" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Idade de Ferro" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galiçyaca" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%AA%D7%A7%D7%95%D7%A4%D7%AA_%D7%94%D7%91%D7%A8%D7%96%D7%9C" title="תקופת הברזל - İbranice" lang="he" hreflang="he" data-title="תקופת הברזל" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="İbranice" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8C%E0%A4%B9_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97" title="लौह युग - Hintçe" lang="hi" hreflang="hi" data-title="लौह युग" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hintçe" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Loha_Yug" title="Loha Yug - Fiji Hintçesi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Loha Yug" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hintçesi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%BDeljezno_doba" title="Željezno doba - Hırvatça" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Željezno doba" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Hırvatça" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Vaskor" title="Vaskor - Macarca" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Vaskor" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Macarca" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Երկաթի դար - Ermenice" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Երկաթի դար" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Ermenice" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%A7_%D4%B4%D5%A1%D6%80" title="Երկաթէ Դար - Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Երկաթէ Դար" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Zaman_Besi" title="Zaman Besi - Endonezce" lang="id" hreflang="id" data-title="Zaman Besi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Endonezce" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Panawen_ti_Landok" title="Panawen ti Landok - Iloko" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Panawen ti Landok" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="Iloko" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%8C%D1%88%D0%BA%D0%B0_%D0%B7%D0%B0%D0%BC%D0%B0" title="Аьшка зама - İnguşça" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Аьшка зама" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="İnguşça" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Fer-epoko" title="Fer-epoko - Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Fer-epoko" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/J%C3%A1rn%C3%B6ld" title="Járnöld - İzlandaca" lang="is" hreflang="is" data-title="Járnöld" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="İzlandaca" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A0_del_ferro" title="Età del ferro - İtalyanca" lang="it" hreflang="it" data-title="Età del ferro" data-language-autonym="İtaliano" data-language-local-name="İtalyanca" class="interlanguage-link-target"><span>İtaliano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%89%84%E5%99%A8%E6%99%82%E4%BB%A3" title="鉄器時代 - Japonca" lang="ja" hreflang="ja" data-title="鉄器時代" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japonca" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Ayan_Iej" title="Ayan Iej - Jamaika Patois Dili" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Ayan Iej" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaika Patois Dili" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Jaman_wesi" title="Jaman wesi - Cava dili" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Jaman wesi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="Cava dili" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90" title="რკინის ხანა - Gürcüce" lang="ka" hreflang="ka" data-title="რკინის ხანა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Gürcüce" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/%C3%91%C9%A9%C9%A3y%CA%8A%CA%8A_p%C9%A9nz%C9%A9_(Age_du_fer)" title="Ñɩɣyʊʊ pɩnzɩ (Age du fer) - Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Ñɩɣyʊʊ pɩnzɩ (Age du fer)" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BC%D1%96%D1%80_%D0%B4%D3%99%D1%83%D1%96%D1%80%D1%96" title="Темір дәуірі - Kazakça" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Темір дәуірі" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazakça" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%B2%A0%EA%B8%B0_%EC%8B%9C%EB%8C%80" title="철기 시대 - Korece" lang="ko" hreflang="ko" data-title="철기 시대" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Korece" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Serdema_hesin%C3%AE" title="Serdema hesinî - Kürtçe" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Serdema hesinî" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Kürtçe" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Oos_Horn" title="Oos Horn - Kernevekçe" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Oos Horn" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="Kernevekçe" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D0%B4%D0%BE%D0%BE%D1%80%D1%83" title="Темир доору - Kırgızca" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Темир доору" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="Kırgızca" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Aetas_ferrea" title="Aetas ferrea - Latince" lang="la" hreflang="la" data-title="Aetas ferrea" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latince" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Eda_de_Fero" title="Eda de Fero - Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Eda de Fero" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Iezertied" title="Iezertied - Limburgca" lang="li" hreflang="li" data-title="Iezertied" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="Limburgca" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A6_do_f%C3%A6ro" title="Etæ do færo - Ligurca" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Etæ do færo" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurca" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A9_dl_Fer" title="Eté dl Fer - Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Eté dl Fer" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Etaa_del_Ferr" title="Etaa del Ferr - Lombardça" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Etaa del Ferr" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombardça" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%AD%E0%BA%B2%E0%BA%8D%E0%BA%B8%E0%BA%97%E0%BA%B2%E0%BA%94%E0%BB%80%E0%BA%AB%E0%BA%BC%E0%BA%B1%E0%BA%81" title="ອາຍຸທາດເຫຼັກ - Lao dili" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ອາຍຸທາດເຫຼັກ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="Lao dili" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Gele%C5%BEies_am%C5%BEius" title="Geležies amžius - Litvanca" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Geležies amžius" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litvanca" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Dze%C4%BC%C5%BEalaiki" title="Dzeļžalaiki - Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Dzeļžalaiki" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Dzelzs_laikmets" title="Dzelzs laikmets - Letonca" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Dzelzs laikmets" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Letonca" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Andron%27_ny_Vy" title="Andron' ny Vy - Malgaşça" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Andron' ny Vy" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malgaşça" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%B1%D1%80%D1%82%D0%BD%D1%8C%D3%A7_%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%8B%D0%BC" title="Кӱртньӧ курым - Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Кӱртньӧ курым" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D0%BE_%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5" title="Железно време - Makedonca" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Железно време" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Makedonca" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%85%E0%B4%AF%E0%B5%8B%E0%B4%AF%E0%B5%81%E0%B4%97%E0%B4%82" title="അയോയുഗം - Malayalam dili" lang="ml" hreflang="ml" data-title="അയോയുഗം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="Malayalam dili" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D0%BC%D3%A9%D1%80_%D0%B7%D1%8D%D0%B2%D1%81%D0%B3%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D2%AF%D0%B5" title="Төмөр зэвсгийн үе - Moğolca" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Төмөр зэвсгийн үе" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="Moğolca" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%B9_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97" title="लोह युग - Marathi dili" lang="mr" hreflang="mr" data-title="लोह युग" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Marathi dili" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Zaman_Besi" title="Zaman Besi - Malayca" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Zaman Besi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Malayca" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Eidade_de_l_Fierro" title="Eidade de l Fierro - Miranda dili" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Eidade de l Fierro" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="Miranda dili" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9E%E1%80%B6%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA" title="သံခေတ် - Birman dili" lang="my" hreflang="my" data-title="သံခေတ်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="Birman dili" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A0_d%22o_fierro" title="Età d"o fierro - Napolice" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Età d"o fierro" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="Napolice" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Iesentiet" title="Iesentiet - Aşağı Almanca" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Iesentiet" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="Aşağı Almanca" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Iezertied" title="Iezertied - Aşağı Saksonca" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Iezertied" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="Aşağı Saksonca" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8C%E0%A4%B9_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97" title="लौह युग - Nepalce" lang="ne" hreflang="ne" data-title="लौह युग" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="Nepalce" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A8_%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97" title="न युग - Nevari" lang="new" hreflang="new" data-title="न युग" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="Nevari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/IJzertijd" title="IJzertijd - Felemenkçe" lang="nl" hreflang="nl" data-title="IJzertijd" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="Felemenkçe" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Jarnalderen" title="Jarnalderen - Norveççe Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jarnalderen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Norveççe Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Jernalderen" title="Jernalderen - Norveççe Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jernalderen" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Norveççe Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Edat_dau_F%C3%A8rre" title="Edat dau Fèrre - Oksitan dili" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Edat dau Fèrre" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Oksitan dili" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%B9%E0%A8%BE_%E0%A8%AF%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%97" title="ਲੋਹਾ ਯੁੱਗ - Pencapça" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਲੋਹਾ ਯੁੱਗ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Pencapça" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Epoka_%C5%BCelaza" title="Epoka żelaza - Lehçe" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Epoka żelaza" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Lehçe" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A0_d%C3%ABl_fer" title="Età dël fer - Piyemontece" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Età dël fer" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piyemontece" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D9%88%DB%81%D8%A7_%D9%88%DB%8C%D9%84%D8%A7" title="لوہا ویلا - Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="لوہا ویلا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%A7%D9%88%D8%B3%D9%BE%D9%86%DB%90_%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87" title="د اوسپنې زمانه - Peştuca" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د اوسپنې زمانه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Peştuca" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Idade_do_Ferro" title="Idade do Ferro - Portekizce" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Idade do Ferro" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portekizce" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Temp_da_fier" title="Temp da fier - Romanşça" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Temp da fier" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="Romanşça" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Epoca_Fierului" title="Epoca Fierului - Rumence" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Epoca Fierului" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Rumence" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%B2%D0%B5%D0%BA" title="Железный век - Rusça" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Железный век" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Rusça" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D0%BB%D1%97%D0%B7%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D0%B0" title="Желїзна доба - Rusince" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Желїзна доба" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusince" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%B9%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%97%E0%A4%AE%E0%A5%8D" title="लोहयुगम् - Sanskrit" lang="sa" hreflang="sa" data-title="लोहयुगम्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="Sanskrit" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D1%80_%D2%AF%D0%B9%D1%8D" title="Тимир үйэ - Yakutça" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Тимир үйэ" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="Yakutça" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Edade_de_su_Ferru" title="Edade de su Ferru - Sardunya dili" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Edade de su Ferru" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="Sardunya dili" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Etati_d%C3%BB_ferru" title="Etati dû ferru - Sicilyaca" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Etati dû ferru" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Sicilyaca" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Airn_Age" title="Airn Age - İskoçça" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Airn Age" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="İskoçça" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/%C5%BDeljezno_doba" title="Željezno doba - Sırp-Hırvat Dili" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Željezno doba" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Sırp-Hırvat Dili" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BA%E0%B6%9A%E0%B6%A9_%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%9C%E0%B6%BA" title="යකඩ යුගය - Sinhali dili" lang="si" hreflang="si" data-title="යකඩ යුගය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="Sinhali dili" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Iron_Age" title="Iron Age - Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Iron Age" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/%C5%BDelezn%C3%A1_doba" title="Železná doba - Slovakça" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Železná doba" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slovakça" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/%C5%BDelezna_doba" title="Železna doba - Slovence" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Železna doba" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Slovence" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Zera_re_Utare" title="Zera re Utare - Şona dili" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Zera re Utare" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="Şona dili" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Koha_e_Hekurit" title="Koha e Hekurit - Arnavutça" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Koha e Hekurit" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Arnavutça" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B2%D0%BE%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%BE_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D0%B0" title="Гвоздено доба - Sırpça" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Гвоздено доба" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Sırpça" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Iersentied" title="Iersentied - Saterland Frizcesi" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Iersentied" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frizcesi" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/J%C3%A4rn%C3%A5ldern" title="Järnåldern - İsveççe" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Järnåldern" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="İsveççe" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Zama_za_Chuma" title="Zama za Chuma - Svahili dili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Zama za Chuma" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Svahili dili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%87%E0%AE%B0%E0%AF%81%E0%AE%AE%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AF%81%E0%AE%95%E0%AF%8D_%E0%AE%95%E0%AE%BE%E0%AE%B2%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="இரும்புக் காலம் - Tamilce" lang="ta" hreflang="ta" data-title="இரும்புக் காலம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamilce" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%87%E0%B0%A8%E0%B1%81%E0%B0%AA_%E0%B0%AF%E0%B1%81%E0%B0%97%E0%B0%82" title="ఇనుప యుగం - Telugu dili" lang="te" hreflang="te" data-title="ఇనుప యుగం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="Telugu dili" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A2%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%87%E0%B8%81" title="ยุคเหล็ก - Tayca" lang="th" hreflang="th" data-title="ยุคเหล็ก" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Tayca" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Demir_asyry" title="Demir asyry - Türkmence" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Demir asyry" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="Türkmence" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Panahong_Bakal" title="Panahong Bakal - Tagalogca" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Panahong Bakal" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalogca" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D1%80_%D0%B3%D0%B0%D1%81%D1%8B%D1%80" title="Тимер гасыр - Tatarca" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Тимер гасыр" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="Tatarca" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%B7%D0%BD%D0%B0_%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D0%B0" title="Залізна доба - Ukraynaca" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Залізна доба" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Ukraynaca" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%DB%81%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1" title="آہنی دور - Urduca" lang="ur" hreflang="ur" data-title="آہنی دور" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urduca" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Temir_davri" title="Temir davri - Özbekçe" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Temir davri" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Özbekçe" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Et%C3%A0_del_fero" title="Età del fero - Venedikçe" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Età del fero" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venedikçe" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Raudaig" title="Raudaig - Veps dili" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Raudaig" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps dili" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BB%9Di_%C4%91%E1%BA%A1i_%C4%91%E1%BB%93_s%E1%BA%AFt" title="Thời đại đồ sắt - Vietnamca" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Thời đại đồ sắt" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamca" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Yzertyd" title="Yzertyd - Batı Flamanca" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Yzertyd" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="Batı Flamanca" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Panahon_han_Puthaw" title="Panahon han Puthaw - Varay" lang="war" hreflang="war" data-title="Panahon han Puthaw" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Varay" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%93%81%E5%99%A8%E6%97%B6%E4%BB%A3" title="铁器时代 - Wu Çincesi" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="铁器时代" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wu Çincesi" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A8_%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90" title="რკინაშ ხანა - Megrelce" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="რკინაშ ხანა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Megrelce" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%99%D7%99%D7%96%D7%9F_%D7%A2%D7%A4%D7%90%D7%9B%D7%A2" title="אייזן עפאכע - Yidiş" lang="yi" hreflang="yi" data-title="אייזן עפאכע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Yidiş" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%93%81%E5%99%A8%E6%97%B6%E4%BB%A3" title="铁器时代 - Çince" lang="zh" hreflang="zh" data-title="铁器时代" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Çince" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E9%90%B5%E4%B8%96" title="鐵世 - Edebi Çince" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="鐵世" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Edebi Çince" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Thih-kh%C3%AC_S%C3%AE-t%C4%81i" title="Thih-khì Sî-tāi - Min Nan Çincesi" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Thih-khì Sî-tāi" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Min Nan Çincesi" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%90%B5%E5%99%A8%E6%99%82%E4%BB%A3" title="鐵器時代 - Kantonca" lang="yue" hreflang="yue" data-title="鐵器時代" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonca" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11764#sitelinks-wikipedia" title="Dillerarası bağlantıları değiştir" class="wbc-editpage">Bağlantıları değiştir</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Ad alanları"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="İçerik sayfasını göster [c]" accesskey="c"><span>Madde</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Tart%C4%B1%C5%9Fma:Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" rel="discussion" title="İçerik ile ilgili tartışma [t]" accesskey="t"><span>Tartışma</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Dil varyantını değiştir" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Türkçe</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Görünüm"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1"><span>Oku</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit" title="Bu sayfayı değiştir [v]" accesskey="v"><span>Değiştir</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit" title="Bu sayfanın kaynak kodunu düzenleyin [e]" accesskey="e"><span>Kaynağı değiştir</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=history" title="Bu sayfanın geçmiş sürümleri [h]" accesskey="h"><span>Geçmişi gör</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Sayfa araçları"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Araçlar" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Araçlar</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Araçlar</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">kenar çubuğuna taşı</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">gizle</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Daha fazla seçenek" > <div class="vector-menu-heading"> Eylemler </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1"><span>Oku</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit" title="Bu sayfayı değiştir [v]" accesskey="v"><span>Değiştir</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit" title="Bu sayfanın kaynak kodunu düzenleyin [e]" accesskey="e"><span>Kaynağı değiştir</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=history"><span>Geçmişi gör</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Genel </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:SayfayaBa%C4%9Flant%C4%B1lar/Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Bu sayfaya bağlantı vermiş tüm viki sayfalarının listesi [j]" accesskey="j"><span>Sayfaya bağlantılar</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:%C4%B0lgiliDe%C4%9Fi%C5%9Fiklikler/Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" rel="nofollow" title="Bu sayfadan bağlantı verilen sayfalardaki son değişiklikler [k]" accesskey="k"><span>İlgili değişiklikler</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%96zel:%C3%96zelSayfalar" title="Tüm özel sayfaların listesi [q]" accesskey="q"><span>Özel sayfalar</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&oldid=33876446" title="Bu sayfanın bu revizyonuna kalıcı bağlantı"><span>Kalıcı bağlantı</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=info" title="Bu sayfa hakkında daha fazla bilgi"><span>Sayfa bilgisi</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:KaynakG%C3%B6ster&page=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&id=33876446&wpFormIdentifier=titleform" title="Bu sayfadan nasıl kaynak göstereceği hakkında bilgi"><span>Bu sayfayı kaynak göster</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2FDemir_%25C3%2587a%25C4%259F%25C4%25B1"><span>Kısaltılmış URL'yi al</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:QrCode&url=https%3A%2F%2Ftr.wikipedia.org%2Fwiki%2FDemir_%25C3%2587a%25C4%259F%25C4%25B1"><span>Karekodu indir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Yazdır/dışa aktar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:Kitap&bookcmd=book_creator&referer=Demir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1"><span>Bir kitap oluştur</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%96zel:DownloadAsPdf&page=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=show-download-screen"><span>PDF olarak indir</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&printable=yes" title="Bu sayfanın basılmaya uygun sürümü [p]" accesskey="p"><span>Basılmaya uygun görünüm</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Diğer projelerde </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Iron_Age" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11764" title="Veri havuzundaki ilgili ögeye bağlantı [g]" accesskey="g"><span>Vikiveri ögesi</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Sayfa araçları"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Görünüm"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Görünüm</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">kenar çubuğuna taşı</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">gizle</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Vikipedi, özgür ansiklopedi</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="tr" dir="ltr"><table width="275" align="right" border="2" cellspacing="0" cellpadding="4" rules="all" style="margin:1em 1em 1em 0; margin-left:2em; margin-top:0em; border:solid 1px #AAAAAA; border-collapse:collapse; background-color:#F9F9F9; font-size:95%; empty-cells:show;"> <tbody><tr align="center"> <td bgcolor="#FF8888" colspan="5"><b><a href="/wiki/%C3%9C%C3%A7_%C3%A7a%C4%9F_sistemi" title="Üç çağ sistemi">Üç çağ sistemi</a></b> </td></tr> <tr align="center"> <td bgcolor="#aadcdc" colspan="1" rowspan="10" width="15%" style="writing-mode:tb-rl"><b><a href="/wiki/Holosen" title="Holosen">Holosen</a></b> </td> <td colspan="2" bgcolor="#bb7301">  <a href="/wiki/La_T%C3%A8ne_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC" title="La Tène kültürü">La Tène</a> </td> <td rowspan="3" bgcolor="#dd7301">  </td> <td bgcolor="#ffff99" rowspan="8"><a href="/wiki/Protohistorya" title="Protohistorya">Protohistorya</a> </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="2" bgcolor="#dd7301">  <a href="/wiki/Hallstatt_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC" title="Hallstatt kültürü">Hallstatt</a> </td></tr> <tr align="center"> <td bgcolor="#dd7301" colspan="3"><b><a class="mw-selflink selflink">Demir Çağı</a></b> </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="2" bgcolor="#EB9301">  <a href="/wiki/Ge%C3%A7_Tun%C3%A7_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Geç Tunç Çağı">Geç Tunç Çağı</a> </td> <td rowspan="4" bgcolor="#EAC672">  </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="2" bgcolor="#EAAD43">  <a href="/wiki/Orta_Tun%C3%A7_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Orta Tunç Çağı">Orta Tunç Çağı</a> </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="2" bgcolor="#FFB300">  <a href="/wiki/Erken_Tun%C3%A7_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Erken Tunç Çağı">Erken Tunç Çağı</a> </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="3" bgcolor="#EAC672"><b><a href="/wiki/Tun%C3%A7_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Tunç Çağı">Tunç Çağı</a></b> </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="1" bgcolor="#FBD783">    <a href="/wiki/Bak%C4%B1r_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Bakır Çağı">Bakır Çağı</a> </td> <td rowspan="2" bgcolor="#eeeeee">  </td> <td rowspan="8" bgcolor="#cccccc">  </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="2" bgcolor="#eeeeee">  <a href="/wiki/Cilal%C4%B1_Ta%C5%9F_Devri" title="Cilalı Taş Devri">Cilalı Taş Devri</a> </td> <td bgcolor="#ffffaa" rowspan="7"><a href="/wiki/Tarih_%C3%B6ncesi" title="Tarih öncesi">Prehistorya</a> </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="2" bgcolor="#dedede"><a href="/wiki/Orta_Ta%C5%9F_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Orta Taş Çağı">Orta Taş Çağı</a> / <a href="/wiki/Ara_Ta%C5%9F_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Ara Taş Çağı">Ara Taş Çağı</a> </td></tr> <tr align="center"> <td rowspan="5" bgcolor="#aadcff" style="writing-mode:tb-rl"><b><a href="/wiki/Pleistosen" title="Pleistosen">Pleistosen</a></b> </td> <td bgcolor="#d0d0d0">    <a href="/wiki/%C3%9Cst_Paleolitik" title="Üst Paleolitik">Üst Paleolitik</a> </td> <td rowspan="4" bgcolor="#a0a0a0">  </td></tr> <tr align="center"> <td bgcolor="#c0c0c0">    <a href="/wiki/Orta_Paleolitik" title="Orta Paleolitik">Orta Paleolitik</a> </td></tr> <tr align="center"> <td bgcolor="#b0b0b0">    <a href="/wiki/Alt_Paleolitik" title="Alt Paleolitik">Alt Paleolitik</a> </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="2" bgcolor="#a0a0a0">  <a href="/wiki/Eski_Ta%C5%9F_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Eski Taş Çağı">Eski Taş Çağı</a> </td></tr> <tr align="center"> <td colspan="3" bgcolor="#cccccc"><b><a href="/wiki/Ta%C5%9F_Devri" title="Taş Devri">Taş Devri</a></b> </td></tr></tbody></table> <p><b>Demir Çağı</b>, demirin çeşitli alet ve silah yapımında esas malzeme olarak kullanıldığı bir arkeolojik devirdir. </p><p>Bu tür malzemenin kullanımı, zaman içinde toplumlardaki farklılaşan tarım teknikleri, dini inanç sistemleri ve sanatsal stillerle uyumlu hale gelmiştir. Arkeolojik bir tanımlama olarak Demir Çağı, toplumların ve uygarlıkların, esasen kesici aletler ve silah yapımında malzeme olarak ağırlıklı olarak demiri kullanıyor olmalarını ifade etmektedir.<sup id="cite_ref-TJEB_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-TJEB-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Demir Çağı, Danimarkalı arkeolog <a href="/wiki/Christian_J%C3%BCrgensen_Thomsen" title="Christian Jürgensen Thomsen">Christian Jürgensen Thomsen</a> tarafından, insan toplumlarının tarih öncesi ve antik gelişme süreçlerini sınıflandırmak için kullanılmıştır. <a href="/wiki/Christian_J%C3%BCrgensen_Thomsen" title="Christian Jürgensen Thomsen">Thomsen</a>, bu sınıflandırmada <a href="/wiki/Ta%C5%9F_Devri" title="Taş Devri">Taş Çağı</a>, <a href="/wiki/Bronz_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" class="mw-redirect" title="Bronz Çağı">Bronz Çağı</a> ve Demir Çağı olmak üzere üçlü bir tasnife gitmişti.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Demir Çağı kavramı kronolojik bir anlam ifade etmez. Dünyanın her bölgesinde bu üç devir eşzamanlı olmadığı gibi genel geçerli bir silsile değildir.<sup id="cite_ref-EB1910CH_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-EB1910CH-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zamanın akışı ve koşullar coğrafi bölgeye göre değişiklikler göstermektedir. Üç devrin birbirini izlemesi evrensel bir gereklilik olmamıştır. Örneğin Güney Pasifik Adaları, Afrika kıtasının iç bölgeleri ile <a href="/wiki/Kuzey_Amerika" title="Kuzey Amerika">Kuzey</a> ve <a href="/wiki/G%C3%BCney_Amerika" title="Güney Amerika">Güney Amerika</a> kıtalarında toplumlar, kendi içsel dinamiklerinin bir sonucu olarak Taş Devri'nden doğrudan doğruya Demir Çağı'na geçiş yapmışlardır.<sup id="cite_ref-TJEB_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-TJEB-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Diğer yandan bir toplumda demir malzemenin kullanılıyor olması o toplumu bir Demir Çağı toplumu yapmayacaktır. Örneğin Sicilya'da demir kullanımı MÖ ikinci bin sonlarında başlamıştı ama Sicilya Demir Çağı MÖ 9. yüzyılda başladı.<sup id="cite_ref-Tamar_Hodos-3_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Tamar_Hodos-3-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Formüle etmek gerekirse, bir toplumu Demir Çağı toplumu yapan şey, esas itibarıyla <a href="/wiki/%C3%9Cretim_ara%C3%A7lar%C4%B1" title="Üretim araçları">üretim araçlarının</a> üretiminde kullanılan teknolojidir. Yani, o toplumun tarımda ve sanayide, mal ve hizmet üretiminde kullandığı techizatın üretildiği teknolojidir. Demir Çağı toplumları bu teknolojide, önceki Taş Çağı ve Bronz Çağı toplumlarından farklı olarak demir teknolojisini kullanan toplumlardı. Tarımda ahşap ya da bronz <a href="/wiki/Saban" title="Saban">saban</a>, <a href="/w/index.php?title=%C3%87apa_(alet)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Çapa (alet) (sayfa mevcut değil)">çapa</a> yerinde demir saban ve çapa, zanaatlerde örneğin ahşap işlemeciliğinde keza demir aletler kullanılmaya başlanmıştı. Üretim araçları imalinde kullanılan malzemenin daha elverişli olması kuşkusuz <a href="/wiki/%C3%9Cretici_g%C3%BC%C3%A7ler" title="Üretici güçler">üretici güçleri</a> geliştirmiştir. </p><p>Kuşkusuz günlük kullanım için üretilen alet-edavatta önceki dönemlerin malzemeleri de kullanılmaya devam edilmiştir. Hâlen <a href="/wiki/Obsidiyen" class="mw-redirect" title="Obsidiyen">obsidiyen</a> bıçaklar günlük kullanımda yer almayı sürdürdü. Öte yandan Bronz Çağı toplumlarının ordularında fırınlanarak sertleştirilen ahşap malzemeden silahlar ve obsidiyen ve bronz <a href="/wiki/Temren" title="Temren">temren</a> yaygındı. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Genel_değerlendirmeler"><span id="Genel_de.C4.9Ferlendirmeler"></span>Genel değerlendirmeler</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=1" title="Değiştirilen bölüm: Genel değerlendirmeler" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=1" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Genel değerlendirmeler"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Sistematik olarak demir üretimi ve demir aletler kullanımı Anadolu'da yaklaşık olarak MÖ 2. bin civarında başlamıştır.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Hindistan" title="Hindistan">Hindistan</a>'ın <a href="/wiki/Ganj_Vadisi" class="mw-redirect" title="Ganj Vadisi">Ganj Vadisi</a>'nde yapılan son arkeolojik araştırmalar en eski demir işçiliğinin MÖ 1.800 yılına ait olduğunu göstermiştir.<sup id="cite_ref-Tewari_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-Tewari-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ne var ki bütün bunlar, “Bildiğimiz kadarıyla…” diye başlamalıdır. Çünkü bu güne kadar ulaşılan arkeolojik kanıtlar bu yöndedir. Ancak, yeni arkeolojik buluntular ortaya çıkarsa, bu konudaki genel kabul görmüş olan bu tarihlendirme tümüyle değişebilecektir. </p><p>Dolayısıyla Demir Çağı'nın, demir işleme tekniğinin, Yakın Doğu'daki bir bölgede yeni ve ileri bir teknoloji olarak keşfedildiğini ve buradan civar bölgelere toplumlar arası temaslar yoluyla yayıldığını düşünmek, <i>şimdilik</i> yerinde olacaktır. Bununla birlikte Demir Çağı'ndan önceki binlerce yıl boyunca meteorik demir ya da <a href="/wiki/Demir-nikel_ala%C5%9F%C4%B1m%C4%B1" title="Demir-nikel alaşımı">demir-nikel alaşımları</a> biliniyor ve kullanılıyordu. Belirgin ölçüde nikel içeren meteorik demir, MÖ 4 binde alet ve silah yapımında kullanılıyordu.<sup id="cite_ref-Hummel_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hummel-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu şekilde doğal metal durumundaki demir, cevherin ergitilip ayrıştırılmasını gerektirmeden kullanılabilmektedir.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bronz Çağı boyunca bu şekilde meteorik demirden işlenmiş demir ürünlerin kullanımı artmıştır. Meteorik demiri nikel oranının düşüklüğünden ayırt edebiliyoruz. Bu tür buluntular Orta Doğu'da, Güneydoğu Asya'da ve Güney Asya'da bulunmuştur. </p><p>Arkeolog Antony Snodgrass,<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Bronz_%C3%87a%C4%9F%C4%B1_%C3%87%C3%B6k%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Bronz Çağı Çöküşü">Bronz Çağı Çöküşü</a>'nün <a href="/wiki/Akdeniz" title="Akdeniz">Akdeniz</a> civarında yol açtığı toplumsal alt-üst oluşların sonucunda ticaretin daraldığına dikkati çekerek, bunların sonucunda belirgin bir kalay sıkıntısı yaşandığını ileri sürmektedir. Bu bağlamda, metal endüstrisinin bronza alternatif metaller arayışına ittiğini açıklamaktadır. Gerçekten de bu dönemde birçok bronz eşyanın yeniden değerlendirilerek kullanıldığına, aletlerin ergitilerek silah yapımında kullanıldığına ilişkin kanıtlar bulunmaktadır. Demir kullanımın yaygınlaşmasıyla üretim teknolojisi geliştirildi ve fiyatlar düştü. Kalayın yeniden bollaşmasına rağmen alet ve silah yapımında esas olarak demir kullanılmaya devam edildi ve demir, bronzun yerini alacak ölçüde ucuzladı.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Demirin ucuz olmasının nedenleri metalurjideki gelişmeler ile yaygın talepti. Ayrıca, <a href="/wiki/Toros_Da%C4%9Flar%C4%B1" title="Toros Dağları">Toroslardaki</a> ormanlık alanların işletmeye açılması da etkili olmuştur. Çünkü Antik Çağ'da demir ergitmesi odun kömürüyle yapılıyordu ve bir birim ağırlıkta demiri ergitmek için 8 birim ağırlıkta odun kömürü gerekmekteydi. Demirin ucuz olmasının bir diğer nedeni de bakıra oranla çok daha bol bulunan bir cevher olmasındandır. Demir cevherinin yerkabuğunda bulunabilen madenler içindeki payı % 7 ile bakırdan onbin kat fazladır.<sup id="cite_ref-SBED-503_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-SBED-503-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Öte yandan, Dövme demir ürünler dökme bakır ürünlerin yerini aldı. Sonuçta demir, daha güçlü ve daha sert bir metal olmasıyla demir kullanan uygarlıklara belirgin bir üstünlük sağladı. </p><p>Son arkeolojik çalışmalar sadece bu gelişme çizgisi hakkındaki bilgilerimizi değil fakat aynı zamanda Bronz Çağı'ndan Demir Çağı'na geçişin nedenlerine ilişkin görüşleri de değiştirmiştir. Son araştırmalar demirin MÖ 1.800 dolaylarında Hindistan'da kullanıldığını göstermektedir. Afrika yerleşimlerinde ise bu tarih MÖ 1.200<sup id="cite_ref-millermintz_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-millermintz-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> dolaylarına gelmektedir. Bütün bunlar demir işleme tekniklerinin sıradan bir buluş ve basitçe yayılmayla insan topluluklarına ulaştığı fikrini tartışmalı kılmaktadır. Bu bağlamda Demir Çağı'nın Avrupa'da kendini göstermesi, Antik Yakın Doğu'da, Antik Hindistan'da, Antik İran'da ve Antik Yunanistan'da Bronz Çağı Çöküşü'nün bir evresi olarak görünmektedir. Avrupa'nın diğer bölgelerinde ise Demir Çağı MÖ 8. yüzyılda Orta Avrupa'da, MÖ 6. yüzyılda Kuzey Avrupa'da başladı. </p><p>Demir Çağı'nın yarattığı toplumsal ortam, aynı zamanda geleneksel elyazması metinler de dahil olmak üzere dönemin yazınını da korumuş, günümüze taşımıştır. <a href="/wiki/Sanskrit" title="Sanskrit">Sanskrit</a> ve Çin yazını bu dönem içinde gelişmiştir. Yine dönemin, günümüze ulaşan yazılı metinleri Hint <a href="/wiki/Vedalar" title="Vedalar">Vedaları</a> ve Hristiyanlığın ve Museviliğin kutsal kitaplarıdır. Demir Çağı'nı Bronz Çağı'ndan ayırt eden özelliklerinden biri de <a href="/wiki/Alfabe" title="Alfabe">alfabetik</a> karakterlerin ortaya çıkartılması, bunun giderek bir yazı dili haline getirilmesidir. Böylece bir edebiyat ve tarih yazını oluşabilmiştir.<sup id="cite_ref-TJEB_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-TJEB-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Nüfus hareketleri ve göçlerin MÖ 9. ve 12. yüzyıllar arasındaki durumu hakkında çok az bilgimiz vardır. Yine de önemli nüfus hareketleri olduğu bilinmektedir. Demir silahlı <a href="/wiki/Dorlar" title="Dorlar">Dorlar</a>'ın<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Antik_Yunanistan" title="Antik Yunanistan">Antik Yunanistan</a>'ı istila etmelerinin <a href="/wiki/Yunan_Karanl%C4%B1k_%C3%87a%C4%9Flar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Yunan Karanlık Çağları">Grek Karanlık Çağı</a>'nın başlamasına neden olduğu düşünülmektedir. Çeşitli topluluklar <a href="/wiki/Anadolu" title="Anadolu">Anadolu</a>'da ve <a href="/wiki/Antik_%C4%B0ran" title="Antik İran">Antik İran</a>'da <a href="/wiki/Elam" title="Elam">Elam</a> topraklarını ele geçirmiştir. <a href="/wiki/Urartular" title="Urartular">Urartular</a>, <a href="/wiki/Ermeniler" title="Ermeniler">Armenyalı</a> topluluklar tarafından topraklarından sürüldü ve <a href="/wiki/Kimmerler" title="Kimmerler">Kimmerler</a>, <a href="/wiki/Ah%C4%B1ska_T%C3%BCrkleri" title="Ahıska Türkleri">Meshetler</a>, <a href="/wiki/Kafkasya" title="Kafkasya">Kafkasya</a>'dan Anadolu'ya göç ettiler. Orta Avrupa ile Karadeniz ve Kafkasya'nın kuzeyindeki halklar bu göçlerden etkilendiler ve demir kullanımını <a href="/wiki/Keltler" title="Keltler">Keltler</a>’e ulaştırdılar. Keltler ise Batı Avrupa ve Britanya Adaları’na yayılarak buradaki halklara demir işçiliğini tanıttılar. </p><p>Çağdaş arkeolojik kanıtlar, MÖ 1.200 yıllarında demir üretiminin Anadolu’da bilindiğini göstermektedir. Yine bazı arkeolojik kanıtlar daha önceki tarihlerde de demir kullanıldığını göstermektedir. Demir, MÖ 3. binlerde Yakın Doğu’da kıt bulunan ve dolayısıyla değerli bir madendi.<sup id="cite_ref-BE_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-BE-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu değerlilik MÖ 2 binli yıllar için de geçerlidir. Yakın Doğu ve Antik Mısır kazılarında bulunan demir araç-gereç ve silahlar, değerli eşyalarla birlikte bulunmuştur. Örneğin <a href="/wiki/Alacah%C3%B6y%C3%BCk" title="Alacahöyük">Alacahöyük</a> Prens Mezarları'nda, Mezopotamya Ur Kral Mezarları'nda, Antik Mısır'da firavun <a href="/wiki/Tutankamun" class="mw-redirect" title="Tutankamun">Tutankamun</a>'un mezarında ve <a href="/wiki/III._Amenhotep" title="III. Amenhotep">III. Amenhotep</a> ile <a href="/wiki/Akhenaton" title="Akhenaton">IV. Amenhotep</a>'e hediye edilen (muhtemelen Hitit ve Mitanni yapımı) değerli eşyalar arasında demir silahlar bulunmuştur. Bütün bu buluntular, demirin günlük kullanım eşyası olmadığını ortaya koymaktadır.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu durumu <a href="/wiki/Aristoteles" title="Aristoteles">Aristoteles</a> de doğrulamakta, demirin altın kadar değerli olduğunu belirtmektedir.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Demirin bronza göre daha üstün kullanım özellikleri bilinmiyordu. Hem demir işleme teknikleri hem de demirin üstünlükleri MÖ 1.200 – 1.000 yıllarında hızla ve uzun mesafelere yayıldı. Demir metalürjisi tarihinde demiri ergitmek –oksitlenmiş demir cevherinden kullanılabilir metalin elde edilmesi-, bakırın ergitilmesinden çok daha güç gerçekleştirilen bir teknoloji olmuştur. Bakır ve kalayın ergime sıcaklıkları, (sırasıyla 1.085 °C ve 232 °C) demire oranla daha düşük olduğundan bronz için görece basit fırınlar, örneğin seramik fırınları yeterlidir. Oysa demir ancak uygun biçimde tasarlanmış fırınlarda ergitilebilir ve ergime sıcaklığı (1.538 °C) çok daha yüksektir. Dolayısıyla demirin ergitilerek kullanılması teknolojisi, bronzdan birkaç bin yıl sonra geliştirilebilmiştir. Bu dönemde demirin söz konusu dereceye kadar ısıtılmasını sağlamak olanaklı değildi.<sup id="cite_ref-Hummel_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-Hummel-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Antik Yakın Doğu’da Demir Çağı “I” ve “II” olarak iki dönem içinde incelenir. I. Dönem MÖ 1.200 – 1.000 yılları arasında bronz çağını hem süreklilik gösteren hem de göstermeyen bir dönemdir. Neredeyse tüm <a href="/wiki/Akdeniz" title="Akdeniz">Akdeniz</a>'in doğu yarısında yaşanan <a href="/wiki/Bronz_%C3%87a%C4%9F%C4%B1_%C3%87%C3%B6k%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Bronz Çağı Çöküşü">Bronz Çağı Çöküşü</a> özellikle <a href="/wiki/Deniz_Halklar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Deniz Halkları">Deniz Halkları</a>'ndan grupların saldırıları ve yıkımları, geniş topraklarda hüküm süren krallıklardan bazılarının sonunu getirmiştir. Öte yandan uzun mesafeli ticaret büyük ölçüde kesilmiştir. İzleyen 400 yıl içinde günümüze ulaşan pek az yazılı metin vardır. Tüm bunlara karşın 13. ve 12. yüzyıllarda tüm bölgede yaygın olan kültürde bir kesinti belirgin değildir. Tersine Bronz Çağı kültürü ile belirgin bir devamlılık görülmektedir. Buna karşın daha sonra I. Dönem kültürü içinde daha önemli bir farklılaşma baş göstermiştir. </p><p>Demir Çağı süresince en iyi aletler ve silahlar çelikten yapıldı. Kullanılan çeliğin bir kısmı, ağırlık olarak yüzde 0,3 ile yüzde 1,2 karbon içermekteydi. Çelik silahlar ve aletler, bronzdan yapılan benzerleriyle hemen hemen aynı ağırlıkta fakat daha sert olurlar. Ancak bilinen yöntemlerle çelik üretmek güçtü ve üretimi daha kolay olan dövme demir ürünler daha yaygın ve daha ucuzdu.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Çelik üretmek için farklı bölgelerde birçok farklı teknik kullanıldı. Örneğin Akdeniz bölgesinde kullanılan teknikler, Afrika'dakinden oldukça farklıdır. Bazen ulaşılan ürün tümüyle çeliktir. <a href="/wiki/Sementasyon" title="Sementasyon">Sementasyon</a> ya da dövme kaynağı ile güçlü kesici kenarlı alet ve silahlar üretilmiştir. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Doğu_Akdeniz_ve_Antik_Yakın_Doğu"><span id="Do.C4.9Fu_Akdeniz_ve_Antik_Yak.C4.B1n_Do.C4.9Fu"></span>Doğu Akdeniz ve Antik Yakın Doğu</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=2" title="Değiştirilen bölüm: Doğu Akdeniz ve Antik Yakın Doğu" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=2" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Doğu Akdeniz ve Antik Yakın Doğu"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Demir Çağı'nın, demir cevherinin ergitilmesinin ve demircilik yöntemlerinin keşfiyle yaklaşık olarak MÖ 1.300 dolaylarında <a href="/wiki/Anadolu" title="Anadolu">Anadolu</a>’da, <a href="/wiki/Kafkasya" title="Kafkasya">Kafkasya</a>’da ya da <a href="/wiki/Balkanlar" title="Balkanlar">Balkanlar</a>’da başladığı kabul edilmektedir.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ancak bu kuram, Demir Çağı’nı teknolojinin gelişmesi olarak ele almasından dolayı tartışmaya açıktır. Gerçekte demir kullanımının yaygınlaşması teknolojiden çok fiyatlardaki ve piyasa şartlarındaki gelişmelere bağlıdır. Nitekim bölgede demirden yapılmış en eski ürün, bir <a href="/wiki/Hatti" title="Hatti">Hatti</a> mezarında bulunmuş olan, MÖ 2.500’e tarihlenen bir demir bıçakla bir hançerdir.<sup id="cite_ref-cowen_24-0" class="reference"><a href="#cite_note-cowen-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zaman içinde fiyat ve piyasa koşullarındaki değişmeler sonucu bronz silahlar yerine demir silahların geniş ölçüde kullanımı, MÖ 10. Yüzyıl başlarından itibaren <a href="/wiki/Antik_Yak%C4%B1n_Do%C4%9Fu" title="Antik Yakın Doğu">Antik Yakın Doğu</a>’da hızla yayılmıştır. Demirin yaygın olarak kullanılmasına olanak verecek kadar ucuzlaması bu tarihlerde gerçekleşmiştir. Örneğin MÖ 12. yüzyılda tüm silahların % 3’ü, MÖ 11. yüzyılda % 20’si, MÖ 10. yüzyılda ise % 50’si demirden yapılmaktaydı.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> En eski demir haddehanesi ise <a href="/wiki/%C3%9Crd%C3%BCn_Vadisi" title="Ürdün Vadisi">Ürdün Vadisi</a>’nde <a href="/w/index.php?title=Tell_Hammeh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tell Hammeh (sayfa mevcut değil)">Tell Hammeh</a>’te (Hammeh Höyüğü) bulunmuştur. Bu buluntuda yapılan <a href="/wiki/Radyokarbon_tarihleme_y%C3%B6ntemi" title="Radyokarbon tarihleme yöntemi">Radyokarbon tarihleme yöntemiyle</a> saptanan tarih MÖ 930’dur. Sonuç olarak Yakın Doğu'da Demir Çağı'nın tam olarak başlaması MÖ 1.000 yılları olarak kabul edilmelidir. Bu döneme kadar demir tunçtan daha pahalı bir malzeme iken metalurjideki gelişmeler ve artan talep nedeniyle giderek ucuzlamıştır.<sup id="cite_ref-SBED-503_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-SBED-503-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/Antik_Yak%C4%B1n_Do%C4%9Fu" title="Antik Yakın Doğu">Antik Yakın Doğu</a> ve <a href="/wiki/Antik_Yunanistan" title="Antik Yunanistan">Grek</a> dünyasında Demir Çağı’nın belirgin özelliği, <a href="/wiki/Bronz_%C3%87a%C4%9F%C4%B1_%C3%87%C3%B6k%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Bronz Çağı Çöküşü">Bronz Çağı Çöküşü</a> ardından, diğer deyişle yaşanmasıdır. Bu istilalar bölgede büyük yerleşimlerin bir bölümüyle yakılıp yıkılmasına ve diğerlerinin de büyük ölçüde terk edilmesine yol açmıştı. MÖ 12. ve 11. yüzyıllarda bu topluluklarının yeniden bir araya gelmesiyle Demir Çağı için bir zemin oluşmuştur.<sup id="cite_ref-Tamar_Hodos-3_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-Tamar_Hodos-3-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bronz Çağı Çöküşü’yle Yunanistan, Anadolu ve <a href="/wiki/Levant" title="Levant">Levant</a>’da yaşanan bu geniş çaplı yıkımlar, ‘’Akdeniz Karanlık Çağı’'<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> olarak da bilinir. Akdeniz'in doğu yarısında Bronz Çağı'nın sonları ve Demir Çağı'nın başlarını belrileyen Bronz Çağı Çöküşü'nün bir sonucu olarak demir kullanımının bölge genelinde yayılması görece yavaş olmuştur. Yunanistan'da ise <a href="/wiki/Yunan_Karanl%C4%B1k_%C3%87a%C4%9Flar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Yunan Karanlık Çağları">Grek Karanlık Çağı</a>'nda demir silahlar alabildiğine yaygındı. Fakat bu konuda mevcut arkeolojik kanıtlarla uyumlu farklı açıklamalar vardır. <a href="/wiki/Miken" title="Miken">Miken</a> yerleşimleri ve civar bölgeleri MÖ 1.200'den itibaren terk edilmeye ya da imha edilmeye başlamıştı. Miken Kültürü'nün özgün göstergeleri, örneğin <a href="/wiki/Linear_B" title="Linear B">Linear B</a> yazı dili gibi, MÖ 1.050 dolaylarına gelindiğinde ortadan kalkmıştı. Dolayısıyla demir kullanımı Miken uygarlığı ile ilintili olmamıştır. Dorlar'ın demir silahlı olduğu biliniyor<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> dolayısıyla Antik Yunanistan'a demir teknolojisi Dorlar'la gelmiştir. </p><p>Demir ergitmenin geliştirilmesi, Bronz Çağı sonunda Anadolu'daki <a href="/wiki/Hititler" title="Hititler">Hitit</a> Uygarlığı'na dayandıran, Hitit İmparatorluğu'nun demir işleme teknolojisinde bir tekel durumunda olduğuna ve İmparatorluk'un bu üstünlüğüne dayandığına yönelik görüşler vardır.<sup id="cite_ref-ref533_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-ref533-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Buna göre Bronz Çağı Çöküşü'yle yaşanan yıkımlar, bu tekeli kırarak demir teknolojisinin diğer bölgelere yayılmasında önemli derecede etkisi olmuştur. Bu kuram akademik çevrelerde pek rağbet görmemiştir.<sup id="cite_ref-ref533_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-ref533-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Çünkü, Hitit İmparatorluğu'nun demir teknolojisinde bir tekele sahip olduğuna ilişkin hiçbir kanıt olmadığı görüşü vardır. Yine de MÖ 13. Yüzyıla tarihlenen Hitit başkenti çıkışlı çivi yazısı bir mektupta, "bu metalden yayarlanmada tekel koşulları”nın geçerli olduğu görülmektedir.<sup id="cite_ref-WFA-110_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-WFA-110-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ancak, Bronz Çağı Anadolu'sunda arkeolojik kazılarda bulunan demir alet ve silahlarla karşılaştırılabilecek sayıda benzer demir ürünler, demir silahlar daha az sayıda olmakla birlikte Mısır'da ve başka civar bölgelerde de bulunmuştur.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Sicilya'da demirin yaygın kullanımı 9. yüzyıla tarihlenirken<sup id="cite_ref-Tamar_Hodos-3_4-2" class="reference"><a href="#cite_note-Tamar_Hodos-3-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> İtalya'da demir kullanımı Villanovan Kültürü tarafından geliştirilmiştir. Bu nedenle Villanovanlar bir Demir Çağı kültürü olarak görülmekte ise de Bronz Çağı Avrupa topluluklarında olduğu gibi ölülerini yakan ve külleri vazolar içinde gömen bir topluluktur.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dolayısıyla iki çağ arasındaki geçişi simgeler. Villanovan Kültürü MÖ 7. yüzyıldan itibaren giderek artan ölçüde, Grek tacirlerin etkisiyle kültürel değişmeler yaşadılar. Bu kültürün yerini alan <a href="/wiki/Etr%C3%BCskler" title="Etrüskler">Etrüskler</a> ise tam olarak bir Demir Çağı kültürüdür. Etrüks Demir Çağı, topraklarının <a href="/wiki/Roma_Cumhuriyeti" title="Roma Cumhuriyeti">Roma Cumhuriyeti</a> tarafından istila edilmesiyle sona ermiştir. Son Etrüks kenti olan Velzna, MÖ 264'te Roma tarafından düşürüldü.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/Asur" title="Asur">Asur</a> ve Güney Mezopotamya'da demirin kullanılması muhtemelen MÖ 4 binlere kadar uzanmaktadır.<sup id="cite_ref-EB1910CH_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-EB1910CH-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Avrupa">Avrupa</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=3" title="Değiştirilen bölüm: Avrupa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=3" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Avrupa"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Avrupa ve yakın bölgelerde Demir Çağı başlarında alet-edevat, silahlar, kişisel takılar hatta çömlekçilik ve dekoratif motifler, bir önceki Bronz Çağı'na göre tümüyle farklılaşmaya başlamıştır. Bu farklılaşmalar Demir Çağı kültürleri ile Bronz Çağı kültürleri arasındaki belirgin farklılaşmalar olarak izlenebilmektedir.<sup id="cite_ref-TJEB_1-3" class="reference"><a href="#cite_note-TJEB-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Avrupa'da demir kaplar tarihöncesi devrin sonlarında kullanılmaya başlanmıştı.<sup id="cite_ref-EB1910CH_3-2" class="reference"><a href="#cite_note-EB1910CH-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Demir işleme teknikleri Avrupa'ya MÖ 11. yüzyıl sonlarında<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> muhtemelen Kafkasya üzerinden ulaşmış, uzunca bir zaman diliminde beş yüz yıl içinde kuzeye ve batıya yayılmıştır. Demirin yaygın kullanımı Avrupa'da Asya'ya aynı dönemlerde gerçekleşti. </p><p>Kuzey Avrupa'da demirin kullanımı <a href="/wiki/Sezar" class="mw-redirect" title="Sezar">Sezar</a>'ın istilasından çok önce başlamıştır. Fakat demirin yaygın kullanımı örneğin Danimarka'da MS 1. yüzyıla kadar gecikmiştir. İrlanda'da MS 1. yüzyıl, Kuzey Rusya ve Sibirya'da ise MS 800 gibi daha geç bir tarih görünmektedir. Diğer yandan <a href="/wiki/Galya" title="Galya">Galya</a>'da MÖ 500 iken <a href="/wiki/Etr%C3%BCskler" title="Etrüskler">Etrüsk</a> topraklarında birkaç yüzyıl daha eskiye uzanır.<sup id="cite_ref-EB1910CH_3-3" class="reference"><a href="#cite_note-EB1910CH-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Demir ergitme ve işlemeyle ilgili tekniklerin Avrupa'da güneyden kuzeye doğru yayıldığı görülmektedir. Buna göre Demir Çağı'nın başlaması güney ülkelerinde çok daha erken olmuştur. </p><p>Avrupa'da Demir Çağı silah, alet ve kapları özenle işlenmiş ayrıntılarıyla dikkati çeker.<sup id="cite_ref-EB1910CH_3-4" class="reference"><a href="#cite_note-EB1910CH-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Döküm işleri çok yaygın değildi, ancak düzgün biçimde dövülmüş basitçe düz kenar yerine incelikle şekillendirilmiş eğik kenarlar kullanılıyordu. Bazı silahlardaki motiflerinin ögeleri ve biçimleri Roma silahlarındakileri andırmaktadır, diğer motifler ise Kuzey Avrupa sanatının özgün ve belirgin unsurlarıdır. Önceden Bronz Çağı'nda ölülerin yakılması gelenekken Demir Çağı'na geçişle birlikte gömülmeye başlamıştı. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Doğu_Avrupa"><span id="Do.C4.9Fu_Avrupa"></span>Doğu Avrupa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=4" title="Değiştirilen bölüm: Doğu Avrupa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=4" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Doğu Avrupa"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Doğu Avrupa'da Demir Çağı MÖ 1. bin başlarında gelişmeye başlamıştır. Karadeniz kuzeyinden <a href="/wiki/Ural_Nehri" title="Ural Nehri">Ural Nehri</a>'ne kadar uzanan geniş bozkırlarda ve <a href="/wiki/Kafkasya" title="Kafkasya">Kafkasya</a>'da Demir Çağı <a href="/w/index.php?title=Kuban_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kuban Kültürü (sayfa mevcut değil)">Kuban Kültürü</a> ve Novoçerkassk Kültürü ile yaklaşık olarak MÖ 900 yıllarında başlamıştır. <a href="/wiki/%C3%87e%C3%A7enistan" title="Çeçenistan">Çeçenistan</a>'ın başkenti <a href="/wiki/Grozni" title="Grozni">Grozni</a>'nin güneydoğusundaki Serzhen-Yurt civarında yapılan kazılarda demir aletler bulunmuştur. Novoçerkassk Kültürü Doğu Avrupa'ya doğru, <a href="/wiki/Tuna_Nehri" class="mw-redirect" title="Tuna Nehri">Tuna</a> ile <a href="/wiki/%C4%B0dil_Nehri" class="mw-redirect" title="İdil Nehri">Volga</a> arasında yayılarak ve Trak ve Kimmer kültürlerini etkilemiştir. Daha sonra MÖ 800 civarında Trak – Kimmer göçleriyle Orta Avrupa'daki <a href="/wiki/Hallstatt_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC" title="Hallstatt kültürü">Hallstatt kültürü</a>'nü etkilemiştir. </p><p>Antik çağda Rusya ve Ukrayna'da Demir Çağı, MÖ 7. yüzyıldan itibaren bir demir kültürü geliştiren <a href="/wiki/%C4%B0skitler" title="İskitler">İskitler</a>'le önemli ölçüde ilişkilidir. <a href="/wiki/Nikopol" class="mw-redirect" title="Nikopol">Nikopol</a> yakınlarında bulunan ve MÖ 5. ve 3. yüzyıllara tarihlenen demir mamul ve haddehane aletleri, bu bölgenin İskit topraklarında oldukça gelişkin bir metalürji bölgesi olduğunu göstermektedir.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Demir teknolojisi MÖ 6. yüzyıldan itibaren <a href="/wiki/Hallstatt_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC" title="Hallstatt kültürü">Hallstatt kültürü</a>'nden <a href="/wiki/Keltler" title="Keltler">Kelt</a> yayılmasıyla batıya taşındı. Aynı tarihlerde <a href="/wiki/Polonya" title="Polonya">Polonya</a>'da Lusatian Kültürü'ne ulaştı ve bu kültürden gelişen Pomeranya Kültürü'ne geçti. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Orta_Avrupa">Orta Avrupa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=5" title="Değiştirilen bölüm: Orta Avrupa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=5" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Orta Avrupa"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Orta Avrupa'da Demir Çağı esas olarak <a href="/wiki/Hallstatt_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC" title="Hallstatt kültürü">Hallstatt kültürü</a> (MÖ 800-450) ve <a href="/wiki/La_T%C3%A8ne_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC" title="La Tène kültürü">La Tene Kültürü</a> (başlangıcı MÖ 450) olarak birbirini izleyen iki dönem olarak ele alınır. Orta Avrupa'da Bronz Çağı'ndan Demir Çağı'na geçişin belirgin örneği, 1846 yılında <a href="/wiki/Gmunden" title="Gmunden">Gmunden</a> yakınlarında bulunan <a href="/wiki/Hallstatt_k%C3%BClt%C3%BCr%C3%BC" title="Hallstatt kültürü">Hallstatt kültürü</a>'ne ait büyük bir mezarlıktır. Bu mezarlarda, daha sonra benzerleri demirden yapılacak bronz alet ve silahlar bulunmuştur. <a href="/wiki/%C4%B0svi%C3%A7re" title="İsviçre">İsviçre</a>'nin La Tene Kültürü'nce üretilen alet ve silahlar yeniydi ve tam bir geçişi göstermektedir.<sup id="cite_ref-TJEB_1-4" class="reference"><a href="#cite_note-TJEB-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Orta Avrupa'nın büyük bir kısmına yayılan <a href="/wiki/Galyal%C4%B1lar" title="Galyalılar">Galyalılar</a> olarak da bilinen Keltler MÖ 279'da Balkanlar'ı istila etmişler, ardından istilalarını <a href="/wiki/Galatya" title="Galatya">Galatya</a> olarak da bilinen Orta Anadolu'ya kadar ilerletmişlerdi. Orta Avrupa'da tarihöncesi Demir Çağı Roma istilasına kadar sürmüştür. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Batı_Avrupa"><span id="Bat.C4.B1_Avrupa"></span>Batı Avrupa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=6" title="Değiştirilen bölüm: Batı Avrupa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=6" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Batı Avrupa"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Demir teknolojisine sahip Kelt toplulukları <a href="/wiki/Britanya_Adalar%C4%B1%27n%C4%B1n_terminolojisi" title="Britanya Adaları'nın terminolojisi">Britanya Adaları</a>'na ve <a href="/wiki/Hispania" title="Hispania">Hispania</a>'ya yayılmışlardır. Britanya Adaları'nda Demir Çağı, güney bölgelerde yaklaşık olarak MÖ 800 yılında, kuzey kısımda ise MÖ 5. yüzyılda başlamıştır. Bu Kuzey ve Güney ayrımı kabaca <a href="/wiki/Hadrian_Duvar%C4%B1" title="Hadrian Duvarı">Hadrian Duvarı</a> hattıdır. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kuzey_Avrupa">Kuzey Avrupa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=7" title="Değiştirilen bölüm: Kuzey Avrupa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=7" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Kuzey Avrupa"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosya:Axe_of_iron_from_Swedish_Iron_Age,_found_at_Gotland,_Sweden.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Axe_of_iron_from_Swedish_Iron_Age%2C_found_at_Gotland%2C_Sweden.jpg/150px-Axe_of_iron_from_Swedish_Iron_Age%2C_found_at_Gotland%2C_Sweden.jpg" decoding="async" width="150" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Axe_of_iron_from_Swedish_Iron_Age%2C_found_at_Gotland%2C_Sweden.jpg/225px-Axe_of_iron_from_Swedish_Iron_Age%2C_found_at_Gotland%2C_Sweden.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c4/Axe_of_iron_from_Swedish_Iron_Age%2C_found_at_Gotland%2C_Sweden.jpg 2x" data-file-width="282" data-file-height="387" /></a><figcaption>İsveç Demir Çağ’ından kalma bir balta. <a href="/wiki/Gotland" title="Gotland">Gotland</a>'da (İsveç) bulunmuştur.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%C4%B0skandinavya" title="İskandinavya">İskandinavya</a>'da Demir Çağı işçiliğinde Roma etkisi görülmezse de ileriki dönemlerde belirgin bir etki görülmektedir. Bölgede Demir Çağı'nın başlangıcı konusunda net bir kanıt yoktur. Ancak Demir Çağı'nın son dönemlerinin <a href="/wiki/Vikingler" title="Vikingler">Viking</a> dönemi olduğu neredeyse kesindir. Bu ise MS 700 ile 1.000 yılları arası dönemdir.<sup id="cite_ref-TJEB_1-5" class="reference"><a href="#cite_note-TJEB-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/Alpler" title="Alpler">Alpler</a>'in kuzeyinde Demir Çağı Roma öncesi ve Roma sonrası dönem olarak ikiye ayrılır. İskandinavya'da MS 1.100'e kadarki dönemler, <a href="/wiki/Kavimler_G%C3%B6%C3%A7%C3%BC" title="Kavimler Göçü">Kavimler Göçü</a> Dönemi ve Merovvingian Dönemidir. Kuzeybatı Almanya ve <a href="/wiki/Yutland" title="Yutland">Yutland</a> bölgelerinde Demir Çağı'nın en eski Jastorf Kültürü'nün dönemidir. En eski İskandinav demir çalışmaları bataklık demirinden elde edilen malzemeyle yapılmıştır. İskandinavya Yarımadası, Finlandiya ve Estonya MÖ 500'den itibaren özgün demir ürünleri ortaya koymuştur. Metal işleri ve asbestli seramik çanak çömlek, bir aşamaya kadar birlikte üretiliyordu. Diğer bir demir malzeme kaynağı da demir kumuydu. Demirin ergitilmesiyle ortaya çıkan cürufta yüksek fosfor içeriği tespit edilmektedir. Bu cüruflar bazen asbestle birlikte Ananjino Kültürü'ne ait savaş baltalarında bulunmuştur. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Asya">Asya</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=8" title="Değiştirilen bölüm: Asya" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=8" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Asya"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Demir teknolojisinin Asya'da yayılması Avrupa'ya eşzamanlı olmuştur.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Çin'de demir kullanımı elimizdeki bilgilere göre MÖ 4.000 yılına kadar uzanmaktadır.<sup id="cite_ref-EB1910CH_3-5" class="reference"><a href="#cite_note-EB1910CH-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Orta_Asya">Orta Asya</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=9" title="Değiştirilen bölüm: Orta Asya" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=9" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Orta Asya"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Orta Asya'da Demir Çağı, demir ürünlerinin bugünkü <a href="/wiki/Sincan_Uygur_%C3%96zerk_B%C3%B6lgesi" title="Sincan Uygur Özerk Bölgesi">Sincan</a>'da <a href="/wiki/Sakalar" title="Sakalar">Sakalar</a> tarafından imal edildiği MÖ 10. yüzyılda yaşanmıştır.<sup id="cite_ref-Hall_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hall-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kuzey_Asya">Kuzey Asya</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=10" title="Değiştirilen bölüm: Kuzey Asya" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=10" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Kuzey Asya"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Kuzey Asya'da Demir Çağı buluntuları <a href="/wiki/Altay_Da%C4%9Flar%C4%B1" title="Altay Dağları">Altay Dağları</a>'nın kuzeyinde <a href="/wiki/Sibirya" title="Sibirya">Sibirya</a>'da insan elinden çıkmış <a href="/wiki/T%C3%BCm%C3%BCl%C3%BCs" title="Tümülüs">tümülüslerde</a> bulunmuştur. <a href="/wiki/Mumya" title="Mumya">Mumyaların</a> da yer aldığı bu mezar odaları MÖ 6. – 3. yüzyıllara tarihlenmektedir. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hindistan">Hindistan</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=11" title="Değiştirilen bölüm: Hindistan" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=11" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Hindistan"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Hindistan'da demirin işlenmesi MÖ 2. binde başlamıştır. Günümüzdeki <a href="/wiki/Uttar_Prade%C5%9F" title="Uttar Pradeş">Uttar Pradeş</a> eyaletinde bulunan arkeolojik yerleşimlerde demir işçiliği ürünleri MÖ 1.800 – 1.200 yıllarına yayılmaktadır. <a href="/wiki/Haydarabad" class="mw-disambig" title="Haydarabad">Haydarabad</a>'da yapılan arkeolojik kazılar bir Demir Çağı gömü alanı ortaya çıkarmıştır.<sup id="cite_ref-Tewari_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-Tewari-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hint arkeologlar tarafından Ganj Nehri Vadisi'nin orta kesiminde yapılan kazılar, MÖ 1.800 yıllarına ait demir işçiliği bulgularına ulaşılmıştır.<sup id="cite_ref-Tewari_6-2" class="reference"><a href="#cite_note-Tewari-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Kuzey Hindistan'da Demir işleme tekniğinde yaygın gelişme ve Demir Çağı kültürünün ortaya çıkması MÖ 1. bin başlarında başlamıştır. Bu dönemdeki Demir Çağı kültürü, kabaca MÖ 1.200-600 yılları arasında yer alan Painted Gray Ware Kültürü olarak adlandırılan kültürdür.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu konudaki teknolojik gelişme bu barışçıl dönem boyunca sürmüştür. </p><p>Güney Hindistan'da bugünkü <a href="/wiki/Maisur" title="Maisur">Maisur</a> kenti civarındaki buluntular demir işçiliğinin MÖ 12. Ve 11. yüzyıl kadar eski tarihlere dayandığını göstermektedir. Bu tarihlerde Hindistan'ın kuzeyiyle belirgin bir temas yoktu.<sup id="cite_ref-UCP_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-UCP-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Güney Hindistan'daki Demir Çağı kentleri <a href="/w/index.php?title=Hallur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hallur (sayfa mevcut değil)">Hallur</a>,<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Karnataka" title="Karnataka">Karnataka</a><sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ve Yarımada'nın en güney ucunda <a href="/wiki/Tamil_Nadu" title="Tamil Nadu">Tamil Nadu</a> eyaletindeki <a href="/w/index.php?title=Adichanallur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Adichanallur (sayfa mevcut değil)">Adichanallur</a> kentleri olup MÖ 1.000 dolayına tarihlenmektedir. </p><p><a href="/wiki/Upani%C5%9Fadlar" class="mw-redirect" title="Upanişadlar">Upanişadlar</a> metalürjiden söz eder<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ve <a href="/w/index.php?title=Mauryan_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mauryan İmparatorluğu (sayfa mevcut değil)">Mauryan İmparatorluğu</a> döneminde bu teknolojide ilerlemeler gözlemlenir.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Güney Hindistan'da muhtemelen MÖ 300 kadar eski tarihlerden, fakat kesin olarak MÖ 200'den itibaren Pota çeliği olarak bilinen teknikle yüksek kalitede çelik üretilmekteydi. Bu yöntemle çelik yapmak için yüksek saflıkta dövme demir, kömür ve cam, bir potada karıştırılarak eriyinceye kadar ısıtılır ve demirin karbonu absorbe etmesi sağlanırdı.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Doğu Hindistan'daki bir demir işleme merkezi de MÖ 10. yüzyıla tarihlenmektedir.<sup id="cite_ref-UCP_41-1" class="reference"><a href="#cite_note-UCP-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/Ahameni%C5%9F_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu" title="Ahameniş İmparatorluğu">Ahameniş İmparatorluğu</a> Hükümdarı <a href="/wiki/I._Darius" title="I. Darius">I. Darius</a> döneminde imparatorluk sınırlarının <a href="/w/index.php?title=Hindiku%C5%9F_Da%C4%9Flar%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hindikuş Dağları (sayfa mevcut değil)">Hindikuş Dağları</a>'na dayanmasıyla <a href="/wiki/%C4%B0ndus_Vadisi" class="mw-redirect" title="İndus Vadisi">İndus Vadisi</a> ile Yakın Doğu arasında temas kurulmuş oldu. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sri_Lanka">Sri Lanka</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=12" title="Değiştirilen bölüm: Sri Lanka" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=12" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Sri Lanka"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Demir Çağı <a href="/wiki/Sri_Lanka" title="Sri Lanka">Sri Lanka</a>'da MÖ 1.000 – 600 tarihleri arasında şekillendi. Adanın özellikle kuzey kesiminde bu konuda arkeolojik kanıtlar bulunmaktadır. Bölgedeki Anuradhapura yerleşimi MÖ 800'de 10 hektarlık bir alanı kaplarken MÖ 700-600 arasına kadar 50 hektara genişleyerek bir kent haline gelmiştir.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Adanın en kuzey ucunda Demir Çağı'nın başlarından kalma bir şef iskeleti bulunmuştur. Ko Veta adındaki bu şef, Brahmi yazıtı kazılı bir mühürle MÖ 3. Yüzyılda gömülmüştür. <a href="/wiki/Tamilce" title="Tamilce">Tamilcede</a> Kral anlamına gelen Ko, Güney Hindistan'daki Brahmi yazıtlarında geçen Ko Atan ve Ko Putivira gibi adlarla açık bir benzerlik göstermektedir.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Bu bağlamda Sri Lanka'nın diğer bölgelerinde Demir Çağı yerleşimlerinin olabileceğini varsaymak yanlış olmayacaktır. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Çin"><span id=".C3.87in"></span>Çin</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=13" title="Değiştirilen bölüm: Çin" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=13" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Çin"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Çin'de demir işçiliğinin gelişmesi MÖ 9. yüzyılda başlamıştı.<sup id="cite_ref-Derevianko_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-Derevianko-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Yangtze" title="Yangtze">Yangzi</a> Nehri Vadisi'ne ise MÖ 6. yüzyıl sonlarına doğru ulaştı.<sup id="cite_ref-Higham_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-Higham-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Birkaç parça da Changsha'da ve <a href="/wiki/Nankin" title="Nankin">Nankin</a>'de bulunmuştur. Mezar buluntularına göre Güney Çin'de demirin ilk kullanılması MÖ 350 dolaylarını göstermektedir. Bu tarih, sonunda Çin'in <a href="/wiki/Qin_Hanedan%C4%B1" class="mw-redirect" title="Qin Hanedanı">Qin Hanedanı</a> yönetiminde yeniden birleştirildiği <a href="/wiki/Sava%C5%9Fan_Devletler_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Savaşan Devletler Çağı">Savaşan Devletler Çağı</a> ortalarından sonra yer almaktadır. </p><p><a href="/wiki/Tibet_Platosu" title="Tibet Platosu">Tibet Platosu</a>'nda Demir Çağı, Tibet yazıtlarında belirtildiği gibi Zhangzhung Kültürü'yle etkileşimli olarak gelişmiştir. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kore">Kore</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=14" title="Değiştirilen bölüm: Kore" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=14" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Kore"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Kore_Yar%C4%B1madas%C4%B1" title="Kore Yarımadası">Kore Yarımadası</a>'na demir teknolojisi, <a href="/wiki/Sar%C4%B1_Deniz" class="mw-redirect" title="Sarı Deniz">Sarı Deniz</a> üzerinden MÖ 4. yüzyılda ulaşmıştır. Kore'ye ticaret yoluyla gelen bu teknoloji, Çin'de Savaşan Devletler Çağı'nın sonlarına denk gelen yıllardır.<sup id="cite_ref-kim_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-kim-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-taylor_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-taylor-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Demir işçiliğinin yayılması <a href="/wiki/Sar%C4%B1_Nehir" class="mw-redirect" title="Sarı Nehir">Sarı Nehir</a>'e dökülen Kuzey Kore nehir vadileri boyunca yayılmıştır.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Güney Kore'de demir üretimi çiftçilere araç gereç üretimi için MÖ 2. yüzyılda hızla yaygınlaştı.<sup id="cite_ref-kim_52-1" class="reference"><a href="#cite_note-kim-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Güney Kore'de bilinen en eski dökme demir baltalar <a href="/wiki/Geum_Nehri" title="Geum Nehri">Geum Nehri</a> havzasında bulunmuştur. Demir üretiminin başlatıldığı tarihler Kore tarihinde <a href="/wiki/Samhan" title="Samhan">Samhan</a> olarak adlandırılan karmaşık hükümranlık ilişkilerinin sürdüğü döneme denk gelmektedir. Bu karmaşık hükümranlıklar Silla, Baekje, Goguryeo ve Gaya krallıklarının öncülleridir.<sup id="cite_ref-taylor_53-1" class="reference"><a href="#cite_note-taylor-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Demir külçeler bu dönemde gözde gömüt eşyaları arasında görülüyor ve bir zenginlik, saygınlık belirtisi olarak kabul ediliyordu.<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Japonya">Japonya</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=15" title="Değiştirilen bölüm: Japonya" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=15" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Japonya"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Demir aletler, silahlar ve diğer eşyalar, Japonya'ya <a href="/wiki/Yayoi_D%C3%B6nemi" title="Yayoi Dönemi">Yayoi Dönemi</a> sonlarında (MS 300) Kore Yarımadası ve Çin'le temaslar sonucu girmiştir. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Afrika">Afrika</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=16" title="Değiştirilen bölüm: Afrika" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=16" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Afrika"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Bronz Çağı'nı kıta çapında yaygın bir şekilde yaşamamış olan Afrika'da Demir Çağı, Taş Çağı'nın hemen ardından başladı.<sup id="cite_ref-EB1910CH_3-6" class="reference"><a href="#cite_note-EB1910CH-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Metalürji, Bronz Çağı'nın hiç yaşanmamasıyla taş aletlerden doğrudan doğruya çeliğe geçişle karakterize olmuştur. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kuzey_Afrika">Kuzey Afrika</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=17" title="Değiştirilen bölüm: Kuzey Afrika" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=17" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Kuzey Afrika"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Kuzey Afrika'da Demir Çağı'nın <a href="/wiki/Kartaca" title="Kartaca">Kartaca</a>'dan yayıldığı kabul edilebilir. Tarihçiler, Kartaca'nın kurulduğundan itibaren (MÖ 814) bir Demir Çağı toplumu olduğu görüşündedirler, ancak arkeolojik bulgular MÖ 7. yüzyılı işaret etmektedir.<sup id="cite_ref-Tamar_Hodos-3_4-3" class="reference"><a href="#cite_note-Tamar_Hodos-3-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Antik_Mısır"><span id="Antik_M.C4.B1s.C4.B1r"></span>Antik Mısır</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=18" title="Değiştirilen bölüm: Antik Mısır" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=18" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Antik Mısır"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Meteorik demir <a href="/wiki/Antik_M%C4%B1s%C4%B1r" title="Antik Mısır">Antik Mısır</a>'da MÖ 4 binlerde, yani <a href="/wiki/Antik_M%C4%B1s%C4%B1r#Hanedanlık_Öncesi_Dönem" title="Antik Mısır">Hanedanlık Öncesi Dönem</a>'de biliniyor ve alet yapımında demir kullanılıyordu.<sup id="cite_ref-WFA-110_29-1" class="reference"><a href="#cite_note-WFA-110-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-IV-222_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-IV-222-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Nitekim <a href="/wiki/Eski_Krall%C4%B1k" title="Eski Krallık">Eski Krallık</a> döneminden kalma <a href="/w/index.php?title=Abusir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abusir (sayfa mevcut değil)">Abusir</a> arkeolojik bölgesinde arkeolog Gaston Maspero, bazı demir parçalar bulmuştur. Öte yandan <a href="/w/index.php?title=I._Pepi&action=edit&redlink=1" class="new" title="I. Pepi (sayfa mevcut değil)">I. Pepi</a>'nin (MÖ 2.332-2.283) def'in töreniyle ilgili bir metinde demirden söz edilmektedir.<sup id="cite_ref-EB1910CH_3-7" class="reference"><a href="#cite_note-EB1910CH-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> MÖ 1.203 – 1.213 yılları arasında hüküm sürmüş olan Firavun <a href="/wiki/Merenptah" class="mw-redirect" title="Merenptah">Merenptah</a>'ın adı kazılı bir kılıç ve bir balta, demir bir bıçakla birlikte <a href="/wiki/Ugarit" title="Ugarit">Ugarit</a> kazılarında bulunmuştur. Ancak bu parçaların büyük bir kısmı meteorik demirden üretilmiştir.<sup id="cite_ref-IV-222_57-1" class="reference"><a href="#cite_note-IV-222-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ancak Antik Mısır'da Demir Çağı başlangıcı konusunda büyük görüş ayrılıkları vardır.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ancak demirin Antik Mısır'da hançer, balta ve kılıç olarak yaygın olarak kullanımı MÖ 14. yüzyıla denk gelmektedir. Onuncu yüzyıla gelindiğinde ise silahların yanı sıra tarım aletlerinde demir kullanımı yaygın hale gelmiştir.<sup id="cite_ref-WFA-110_29-2" class="reference"><a href="#cite_note-WFA-110-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Mısır'la ilgili antik buluntular arasında demir oldukça enderdir. Bronz, Mısır'da MÖ 7. yüzyıldaki <a href="/wiki/Asur" title="Asur">Asur</a> istilasına kadar en çok kullanılan malzeme olmaya devam etmiştir. Bunun esas nedeni buluntuların büyük çoğunluğunun firavun mezarları, cenaze gemileri ve vazolar olmasıdır. Demir, saf bir malzeme olarak görülmediği için bu tür eşyaların yapımında kullanılmıyordu. Dini açıdan bir <a href="/wiki/Tabu" title="Tabu">tabu</a> idi ve <a href="/wiki/Set_(mitoloji)" title="Set (mitoloji)">Set</a>'le ilişkendiriliyordu.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dolayısıyla bu tür eşyaların üretiminde, özellikle de dini amaçlı olarak kullanılmıyordu. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sahraaltı_Afrika"><span id="Sahraalt.C4.B1_Afrika"></span>Sahraaltı Afrika</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=19" title="Değiştirilen bölüm: Sahraaltı Afrika" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=19" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Sahraaltı Afrika"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Bakır ve bronz işleri <a href="/wiki/Nijerya" title="Nijerya">Nijerya</a>'da çok erken tarihlerde keşfedilmişti. Ancak demir işçiliğinin bu bölgede geliştirildiği ve yayıldığı kabul edilmektedir. Nijerya'da termitle demir ergitmenin en eski örnekleri MÖ 1.200 yılları civarında görülmektedir.<sup id="cite_ref-millermintz_14-1" class="reference"><a href="#cite_note-millermintz-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Sahraaltı Afrika'da demir işçiliğinin, <a href="/wiki/Kamerun" title="Kamerun">Kamerun</a>'dan başlayan ve Büyük Göller Bölgesi'ne uzanan <a href="/wiki/Bantu" class="mw-disambig" title="Bantu">Bantu</a> yayılmasıyla geliştiği kabul edilmektedir. Bu büyük göçler Büyük Göller Bölgesine MÖ 3. Yüzyılda, <a href="/wiki/%C3%9Cmit_Burnu" title="Ümit Burnu">Ümit Burnu</a> civarına ise MS 400'lerde ulaştığı sanılmaktadır.<sup id="cite_ref-millermintz_14-2" class="reference"><a href="#cite_note-millermintz-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Afrika'nın Sahra güneyinden çok erken tarihlerde, neredeyse iki bin yıl önce bugünkü <a href="/wiki/Tanzanya" title="Tanzanya">Tanzanya</a>'nın güney batısında karbon çeliği üretilmekteydi. Bunlar oldukça karmaşık bir ön ısıtma yöntemiyle üretiliyorlardı. </p><p>Demir Çağı sonlarına doğru <a href="/wiki/Nubiya" class="mw-redirect" title="Nubiya">Nubiya</a> önemli bir üretim ve demir ihraç bölgesi haline gelmişti. Nubiya'daki bu demir işçiliğinin gelişmesi, demir silahlı Asurluların Mısır'dan sürülmesinden sonraki tarihlerde gerçekleşmiştir. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Toplumsal_dönüşümler"><span id="Toplumsal_d.C3.B6n.C3.BC.C5.9F.C3.BCmler"></span>Toplumsal dönüşümler</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=20" title="Değiştirilen bölüm: Toplumsal dönüşümler" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=20" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Toplumsal dönüşümler"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Demirin yaygın olarak, tüm toplumda kullanılır hale gelmesi özellikle zanaatler ve tarımda köklü değişikliklere yol açmıştı. Demirden yapılan iş ve tarım aletleri, hem mamul madde üretiminde hem de tarımda emeğin verimliliğini arttırmıştır. <a href="/wiki/%C3%9Cretici_g%C3%BC%C3%A7ler" title="Üretici güçler">Üretici güçlerdeki</a> bu gelişme toplumların üretim kapasitelerini son derece belirgin biçimde genişletti. <a href="/wiki/Neolitik_Devrim" class="mw-redirect" title="Neolitik Devrim">Neolitik Devrimden</a> itibaren toplulukların elde ettikleri gıda maddesi miktarını zaten artmıştı ve bu, sürekli bir nüfus artışına yol açtı.<sup id="cite_ref-Erdem_60-0" class="reference"><a href="#cite_note-Erdem-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Artan nüfusu beslemek, yeni toprakları tarıma açmakla sağlandı ama bunun da bir sınırı vardı. Bronz Çağı'nda dahi bronz aletler geniş halk yığınları için ulaşılması güç bir maldı.<sup id="cite_ref-BE_19-1" class="reference"><a href="#cite_note-BE-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tam bu noktada üretici güçlerdeki belirtilen gelişme,<sup id="cite_ref-BE_19-2" class="reference"><a href="#cite_note-BE-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> yani demir aletlerin kullanılması, artan nüfusu besleme olanağı sağladı ve nüfus artışını destekledi. Öte yandan artan üretim, ticaretin ortaya çıkmasını ve gelişmesini sağladı. Sonuç olarak demir kullanan toplumların ekonomisi diğerlerine oranla büyük ölçüde gelişme göstermiştir. Özellikle ticaretin sağladığı gelir, varlıklı bir zümrenin ortaya çıkmasını sağladı. Bu durum geri dönerek üretimi ve ticareti teşvik etmiştir. </p><p>Öte yandan toplumların büyüyen üretim kapasiteleri hükümdarların daha fazla sayıda asker beslemesine ve onları donatmasına olanak sağlamıştır. Dahası demir silahlarla donatılmış olan askerî gücün, bundan yoksun olan toplumların askerî güçleri karşısında kesin bir üstünlük sağlayacağı ortadadır. Dolayısıyla demir kullanımı bu toplumlara etki alanlarını genişletme olanağı sağlamıştır. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kaynakça"><span id="Kaynak.C3.A7a"></span>Kaynakça</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=21" title="Değiştirilen bölüm: Kaynakça" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=21" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Kaynakça"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r32805677">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-count:2}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-count:3}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-TJEB-1"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-TJEB_1-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-TJEB_1-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-TJEB_1-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-TJEB_1-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-TJEB_1-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-TJEB_1-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <span class="reference-text">The Junior Encyclopædia Britannica: A reference library of general knowledge. (1897). Chicago: E.G. Melvin.</span> </li> <li id="cite_note-2"><strong><a href="#cite_ref-2">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Christian_J%C3%BCrgensen_Thomsen" title="Christian Jürgensen Thomsen">C. J. Thomsen</a> ve <a href="/wiki/Jens_Jacob_Asmussen_Worsaae" title="Jens Jacob Asmussen Worsaae">Jens Jacob Asmussen Worsaae</a> nesnelere bu sistemi uygulayan ilk isimlerdi.</span> </li> <li id="cite_note-EB1910CH-3"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-EB1910CH_3-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-EB1910CH_3-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-EB1910CH_3-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-EB1910CH_3-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-EB1910CH_3-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-EB1910CH_3-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-EB1910CH_3-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-EB1910CH_3-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Chisholm, H. (1910). The Encyclopædia Britannica. New York: The Encyclopædia Britannica Co.</span> </li> <li id="cite_note-Tamar_Hodos-3-4"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-Tamar_Hodos-3_4-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Tamar_Hodos-3_4-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Tamar_Hodos-3_4-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Tamar_Hodos-3_4-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Tamar Hodos, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?id=MNKWI1PtWq8C&printsec=frontcover&dq=demir+devri&hl=tr&sa=X&ei=pcT0TrCEO4Hd4QSwvsiNCA&ved=0CF4Q6AEwCA#v=onepage&q=demir%20devri&f=false">Local responses to colonization in the Iron Age Mediterranean</a> Sh.: 3</span> </li> <li id="cite_note-5"><strong><a href="#cite_ref-5">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hindu.com/thehindu/holnus/001200903261611.htm">Ironware piece unearthed from Turkey found to be oldest steel</a> 29 Mart 2009 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090329111924/http://www.hindu.com/thehindu/holnus/001200903261611.htm">arşivlendi</a>. in <i>The Hindu</i>, Thursday, March 26, 2009</span> </li> <li id="cite_note-Tewari-6"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-Tewari_6-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Tewari_6-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Tewari_6-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://antiquity.ac.uk/projgall/tewari/tewari.pdf">"The origins of Iron Working in India: New evidence from the Central Ganga plain and the Eastern Vindhyas by Rakesh Tewari (Director, U.P. State Archaeological Department)"</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. 29 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170829204802/http://antiquity.ac.uk/projgall/tewari/tewari.pdf">arşivlendi</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: 11 Aralık 2011</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+origins+of+Iron+Working+in+India%3A+New+evidence+from+the+Central+Ganga+plain+and+the+Eastern+Vindhyas+by+Rakesh+Tewari+%28Director%2C+U.P.+State+Archaeological+Department%29&rft_id=http%3A%2F%2Fantiquity.ac.uk%2Fprojgall%2Ftewari%2Ftewari.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ADemir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Hummel-7"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-Hummel_7-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Hummel_7-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Rolf E. Hummel, ‘’Understanding materials science: history, properties, applications’’ <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://books.google.co.uk/books?id=DaAmwiJ4rnEC&pg=PA125#v=onepage&q&f=false">[1]</a> 15 Haziran 2013 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130615202949/http://books.google.co.uk/books?id=DaAmwiJ4rnEC&pg=PA125#v=onepage&q&f=false">arşivlendi</a>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><strong><a href="#cite_ref-8">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.co.uk/books?id=7VMVguiMmY0C&pg=PA164"><i>Archaeomineralogy</i>, Sh.: 164</a> 15 Haziran 2013 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130615193814/http://books.google.co.uk/books?id=7VMVguiMmY0C&pg=PA164">arşivlendi</a>., George Robert Rapp, Springer, 2002</span> </li> <li id="cite_note-9"><strong><a href="#cite_ref-9">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.co.uk/books?id=DaAmwiJ4rnEC&pg=PA125"><i>Understanding materials science</i>, Sh.: 125</a> 15 Haziran 2013 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130615202949/http://books.google.co.uk/books?id=DaAmwiJ4rnEC&pg=PA125">arşivlendi</a>., Rolf E. Hummel, Springer, 2004</span> </li> <li id="cite_note-10"><strong><a href="#cite_ref-10">^</a></strong> <span class="reference-text">A.M.Snodgrass (1967), "Arms and Armour of the Greeks". (Thames & Hudson, London)</span> </li> <li id="cite_note-11"><strong><a href="#cite_ref-11">^</a></strong> <span class="reference-text">A. M. Snodgrass (1971), "The Dark Age of Greece" (<a href="/wiki/Edinburgh_University_Press" title="Edinburgh University Press">Edinburgh University Press</a>, Edinburgh).</span> </li> <li id="cite_note-12"><strong><a href="#cite_ref-12">^</a></strong> <span class="reference-text">Theodore Wertime and J. D. Muhly, eds. <i>The Coming of the Age of Iron</i> (New Haven, 1980).</span> </li> <li id="cite_note-SBED-503-13"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-SBED-503_13-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-SBED-503_13-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/dergi/dosyalar/2007.16.1.424.pdf">Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 1/2007 Sh.: 503</a><sup class="noprint Inline-Template"><span title="tarihinden beri ölü bağlantı" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/Vikipedi:D%C4%B1%C5%9F_ba%C4%9Flant%C4%B1lar#Ölü_dış_bağlantılar_için_ne_yapılabilir?" title="Vikipedi:Dış bağlantılar">ölü/kırık bağlantı</a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-millermintz-14"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-millermintz_14-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-millermintz_14-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-millermintz_14-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Duncan E. Miller and N.J. Van Der Merwe, 'Early Metal Working in Sub Saharan Africa' <i>Journal of African History</i> 35 (1994) 1–36; Minze Stuiver and N.J. Van Der Merwe, 'Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa' <i>Current Anthropology</i> 1968.</span> </li> <li id="cite_note-15"><strong><a href="#cite_ref-15">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.homestead.com/wysinger/ironage.html">How Old is the Iron Age in Sub-Saharan Africa?</a> 13 Ekim 2007 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071013215324/http://www.homestead.com/wysinger/ironage.html">arşivlendi</a>. — by Roderick J. McIntosh, Archaeological Institute of America (1999)</span> </li> <li id="cite_note-16"><strong><a href="#cite_ref-16">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://muse.jhu.edu/demo/history_in_africa/v032/32.1alpern.pdf">Iron in Sub-Saharan Africa</a> 2 Şubat 2020 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200202045628/https://muse.jhu.edu/demo/history_in_africa/v032/32.1alpern.pdf">arşivlendi</a>. — by Stanley B. Alpern (2005)</span> </li> <li id="cite_note-17"><strong><a href="#cite_ref-17">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?id=bFpK6aXEWN8C&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">Robert Drews, The end of the Bronze Age: changes in warfare and the catastrophe ca. 1200 B.C.</a> 27 Aralık 2015 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20151227094621/https://books.google.com.tr/books?id=bFpK6aXEWN8C&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">arşivlendi</a>. Sh.: 3</span> </li> <li id="cite_note-18"><strong><a href="#cite_ref-18">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?id=oo58gSriez8C&pg=PA17&dq=demir+%C3%A7a%C4%9F%C4%B1&hl=tr&sa=X&ei=jOfzTv6bKPTR4QSvzNSNCA&ved=0CFsQ6AEwBzgK#v=onepage&q=demir%20%C3%A7a%C4%9F%C4%B1&f=false">Ufuk Aydın, ‘’Uygarlık Tarihi’’</a></span> </li> <li id="cite_note-BE-19"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-BE_19-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-BE_19-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-BE_19-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">M. Burhan Erdem, ‘’İktisat Tarihi’’ <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://books.google.com.tr/books?id=isl7bG__5nMC&pg=PA70&dq=demir+%C3%A7a%C4%9F%C4%B1&hl=tr&sa=X&ei=wq3_Tt2MEoje4QTX7vinCg&ved=0CDgQ6AEwAg#v=onepage&q=demir%20%C3%A7a%C4%9F%C4%B1&f=false">[2]</a> Sh.: 71</span> </li> <li id="cite_note-20"><strong><a href="#cite_ref-20">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/dergi/dosyalar/2007.16.1.424.pdf">Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 1/2007 Sh.:505</a><sup class="noprint Inline-Template"><span title="tarihinden beri ölü bağlantı" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/Vikipedi:D%C4%B1%C5%9F_ba%C4%9Flant%C4%B1lar#Ölü_dış_bağlantılar_için_ne_yapılabilir?" title="Vikipedi:Dış bağlantılar">ölü/kırık bağlantı</a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-21"><strong><a href="#cite_ref-21">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/dergi/dosyalar/2007.16.1.424.pdf">Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 1/2007 Sh.: 506</a><sup class="noprint Inline-Template"><span title="tarihinden beri ölü bağlantı" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/Vikipedi:D%C4%B1%C5%9F_ba%C4%9Flant%C4%B1lar#Ölü_dış_bağlantılar_için_ne_yapılabilir?" title="Vikipedi:Dış bağlantılar">ölü/kırık bağlantı</a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-22"><strong><a href="#cite_ref-22">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.anselm.edu/homepage/dbanach/h-carnegie-steel.htm">A Brief History of Iron and Steel Production</a> 2 Haziran 2010 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100602031459/http://www.anselm.edu/homepage/dbanach/h-carnegie-steel.htm">arşivlendi</a>. by Professor Joseph S. Spoerl (Saint Anselm College)</span> </li> <li id="cite_note-23"><strong><a href="#cite_ref-23">^</a></strong> <span class="reference-text">Jane C. Waldbaum, <i>From Bronze to Iron: The Transition from the Bronze Age to the Iron Age in the Eastern Mediterranean</i> (Studies in Mediterranean Archaeology, vol. LIV, 1978).</span> </li> <li id="cite_note-cowen-24"><strong><a href="#cite_ref-cowen_24-0">^</a></strong> <span class="reference-text">Richard Cowen () <i>The Age of Iron</i> Chapter 5 in a series of essay s on Geology, History, and People prepares for a course of the University of California at Davis. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://mygeologypage.ucdavis.edu/cowen/~GEL115/115CH5.html">Online version</a> 14 Mart 2010 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100314155922/http://mygeologypage.ucdavis.edu/cowen/~GEL115/115CH5.html">arşivlendi</a>..</span> </li> <li id="cite_note-25"><strong><a href="#cite_ref-25">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sobiad.odu.edu.tr/cilt2/cilt2sayi3pdf/duymus_hande.pdf">Asur Kaynaklarına Göre Demir Çağı’nda Tabal Krallığı</a><sup class="noprint Inline-Template"><span title="tarihinden beri ölü bağlantı" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/Vikipedi:D%C4%B1%C5%9F_ba%C4%9Flant%C4%B1lar#Ölü_dış_bağlantılar_için_ne_yapılabilir?" title="Vikipedi:Dış bağlantılar">ölü/kırık bağlantı</a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-26"><strong><a href="#cite_ref-26">^</a></strong> <span class="reference-text">Tamar Hodos, ‘’Local responses to colonization in the Iron Age Mediterranean’’<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://books.google.com.tr/books?id=MNKWI1PtWq8C&printsec=frontcover&dq=demir+devri&hl=tr&sa=X&ei=pcT0TrCEO4Hd4QSwvsiNCA&ved=0CF4Q6AEwCA#v=onepage&q=demir%20devri&f=false">[3]</a></span> </li> <li id="cite_note-27"><strong><a href="#cite_ref-27">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?id=oo58gSriez8C&pg=PA17&dq=dor+istilas%C4%B1&hl=tr&sa=X&ei=62H6TsC6OMPm4QTp7_SSCA&ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&q=dor%20istilas%C4%B1&f=false">Ufuk Aydın, ‘’Uygarlık Tarihi’’</a> Sh.: 17</span> </li> <li id="cite_note-ref533-28"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-ref533_28-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ref533_28-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Muhly, James D. 'Metalworking/Mining in the Levant' pp. 174-183 in <i>Near Eastern Archaeology</i> ed. Suzanne Richard (2003), Sh.: 179-180.</span> </li> <li id="cite_note-WFA-110-29"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-WFA-110_29-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-WFA-110_29-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-WFA-110_29-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">William Foxwell Albright, ‘’The archaeology of Palestine’’ <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://books.google.com.tr/books?id=Q7oNAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">[4]</a> 8 Mart 2016 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160308135345/https://books.google.com.tr/books?id=Q7oNAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">arşivlendi</a>. Sh.: 110</span> </li> <li id="cite_note-30"><strong><a href="#cite_ref-30">^</a></strong> <span class="reference-text">Waldbaum, Jane C. From Bronze to Iron. Göteburg: Paul Astöms Förlag (1978): 56-8.</span> </li> <li id="cite_note-31"><strong><a href="#cite_ref-31">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/629128/Villanovan-culture">"britannica.com – Villanovan culture"</a>. 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150516032619/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/629128/Villanovan-culture">arşivlendi</a><span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: 31 Aralık 2011</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=britannica.com+%E2%80%93+Villanovan+culture&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F629128%2FVillanovan-culture&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ADemir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-32"><strong><a href="#cite_ref-32">^</a></strong> <span class="reference-text">Wilhelm Ihne, (1871) ‘’The history of Rome’’ (English ed.). London: Longmans, Green, and Co. Sh.: 479–481</span> </li> <li id="cite_note-33"><strong><a href="#cite_ref-33">^</a></strong> <span class="reference-text">Riederer, Josef; Wartke, Ralf-B.: "Iron", Cancik, Hubert; Schneider, Helmuth (eds.): Brill's New Pauly, Brill 2009</span> </li> <li id="cite_note-34"><strong><a href="#cite_ref-34">^</a></strong> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Great_Soviet_Encyclopedia" class="mw-redirect" title="Great Soviet Encyclopedia">Great Soviet Encyclopedia</a>, 3rd edition, entry on "Железный век", available online <a rel="nofollow" class="external text" href="http://slovari.yandex.ru/art.xml?art=bse/00026/12300.htm">here</a><sup class="noprint Inline-Template"><span title="tarihinden beri ölü bağlantı" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/Vikipedi:D%C4%B1%C5%9F_ba%C4%9Flant%C4%B1lar#Ölü_dış_bağlantılar_için_ne_yapılabilir?" title="Vikipedi:Dış bağlantılar">ölü/kırık bağlantı</a></i>]</span></sup></span> </li> <li id="cite_note-35"><strong><a href="#cite_ref-35">^</a></strong> <span class="reference-text">Christian, D. A History of Russia, Central Asia and Mongolia, Blackwell Publishing, 1998, Sh.: 141, available <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=YLQW5lUajgkC&vid=ISBN0631208143&dq=kamenskoe+scythian&q=kamenskoe">online</a> 30 Aralık 2011 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111230043115/http://books.google.com/books?id=YLQW5lUajgkC&vid=ISBN0631208143&dq=kamenskoe+scythian&q=kamenskoe">arşivlendi</a>.</span> </li> <li id="cite_note-36"><strong><a href="#cite_ref-36">^</a></strong> <span class="reference-text">John Collis, "The European Iron Age" (1989)</span> </li> <li id="cite_note-Hall-37"><strong><a href="#cite_ref-Hall_37-0">^</a></strong> <span class="reference-text">Mark E. Hall, "Towards an absolute chronology for the Iron Age of Inner Asia," Antiquity 71.274 [1997], 863-74.</span> </li> <li id="cite_note-38"><strong><a href="#cite_ref-38">^</a></strong> <span class="reference-text">Rakesh Tewari, (2003), "The origins of Iron Working in India: New evidence from the Central Ganga plain and the Eastern Vindhyas", Antiquity, 77: 536-544</span> </li> <li id="cite_note-39"><strong><a href="#cite_ref-39">^</a></strong> <span class="reference-text">J. P. Mallory, Douglas Q. Adams - "Encyclopedia of Indo-European culture"</span> </li> <li id="cite_note-40"><strong><a href="#cite_ref-40">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=ZR-J6-WOH4QC&pg=PA96&dq=Painted+Grey+Ware+culture+1200+bc&as_brr=3&cd=3#v=onepage&q=Painted%20Grey%20Ware%20culture%201200%20bc&f=false">"Kailash Chand Jain, "Malwa Through the Ages<span style="padding-right:0.2em;">"</span>"</a>. 28 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130528015204/http://books.google.com/books?id=ZR-J6-WOH4QC&pg=PA96&dq=Painted+Grey+Ware+culture+1200+bc&as_brr=3&cd=3#v=onepage&q=Painted%20Grey%20Ware%20culture%201200%20bc&f=false">arşivlendi</a><span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: <span class="nowrap">2 Ocak</span> 2012</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Kailash+Chand+Jain%2C+%22Malwa+Through+the+Ages%22&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DZR-J6-WOH4QC%26pg%3DPA96%26dq%3DPainted%2BGrey%2BWare%2Bculture%2B1200%2Bbc%26as_brr%3D3%26cd%3D3%23v%3Donepage%26q%3DPainted%2520Grey%2520Ware%2520culture%25201200%2520bc%26f%3Dfalse&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ADemir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-UCP-41"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-UCP_41-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-UCP_41-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Early Antiquity By I. M. Drakonoff. Published 1991. University of Chicago Press. <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/0226144658" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0226144658</a>. Sh.: 372</span> </li> <li id="cite_note-42"><strong><a href="#cite_ref-42">^</a></strong> <span class="reference-text">Robert Bradnock (2000), ‘’South India Handbook: The Travel Guide. Footprint Travel Guides’’ Sh.: 499</span> </li> <li id="cite_note-43"><strong><a href="#cite_ref-43">^</a></strong> <span class="reference-text"><cite class="kaynak web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hindu.com/2005/04/03/stories/2005040301931400.htm">"The Hindu, 17 Şubat 2005"</a>. 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121022044812/http://www.hindu.com/2005/04/03/stories/2005040301931400.htm">arşivlendi</a><span class="reference-accessdate">. Erişim tarihi: <span class="nowrap">2 Ocak</span> 2012</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Hindu%2C+17+%C5%9Eubat+2005&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hindu.com%2F2005%2F04%2F03%2Fstories%2F2005040301931400.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ftr.wikipedia.org%3ADemir+%C3%87a%C4%9F%C4%B1" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-44"><strong><a href="#cite_ref-44">^</a></strong> <span class="reference-text">Upanisads By Patrick Olivelle. Published 1998. Oxford University Press. <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/0192835769" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0192835769</a>. pg xxix</span> </li> <li id="cite_note-45"><strong><a href="#cite_ref-45">^</a></strong> <span class="reference-text">The New Cambridge History of India By J. F. Richards, Gordon Johnson, Christopher Alan Bayly. Published 2005. Cambridge University Press. <a href="/wiki/%C3%96zel:KitapKaynaklar%C4%B1/0521364248" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0521364248</a>. Sh.: 64</span> </li> <li id="cite_note-46"><strong><a href="#cite_ref-46">^</a></strong> <span class="reference-text">Juleff, G. (1996), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v379/n6560/abs/379060a0.html;jsessionid=C12F168C7DE98DE4F8C7337D1C20E6F4">"An ancient wind powered iron smelting technology in Sri Lanka"</a> 21 Eylül 2011 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110921001612/http://www.nature.com/nature/journal/v379/n6560/abs/379060a0.html;jsessionid=C12F168C7DE98DE4F8C7337D1C20E6F4">arşivlendi</a>., <i>Nature (dergi)|Nature</i>, <b>379</b> (3): 60–63.</span> </li> <li id="cite_note-47"><strong><a href="#cite_ref-47">^</a></strong> <span class="reference-text">F. R. Allchin 1989. City and state formation in Early Historic South Asia. South Asian Studies 5:1-16: 3</span> </li> <li id="cite_note-48"><strong><a href="#cite_ref-48">^</a></strong> <span class="reference-text">Indrapala, K. <i>The Evolution of an ethnic identity: The Tamils of Sri Lanka</i>, Sh.: 324</span> </li> <li id="cite_note-Derevianko-49"><strong><a href="#cite_ref-Derevianko_49-0">^</a></strong> <span class="reference-text">Derevianki, A. P. 1973. <i>Rannyi zheleznyi vek Priamuria</i></span> </li> <li id="cite_note-50"><strong><a href="#cite_ref-50">^</a></strong> <span class="reference-text">David N. Keightley. The Origins of Chinese civilization. Page 226.</span> </li> <li id="cite_note-Higham-51"><strong><a href="#cite_ref-Higham_51-0">^</a></strong> <span class="reference-text">Higham, Charles. 1996. <i>The Bronze Age of Southeast Asia</i></span> </li> <li id="cite_note-kim-52"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-kim_52-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kim_52-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Kim, Do-heon. 2002. Samhan Sigi Jujocheolbu-eui Yutong Yangsang-e Daehan Geomto [A Study of the Distribution Patterns of Cast Iron Axes in the Samhan Period]. <i>Yongnam Kogohak</i> [Yongnam Archaeological Review] 31:1–29.</span> </li> <li id="cite_note-taylor-53"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-taylor_53-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-taylor_53-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Taylor, Sarah. 1989. The Introduction and Development of Iron Production in Korea. <i>World Archaeology</i> 20(3):422–431.</span> </li> <li id="cite_note-54"><strong><a href="#cite_ref-54">^</a></strong> <span class="reference-text">Yoon, Dong-suk. 1989. Early Iron Metallurgy in Korea. <i>Archaeological Review from Cambridge</i> 8(1):92–99.</span> </li> <li id="cite_note-55"><strong><a href="#cite_ref-55">^</a></strong> <span class="reference-text">Barnes, Gina L. 2001. <i>State Formation in Korea: Historical and Archaeological Perspectives</i>. Curzon, London.</span> </li> <li id="cite_note-56"><strong><a href="#cite_ref-56">^</a></strong> <span class="reference-text">Lee, Sung-joo. 1998. <i>Silla - Gaya Sahoe-eui Giwon-gwa Seongjang</i> [The Rise and Growth of Silla and Gaya Society]. Hakyeon Munhwasa, Seoul.</span> </li> <li id="cite_note-IV-222-57"><strong>^</strong> <a href="#cite_ref-IV-222_57-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-IV-222_57-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Immanuel Velikovsky, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?id=EClaAtUb2TAC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">Ages in Chaos II: Ramses II and His Time (2010)</a> 8 Mart 2016 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160308135549/https://books.google.com.tr/books?id=EClaAtUb2TAC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">arşivlendi</a>. Sh.: 222</span> </li> <li id="cite_note-58"><strong><a href="#cite_ref-58">^</a></strong> <span class="reference-text">Immanuel Velikovsky, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?id=EClaAtUb2TAC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">Ages in Chaos II: Ramses II and His Time (2010)</a> 8 Mart 2016 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160308135549/https://books.google.com.tr/books?id=EClaAtUb2TAC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">arşivlendi</a>. Sh.: 221</span> </li> <li id="cite_note-59"><strong><a href="#cite_ref-59">^</a></strong> <span class="reference-text">Immanuel Velikovsky, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?id=EClaAtUb2TAC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">Ages in Chaos II: Ramses II and His Time (2010)</a> 8 Mart 2016 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160308135549/https://books.google.com.tr/books?id=EClaAtUb2TAC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false">arşivlendi</a>. Sh.: 231</span> </li> <li id="cite_note-Erdem-60"><strong><a href="#cite_ref-Erdem_60-0">^</a></strong> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.tr/books?id=isl7bG__5nMC&pg=PA18&dq=helenistik+d%C3%B6nem&hl=tr&sa=X&ei=fTn1TvbxGuiN4gSH6MSNCA&ved=0CDsQ6AEwAg#v=onepage&q=helenistik%20d%C3%B6nem&f=false">M. Burhan Erdem, <i>İktisat Tarihi’’</i></a></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kaynakça_2"><span id="Kaynak.C3.A7a_2"></span>Kaynakça</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=22" title="Değiştirilen bölüm: Kaynakça" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=22" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Kaynakça"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Rakesh Tewari, (2003), <i>The origins of Iron Working in India: New evidence from the Central Ganga plain and the Eastern Vindhyas</i>, Antiquity</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sbeski.cu.edu.tr/dergi/dosyalar/2007.16.1.424.pdf">Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 1/2007 Ç. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi - Cilt 19, Sayı 1 / 2007 Sh.: 501-518</a><sup class="noprint Inline-Template"><span title="tarihinden beri ölü bağlantı" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/Vikipedi:D%C4%B1%C5%9F_ba%C4%9Flant%C4%B1lar#Ölü_dış_bağlantılar_için_ne_yapılabilir?" title="Vikipedi:Dış bağlantılar">ölü/kırık bağlantı</a></i>]</span></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dış_bağlantılar"><span id="D.C4.B1.C5.9F_ba.C4.9Flant.C4.B1lar"></span>Dış bağlantılar</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&veaction=edit&section=23" title="Değiştirilen bölüm: Dış bağlantılar" class="mw-editsection-visualeditor"><span>değiştir</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&action=edit&section=23" title="Bölümün kaynak kodunu değiştir: Dış bağlantılar"><span>kaynağı değiştir</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>The origins of iron-working in India: new evidence from the Central Ganga Plain and the Eastern Vindhyas Plain and the Eastern Vindhyas <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://antiquity.ac.uk/projgall/tewari/tewari.pdf">[5]</a>29 Ağustos 2017 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170829204802/http://antiquity.ac.uk/projgall/tewari/tewari.pdf">arşivlendi</a>.</li> <li>George Robert Rapp, ‘’ Archaeomineralogy’’ <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://books.google.co.uk/books?id=7VMVguiMmY0C&pg=PA164#v=onepage&q&f=false">[6]</a>15 Haziran 2013 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130615193814/http://books.google.co.uk/books?id=7VMVguiMmY0C&pg=PA164#v=onepage&q&f=false">arşivlendi</a>.</li> <li>Rolf E. Hummel, ‘’! Understanding materials science: history, properties, applications’’ <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://books.google.co.uk/books?id=DaAmwiJ4rnEC&pg=PA125#v=onepage&q&f=false">[7]</a>15 Haziran 2013 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130615202949/http://books.google.co.uk/books?id=DaAmwiJ4rnEC&pg=PA125#v=onepage&q&f=false">arşivlendi</a>.</li> <li>How Old is the Iron Age in Sub-Saharan Africa? <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://wysinger.homestead.com/ironage.html">[8]</a>19 Ocak 2012 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120119113359/http://wysinger.homestead.com/ironage.html">arşivlendi</a>.</li> <li>Stanley Bernard, Did They or Didn't They Invent It? Iron in Sub-Saharan Africa <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://muse.jhu.edu/journals/history_in_africa/v032/32.1alpern.pdf">[9]</a>5 Eylül 2014 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140905092210/http://muse.jhu.edu/journals/history_in_africa/v032/32.1alpern.pdf">arşivlendi</a>.</li> <li>Tutankhamen's Tomb <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://web.archive.org/web/20100314155922/http://mygeologypage.ucdavis.edu/cowen/~GEL115/115CH5.html">[10]</a></li> <li>Ufuk Aydın, ‘’Uygarlık Tarihi’' <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://books.google.com.tr/books?id=oo58gSriez8C&pg=PA17&dq=dor+istilas%C4%B1&hl=tr&sa=X&ei=62H6TsC6OMPm4QTp7_SSCA&ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&q=dor%20istilas%C4%B1&f=false">[11]</a></li> <li>Encyclopedia Britannica, Villanovan culture <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/629128/Villanovan-culture">[12]</a>16 Mayıs 2015 tarihinde <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> sitesinde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150516032619/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/629128/Villanovan-culture">arşivlendi</a>.</li></ul> <div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-labelledby="Otorite_kontrolü_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=Bunu_Vikiveri&#039;de_düzenleyin&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q11764&#124;class=noprint&#124;Bunu_Vikiveri&#039;de_düzenleyin" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Otorite_kontrolü_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=Bunu_Vikiveri&#039;de_düzenleyin&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q11764&#124;class=noprint&#124;Bunu_Vikiveri&#039;de_düzenleyin" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Otorite_kontrol%C3%BC" title="Otorite kontrolü">Otorite kontrolü</a> <span class="mw-valign-text-top noprint" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q11764" title="Bunu Vikiveri'de düzenleyin"><img alt="Bunu Vikiveri'de düzenleyin" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Fransa_Mill%C3%AE_K%C3%BCt%C3%BCphanesi" title="Fransa Millî Kütüphanesi">BNF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11946304b">cb11946304b</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11946304b">(data)</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/T%C3%BCmle%C5%9Fik_Otorite_Dosyas%C4%B1" title="Tümleşik Otorite Dosyası">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4014102-0">4014102-0</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%C4%B0svi%C3%A7re_Tarihsel_S%C3%B6zl%C3%BC%C4%9F%C3%BC" title="İsviçre Tarihsel Sözlüğü">HDS</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hls-dhs-dss.ch/fr/articles/024601">024601</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/KulturNav" title="KulturNav">KulturNav</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://kulturnav.org/1c81ac15-58ac-4267-8697-34a27d09d46e">1c81ac15-58ac-4267-8697-34a27d09d46e</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Kongre_K%C3%BCt%C3%BCphanesi_Kontrol_Numaras%C4%B1" title="Kongre Kütüphanesi Kontrol Numarası">LCCN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/subjects/sh85068153">sh85068153</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Mill%C3%AE_Diyet_K%C3%BCt%C3%BCphanesi" title="Millî Diyet Kütüphanesi">NDL</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00572799">00572799</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%C3%87ek_Cumhuriyeti_Mill%C3%AE_K%C3%BCt%C3%BCphanesi" title="Çek Cumhuriyeti Millî Kütüphanesi">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph137453&CON_LNG=ENG">ph137453</a></span></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%C4%B0srail_Ulusal_K%C3%BCt%C3%BCphanesi" title="İsrail Ulusal Kütüphanesi">NLI</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007560414205171">987007560414205171</a></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Demir_Çağı&oldid=33876446">https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Demir_Çağı&oldid=33876446</a>" sayfasından alınmıştır</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%C3%96zel:Kategoriler" title="Özel:Kategoriler">Kategori</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategori:Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1" title="Kategori:Demir Çağı">Demir Çağı</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Gizli kategoriler: <ul><li><a href="/wiki/Kategori:Webar%C5%9Fiv_%C5%9Fablonu_wayback_ba%C4%9Flant%C4%B1lar%C4%B1" title="Kategori:Webarşiv şablonu wayback bağlantıları">Webarşiv şablonu wayback bağlantıları</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:%C3%96l%C3%BC_d%C4%B1%C5%9F_ba%C4%9Flant%C4%B1lar%C4%B1_olan_maddeler" title="Kategori:Ölü dış bağlantıları olan maddeler">Ölü dış bağlantıları olan maddeler</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:ISBN_sihirli_ba%C4%9Flant%C4%B1s%C4%B1n%C4%B1_kullanan_sayfalar" title="Kategori:ISBN sihirli bağlantısını kullanan sayfalar">ISBN sihirli bağlantısını kullanan sayfalar</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:BNF_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:BNF tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">BNF tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:GND_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:GND tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">GND tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:HDS_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:HDS tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">HDS tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:KULTURNAV_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:KULTURNAV tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">KULTURNAV tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:LCCN_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:LCCN tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">LCCN tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:NDL_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:NDL tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">NDL tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:NKC_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:NKC tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">NKC tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li><li><a href="/wiki/Kategori:NLI_tan%C4%B1mlay%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1_olan_Vikipedi_maddeleri" title="Kategori:NLI tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri">NLI tanımlayıcısı olan Vikipedi maddeleri</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Sayfa en son 15.02, 24 Eylül 2024 tarihinde değiştirildi.</li> <li id="footer-info-copyright">Metin <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.tr">Creative Commons Atıf-AynıLisanslaPaylaş Lisansı</a> altındadır ve ek koşullar uygulanabilir. Bu siteyi kullanarak <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/tr">Kullanım Şartlarını</a> ve <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/tr">Gizlilik Politikasını</a> kabul etmiş olursunuz.<br />Vikipedi® (ve Wikipedia®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a> tescilli markasıdır.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Gizlilik politikası</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipedi:Hakk%C4%B1nda">Vikipedi hakkında</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipedi:Genel_sorumluluk_reddi">Sorumluluk reddi</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Davranış Kuralları</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Geliştiriciler</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/tr.wikipedia.org">İstatistikler</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Çerez politikası</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//tr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobil görünüm</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-czcdm","wgBackendResponseTime":181,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.314","walltime":"0.424","ppvisitednodes":{"value":1925,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":31809,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1731,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":11,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":8,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":43658,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 326.356 1 -total"," 58.26% 190.124 1 Şablon:Kaynakça"," 25.53% 83.317 1 Şablon:Otorite_kontrolü"," 18.90% 61.671 6 Şablon:Ölü_bağlantı"," 18.28% 59.642 4 Şablon:Web_kaynağı"," 17.83% 58.204 6 Şablon:Düzelt"," 16.30% 53.186 6 Şablon:Category_handler"," 10.72% 34.978 21 Şablon:Webarşiv"," 2.18% 7.128 1 Şablon:Üç_dönem_sistemi"," 1.30% 4.228 6 Şablon:Düzelt/kategori"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.118","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":2980528,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-f6c4465bd-xbpgf","timestamp":"20241114173020","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Demir \u00c7a\u011f\u0131","url":"https:\/\/tr.wikipedia.org\/wiki\/Demir_%C3%87a%C4%9F%C4%B1","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11764","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11764","author":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia projelerine katk\u0131da bulunanlar"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-06-19T20:00:20Z","headline":"Tarih \u00d6ncesi D\u00f6nem"}</script> </body> </html>