CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Xesús de Nazaret - Wikipedia, a enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )glwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","xaneiro","febreiro","marzo","abril","maio","xuño","xullo","agosto","setembro","outubro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"7ec25718-fe6e-47d4-8567-a5134bb750d9","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Xesús_de_Nazaret","wgTitle":"Xesús de Nazaret","wgCurRevisionId":6893255,"wgRevisionId":6893255,"wgArticleId":15562,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Todos os artigos con ligazóns externas rotas","Artigos con ligazóns externas rotas desde setembro de 2018","Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN","Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)","Artigos con ligazóns externas rotas desde setembro de 2021","Artigos que toda Wikipedia debería ter (Biografías)","Xesús de Nazaret","Deuses creadores"],"wgPageViewLanguage":"gl","wgPageContentLanguage":"gl","wgPageContentModel": "wikitext","wgRelevantPageName":"Xesús_de_Nazaret","wgRelevantArticleId":15562,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q302","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform", "platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.gadget.PortalClass":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar", "ext.gadget.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.gadget.PortalClass%2Ccharinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg/1200px-Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1114"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg/800px-Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="743"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg/640px-Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="594"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Xesús de Nazaret - Wikipedia, a enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gl.m.wikipedia.org/wiki/Xes%C3%BAs_de_Nazaret"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Xes%C3%BAs_de_Nazaret"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Fonte Atom de novas de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:Cambios_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Xesús_de_Nazaret rootpage-Xesús_de_Nazaret skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar ao contido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menú principal </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portada" title="Visitar a páxina principal [z]" accesskey="z">Portada</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_da_comunidade" title="Información acerca do proxecto, do que pode facer e dos lugares onde atopar as cousas">Portal da comunidade</a></li><li id="n-A-Taberna" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:A_Taberna">A Taberna</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Actualidade" title="Información acerca de acontecementos de actualidade">Actualidade</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_recentes" title="A lista de modificacións recentes no wiki [r]" accesskey="r">Cambios recentes</a></li><li id="n-Artigos-de-calidade" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade">Artigos de calidade</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Ao_chou" title="Cargar unha páxina ao chou [x]" accesskey="x">Páxina ao chou</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Axuda" title="O lugar para informarse">Axuda</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="a Wikipedia en galego" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gl.svg" width="118" height="13" style="width: 7.375em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Procurar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f"> Procura </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Procurar en Wikipedia" aria-label="Procurar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Procurar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Procurar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas persoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambia a aparencia do tamaño da fonte, o ancho e a cor da páxina" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aparencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Aparencia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl" class="">Doazóns</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Xes%C3%BAs+de+Nazaret" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio" class="">Crear unha conta</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Xes%C3%BAs+de+Nazaret" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o" class="">Acceder ao sistema</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Máis opcións" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas persoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Ferramentas persoais </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl">Doazóns</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Xes%C3%BAs+de+Nazaret" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio"> Crear unha conta</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Xes%C3%BAs+de+Nazaret" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o"> Acceder ao sistema</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páxinas para os editores sen a sesión iniciada <a href="/wiki/Axuda:Introduci%C3%B3n" aria-label="Máis información sobre a edición">máis información</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:As_mi%C3%B1as_contribuci%C3%B3ns" title="Unha lista das modificacións feitas desde este enderezo IP [y]" accesskey="y">Contribucións</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:A_mi%C3%B1a_conversa" title="Conversa acerca de edicións feitas desde este enderezo IP [n]" accesskey="n">Conversa</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">agochar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Xesús_no_Novo_Testamento" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_no_Novo_Testamento"> <div class="vector-toc-text"> 1 Xesús no Novo Testamento </div> </a> <button aria-controls="toc-Xesús_no_Novo_Testamento-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Xesús no Novo Testamento" </button> <ul id="toc-Xesús_no_Novo_Testamento-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Nacemento_e_infancia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nacemento_e_infancia"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Nacemento e infancia </div> </a> <ul id="toc-Nacemento_e_infancia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bautismo_e_tentacións" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bautismo_e_tentacións"> <div class="vector-toc-text"> 1.2 Bautismo e tentacións </div> </a> <ul id="toc-Bautismo_e_tentacións-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vida_pública" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Vida_pública"> <div class="vector-toc-text"> 1.3 Vida pública </div> </a> <ul id="toc-Vida_pública-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Milagres_relatados_nos_Evanxeos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Milagres_relatados_nos_Evanxeos"> <div class="vector-toc-text"> 1.4 Milagres relatados nos Evanxeos </div> </a> <ul id="toc-Milagres_relatados_nos_Evanxeos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transfiguración" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transfiguración"> <div class="vector-toc-text"> 1.5 Transfiguración </div> </a> <ul id="toc-Transfiguración-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Paixón" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Paixón"> <div class="vector-toc-text"> 1.6 Paixón </div> </a> <ul id="toc-Paixón-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Entrada_en_Xerusalén_e_purificación_do_Templo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Entrada_en_Xerusalén_e_purificación_do_Templo"> <div class="vector-toc-text"> 1.6.1 Entrada en Xerusalén e purificación do Templo </div> </a> <ul id="toc-Entrada_en_Xerusalén_e_purificación_do_Templo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Unción_en_Betania_e_Última_Cea" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Unción_en_Betania_e_Última_Cea"> <div class="vector-toc-text"> 1.6.2 Unción en Betania e Última Cea </div> </a> <ul id="toc-Unción_en_Betania_e_Última_Cea-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Arresto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Arresto"> <div class="vector-toc-text"> 1.6.3 Arresto </div> </a> <ul id="toc-Arresto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xuízo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Xuízo"> <div class="vector-toc-text"> 1.6.4 Xuízo </div> </a> <ul id="toc-Xuízo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Crucifixión" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Crucifixión"> <div class="vector-toc-text"> 1.6.5 Crucifixión </div> </a> <ul id="toc-Crucifixión-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sepultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sepultura"> <div class="vector-toc-text"> 1.6.6 Sepultura </div> </a> <ul id="toc-Sepultura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Resurrección_e_ascensión" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Resurrección_e_ascensión"> <div class="vector-toc-text"> 1.7 Resurrección e ascensión </div> </a> <ul id="toc-Resurrección_e_ascensión-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Profecías_do_Antigo_Testamento_concernentes_a_Xesús" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Profecías_do_Antigo_Testamento_concernentes_a_Xesús"> <div class="vector-toc-text"> 1.8 Profecías do Antigo Testamento concernentes a Xesús </div> </a> <ul id="toc-Profecías_do_Antigo_Testamento_concernentes_a_Xesús-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_segundo_a_investigación_histórica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_segundo_a_investigación_histórica"> <div class="vector-toc-text"> 2 Xesús segundo a investigación histórica </div> </a> <button aria-controls="toc-Xesús_segundo_a_investigación_histórica-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Xesús segundo a investigación histórica" </button> <ul id="toc-Xesús_segundo_a_investigación_histórica-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Fontes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fontes"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Fontes </div> </a> <ul id="toc-Fontes-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Fontes_cristiás" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Fontes_cristiás"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.1 Fontes cristiás </div> </a> <ul id="toc-Fontes_cristiás-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-As_cartas_de_Paulo_de_Tarso" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#As_cartas_de_Paulo_de_Tarso"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.1.1 As cartas de Paulo de Tarso </div> </a> <ul id="toc-As_cartas_de_Paulo_de_Tarso-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Evanxeos_sinópticos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Evanxeos_sinópticos"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.1.2 Evanxeos sinópticos </div> </a> <ul id="toc-Evanxeos_sinópticos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Evanxeo_de_Xoán" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Evanxeo_de_Xoán"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.1.3 Evanxeo de Xoán </div> </a> <ul id="toc-Evanxeo_de_Xoán-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Evanxeos_apócrifos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Evanxeos_apócrifos"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.1.4 Evanxeos apócrifos </div> </a> <ul id="toc-Evanxeos_apócrifos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Outros_textos_cristiáns" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_textos_cristiáns"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.1.5 Outros textos cristiáns </div> </a> <ul id="toc-Outros_textos_cristiáns-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Fontes_non_cristiás" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Fontes_non_cristiás"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.2 Fontes non cristiás </div> </a> <ul id="toc-Fontes_non_cristiás-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Fontes_xudías" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Fontes_xudías"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.2.1 Fontes xudías </div> </a> <ul id="toc-Fontes_xudías-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fontes_romanas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Fontes_romanas"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.2.2 Fontes romanas </div> </a> <ul id="toc-Fontes_romanas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Metodoloxía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Metodoloxía"> <div class="vector-toc-text"> 2.1.3 Metodoloxía </div> </a> <ul id="toc-Metodoloxía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Contexto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Contexto"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Contexto </div> </a> <ul id="toc-Contexto-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Marco_histórico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Marco_histórico"> <div class="vector-toc-text"> 2.2.1 Marco histórico </div> </a> <ul id="toc-Marco_histórico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-O_carácter_particular_de_Galilea" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#O_carácter_particular_de_Galilea"> <div class="vector-toc-text"> 2.2.2 O carácter particular de Galilea </div> </a> <ul id="toc-O_carácter_particular_de_Galilea-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-O_xudaísmo_nos_tempos_de_Xesús" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#O_xudaísmo_nos_tempos_de_Xesús"> <div class="vector-toc-text"> 2.2.3 O xudaísmo nos tempos de Xesús </div> </a> <ul id="toc-O_xudaísmo_nos_tempos_de_Xesús-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-O_home" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#O_home"> <div class="vector-toc-text"> 2.3 O home </div> </a> <ul id="toc-O_home-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Nome" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nome"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.1 Nome </div> </a> <ul id="toc-Nome-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lugar_e_data_de_nacemento" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Lugar_e_data_de_nacemento"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.2 Lugar e data de nacemento </div> </a> <ul id="toc-Lugar_e_data_de_nacemento-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Orixes_familiares" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Orixes_familiares"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.3 Orixes familiares </div> </a> <ul id="toc-Orixes_familiares-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Outros_datos:_relixión,_lingua,_profesión" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_datos:_relixión,_lingua,_profesión"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.4 Outros datos: relixión, lingua, profesión </div> </a> <ul id="toc-Outros_datos:_relixión,_lingua,_profesión-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-A_súa_actividade" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#A_súa_actividade"> <div class="vector-toc-text"> 2.4 A súa actividade </div> </a> <ul id="toc-A_súa_actividade-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Relación_con_Xoán_o_Bautista" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Relación_con_Xoán_o_Bautista"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.1 Relación con Xoán o Bautista </div> </a> <ul id="toc-Relación_con_Xoán_o_Bautista-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Predicación" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Predicación"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.2 Predicación </div> </a> <ul id="toc-Predicación-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_e_as_mulleres" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_e_as_mulleres"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.3 Xesús e as mulleres </div> </a> <ul id="toc-Xesús_e_as_mulleres-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Milagres" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Milagres"> <div class="vector-toc-text"> 2.4.4 Milagres </div> </a> <ul id="toc-Milagres-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Morte" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Morte"> <div class="vector-toc-text"> 2.5 Morte </div> </a> <ul id="toc-Morte-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Cronoloxía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Cronoloxía"> <div class="vector-toc-text"> 2.5.1 Cronoloxía </div> </a> <ul id="toc-Cronoloxía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Teorías_minoritarias" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Teorías_minoritarias"> <div class="vector-toc-text"> 2.6 Teorías minoritarias </div> </a> <ul id="toc-Teorías_minoritarias-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Teorías_acerca_do_carácter_histórico_de_Xesús" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Teorías_acerca_do_carácter_histórico_de_Xesús"> <div class="vector-toc-text"> 2.6.1 Teorías acerca do carácter histórico de Xesús </div> </a> <ul id="toc-Teorías_acerca_do_carácter_histórico_de_Xesús-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Teoría_de_Xesús_como_personaxe_mítico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Teoría_de_Xesús_como_personaxe_mítico"> <div class="vector-toc-text"> 2.6.2 Teoría de Xesús como personaxe mítico </div> </a> <ul id="toc-Teoría_de_Xesús_como_personaxe_mítico-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Crítica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Crítica"> <div class="vector-toc-text"> 2.6.2.1 Crítica </div> </a> <ul id="toc-Crítica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Repercusións_históricas_de_Xesús_de_Nazaret" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Repercusións_históricas_de_Xesús_de_Nazaret"> <div class="vector-toc-text"> 3 Repercusións históricas de Xesús de Nazaret </div> </a> <ul id="toc-Repercusións_históricas_de_Xesús_de_Nazaret-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_no_cristianismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_no_cristianismo"> <div class="vector-toc-text"> 4 Xesús no cristianismo </div> </a> <button aria-controls="toc-Xesús_no_cristianismo-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Xesús no cristianismo" </button> <ul id="toc-Xesús_no_cristianismo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Denominacións_cristiás_con_discrepancias_conciliares" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Denominacións_cristiás_con_discrepancias_conciliares"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Denominacións cristiás con discrepancias conciliares </div> </a> <ul id="toc-Denominacións_cristiás_con_discrepancias_conciliares-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_nos_novos_movementos_relixiosos_de_orixe_cristiá" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_nos_novos_movementos_relixiosos_de_orixe_cristiá"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Xesús nos novos movementos relixiosos de orixe cristiá </div> </a> <ul id="toc-Xesús_nos_novos_movementos_relixiosos_de_orixe_cristiá-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_noutras_relixións" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_noutras_relixións"> <div class="vector-toc-text"> 5 Xesús noutras relixións </div> </a> <button aria-controls="toc-Xesús_noutras_relixións-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Xesús noutras relixións" </button> <ul id="toc-Xesús_noutras_relixións-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Xesús_segundo_o_xudaísmo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_segundo_o_xudaísmo"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Xesús segundo o xudaísmo </div> </a> <ul id="toc-Xesús_segundo_o_xudaísmo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_nas_relixións_gnósticas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_nas_relixións_gnósticas"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Xesús nas relixións gnósticas </div> </a> <ul id="toc-Xesús_nas_relixións_gnósticas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_segundo_o_islam" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_segundo_o_islam"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 Xesús segundo o islam </div> </a> <ul id="toc-Xesús_segundo_o_islam-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_no_budismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_no_budismo"> <div class="vector-toc-text"> 5.4 Xesús no budismo </div> </a> <ul id="toc-Xesús_no_budismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_na_ficción_e_na_arte" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_na_ficción_e_na_arte"> <div class="vector-toc-text"> 6 Xesús na ficción e na arte </div> </a> <button aria-controls="toc-Xesús_na_ficción_e_na_arte-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Xesús na ficción e na arte" </button> <ul id="toc-Xesús_na_ficción_e_na_arte-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Xesús_na_arte" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_na_arte"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Xesús na arte </div> </a> <ul id="toc-Xesús_na_arte-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_na_literatura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_na_literatura"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Xesús na literatura </div> </a> <ul id="toc-Xesús_na_literatura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_no_cine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_no_cine"> <div class="vector-toc-text"> 6.3 Xesús no cine </div> </a> <ul id="toc-Xesús_no_cine-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xesús_no_teatro_musical" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xesús_no_teatro_musical"> <div class="vector-toc-text"> 6.4 Xesús no teatro musical </div> </a> <ul id="toc-Xesús_no_teatro_musical-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> 7 Notas </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véxase_tamén" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véxase_tamén"> <div class="vector-toc-text"> 8 Véxase tamén </div> </a> <button aria-controls="toc-Véxase_tamén-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Véxase tamén" </button> <ul id="toc-Véxase_tamén-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Bibliografía </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Outros_artigos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_artigos"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 Outros artigos </div> </a> <ul id="toc-Outros_artigos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligazóns_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligazóns_externas"> <div class="vector-toc-text"> 8.3 Ligazóns externas </div> </a> <ul id="toc-Ligazóns_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mostrar ou agochar a táboa de contidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Mostrar ou agochar a táboa de contidos </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Xesús de Nazaret</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artigo noutra lingua. Dispoñible en 271 linguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-271" aria-hidden="true" > 271 linguas </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B0%D1%81%D0%B0_%D2%9A%D1%8C%D1%8B%D1%80%D1%81%D0%B0" title="Иаса Қьырса – abkhazo" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Иаса Қьырса" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="abkhazo" class="interlanguage-link-target">Аԥсшәа</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Jesus_van_Nasaret" title="Jesus van Nasaret – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Jesus van Nasaret" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Jesus_Christus" title="Jesus Christus – alemán suízo" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Jesus Christus" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alemán suízo" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%8B%A8%E1%88%B1%E1%88%B5" title="ኢየሱስ – amhárico" lang="am" hreflang="am" data-title="ኢየሱስ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amhárico" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Ches%C3%BAs_de_Nazaret" title="Chesús de Nazaret – aragonés" lang="an" hreflang="an" data-title="Chesús de Nazaret" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonés" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Iesus" title="Iesus – inglês antigo" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Iesus" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="inglês antigo" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Jis%E1%BB%8Ds_Karais" title="Jisọs Karais – obolo" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Jisọs Karais" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="obolo" class="interlanguage-link-target">Obolo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B8%E0%A4%BE_%E0%A4%AE%E0%A4%B8%E0%A5%80%E0%A4%B9" title="ईसा मसीह – angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="ईसा मसीह" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target">अंगिका</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D8%B3%D9%88%D8%B9" title="يسوع – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="يسوع" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9D%DC%AB%DC%98%DC%A5" title="ܝܫܘܥ – arameo" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܝܫܘܥ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="arameo" class="interlanguage-link-target">ܐܪܡܝܐ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D8%B3%D9%88%D8%B9" title="يسوع – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="يسوع" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D8%B3%D9%88%D8%B9" title="يسوع – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="يسوع" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AF%E0%A7%80%E0%A6%B6%E0%A7%81" title="যীশু – assamés" lang="as" hreflang="as" data-title="যীশু" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="assamés" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Xes%C3%BAs" title="Xesús – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Xesús" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Cecoc" title="Cecoc – atikamekw" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Cecoc" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="atikamekw" class="interlanguage-link-target">Atikamekw</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Yesus_Kristos" title="Yesus Kristos – Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Yesus Kristos" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target">Kotava</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – aimará" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Jesus" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="aimará" class="interlanguage-link-target">Aymar aru</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0sa" title="İsa – acerbaixano" lang="az" hreflang="az" data-title="İsa" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="acerbaixano" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D9%BE%D8%A6%DB%8C%D8%BA%D9%85%D8%A8%D8%B1" title="عیسی پئیغمبر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="عیسی پئیغمبر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D2%92%D0%B0%D0%B9%D1%81%D0%B0_(%D0%BF%D3%99%D0%B9%D2%93%D3%99%D0%BC%D0%B1%D3%99%D1%80)" title="Ғайса (пәйғәмбәр) – baxkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Ғайса (пәйғәмбәр)" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baxkir" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Jesus_vo_Nazaret" title="Jesus vo Nazaret – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Jesus vo Nazaret" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Jiezos_Kr%C4%97stos" title="Jiezos Krėstos – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Jiezos Krėstos" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bbc mw-list-item"><a href="https://bbc.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – Batak Toba" lang="bbc" hreflang="bbc" data-title="Jesus" data-language-autonym="Batak Toba" data-language-local-name="Batak Toba" class="interlanguage-link-target">Batak Toba</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Hesus" title="Hesus – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Hesus" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Ісус Хрыстос – belaruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Ісус Хрыстос" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="belaruso" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Ісус Хрыстос – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Ісус Хрыстос" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Isa" title="Isa – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Isa" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target">Betawi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B8%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Иисус Христос – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Иисус Христос" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B8%E0%A4%BE_%E0%A4%AE%E0%A4%B8%E0%A5%80%E0%A4%B9" title="ईसा मसीह – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="ईसा मसीह" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Jisas_Kraes" title="Jisas Kraes – bislama" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Jisas Kraes" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="bislama" class="interlanguage-link-target">Bislama</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Yesus_Kristus" title="Yesus Kristus – Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Yesus Kristus" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target">Banjar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Yesu_Krista" title="Yesu Krista – bambara" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Yesu Krista" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="bambara" class="interlanguage-link-target">Bamanankan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AF%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%81" title="যিশু – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="যিশু" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A1%E0%BD%BA%E0%BC%8B%E0%BD%A4%E0%BD%B4%E0%BC%8D" title="ཡེ་ཤུ། – tibetano" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ཡེ་ཤུ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tibetano" class="interlanguage-link-target">བོད་ཡིག</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Jezuz_Nazaret" title="Jezuz Nazaret – bretón" lang="br" hreflang="br" data-title="Jezuz Nazaret" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretón" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Isus" title="Isus – bosníaco" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Isus" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosníaco" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Jesus" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target">Batak Mandailing</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B8%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Иисус Христос – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Иисус Христос" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Jes%C3%BAs_de_Natzaret" title="Jesús de Natzaret – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Jesús de Natzaret" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/I%C3%A0-s%C5%AD" title="Ià-sŭ – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Ià-sŭ" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D3%80%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%B0" title="Ӏийса – checheno" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Ӏийса" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="checheno" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Hes%C3%BAs" title="Hesús – cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Hesús" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuano" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%95%D8%B3%D9%88%D9%88%D8%B9" title="یەسووع – kurdo central" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="یەسووع" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="kurdo central" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Ges%C3%B9_Cristu" title="Gesù Cristu – corso" lang="co" hreflang="co" data-title="Gesù Cristu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="corso" class="interlanguage-link-target">Corsu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/%C4%B0sa_ibn_Meryem" title="İsa ibn Meryem – Crimean Tatar" lang="crh" hreflang="crh" data-title="İsa ibn Meryem" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Crimean Tatar" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Je%C5%BE%C3%AD%C5%A1_Kristus" title="Ježíš Kristus – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Ježíš Kristus" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%87%D0%B8%D1%81%D1%8A_%D0%A5%D1%80%D1%97%D1%81%D1%82%D1%8A" title="Їисъ Хрїстъ – eslavo eclesiástico" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Їисъ Хрїстъ" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="eslavo eclesiástico" class="interlanguage-link-target">Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B8%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Иисус Христос – chuvaxo" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Иисус Христос" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvaxo" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Iesu" title="Iesu – galés" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Iesu" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galés" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="artigo recomendado"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – dinamarqués" lang="da" hreflang="da" data-title="Jesus" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dinamarqués" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Issa" title="Issa – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Issa" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target">Dagbanli</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Jesus_Christus" title="Jesus Christus – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Jesus Christus" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-din mw-list-item"><a href="https://din.wikipedia.org/wiki/Yecu_Kritho" title="Yecu Kritho – Dinka" lang="din" hreflang="din" data-title="Yecu Kritho" data-language-autonym="Thuɔŋjäŋ" data-language-local-name="Dinka" class="interlanguage-link-target">Thuɔŋjäŋ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/%C4%B0sa" title="İsa – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="İsa" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Jezus_Kristus" title="Jezus Kristus – baixo sorbio" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Jezus Kristus" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="baixo sorbio" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Yesus_Kristus" title="Yesus Kristus – Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Yesus Kristus" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target">Kadazandusun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%87%DE%A9%DE%90%DE%A7%DE%8E%DE%AC%DE%8A%DE%A7%DE%82%DE%AA" title="އީސާގެފާނު – divehi" lang="dv" hreflang="dv" data-title="އީސާގެފާނު" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="divehi" class="interlanguage-link-target">ދިވެހިބަސް</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ee mw-list-item"><a href="https://ee.wikipedia.org/wiki/Yesu" title="Yesu – ewe" lang="ee" hreflang="ee" data-title="Yesu" data-language-autonym="Eʋegbe" data-language-local-name="ewe" class="interlanguage-link-target">Eʋegbe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%8D%CF%82_%CE%A7%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%8C%CF%82" title="Ιησούς Χριστός – grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Ιησούς Χριστός" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Ge%E1%B9%A1%C3%BC" title="Geṡü – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Geṡü" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target">Emiliàn e rumagnòl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Jesus" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Jesuo_Kristo" title="Jesuo Kristo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Jesuo Kristo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Jes%C3%BAs_de_Nazaret" title="Jesús de Nazaret – español" lang="es" hreflang="es" data-title="Jesús de Nazaret" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="español" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Jeesus" title="Jeesus – estoniano" lang="et" hreflang="et" data-title="Jeesus" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoniano" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Jesus_Nazaretekoa" title="Jesus Nazaretekoa – éuscaro" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Jesus Nazaretekoa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="éuscaro" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Jesucristu" title="Jesucristu – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Jesucristu" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bo"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="عیسی – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="عیسی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Y%C3%A9esu_Kristaa" title="Yéesu Kristaa – fula" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Yéesu Kristaa" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="fula" class="interlanguage-link-target">Fulfulde</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Jeesus" title="Jeesus – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Jeesus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Jeesus" title="Jeesus – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Jeesus" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Jisu_Karisito" title="Jisu Karisito – fixiano" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Jisu Karisito" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fixiano" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – feroés" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Jesus" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroés" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fon mw-list-item"><a href="https://fon.wikipedia.org/wiki/Jezu_Klisu" title="Jezu Klisu – fon" lang="fon" hreflang="fon" data-title="Jezu Klisu" data-language-autonym="Fɔ̀ngbè" data-language-local-name="fon" class="interlanguage-link-target">Fɔ̀ngbè</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9sus-Christ" title="Jésus-Christ – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Jésus-Christ" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/J%C3%A8sus_Crist" title="Jèsus Crist – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Jèsus Crist" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target">Arpetan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Jiises_Krast" title="Jiises Krast – frisón setentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Jiises Krast" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frisón setentrional" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – friulano" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Jesus" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulano" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Jezus_(tradisjoneel-kristlik)" title="Jezus (tradisjoneel-kristlik) – frisón occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Jezus (tradisjoneel-kristlik)" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frisón occidental" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/%C3%8Dosa_Cr%C3%ADost" title="Íosa Críost – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Íosa Críost" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/%C4%B0isus" title="İisus – gagauz" lang="gag" hreflang="gag" data-title="İisus" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="gagauz" class="interlanguage-link-target">Gagauz</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E8%80%B6%E7%A9%8C" title="耶穌 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="耶穌" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9zi_di_Nazareth" title="Jézi di Nazareth – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Jézi di Nazareth" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cosa_Cr%C3%ACosd" title="Ìosa Crìosd – gaélico escocés" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Ìosa Crìosd" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélico escocés" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Hesu" title="Hesu – guaraní" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Hesu" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guaraní" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%87%E0%A4%9C%E0%A5%82_%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4" title="जेजू क्रिस्त – Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="जेजू क्रिस्त" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target">गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%B4%F0%90%8D%83%F0%90%8C%BF%F0%90%8D%83_%F0%90%8D%87%F0%90%8D%82%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%83%F0%90%8D%84%F0%90%8C%BF%F0%90%8D%83" title="𐌹𐌴𐍃𐌿𐍃 𐍇𐍂𐌹𐍃𐍄𐌿𐍃 – Gothic" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌹𐌴𐍃𐌿𐍃 𐍇𐍂𐌹𐍃𐍄𐌿𐍃" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="Gothic" class="interlanguage-link-target">𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%87%E0%AA%B8%E0%AB%81" title="ઇસુ – guxarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="ઇસુ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="guxarati" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gur mw-list-item"><a href="https://gur.wikipedia.org/wiki/Yeesu" title="Yeesu – Frafra" lang="gur" hreflang="gur" data-title="Yeesu" data-language-autonym="Farefare" data-language-local-name="Frafra" class="interlanguage-link-target">Farefare</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yeesey_Chreest" title="Yeesey Chreest – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yeesey Chreest" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Isa" title="Isa – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Isa" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Y%C3%A2-s%C3%BB" title="Yâ-sû – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Yâ-sû" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Ies%C5%AB_Kristo" title="Iesū Kristo – hawaiano" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Iesū Kristo" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="hawaiano" class="interlanguage-link-target">Hawaiʻi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%A9%D7%95" title="ישו – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="ישו" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%80%E0%A4%B6%E0%A5%81" title="यीशु – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="यीशु" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Jesus" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Isus" title="Isus – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Isus" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/J%C4%9Bzus" title="Jězus – alto sorbio" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Jězus" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="alto sorbio" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Jezi" title="Jezi – crioulo haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Jezi" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="crioulo haitiano" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9zus" title="Jézus – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Jézus" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Հիսուս – armenio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հիսուս" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armenio" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%85%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Յիսուս – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Յիսուս" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Jesus_Christo" title="Jesus Christo – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Jesus Christo" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – iban" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Jesus" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="iban" class="interlanguage-link-target">Jaku Iban</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Yesus" title="Yesus – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Yesus" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Jesu" title="Jesu – Interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Jesu" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="Interlingue" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Jis%E1%BB%8Ds_Kra%E1%BB%8Bst" title="Jisọs Kraịst – igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Jisọs Kraịst" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="igbo" class="interlanguage-link-target">Igbo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Hes%C3%BAs" title="Hesús – ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Hesús" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Iesu_de_Nazaret" title="Iesu de Nazaret – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Iesu de Nazaret" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Jes%C3%BAs" title="Jesús – islandés" lang="is" hreflang="is" data-title="Jesús" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandés" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ges%C3%B9" title="Gesù – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Gesù" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%90%B1%E1%90%85%E1%93%95%E1%91%A6%E1%93%AF%E1%94%A8" title="ᐱᐅᓕᑦᓯᔨ – inuktitut" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᐱᐅᓕᑦᓯᔨ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="inuktitut" class="interlanguage-link-target">ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%A4%E3%82%A8%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%82%AD%E3%83%AA%E3%82%B9%E3%83%88" title="イエス・キリスト – xaponés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="イエス・キリスト" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="xaponés" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Jiizas_Kraist" title="Jiizas Kraist – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Jiizas Kraist" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/iesus" title="iesus – lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="iesus" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Y%C3%A9sus_Kristus" title="Yésus Kristus – xavanés" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Yésus Kristus" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="xavanés" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94" title="იესო ქრისტე – xeorxiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="იესო ქრისტე" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="xeorxiano" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/%C6%90isa" title="Ɛisa – cabila" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Ɛisa" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="cabila" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%8C%D0%B8%D1%81%D1%8D-%D0%9C%D1%8D%D1%81%D1%8B%D1%85%D1%8C" title="Хьисэ-Мэсыхь – cabardiano" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Хьисэ-Мэсыхь" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="cabardiano" class="interlanguage-link-target">Адыгэбзэ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Yeesu_Nazar%C9%9B%C9%9Bt%C9%A9_t%CA%8B" title="Yeesu Nazarɛɛtɩ tʋ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Yeesu Nazarɛɛtɩ tʋ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Yesu" title="Yesu – tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Yesu" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target">Tyap</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Yesu" title="Yesu – kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Yesu" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="kongo" class="interlanguage-link-target">Kongo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%B0_%D0%9C%D3%99%D1%81%D0%B8%D1%85" title="Иса Мәсих – kazako" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Иса Мәсих" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazako" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%99%E1%9F%81%E1%9E%9F%E1%9F%8A%E1%9E%BC" title="ព្រះយេស៊ូ – khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ព្រះយេស៊ូ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmer" class="interlanguage-link-target">ភាសាខ្មែរ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B3%87%E0%B2%B8%E0%B3%81_%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BF%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%A4" title="ಯೇಸು ಕ್ರಿಸ್ತ – kannará" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಯೇಸು ಕ್ರಿಸ್ತ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannará" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%98%88%EC%88%98" title="예수 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="예수" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B8%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Иисус Христос – komi permio" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Иисус Христос" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="komi permio" class="interlanguage-link-target">Перем коми</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C%D9%B0" title="عیسیٰ – caxemirés" lang="ks" hreflang="ks" data-title="عیسیٰ" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="caxemirés" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Jesus_Christus" title="Jesus Christus – kölsch" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Jesus Christus" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="kölsch" class="interlanguage-link-target">Ripoarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%8Esa" title="Îsa – kurdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Îsa" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdo" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%9A%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Исус Кристос – komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Исус Кристос" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target">Коми</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Yesu_Krist" title="Yesu Krist – córnico" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Yesu Krist" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="córnico" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%AB%D0%B9%D1%81%D0%B0" title="Ыйса – kirguiz" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Ыйса" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirguiz" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Iesus" title="Iesus – latín" lang="la" hreflang="la" data-title="Iesus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latín" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Yeshu_de_Nazaret" title="Yeshu de Nazaret – ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Yeshu de Nazaret" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladino" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Jesus_vun_Nazaret" title="Jesus vun Nazaret – luxemburgués" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Jesus vun Nazaret" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxemburgués" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%81%D0%B0_%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D1%81" title="Эса идавс – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Эса идавс" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target">Лакку</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%B0_(%D0%BF%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D1%8A%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D1%80)" title="Иса (пайгъамбар) – lezguio" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Иса (пайгъамбар)" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezguio" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Jesus_Cristo" title="Jesus Cristo – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Jesus Cristo" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lg mw-list-item"><a href="https://lg.wikipedia.org/wiki/Jesu_Kristo" title="Jesu Kristo – ganda" lang="lg" hreflang="lg" data-title="Jesu Kristo" data-language-autonym="Luganda" data-language-local-name="ganda" class="interlanguage-link-target">Luganda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Zjezus_Christus" title="Zjezus Christus – limburgués" lang="li" hreflang="li" data-title="Zjezus Christus" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburgués" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/G%C3%AAx%C3%B9" title="Gêxù – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Gêxù" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target">Ligure</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Gej%C3%BA_Crist" title="Gejú Crist – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Gejú Crist" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Ges%C3%B9_de_Nazaret" title="Gesù de Nazaret – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Gesù de Nazaret" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Y%C3%A9su" title="Yésu – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Yésu" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target">Lingála</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9E%E0%BA%A3%E0%BA%B0%E0%BB%80%E0%BA%A2%E0%BA%8A%E0%BA%B9" title="ພຣະເຢຊູ – laosiano" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ພຣະເຢຊູ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laosiano" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/J%C4%97zus_Kristus" title="Jėzus Kristus – lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Jėzus Kristus" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Jezus_Krystus" title="Jezus Krystus – Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Jezus Krystus" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target">Latgaļu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/J%C4%93zus_Kristus" title="Jēzus Kristus – letón" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Jēzus Kristus" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letón" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Yesus_Kristus" title="Yesus Kristus – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Yesus Kristus" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target">Basa Banyumasan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Jesoa" title="Jesoa – malgaxe" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Jesoa" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaxe" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Исус Христос – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Исус Христос" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target">Олык марий</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Ihu_Karaiti" title="Ihu Karaiti – maorí" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Ihu Karaiti" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="maorí" class="interlanguage-link-target">Māori</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Yesus" title="Yesus – minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Yesus" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Исус Христос – macedonio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Исус Христос" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedonio" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AF%E0%B5%87%E0%B4%B6%E0%B5%81" title="യേശു – malabar" lang="ml" hreflang="ml" data-title="യേശു" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malabar" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%81%D2%AF%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82" title="Есүс Христ – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Есүс Христ" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%96%EA%AF%A4%EA%AF%96%EA%AF%81" title="ꯖꯤꯖꯁ – manipuri" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯖꯤꯖꯁ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="manipuri" class="interlanguage-link-target">ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9A%E1%80%B1%E1%80%9E%E1%80%BE%E1%80%AF" title="ယေသှု – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ယေသှု" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target">ဘာသာမန်</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A5%82_%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4" title="येशू ख्रिस्त – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="येशू ख्रिस्त" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Jesus_Christ" title="Jesus Christ – malaio" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Jesus Christ" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaio" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%A0es%C3%B9" title="Ġesù – maltés" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Ġesù" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltés" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Jasus" title="Jasus – mirandés" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Jasus" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandés" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9A%E1%80%B1%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%AF_%E1%80%81%E1%80%9B%E1%80%85%E1%80%BA%E1%80%90%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA" title="ယေရှု ခရစ်တော် – birmano" lang="my" hreflang="my" data-title="ယေရှု ခရစ်တော်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmano" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B8%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Иисус Христос – erzya" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Иисус Христос" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzya" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="عیسی – mazandaraní" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="عیسی" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandaraní" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Jesucristo" title="Jesucristo – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Jesucristo" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target">Nāhuatl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Gies%C3%B9_Cristo" title="Giesù Cristo – napolitano" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Giesù Cristo" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="napolitano" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Jesus_Christus" title="Jesus Christus – baixo alemán" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Jesus Christus" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="baixo alemán" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_Christus" title="Jezus Christus – baixo saxón" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Jezus Christus" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="baixo saxón" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B6%E0%A5%82_%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="यशू ख्रिष्ट – nepalí" lang="ne" hreflang="ne" data-title="यशू ख्रिष्ट" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalí" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Yesu" title="Yesu – nias" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Yesu" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="nias" class="interlanguage-link-target">Li Niha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)" title="Jezus (traditioneel-christelijk) – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Jezus (traditioneel-christelijk)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – noruegués nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jesus" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="noruegués nynorsk" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Jesus_Kristus" title="Jesus Kristus – noruegués bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jesus Kristus" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="noruegués bokmål" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Jesu_Kristo" title="Jesu Kristo – Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Jesu Kristo" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target">Novial</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9sus-Chr%C3%AEt" title="Jésus-Chrît – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Jésus-Chrît" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target">Nouormand</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Jesu" title="Jesu – sesotho do norte" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Jesu" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="sesotho do norte" class="interlanguage-link-target">Sesotho sa Leboa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/Doodaatsaahii_(J%C3%AD%C3%ADsas)" title="Doodaatsaahii (Jíísas) – navajo" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Doodaatsaahii (Jíísas)" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="navajo" class="interlanguage-link-target">Diné bizaad</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Yesu_Kristu" title="Yesu Kristu – chewa" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Yesu Kristu" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="chewa" class="interlanguage-link-target">Chi-Chewa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/J%C3%A8sus_de_Nazaret" title="Jèsus de Nazaret – occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Jèsus de Nazaret" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Iisus" title="Iisus – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Iisus" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target">Livvinkarjala</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Yesuus" title="Yesuus – oromo" lang="om" hreflang="om" data-title="Yesuus" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="oromo" class="interlanguage-link-target">Oromoo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AF%E0%AD%80%E0%AC%B6%E0%AD%81" title="ଯୀଶୁ – odiá" lang="or" hreflang="or" data-title="ଯୀଶୁ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="odiá" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%99%D0%B5%D1%81%D0%BE_%D0%A7%D1%8B%D1%80%D1%8B%D1%81%D1%82%D0%B8" title="Йесо Чырысти – ossetio" lang="os" hreflang="os" data-title="Йесо Чырысти" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ossetio" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%88%E0%A8%B8%E0%A8%BE_%E0%A8%AE%E0%A8%B8%E0%A9%80%E0%A8%B9" title="ਈਸਾ ਮਸੀਹ – panxabí" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਈਸਾ ਮਸੀਹ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panxabí" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – pampanga" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Jesus" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="pampanga" class="interlanguage-link-target">Kapampangan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Hesus" title="Hesus – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Hesus" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9sus-Crisse" title="Jésus-Crisse – Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Jésus-Crisse" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcm mw-list-item"><a href="https://pcm.wikipedia.org/wiki/Jizos_Kraist" title="Jizos Kraist – pidgin nixeriano" lang="pcm" hreflang="pcm" data-title="Jizos Kraist" data-language-autonym="Naijá" data-language-local-name="pidgin nixeriano" class="interlanguage-link-target">Naijá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Yeesus_Grischdus" title="Yeesus Grischdus – Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Yeesus Grischdus" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target">Deitsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pfl mw-list-item"><a href="https://pfl.wikipedia.org/wiki/Jesus_Christus" title="Jesus Christus – Palatine German" lang="pfl" hreflang="pfl" data-title="Jesus Christus" data-language-autonym="Pälzisch" data-language-local-name="Palatine German" class="interlanguage-link-target">Pälzisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Jesus" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target">Norfuk / Pitkern</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Jezus Chrystus" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Ges%C3%B9_%C3%ABd_N%C3%A0saret" title="Gesù ëd Nàsaret – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Gesù ëd Nàsaret" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%B3%D9%88%D8%B9" title="یسوع – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="یسوع" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%8A%D8%B3%DB%8C" title="عيسی – paxto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="عيسی" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paxto" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Jesus" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Hisus" title="Hisus – quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Hisus" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quechua" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Jesus_da_Nazaret" title="Jesus da Nazaret – romanche" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Jesus da Nazaret" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="romanche" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Yezu_Kirisitu" title="Yezu Kirisitu – rundi" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Yezu Kirisitu" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="rundi" class="interlanguage-link-target">Ikirundi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Isus_din_Nazaret" title="Isus din Nazaret – romanés" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Isus din Nazaret" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romanés" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Isa_Hristo" title="Isa Hristo – aromanés" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Isa Hristo" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="aromanés" class="interlanguage-link-target">Armãneashti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B8%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Иисус Христос – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Иисус Христос" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Ісус Хрістос – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Ісус Хрістос" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Yezu_Kirisitu" title="Yezu Kirisitu – kiñaruanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Yezu Kirisitu" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="kiñaruanda" class="interlanguage-link-target">Ikinyarwanda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A5%80%E0%A4%AF%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="मरीयमिपुत्र – sánscrito" lang="sa" hreflang="sa" data-title="मरीयमिपुत्र" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sánscrito" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%B8%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Иисус Христос – iacuto" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Иисус Христос" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="iacuto" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A1%E1%B1%A4%E1%B1%A5%E1%B1%A9" title="ᱡᱤᱥᱩ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱡᱤᱥᱩ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Ges%C3%B9s" title="Gesùs – sardo" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Gesùs" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardo" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Ges%C3%B9_Cristu" title="Gesù Cristu – siciliano" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Gesù Cristu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siciliano" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Jesus_Christ" title="Jesus Christ – escocés" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Jesus Christ" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="escocés" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%8A%D8%B3%D9%8A%D9%B0_%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="عيسيٰ عليه السلام – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="عيسيٰ عليه السلام" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – saami setentrional" lang="se" hreflang="se" data-title="Jesus" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="saami setentrional" class="interlanguage-link-target">Davvisámegiella</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Isus" title="Isus – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Isus" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/%C6%90isa" title="Ɛisa – tachelhit" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Ɛisa" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="tachelhit" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B7%9A%E0%B7%83%E0%B7%94%E0%B7%83%E0%B7%8A_%E0%B7%80%E0%B7%84%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B7%9A" title="ජේසුස් වහන්සේ – cingalés" lang="si" hreflang="si" data-title="ජේසුස් වහන්සේ" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalés" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Jesus" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Je%C5%BEi%C5%A1_Kristus" title="Ježiš Kristus – eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Ježiš Kristus" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%B3%D9%88%D8%B9_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD" title="یسوع مسیح – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="یسوع مسیح" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target">سرائیکی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Jezus_Kristus" title="Jezus Kristus – esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Jezus Kristus" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Iesu_Keriso" title="Iesu Keriso – samoano" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Iesu Keriso" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="samoano" class="interlanguage-link-target">Gagana Samoa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Jeesus" title="Jeesus – saami de Inari" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Jeesus" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="saami de Inari" class="interlanguage-link-target">Anarâškielâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Yesu" title="Yesu – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Yesu" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target">ChiShona</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Ciise" title="Ciise – somalí" lang="so" hreflang="so" data-title="Ciise" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalí" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Jezusi" title="Jezusi – albanés" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Jezusi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanés" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%83%D1%81" title="Исус – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Исус" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ss mw-list-item"><a href="https://ss.wikipedia.org/wiki/Jesu" title="Jesu – suazi" lang="ss" hreflang="ss" data-title="Jesu" data-language-autonym="SiSwati" data-language-local-name="suazi" class="interlanguage-link-target">SiSwati</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Jesus_Kristus" title="Jesus Kristus – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Jesus Kristus" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target">Seeltersk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Jesus" title="Jesus – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Jesus" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Yesu" title="Yesu – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Yesu" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Jezus_Krystus" title="Jezus Krystus – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Jezus Krystus" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/Ye-su" title="Ye-su – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="Ye-su" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target">Sakizaya</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%87%E0%AE%AF%E0%AF%87%E0%AE%9A%E0%AF%81" title="இயேசு – támil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="இயேசு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="támil" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AF%E0%B1%87%E0%B0%B8%E0%B1%81" title="యేసు – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="యేసు" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BE" title="Исо – taxico" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Исо" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="taxico" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%8B%E0%B8%B9" title="พระเยซู – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="พระเยซู" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Nasyraly_Isa" title="Nasyraly Isa – turkmeno" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Nasyraly Isa" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmeno" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Hesus" title="Hesus – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Hesus" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tn mw-list-item"><a href="https://tn.wikipedia.org/wiki/Jeso_Keresete" title="Jeso Keresete – tswana" lang="tn" hreflang="tn" data-title="Jeso Keresete" data-language-autonym="Setswana" data-language-local-name="tswana" class="interlanguage-link-target">Setswana</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/S%C4%ABs%C5%AB_Kalaisi" title="Sīsū Kalaisi – tongano" lang="to" hreflang="to" data-title="Sīsū Kalaisi" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="tongano" class="interlanguage-link-target">Lea faka-Tonga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Jisas" title="Jisas – tok pisin" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Jisas" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="tok pisin" class="interlanguage-link-target">Tok Pisin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0sa" title="İsa – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İsa" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B9%D1%81%D3%99_%D0%BF%D3%99%D0%B9%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D3%99%D1%80" title="Гайсә пәйгамбәр – tártaro" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Гайсә пәйгамбәр" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tártaro" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Yesu_Khristu" title="Yesu Khristu – tumbuka" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Yesu Khristu" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="tumbuka" class="interlanguage-link-target">ChiTumbuka</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Yesu_Kristo" title="Yesu Kristo – twi" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Yesu Kristo" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="twi" class="interlanguage-link-target">Twi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ty mw-list-item"><a href="https://ty.wikipedia.org/wiki/Iesu_Mesia" title="Iesu Mesia – tahitiano" lang="ty" hreflang="ty" data-title="Iesu Mesia" data-language-autonym="Reo tahiti" data-language-local-name="tahitiano" class="interlanguage-link-target">Reo tahiti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%D9%89%D8%B3%D8%A7_%D8%A6%DB%95%D9%84%DB%95%D9%8A%DA%BE%D9%89%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85" title="ئىسا ئەلەيھىسسالام – uigur" lang="ug" hreflang="ug" data-title="ئىسا ئەلەيھىسسالام" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="uigur" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D1%83%D1%81_%D0%A5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%81" title="Ісус Христос – ucraíno" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Ісус Христос" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraíno" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%B3%D9%88%D8%B9_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD" title="یسوع مسیح – urdú" lang="ur" hreflang="ur" data-title="یسوع مسیح" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdú" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Iso_Masih" title="Iso Masih – uzbeko" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Iso Masih" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeko" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Jez%C3%B9" title="Jezù – Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Jezù" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Iisus_Hristos" title="Iisus Hristos – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Iisus Hristos" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%C3%AA-su" title="Giê-su – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Giê-su" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Jezus_van_Nazareth" title="Jezus van Nazareth – West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Jezus van Nazareth" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Yesus_Kristus" title="Yesus Kristus – volapuk" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Yesus Kristus" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="volapuk" class="interlanguage-link-target">Volapük</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Djezus_d%27_Nazarete" title="Djezus d' Nazarete – valón" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Djezus d' Nazarete" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="valón" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Jesucristo" title="Jesucristo – waray-waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Jesucristo" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray-waray" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Y%C3%A9esu-kristaa" title="Yéesu-kristaa – wólof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Yéesu-kristaa" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="wólof" class="interlanguage-link-target">Wolof</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%80%B6%E7%A8%A3" title="耶稣 – chinés wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="耶稣" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="chinés wu" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/UYesu_Kristu" title="UYesu Kristu – xhosa" lang="xh" hreflang="xh" data-title="UYesu Kristu" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="xhosa" class="interlanguage-link-target">IsiXhosa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94_%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94" title="იოსე ქირსე – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="იოსე ქირსე" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%95%D7%AA%D7%95_%D7%94%D7%90%D7%99%D7%A9" title="אותו האיש – yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="אותו האיש" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddish" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/J%C3%A9s%C3%B9" title="Jésù – ioruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Jésù" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="ioruba" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Yezsuh" title="Yezsuh – Zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Yezsuh" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="Zhuang" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Jezus" title="Jezus – Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Jezus" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target">Zeêuws</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%84%E2%B5%89%E2%B5%99%E2%B4%B0" title="ⵄⵉⵙⴰ – tamazight marroquí estándar" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵄⵉⵙⴰ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="tamazight marroquí estándar" class="interlanguage-link-target">ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%80%B6%E7%A8%A3" title="耶稣 – chinés" lang="zh" hreflang="zh" data-title="耶稣" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinés" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E8%80%B6%E7%A9%8C" title="耶穌 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="耶穌" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/I%C3%A2-so%CD%98" title="Iâ-so͘ – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Iâ-so͘" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%80%B6%E7%A9%8C" title="耶穌 – cantonés" lang="yue" hreflang="yue" data-title="耶穌" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonés" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/UJesu" title="UJesu – zulú" lang="zu" hreflang="zu" data-title="UJesu" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zulú" class="interlanguage-link-target">IsiZulu</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q302#sitelinks-wikipedia" title="Editar as ligazóns interlingüísticas" class="wbc-editpage">Editar as ligazóns</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espazos de nomes"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Xes%C3%BAs_de_Nazaret" title="Ver o contido da páxina [c]" accesskey="c">Artigo</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Conversa:Xes%C3%BAs_de_Nazaret" rel="discussion" title="Conversa acerca do contido desta páxina [t]" accesskey="t">Conversa</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a variante de lingua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >galego </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Xes%C3%BAs_de_Nazaret">Ler</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v">Editar</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e">Editar a fonte</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=history" title="Versións anteriores desta páxina [h]" accesskey="h">Ver o historial</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Ferramentas </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Máis opcións" > <div class="vector-menu-heading"> Accións </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Xes%C3%BAs_de_Nazaret">Ler</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v">Editar</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e">Editar a fonte</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=history">Ver o historial</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Xeral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_que_ligan_con_esta/Xes%C3%BAs_de_Nazaret" title="Lista de todas as páxinas do wiki que ligan cara a aquí [j]" accesskey="j">Páxinas que ligan con esta</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_relacionados/Xes%C3%BAs_de_Nazaret" rel="nofollow" title="Cambios recentes nas páxinas ligadas desde esta [k]" accesskey="k">Cambios relacionados</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_especiais" title="Lista de todas as páxinas especiais [q]" accesskey="q">Páxinas especiais</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&oldid=6893255" title="Ligazón permanente a esta versión desta páxina">Ligazón permanente</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=info" title="Máis información sobre esta páxina">Información da páxina</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Cita&page=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&id=6893255&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre como citar esta páxina">Citar esta páxina</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FXes%25C3%25BAs_de_Nazaret">Xerar URL acurtado</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FXes%25C3%25BAs_de_Nazaret">Descargar o código QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Xes%C3%BAs+de+Nazaret">Crear un libro</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=show-download-screen">Descargar como PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&printable=yes" title="Versión para imprimir da páxina [p]" accesskey="p">Versión para imprimir</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros proxectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%D7%99%D7%A9%D7%95%D7%A2" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q302" title="Ligazón ao elemento conectado no repositorio de datos [g]" accesskey="g">Elemento de Wikidata</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aparencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">agochar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-03-1000" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="//gl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Lista_de_artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter" title="Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter"><img alt="Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/22px-AD_%2B30.svg.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/33px-AD_%2B30.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/44px-AD_%2B30.svg.png 2x" data-file-width="10" data-file-height="10" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Na Galipedia, a Wikipedia en galego.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gl" dir="ltr"> <dl><dd>Este artigo é sobre a figura histórica de Xesús e os seus aspectos biográficos. Para informacións acerca das múltiples versións de <a href="/wiki/Cristo" title="Cristo">Cristo</a>, vexa ese artigo.</dd></dl> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6852753">.mw-parser-output .infobox_bodystyle{font-size:85%;text-align:left}.mw-parser-output .infobox_titleclass{color:#202122;background-color:#d6d6c2}.mw-parser-output .infobox_titlestyle_pharaon{color:#202122;background-color:#f1f1de}.mw-parser-output .infobox_aboveclass{color:#202122;background-color:#d6d6c2}.mw-parser-output .infobox_headerclass{color:#202122;background-color:#d6d6c2;border-bottom:2px solid #ccccff;border-top:2px solid #ccccff}.mw-parser-output .infobox_subheaderclass{color:#202122;background-color:#d6d6c2}.mw-parser-output .infobox_subheaderstyle1{width:100%;color:#202122;background-color:#d6d6c2;text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox_belowstyle{border-top:#aaa 1px solid;color:#202122;background-color:#d6d6c2;line-height:1.2em}.mw-parser-output .infobox-label{color:#202122;background-color:#eeeeee;padding-right:1.2em;text-align:start}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox-data .infobox-label{color:inherit;background-color:inherit}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox-data .infobox-label{color:inherit;background-color:inherit}}.mw-parser-output .infobox_center_BG{text-align:center;color:#202122;background-color:#d6d6c2}.mw-parser-output .infobox_coa{padding-top:0.3em;text-align:center}.mw-parser-output .infobox .extiw{color:#3C7790}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .infobox .extiw{color:#5F9CBB;background-color:inherit}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .infobox .extiw{color:#5F9CBB;background-color:inherit}}</style> <table class="infobox" style="width:22em;infobox_bodystyle"><caption class="infobox_titleclass"><a href="/wiki/Ficheiro:Simpleicons_Interface_user-outline.svg" class="mw-file-description" title="Modelo:Biografía"><img alt="Modelo:Biografía" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Simpleicons_Interface_user-outline.svg/20px-Simpleicons_Interface_user-outline.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Simpleicons_Interface_user-outline.svg/30px-Simpleicons_Interface_user-outline.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Simpleicons_Interface_user-outline.svg/40px-Simpleicons_Interface_user-outline.svg.png 2x" data-file-width="485" data-file-height="485" /></a>Xesús de Nazaret</caption><tbody><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center"><a href="/wiki/Ficheiro:Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg/300px-Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg" decoding="async" width="300" height="279" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg/450px-Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg/600px-Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg 2x" data-file-width="1933" data-file-height="1795" /></a> Mosaico de Cristo Pantocrátor en estilo bizantino, na Catedral de Cefalù, Sicilia, c. 1130</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Nome orixinal</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">(arc) ישו <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P1559" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Biografía</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Nacemento</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/-7" title="-7">7 a. C.</a> ou <a href="/wiki/-4" title="-4">4 a. C.</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEMeier1991407-1">[1]</a>}<a href="#cite_note-FOOTNOTERahner2004732-2">[2]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTESanders199310–11-3">[3]</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEFinegan1998319-4">[4]</a> <a href="/wiki/Xudea" title="Xudea">Xudea</a>, <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrown1977513-6">[6]</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Morte</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/30" title="30">30</a> ou <a href="/wiki/33" title="33">33</a> (33-36 anos)<a href="#cite_note-FOOTNOTEHumphreysWaddington1992340-5">[5]</a> <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a>, <a href="/wiki/Xudea" title="Xudea">Xudea</a>, <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Causa da morte</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Pena_de_morte" title="Pena de morte">pena de morte</a>, <a href="/wiki/Crucifixi%C3%B3n" title="Crucifixión">Crucifixión</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P509" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Lugar de sepultura</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1494672" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1494672">Tumba do xardín</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2280628" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q2280628">túmulo vazio</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2280628?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q540882" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q540882">Tumba dos dez osarios</a> <a href="/wiki/Santo_Sepulcro" title="Santo Sepulcro">Santo Sepulcro</a> <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P119" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_center_BG"> <a href="/wiki/Profeta" title="Profeta">Profeta</a> </th></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;"> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P39" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Datos persoais</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Residencia</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Ceo_(relixi%C3%B3n)" title="Ceo (relixión)">ceo</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P263" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Grupo étnico</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Pobo_xudeu" title="Pobo xudeu">Pobo xudeu</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P172" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Relixión</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">Xudaísmo</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P140" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Educación</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido sen valor <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P69" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Cor dos ollos</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido e <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q17122705" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q17122705">Castaño</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P1340" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Cor do pelo</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido e <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1922956" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1922956">Pelo negro</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P1884" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Actividade</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Campo de traballo</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Carpintar%C3%ADa" title="Carpintaría">Carpintaría</a> e <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1729207" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1729207">Christian ministry</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1729207?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P101" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Lugar de traballo </th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a> <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P937" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Ocupación</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">Profeta, predicador e carpinteiro</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Empregador</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P108" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Membro de</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><div style="text-align:start;"><a href="/wiki/Santa_Trindade" title="Santa Trindade">Santa Trindade</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P463" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Interesado en</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q106782" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q106782">Kingship of God</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q106782?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1077064" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1077064">beneficência</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1077064?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a>, <a href="/wiki/Amor" title="Amor">amor</a> e <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5410500" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q5410500">fe</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P2650" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Xénero artístico</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Par%C3%A1bola_(literatura)" title="Parábola (literatura)">Parábola</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P136" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Movemento</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q618859" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q618859">Apocaliticismo</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q618859?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P135" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Alumnos</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Pedro,_papa" title="Pedro, papa">Pedro</a>, <a href="/wiki/Andr%C3%A9,_ap%C3%B3stolo" title="André, apóstolo">André Apóstolo</a>, <a href="/wiki/Santiago_o_Maior" title="Santiago o Maior">Santiago o Maior</a>, <a href="/wiki/Xo%C3%A1n,_Ap%C3%B3stolo" title="Xoán, Apóstolo">Xoán o Apóstolo</a>, <a href="/wiki/Filipe_Ap%C3%B3stolo" title="Filipe Apóstolo">Filipe Apóstolo</a>, <a href="/wiki/Bartolomeu,_ap%C3%B3stolo" title="Bartolomeu, apóstolo">Bertomeu</a>, <a href="/wiki/Tom%C3%A9,_ap%C3%B3stolo" title="Tomé, apóstolo">Tomé</a>, <a href="/wiki/Mateu_o_Evanxelista" title="Mateu o Evanxelista">Mateo o Evanxelista</a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q44047" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q44047">Santiago o Menor</a>, <a href="/wiki/Xudas_Tadeu" title="Xudas Tadeu">Xudas Tadeo</a>, <a href="/wiki/Sim%C3%B3n,_ap%C3%B3stolo" title="Simón, apóstolo">Simón</a>, <a href="/wiki/Xudas_Iscariote" title="Xudas Iscariote">Xudas Iscariote</a>, <a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Madalena" title="María Madalena">María Magdalena</a> e <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q44020" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q44020">Matias</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q44020?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P802" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Influencias</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><div style="text-align:start;"><a href="/wiki/Xo%C3%A1n_Bautista" title="Xoán Bautista">Xoán o Bautista</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P737" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Patrimonio estimado</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P2218" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Celebración</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristianismo</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P1049" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Día de festividade relixiosa</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Nadal" title="Nadal">Nadal</a> <a href="/wiki/Pascua_cristi%C3%A1" title="Pascua cristiá">Pascua cristiá</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q74852" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q74852">Feasts of the Lord Jesus Christ</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q74852?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P841" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Participou en</th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"></td></tr><tr><td class="infobox-label">1 a. C.</td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7317265" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q7317265">Retorno do jovem Jesus a Nazaré</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q7317265?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> </td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q66459381" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q66459381">Jesus lava os pés dos discípulos</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q66459381?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> </td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="/wiki/Expulsi%C3%B3n_dos_mercadores_do_Templo" title="Expulsión dos mercadores do Templo">Expulsión dos mercadores do Templo</a> </td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q625140" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q625140">Vodas de Caná</a> </td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q554887" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q554887">Entrada triunfal em Jerusalém</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q554887?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> </td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Cea" title="A Última Cea">A Última Cea</a> </td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q51640" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q51640">Sermão da Montanha</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q51640?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> </td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3012407" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q3012407">life of Jesus in the New Testament</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q3012407?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P1344" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td> </tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Obra</th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"><div style="text-align:start;">Obras destacables</div><div style="text-align:start;"><ul><li> <a href="/wiki/Milagres_de_Xes%C3%BAs" title="Milagres de Xesús">Milagres de Xesús</a></li><li> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q20716909" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q20716909">prayers of Jesus</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q20716909?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a></li><li> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q51632" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q51632">parábola de Xesús</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P800" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></li></ul> </div></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Outro</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Título</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3273712" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q3273712">Rei de Polonia</a> (2016–sen valor) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P97" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Familia</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Sagrada_Familia_(cristianismo)" title="Sagrada Familia (cristianismo)">Sagrada Familia</a> e <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2701168" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q2701168">Dinastia de Davi</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2701168?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P53" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Cónxuxe</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P26" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Parella</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido sen valor <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P451" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Fillos</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">sen valor, valor descoñecido <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P40" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Pais</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_de_Nazaret" title="Xosé de Nazaret">Xosé de Nazaret</a> <a href="/wiki/Deus_Pai" title="Deus Pai">Deus Pai</a> sen valor <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P22" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a>  e <a href="/wiki/Virxe_Mar%C3%ADa" title="Virxe María">Santa María</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P25" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Irmáns</th><td class="infobox-data" style="text-align:start">valor descoñecido <a href="/wiki/Santiago_o_Xusto" title="Santiago o Xusto">Santiago o Xusto</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P3373" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Parentes</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Ad%C3%A1n" title="Adán">Adán</a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q402152" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q402152">devanceiro</a> <a href="/wiki/Abrah%C3%A1n" title="Abrahán">Abraham</a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q402152" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q402152">devanceiro</a> <a href="/wiki/David" title="David">David</a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q402152" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q402152">devanceiro</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1200879" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1200879">Irmãos de Jesus</a>, <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12758374" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q12758374">parente</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P1038" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Condenado por</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="/wiki/Sedici%C3%B3n" title="Sedición">Sedición</a> (30) → (<a href="/wiki/Pena_de_morte" title="Pena de morte">pena de morte</a>) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q200481" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q200481">blasfémia</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q200481?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> (30) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P1399" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox_headerclass" style="text-align:center">Cronoloxía</th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"></td></tr><tr><td class="infobox-label">33</td><td><a href="/wiki/Resurrecci%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" title="Resurrección de Xesús">Resurrección de Xesús</a></td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="/wiki/Crucifixi%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" title="Crucifixión de Xesús">Crucifixión de Xesús</a></td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q51628" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q51628">Nacemento de Xesús</a></td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q749771" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q749771">Ministério de Jesus</a> (pt) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q749771?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a></td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="/wiki/Bautismo_de_Xes%C3%BAs" title="Bautismo de Xesús">Bautismo de Xesús</a></td></tr><tr><td class="infobox-label"></td><td><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q125778591" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q125778591">Opening the Gates of Paradise</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q125778591?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P793" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a> </td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"><hr /></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">Descrito pola fonte</th><td class="infobox-data" style="text-align:start"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q4086271" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q4086271">Enciclopedia Bíblica de Archimandrita Nicéforo</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1970746" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q1970746">Explanatory Dictionary of the Living Great Russian Language</a> (en) <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1970746?uselang=gl" title="Traducir"><img alt="Traducir" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/10px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/15px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg/20px-Noun_Project_label_icon_1116097_cc_mirror.svg.png 2x" data-file-width="158" data-file-height="161" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q602358" class="extiw" title="d:Special:EntityPage/Q602358">Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#P1343" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data infobox-data" style="text-align:center;text-align:start"><a href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=345&url_prefix=https://www.imdb.com/&id=nm1832670" title="IMDB: nm1832670"><img alt="IMDB: nm1832670" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/IMDb_Logo_Square.svg/20px-IMDb_Logo_Square.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/IMDb_Logo_Square.svg/30px-IMDb_Logo_Square.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/IMDb_Logo_Square.svg/40px-IMDb_Logo_Square.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="128" /></a> <a href="https://datos.bne.es/persona/XX1724284" title="BNE: XX1724284" rel="nofollow"><img alt="BNE: XX1724284" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/BNE_logo.svg/20px-BNE_logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/BNE_logo.svg/30px-BNE_logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/BNE_logo.svg/40px-BNE_logo.svg.png 2x" data-file-width="1437" data-file-height="1188" /></a> <a href="https://musicbrainz.org/artist/bde40933-e89b-4f10-8e52-faa040c4cae4" title="Musicbrainz: bde40933-e89b-4f10-8e52-faa040c4cae4" rel="nofollow"><img alt="Musicbrainz: bde40933-e89b-4f10-8e52-faa040c4cae4" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg/19px-MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg.png" decoding="async" width="19" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg/29px-MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg/39px-MusicBrainz_Logo_%282016%29.svg.png 2x" data-file-width="127" data-file-height="144" /></a> <a href="https://www.discogs.com/artist/823412" title="Discogs: 823412" rel="nofollow"><img alt="Discogs: 823412" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Discogs_record_icon.svg/20px-Discogs_record_icon.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Discogs_record_icon.svg/30px-Discogs_record_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Discogs_record_icon.svg/40px-Discogs_record_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a> <a href="https://www.findagrave.com/memorial/6017" title="Find a Grave: 6017" rel="nofollow"><img alt="Find a Grave: 6017" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Creative-Tail-Halloween-grave.svg/22px-Creative-Tail-Halloween-grave.svg.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Creative-Tail-Halloween-grave.svg/33px-Creative-Tail-Halloween-grave.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Creative-Tail-Halloween-grave.svg/44px-Creative-Tail-Halloween-grave.svg.png 2x" data-file-width="140" data-file-height="140" /></a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302?uselang=gl#identifiers" title="Editar o valor en Wikidata"><img alt="Editar o valor en Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/10px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/15px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/20px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr></tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cristo_abrazado_a_la_cruz_(El_Greco,_Museo_del_Prado).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Cristo_abrazado_a_la_cruz_%28El_Greco%2C_Museo_del_Prado%29.jpg/220px-Cristo_abrazado_a_la_cruz_%28El_Greco%2C_Museo_del_Prado%29.jpg" decoding="async" width="220" height="278" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Cristo_abrazado_a_la_cruz_%28El_Greco%2C_Museo_del_Prado%29.jpg/330px-Cristo_abrazado_a_la_cruz_%28El_Greco%2C_Museo_del_Prado%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Cristo_abrazado_a_la_cruz_%28El_Greco%2C_Museo_del_Prado%29.jpg/440px-Cristo_abrazado_a_la_cruz_%28El_Greco%2C_Museo_del_Prado%29.jpg 2x" data-file-width="1519" data-file-height="1920" /></a><figcaption>Aínda que non existen retratos de Xesús nin indicacións acerca do seu aspecto físico, son moi frecuentes as <a href="/w/index.php?title=Representaci%C3%B3ns_de_Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&redlink=1" class="new" title="Representacións de Xesús de Nazaret (a páxina aínda non existe)">súas representacións</a> na arte. <a href="/w/index.php?title=Cristo_abrazado_%C3%A1_cruz_(Museo_del_Prado)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cristo abrazado á cruz (Museo del Prado) (a páxina aínda non existe)">Xesús coa cruz ás costas</a>, do <a href="/wiki/O_Greco" class="mw-redirect" title="O Greco">Greco</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg/220px-Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg" decoding="async" width="220" height="279" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg/330px-Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg/440px-Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg 2x" data-file-width="2430" data-file-height="3084" /></a><figcaption><a href="/wiki/Mosaico" title="Mosaico">Mosaico</a> cunha representación de Xesús de Nazaret, existente na antiga <a href="/wiki/Igrexa_de_Santa_Sof%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Igrexa de Santa Sofía">igrexa de Santa Sofía</a> (<a href="/wiki/Istambul" title="Istambul">Istambul</a>), datada arredor de <a href="/wiki/1280" title="1280">1280</a>.</figcaption></figure> Xesús de Nazaret, tamén coñecido como Xesús, Cristo<a href="#cite_note-7">[7]</a>, Xesucristo<a href="#cite_note-8">[8]</a><a href="#cite_note-9">[9]</a>, é a figura central do <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristianismo</a> e unha das figuras máis influentes da <a href="/wiki/Cultura" title="Cultura">cultura</a> <a href="/wiki/Occidente" title="Occidente">occidental</a>. Para a maioría das <a href="/w/index.php?title=Denominaci%C3%B3ns_cristi%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Denominacións cristiás (a páxina aínda non existe)">denominacións cristiás</a>, é o <a href="/w/index.php?title=Fillo_de_Deus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fillo de Deus (a páxina aínda non existe)">fillo de Deus</a>, a segunda Persoa da <a href="/wiki/Santa_Trindade" title="Santa Trindade">Santa Trindade</a>, sendo ao mesmo tempo plenamente <a href="/wiki/Ser_humano" title="Ser humano">humano</a> (<a href="/w/index.php?title=Deus_(cristianismo)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deus (cristianismo) (a páxina aínda non existe)">Deus</a> encarnado). A súa importancia estriba así mesmo na crenza de que —coa súa morte e posterior resurrección— <a href="/wiki/Redenci%C3%B3n#No_cristianismo" title="Redención">redimiu</a> o xénero humano. O <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">xudaísmo</a> nega a súa divindade, que é incompatible coa súa concepción de Deus. No <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a>, onde é coñecido como <a href="/wiki/Xes%C3%BAs_no_islam" title="Xesús no islam">Isa</a>, é considerado un dos <a href="/wiki/Profeta" title="Profeta">profetas</a> máis importantes. Segundo a opinión maioritariamente aceptada en medios académicos, baseada nunha lectura crítica dos textos sobre a súa figura<a href="#cite_note-existencia-10">[10]</a>, Xesús de Nazaret foi un predicador <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">xudeu</a><a href="#cite_note-11">[11]</a> que viviu a comezos do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">século I</a> nas rexións de <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a> e <a href="/wiki/Xudea" title="Xudea">Xudea</a>, e foi <a href="/wiki/Crucifixi%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" title="Crucifixión de Xesús">crucificado</a> en <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a> en torno ao ano <a href="/wiki/30" title="30">30</a>, baixo o goberno de <a href="/wiki/Poncio_Pilato" title="Poncio Pilato">Poncio Pilato</a>. O que se coñece de Xesús depende case exclusivamente da tradición cristiá (aínda que aparece mencionado en <a href="/wiki/Referencias_hist%C3%B3ricas_non_cristi%C3%A1s_sobre_Xes%C3%BAs_de_Nazaret" title="Referencias históricas non cristiás sobre Xesús de Nazaret">fontes non cristiás</a>),<a href="#cite_note-12">[12]</a>, especialmente da utilizada para a composición dos <a href="/wiki/Evanxeos_sin%C3%B3pticos" title="Evanxeos sinópticos">evanxeos sinópticos</a>, redactados, segundo opinión maioritaria, uns 30 ou 40 anos, como mínimo, logo da súa morte. A maioría dos estudosos considera que mediante o estudo dos evanxeos é posible reconstruír tradicións que se remontan a contemporáneos de Xesús, aínda que existen grandes discrepancias entre os investigadores en canto aos métodos de análises dos textos e as conclusións que deles poden extraerse. Existe unha minoría que nega a existencia histórica de Xesús de Nazaret.<a href="#cite_note-existencia-10">[10]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Good_shepherd_02b_close.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Good_shepherd_02b_close.jpg/220px-Good_shepherd_02b_close.jpg" decoding="async" width="220" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ce/Good_shepherd_02b_close.jpg 1.5x" data-file-width="272" data-file-height="384" /></a><figcaption>Unha das máis antigas representacións de Xesús como o <a href="/wiki/Bo_Pastor" title="Bo Pastor">Bo Pastor</a>, realizada cara ao ano <a href="/wiki/300" title="300">300</a>.</figcaption></figure> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xesús_no_Novo_Testamento">Xesús no Novo Testamento</h2>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=1" title="Editar a sección: «Xesús no Novo Testamento»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=1" title="Editar o código fonte da sección: Xesús no Novo Testamento">editar a fonte</a>]</div> O que figura a continuación é un relato da vida de Xesús tal e como aparece nos catro <a href="/wiki/Evanxeo" title="Evanxeo">evanxeos</a> incluídos no <a href="/wiki/Novo_Testamento" title="Novo Testamento">Novo Testamento</a>, considerados libros sagrados por todas as <a href="/w/index.php?title=Denominaci%C3%B3ns_cristi%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Denominacións cristiás (a páxina aínda non existe)">confesións cristiás</a>. O relato evanxélico é a fonte principal para o coñecemento de Xesús, e constitúe a base das interpretacións que da súa figura fan as diferentes ramas do <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristianismo</a>. Aínda que pode conter elementos históricos, expresa fundamentalmente a fe das comunidades cristiás na época en que estes textos foron escritos, e a visión que por entón tiñan de Xesús de Nazaret. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nacemento_e_infancia">Nacemento e infancia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=2" title="Editar a sección: «Nacemento e infancia»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=2" title="Editar o código fonte da sección: Nacemento e infancia">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Raffael_050.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Raffael_050.jpg/220px-Raffael_050.jpg" decoding="async" width="220" height="278" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Raffael_050.jpg/330px-Raffael_050.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Raffael_050.jpg/440px-Raffael_050.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="2554" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Sagrada_Familia_(cristianismo)" title="Sagrada Familia (cristianismo)">Sagrada Familia</a> (<a href="/wiki/Xos%C3%A9_de_Nazaret" title="Xosé de Nazaret">Xosé</a>, <a href="/wiki/Virxe_Mar%C3%ADa" title="Virxe María">María</a> e Xesús, con <a href="/wiki/Sabela,_nai_de_Xo%C3%A1n_Bautista" title="Sabela, nai de Xoán Bautista">Isabel</a> e o seu fillo <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a>, parentes de Xesús segundo o <a href="/wiki/Evanxeo_de_Lucas" title="Evanxeo de Lucas">Evanxeo de Lucas</a>. Pintura de <a href="/wiki/Rafael_Sanzio" class="mw-redirect" title="Rafael Sanzio">Rafael</a>, <a href="/wiki/1507" title="1507">1507</a>.</figcaption></figure> Os relatos referentes ao nacemento e infancia de Xesús proceden exclusivamente dos evanxeos de Mateu (Mt 1,18-2,23) e de Lucas (Lc 1,5-2,52).<a href="#cite_note-13">[13]</a> Non hai relatos deste tipo nos evanxeos de Marcos e Xoán. As narracións de Mateu e Lucas difiren entre si: <ul><li>Segundo Mateu, <a href="/wiki/Virxe_Mar%C3%ADa" title="Virxe María">María</a> e o seu esposo, <a href="/wiki/Xos%C3%A9_de_Nazaret" title="Xosé de Nazaret">Xosé</a>, viven (segundo parece, pois non se relata ningunha viaxe)<a href="#cite_note-14">[14]</a> en <a href="/wiki/Bel%C3%A9n" title="Belén">Belén</a>. María queda inesperadamente embarazada e Xosé resolve repudiala, pero un <a href="/wiki/Anxo_(cristianismo)" title="Anxo (cristianismo)">anxo</a> anúncialle en soños que o embarazo de María é obra do <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito_Santo" title="Espírito Santo">Espírito Santo</a> e profetiza, con palabras do profeta <a href="/wiki/Isa%C3%ADas" title="Isaías">Isaías</a><a href="#cite_note-15">[15]</a> que o seu fillo será o <a href="/wiki/Mes%C3%ADas" title="Mesías">Mesías</a> que esperan os xudeus.<a href="#cite_note-16">[16]</a> Uns <a href="/wiki/Reis_Magos" title="Reis Magos">magos de Oriente</a> chegan a Xerusalén preguntando polo «rei dos xudeus que acaba de nacer» coa intención de adoralo, suceso que alerta ao rei de Xudea, <a href="/wiki/Herodes_I_o_Grande" class="mw-redirect" title="Herodes I o Grande">Herodes o Grande</a>, que decide acabar co posible rival. Os magos, guiados por unha <a href="/w/index.php?title=Estrela_de_Bel%C3%A9n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Estrela de Belén (a páxina aínda non existe)">estrela</a>, chegan a <a href="/wiki/Bel%C3%A9n" title="Belén">Belén</a> e adoran o neno. De novo, o anxo visita a Xosé (Mt 2,13)<a href="#cite_note-17">[17]</a> e avísao da inminente <a href="/w/index.php?title=Matanza_dos_Inocentes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Matanza dos Inocentes (a páxina aínda non existe)">persecución de Herodes</a>, polo que a familia <a href="/w/index.php?title=Fuxida_a_Exipto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fuxida a Exipto (a páxina aínda non existe)">foxe</a> a <a href="/wiki/Exipto" title="Exipto">Exipto</a> e permanece alí ata a morte do monarca (de novo notificada a Xosé polo anxo, que se lle presenta por terceira vez: Mt 2,19-29).<a href="#cite_note-18">[18]</a> Entón, Xosé instálase coa súa familia en Nazaret, en Galilea.<a href="#cite_note-19">[19]</a></li> <li>Segundo o <a href="/wiki/Evanxeo_de_Lucas" title="Evanxeo de Lucas">Evanxeo de Lucas</a>, María e Xosé viven na cidade <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">galilea</a> de Nazaret. A historia da concepción de Xesús entrelázase aquí coa de <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a> -xa que neste evanxeo María e <a href="/wiki/Isabel#Relixión" title="Isabel">Isabel</a>, nai do Bautista, son parentes- e o nacemento de Xesús é notificado a María polo anxo <a href="/wiki/Arcanxo_Gabriel" title="Arcanxo Gabriel">Gabriel</a> (o que se coñece como <a href="/wiki/Anunciaci%C3%B3n" title="Anunciación">Anunciación</a>: Lc 1,26-38).<a href="#cite_note-20">[20]</a> O emperador <a href="/wiki/C%C3%A9sar_Augusto" class="mw-redirect" title="César Augusto">Augusto</a> ordena un <a href="/wiki/Censo_de_poboaci%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Censo de poboación">censo</a> no cal cada un debe empadroarse no seu lugar de nacemento e Xosé debe viaxar a Belén, por ser orixinario deste lugar. Xesús nace en Belén mentres se atopan de viaxe e é adorado por pastores. Lucas engade ademais breves relatos sobre a <a href="/w/index.php?title=Circuncisi%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Circuncisión de Xesús (a páxina aínda non existe)">circuncisión de Xesús</a>, sobre a súa <a href="/w/index.php?title=Presentaci%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs_no_Templo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Presentación de Xesús no Templo (a páxina aínda non existe)">presentación no Templo</a> e <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_entre_os_doutores&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xesús entre os doutores (a páxina aínda non existe)">o seu encontro cos doutores no Templo de Xerusalén</a>, nunha viaxe realizada con motivo da <a href="/wiki/Pessach" title="Pessach">Pascua</a>, cando contaba doce anos.<a href="#cite_note-21">[21]</a></li></ul> Nos evanxeos de Mateu e de Lucas aparecen senllas <a href="/wiki/Xenealox%C3%ADa" title="Xenealoxía">xenealoxías</a> de Xesús (Mt 1, 2-16; Lc 3, 23-38).<a href="#cite_note-22">[22]</a> A de Mateu remóntase ao patriarca <a href="/wiki/Abraham" class="mw-redirect" title="Abraham">Abraham</a>, e a de Lucas a <a href="/wiki/Ad%C3%A1n" title="Adán">Adán</a>, o primeiro home segundo a <a href="/wiki/X%C3%A9nese" title="Xénese">Xénese</a>. Estas dúas xenealoxías son idénticas entre Abrahán e <a href="/wiki/David" title="David">David</a>, pero difiren a partir deste último, xa que a de Mateu fai a Xesús descendente de <a href="/wiki/Salom%C3%B3n" title="Salomón">Salomón</a>, mentres que, segundo Lucas, a súa liñaxe procedería de Natam, outro dos fillos de David. En ambos os dous casos, o que se mostra é a ascendencia de <a href="/wiki/Xos%C3%A9_de_Nazaret" title="Xosé de Nazaret">Xosé</a>, malia que, segundo os relatos da infancia, este só sería o pai putativo de Xesús. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bautismo_e_tentacións">Bautismo e tentacións</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=3" title="Editar a sección: «Bautismo e tentacións»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=3" title="Editar o código fonte da sección: Bautismo e tentacións">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Piero,_battesimo_di_cristo_04.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Piero%2C_battesimo_di_cristo_04.jpg/220px-Piero%2C_battesimo_di_cristo_04.jpg" decoding="async" width="220" height="321" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Piero%2C_battesimo_di_cristo_04.jpg/330px-Piero%2C_battesimo_di_cristo_04.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Piero%2C_battesimo_di_cristo_04.jpg/440px-Piero%2C_battesimo_di_cristo_04.jpg 2x" data-file-width="2893" data-file-height="4226" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=O_bautismo_de_Cristo_(Piero_della_Francesca)&action=edit&redlink=1" class="new" title="O bautismo de Cristo (Piero della Francesca) (a páxina aínda non existe)">Bautismo de Cristo</a>, pintura de <a href="/wiki/Piero_della_Francesca" title="Piero della Francesca">Piero della Francesca</a>.</figcaption></figure> A chegada de Xesús foi profetizada por <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a> (o seu curmán, segundo o Evanxeo de Lucas),<a href="#cite_note-23">[23]</a> por quen Xesús foi <a href="/wiki/Bautismo_de_Xes%C3%BAs" title="Bautismo de Xesús">bautizado</a> no río <a href="/wiki/R%C3%ADo_Xord%C3%A1n" title="Río Xordán">Xordán</a>.<a href="#cite_note-24">[24]</a> Durante o bautismo, o <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito_Santo" title="Espírito Santo">Espírito de Deus</a>, en forma de <a href="/wiki/Pomba" class="mw-redirect" title="Pomba">pomba</a>, descendeu sobre Xesús, e escoitouse a voz de Deus.<a href="#cite_note-25">[25]</a> Segundo os <a href="/wiki/Evanxeos_sin%C3%B3pticos" title="Evanxeos sinópticos">sinópticos</a>, o Espírito conduciu a Xesús ao deserto, onde <a href="/wiki/Xax%C3%BAn" title="Xaxún">xaxuou</a> durante corenta días e superou as tentacións ás que foi sometido por <a href="/wiki/Satan%C3%A1s" title="Satanás">Satanás</a>.<a href="#cite_note-26">[26]</a> Non se menciona este episodio no Evanxeo de Xoán. Despois Xesús marchou a <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a>, estableceuse en <a href="/wiki/Cafarna%C3%BAn" title="Cafarnaún">Cafarnaún</a>,<a href="#cite_note-27">[27]</a> e comezou a predicar a chegada do <a href="/w/index.php?title=Reino_de_Deus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reino de Deus (a páxina aínda non existe)">Reino de Deus</a>.<a href="#cite_note-28">[28]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Vida_pública">Vida pública</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=4" title="Editar a sección: «Vida pública»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=4" title="Editar o código fonte da sección: Vida pública">editar a fonte</a>]</div> Acompañado polos seus seguidores, Xesús percorreu as rexións de Galilea e Xudea predicando o evanxeo e realizando numerosos <a href="/wiki/Milagre" title="Milagre">milagres</a>. A orde dos feitos e palabras de Xesús varía segundo os diferentes relatos evanxélicos. Tampouco se indica canto tempo durou a vida pública de Xesús, aínda que o Evanxeos de Xoán menciona que Xesús celebrou a festa anual da <a href="/wiki/Pessach" title="Pessach">Pascua xudía</a> en <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a> en tres ocasións. Os sinópticos mencionan só a festa de Pascua na que Xesús foi crucificado. Gran parte dos feitos da vida pública de Xesús narrados nos evanxeos teñen como escenario a zona setentrional de <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a>, nas proximidades do <a href="/wiki/Mar_de_Galilea" title="Mar de Galilea">mar de Tiberíades</a>, ou lago de Genesaret, especialmente a cidade de <a href="/wiki/Cafarna%C3%BAn" title="Cafarnaún">Cafarnaún</a>, pero tamén outras, como <a href="/w/index.php?title=Coroza%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Corozaín (a páxina aínda non existe)">Corozaín</a> ou <a href="/wiki/Betsaida" title="Betsaida">Betsaida</a>.<a href="#cite_note-29">[29]</a> Tamén visitou, no sur da rexión, localidades como <a href="/wiki/Cana%C3%A1n" title="Canaán">Canaán</a> ou <a href="/w/index.php?title=Na%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Naín (a páxina aínda non existe)">Naín</a>, e a aldea onde se criou, <a href="/wiki/Nazaret" title="Nazaret">Nazaret</a>, lugar en que foi recibido con hostilidade polos seus antigos circunveciños.<a href="#cite_note-30">[30]</a> A súa predicación estendeuse tamén a <a href="/wiki/Xudea" title="Xudea">Xudea</a> (segundo o Evanxeo de Xoán, visitou <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a> en tres ocasións desde o comezo da súa vida pública), e estivo en <a href="/wiki/Xeric%C3%B3" title="Xericó">Xericó</a><a href="#cite_note-31">[31]</a> e <a href="/w/index.php?title=Betania&action=edit&redlink=1" class="new" title="Betania (a páxina aínda non existe)">Betania</a> (onde resucitou a <a href="/wiki/L%C3%A1zaro_de_Betania" title="Lázaro de Betania">Lázaro</a>).<a href="#cite_note-32">[32]</a> Escolleu os seus principais seguidores (chamados nos evanxeos <a href="/wiki/Ap%C3%B3stolo" title="Apóstolo">Apóstolos</a>; en grego, «enviados»), en número de doce, de entre o pobo de Galilea. Nos sinópticos menciónase a lista seguinte: <a href="/wiki/Sim%C3%B3n_Pedro" class="mw-redirect" title="Simón Pedro">Simón, chamado Pedro</a> e o seu irmán <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Ap%C3%B3stolo" class="mw-redirect" title="André Apóstolo">André</a>; <a href="/wiki/Santiago_o_Maior" title="Santiago o Maior">Santiago o de Zebedeo</a> e o seu irmán <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Evanxelista" title="Xoán o Evanxelista">Xoán</a>; <a href="/wiki/Filipe_Ap%C3%B3stolo" title="Filipe Apóstolo">Filipe</a> e <a href="/wiki/Bertomeu,_ap%C3%B3stolo" class="mw-redirect" title="Bertomeu, apóstolo">Bertomeu</a>; <a href="/wiki/Tom%C3%A9,_ap%C3%B3stolo" title="Tomé, apóstolo">Tomé</a> e <a href="/wiki/Mateu_o_Evanxelista" title="Mateu o Evanxelista">Mateu o publicano</a>; <a href="/wiki/Santiago_o_Menor" title="Santiago o Menor">Santiago o de Alfeo</a> e <a href="/wiki/Xudas_Tadeo" class="mw-redirect" title="Xudas Tadeo">Tadeo</a>; <a href="/wiki/Sim%C3%B3n_o_Celote" class="mw-redirect" title="Simón o Celote">Simón o Celote</a> e <a href="/wiki/Xudas_Iscariote" title="Xudas Iscariote">Xudas Iscariote</a>, quen posteriormente traizoaría a Xesús (Mt 10,2-4; Mc 3,16-19; Lc 6, 13-16)<a href="#cite_note-33">[33]</a>, o que carrexou a Xesús numerosos reproches dos <a href="/w/index.php?title=Fariseos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fariseos (a páxina aínda non existe)">fariseos</a>. O Evanxeo de Xoán só menciona os nomes de nove dos apóstolos, aínda que en varias pasaxes fai referencia a que eran doce.<a href="#cite_note-34">[34]</a> Predicou tanto en <a href="/wiki/Sinagoga" title="Sinagoga">sinagogas</a> como ao aire libre, e o xentío congregábase para escoitar as súas palabras. Entre os seus discursos, destaca o chamado <a href="/w/index.php?title=Serm%C3%B3n_do_monte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sermón do monte (a páxina aínda non existe)">Sermón da Montaña</a>, no Evanxeo de Mateu (Mt 5-7). Utilizou a miúdo <a href="/wiki/Par%C3%A1bola_(literatura)" title="Parábola (literatura)">parábolas</a> para explicarlles aos seus seguidores o Reino de Deus. As <a href="/w/index.php?title=Par%C3%A1bolas_de_Xes%C3%BAs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parábolas de Xesús (a páxina aínda non existe)">parábolas de Xesús</a> son breves relatos cuxo contido é enigmático (con frecuencia han de ser despois explicadas por Xesús). Teñen en xeral un contido escatolóxico e aparecen exclusivamente nos evanxeos sinópticos. Entre as parábolas máis coñecidas están: a do sementador (Mt 13,3-9; Mc 4,3-9; Lc 8,5-8), cuxo significado explica Xesús; a da semente que crece (Mc 4,26-29); a do gran de mostaza (Mt 13,31-32; Mc 4,30-32), a do xoio (Mt 13,24-30), a da ovella perdida (Mt 18,12-14; Lc 15,3-7), a do servo desapiadado (Mt 18, 23-35), a dos obreiros enviados á viña (Mt 20,1-16), a dos dous fillos (Mt 21,28-32), a dos viñadores homicidas (Mt 21,33-42; Mc 12,1-11; Lc 20,9-18); a dos invitados á voda (Mt 22, 1-14), a das dez virxes (Mt 25,1-13) e a <a href="/w/index.php?title=Par%C3%A1bola_dos_talentos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parábola dos talentos (a páxina aínda non existe)">dos talentos</a> (Mt 25,14-30; Lc 19,12-27), entre outras. Tres das máis coñecidas aparecen só no Evanxeo de Lucas: trátase das parábolas do <a href="/w/index.php?title=Bo_samaritano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bo samaritano (a páxina aínda non existe)">samaritano</a> (Lc 10,30-37), do <a href="/w/index.php?title=Par%C3%A1bola_do_fillo_pr%C3%B3digo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parábola do fillo pródigo (a páxina aínda non existe)">fillo pródigo</a> (Lc 15,11-32) e a do rico Epulón e o pobre Lázaro (Lc 16, 19-31). Nas parábolas Xesús adoita utilizar imaxes relacionadas coa vida campesiña. Mantivo controversias con membros dalgunhas das máis importantes seitas relixiosas do <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">xudaísmo</a>, e moi especialmente cos <a href="/w/index.php?title=Fariseos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fariseos (a páxina aínda non existe)">fariseos</a>, a quen acusou de hipocrisía e de non coidaren o máis importante da <a href="/wiki/Tora" title="Tora">tora</a>: a xustiza, a compaixón e a lealdade (Mt 12, 38-40; Lc 20, 45-47). A orixinalidade da súa mensaxe radicaba na insistencia no amor ao inimigo (Mt 5,38-48;Lc 6, 27-36) así como na súa relación moi estreita con Deus, a quen chamaba en arameo coa expresión familiar Abba (Pai), que nin Marcos (Mc 14,36) nin Paulo (Rm 8, 15; Gal 4, 6) traducen. Trátase dun Deus próximo que busca os marxinados, os oprimidos (Lc 4, 18) e os pecadores (Lc 15) para lles ofrecer a súa misericordia. A oración do <a href="/wiki/Noso_Pai" class="mw-redirect" title="Noso Pai">Noso Pai</a> (Mt 6,9-13: Lc 11,1-4), que recomendou utilizar aos seus seguidores, é clara expresión desta relación de proximidade con Deus antes mencionada. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Milagres_relatados_nos_Evanxeos">Milagres relatados nos Evanxeos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=5" title="Editar a sección: «Milagres relatados nos Evanxeos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=5" title="Editar o código fonte da sección: Milagres relatados nos Evanxeos">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Giotto_di_Bondone_021.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Giotto_di_Bondone_021.jpg/220px-Giotto_di_Bondone_021.jpg" decoding="async" width="220" height="204" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Giotto_di_Bondone_021.jpg/330px-Giotto_di_Bondone_021.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Giotto_di_Bondone_021.jpg/440px-Giotto_di_Bondone_021.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="1879" /></a><figcaption>A resurrección de Lázaro por <a href="/wiki/Giotto" class="mw-redirect" title="Giotto">Giotto</a> di Bondone (<a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIV" title="Século XIV">século XIV</a>).</figcaption></figure> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Milagres_de_Xes%C3%BAs" title="Milagres de Xesús">Milagres de Xesús</a>.</dd></dl></div> Segundo os Evanxeos, durante o seu ministerio Xesús realizou varios <a href="/wiki/Milagre" title="Milagre">milagres</a>. En total, nos catro Evanxeos canónicos nárranse vinte e sete milagres, dos cales catorce son curacións de distintas enfermidades, cinco <a href="/w/index.php?title=Exorcismo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Exorcismo (a páxina aínda non existe)">exorcismos</a>, tres resurreccións, dous prodixios de tipo natural e tres signos extraordinarios. <ul><li>Os Evanxeos narran as seguintes curacións milagrosas obradas por Xesús:</li></ul> <dl><dd><ol><li>Curou a febre da sogra de <a href="/wiki/Sim%C3%B3n_Pedro" class="mw-redirect" title="Simón Pedro">Pedro</a>, na súa casa en <a href="/wiki/Cafarna%C3%BAn" title="Cafarnaún">Cafarnaún</a>, tomándoa da man (Mc 1,29-31; Mt 5,14-15; Lc 4,38-39);</li> <li>Curou un <a href="/wiki/Lepra" title="Lepra">leproso</a> galileo mediante a palabra e o contacto da súa man (Mc 1,40-45; Mt 8,1-4; Lc 5,12-16);</li> <li>Curou un paralítico en Cafarnaún que lle foi presentado nunha padiola e ao que perdoara os seus pecados, ordenándolle que se levantase e fose á súa casa (Mc 2, 1-12; Mt 9,1-8; Lc 5,17-26);</li> <li>Curou un home coa man seca un sábado nunha sinagoga, mediante a palabra (Mc 3,1-6; Mt 12,9-14;Lc 6,6-11);</li> <li>Curou unha muller que padecía fluxo de sangue, que curou ao tocar o vestido de Xesús (Mc 5,25-34; Mt 9,18-26; Lc 8,40-56);</li> <li>Curou un xordomudo na Decápole meténdolle os dedos nos oídos, cuspindo, tocándolle a lingua e dicindo: «Effatá», que significaría -ábrete- (Mc 7,31-37);</li> <li>Curou un cego en <a href="/wiki/Betsaida" title="Betsaida">Betsaida</a> poñéndolle saliva nos ollos e impoñéndolle as mans (Mc 8,22-26);</li> <li>Curou a <a href="/w/index.php?title=Bartimeo_(cego)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bartimeo (cego) (a páxina aínda non existe)">Bartimeo</a>, o cego de <a href="/wiki/Xeric%C3%B3" title="Xericó">Xericó</a> (Mt 20,29-34; Mc 10,46-52; Lc 18,35-45);</li> <li>Curou a distancia o criado do centurión de Cafarnaún (Mt 8,5-13, Lc 7,1-10, Xn 4,43-54; Xn 4,43-54); Non está claro se o relatado no Evanxeo de Xoán é o mesmo milagre, xa que o beneficiario é neste caso o fillo dun cortesán, aínda que os detalles da narración son idénticos.</li> <li>Curou unha muller que estaba toda dobrada e non podía endereitarse, mediante a palabra e a imposición de mans (Lc 13,10-17). Esta curación tivo lugar tamén un sábado e nunha sinagoga;</li> <li>Curou un <a href="/w/index.php?title=Hidropes%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hidropesía (a páxina aínda non existe)">hidrópico</a> un sábado, na casa dun dos principais fariseos (Lc 14, 1-6).</li> <li>Curou dez leprosos, que atopou de camiño para Xerusalén, mediante a palabra (Lc 17,11-19).</li> <li>Curou un home que levaba trinta e oito anos doente, en Xerusalén, nun sábado (Xn 5,1-9).</li> <li>Curou un cego de nacemento untándoo con lodo e saliva, tras o cal ordenoulle lavarse na piscina de Siloé (Xn 9,1-12).</li></ol></dd></dl> <ul><li>Nos Evanxeos canónicos aparecen cinco relatos de expulsións de espíritos impuros (<a href="/w/index.php?title=Exorcismo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Exorcismo (a páxina aínda non existe)">exorcismos</a>) realizados por Xesús:</li></ul> <dl><dd><ol><li>Expulsou un demo na sinagoga de Cafarnaún (Mc 1,21-28; Lc 4,31-37);</li> <li>Outro na rexión de <a href="/wiki/Gerasa" class="mw-redirect" title="Gerasa">Gerasa</a> (Mt 8,28-34; Mc 5,1-21; Lc 8,26-39);</li> <li>Outro que posuía a filla dunha muller sirofenicia (Mt 15,21-28; Mc 7,24-30);</li> <li>Outro que atormentaba a un epiléptico (Mt 17,20-24; Mc 9,14-27; Lc 9,37-43);</li> <li>un «demo mudo» (Lc 11,14; Mt 12,22).</li></ol></dd></dl> Ademais, hai varias pasaxes que fan referencia de modo xenérico a exorcismos de Xesús (Mc 1,32-34; Mc 3,10-12). <ul><li>Segundo os Evanxeos, Xesús obrou tres <a href="/wiki/Resurrecci%C3%B3n" title="Resurrección">resurreccións</a>:</li></ul> <dl><dd><ol><li>Resucitou unha nena de doce anos, a filla de Xairo (Mc 5,21-24, Mt 9,18-26, Lc 8,40-56). Xesús afirmou que a nena non estaba morta, senón só durmida (Mt 9,24;Mc 5,39;Lc 8,52).</li> <li>O fillo da viúva de <a href="/w/index.php?title=Na%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Naín (a páxina aínda non existe)">Naín</a> (Lc 7,11-17).</li> <li><a href="/wiki/L%C3%A1zaro_de_Betania" title="Lázaro de Betania">Lázaro</a> (Xn 11,1-44).</li></ol></dd></dl> <ul><li>Xesús obrou tamén, segundo os Evanxeos, dous prodixios de tipo natural, nos que se pon de manifesto a obediencia das forzas naturais (o mar e o vento) á súa autoridade.</li></ul> <dl><dd><ol><li>Xesús ordena á tempestade que acougue e esta obedece (Mt 8,23-27; Mc 4,35-41; Lc 8,22-25).</li> <li>Xesús camiña sobre as augas (Mt 14,22-33; Mc 6,45-52; Xn 6,16-21).</li></ol></dd></dl> <ul><li>Tres signos extraordinarios, que teñen un sentido ben simbólico:</li></ul> <dl><dd><ol><li><a href="/w/index.php?title=Multiplicaci%C3%B3n_dos_pans_e_os_peixes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Multiplicación dos pans e os peixes (a páxina aínda non existe)">Multiplicación dos pans e os peixes</a>. É o único de todos os milagres de Xesús que é rexistrado por todos os Evanxeos (Mc 6,32-44; Mt 14,13-21; Lc 9,10-17; Xn 6,1-13). Ocorre en dúas ocasións segundo os Evanxeos de Marcos (Mc 8,1-10) e Mateu (Mt 15,32-39);</li> <li>A pesca milagrosa (Lc 5,1-11; Xn 21,1-19);</li> <li>A conversión da auga en viño nas vodas de <a href="/wiki/Cana%C3%A1n" title="Canaán">Canaán</a> (Xn 2,1-11).</li></ol></dd></dl> Neses tempos, os escribas, fariseos e outros, atribuíron a unha confabulación con <a href="/w/index.php?title=Belceb%C3%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Belcebú (a páxina aínda non existe)">Belcebú</a> este poder de expulsar os demos. Xesús defendeuse enerxicamente destas acusacións.<a href="#cite_note-35">[35]</a> Segundo os relatos evanxélicos, Xesús non só tiña o poder de expulsar demos, senón que transmitiu ese poder aos seus seguidores.<a href="#cite_note-36">[36]</a> Mesmo se menciona o caso dun home que, sen ser seguidor de Xesús, expulsaba con éxito demos no seu nome.<a href="#cite_note-37">[37]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transfiguración">Transfiguración</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=6" title="Editar a sección: «Transfiguración»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=6" title="Editar o código fonte da sección: Transfiguración">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Transfiguration_Raphael.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Transfiguration_Raphael.jpg/220px-Transfiguration_Raphael.jpg" decoding="async" width="220" height="332" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Transfiguration_Raphael.jpg/330px-Transfiguration_Raphael.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Transfiguration_Raphael.jpg/440px-Transfiguration_Raphael.jpg 2x" data-file-width="1067" data-file-height="1608" /></a><figcaption>Transfiguración de Xesús, por <a href="/wiki/Rafael_Sanzio" class="mw-redirect" title="Rafael Sanzio">Rafael</a> (século XVI).</figcaption></figure> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Transfiguraci%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" title="Transfiguración de Xesús">Transfiguración de Xesús</a>.</dd></dl></div> Os Evanxeos sinópticos<a href="#cite_note-38">[38]</a> relatan que Xesús subiu a un monte a orar con algúns dos apóstolos, e mentres oraba transformouse o aspecto do seu rostro, e o seu vestido volveuse branco e resplandecente. Apareceron xunto a el <a href="/wiki/Mois%C3%A9s" title="Moisés">Moisés</a> e <a href="/wiki/El%C3%ADas" title="Elías">Elías</a>. Os apóstolos durmían mentres tanto, pero ao espertaren viron a Xesús xunto a Moisés e Elías. Pedro suxeriu que fixesen tres tendas: para Xesús, Moisés e Elías. Entón apareceu unha nube e oíuse unha voz celestial, que dixo: «Este é o meu Fillo elixido, escoitádeo». Os discípulos non contaron o que viran. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Paixón">Paixón</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=7" title="Editar a sección: «Paixón»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=7" title="Editar o código fonte da sección: Paixón">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Paix%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" class="mw-redirect" title="Paixón de Xesús">Paixón de Xesús</a>.</dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Entrada_en_Xerusalén_e_purificación_do_Templo">Entrada en Xerusalén e purificación do Templo</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=8" title="Editar a sección: «Entrada en Xerusalén e purificación do Templo»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=8" title="Editar o código fonte da sección: Entrada en Xerusalén e purificación do Templo">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Giotto_-_Scrovegni_-_-27-_-_Expulsion_of_the_Money-changers_from_the_Temple.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Giotto_-_Scrovegni_-_-27-_-_Expulsion_of_the_Money-changers_from_the_Temple.jpg/220px-Giotto_-_Scrovegni_-_-27-_-_Expulsion_of_the_Money-changers_from_the_Temple.jpg" decoding="async" width="220" height="217" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Giotto_-_Scrovegni_-_-27-_-_Expulsion_of_the_Money-changers_from_the_Temple.jpg/330px-Giotto_-_Scrovegni_-_-27-_-_Expulsion_of_the_Money-changers_from_the_Temple.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Giotto_-_Scrovegni_-_-27-_-_Expulsion_of_the_Money-changers_from_the_Temple.jpg/440px-Giotto_-_Scrovegni_-_-27-_-_Expulsion_of_the_Money-changers_from_the_Temple.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="690" /></a><figcaption>Expulsión dos mercadores do templo, segundo a interpretación de <a href="/wiki/Giotto" class="mw-redirect" title="Giotto">Giotto</a> (séculos XIII-XIV).</figcaption></figure> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Entrada_en_Xerusal%C3%A9n" class="mw-redirect" title="Entrada en Xerusalén">Entrada en Xerusalén</a>.</dd></dl></div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Expulsi%C3%B3n_dos_mercadores_do_Templo" title="Expulsión dos mercadores do Templo">Expulsión dos mercadores do Templo</a>.</dd></dl></div> Segundo os catro Evanxeos, Xesús foi cos seus seguidores a Xerusalén para celebrar alí a festa de Pascua. Entrou a cabalo dun <a href="/wiki/Burro" title="Burro">asno</a>, para que se cumprisen as palabras do profeta <a href="/w/index.php?title=Zacar%C3%ADas_(profeta)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zacarías (profeta) (a páxina aínda non existe)">Zacarías</a> (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Zc9:9;&version=RVR1960;%20">Zc "9:9"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A9&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DZc9%3A9%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Zc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> : «Velaí chega o teu rei, é xusto e protexido do Señor, humilde e montado nun burro, si, nun burriño fillo dunha burra.»). Foi recibido por unha multitude, que o aclamou como «fillo de David» (segundo o Evanxeo de Lucas, foi aclamado só polos seus discípulos).<a href="#cite_note-39">[39]</a> Nos evanxeos de Lucas e de Xoán, Xesús é aclamado como rei. Segundo os evanxeos sinópticos, a continuación foi ao <a href="/wiki/Templo_de_Xerusal%C3%A9n" title="Templo de Xerusalén">Templo de Xerusalén</a>, e expulsou de alí os cambistas e os vendedores de animais para os sacrificios rituais<a href="#cite_note-40">[40]</a> (o Evanxeo de Xoán, en cambio, sitúa este episodio ao comezo da vida pública de Xesús, e relaciónao cunha profecía sobre a destrución do Templo).<a href="#cite_note-41">[41]</a> Vaticinou a destrución do Templo<a href="#cite_note-42">[42]</a> e outros acontecementos futuros. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Unción_en_Betania_e_Última_Cea">Unción en Betania e Última Cea</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=9" title="Editar a sección: «Unción en Betania e Última Cea»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=9" title="Editar o código fonte da sección: Unción en Betania e Última Cea">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Cea" title="A Última Cea">A Última Cea</a>.</dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Leonardo_da_Vinci_(1452-1519)_-_The_Last_Supper_(1495-1498).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg/400px-Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg" decoding="async" width="400" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg/600px-Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg/800px-Leonardo_da_Vinci_%281452-1519%29_-_The_Last_Supper_%281495-1498%29.jpg 2x" data-file-width="5076" data-file-height="2645" /></a><figcaption><a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Cea_(Leonardo)" title="A Última Cea (Leonardo)">A Última Cea</a>, de <a href="/wiki/Leonardo_da_Vinci" title="Leonardo da Vinci">Leonardo da Vinci</a>.</figcaption></figure> En <a href="/w/index.php?title=Betania&action=edit&redlink=1" class="new" title="Betania (a páxina aínda non existe)">Betania</a>, preto de Xerusalén, foi unxido con perfumes por unha muller.<a href="#cite_note-43">[43]</a> Segundo os sinópticos, a noite de Pascua ceou en Xerusalén cos Apóstolos, no que a tradición cristiá designa como <a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Cea" title="A Última Cea">a Última Cea</a>. No transcurso desta cea pascual, Xesús predixo que sería traizoado por un dos Apóstolos, <a href="/wiki/Xudas_Iscariote" title="Xudas Iscariote">Xudas Iscariote</a>. Tomou pan nas mans, dicindo «Tomade e comede: isto é o meu corpo» e, a continuación, collendo un cáliz de viño, dixo: «Bebede todos dela. Que isto é o meu sangue, o sangue da Alianza, vertido por todos para o perdón dos pecados».<a href="#cite_note-44">[44]</a> Profetizou tamén, segundo os sinópticos, que non volvería beber viño ata que non o bebese de novo no Reino de Deus.<a href="#cite_note-45">[45]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Arresto">Arresto</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=10" title="Editar a sección: «Arresto»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=10" title="Editar o código fonte da sección: Arresto">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Prendemento_de_Xes%C3%BAs" title="Prendemento de Xesús">Prendemento de Xesús</a>.</dd></dl></div> Trala cea, segundo os sinópticos, Xesús e os seus discípulos foron orar ao <a href="/wiki/Xetseman%C3%AD" title="Xetsemaní">horto de Xetsemaní</a>. Os apóstolos, no canto de orar, quedaron durmidos, e Xesús sufriu un momento de forte angustia con respecto ao seu destino, aínda que decidiu acatar a vontade de Deus.<a href="#cite_note-46">[46]</a><a href="#cite_note-47">[47]</a> Efectivamente Xudas traizoara a Xesús, para entregalo aos príncipes dos sacerdotes e os anciáns de Xerusalén a cambio de <a href="/wiki/Trinta_moedas_de_prata" title="Trinta moedas de prata">trinta moedas de prata</a>.<a href="#cite_note-48">[48]</a> Acompañado dun grupo armado de espadas e garrotes, enviado polos príncipes dos sacerdotes e os anciáns, chegou a Xetsemaní e revelou a identidade de Xesús bicándolle a fazula. Xesús foi arrestado. Por parte dos seus seguidores houbo un conato de resistencia, pero finalmente todos se dispersaron e fuxiron.<a href="#cite_note-49">[49]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Xuízo">Xuízo</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=11" title="Editar a sección: «Xuízo»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=11" title="Editar o código fonte da sección: Xuízo">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Flaxelaci%C3%B3n_na_igrexa_de_Ganthem.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Flaxelaci%C3%B3n_na_igrexa_de_Ganthem.jpg/220px-Flaxelaci%C3%B3n_na_igrexa_de_Ganthem.jpg" decoding="async" width="220" height="275" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Flaxelaci%C3%B3n_na_igrexa_de_Ganthem.jpg/330px-Flaxelaci%C3%B3n_na_igrexa_de_Ganthem.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Flaxelaci%C3%B3n_na_igrexa_de_Ganthem.jpg/440px-Flaxelaci%C3%B3n_na_igrexa_de_Ganthem.jpg 2x" data-file-width="3200" data-file-height="4000" /></a><figcaption>A flaxelación de Xesús nun fresco da <a href="/wiki/Igrexa_de_Ganthem" title="Igrexa de Ganthem">igrexa de Ganthem</a> (<a href="/wiki/Suecia" title="Suecia">Suecia</a>) </figcaption></figure> Trala súa detención, Xesús foi levado ao palacio do sumo sacerdote <a href="/w/index.php?title=Caif%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Caifás (a páxina aínda non existe)">Caifás</a> (segundo o Evanxeo de Xoán, foi levado primeiro á casa de <a href="/w/index.php?title=An%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anás (a páxina aínda non existe)">Anás</a>, sogro de Caifás). Alí foi xulgado ante o <a href="/w/index.php?title=Sanedr%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sanedrín (a páxina aínda non existe)">Sanedrín</a>. Presentáronse falsas testemuñas, pero como os seus testemuños non coincidían non foron aceptados. Finalmente, Caifás preguntou directamente a Xesús se era o <a href="/wiki/Mes%C3%ADas" title="Mesías">Mesías</a>, e Xesús dixo: «Ti o dixeches».<a href="#cite_note-50">[50]</a> O sumo sacerdote riscou as súas vestiduras ante o que consideraba unha blasfemia. Os membros do Sanedrín escarneceron cruelmente a Xesús.<a href="#cite_note-51">[51]</a> No Evanxeo de Xoán, Xesús foi levado primeiro ante Anás e logo ante Caifás. Detállase só o interrogatorio ante Anás, bastante diferente do que aparece nos sinópticos.<a href="#cite_note-52">[52]</a> Pedro, que seguira a Xesús en segredo trala súa detención, atopábase oculto entre os serventes do sumo sacerdote. Recoñecido como discípulo de Xesús polos serventes, negouno tres veces (dúas segundo o Evanxeo de Xoán), como Xesús lle profetizara.<a href="#cite_note-53">[53]</a> Á mañá seguinte, Xesús foi levado ante <a href="/wiki/Poncio_Pilato" title="Poncio Pilato">Poncio Pilato</a>, o procurador romano.<a href="#cite_note-54">[54]</a> Tras interrogalo, Pilato non o achou culpable, e pediu ao xentío que elixise entre liberar a Xesús ou un coñecido bandido, chamado <a href="/w/index.php?title=Barrab%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Barrabás (a páxina aínda non existe)">Barrabás</a>. A multitude, persuadida polos príncipes dos sacerdotes, pediu que se liberase a Barrabás, e que Xesús fose crucificado. Pilato lavou simbolicamente as súas mans para expresar a súa inocencia na morte de Xesús.<a href="#cite_note-55">[55]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Crucifixión">Crucifixión</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=12" title="Editar a sección: «Crucifixión»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=12" title="Editar o código fonte da sección: Crucifixión">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Crucifixi%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" title="Crucifixión de Xesús">Crucifixión de Xesús</a>.</dd></dl></div> Xesús foi azoutado, vestírono cun manto vermello, puxéronlle na cabeza unha coroa de espiñas e unha cana na súa man dereita. Os soldados romanos burlábanse del dicindo: «Saúde, rei dos xudeus!».<a href="#cite_note-56">[56]</a> Foi obrigado a cargar a cruz na que ía ser crucificado ata un lugar chamado <a href="/wiki/G%C3%B3lgota" class="mw-redirect" title="Gólgota">Calvario</a>, que significa, en <a href="/wiki/Lingua_aramea" title="Lingua aramea">arameo</a>, lugar do cranio. Axudouno a levar a cruz un home chamado <a href="/wiki/Sim%C3%B3n_de_Cirene" title="Simón de Cirene">Simón de Cirene</a>.<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cristo_crucificado.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Cristo_crucificado.jpg/220px-Cristo_crucificado.jpg" decoding="async" width="220" height="328" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Cristo_crucificado.jpg/330px-Cristo_crucificado.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Cristo_crucificado.jpg/440px-Cristo_crucificado.jpg 2x" data-file-width="2046" data-file-height="3051" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Cristo_crucificado_(Vel%C3%A1zquez)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cristo crucificado (Velázquez) (a páxina aínda non existe)">Cristo crucificado</a> de <a href="/wiki/Diego_Vel%C3%A1zquez" title="Diego Velázquez">Diego Velázquez</a> (<a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVII" title="Século XVII">século XVII</a>).</figcaption></figure> Deron de beber a Xesús viño con <a href="/wiki/Bile" title="Bile">bile</a>. Probouno mais non quixo tomalo. Tras crucificalo, os soldados repartíronse as súas vestiduras. Na cruz, sobre a súa cabeza, puxeron un cartel en arameo, grego e latín co motivo da súa condena: «Este é Xesús, o rei dos xudeus», que a miúdo en pinturas se abrevia <a href="/w/index.php?title=INRI&action=edit&redlink=1" class="new" title="INRI (a páxina aínda non existe)">INRI</a> (Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum, literalmente Xesús de Nazaret, rei dos xudeus). Foi crucificado entre dous ladróns.<a href="#cite_note-57">[57]</a> Cara ás tres da tarde, Xesús exclamou: «Elí, Elí lemá sabactaní?», que —segundo os Evanxeos de Mateu e Marcos— en <a href="/wiki/Lingua_aramea" title="Lingua aramea">arameo</a> significa: Meu Deus, meu Deus, por que me abandonaches?.<a href="#cite_note-58">[58]</a> As palabras finais de Xesús difiren nos outros dous evanxeos.<a href="#cite_note-59">[59]</a> Tamén hai diferenza entre os evanxeos en canto a que discípulos de Xesús estiveron presentes na súa crucifixión: en Mateu e Marcos, son varias das mulleres seguidoras de Xesús; no Evanxeo de Xoán menciónase tamén á nai de Xesús e «o discípulo a quen amaba» (segundo a tradición cristiá, trataríase do apóstolo <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Ap%C3%B3stolo" class="mw-redirect" title="Xoán o Apóstolo">Xoán</a>, aínda que no texto do evanxeo non se menciona o seu nome). <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sepultura">Sepultura</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=13" title="Editar a sección: «Sepultura»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=13" title="Editar o código fonte da sección: Sepultura">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Descendemento_de_Xes%C3%BAs" title="Descendemento de Xesús">Descendemento de Xesús</a>.</dd></dl></div> Un seguidor de Xesús, chamado <a href="/w/index.php?title=Xos%C3%A9_de_Arimatea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xosé de Arimatea (a páxina aínda non existe)">Xosé de Arimatea</a>, solicitou a Pilato o corpo de Xesús a mesma tarde do venres en que morrera, e depositouno, envolto nunha saba, nun sepulcro escavado na roca. Cubriu o sepulcro cunha gran pedra.<a href="#cite_note-60">[60]</a> Segundo o Evanxeo de Mateu (non se menciona nos outros evanxeos), ao día seguinte, «os sumos sacerdotes e mais os fariseos» pediron a Pilato que colocase fronte ao sepulcro unha garda armada, para evitar que os seguidores de Xesús roubasen o seu corpo e difundisen o rumor de que resucitara. Pilato accedeu.<a href="#cite_note-61">[61]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Resurrección_e_ascensión">Resurrección e ascensión</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=14" title="Editar a sección: «Resurrección e ascensión»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=14" title="Editar o código fonte da sección: Resurrección e ascensión">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Resurrecci%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" title="Resurrección de Xesús">Resurrección de Xesús</a>.</dd></dl></div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Ascensi%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" class="mw-redirect" title="Ascensión de Xesús">Ascensión de Xesús</a>.</dd></dl></div> Os catro evanxeos relatan que Xesús resucitou de entre os mortos ao terceiro día logo da súa morte e apareceuse ás súas discípulos en varias ocasións.<a href="#cite_note-62">[62]</a> En todos eles, a primeira en descubrir a resurrección de Xesús é <a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Madalena" title="María Madalena">María Madalena</a>. Dous dos evanxeos (Marcos e Lucas) relatan tamén a súa <a href="/wiki/Ascensi%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs" class="mw-redirect" title="Ascensión de Xesús">ascensión</a> aos ceos. Os relatos sobre Xesús resucitado varían, con todo, segundo os evanxeos: <ul><li>No Evanxeo de Mateu, <a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Madalena" title="María Madalena">María Madalena</a> e «a outra María» foron ao sepulcro na mañá do domingo. Sobreveu un terremoto, e un <a href="/wiki/Anxo_(cristianismo)" title="Anxo (cristianismo)">anxo</a> vestido de branco removeu a pedra do sepulcro e sentou sobre ela. Os gardas, que presenciaron a escena, «tremeron co medo, ficando coma morto» (Mt 28, 1-4). O anxo anunciou ás mulleres a resurrección de Xesús, e encargoulles que dixesen aos discípulos que fosen a <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a>, onde poderían velo. Ao regresar, o propio Xesús saíu ao encontro, e repetiulles que dixesen aos discípulos que fosen a Galilea (Mt 28, 5-10). Mentres, os gardas avisaron aos sumos sacerdotes do ocorrido. Estes subornáronos para que divulgasen a idea de que os discípulos de Xesús roubaran o seu corpo (Mt 28, 11-15). Os once apóstolos foron a Galilea, e Xesús fíxolles o encargo de predicar o evanxeo (Mt 28, 16-20).<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Resurrection.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Resurrection.JPG/220px-Resurrection.JPG" decoding="async" width="220" height="249" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Resurrection.JPG/330px-Resurrection.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Resurrection.JPG/440px-Resurrection.JPG 2x" data-file-width="730" data-file-height="826" /></a><figcaption>A resurrección de Cristo, por <a href="/wiki/Piero_della_Francesca" title="Piero della Francesca">Piero della Francesca</a> (<a href="/wiki/S%C3%A9culo_XV" title="Século XV">século XV</a>).</figcaption></figure></li> <li>No Evanxeo de Marcos, tres seguidoras de Xesús, María Madalena, María de Santiago e <a href="/wiki/Salom%C3%A9_(disc%C3%ADpula)" class="mw-redirect" title="Salomé (discípula)">Salomé</a>, foron ao sepulcro o domingo, moi de mañá, coa intención de unxir a Xesús con perfumes (Mc 16, 1-2). Viron que a pedra que cubría o sepulcro fora movida. Dentro do sepulcro, descubriron un mozo vestido cunha túnica branca, quen lles anunciou que Xesús resucitara, e ordenoulles que dixesen aos discípulos e a Pedro que fosen a Galilea para alí ver a Xesús. Indícase que María e as súas compañeiras non dixeron nada a ninguén, pois tiñan medo (Mc 16, 3-8). A continuación, dise que Xesús se apareceu a María Madalena (sen mencionar as outras mulleres), e que esta deu ao resto dos seguidores de Xesús a boa noticia, pero non foi crida (Mc 16, 9-11). Xesús volveu aparecerse, esta vez a dúas que ían de camiño: cando estes discípulos contaron o ocorrido, tampouco foron cridos (Mc 16, 12-13). Finalmente, apareceuse aos once apóstolos, aos que reprendeu por non crer na súa resurrección. Encomendoulles predicar o evanxeo, e subiu aos ceos, onde está sentado á dereita de Deus (Mc 16, 14-20).<a href="#cite_note-63">[63]</a></li> <li>No Evanxeo de Lucas, algunhas mulleres, María Madalena, Xoana e María de Santiago, e outras cuxos nomes non menciona, acudiron ao sepulcro para unxir a Xesús con perfumes. Atoparon movida a pedra do sepulcro, entraron nel e non atoparon o corpo (Lc 24, 1-3). Entón aparecéronselles dous homes con vestiduras cegadoras, quen lles anunciaron a resurrección de Xesús (Lc 24, 4-7). As mulleres anunciaron a resurrección aos apóstolos, pero estes non as creron (Lc 24,8-11), agás <a href="/wiki/Sim%C3%B3n_Pedro" class="mw-redirect" title="Simón Pedro">Pedro</a>, que foi ao sepulcro e comprobou que o corpo desaparecera (Lc 24, 12). Ese mesmo día, Xesús apareceuse a dous discípulos que camiñaban de Xerusalén a <a href="/w/index.php?title=Ema%C3%BAs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Emaús (a páxina aínda non existe)">Emaús</a>, que o recoñeceron no momento da multiplicación do pan (Lc 24, 13-35). Pouco despois presentouse ante os once, que creron que se trataba dun espírito, pero demostroulles que era el en carne e ósos, e comeu na súa presenza (Lc 24,36-43). Explicoulles o sentido da súa morte e resurrección (Lc 24,44-49), e, máis tarde, levounos preto de <a href="/w/index.php?title=Betania&action=edit&redlink=1" class="new" title="Betania (a páxina aínda non existe)">Betania</a>, onde ascendeu ao ceo (Lc 24,50-53).<figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Grunewald_-_christ.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Grunewald_-_christ.jpg/220px-Grunewald_-_christ.jpg" decoding="async" width="220" height="347" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Grunewald_-_christ.jpg/330px-Grunewald_-_christ.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Grunewald_-_christ.jpg/440px-Grunewald_-_christ.jpg 2x" data-file-width="641" data-file-height="1010" /></a><figcaption>A resurrección de Cristo, no <a href="/w/index.php?title=Retablo_de_Isenheim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Retablo de Isenheim (a páxina aínda non existe)">Retablo de Isenheim</a>, polo pintor alemán <a href="/wiki/Matthias_Gr%C3%BCnewald" title="Matthias Grünewald">Matthias Grünewald</a> (<a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVI" title="Século XVI">século XVI</a>).</figcaption></figure></li> <li>No Evanxeo de Xoán, María Madalena foi ao sepulcro moi de madrugada e descubriu que a pedra fora removida. Correu en busca de Pedro e do «outro discípulo a quen amaba Xesús» para avisalos (Xn 20,1-2). Os dous correron cara ao sepulcro. O discípulo amado chegou primeiro, pero non entrou no sepulcro. Pedro entrou primeiro e viu as faixas e o sudario, pero non o corpo. O outro discípulo entrou despois, e «viu e creu» (Xn 20, 3-10). Madalena quedou fóra, e aparecéronselle dous anxos vestidos de branco. Preguntáronlle: «Muller, por que choras?», e ela contestou: «Porque colleron o meu Señor e non sei onde o puxeron». Volveu cara a atrás e viu a Xesús resucitado, quen lle preguntou á súa vez por que choraba. Madalena confundiuno co hortelán, e preguntoulle onde puxera a Xesús. Xesús chamouna: «María!», e ela recoñeceuno, respondendo: «Rabbuni!», que quere dicir "mestre". Xesús pediulle que non o tocase, xa que aínda non subira ao Pai, e pediu que avisase os seus irmáns de que ía subir ao Pai. Madalena foi anunciar o ocorrido aos discípulos (Xn 20, 11-18). Ese mesmo día, pola tarde, Xesús apareceuse no lugar en que os discípulos se atopaban ocultos por temor dos xudeus. Saudounos dicindo «paz convosco», mostroulles a man e o costado, e, soprando, envioulles o <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito_Santo" title="Espírito Santo">Espírito Santo</a>. Un dos once, <a href="/wiki/Tom%C3%A9,_ap%C3%B3stolo" title="Tomé, apóstolo">Tomé</a>, non estaba co resto cando tivo lugar a aparición de Xesús, e non creu que o aparecido fose realmente Xesús (Xn 20, 19-25). Oito días despois, Xesús volveu aparecerse a todos os discípulos, incluído Tomé. Para vencer a súa incredulidade, Xesús díxolle que tocase a súa man e o seu costado. Tomé creu nel (Xn 20, 26-29). Máis adiante, Xesús volveu aparecerse a sete dos seus discípulos cando estaban pescando xunto ao <a href="/wiki/Mar_de_Galilea" title="Mar de Galilea">mar de Tiberiades</a>. Non pescaran nada; pediulles que volvesen botar a rede e sacárona chea de peces. Entón recoñecérono, e comeron con el pans e peixes (Xn 21,1-14). Tras isto, relátase unha conversa entre Xesús e Pedro, na que intervén tamén «o discípulo a quen amaba Xesús» (Xn 21,15-23).</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Profecías_do_Antigo_Testamento_concernentes_a_Xesús">Profecías do Antigo Testamento concernentes a Xesús</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=15" title="Editar a sección: «Profecías do Antigo Testamento concernentes a Xesús»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=15" title="Editar o código fonte da sección: Profecías do Antigo Testamento concernentes a Xesús">editar a fonte</a>]</div> Segundo os autores do <a href="/wiki/Novo_Testamento" title="Novo Testamento">Novo Testamento</a>, a vida de Xesús supuxo o cumprimento dalgunhas profecías formuladas en certos libros do <a href="/wiki/Antigo_Testamento" title="Antigo Testamento">Antigo Testamento</a>. Os libros bíblicos máis citados neste sentido polos primeiros cristiáns foron <a href="/wiki/Libro_de_Isa%C3%ADas" title="Libro de Isaías">Isaías</a>, <a href="/wiki/Libro_de_Xerem%C3%ADas" title="Libro de Xeremías">Xeremías</a>, os <a href="/wiki/Libro_dos_Salmos" class="mw-redirect" title="Libro dos Salmos">Salmos</a>, <a href="/w/index.php?title=Libro_de_Zacar%C3%ADas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Libro de Zacarías (a páxina aínda non existe)">Zacarías</a>, <a href="/w/index.php?title=Libro_de_Miqueas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Libro de Miqueas (a páxina aínda non existe)">Miqueas</a> e <a href="/w/index.php?title=Libro_de_Oseas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Libro de Oseas (a páxina aínda non existe)">Oseas</a>. Para os autores do Novo Testamento, nunha visión compartida polos cristiáns posteriores, nestes textos anúnciase a vinda de Xesús de Nazaret, que sería o <a href="/wiki/Mes%C3%ADas" title="Mesías">Mesías</a> que esperaba o pobo de Israel. A miúdo os redactores dos evanxeos, sobre todo o autor do <a href="/wiki/Evanxeo_de_Mateu" title="Evanxeo de Mateu">Evanxeo de Mateu</a>, citan explicitamente estes textos para subliñar o cumprimento destas profecías na vida e morte de Xesús. Entre outras cousas, consideran que foron profetizadas as circunstancias e o lugar de nacemento de Xesús (Is 7,14; Miq 5,2);<a href="#cite_note-64">[64]</a> a súa relación con <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a> (Is 9,1);<a href="#cite_note-65">[65]</a> a súa condición mesiánica (Is 9, 6-7; Is 11, 1-9; Is 15, 5);<a href="#cite_note-66">[66]</a> o papel de precursor de <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a> (Is 40,3)<a href="#cite_note-67">[67]</a> e ata a súa paixón e morte sacrificial (a este respecto cítanse sobre todo catro poemas, incluídos no <a href="/w/index.php?title=Deutero_Isa%C3%ADas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deutero Isaías (a páxina aínda non existe)">Deutero Isaías</a> (ou Segundo Isaías),<a href="#cite_note-68">[68]</a> que presentan a figura dun <a href="/w/index.php?title=Servo_de_Yahv%C3%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Servo de Yahvé (a páxina aínda non existe)">servo de Yahvé</a>,<a href="#cite_note-69">[69]</a> a cuxo sacrificio atribúe un valor redentor, pero tamén outras moitas pasaxes.<a href="#cite_note-70">[70]</a> Os <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">xudeus</a>, que tamén consideran sagrados estes libros, non aceptan a crenza cristiá de que estas profecías se refiren a Xesús de Nazaret. Para a investigación histórica actual, o principal interrogante é ata que punto estes libros contribuíron a moldear os relatos evanxélicos. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xesús_segundo_a_investigación_histórica">Xesús segundo a investigación histórica</h2>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=16" title="Editar a sección: «Xesús segundo a investigación histórica»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=16" title="Editar o código fonte da sección: Xesús segundo a investigación histórica">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:P064-Mat-26.7-8-26.10-26.14-15-II.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/P064-Mat-26.7-8-26.10-26.14-15-II.jpg/220px-P064-Mat-26.7-8-26.10-26.14-15-II.jpg" decoding="async" width="220" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/P064-Mat-26.7-8-26.10-26.14-15-II.jpg/330px-P064-Mat-26.7-8-26.10-26.14-15-II.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/39/P064-Mat-26.7-8-26.10-26.14-15-II.jpg 2x" data-file-width="395" data-file-height="350" /></a><figcaption>Papiro Magdalen, P64.</figcaption></figure> A diferenza do que ocorre con outros personaxes da <a href="/wiki/Antig%C3%BCidade_cl%C3%A1sica" title="Antigüidade clásica">Antigüidade</a>, pero do mesmo xeito que sucede con outros moitos, non existen evidencias <a href="/wiki/Arqueolox%C3%ADa" title="Arqueoloxía">arqueolóxicas</a> que permitan verificar a existencia de Xesús de Nazaret. Unha das explicacións que se dá a este feito é que Xesús non acadou mentres vivía unha relevancia suficiente como para deixar constancia en <a href="/w/index.php?title=Arqueolox%C3%ADa_b%C3%ADblica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arqueoloxía bíblica (a páxina aínda non existe)">fontes arqueolóxicas</a>, ao non ser un importante líder político, senón un sinxelo predicador itinerante.<a href="#cite_note-71">[71]</a> Aínda que os achados da arqueoloxía non poden ser aducidos como proba da existencia de Xesús de Nazaret, realmente confirman a historicidade de gran número de personaxes, lugares e acontecementos descritos nas fontes.<a href="#cite_note-72">[72]</a> Doutra banda, Xesús, como moitos destacados dirixentes relixiosos e filósofos da Antigüidade, non escribiu nada, ou, polo menos, non hai constancia ningunha de que fose sexa. Todas as fontes para a investigación histórica de Xesús de Nazaret son, polo tanto, textos escritos por outros autores. O máis antigo documento inequivocamente concernente a Xesús de Nazaret<a href="#cite_note-7q5-73">[73]</a> é o chamado papiro <a href="/w/index.php?title=Papiro_P52&action=edit&redlink=1" class="new" title="Papiro P52 (a páxina aínda non existe)">P52</a>, que contén un fragmento do <a href="/wiki/Evanxeo_de_Xo%C3%A1n" title="Evanxeo de Xoán">Evanxeo de Xoán</a>, datado, segundo os cálculos máis estendidos, cara ao <a href="/wiki/125" title="125">125</a>, é dicir, aproximadamente un século despois da data probable da morte de Xesús (cara ao ano <a href="/wiki/30" title="30">30</a>). <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:P52_recto.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/P52_recto.jpg/220px-P52_recto.jpg" decoding="async" width="220" height="346" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/P52_recto.jpg/330px-P52_recto.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/32/P52_recto.jpg 2x" data-file-width="349" data-file-height="549" /></a><figcaption>Papiro Rylands 457, P52.</figcaption></figure> Aínda que as testemuñas materiais referentes á vida de Xesús son moi tardías, a investigación filolóxica logrou reconstruír a historia destes textos cun alto grao de probabilidade, o que deixa como conclusión que os primeiros textos sobre Xesús (algunhas cartas de Paulo) son posteriores nuns vinte anos á data probable da súa morte, e que as principais fontes de información sobre a súa vida (os evanxeos canónicos) se redactaron na segunda metade do século I. Existe un amplo consenso sobre esta cronoloxía das fontes, do mesmo xeito que é posible datar algúns (moi escasos) testemuños sobre Xesús en fontes non cristiás entre a última década do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">século I</a> e o primeiro cuarto do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_II" title="Século II">século II</a>. No estado actual de coñecementos sobre Xesús de Nazaret, a opinión predominante en medios académicos é que se trata dun personaxe histórico, cuxa biografía e mensaxe foron significativamente alterados polos redactores das fontes, que actuaron movidos por intereses relixiosos. Existe, con todo, unha minoría de estudosos que, desde unha crítica radical das fontes, consideran probable que Xesús nin sequera fose un personaxe histórico real, senón unha entidade mítica, similar a outras figuras obxecto de culto na Antigüidade. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fontes">Fontes</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=17" title="Editar a sección: «Fontes»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=17" title="Editar o código fonte da sección: Fontes">editar a fonte</a>]</div> Son sobre todo as fontes cristiás, obviamente parciais, as que proporcionan información sobre Xesús de Nazaret. Os textos cristiáns reflicten principalmente a fe das comunidades primitivas, e non poden considerarse, sen máis, documentos históricos. Os textos nos que a crítica actual cre posible achar información sobre o Xesús histórico son, principalmente, os tres <a href="/wiki/Evanxeos_sin%C3%B3pticos" title="Evanxeos sinópticos">Evanxeos sinópticos</a> (<a href="/wiki/Evanxeo_de_Mateu" title="Evanxeo de Mateu">Mateu</a>, <a href="/wiki/Evanxeo_de_Marcos" title="Evanxeo de Marcos">Marcos</a> e <a href="/wiki/Evanxeo_de_Lucas" title="Evanxeo de Lucas">Lucas</a>). Secundariamente, proporcionan tamén información sobre Xesús de Nazaret outros escritos do Novo Testamento (<a href="/wiki/Evanxeo_de_Xo%C3%A1n" title="Evanxeo de Xoán">Evanxeo de Xoán</a>, as Epístolas de <a href="/wiki/Paulo_de_Tarso" title="Paulo de Tarso">Paulo de Tarso</a>), algúns <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_ap%C3%B3crifo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo apócrifo (a páxina aínda non existe)">evanxeos apócrifos</a> (como os de <a href="/wiki/Evanxeo_de_Tom%C3%A9" title="Evanxeo de Tomé">Tomé</a> e <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_de_Pedro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo de Pedro (a páxina aínda non existe)">Pedro</a>), e outros textos cristiáns. Doutra banda, existen referencias a Xesús nunhas poucas obras non cristiás. Nalgúns casos púxose en dúbida a súa autenticidade (<a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Flavio Xosefo</a>), ou que se refiran ao mesmo personaxe cuxa vida relatan as fontes cristiás (<a href="/wiki/Suetonio" title="Suetonio">Suetonio</a>). Apenas achegan algunha información, agás que foi crucificado en tempos de <a href="/wiki/Poncio_Pilato" title="Poncio Pilato">Poncio Pilato</a> (<a href="/wiki/Publio_Cornelio_T%C3%A1cito" title="Publio Cornelio Tácito">Tácito</a>) e que foi considerado un gaioleiro polos xudeus ortodoxos. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Fontes_cristiás">Fontes cristiás</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=18" title="Editar a sección: «Fontes cristiás»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=18" title="Editar o código fonte da sección: Fontes cristiás">editar a fonte</a>]</div> Son moi numerosos os escritos cristiáns dos séculos I e II nos que se atopan referencias a Xesús de Nazaret. Con todo, só unha pequena parte dos mesmos contén información útil sobre el. Todos eles reflicten, en primeiro lugar, a fe dos cristiáns da época, e só secundariamente revelan información biográfica sobre Xesús. Os principais son: <ol><li>As Cartas de Paulo de Tarso: escritas, segundo a datación máis probable, entre os anos <a href="/wiki/50" title="50">50</a> e <a href="/wiki/60" title="60">60</a>. Son os documentos máis temperáns sobre Xesús, pero a información biográfica que proporcionan é escasa.</li> <li>Os Evanxeos sinópticos (Mateu, Marcos e Lucas), incluídos pola Igrexa no canon do <a href="/wiki/Novo_Testamento" title="Novo Testamento">Novo Testamento</a>. En xeral, adoitan datarse entre os anos <a href="/wiki/70" title="70">70</a> e <a href="/wiki/90" title="90">90</a>. Proporcionan gran cantidade de información, pero reflicten principalmente a fe dos primeiros cristiáns, e son documentos bastante tardíos.</li> <li>O Evanxeo de Xoán, tamén incluído no Novo Testamento. Foi escrito probablemente cara a <a href="/wiki/90" title="90">90</a>-<a href="/wiki/100" title="100">100</a>. Adoita considerarse menos fiable que os sinópticos, xa que presenta concepcións teolóxicas moito máis evolucionadas. Con todo, non pode excluírse que conteña tradicións sobre o Xesús histórico bastante máis antigas.</li> <li>Algúns dos chamados Evanxeos apócrifos, non incluídos no canon do Novo Testamento. Unha gran parte destes textos son documentos moi tardíos que non achegan información sobre o Xesús histórico. Con todo, algúns deles, cuxa datación é bastante controvertida, poderían transmitir información sobre ditos ou feitos de Xesús: entre aqueles aos que adoita concederse unha maior credibilidade están o <a href="/wiki/Evanxeo_de_Tom%C3%A9" title="Evanxeo de Tomé">Evanxeo de Tomé</a>, o <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_Egerton&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo Egerton (a páxina aínda non existe)">Evanxeo Egerton</a>, o <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_Secreto_de_Marcos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo Secreto de Marcos (a páxina aínda non existe)">Evanxeo Secreto de Marcos</a> e o <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_de_Pedro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo de Pedro (a páxina aínda non existe)">Evanxeo de Pedro</a>.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="As_cartas_de_Paulo_de_Tarso">As cartas de Paulo de Tarso</h5>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=19" title="Editar a sección: «As cartas de Paulo de Tarso»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=19" title="Editar o código fonte da sección: As cartas de Paulo de Tarso">editar a fonte</a>]</div> Os textos máis antigos coñecidos relativos a Xesús de Nazaret son as cartas escritas por <a href="/wiki/Paulo_de_Tarso" title="Paulo de Tarso">Paulo de Tarso</a>, consideradas anteriores aos <a href="/wiki/Evanxeo" title="Evanxeo">evanxeos</a>. Paulo non coñeceu persoalmente a Xesús. O seu coñecemento del e da súa mensaxe, segundo as súas propias afirmacións, poden provir dunha dobre fonte:<a href="#cite_note-74">[74]</a> por unha banda, sostén nos seus escritos que se lle apareceu o propio Xesús resucitado para revelarlle o seu evanxeo, unha revelación á que Paulo concedía grande importancia (Gal 1, 11-12); por outra, tamén segundo o seu propio testemuño, mantivo contactos con membros de varias comunidades cristiás, entre eles varios seguidores de Xesús. Coñeceu, segundo el mesmo afirma na Epístola aos Gálatas, a <a href="/wiki/Sim%C3%B3n_Pedro" class="mw-redirect" title="Simón Pedro">Pedro</a> (Gal 2, 11-14), <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Evanxelista" title="Xoán o Evanxelista">Xoán</a> (Gal 2, 9), e <a href="/w/index.php?title=Santiago_o_irm%C3%A1n_de_Xes%C3%BAs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Santiago o irmán de Xesús (a páxina aínda non existe)">Santiago</a>, ao que se refire como «irmán do Señor» (Gal 1, 18-19; 1 Cor 15, 7). Aínda que a tradición cristiá atribúe a Paulo catorce <a href="/wiki/Ep%C3%ADstola" title="Epístola">epístolas</a> incluídas no Novo Testamento, só existe consenso entre os investigadores actuais en canto á autenticidade de sete delas, que se datan xeralmente entre os anos 50 e 60 (<a href="/w/index.php?title=Primeira_Ep%C3%ADstola_aos_Tesalonicenses&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira Epístola aos Tesalonicenses (a páxina aínda non existe)">1 Tesalonicenses</a>, <a href="/w/index.php?title=Ep%C3%ADstola_aos_Filipenses&action=edit&redlink=1" class="new" title="Epístola aos Filipenses (a páxina aínda non existe)">Filipenses</a>, <a href="/w/index.php?title=Ep%C3%ADstola_aos_G%C3%A1latas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Epístola aos Gálatas (a páxina aínda non existe)">Gálatas</a>, <a href="/w/index.php?title=Primeira_Ep%C3%ADstola_aos_Corintios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira Epístola aos Corintios (a páxina aínda non existe)">1 Corintios</a>, <a href="/w/index.php?title=Segunda_Ep%C3%ADstola_aos_Corintios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Segunda Epístola aos Corintios (a páxina aínda non existe)">2 Corintios</a>, <a href="/wiki/Ep%C3%ADstola_aos_Romanos" class="mw-redirect" title="Epístola aos Romanos">Romanos</a> e <a href="/w/index.php?title=Ep%C3%ADstola_a_Filem%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Epístola a Filemón (a páxina aínda non existe)">Filemón</a>). Estas epístolas son cartas dirixidas por Paulo a comunidades cristiás de diferentes lugares do <a href="/wiki/Imperio_romano" class="mw-redirect" title="Imperio romano">Imperio romano</a>, ou a individuos particulares. Nelas trátanse fundamentalmente aspectos doutrinais do cristianismo. Paulo interésase sobre todo polo sentido sacrificial e redentor que segundo el teñen a morte e resurrección de Xesús, e son escasas as súas referencias á vida de Xesús ou ao contido do seu predicación.<a href="#cite_note-75">[75]</a> Porén, as <a href="/wiki/Ep%C3%ADstolas_paulinas" class="mw-redirect" title="Epístolas paulinas">epístolas paulinas</a> si proporcionan algunha información. En primeiro lugar, afírmase nelas que Xesús naceu «segundo a Lei» e que era da liñaxe de David, («como home naceu da semente de David»: Rom 1, 3), e que os destinatarios da súa predicación eran os xudeus circuncisos (Rom 15, 8). En segundo lugar, refire certos detalles sobre a súa morte: indica que morreu crucificado (2 Cor 13, 4), que foi sepultado e que resucitou ao terceiro día (1 Cor 15,3-8), e atribúe a súa morte aos xudeus (1 Tes 2, 14) e tamén aos «poderosos deste mundo» (1 Cor 2, 8). Ademais, a <a href="/w/index.php?title=Primeira_Ep%C3%ADstola_aos_Corintios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira Epístola aos Corintios (a páxina aínda non existe)">Primeira Epístola aos Corintios</a> contén un relato da <a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Cea" title="A Última Cea">Última Cea</a> (1 Cor 11, 23-27), semellante ao dos evanxeos sinópticos (Mt 26, 26-29; Mc 14, 22-25; Lc 22, 15-20). <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Evanxeos_sinópticos">Evanxeos sinópticos</h5>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=20" title="Editar a sección: «Evanxeos sinópticos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=20" title="Editar o código fonte da sección: Evanxeos sinópticos">editar a fonte</a>]</div> Os estudosos están de acordo en que a principal fonte de información sobre Xesús se atopa en tres dos catro <a href="/wiki/Evanxeo" title="Evanxeo">evanxeos</a> incluídos no Novo Testamento, os chamados <a href="/wiki/Evanxeos_sin%C3%B3pticos" title="Evanxeos sinópticos">sinópticos</a>: <a href="/wiki/Evanxeo_de_Mateu" title="Evanxeo de Mateu">Mateu</a>, <a href="/wiki/Evanxeo_de_Marcos" title="Evanxeo de Marcos">Marcos</a> e <a href="/wiki/Evanxeo_de_Lucas" title="Evanxeo de Lucas">Lucas</a>, cuxa redacción adoita situarse entre os anos <a href="/wiki/70" title="70">70</a> e <a href="/wiki/100" title="100">100</a>. O punto de vista dominante na crítica actual é que os evanxeos non foron escritos por testemuñas persoais da actividade de Xesús. Crese que foron escritos en <a href="/wiki/Lingua_grega" title="Lingua grega">grego</a> por autores que non tiñan coñecemento directo do Xesús histórico. Algúns autores, porén, continúan mantendo o punto de vista tradicional sobre esta cuestión, que os atribúe a personaxes citados no Novo Testamento.<a href="#cite_note-76">[76]</a> Aínda que non é aceptada pola totalidade dos críticos, as afinidades entre estes evanxeos adoitan ser explicadas pola chamada <a href="/w/index.php?title=Teor%C3%ADa_das_d%C3%BAas_fontes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teoría das dúas fontes (a páxina aínda non existe)">teoría das dúas fontes</a>, proposta xa en 1838 por Ch. Weisse, e que foi daquela matizada de xeito significativo por B. H. Streeter en 1924. Segundo esta teoría, o evanxeo máis antigo é Marcos (e non Mateu, como se cría anteriormente). Tanto Lucas como Mateu son posteriores, e utilizaron como fonte Marcos, o que explica o material común entre os tres sinópticos, denominado «de tripla tradición». Pero, ademais, existiu unha segunda fonte, á que se deu o nome de <a href="/wiki/Fonte_Q" title="Fonte Q">Q</a>, que contiña case exclusivamente palabras de Xesús, o cal explica o chamado material de dobre tradición, que se atopa en Mateu e Lucas, pero non en Marcos (Q é hoxe considerado un documento independente, do que ata existen edicións críticas).<a href="#cite_note-77">[77]</a> Para rematar, tanto Lucas como Mateu conteñen material propio, que non se atopa en ningunha das dúas fontes hipotéticas. O grao de fiabilidade que se concede aos evanxeos depende dos estudosos. A opinión máis estendida é que son principalmente textos apoloxéticos, é dicir, de propaganda relixiosa, cuxa intención principal é difundir unha imaxe de Xesús acorde coa fe das primitivas comunidades cristiás, pero que conteñen, en maior ou menor medida, datos sobre o Xesús histórico. Demostrouse que conteñen varios erros históricos e xeográficos, numerosas incongruencias narrativas e abundantes elementos sobrenaturais que son sen dúbida expresións de fe e dos que se discute se teñen ou non unha orixe histórica. Con todo, sitúan a Xesús nun marco histórico verosímil, en xeral acorde co coñecido mediante fontes non cristiás, e esbozan unha traxectoria biográfica bastante coherente. A corrente de investigación chamada «<a href="/w/index.php?title=Historia_das_formas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historia das formas (a páxina aínda non existe)">historia das formas</a>», cuxos máximos representantes foron <a href="/w/index.php?title=Rudolf_Karl_Bultmann&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rudolf Karl Bultmann (a páxina aínda non existe)">Rudolf Bultmann</a> e <a href="/w/index.php?title=Martin_Dibelius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Martin Dibelius (a páxina aínda non existe)">Martin Dibelius</a>, orientouse sobre todo a estudar a «prehistoria» literaria dos evanxeos. Estes autores determinaron que os evanxeos (incluído Q, considerado como un «protoevanxeo») son compilacións de unidades literarias menores, denominadas <a href="/w/index.php?title=Per%C3%ADcope&action=edit&redlink=1" class="new" title="Perícope (a páxina aínda non existe)">perícopes</a>, que pertencen a xéneros literarios diferentes (narracións de milagres, diálogos didácticos, ensinos éticos etc). Estes perícopes teñen a súa orixe última na tradición oral sobre Xesús, pero só algunhas delas se refiren a ditos e feitos verdadeiros do Xesús histórico. Máis adiante, outra escola, denominada «historia da redacción» (ou crítica da redacción), destacou o feito de que, á hora de compilar e unificar narrativamente o material de que dispoñían, os autores dos evanxeos respondían a motivacións teolóxicas. Para datar os evanxeos sinópticos, un aspecto de particular importancia son as referencias á destrución do <a href="/wiki/Templo_de_Xerusal%C3%A9n" title="Templo de Xerusalén">Templo de Xerusalén</a>. Estudando estas referencias, a maioría dos autores coinciden en afirmar que os tres sinópticos, no seu estado actual, son posteriores á destrución do templo (ano <a href="/wiki/70" title="70">70</a>), en tanto que Q é moi probablemente anterior. Os autores dos evanxeos responden a motivacións teolóxicas concretas. Nas súas obras, intentan harmonizar as tradicións recibidas sobre o Xesús histórico coa fe das comunidades ás que pertencen. <ul><li>Documento Q: a existencia deste protoevanxeo, como se dixo antes, induciuse a partir da investigación textual das afinidades entre os sinópticos. Na actualidade, avanzouse moito na reconstrución deste texto hipotético. Considérase que foi escrito en <a href="/wiki/Lingua_grega" title="Lingua grega">grego</a>,<a href="#cite_note-78">[78]</a> que contiña principalmente ditos de Xesús, e que foi redactado, probablemente en <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a><a href="#cite_note-79">[79]</a> nun momento anterior á <a href="/w/index.php?title=Primeira_Guerra_Xudeo-Romana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira Guerra Xudeo-Romana (a páxina aínda non existe)">guerra xudía</a>, probablemente entre os anos 40 e 60. En canto ao seu contido, atopáronse importantes paralelos entre Q e un evanxeo apócrifo de difícil datación, o <a href="/wiki/Evanxeo_de_Tom%C3%A9" title="Evanxeo de Tomé">Evanxeo de Tomé</a>.</li> <li>Evanxeo de Marcos: foi escrito en grego, posiblemente en <a href="/wiki/Siria" title="Siria">Siria</a>, ou talvez en <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a>, e dátase xeralmente en torno ao ano 70, polo cal trátase do evanxeo máis antigo que se conserva.<a href="#cite_note-7q5-73">[73]</a> Considérase basicamente unha recompilación de materiais de tradición escrita e oral, entre os cales destaca, pola súa unidade estrutural, a narración da Paixón, pero que inclúen tamén antoloxías de milagres, tradicións apocalípticas (especialmente Mc 13) e disputas e diálogos escolares.</li> <li>Evanxeo de Mateu: foi escrito en grego, posiblemente en Siria, e é máis tardío que Marcos, ao que utiliza como fonte. Probablemente redactouse nos <a href="/wiki/80" title="80">anos 80</a> do século I. Combina como fontes Q, Marcos, e outras, e a súa intención principal é destacar a figura de Xesús como plenitude da Lei e os profetas do <a href="/wiki/Antigo_Testamento" title="Antigo Testamento">Antigo Testamento</a>, polo cal utiliza abundantemente citas das Escrituras xudías. O texto de Mt 13, 44: "O Reino dos Ceos é semellante a un tesouro agachado nunha leira: o home que o atopou vólveo a agachar; e, cheo de alegría, vai vender canto ten para mercar aquela leira", cobra sentido no marco da propiedade da terra en Roma, que era, cara a arriba: 'ad astra', e cara a abaixo: 'ad inferos', así, un tesouro achado nun campo era propiedade do dono do campo, por iso quen o atopa compra o campo para poder facerse co tesouro.</li> <li>Evanxeo de Lucas: é a primeira parte dunha obra unitaria cuxa segunda parte é o texto coñecido como <a href="/w/index.php?title=Feitos_dos_ap%C3%B3stolos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Feitos dos apóstolos (a páxina aínda non existe)">Feitos dos Apóstolos</a>, dedicada a narrar as orixes do cristianismo. Do mesmo xeito que Mateu, utiliza como fontes Q e Marcos.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Evanxeo_de_Xoán">Evanxeo de Xoán</h5>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=21" title="Editar a sección: «Evanxeo de Xoán»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=21" title="Editar o código fonte da sección: Evanxeo de Xoán">editar a fonte</a>]</div> Xeralmente considérase que o <a href="/wiki/Evanxeo_de_Xo%C3%A1n" title="Evanxeo de Xoán">Evanxeo de Xoán</a> é máis tardío que os sinópticos (adoita datarse en torno ao ano <a href="/wiki/100" title="100">100</a>) e que a información que ofrece acerca do Xesús histórico é menos fiable. Mostra unha teoloxía máis desenvolvida, xa que presenta a Xesús como un ser preexistente, substancialmente unido a Deus, enviado por el para salvar ao xénero humano.<a href="#cite_note-80">[80]</a> Con todo, parece que o seu autor utilizou fontes antigas, nalgúns casos independentes dos sinópticos, por exemplo, no relativo á relación entre Xesús e <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a>, e ao proceso e execución de Xesús.<a href="#cite_note-81">[81]</a> Relata poucos <a href="/wiki/Milagre" title="Milagre">milagres</a> de Xesús (só sete), para os que posiblemente utilizou como fonte un hipotético <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_dos_Signos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo dos Signos (a páxina aínda non existe)">Evanxeo dos Signos</a>. Neste evanxeo son moi numerosas as escenas da vida de Xesús que non teñen un paralelo nos sinópticos (entre elas, algunhas das máis coñecidas, como as <a href="/w/index.php?title=Vodas_de_Cana%C3%A1n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vodas de Canaán (a páxina aínda non existe)">vodas de Canaán</a> ou a resurrección de <a href="/wiki/L%C3%A1zaro_de_Betania" title="Lázaro de Betania">Lázaro de Betania</a>). <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Evanxeos_apócrifos">Evanxeos apócrifos</h5>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=22" title="Editar a sección: «Evanxeos apócrifos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=22" title="Editar o código fonte da sección: Evanxeos apócrifos">editar a fonte</a>]</div> Denomínase <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_ap%C3%B3crifo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo apócrifo (a páxina aínda non existe)">Evanxeos apócrifos</a> a aqueles textos sobre feitos ou ditos de Xesús non incluídos no canon do <a href="/wiki/Novo_Testamento" title="Novo Testamento">Novo Testamento</a>. Como sinala Antonio Piñero,<a href="#cite_note-82">[82]</a> a maior parte dos apócrifos non aportan información válida sobre o Xesús histórico, xa que se trata de textos bastante tardíos (posteriores ao <a href="/wiki/150" title="150">150</a>), e que utilizan como fontes os evanxeos canónicos. Existen, con todo, algunhas excepcións notables: o <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_de_Pedro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo de Pedro (a páxina aínda non existe)">Evanxeo de Pedro</a>, o <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_Egerton&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo Egerton (a páxina aínda non existe)">Papiro Egerton 2</a>, os <a href="/wiki/Papiros_de_Oxirrinco" class="mw-redirect" title="Papiros de Oxirrinco">Papiros de Oxirrinco</a> e, moi especialmente, o <a href="/wiki/Evanxeo_de_Tom%C3%A9" title="Evanxeo de Tomé">Evanxeo de Tomé</a>.<a href="#cite_note-83">[83]</a> Sobre a datación destes textos non hai acordo entre os especialistas, pero a posición maioritaria é que poden conter información auténtica acerca de Xesús. Dado o seu carácter fragmentario, con todo, utilizáronse sobre todo para confirmar informacións que tamén transmiten os evanxeos canónicos. <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Outros_textos_cristiáns">Outros textos cristiáns</h5>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=23" title="Editar a sección: «Outros textos cristiáns»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=23" title="Editar o código fonte da sección: Outros textos cristiáns">editar a fonte</a>]</div> <ul><li>Ditos atribuídos a Xesús noutros libros do Novo Testamento: estes ditos son denominados convencionalmente agrapha, é dicir non escritos. Deixando separadamente as cartas de Paulo, xa mencionadas, atópanse ditos atribuídos a Xesús en <a href="/wiki/Feitos_dos_Ap%C3%B3stolos" title="Feitos dos Apóstolos">Feitos dos Apóstolos</a> (Hch 20, 35); na <a href="/w/index.php?title=Ep%C3%ADstola_de_Santiago&action=edit&redlink=1" class="new" title="Epístola de Santiago (a páxina aínda non existe)">Epístola de Santiago</a> e na <a href="/w/index.php?title=Primeira_Ep%C3%ADstola_de_Pedro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira Epístola de Pedro (a páxina aínda non existe)">Primeira Epístola de Pedro</a>.</li> <li>Referencias doutros escritores cristiáns dos séculos II e III, entre as que destacan a <a href="/w/index.php?title=Primeira_ep%C3%ADstola_de_Clemente&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira epístola de Clemente (a páxina aínda non existe)">primeira</a> e <a href="/w/index.php?title=Segunda_ep%C3%ADstola_de_Clemente&action=edit&redlink=1" class="new" title="Segunda epístola de Clemente (a páxina aínda non existe)">segunda</a> Epístolas de Clemente; as cartas de <a href="/wiki/Ignacio_de_Antioqu%C3%ADa" title="Ignacio de Antioquía">Ignacio de Antioquía</a>; e un texto perdido, atribuído a <a href="/wiki/Pap%C3%ADas_de_Hier%C3%A1polis" title="Papías de Hierápolis">Papías</a>, titulado Exposición das palabras do Señor, que presuntamente recollía tradicións orais sobre Xesús, e do que se coñecen só fragmentos por citas de autores posteriores, como <a href="/wiki/Ireneo_de_Li%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Ireneo de Lión">Ireneo de Lión</a> e <a href="/wiki/Eusebio_de_Cesarea" title="Eusebio de Cesarea">Eusebio de Cesarea</a>.<a href="#cite_note-84">[84]</a> A historicidade destas referencias é considerada en xeral bastante dubidosa.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Fontes_non_cristiás">Fontes non cristiás</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=24" title="Editar a sección: «Fontes non cristiás»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=24" title="Editar o código fonte da sección: Fontes non cristiás">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Referencias_hist%C3%B3ricas_non_cristi%C3%A1s_sobre_Xes%C3%BAs_de_Nazaret" title="Referencias históricas non cristiás sobre Xesús de Nazaret">Referencias históricas non cristiás sobre Xesús de Nazaret</a>.</dd></dl></div> Apenas hai mencións de Xesús en fontes non cristiás dos séculos <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">I</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_II" title="Século II">II</a>. Ningún historiador ocupouse por extenso da súa historia: só existen alusións de pasada, algunhas delas ambiguas, e unha das de Flavio Xosefo (o chamado «Testemuño flaviano») contén posiblemente algunha interpolación posterior. Con todo, todas xuntas bastan para certificar a súa existencia histórica.<a href="#cite_note-85">[85]</a> Respecto diso The New Encyclopaedia Britannica afirma: «Estes relatos independentes demostran que na Antigüidade nin sequera os opositores do cristianismo dubidaron da historicidade de Xesús, que comezou a poñerse en cuestión, sen base algunha, a finais do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a>, ao longo do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">XIX</a> e a principios do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">XX</a>».<a href="#cite_note-86">[86]</a> Estas fontes poden dividirse en: <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Fontes_xudías">Fontes xudías</h5>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=25" title="Editar a sección: «Fontes xudías»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=25" title="Editar o código fonte da sección: Fontes xudías">editar a fonte</a>]</div> <ul><li>Dúas mencións nunha obra do historiador xudeu <a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Flavio Xosefo</a>, <a href="/w/index.php?title=Antig%C3%BCidades_xud%C3%ADas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antigüidades xudías (a páxina aínda non existe)">Antigüidades xudías</a>.</li></ul> O primeiro pasaxe da citada obra que menciona a Xesús é coñecido co nome de «<a href="/w/index.php?title=Testemu%C3%B1o_flaviano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Testemuño flaviano (a páxina aínda non existe)">testemuño flaviano</a>». Atópase en Antigüidades xudías, 18, 63. Foi obxecto de interpolacións posteriores por copistas cristiáns, e discútese ata se na súa versión orixinal aludía a Xesús. O segundo pasaxe ten maiores visos de verosimilitude, xa que está estreitamente relacionado co contexto da obra e parece improbable que se trate dunha interpolación. Atópase en Antigüidades xudías, 20, 200, e refírese á lapidación de Santiago, que o texto identifica como irmán de Xesús, un personaxe que é identificado do mesmo xeito nalgúns textos de <a href="/wiki/Paulo_de_Tarso" title="Paulo de Tarso">Paulo de Tarso</a>. Tampouco hai consenso acerca deste pasaxe, pero a maior parte dos autores considérao auténtico. <ul><li>Mencións no tratado Sanhedrin do <a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">Talmud</a> babilónico: non está claro se estes pasaxes refírense a Xesús de Nazaret. En Sanh., 43 a. dise que Yeshu foi colgado «a véspera de Pascua», por practicar a maxia e por incitar a Israel á apostasía. Menciónase ata o nome de cinco dos seus discípulos: Matthai, Nakai, Nezer, Buni e Todah. A maior parte dos estudosos data esta referencia en data moi tardía, e non a considera unha fonte de información independente.<a href="#cite_note-87">[87]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Fontes_romanas">Fontes romanas</h5>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=26" title="Editar a sección: «Fontes romanas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=26" title="Editar o código fonte da sección: Fontes romanas">editar a fonte</a>]</div> <ul><li>A comezos do século II, <a href="/wiki/Plinio_o_Mozo" class="mw-redirect" title="Plinio o Mozo">Plinio o Mozo</a>, nunha carta ao emperador <a href="/wiki/Traxano" title="Traxano">Traxano</a>, menciona que "Estes cristiáns (Aqueles que fai comparecer ante si mesmo como cristiáns) que consenten en ser sacrificados, devólveos absoltos. Por outra banda, aseguran non facer ningún mal: din haber, simplemente, elevado cánticos a Cristo, como os que se dedican a un deus" «cántanlle himnos a Cristo (case Deus, segundo din)» (Epístolas 10:96).</li> <li>Cara a <a href="/wiki/116" title="116">116</a> ou <a href="/wiki/117" title="117">117</a>, o historiador <a href="/wiki/Publio_Cornelio_T%C3%A1cito" title="Publio Cornelio Tácito">Tácito</a>, nos seus Anales falando de <a href="/wiki/Ner%C3%B3n" title="Nerón">Nerón</a>, comenta que despois do incendio de Roma infrinxía penas severas aos partidarios dun tal Cristo, que fora supliciado baixo Poncio Pilato, os cristiáns toman o seu nome "dun tal Cristo, que en época de Tiberio foi axustizado por Poncio Pilato" (Anales, 15:44:2-3).</li> <li><a href="/wiki/Suetonio" title="Suetonio">Suetonio</a>, (121) nunha nota ao parecer tomada dun documento da policía da época de Claudio (41-54) cara a <a href="/wiki/120" title="120">120</a>, menciona aos cristiáns e noutra pasaxe da mesma obra, falando do emperador <a href="/wiki/Claudio" title="Claudio">Claudio</a>, di que a «os xudeus, instigados por Chrestus, expulsounos de Roma polos seus hábitos escandalosos» (De Vita Caesarum. Divus Claudius, 25). 'Os hebreos foron expulsados de Roma, culpables de provocar tumultos baixo a instigación dun tal "Chrestus". O nome Chrestus foi interpretado como unha lectura deficiente de Christus; con todo, non pode excluírse que a pasaxe faga referencia a un axitador xudeu na Roma dos anos 50.</li></ul> Existe outro texto que, aínda que é bastante dubidoso, podería ser unha referencia a Xesús de Nazaret: trátase dunha carta, conservada en <a href="/wiki/Lingua_sir%C3%ADaca" title="Lingua siríaca">siríaco</a>, escrita por un tal Mara Bar-Serapion, na que se fala dun «rei sabio» condenado a matar polos xudeus. Non hai acordo sobre se esta carta data do século I, II ou <a href="/wiki/S%C3%A9culo_III" title="Século III">III</a> de nosa era, e tampouco está claro se é ou non unha referencia a Xesús de Nazaret. A escaseza de fontes non cristiás suxire que a actividade de Xesús non chamou a atención na súa época, aínda que segundo as fontes cristiás a súa predicación congregaría a multitudes. As fontes non cristiás non aportan nada ao coñecemento de Xesús como personaxe histórico, e só usáronse para demostrar a súa existencia.<a href="#cite_note-88">[88]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Metodoloxía">Metodoloxía</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=27" title="Editar a sección: «Metodoloxía»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=27" title="Editar o código fonte da sección: Metodoloxía">editar a fonte</a>]</div> A investigación histórica das fontes cristiás sobre Xesús de Nazaret esixe a aplicación de métodos críticos que permitan discernir as tradicións que se remontan ao Xesús histórico daquelas que constitúen engadas posteriores, correspondentes ás primitivas comunidades cristiás. A iniciativa nesta procura partiu de investigadores cristiáns. Durante a segunda metade do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a>, a súa achega principal centrouse na historia literaria dos evanxeos. Os principais criterios sobre os que existe consenso á hora de interpretar as fontes cristiás son, segundo Antonio Piñero,<a href="#cite_note-89">[89]</a> os seguintes: <ul><li>Criterio de desemellanza ou disimilitude: segundo este criterio, poden darse por certos aqueles feitos ou ditos atribuídos a Xesús nas fontes que sexan contrarios a concepcións ou intereses propios do xudaísmo anterior a Xesús ou do cristianismo posterior a el. Contra este criterio, formuláronse obxeccións, xa que, ao desvincular a Xesús do xudaísmo do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">século I</a>, córrese o perigo de privarlle do contexto necesario para entender varios aspectos fundamentais da súa actividade.</li> <li>Criterio de dificultade: poden considerarse tamén auténticos aqueles feitos ou ditos atribuídos a Xesús que resulten incómodos para os intereses teolóxicos do cristianismo.</li> <li>Criterio de atestiguación múltiple: poden considerarse auténticos aqueles feitos ou ditos de Xesús dos que poida afirmarse que proceden de diferentes estratos da tradición. A este respecto adoitan considerarse que, polo menos parcialmente, aportan fontes independentes entre si Q, Marcos, o material propio de Lucas, o material propio de Mateu, o Evanxeo de Xoán, certos evanxeos apócrifos (moi especialmente, en relación cos ditos, o <a href="/wiki/Evanxeo_de_Tom%C3%A9" title="Evanxeo de Tomé">Evanxeo de Tomé</a>, pero tamén outros como o <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_de_Pedro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo de Pedro (a páxina aínda non existe)">Evanxeo de Pedro</a> ou o <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_Egerton&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo Egerton (a páxina aínda non existe)">Evanxeo Egerton</a>), e outros. Este criterio refírese tamén á atestiguación dun mesmo devandito ou feito en formas ou xéneros literarios diferentes.</li> <li>Criterio de coherencia ou consistencia: poden darse tamén por certos aqueles ditos ou feitos que son coherentes co que os criterios anteriores permitiron establecer como auténtico.</li> <li>Criterio de plausibilidade histórica: segundo este criterio, pode considerarse histórico aquilo que sexa plausible no contexto do xudaísmo do século I, así como aquilo que poida contribuír a explicar certos aspectos do influxo de Xesús nos primeiros cristiáns. Como resalta Piñero,<a href="#cite_note-90">[90]</a> este criterio contradí ao de desemellanza, enunciado en primeiro lugar.</li></ul> Non todos os autores, con todo, interpretan do mesmo xeito estes criterios, e ata hai quen negan a validez dalgúns deles. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Contexto">Contexto</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=28" title="Editar a sección: «Contexto»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=28" title="Editar o código fonte da sección: Contexto">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Marco_histórico">Marco histórico</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=29" title="Editar a sección: «Marco histórico»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=29" title="Editar o código fonte da sección: Marco histórico">editar a fonte</a>]</div> O pobo xudeu, sen estado propio desde a destrución do <a href="/wiki/Templo_de_Xerusal%C3%A9n#Primeiro_Templo" title="Templo de Xerusalén">Primeiro Templo</a> en <a href="/wiki/S%C3%A9culo_-VI" title="Século -VI">587 a. C.</a>, en tempos de <a href="/wiki/Nabucodonosor_II" title="Nabucodonosor II">Nabucodonosor II</a>, pasara varias décadas sometido, sucesivamente, a <a href="/w/index.php?title=Historia_de_Babilonia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historia de Babilonia (a páxina aínda non existe)">babilonios</a>, <a href="/wiki/Imperio_Aquem%C3%A9nida" title="Imperio Aqueménida">persas</a>, a <a href="/wiki/Dinast%C3%ADa_tolemaica" title="Dinastía tolemaica">dinastía tolemaica</a> de Exipto e o <a href="/wiki/Imperio_Sel%C3%A9ucida" title="Imperio Seléucida">Imperio Seléucida</a>, sen que se producisen conflitos de gravidade. No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_-II" title="Século -II">século II a. C.</a>, con todo, o monarca seléucida <a href="/w/index.php?title=Ant%C3%ADoco_IV_Ep%C3%ADfanes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antíoco IV Epífanes (a páxina aínda non existe)">Antíoco IV Epífanes</a>, decidido a impoñer a <a href="/w/index.php?title=Helenizaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Helenización (a páxina aínda non existe)">helenización</a> do territorio, profanou o <a href="/wiki/Templo_de_Xerusal%C3%A9n" title="Templo de Xerusalén">Templo</a> (o Segundo Templo, reconstruído en época persa), o que desencadeou unha rebelión, acaudillada por unha familia sacerdotal, os <a href="/w/index.php?title=Macabeos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Macabeos (a páxina aínda non existe)">Macabeos</a>, que tería como consecuencia o establecemento dun novo estado xudeu independente, que duraría ata o ano <a href="/wiki/-63" title="-63">63</a> <a href="/wiki/Antes_de_Cristo" title="Antes de Cristo">a. C.</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Jerusalem_Modell_BW_2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Jerusalem_Modell_BW_2.JPG/220px-Jerusalem_Modell_BW_2.JPG" decoding="async" width="220" height="126" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Jerusalem_Modell_BW_2.JPG/330px-Jerusalem_Modell_BW_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Jerusalem_Modell_BW_2.JPG/440px-Jerusalem_Modell_BW_2.JPG 2x" data-file-width="3867" data-file-height="2222" /></a><figcaption>Reconstrución hipotética da cidade de Xerusalén (século I).</figcaption></figure> Neste ano, o xeneral romano <a href="/wiki/Cneo_Pompeio_Magno" title="Cneo Pompeio Magno">Pompeio</a> interveu na guerra civil que enfrontaba a dous irmáns da <a href="/w/index.php?title=Asmoneos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Asmoneos (a páxina aínda non existe)">dinastía asmonea</a>, <a href="/w/index.php?title=Hircano_II&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hircano II (a páxina aínda non existe)">Hircano II</a> e <a href="/w/index.php?title=Arist%C3%B3bulo_II&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aristóbulo II (a páxina aínda non existe)">Aristóbulo II</a>. Con esta intervención deu comezo o dominio romano en Palestina. Devandito dominio, con todo, non se exerceu sempre de forma directa, senón mediante a creación dun ou varios estados clientes, que pagaban tributo a Roma e estaban obrigados a aceptar os seus directrices. O propio Hircano II foi mantido por Pompeio á fronte do país, aínda que non como rei, senón como <a href="/w/index.php?title=Etnarca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Etnarca (a páxina aínda non existe)">etnarca</a>. Posteriormente, tras un intento de recuperar o trono do fillo de Aristóbulo II, Antígono, quen foi apoiado polos <a href="/wiki/Imperio_Parto" class="mw-redirect" title="Imperio Parto">partos</a>, o home de confianza de Roma foi <a href="/wiki/Herodes_I_o_Grande" class="mw-redirect" title="Herodes I o Grande">Herodes</a>, quen non pertencía á familia dos asmoneos, senón que era fillo de <a href="/w/index.php?title=Ant%C3%ADpatro_de_Macedonia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antípatro de Macedonia (a páxina aínda non existe)">Antípatro</a>, un xeneral de Hircano II de orixe <a href="/wiki/Edom_(rexi%C3%B3n)" title="Edom (rexión)">idumea</a>. Trala súa vitoria sobre os partos e os seguidores de Antígono, Herodes foi nomeado rei de Xudea por Roma en <a href="/wiki/-37" title="-37">37 a. C.</a> O seu reinado, durante o cal, segundo opinión maioritaria, tivo lugar o nacemento de Xesús de Nazaret, foi un período relativamente próspero. Á morte de Herodes, en <a href="/wiki/-4" title="-4">4 a. C.</a>, o seu reino dividiuse entre tres dos seus fillos: <a href="/wiki/Herodes_Arquelao" title="Herodes Arquelao">Arquelao</a> foi designado etnarca de <a href="/wiki/Xudea" title="Xudea">Xudea</a>, <a href="/w/index.php?title=Samaria_(rexi%C3%B3n)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Samaria (rexión) (a páxina aínda non existe)">Samaria</a> e Idumea; a <a href="/w/index.php?title=Herodes_Antipas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodes Antipas (a páxina aínda non existe)">Antipas</a> (chamado Herodes Antipas no Novo Testamento) correspondéronlle os territorios de <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a> e <a href="/w/index.php?title=Perea_(rexi%C3%B3n)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Perea (rexión) (a páxina aínda non existe)">Perea</a>, que gobernou co título de <a href="/wiki/Tetrarqu%C3%ADa" title="Tetrarquía">tetrarca</a>; para rematar, Filipo herdou, tamén como tetrarca, as rexións máis remotas: <a href="/w/index.php?title=Batanea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Batanea (a páxina aínda non existe)">Batanea</a>, <a href="/w/index.php?title=Gaulan%C3%ADtide&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gaulanítide (a páxina aínda non existe)">Gaulanítide</a>, <a href="/w/index.php?title=Tracon%C3%ADtide&action=edit&redlink=1" class="new" title="Traconítide (a páxina aínda non existe)">Traconítide</a> e <a href="/w/index.php?title=Auran%C3%ADtide&action=edit&redlink=1" class="new" title="Auranítide (a páxina aínda non existe)">Auranítide</a>. Estes novos gobernantes correrían diversa sorte. Mentres que Antipas mantívose no poder durante corenta e tres anos, ata <a href="/wiki/39" title="39">39</a>, Arquelao, debido ao descontento dos seus súbditos, foi deposto en <a href="/wiki/6" title="6">6</a> <a href="/wiki/Despois_de_Cristo" class="mw-redirect" title="Despois de Cristo">d. C.</a> por Roma, que pasou a controlar directamente os territorios de Xudea, Samaría e Idumea. No período en que Xesús desenvolveu a súa actividade, polo tanto, o seu territorio de orixe, Galilea, formaba parte do reino de Antipas, responsable da ejecución de Xoán o Bautista, e ao que unha tradición tardía, que só se atopa no Evanxeo de Lucas, fai xogar un papel secundario no xuízo de Xesús. Xudea, en cambio, era administrada directamente por un funcionario romano, pertencente á orde ecuestre, que levou primeiro o título de <a href="/w/index.php?title=Prefecto_romano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Prefecto romano (a páxina aínda non existe)">prefecto</a> (ata o ano <a href="/wiki/41" title="41">41</a>) e logo (desde <a href="/wiki/44" title="44">44</a>) o de <a href="/w/index.php?title=Procurador_dos_tribunais&action=edit&redlink=1" class="new" title="Procurador dos tribunais (a páxina aínda non existe)">procurador</a>. No período da actividade de Xesús, o prefecto romano era <a href="/wiki/Poncio_Pilato" title="Poncio Pilato">Poncio Pilato</a>. O prefecto non residía en <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a>, senón en <a href="/wiki/Cesarea_Mar%C3%ADtima" title="Cesarea Marítima">Cesarea Marítima</a>, cidade da costa mediterránea que fora fundada por Herodes o Grande, aínda que se desprazaba a Xerusalén nalgunhas ocasións (por exemplo, con motivo da festa de <a href="/w/index.php?title=P%C3%A9saj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pésaj (a páxina aínda non existe)">Pésaj</a> ou Pascua, como se relata nos evanxeos, xa que era nestas festas, que congregaban a miles de xudeus, cando adoitaban producirse tumultos). Contaba cuns efectivos militares relativamente reducidos (uns 3.000 homes),<a href="#cite_note-91">[91]</a> e a súa autoridade estaba supeditada á do <a href="/w/index.php?title=Legado_romano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Legado romano (a páxina aínda non existe)">legado</a> de <a href="/wiki/Siria_(provincia_romana)" title="Siria (provincia romana)">Siria</a>. En tempos de Xesús, o prefecto tiña o dereito exclusivo de ditar sentenzas de morte (ius gladii). Con todo, Xudea gozaba dun certo nivel de autogoberno. En especial, Xerusalén estaba gobernada pola autoridade do sumo sacerdote, e o seu consello ou <a href="/w/index.php?title=Sanedr%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sanedrín (a páxina aínda non existe)">Sanedrín</a>. As competencias exactas do Sanedrín son obxecto de controversia, aínda que en xeral admítese que, salvo en casos moi excepcionais, non tiñan a potestade de xulgar delitos capitais. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="O_carácter_particular_de_Galilea">O carácter particular de Galilea</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=30" title="Editar a sección: «O carácter particular de Galilea»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=30" title="Editar o código fonte da sección: O carácter particular de Galilea">editar a fonte</a>]</div> Aínda que separada de <a href="/wiki/Xudea" title="Xudea">Xudea</a> pola historia, <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a> era no século I unha rexión de <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">relixión xudía</a>. Tiña, con todo, algúns trazos diferenciais, como unha menor importancia do Templo, e unha menor presenza de seitas relixiosas como os <a href="/wiki/Saduceo" title="Saduceo">saduceos</a> e os <a href="/w/index.php?title=Fariseos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fariseos (a páxina aínda non existe)">fariseos</a>. Estaba moi exposta ás influencias <a href="/wiki/Per%C3%ADodo_helen%C3%ADstico" title="Período helenístico">helenísticas</a> e presentaba grandes contrastes entre o medio rural e o medio urbano. Ao leste de Galilea atopábanse as dez cidades da <a href="/w/index.php?title=Dec%C3%A1pole&action=edit&redlink=1" class="new" title="Decápole (a páxina aínda non existe)">Decápole</a>, situadas todas elas alén do río <a href="/wiki/R%C3%ADo_Xord%C3%A1n" title="Río Xordán">Xordán</a>, fóra diso unha, <a href="/w/index.php?title=Bet_She%27an&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bet She'an (a páxina aínda non existe)">Escitópole</a> (chamada tamén Bet Shean). Ao noroeste, Galilea limitaba coa rexión sirofenicia, con cidades como <a href="/wiki/Tiro" title="Tiro">Tiro</a>, <a href="/wiki/Sid%C3%B3n" title="Sidón">Sidón</a> e Aco/Tolemaida. Ao suroeste situábase a cidade de Cesarea Marítima, lugar de residencia do <a href="/w/index.php?title=Prefecto_romano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Prefecto romano (a páxina aínda non existe)">prefecto</a> (daquela <a href="/w/index.php?title=Procurador_dos_tribunais&action=edit&redlink=1" class="new" title="Procurador dos tribunais (a páxina aínda non existe)">procurador</a>) romano. Para rematar, ao sur atopábase outra importante cidade, <a href="/w/index.php?title=Sebaste&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sebaste (a páxina aínda non existe)">Sebaste</a>, así chamada en honor ao emperador <a href="/wiki/C%C3%A9sar_Augusto" class="mw-redirect" title="César Augusto">Augusto</a>.<a href="#cite_note-92">[92]</a> En pleno corazón de Galilea atopábanse tamén dúas importantes cidades: <a href="/wiki/S%C3%A9foris" title="Séforis">Séforis</a>, moi próxima (5 ó 6 km) á localidade de onde era orixinario Xesús, <a href="/wiki/Nazaret" title="Nazaret">Nazaret</a>; e <a href="/w/index.php?title=Tiber%C3%ADades&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tiberíades (a páxina aínda non existe)">Tiberíades</a>, construída por Antipas e cuxo nome era unha homenaxe ao emperador <a href="/wiki/Tiberio" title="Tiberio">Tiberio</a>. Tiberíades era a capital da monarquía de Antipas, e estaba moi próxima a <a href="/w/index.php?title=Cafarna%C3%BAm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cafarnaúm (a páxina aínda non existe)">Cafarnaún</a>, cidade que foi con probabilidade o centro principal da actividade de Xesús. É importante destacar que as cidades eran focos de influencia da cultura helenística. Nelas residían as elites, en tanto que no medio rural habitaba un campesiñado empobrecido, do que procedía con toda probabilidade Xesús. As cidades eran en xeral favorables a Roma, como se demostrou con ocasión da <a href="/w/index.php?title=Primeira_guerra_xudeo-romana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Primeira guerra xudeo-romana (a páxina aínda non existe)">primeira guerra xudía</a>. Nas fontes cristiás non se menciona que Xesús visitase ningunha das cidades de Galilea nin do seu contorno. Con todo, dada a proximidade de Tiberíades aos principais lugares mencionados nos evanxeos, é difícil pensar que Xesús subtraeuse por completo á influencia helenística. O medio campesiño, do que procedía Xesús, vía con hostilidade as cidades. Os campesiños de Galilea soportaban importantes cargas impositivas, tanto do poder político (a monarquía de Antipas), como do relixioso (o Templo de Xerusalén), e a súa situación económica debeu de ser bastante difícil. Galilea foi a rexión xudía máis conflitiva durante o século I, e os principais movementos revolucionarios antirromanos, desde a morte de <a href="/wiki/Herodes_I_o_Grande" class="mw-redirect" title="Herodes I o Grande">Herodes o Grande</a> en <a href="/wiki/-4" title="-4">4 a. C.</a> ata a destrución de Xerusalén no ano <a href="/wiki/70" title="70">70</a>, iniciáronse nesta rexión. A loita contra o Imperio romano foi, segundo Geza Vermes, «unha actividade galilea xeral no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">primeiro século d. C.</a>»<a href="#cite_note-93">[93]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="O_xudaísmo_nos_tempos_de_Xesús">O xudaísmo nos tempos de Xesús</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=31" title="Editar a sección: «O xudaísmo nos tempos de Xesús»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=31" title="Editar o código fonte da sección: O xudaísmo nos tempos de Xesús">editar a fonte</a>]</div> En tempos de Xesús, do mesmo xeito que na actualidade, o <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">xudaísmo</a> era unha relixión <a href="/wiki/Monote%C3%ADsmo" title="Monoteísmo">monoteísta</a>, baseada na crenza dun único Deus. Os xudeus crían que Deus elixira ao seu pobo, Israel, e establecera con el unha alianza a través de <a href="/wiki/Abraham" class="mw-redirect" title="Abraham">Abraham</a> e <a href="/wiki/Mois%C3%A9s" title="Moisés">Moisés</a>, principalmente. Os actos fundamentais de devandita alianza eran, para os xudeus, a vocación de Abraham, o éxodo, e a promulgación da lei no Sinaí.<a href="#cite_note-94">[94]</a> A fidelidade dos xudeus a esta alianza manifestábase, ademais de na súa adoración ao seu único Deus, na rigorosidade con que seguían os mandamentos e preceptos da <a href="/w/index.php?title=Tor%C3%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Torá (a páxina aínda non existe)">Torá</a>, ou a chamada <a href="/w/index.php?title=Halach%C3%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Halachá (a páxina aínda non existe)">Lei mosaica</a>; esta regulaba todos os aspectos da vida dos xudeus, como a obrigación de <a href="/wiki/Circuncisi%C3%B3n" title="Circuncisión">circuncidar</a> aos fillos varóns, a prohibición de traballar en <a href="/wiki/S%C3%A1bado" title="Sábado">sábado</a>, e outras certas regras alimentarias (por exemplo, a de non comer carne de porco) e de purificación. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Jerusalem_Modell_BW_3.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Jerusalem_Modell_BW_3.JPG/220px-Jerusalem_Modell_BW_3.JPG" decoding="async" width="220" height="333" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Jerusalem_Modell_BW_3.JPG/330px-Jerusalem_Modell_BW_3.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Jerusalem_Modell_BW_3.JPG/440px-Jerusalem_Modell_BW_3.JPG 2x" data-file-width="2472" data-file-height="3744" /></a><figcaption>Maqueta do Segundo templo de Xerusalén, de época contemporánea a Xesús de Nazaret.</figcaption></figure> No século I, o centro do culto a Deus era o <a href="/wiki/Templo_de_Xerusal%C3%A9n" title="Templo de Xerusalén">Templo de Xerusalén</a>. Era necesario acudir a este tres veces ao ano (durante as chamadas <a href="/w/index.php?title=Festas_de_peregrinaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Festas de peregrinación (a páxina aínda non existe)">festas de peregrinación</a>), para realizar diversos sacrificios e entregar ofrendas. O culto do Templo era administrado polos sacerdotes e levitas, cuxo número era moi elevado,<a href="#cite_note-95">[95]</a> os que desempeñaban os chamados oficios sagrados durante as festas, tales como custodiar e limpar o Templo, preparar os animais e a leña para os sacrificios, e cantar salmos durante as celebracións públicas.<a href="#cite_note-96">[96]</a> Os sacerdotes e levitas mantíñanse cos tributos dos campesiños, obrigatorios para todos os xudeus. Pero o Templo non era o único lugar en que se rendía culto a Deus: en época de Xesús existía tamén o costume de reunirse cada sábado nas <a href="/wiki/Sinagoga" title="Sinagoga">sinagogas</a>. Mentres que o culto no Templo estaba dominado polos sacerdotes, o costume de reunirse nas sinagogas foi promovendo a relixiosidade dos laicos.<a href="#cite_note-97">[97]</a> Ademais, nas sinagogas non se levaban a cabo sacrificios a diferenza do Templo, senón que tan só líanse e comentaban os textos sagrados. Na época de Xesús, existían seitas diverxentes dentro do xudaísmo. O autor que máis información proporciona sobre este tema é <a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Flavio Xosefo</a>.<a href="#cite_note-98">[98]</a> Este distingue entre tres seitas principais: a <a href="/wiki/Saduceo" title="Saduceo">saducea</a>, a <a href="/w/index.php?title=Esenios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esenios (a páxina aínda non existe)">esenia</a> e a <a href="/w/index.php?title=Fariseos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fariseos (a páxina aínda non existe)">farisea</a>. Esta última era bastante respectada polo pobo e estaba constituída principalmente por laicos.<a href="#cite_note-99">[99]</a> Crían na inmortalidade da alma e eran coñecidos polo rigor con que interpretaban a lei, considerando á tradición como fonte desta. En canto aos saduceos, gran número deles formaba parte da casta sacerdotal, pero en oposición aos fariseos, rexeitaban a idea de que a tradición era fonte de lei e negaban tamén a inmortalidade da alma. Para rematar, o grupo dos esenios é considerado pola inmensa maioría dos investigadores como o autor dos denominados <a href="/w/index.php?title=Manuscritos_do_mar_Morto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manuscritos do mar Morto (a páxina aínda non existe)">manuscritos do mar Morto</a>. Constituían unha especie de monacato, cuxos seguidores eran estritos cumpridores da lei, aínda que diferían dos outros grupos relixiosos na súa interpretación desta. 'Nazarenos: eran hebreos que se consagraban particularmente ao culto de Deus, non bebían licor algún que puidese embriagar, e non se cortaban a barba nin o cabelo'.<a href="#cite_note-100">[100]</a> Outro aspecto de suma importancia no xudaísmo do século I é a súa concepción apocalíptica: a crenza nunha intervención futura de Yahvé, que restauraría o poder de Israel e trala que reinarían a paz e harmonía universais. Esta idea adquiriu gran forza na época en que o pobo xudeu foi sometido pola ocupación romana (aínda que está xa presente en varios dos <a href="/w/index.php?title=Libros_prof%C3%A9ticos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Libros proféticos (a páxina aínda non existe)">libros proféticos</a> da <a href="/w/index.php?title=Tanakh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tanakh (a páxina aínda non existe)">Tanakh</a>, especialmente no <a href="/wiki/Libro_de_Isa%C3%ADas" title="Libro de Isaías">Libro de Isaías</a>), e relaciónase estreitamente coa crenza na chegada dun <a href="/wiki/Mes%C3%ADas" title="Mesías">Mesías</a>. Ademais, é moi mencionada na chamada literatura intertestamentaria: libros apócrifos xeralmente atribuídos a patriarcas ou outras figuras destacadas da <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">Biblia</a> hebrea. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="O_home">O home</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=32" title="Editar a sección: «O home»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=32" title="Editar o código fonte da sección: O home">editar a fonte</a>]</div> Xesús de Nazaret naceu con bastante probabilidade en torno ao ano <a href="/wiki/-4" title="-4">4</a> <a href="/wiki/Antes_de_Cristo" title="Antes de Cristo">a.C</a>, aínda que a data non pode determinarse con seguridade. Segundo a opinión hoxe maioritaria entre os estudosos o seu lugar de nacemento foi a aldea <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">galilea</a> de <a href="/wiki/Nazaret" title="Nazaret">Nazaret</a>, aínda que puido nacer tamén en <a href="/wiki/Bel%C3%A9n" title="Belén">Belén</a>, en <a href="/wiki/Xudea" title="Xudea">Xudea</a>, preto de <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a>. É probable que os seus pais se chamaran Xosé e María, e que tivese varios irmáns e irmás. Non hai constancia de que estivese casado; probablemente era célibe, aínda que tampouco hai ningunha fonte que o afirme. Cando tiña aproximadamente trinta anos, fíxose seguidor dun predicador coñecido como <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a> e, cando este foi capturado por orde do tetrarca de Galilea, <a href="/w/index.php?title=Herodes_Antipas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodes Antipas (a páxina aínda non existe)">Antipas</a> (ou talvez antes), formou o seu propio grupo de seguidores. Como predicador itinerante, percorreu varias localidades de Galilea, anunciando unha inminente transformación que denominaba <a href="/w/index.php?title=Reino_de_Deus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reino de Deus (a páxina aínda non existe)">Reino de Deus</a>. Predicaba en <a href="/wiki/Lingua_aramea" title="Lingua aramea">arameo</a>, aínda que é moi probable que coñecese tamén o <a href="/wiki/Idioma_hebreo" class="mw-redirect" title="Idioma hebreo">hebreo</a>, lingua litúrxica do <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">xudaísmo</a>, tanto en <a href="/wiki/Sinagoga" title="Sinagoga">sinagogas</a> como en casas privadas e ao aire libre. Entre os seus seguidores había varias mulleres. Desenvolveu o seu predicación durante un tempo imposible de concretar, pero que en calquera caso non excedeu de tres anos, e moi probablemente foi bastante inferior. Durante o seu predicación, alcanzou fama na rexión como curador e exorcista. Segundo o seu punto de vista, a súa actividade como taumaturgo anunciaba tamén o Reino de Deus. Foi acusado de borracho e comilón, amigo de publicanos e prostitutas (Mt 11,19), e de exorcizar co poder do príncipe dos demos (Mt, 12, 22-30). Os seus familiares tivérono por tolo (Mc 3,21). Os xentíos inspirábanlle compaixón (Mt 14, 14) e a única vez que falou da súa personalidade se autodefiníu como manso e humilde de corazón (Mt, 11-29) pero rexeitou ser chamado bo, porque só Deus é bo (Mc 10,18). A presenza viva de Xesús xeraba nos seus discípulos unha alegría liberadora: «seica poden os compañeiros do noivo axunar mentres o noivo está con eles? Mentres que teñen con eles ao esposo non poden axunar» (Mc 2, 19). Con motivo da festa da Pascua, acudiu cun grupo de seguidores seus a Xerusalén. Probablemente por algo que fixo ou dixo en relación co Templo de Xerusalén, aínda que non poden excluírse outros motivos, foi detido por orde das autoridades relixiosas xudías da cidade, quen o entregaron ao prefecto romano, Poncio Pilato, acusado de sedición. Como tal, foi executado, posiblemente en torno ao ano <a href="/wiki/30" title="30">30</a>, por orde das autoridades romanas de Xudea. Á súa morte, os seus seguidores se dispersaron, pero pouco despois viviron colectivamente unha experiencia que lles levou a crer que resucitara e que regresaría nun prazo breve para establecer o Reino de Deus que predicara en vida. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nome">Nome</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=33" title="Editar a sección: «Nome»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=33" title="Editar o código fonte da sección: Nome">editar a fonte</a>]</div> <a href="/wiki/Xes%C3%BAs_(nome)" title="Xesús (nome)">Xesús</a> é a forma <a href="/wiki/Lat%C3%ADn" class="mw-redirect" title="Latín">latinizada</a> do <a href="/wiki/Idioma_grego" class="mw-redirect" title="Idioma grego">grego</a> Ιησοῦς (Iesoûs), co que é mencionado no Novo Testamento, escrito en grego. O nome deriva do <a href="/wiki/Lingua_hebrea" title="Lingua hebrea">hebreo</a> <a href="/w/index.php?title=Iesh%C3%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ieshú (a páxina aínda non existe)">Ieshú</a>, forma abreviada de <a href="/w/index.php?title=Yesh%C3%BAa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yeshúa (a páxina aínda non existe)">Yeshúa</a>, a variante máis estendida do nome Yehoshúa, que significa -<a href="/w/index.php?title=Yahveh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yahveh (a páxina aínda non existe)">Yahveh</a> salva-, e que designa así mesmo a <a href="/wiki/Xosu%C3%A9" title="Xosué">Xosué</a>, un coñecido personaxe do <a href="/w/index.php?title=Tanakh&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tanakh (a páxina aínda non existe)">Antigo Testamento</a>, lugartenente e sucesor de <a href="/wiki/Mois%C3%A9s" title="Moisés">Moisés</a>.<a href="#cite_note-101">[101]</a> Sábese que era un nome frecuente na época, xa que na obra de <a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Flavio Xosefo</a> son mencionados uns vinte personaxes de igual denominación.<a href="#cite_note-102">[102]</a> A forma deste nome en <a href="/wiki/Lingua_aramea" title="Lingua aramea">arameo</a> -a lingua de Xudea no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">século I</a>- é a que con toda probabilidade usou Xesús: Ieshuá (ישׁו, Yēšûaʿ). En Marcos e Lucas, chaman a Xesús Iesoûs hó Nazarēnós (Ιησοῦς ὅ Ναζαρηνός);<a href="#cite_note-103">[103]</a> en Mateu, Xoán e ás veces en Lucas utilízase a forma Iesoûs hó Nazoraîos (Ιησοῦς ὅ Ναζωραῖος),<a href="#cite_note-104">[104]</a> que aparece tamén nos Feitos dos Apóstolos.<a href="#cite_note-105">[105]</a> A interpretación destes epítetos depende dos autores: para a maioría, ambos fan referencia á súa localidade de orixe, <a href="/wiki/Nazaret" title="Nazaret">Nazaret</a>; outros, interpretan o epíteto nazoraîos (<a href="/w/index.php?title=Nazoreo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nazoreo (a páxina aínda non existe)">nazoreo</a>) como composto das palabras hebreas neser (retoño) e semah (xerme); segundo esta interpretación, o epíteto tería un carácter mesiánico; outros, en cambio, interprétano como Nazareo (separado para Yahveh).<a href="#cite_note-106">[106]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Lugar_e_data_de_nacemento">Lugar e data de nacemento</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=34" title="Editar a sección: «Lugar e data de nacemento»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=34" title="Editar o código fonte da sección: Lugar e data de nacemento">editar a fonte</a>]</div> Xesús naceu probablemente en <a href="/wiki/Nazaret" title="Nazaret">Nazaret</a>, en <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a>,<a href="#cite_note-nazaret-107">[107]</a> xa que na maioría das fontes chámaselle «Xesús de Nazaret»,<a href="#cite_note-108">[108]</a> e na antigüidade adoitaba expresarse desta forma o lugar de nacemento.<a href="#cite_note-109">[109]</a> Con todo, dous evanxeos (Lucas e Mateu), os únicos que entre os evanxeos canónicos fan referencia á infancia de Xesús,<a href="#cite_note-110">[110]</a> relatan o seu nacemento en <a href="/wiki/Bel%C3%A9n" title="Belén">Belén</a>, en <a href="/wiki/Xudea" title="Xudea">Xudea</a>. Aínda que este lugar de nacemento é o comunmente aceptado pola tradición cristiá, os investigadores actuais puxeron de relevo que os relatos de Mateu e Lucas están elaborados con temas da tradición davídica, conteñen varios elementos historicamente pouco fiables, e mostran unha clara intención de demostrar que Xesús era o Mesías, que, segundo Miq 5,2, debía nacer en Belén.<a href="#cite_note-111">[111]</a><a href="#cite_note-112">[112]</a> Son moitos os críticos actuais que consideran que a historia do nacemento de Xesús en Belén é unha adición posterior dos autores destes evanxeos e non se corresponde coa realidade histórica.<a href="#cite_note-nazaret-107">[107]</a> Porén, outros autores, a maioría deles católicos, entenden que non hai razóns para dubidar da veracidade histórica de Mateu e Lucas no referente a este punto.<a href="#cite_note-113">[113]</a> Aínda que Nazaret é citada 12 veces nos evanxeos,<a href="#cite_note-Brown209-114">[114]</a> e as investigacións arqueolóxicas indican que o pobo foi continuamente ocupado desde o século VII antes da éra común,<a href="#cite_note-Brown209-114">[114]</a><a href="#cite_note-Meier279-115">[115]</a> «Nazaret» non é mencionada por historiadores ou xeógrafos dos primeiros séculos da éra común. Segundo <a href="/wiki/John_P._Meier" title="John P. Meier">John P. Meier</a>, Nazaret era «un lugar insignificante situado nos montes da Baixa Galilea, un pobo tan escuro que nunca o mencionan o Antigo Testamento, <a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Xosefo</a>, <a href="/w/index.php?title=Fil%C3%B3n_de_Alexandr%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filón de Alexandría (a páxina aínda non existe)">Filón</a>, nin a literatura temperá dos rabinos, nin os pseudepigrapha do Antigo Testamento».<a href="#cite_note-Meier279-115">[115]</a> Aínda que <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lucas1:26;&version=RVR1960;%20">Lucas "1:26"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A26&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLucas1%3A26%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lucas%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  chámaa «cidade», en realidade sería unha pobre aldea que debeu toda a súa importancia posterior ao feito cristián.<a href="#cite_note-116">[116]</a> O nome de nazarenos dado aos cristiáns palestinos do século I era sen dúbidas irónico e despectivo, e en tal sentido o nome de Xesús acompañouse co título «de Nazaret», un lugar escuro que en nada o favorecía.<a href="#cite_note-117">[117]</a> Cos datos con que se conta no presente, non é posible precisar o ano do nacemento de Xesús de Nazaret. Considérase un dato bastante seguro que a morte de <a href="/wiki/Herodes_I_o_Grande" class="mw-redirect" title="Herodes I o Grande">Herodes I o Grande</a> tivo lugar no 4 a. C. De alí que ao datar o nacemento de Xesús, a gran maioría dos especialistas se decantan por un rango entre os anos <a href="/wiki/-7" title="-7">7</a> e <a href="/wiki/-4" title="-4">4 a. C.</a>, xa que existe probabilidade a favor de que o nacemento suceda nos últimos anos do reinado de Herodes o Grande. Algúns autores estenden o prazo probable do nacemento ao 8 a. C.,<a href="#cite_note-Escuela_de_Jerusalén-118">[118]</a> ou 3-2 a. C.,<a href="#cite_note-119">[119]</a> aínda que estas posicións son hoxe claramente minoritarias.<a href="#cite_note-120">[120]</a> As fontes cristiás non ofrecen unha cronoloxía absoluta dos acontecementos da vida de Xesús, cunha soa excepción: Lc 3,1 fixa o comezo da actividade de Juan o Bautista en «o ano quince do reinado de Tiberio», que posiblemente poida interpretarse como equivalente a un destes anos: <a href="/wiki/27" title="27">27</a>, <a href="/wiki/28" title="28">28</a> ou <a href="/wiki/29" title="29">29</a>. Un pouco máis adiante (Lc 3,23), indica que Xesús contaba aproximadamente 30 anos ao comezo do seu predicación. Ademais de situar -do mesmo xeito que Mateu- o nacemento de Xesús ao final do reinado de Herodes o Grande, o relato de Lucas <a href="#cite_note-121">[121]</a> menciona o «censo de Quirino» (cuxo nome completo e preciso é Publio Sulpicio Quirinio, sendo «Quirino» ou «Cirino» probables desviacións dos copistas),<a href="#cite_note-Brown-Quirinio-122">[122]</a> o que suscita un problema histórico que non se resolveu. En Antigüidades xudías, 17.13; 18.1, o historiador Flavio Xosefo aludiu a un censo baixo Cirino (Quirinio ou Quirino) sendo Coponio procurador de Xudea. Se se cotexan os versículos de Lucas con todas as crónicas históricas sobre o goberno de Quirinio en Siria e os empadroamentos que se fixeron baixo o mandato de César Augusto, chégase ao feito de que se descoñece que se ordenou un censo que «abarcase a todo o mundo coñecido baixo Augusto», e que o censo de Xudea, que non incluía a Nazaret, e que se levou a cabo baixo Quirinio, ocorrería uns dez anos logo da morte de Herodes o Grande, é dicir, no ano 6-7 d. C. e polo tanto, presumiblemente despois do nacemento de Xesús.<a href="#cite_note-Brown-Quirinio-122">[122]</a> É probable que post factum, é dicir, trala morte de Xesús de Nazaret, o seu nacemento asociouse a recordos dispersos de acontecementos que ocorreron uns anos antes ou despois do nacemento en si. Sobre este punto, Antonio Piñero sinalou: «A inmensa maioría dos investigadores cre que Lucas refírese «de oídas» ao censo de Quirinio do 6 d. C, xa que logo uns dez anos despois do nacemento de Xesús». Convencionalmente, adoptouse como a data de nacemento de Xesús a calculada no século VI por <a href="/wiki/Dionisio_o_Exiguo" title="Dionisio o Exiguo">Dionisio o Exiguo</a>, baseada en cálculos erróneos e que hoxe serve de inicio da chamada era cristiá;<a href="#cite_note-123">[123]</a> tamén convencionalmente, no século IV comezou a celebrarse o seu nacemento o <a href="/wiki/25_de_decembro" title="25 de decembro">25 de decembro</a>.<a href="#cite_note-124">[124]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Orixes_familiares">Orixes familiares</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=35" title="Editar a sección: «Orixes familiares»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=35" title="Editar o código fonte da sección: Orixes familiares">editar a fonte</a>]</div> Sobre a familia de Xesús, todos os evanxeos están de acordo no nome da súa nai, <a href="/wiki/Virxe_Mar%C3%ADa" title="Virxe María">María</a> e do seu pai, <a href="/wiki/Xos%C3%A9_de_Nazaret" title="Xosé de Nazaret">Xosé</a>, aínda que dous dos evanxeos (Mateu e Lucas) conteñen relatos, diferentes entre si, acerca da concepción milagrosa de Xesús por obra do Espírito Santo. Segundo estes relatos, Xosé non sería o seu pai verdadeiro, senón só o seu pai legal, por ser o esposo de María. A maioría dos investigadores<a href="#cite_note-125">[125]</a> cren que estes relatos son bastante tardíos: non se mencionan nos evanxeos de Marcos e de Xoán, e existen indicios que permiten sospeitar que en tempo de Xesús este era coñecido como «fillo de Xosé».<a href="#cite_note-126">[126]</a> Os irmáns de Xesús son mencionados en varias ocasións nos evanxeos e noutros libros do Novo Testamento,<a href="#cite_note-127">[127]</a> En <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc6:3;&version=RVR1960;%20">Mc "6:3"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A3&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc6%3A3%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  menciónanse os nomes dos catro irmáns varóns de Xesús: <a href="/w/index.php?title=Santiago_o_irm%C3%A1n_de_Xes%C3%BAs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Santiago o irmán de Xesús (a páxina aínda non existe)">Xacob</a> (Santiago), Xosé, Xudas e Simeón ou Simón, e indícase tamén a existencia de dúas irmás.<a href="#cite_note-128">[128]</a> Son numerosas as fontes que indican a ascendencia <a href="/wiki/David" title="David">davídica</a> de Xesús, a través de Xosé (malia que, como antes díxose, algúns evanxeos afirman explicitamente que Xo´se non foi o pai biolóxico de Xesús). Varias pasaxes do Novo Testamento mostran que era chamado «fillo de David»,<a href="#cite_note-129">[129]</a> e que a idea da súa orixe davídico estaba moi estendida nos primeiros anos do cristianismo<a href="#cite_note-130">[130]</a> aínda que el nunca se referiu a si mesmo como tal. Os críticos non están de acordo, con todo, en que esta ascendencia davídica sexa un dato certo, dado que pode tratarse dunha adición dos evanxelistas para demostrar a condición mesiánica de Xesús. As xenealoxías de Xesús que aparecen en Mateu e Lucas<a href="#cite_note-131">[131]</a> son diferentes entre si, aínda que ambas vinculan a Xosé, pai legal de Xesús coa estirpe de David.<a href="#cite_note-132">[132]</a> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Outros_datos:_relixión,_lingua,_profesión">Outros datos: relixión, lingua, profesión</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=36" title="Editar a sección: «Outros datos: relixión, lingua, profesión»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=36" title="Editar o código fonte da sección: Outros datos: relixión, lingua, profesión">editar a fonte</a>]</div> A actividade de Xesús inscribiuse no marco da relixiosidade xudía. Das fontes infírese que en xeral cumpriu os preceptos da Lei mosaica (aínda que en ocasións discrepara da interpretación que dela facían algúns grupos relixiosos), e que participou de crenzas comúns no xudaísmo do século I (como a existencia de <a href="/wiki/Demo" title="Demo">demos</a> ou a resurrección dos mortos).<a href="#cite_note-133">[133]</a> Os investigadores están de acordo en que a lingua materna de Xesús foi o <a href="/wiki/Lingua_aramea" title="Lingua aramea">arameo</a>. Aínda que os evanxeos están escritos en <a href="/wiki/Lingua_grega" title="Lingua grega">grego</a>, conteñen frecuentes expresións en arameo, a maior parte delas atribuídas a Xesús. Ademais, o arameo era a lingua habitual dos xudeus de Galilea. Seguramente o arameo falado en Galilea era unha variante dialectal recoñecible, como o testemuña o feito de que Pedro sexa recoñecido polo seu acento en Xerusalén<a href="#cite_note-134">[134]</a> Non pode aclararse se Xesús falaba ou non <a href="/wiki/Idioma_grego" class="mw-redirect" title="Idioma grego">grego</a>.<a href="#cite_note-135">[135]</a> En xeral crese que coñecía o <a href="/wiki/Lingua_hebrea" title="Lingua hebrea">hebreo</a>, que na época era só unha lingua relixiosa e de cultura, e que sabía ler, xa que nunha ocasión preséntaselle lendo o <a href="/wiki/Libro_de_Isa%C3%ADas" title="Libro de Isaías">Libro de Isaías</a> (escrito en hebreo) nunha <a href="/wiki/Sinagoga" title="Sinagoga">sinagoga</a>.<a href="#cite_note-136">[136]</a> Parece ser que tanto Xesús como o seu pai, Xosé, exerceron a profesión de carpinteiros.<a href="#cite_note-137">[137]</a> En calquera caso, hai bastante consenso en canto a que procedía dun medio campesiño. Na súa predicación fixo tamén constantes referencias aos labores agrícolas, e apenas parece interesado polo medio urbano (non hai constancia de que na súa predicación visitase nunca as principais cidades de Galilea, malia que a importante cidade de <a href="/wiki/S%C3%A9foris" title="Séforis">Séforis</a> achábase a curta distancia de Nazaret). <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="A_súa_actividade">A súa actividade</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=37" title="Editar a sección: «A súa actividade»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=37" title="Editar o código fonte da sección: A súa actividade">editar a fonte</a>]</div> Non se coñece con certeza canto tempo durou a vida pública de Xesús. Os <a href="/wiki/Evanxeos_sin%C3%B3pticos" title="Evanxeos sinópticos">evanxeos sinópticos</a> mencionan unha soa festa de <a href="/wiki/Pessach" title="Pessach">Pascua</a> celebrada por el coas súas discípulos en <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a>, durante a cal foi detido e crucificado. Iso parece suxerir que a súa vida pública durou soamente un ano. No <a href="/wiki/Evanxeo_de_Xo%C3%A1n" title="Evanxeo de Xoán">Evanxeo de Xoán</a>, pola contra,<a href="#cite_note-138">[138]</a> menciónanse tres festas de Pascua, as tres celebradas por Xesús en Xerusalén, o que fai supoñer que o ministerio de Xesús prolongouse durante dous ou tres anos. En todos os evanxeos só hai unha indicación precisa de data, a que se ofrece en Lucas<a href="#cite_note-139">[139]</a>, indicando que a actividade de Xoán o Bautista iniciouse o ano 15 do mandato de <a href="/wiki/Tiberio" title="Tiberio">Tiberio</a>, o que pode coincidir, segundo diferentes cálculos, cos anos <a href="/wiki/27" title="27">27</a>, <a href="/wiki/28" title="28">28</a> ou ata <a href="/wiki/29" title="29">29</a> de nosa era, aínda que a maioría dos autores inclínase polo ano 28.<a href="#cite_note-140">[140]</a> A vida pública de Xesús iníciase, segundo todos os evanxeos, co seu bautismo por <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a> no río <a href="/wiki/R%C3%ADo_Xord%C3%A1n" title="Río Xordán">Xordán</a>. É probable que Xesús iniciase a súa actividade como seguidor do Bautista. Seguido dun grupo de fieis, de entre os cales escolleu os seus máis achegados, os doce <a href="/wiki/Ap%C3%B3stolo" title="Apóstolo">apóstolos</a> ou enviados, percorreu na súa actividade toda <a href="/wiki/Galilea" title="Galilea">Galilea</a> (especialmente a área en torno a <a href="/wiki/Cafarna%C3%BAn" title="Cafarnaún">Cafarnaún</a>) e as rexións próximas de <a href="/wiki/Fenicia" class="mw-redirect" title="Fenicia">Fenicia</a>, a <a href="/w/index.php?title=Dec%C3%A1pole&action=edit&redlink=1" class="new" title="Decápole (a páxina aínda non existe)">Decápole</a> e o territorio da tetrarquía de <a href="/w/index.php?title=Herodes_Filipo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodes Filipo (a páxina aínda non existe)">Herodes Filipo</a>. Segundo as fontes cristiás, a súa predicación transmitía unha mensaxe de esperanza especialmente dirixido aos marxinados e pecadores (Lc 15). Posiblemente chegou a congregar a grandes multitudes (fálase, por exemplo, de cinco mil acodes en referencia á multiplicación dos pans e os peixes).<a href="#cite_note-141">[141]</a> Trasladouse a Xerusalén para celebrar alí a <a href="/wiki/Pessach" title="Pessach">Pascua</a> coas súas discípulos, e entrou triunfalmente na cidade. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Relación_con_Xoán_o_Bautista">Relación con Xoán o Bautista</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=38" title="Editar a sección: «Relación con Xoán o Bautista»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=38" title="Editar o código fonte da sección: Relación con Xoán o Bautista">editar a fonte</a>]</div> Nos catro evanxeos canónicos, o comezo da vida pública de Xesús márcao a súa <a href="/wiki/Bautismo" title="Bautismo">bautismo</a> por Xoán no Xordán. <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a> é un personaxe relativamente ben coñecido grazas á información que del proporciona Flavio Xosefo, quen afirma que era «un home de ben que incitaba aos xudeus [...] a ser xustos os uns cos outros e píos cara a Deus, e a ir xuntos ao bautismo» (<a href="/w/index.php?title=Antig%C3%BCidades_xud%C3%ADas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antigüidades xudías (a páxina aínda non existe)">Antigüidades xudías</a>, 18, 116-119) e relata que <a href="/w/index.php?title=Herodes_Antipas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodes Antipas (a páxina aínda non existe)">Herodes Antipas</a> executouno por medo a que provocase unha revolta.<a href="#cite_note-142">[142]</a> A mensaxe de Xoán, tal e como é reflectido polas fontes, parece bastante semellante ao de Xesús; segundo Mateu, na súa predicación facía referencia ao Reino dos Ceos<a href="#cite_note-143">[143]</a> e insistía na necesidade dun pronto arrepentimento. O feito de que Xesús sometésese ao rito bautismal suxire que probablemente formase inicialmente parte da comunidade relixiosa do Bautista.<a href="#cite_note-144">[144]</a> Nos evanxeos, Xoán considérase a si mesmo un precursor, declarando que non é digno de desatar a correa das sandalias de Xesús e que este substituirá a súa bautismo de auga polo bautismo «no Espírito Santo».<a href="#cite_note-145">[145]</a> Pola súa banda, Xesús fala con gran respecto de Xoán, afirmando que «entre os que nacen de muller non se levantou outro maior», aínda que engade que «o máis pequeno no Reino dos Ceos é maior que el».<a href="#cite_note-146">[146]</a> No Evanxeo de Xoán suxírese que entre os discípulos de Xesús e do Bautista chegou a haber certa rivalidade,<a href="#cite_note-147">[147]</a> pero déixase claro que Xoán aceptou sempre a súa subordinación a Xesús. Debe terse en conta que os evanxeos foron escritos por seguidores de Xesús, coa finalidade de conseguir novos conversos. Se, como parece, Xoán o Bautista foi un personaxe relativamente coñecido e respectado no seu tempo (como parece demostralo o feito de que Flavio Xosefo refírase a el por extenso), é bastante explicable que os evanxelistas presénteno admitindo publicamente a superioridade de Xesús. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Predicación">Predicación</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=39" title="Editar a sección: «Predicación»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=39" title="Editar o código fonte da sección: Predicación">editar a fonte</a>]</div> Do estudo das fontes (sobre todo os sinópticos) infírese que Xesús predicou de forma itinerante na zona norte de <a href="/wiki/Palestina_(rexi%C3%B3n)" title="Palestina (rexión)">Palestina</a> e, preferentemente, nas aldeas que bordeaban o <a href="/wiki/Mar_de_Galilea" title="Mar de Galilea">lago de Genesaret</a>. Os seus seguidores foron principalmente de extracción campesiña, e acompañáronlle tamén varias mulleres, o cal resulta infrecuente no contexto dos movementos relixiosos do xudaísmo. Escolleu a doce <a href="/wiki/Ap%C3%B3stolo" title="Apóstolo">apóstoloé</a> ou enviados, posiblemente en representación das <a href="/w/index.php?title=Doce_tribos_de_Israel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doce tribos de Israel (a páxina aínda non existe)">doce tribos de Israel</a>. Nin os nomes dos apóstolos nin os relatos de como se uniron a Xesús coinciden en todos os evanxeos, pero todos concordan na cifra de doce. A crítica é practicamente unánime en considerar que o núcleo da predicación de Xesús era o anuncio do <a href="/w/index.php?title=Reino_de_Deus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reino de Deus (a páxina aínda non existe)">Reino de Deus</a>. Con todo, existen importantes discrepancias á hora de interpretar que significa esta expresión no contexto da predicación de Xesús. O «Reino de Deus» anúnciase como algo inminente; neste sentido, a predicación de Xesús insírese no contexto da literatura apocalíptica do xudaísmo, na que existe a esperanza dunha próxima intervención de Deus nos asuntos humanos. Para entrar no Reino de Deus que Xesús profetiza é necesaria unha transformación interior (metanoia) que alcanza todos os ámbitos da existencia humana; así, quen non se fai como un neno non entrará no Reino (Mt 18, 1-5) e o perdón é condición para un culto eficaz (Mt, 5, 21-26). Xesús describiu o Reino de Deus utilizando <a href="/wiki/Par%C3%A1bola_(literatura)" title="Parábola (literatura)">parábolas</a> (véxase <a class="mw-selflink-fragment" href="#Vida_pública">máis arriba</a>), en moitas das cales aparece un contraste entre un inicio pequeno e insignificante e un final espléndido (Mt 13,31-34), un pai xeneroso e uns invitados ao banquete ocupados e desagradecidos (Mt 22, 1-14), un rei compasivo e un servo sen piedade (Mt 18, 21-35), un viñador confiado e uns arrendatarios infieis (Lc 20, 9-19), un labrego despreocupado e distintos tipos de terra (Mc 4,1-9). Hai bastante consenso entre os especialistas en canto a que a predicación de Xesús ía dirixida en exclusiva ao pobo de Israel. Segundo Mateu, así o dixo: «Non son enviado senón ás ovellas perdidas da casa de Israel»<a href="#cite_note-148">[148]</a>. Admítese, con todo, que algúns xentís poderían participar desta mensaxe. Segundo os evanxeos, curou a algúns xentís, como o criado do centurión de <a href="/wiki/Cafarna%C3%BAn" title="Cafarnaún">Cafarnaún</a> ou a filla da muller sirofenicia, conmovido pola fe que demostraron. Non hai unanimidade entre os estudosos con respecto a se Xesús considerouse a si mesmo como o <a href="/wiki/Mes%C3%ADas" title="Mesías">Mesías</a> de Israel, como afirman os evanxeos canónicos, ou se a súa identificación como tal pertence á teoloxía das primeiras comunidades cristiás. Nos sinópticos, e especialmente no Evanxeo de Marcos, Xesús admite implicitamente que é o Mesías, pero pide en numerosas ocasións ás súas discípulos que non o divulguen («<a href="/w/index.php?title=Secreto_mesi%C3%A1nico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Secreto mesiánico (a páxina aínda non existe)">secreto mesiánico</a>»). Considérase xeralmente un dato histórico que Xesús designouse a si mesmo como «<a href="/w/index.php?title=Fillo_do_Home&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fillo do Home (a páxina aínda non existe)">Fillo do Home</a>», aínda que non está claro se se trata dun título escatolóxico, como parece desprenderse do seu emprego no <a href="/wiki/Libro_de_Daniel" title="Libro de Daniel">Libro de Daniel</a> e outros textos intertestamentarios, ou se é un mero circunloquio semítico para facer referencia á primeira persoa do singular.<a href="#cite_note-149">[149]</a> En liñas xerais, a predicación de Xesús mantívose no marco do xudaísmo da súa época.<a href="#cite_note-150">[150]</a> Nalgúns aspectos, con todo, entrou en conflito coa interpretación que da lei xudía facían outros grupos relixiosos (fundamentalmente <a href="/wiki/Saduceo" title="Saduceo">saduceos</a> e <a href="/w/index.php?title=Fariseos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fariseos (a páxina aínda non existe)">fariseos</a>), sobre todo en dous aspectos: a observancia do sábado e a pureza ritual. Existen discrepancias sobre como interpretar estes conflitos: como unha controversia ética (prioridade do ben do home sobre a letra do precepto, do interior sobre o exterior), como unha controversia de autoridade (Xesús ten un poder recibido do alto e exérceo) ou como unha controversia escatolóxica (inaugúrase un novo tempo). Na predicación de Xesús, teñen unha grande importancia os seus ensinos éticos. O centro da ética de Xesús era o amor ao próximo, ao desvalido de quen non se pode recibir contraprestación (Lc 14,13) e, moi especialmente, o amor ao inimigo (único xeito de distinguirse dos pagáns que aman aos que lles aman a eles) (Mt 5,44-48, Lc 6,27-38). Para algúns autores, a ética que Xesús predicaba ten un carácter provisional, e oriéntase sobre todo á época de preparación do Reino de Deus.<a href="#cite_note-151">[151]</a> Por mor disto, na ética de Xesús destaca a renuncia aos bens materiais. En todo caso, as fontes coinciden en que non se pode servir a Deus e ás riquezas (Mt 6,24). <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Xesús_e_as_mulleres">Xesús e as mulleres</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=40" title="Editar a sección: «Xesús e as mulleres»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=40" title="Editar o código fonte da sección: Xesús e as mulleres">editar a fonte</a>]</div> Son moitos os especialistas que chamaron a atención acerca da coincidencia nas fontes sobre a especial consideración que Xesús pareceu ter cara ás mulleres de diversa condición, en especial as marxinadas, doentes e pecadoras públicas. Algo, en certa medida, novo para un <a href="/w/index.php?title=Rab%C3%AD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rabí (a páxina aínda non existe)">rabí</a> da época. Os exemplos son múltiples: así a encurvada á que se achega e cura un sábado chamándoa filla de <a href="/wiki/Abraham" class="mw-redirect" title="Abraham">Abraham</a>, título exclusivamente masculino (Lc 13,11); a que sufría unha patoloxía feminina extrema que a facía impura e excluída e que alcanza a tocarlle sen que Xesús poida evitar curala (Mc 5,25-34); a estranxeira pagá, único personaxe nos evanxeos canónicos que lle convence nunha discusión, apelando ao seu corazón cunha parábola (Mt 15,28); a viúva á que Xesús achégase por propia iniciativa, conmovido (Lc 7,13); a prostituta que lle unxe, con escándalo dos presentes, e á que lle son perdoados os pecados porque «amou moito» (Lc 7, 37-47); a viúva pobre á que Xesús enxalza pola súa xenerosidade (Mc 12, 41-44); Marta e María, as amigas que lle acollen na súa casa (Lc 10, 38-42); etc. As fontes sinópticas coinciden tamén en que entre os discípulos itinerantes de Xesús atopábanse mulleres (<a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Madalena" title="María Madalena">María Madalena</a>, Xoana, Salomé...), algo non moi común nunha sociedade patriarcal. E ata afirman que permaneceron ao pé da cruz cando todos fuxiran (Mc 15,40-41). Resulta tamén paradoxal que se recoñezan como primeiras testemuñas da resurrección ás mulleres, cuxo testemuño apenas tiña validez naquel contexto social (Mc 16, 11). Por outra banda, nos seus diatribas contra os escribas e fariseos, Xesús repróchalles que devoren os bens das viúvas con pretextos relixiosos (Lc 20, 18), e aos príncipes dos sacerdotes e aos anciáns do pobo chégalles a asegurar que as prostitutas precederanlles no Reino de Deus (Mt 21, 31). Pola súa banda, no <a href="/wiki/Evanxeo_de_Xo%C3%A1n" title="Evanxeo de Xoán">Evanxeo de Xoán</a>, destacan algúns personaxes femininos: a inimiga étnica de vida licenciosa que é interlocutora do discurso da «auga viva» e da «adoración en espírito e en verdade», que acaba evanxelizando ás súas veciñas samaritanos; <a href="/wiki/Marta_de_Betania" title="Marta de Betania">Marta de Betania</a>, protagonista dun diálogo fundamental sobre a «resurrección e a vida»; e a muller adúltera á que Xesús salva de morrer lapidada conforme á Lei de Moisés. Incluso a crítica histórica e exexética máis esixente recoñece que, máis aló do carácter <a href="/w/index.php?title=Kerigma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kerigma (a páxina aínda non existe)">kerigmático</a> destes relatos, escóndese un transfondo histórico onde o predicador xudeu, Xesús de Nazaret, outorgou unha consideración rechamante ás mulleres do seu tempo. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Milagres">Milagres</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=41" title="Editar a sección: «Milagres»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=41" title="Editar o código fonte da sección: Milagres">editar a fonte</a>]</div> Tanto as fontes sinópticas como o Evangelio de Xoán presentan a Xesús como hacedor de milagres. Tamén destaca esta faceta da súa actividade o <a href="/w/index.php?title=Testemu%C3%B1o_flaviano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Testemuño flaviano (a páxina aínda non existe)">Testemuño Flaviano</a>, onde se indica que «levou a cabo feitos sorprendentes» (Antigüidades xudías, XVIII, 63), aínda que non pode asegurarse que non se trate dunha interpolación cristiá posterior. En liñas xerais, a investigación actual non concede credibilidade histórica aos feitos marabillosos de Xesús que teñen que ver con alteracións das leis da Natureza, que se consideran proxección da fe dos primeiros cristiáns<a href="#cite_note-152">[152]</a> e, como tales, requiren unha interpretación simbólica, non literal. En gran medida os relatos de milagres poden ter unha orixe helenístico: <a href="/w/index.php?title=Rudolf_Karl_Bultmann&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rudolf Karl Bultmann (a páxina aínda non existe)">Rudolf Bultmann</a> atopou paralelismos entre os relatos dos milagres de Xesús e outros similares da tradición helenística, o que lle levou a concluír que «parece probable que os relatos taumatúrgicos teñen generalmente unha orixe helenístico».<a href="#cite_note-153">[153]</a> Porén, acéptase en xeral que Xesús foi considerado polos seus contemporáneos como capaz de curar certas enfermidades e de exorcizar demos, o que pode interpretarse á luz das crenzas populares na Palestina do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">século I</a>. Os sinópticos, e especialmente o Evanxeo de Marcos, ofrecen numerosos testemuños deste tipo de actividade, e non parece probable que se trate de engadas posteriores. Estes testemuños coinciden ademais cos das fontes <a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">talmúdicas</a>, onde se relata que Xesús foi executado como feiticeiro. Algúns investigadores, como o estadounidense <a href="/w/index.php?title=Morton_Smith&action=edit&redlink=1" class="new" title="Morton Smith (a páxina aínda non existe)">Morton Smith</a>,<a href="#cite_note-154">[154]</a> chegaron a considerar este tipo de prácticas como as máis importantes no magisterio de Xesús, ata o punto de identificalo como un <a href="/wiki/Mago" title="Mago">mago</a> helenístico, similar a outros, aproximadamente contemporáneos, como <a href="/w/index.php?title=Apolonio_de_Tiana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Apolonio de Tiana (a páxina aínda non existe)">Apolonio de Tiana</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Morte">Morte</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=42" title="Editar a sección: «Morte»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=42" title="Editar o código fonte da sección: Morte">editar a fonte</a>]</div> A maioría das fontes <a href="#cite_note-155">[155]</a> que fan referencia á morte de Xesús concordan en que morreu crucificado por orde do entón prefecto romano en Xudea, <a href="/wiki/Poncio_Pilato" title="Poncio Pilato">Poncio Pilato</a>. Que a orde da execución de Xesús partiu da autoridade romana confírmao o que se sabe acerca dos procedementos xurídicos nas provincias do Imperio romano. As sentenzas capitais eran competencia exclusiva do funcionario romano, que tiña o chamado ius gladii (dereito de espada).<a href="#cite_note-156">[156]</a> Só os romanos, ademais, utilizaban a crucifixión como método de execución. Existen, con todo, discrepancias entre os investigadores á hora de determinar algunhas circunstancias da execución. En primeiro lugar, en canto ao delito do que foi acusado Xesús e polo cal foi condenado á pena capital. En segundo lugar, en canto ao grao de implicación das autoridades xudías de Xerusalén no xuízo e na sentenza de Xesús. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Cronoloxía">Cronoloxía</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=43" title="Editar a sección: «Cronoloxía»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=43" title="Editar o código fonte da sección: Cronoloxía">editar a fonte</a>]</div> Ningunha das fontes ofrece unha data exacta para a morte de Xesús. Con todo, tanto as fontes sinópticas como o Evanxeo de Xoán coinciden en que Xesús morreu un <a href="/wiki/Venres" title="Venres">venres</a>. Segundo os sinópticos, este venres coincidiu co primeiro día da festa de <a href="/wiki/Pessach" title="Pessach">Pessach</a> (Pascua xudía), que se celebraba o día 15 do <a href="/wiki/Calendario_hebreo" title="Calendario hebreo">mes hebreo</a> de <a href="/w/index.php?title=Nis%C3%A1n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nisán (a páxina aínda non existe)">Nisán</a>. O Evanxeo de Xoán, en cambio, indica que a morte de Xesús ocorreu o día anterior a devandita festa (é dicir, o 14 de Nisán), a tarde na que no <a href="/wiki/Templo_de_Xerusal%C3%A9n" title="Templo de Xerusalén">Templo de Xerusalén</a> sacrificábanse os cordeiros pascuais. Indicouse que a información dada por Xoán pode estar motivada pola súa intención de identificar a Xesús como o verdadeiro <a href="/wiki/Agnus_Dei" title="Agnus Dei">Año de Deus</a>, xa que a súa morte, no relato xoánico, ten lugar á mesma hora en que no templo sacrificábanse os <a href="/wiki/Ovella" title="Ovella">años</a> para a festa de Pascua.<a href="#cite_note-157">[157]</a> Todas as fontes están de acordo en que a execución de Xesús tivo lugar durante o mandato de Poncio Pilato (<a href="/wiki/26" title="26">26</a>-<a href="/wiki/36" title="36">36</a>). Si acéptase como certa a información que aportan os sinópticos, a morte de Xesús puido ocorrer no <a href="/wiki/27" title="27">27</a> ó o <a href="/wiki/34" title="34">34</a>, xa que nestes dous anos o 15 de Nisán caeu en venres. Si crese, en cambio, que a información máis fidedigna é a achegada polo Evanxeo de Xoán, as datas posibles son o <a href="/wiki/30" title="30">30</a> e o <a href="/wiki/33" title="33">33</a>, anos nos que o 14 de Nisán foi venres. Algúns autores intentaron harmonizar os datos achegados polos sinópticos e por Xoán, apelando ao uso de dous <a href="/wiki/Calendario" title="Calendario">calendarios</a> diferentes (un calendario lunar oficial e outro solar, utilizado polos <a href="/w/index.php?title=Esenios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esenios (a páxina aínda non existe)">esenios</a>). Non hai indicios, con todo, de que Xesús seguise outro calendario diferente do que rexía as festividades oficiais.<a href="#cite_note-158">[158]</a> Aínda que a tradición cristiá considera generalmente que, no momento da súa morte, Xesús tiña 33 anos, é perfectamente posible que tivese unha idade superior, dado que, como se expresou, posiblemente naceu antes do <a href="/wiki/4" title="4">4</a> <a href="/wiki/Antes_de_Cristo" title="Antes de Cristo">a. C.</a> (ano da morte de <a href="/wiki/Herodes_I_o_Grande" class="mw-redirect" title="Herodes I o Grande">Herodes o Grande</a>).<a href="#cite_note-159">[159]</a> O número 33 co tempo acabou adquirindo un sentido simbólico e foi empregado por organizacións como a <a href="/wiki/Francmasoner%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Francmasonería">masonería</a>, que divide a súa escala en 33 graos (sendo o 33 o grao superior). <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Teorías_minoritarias">Teorías minoritarias</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=44" title="Editar a sección: «Teorías minoritarias»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=44" title="Editar o código fonte da sección: Teorías minoritarias">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Teorías_acerca_do_carácter_histórico_de_Xesús">Teorías acerca do carácter histórico de Xesús</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=45" title="Editar a sección: «Teorías acerca do carácter histórico de Xesús»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=45" title="Editar o código fonte da sección: Teorías acerca do carácter histórico de Xesús">editar a fonte</a>]</div> <ul><li>Unha teoría considera que Xesús foi principalmente un revolucionario mesiánico, que pretendía redimir a Israel e instalar un réxime <a href="/wiki/Teocracia" title="Teocracia">teocrático</a> (o <a href="/w/index.php?title=Reino_de_Deus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reino de Deus (a páxina aínda non existe)">Reino de Deus</a>). Esta teoría relaciona a Xesús co movemento dos <a href="/wiki/Celote" title="Celote">celotes</a>, e baséase principalmente no dato, corroborado por fontes non cristiás (Tácito, Flavio Josefo), da súa ejecución na cruz, suplicio reservado aos condenados por sedición. Segundo estes autores, aquilo que nas fontes contradi esta teoría sería o resultado dunha reelaboración da historia de Xesús por parte dos seus seguidores, realizada trala súa morte. O principal defensor desta teoría foi S.F.Brandon: Jesus and the zealots: a study of the political factor in primitive christianity (1967).</li> <li>Outras teorías relacionan a Xesús coa seita dos <a href="/w/index.php?title=Esenios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esenios (a páxina aínda non existe)">esenios</a>.</li> <li>Algúns autores, como Burton Mack ou John Dominic Crossan,<a href="#cite_note-160">[160]</a> pensan que Xesús foi principalmente un mestre ético, cuxas ensinos teñen grandes afinidades coa filosofía <a href="/wiki/Escola_c%C3%ADnica" class="mw-redirect" title="Escola cínica">cínica</a>.</li> <li>Morton Smith, no seu libro Jesus the magician, identifica a Xesús como un mago.</li> <li>Varios eruditos, notablemente <a href="/w/index.php?title=Hyam_Maccoby&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hyam Maccoby (a páxina aínda non existe)">Hyam Maccoby</a>, cren que <a href="/w/index.php?title=Barrab%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Barrabás (a páxina aínda non existe)">Barrabás</a> é a versión grega do arameo Bar Abba (fillo de pai), presuntamente o sobrenome do mesmo Xesús. Segundo iso, ao pedir a <a href="/w/index.php?title=Pilato&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pilato (a páxina aínda non existe)">Pilato</a> a liberación de <a href="/w/index.php?title=Barrab%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Barrabás (a páxina aínda non existe)">Barrabás</a>, o pobo pedía a liberación de Xesús.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Teoría_de_Xesús_como_personaxe_mítico">Teoría de Xesús como personaxe mítico</h4>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=46" title="Editar a sección: «Teoría de Xesús como personaxe mítico»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=46" title="Editar o código fonte da sección: Teoría de Xesús como personaxe mítico">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Mito_de_Xes%C3%BAs" class="mw-redirect" title="Mito de Xesús">Mito de Xesús</a>.</dd></dl></div> Algúns autores negan de forma absoluta a validez histórica das fontes cristiás, e sosteñen que a figura de Xesús é o resultado dunha falsificación consciente por parte dos primeiros cristiáns.<a href="#cite_note-161">[161]</a> Segundo esta teoría, Xesús non foi un personaxe histórico, senón unha entidade mítica, produto do <a href="/wiki/Sincretismo" title="Sincretismo">sincretismo</a> entre as relixiosidades helenística e xudía. Na actualidade, os principais defensores desta teoría en medios académicos son <a href="/w/index.php?title=George_Albert_Wells&action=edit&redlink=1" class="new" title="George Albert Wells (a páxina aínda non existe)">George Albert Wells</a>, <a href="/w/index.php?title=Earl_Doherty&action=edit&redlink=1" class="new" title="Earl Doherty (a páxina aínda non existe)">Earl Doherty</a>, <a href="/w/index.php?title=Alvar_Ellegard&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alvar Ellegard (a páxina aínda non existe)">Alvar Ellegård</a>, <a href="/w/index.php?title=Timothy_Freke&action=edit&redlink=1" class="new" title="Timothy Freke (a páxina aínda non existe)">Timothy Freke</a> e <a href="/w/index.php?title=Peter_Gandy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Gandy (a páxina aínda non existe)">Peter Gandy</a>. Os principais argumentos que apoian esta postura son: <ul><li>Na literatura cristiá do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">século I</a>, excluídos os evanxeos, apenas hai referencias á actividade de Xesús. Ningún destes textos rexistra os seus ensinos, os seus milagres nin o proceso que levou á súa execución. Earl Doherty chama a isto, de forma irónica, «unha conspiración de silencio».<a href="#cite_note-162">[162]</a></li> <li>O feito de que gran parte dos acontecementos da vida de Xesús narrados nos evanxeos teñan claros paralelos na <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">Biblia</a> xudía, o que levou a pensar que os relatos evanxélicos foron modelados a semellanza dos do Antigo Testamento.<a href="#cite_note-163">[163]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Crítica">Crítica</h5>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=47" title="Editar a sección: «Crítica»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=47" title="Editar o código fonte da sección: Crítica">editar a fonte</a>]</div> A maioría dos estudosos consideran esta teoría bastante inverosímil..<a href="#cite_note-164">[164]</a><a href="#cite_note-165">[165]</a> Segundo Antonio Piñero, desde a década de 1920 «non se considera científico negar a existencia histórica de Xesús debido á cantidade de probas directas ou indirectas da súa existencia».<a href="#cite_note-166">[166]</a> Como argumentos que fan máis verosímil a existencia histórica de Xesús, Piñero cita: <ol><li>a mención de Xesús nas obras de dous autores non cristiáns considerados fiables (<a href="/wiki/Publio_Cornelio_T%C3%A1cito" title="Publio Cornelio Tácito">Publio Cornelio Tácito</a> e <a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Flavio Xosefo</a>);</li> <li>o conxunto de textos cristiáns transmitidos acerca da súa figura, xa que «aínda que os escritos cristiáns maniféstense como obras de seguidores de Xesús, negar a existencia histórica do personaxe central delas presenta moitas máis dificultades que admitila»;<a href="#cite_note-167">[167]</a></li> <li>as alusións nos devanditos textos a figuras históricas cuxa existencia pode comprobarse con documentos non cristiáns;</li> <li>as reinterpretacións e remodelacións da figura de Xesús realizadas polos autores das fontes cristiás, que non fosen precisas se o personaxe fose unha invención; e</li> <li>o desenvolvemento do cristianismo, difícil de explicar sen a figura de Xesús.<a href="#cite_note-168">[168]</a></li></ol> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Repercusións_históricas_de_Xesús_de_Nazaret">Repercusións históricas de Xesús de Nazaret</h2>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=48" title="Editar a sección: «Repercusións históricas de Xesús de Nazaret»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=48" title="Editar o código fonte da sección: Repercusións históricas de Xesús de Nazaret">editar a fonte</a>]</div> É abismal a diferenza entre a mínima repercusión histórica que a predicación de Xesús alcanzou durante a súa vida e a súa influencia posterior na historia universal. O movemento relixioso iniciado por Xesús, escindido do xudaísmo, terminou converténdose nunha nova relixión, o <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristianismo</a>, que foi gañando adeptos por todo o ámbito do Mediterráneo durante os primeiros séculos de nosa era. Malia ser duramente criticada, e ata perseguida, durante o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IV" title="Século IV">século IV</a> a relixión cristiá chegou a ser a relixión principal (oficialmente a única a partir do <a href="/wiki/Edicto_de_Tesal%C3%B3nica" title="Edicto de Tesalónica">Edicto de Tesalónica</a>) do <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a>. A Igrexa cristiá alcanzou un enorme poder, e mantivo a súa estrutura fortemente xerarquizada logo das invasións bárbaras que marcaron o final do <a href="/wiki/Imperio_Romano_de_Occidente" title="Imperio Romano de Occidente">Imperio Romano de Occidente</a>. En Oriente, continuou sendo a relixión oficial do <a href="/wiki/Imperio_Bizantino" title="Imperio Bizantino">Imperio Bizantino</a> ata o final deste estado, a mediados do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XV" title="Século XV">século XV</a>, aínda que en gran parte dos antigos territorios orientais do <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a> viuse desprazada, a partir do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_VII" title="Século VII">século VII</a>, polo avance do <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a>. O cristianismo incorporouse á herdanza cultural de <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>, ata o punto de ser considerado na actualidade como un dos seus principais trazos de identidade.<a href="#cite_note-169">[169]</a><a href="#cite_note-170">[170]</a> Coa expansión da cultura europea que comezou no século XV, esta relixión difundiuse por outros moitos lugares do mundo, especialmente por <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>, onde é hoxe tamén a relixión máis importante. Na actualidade, a relixión cristiá, nos seus diferentes denominacións, é a que conta con maior número de seguidores en todo o mundo. A historia da Igrexa cristiá, tanto en Oriente como en Occidente, foi en gran medida a da loita entre diferentes concepcións do cristianismo, que desembocaron en varios cismas, coa conseguinte aparición de novas igrexas, polo que na actualidade non existe unha soa, senón moi variadas confesións cristiás. Todas estas variantes do cristianismo comparten, con todo, unha visión de Xesús de Nazaret relativamente unitaria no esencial (véxase máis abaixo a sección <a class="mw-selflink-fragment" href="#Xesús_no_cristianismo">Xesús no cristianismo</a>). O cristianismo, e especialmente a figura de Xesús de Nazaret, exerceu ata a actualidade unha enorme influencia en todos os aspectos da cultura de Europa e de América (sobre algúns aspectos da influencia de Xesús na cultura, véxanse as seccións <a class="mw-selflink-fragment" href="#Xesús_no_arte">Xesús na arte</a>, <a class="mw-selflink-fragment" href="#Xesús_na_literatura">Xesús na literatura</a>, <a class="mw-selflink-fragment" href="#Xesús_no_cine">Xesús no cine</a>). <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xesús_no_cristianismo">Xesús no cristianismo</h2>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=49" title="Editar a sección: «Xesús no cristianismo»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=49" title="Editar o código fonte da sección: Xesús no cristianismo">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Cristo" title="Cristo">Cristo</a>.</dd></dl></div> A figura de Xesús de Nazaret é o centro de todas as relixións denominadas cristiás, aínda que existen diferentes interpretacións acerca da súa persoa.<a href="#cite_note-171">[171]</a> En xeral, para os cristiáns ortodoxos, Xesús de Nazaret é o protagonista dun acto único<a href="#cite_note-172">[172]</a> e intransferible, polo cal o home adquire a posibilidade de elevarse por encima da súa natureza caída e alcanzar a salvación.<a href="#cite_note-173">[173]</a> Devandito acto consúmase coa resurrección de Xesús de Nazaret. A resurrección é, xa que logo, o feito central do cristianismo e constitúe a súa esperanza <a href="/w/index.php?title=Soteriolox%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Soterioloxía (a páxina aínda non existe)">soteriolóxica</a>. Como acto, é privativo da divindade e inaccesible ao home. De forma máis precisa, a encarnación, a morte e a resurrección compensan en tres actos sucesivos os tres obstáculos que separaban, segundo a doutrina cristiá, a Deus do home: a natureza,A natureza de Deus (increada) e a natureza do home (criatura) están separadas polo abismo ontolóxico do acto creativo ex nihilo o pecado<a href="#cite_note-174">[174]</a> e a morte.<a href="#cite_note-175">[175]</a> Pola encarnación do Verbo, a natureza divina faise humana.<a href="#cite_note-176">[176]</a> Pola morte de Cristo, supérase o pecado e polo seu resurrección, a morte.<a href="#cite_note-177">[177]</a> Historicamente, o núcleo da doutrina cristiá quedou fixado no <a href="/wiki/Concilio_de_Nicea_I" class="mw-redirect" title="Concilio de Nicea I">Concilio de Nicea</a>, coa formulación do <a href="/w/index.php?title=S%C3%ADmbolo_niceno&action=edit&redlink=1" class="new" title="Símbolo niceno (a páxina aínda non existe)">símbolo niceno</a>. Este concilio é recoñecido polas principais denominacións cristiás: católicos, ortodoxos e as diferentes igrexas protestantes. O texto do credo niceno no referente a Xesús é o seguinte: <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6856698">.mw-parser-output .flexquote{display:flex;flex-direction:column;background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border-left:3px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);font-size:90%;margin:1em 4em;padding:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.quote{width:100%}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.separator{border-left:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);border-top:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);margin:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.cite{text-align:right}@media all and (max-width:600px){.mw-parser-output .flexquote>.flex{flex-direction:column}}</style> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">E nun Señor Xesucristo, o Fillo de Deus; procreado como o Unixénito do Pai, é dicir, da substancia do Pai, Deus de Deus; luz de luz; Deus verdadeiro de Deus verdadeiro; procreado, non feito; consubstancial ao Pai; mediante o cal todas as cousas foron feitas, tanto as que están nos ceos como as que están na terra; quen para nós os humanos e para a nosa salvación descendeu e fíxose carne, fíxose humano, e sufriu, e resucitou ao terceiro día, e virá xulgar aos vivos e os mortos.</div> </div> </blockquote> Existen, con todo, igrexas non trinitarias que non recoñeceron a existencia dunha Trinidad de persoas en Deus (por exemplo, o arrianismo, e posteriormente o <a href="/wiki/Unitarismo" title="Unitarismo">unitarismo</a>). Xesús de Nazaret é tamén considerado a encarnación do Fillo, segunda persoa ou hipóstase da trindade cristiá. É Fillo por natureza e non por <a href="/wiki/Adopcionismo" title="Adopcionismo">adopción</a>, o que quere dicir que a súa divindade e a súa humanidade son inseparables. A relación entre a natureza divina e humana quedou fixada no <a href="/wiki/Concilio_de_Calcedonia" title="Concilio de Calcedonia">Concilio de Calcedonia</a> nestes termos: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Seguindo con unanimidade aos Santos Pais, nós ensinamos que se ha de confesar un só e mesmo Fillo, o noso Señor Xesucristo, perfecto na súa divindade e perfecto na súa humanidade, verdadeiro Deus e verdadeiro home con alma racional e corpo; consubstancial co Pai en canto á divindade, e consubstancial connosco en canto á humanidade; en todo semellante a nós menos no pecado, nado do Pai antes de todos os séculos segundo a divindade, e nos últimos días, por nós e pola nosa salvación, nacido de María, a Virxe (nai) de Deus, segundo a humanidade: un e o mesmo Cristo Señor Fillo Unixénito en dúas naturezas ben distintas, inmutables, indivisibles, inseparables; a diferenza de naturezas en ningún modo é suprimida pola unión, máis ben consérvanse as propiedades de cada natureza e concordan nunha persoa e nun suxeito. Non (está) dividido nin partido en dúas persoas, senón que un e o mesmo é Fillo único, Deus, Verbo, Xesús Señor, como desde o principio os profetas e o mesmo Xesucristo ensinounos e transmitiu o símbolo dos pais. Tras ser reguladas totalmente por nós estas cousas, con toda exactitude e harmonía, este Santo Sínodo ecuménico definiu que a ninguén se permita proferir outra fe nin escribila, nin adaptala, nin pensala ou ensinala a outros.</div> </div> </blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Denominacións_cristiás_con_discrepancias_conciliares">Denominacións cristiás con discrepancias conciliares</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=50" title="Editar a sección: «Denominacións cristiás con discrepancias conciliares»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=50" title="Editar o código fonte da sección: Denominacións cristiás con discrepancias conciliares">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/w/index.php?title=Disputas_cristol%C3%B3xicas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Disputas cristolóxicas (a páxina aínda non existe)">Disputas cristolóxicas</a>.</dd></dl></div> Existen algunhas relixións cristiás minoritarias que non comparten as definicións dogmáticas do Concilio de Nicea, do Concilio de Éfeso e do Concilio de Calcedonia. <ul><li><a href="/wiki/Nestorianismo" title="Nestorianismo">Nestorianismo</a>: variante doutrinal inspirada no pensamento de <a href="/wiki/Nestorio" title="Nestorio">Nestorio</a> que conta con igrexas activas actualmente como a <a href="/w/index.php?title=Igrexa_asiria_de_oriente&action=edit&redlink=1" class="new" title="Igrexa asiria de oriente (a páxina aínda non existe)">Igrexa asiria de oriente</a>. O centro da súa doutrina é o rexeitamento a considerar que o Deus Fillo puido ser neno algunha vez. En consecuencia, separan a persoa humana e a persoa divina de Xesús. Foi rexeitada polo <a href="/wiki/Concilio_de_%C3%89feso" title="Concilio de Éfeso">Concilio de Éfeso</a>.</li> <li><a href="/wiki/Monofisismo" title="Monofisismo">Monofisismo</a>: é a variante doutrinal que unifica nunha as dúas naturezas de Xesús de Nazaret. Foi promovida por <a href="/w/index.php?title=Eutiques&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eutiques (a páxina aínda non existe)">Eutiques</a> e rexeitada no <a href="/wiki/Concilio_de_Calcedonia" title="Concilio de Calcedonia">Concilio de Calcedonia</a>. As <a href="/wiki/Antigas_igrexas_orientais" class="mw-redirect" title="Antigas igrexas orientais">antigas igrexas orientais</a> son denominacións monofisitas, así como tamén as <a href="/w/index.php?title=Igrexa_cat%C3%B3lica_copta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Igrexa católica copta (a páxina aínda non existe)">igrexas coptas</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_nos_novos_movementos_relixiosos_de_orixe_cristiá">Xesús nos novos movementos relixiosos de orixe cristiá</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=51" title="Editar a sección: «Xesús nos novos movementos relixiosos de orixe cristiá»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=51" title="Editar o código fonte da sección: Xesús nos novos movementos relixiosos de orixe cristiá">editar a fonte</a>]</div> Varios movementos relixiosos de filiación cristiá, xurdidos a partir da segunda metade do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a>, apártanse das crenzas tradicionais das relixións cristiás maioritarias no referente á doutrina da Trindade, a natureza de Cristo e a súa misión. Por iso se dicute por parte dos grupos tradicionais se estes movementos poden considerarse propiamente cristiáns. Os <a href="/wiki/Mormonismo" title="Mormonismo">mormóns</a> (<a href="/wiki/Igrexa_de_Xes%C3%BAs_Cristo_dos_Santos_dos_%C3%9Altimos_D%C3%ADas" title="Igrexa de Xesús Cristo dos Santos dos Últimos Días">Igrexa de Xesús Cristo dos Santos dos Últimos Días</a>) cren que Xesucristo ofrece a salvación en dous aspectos diferentes, da morte física e da morte espiritual.<a href="#cite_note-178">[178]</a> A igrexa mormona, fundada nos Estados Unidos, tamén mantén a crenza de que, logo da súa resurrección, Xesucristo visitou América e continuou alí o seu ensino.<a href="#cite_note-179">[179]</a> As <a href="/wiki/Testemu%C3%B1as_de_Xehov%C3%A1" title="Testemuñas de Xehová">testemuñas de Xehová</a> consideran a Xesús como o único ser creado por Deus directamente e que actualmente non é un home nin o Deus todopoderoso, senón «unha poderosa criatura espiritual» entronizado como rei.<a href="#cite_note-180">[180]</a> Tamén cren que Xesús non é parte dunha trindade,<a href="#cite_note-jw-media.org-181">[181]</a> e que non resucitou por si mesmo, senón que Deus o resucitou.<a href="#cite_note-182">[182]</a> As testemuñas de Xehová afirman que Xesús non morreu nunha cruz senón nun madeiro<a href="#cite_note-183">[183]</a> e por iso non utilizan a cruz nin ningún outro símbolo.<a href="#cite_note-jw-media.org-181">[181]</a> Outro punto que caracteriza as súas crenzas é que Xesucristo se converteu no rei no ceo no ano <a href="/wiki/1914" title="1914">1914</a> e o <a href="/wiki/Arcanxo_Miguel" title="Arcanxo Miguel">Arcanxo Miguel</a> é Xesucristo na súa posición celestial.<a href="#cite_note-184">[184]</a> Para a <a href="/w/index.php?title=Ciencia_Cristi%C3%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ciencia Cristiá (a páxina aínda non existe)">Ciencia Cristiá</a> (Igrexa Científica de Cristo) de Mary Baker Eddy, Xesús o Cristo ten unha dualidade: un é Xesús como home humano e a outra é Cristo como a idea divina. Xesús representa a Cristo, é dicir a verdadeira idea de Deus.<a href="#cite_note-185">[185]</a> Este «Cristo-espírito» gobernou ao Xesús físico.<a href="#cite_note-186">[186]</a> Coa ascensión desapareceu Xesús pero a identidade espiritual ou Cristo «continúa existindo na orde eterna da Ciencia Divina, redimindo os pecados do mundo.<a href="#cite_note-187">[187]</a> Xesús non é Deus senón o Fillo de Deus e un con Deus en «calidade e non en cantidade».<a href="#cite_note-188">[188]</a> Deus non é un salvador corpóreo senón un principio salvador.<a href="#cite_note-189">[189]</a> A salvación non se logra mediante o perdón senón por unha reforma e recurso de Espírito.<a href="#cite_note-190">[190]</a> Os <a href="/wiki/Igrexa_Adventista_do_S%C3%A9timo_D%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Igrexa Adventista do Sétimo Día">adventistas do Sétimo Día</a> fan fincapé, como a maioría dos grupos <a href="/w/index.php?title=Adventista&action=edit&redlink=1" class="new" title="Adventista (a páxina aínda non existe)">adventistas</a>, nunha <a href="/w/index.php?title=Escatolox%C3%ADa_(relixi%C3%B3n)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Escatoloxía (relixión) (a páxina aínda non existe)">escatoloxía</a> de signo <a href="/wiki/Milenarismo" title="Milenarismo">milenarista</a> que considera inminente a <a href="/w/index.php?title=Parus%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parusía (a páxina aínda non existe)">Parusía</a> (segunda vinda de Cristo), que se realizará de modo visible e tanxible.<a href="#cite_note-191">[191]</a> Outros movementos apártanse bastante máis das crenzas cristiás, xa que negan de plano a súa misión salvadora. Son bastante singulares, por exemplo, as crenzas sobre Xesucristo da <a href="/w/index.php?title=Igrexa_da_Unificaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Igrexa da Unificación (a páxina aínda non existe)">seita Moon</a>, segundo a cal Xesús non é Deus, senón simplemente un home «reflexo de Deus», nado dunha relación adúltera entre María e Zacarías, que fracasou na súa misión salvadora: para eles, a crucifixión de Xesús é testemuño do fracaso do cristianismo.<a href="#cite_note-192">[192]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xesús_noutras_relixións">Xesús noutras relixións</h2>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=52" title="Editar a sección: «Xesús noutras relixións»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=52" title="Editar o código fonte da sección: Xesús noutras relixións">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_segundo_o_xudaísmo">Xesús segundo o xudaísmo</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=53" title="Editar a sección: «Xesús segundo o xudaísmo»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=53" title="Editar o código fonte da sección: Xesús segundo o xudaísmo">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigos principais: <a href="/w/index.php?title=Iesh%C3%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ieshú (a páxina aínda non existe)">Ieshú</a> e <a href="/w/index.php?title=Yesh%C3%BAa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yeshúa (a páxina aínda non existe)">Yeshúa</a>.</dd></dl></div> O <a href="/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo">xudaísmo</a>, relixión en cuxo marco se desenvolveu a predicación de Xesús, rexeita a crenza de que Xesús é Deus, xa que resulta incompatible co seu estrito <a href="/wiki/Monote%C3%ADsmo" title="Monoteísmo">monoteísmo</a>. Igualmente rexeita a súa identificación co <a href="/wiki/Mes%C3%ADas" title="Mesías">Mesías</a> ou como <a href="/wiki/Profeta" title="Profeta">profeta</a>. En liñas xerais, pode dicirse que o xudaísmo prestou escasa atención a Xesús de Nazaret. Con todo, menciónase un personaxe chamado Ieshú (alt: Yeishu, en <a href="/wiki/Lingua_hebrea" title="Lingua hebrea">hebreo</a>: יש"ו) en antigos textos rabínicos, entre eles o <a href="/w/index.php?title=Talmud_de_Babilonia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Talmud de Babilonia (a páxina aínda non existe)">Talmud de Babilonia</a>, redactado en data anterior ao ano 600, e a literatura <a href="/w/index.php?title=Midr%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Midrás (a páxina aínda non existe)">midrásica</a>, de entre 200 e 700. O nome é similar, aínda que non idéntico, a <a href="/w/index.php?title=Yesh%C3%BAa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yeshúa (a páxina aínda non existe)">Yeshúa</a>, que é considerado por moitos autores o nome orixinal de Xesús en arameo. Ademais, en varios manuscritos do Talmud de Babilonia aparece co sobrenome Ha-Notztri, que pode significar o Nazareno. Por mor disto, e por certas coincidencias entre a historia de Xesús coñecida polos evanxeos cristiáns e a do Yeshu citado no Talmud, algúns autores identificaron a ambos os personaxes. Existen, con todo, discrepancias sobre este punto. Nos textos rabínicos, Yeshu é caracterizado desde un punto de vista moi negativo: aparece como un gaioleiro que empuxa aos xudeus a apostatar da súa relixión. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_nas_relixións_gnósticas">Xesús nas relixións gnósticas</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=54" title="Editar a sección: «Xesús nas relixións gnósticas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=54" title="Editar o código fonte da sección: Xesús nas relixións gnósticas">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Gnosticismo" title="Gnosticismo">Gnosticismo</a>.</dd></dl></div> O gnosticismo é un conxunto de relixións heteroxéneas que floreceron cando as relixións locais de Asia entraron en contacto co helenismo. Malia súa diversidade de contidos, comparten algúns trazos, ás veces de estilo e, ás veces, de contido. Por exemplo, era moi común nelas atribuírlle ao mundo unha orixe maligna ou defectuosa. Para algunhas relixións gnósticas, o mundo fora creado por malignos <a href="/wiki/Demi%C3%BArgo" title="Demiúrgo">demiúrgos</a> que tiñan ao home encerrado na existencia terreal, ignorante da súa condición de prisioneiro. Para outras, o mundo era o froito dun fracaso ou traxedia creativos. Os que coñecían (gnosis) esta verdade podían intentar escapar. En contacto co cristianismo, apareceron novas variantes gnósticas. As máis destacadas foron: <ul><li><a href="/w/index.php?title=Marci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marción (a páxina aínda non existe)">Marción de Sínope</a> (século II): é o único gnóstico que recoñeceu a Xesús de Nazaret como único e verdadeiro Fillo de Deus. Con todo, o Deus que propugna Marción non é o Deus do Antigo Testamento e, polo tanto, o seu acto, máis que redentor, é liberador. É dicir, o Deus do Antigo Testamento crea ao home e o Deus do Novo Testamento libérao ou manumíteo pagando para iso o prezo do seu sangue.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Valentiniano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Valentiniano (a páxina aínda non existe)">Valentín</a> (século II): foi o fundador doutra escola gnóstica. Para el, Xesús de Nazaret foi unha divindade creada para redimir á propia divindade dun defecto ou desorde interna sufrida durante o proceso da creación.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Sim%C3%B3n_o_Mago&action=edit&redlink=1" class="new" title="Simón o Mago (a páxina aínda non existe)">Simón Mago</a> (século I): foi un predicador gnóstico que se proclamou encarnación do Pai. Para el, Xesús de Nazaret fora unha encarnación previa do Fillo.</li> <li><a href="/wiki/Bas%C3%ADlides" title="Basílides">Basílides de Alexandría</a> (século II): foi o fundador doutra seita gnóstica. Consideraba que a morte de Xesús era incompatible coa súa natureza divina e, polo tanto, fora unha morte ilusoria.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Mani&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mani (a páxina aínda non existe)">Mani</a> (século III): fundador do <a href="/wiki/Manique%C3%ADsmo" title="Maniqueísmo">maniqueísmo</a>. Dentro do seu sistema, Xesús de Nazaret, <a href="/wiki/Zoroastro" title="Zoroastro">Zoroastro</a> e <a href="/w/index.php?title=Buda_Gautama&action=edit&redlink=1" class="new" title="Buda Gautama (a páxina aínda non existe)">Buda</a> foran tres predecesores cuxo ensino el completaba e culminaba.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_segundo_o_islam">Xesús segundo o islam</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=55" title="Editar a sección: «Xesús segundo o islam»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=55" title="Editar o código fonte da sección: Xesús segundo o islam">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Xes%C3%BAs_no_islam" title="Xesús no islam">Xesús no islam</a>.</dd></dl></div> Xesús, chamado en <a href="/wiki/Lingua_%C3%A1rabe" title="Lingua árabe">lingua árabe</a> Īsā ou Īsā ibn Maryam (Xesús, fillo de María), é un dos principais <a href="/wiki/Profeta" title="Profeta">profetas</a> do <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a>. Segundo o <a href="/wiki/Cor%C3%A1n" title="Corán">Corán</a>, foi un dos profetas máis queridos por Deus e, a diferenza do que ocorre no cristianismo, para os musulmáns non ten carácter divino. Existen notables diferenzas entre o relato dos Evanxeos e a narración coránica da historia de Xesús. A virxindade de María é plenamente recoñecida (Corán, 3,41; 5,19; 19,22 e ss). Xesús é quen anunciou a chegada de <a href="/wiki/Mahoma" title="Mahoma">Mahoma</a> como último profeta (Corán, 3,75; 61,6), aínda que seguen a súa vida e prédica a través dos textos dos evanxeos apócrifos. A morte de Xesús é tratada de forma complexa, ao non recoñecer explicitamente o seu sacrificio, senón que antes da morte é substituído por outro ser -do que nada se di-, mentres Xesús ascende con Deus e burla aos xudeus (Corán, 3,48; 4,156). A morte ignominiosa de Xesús non se contempla, aínda que si se afirma o seu regreso o día do <a href="/wiki/Xu%C3%ADzo_Final" title="Xuízo Final">Xuízo Final</a> (Corán, 4,157; 43,61) e o descubrimento, nese día, de que a obra de Xesús foi verdadeira (no sentido de enviado por Deus). O Corán rexeita a <a href="/w/index.php?title=Trindade_(relixi%C3%B3n)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trindade (relixión) (a páxina aínda non existe)">Trindade</a> (segundo o concepto do <a href="/w/index.php?title=Tawhid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tawhid (a páxina aínda non existe)">tawhid</a>), téndoa por falsa, e considera a Xesús «Verbo de Deus», pero non fillo seu.<a href="#cite_note-193">[193]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_no_budismo">Xesús no budismo</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=56" title="Editar a sección: «Xesús no budismo»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=56" title="Editar o código fonte da sección: Xesús no budismo">editar a fonte</a>]</div> A visión de Xesús para os budistas é diferente. Algúns <a href="/wiki/Budismo" title="Budismo">budistas</a>, entre eles o <a href="/wiki/Tenzin_Gyatso" title="Tenzin Gyatso">Dalai Lama</a> (1935-),<a href="#cite_note-194">[194]</a> consideran que Xesús foi un <a href="/w/index.php?title=Bodhisattva&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bodhisattva (a páxina aínda non existe)">bodhisattva</a> que dedicou a súa vida ao benestar dos seres humanos. O mestre <a href="/wiki/Zen" title="Zen">zen</a> do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIV" title="Século XIV">século XIV</a> <a href="/w/index.php?title=Gasan_J%C5%8Dseki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gasan Jōseki (a páxina aínda non existe)">Gasan Jōseki</a> sinalou que as palabras de Xesús nos <a href="/wiki/Evanxeo" title="Evanxeo">evanxeos</a> procedían de alguén que non estaba lonxe do estado de <a href="/w/index.php?title=Buda_(concepto)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Buda (concepto) (a páxina aínda non existe)">buda</a>.<a href="#cite_note-195">[195]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xesús_na_ficción_e_na_arte">Xesús na ficción e na arte</h2>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=57" title="Editar a sección: «Xesús na ficción e na arte»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=57" title="Editar o código fonte da sección: Xesús na ficción e na arte">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_na_arte">Xesús na arte</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=58" title="Editar a sección: «Xesús na arte»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=58" title="Editar o código fonte da sección: Xesús na arte">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Véxase tamén: <a href="/w/index.php?title=Representaci%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&redlink=1" class="new" title="Representación de Xesús de Nazaret (a páxina aínda non existe)">Representación de Xesús de Nazaret</a>.</dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Meister_aus_Tahull_001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Meister_aus_Tahull_001.jpg/220px-Meister_aus_Tahull_001.jpg" decoding="async" width="220" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Meister_aus_Tahull_001.jpg/330px-Meister_aus_Tahull_001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Meister_aus_Tahull_001.jpg/440px-Meister_aus_Tahull_001.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="2286" /></a><figcaption><a href="/wiki/Pantocr%C3%A1tor" title="Pantocrátor">Pantocrátor</a> rodeado pola <a href="/wiki/Mandorla" title="Mandorla">mandorla</a> na <a href="/w/index.php?title=%C3%81bsida_de_San_Clemente_de_Tahull&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ábsida de San Clemente de Tahull (a páxina aínda non existe)">ábsida de San Clemente de Tahull</a>. Flanqueando a mandorla encóntrase o <a href="/w/index.php?title=Tetramorfos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tetramorfos (a páxina aínda non existe)">tetramorfos</a>, alegoría dos catro evanxeos.</figcaption></figure> Nun primeiro momento, a arte cristiá evitou representar a Xesús en forma humana, preferindo evocar a súa figura mediante símbolos, tales como o <a href="/w/index.php?title=Monograma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Monograma (a páxina aínda non existe)">monograma</a> formado polas letras gregas <a href="/wiki/%CE%A7" class="mw-redirect" title="Χ">Χ</a> e <a href="/wiki/%CE%A1" class="mw-redirect" title="Ρ">Ρ</a>, iniciais do nome grego Χριστός (<a href="/wiki/Cristo" title="Cristo">Cristo</a>), en unión ás veces de <a href="/wiki/%CE%91" class="mw-redirect" title="Α">Α</a> e <a href="/wiki/%CE%A9" class="mw-redirect" title="Ω">Ω</a>, primeira e última letras, respectivamente, do <a href="/wiki/Alfabeto_grego" title="Alfabeto grego">alfabeto grego</a>, para indicar que Cristo é o principio e o fin; o símbolo do peixe ΙΧΘΥΣ ikhthýs en grego, <a href="/wiki/Acr%C3%B3stico" title="Acróstico">acróstico</a> de Ἰησοῦς Χριστός, Θεοῦ Υἱός, Σωτήρ (Iesoûs Khristós, Theoû Huiós, Sōtḗr:Xesús Cristo, fillo de Deus, Salvador); o <a href="/wiki/Agnus_Dei" title="Agnus Dei">Cordeiro de Deus</a>; ou ata mediante símbolos antropomórficos, como o do <a href="/wiki/Bo_Pastor" title="Bo Pastor">Bo Pastor</a>. Máis tarde apareceron representacións de Cristo, primeiro presentado como un mozo imberbe. A partir do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IV" title="Século IV">século IV</a> representouse case exclusivamente con barba. Na <a href="/wiki/Arte_bizantina" title="Arte bizantina">arte bizantina</a> fixéronse habituais unha serie de representacións de Xesús, e algunhas, como a imaxe do <a href="/wiki/Pantocr%C3%A1tor" title="Pantocrátor">Pantocrátor</a>, tiveron un amplo desenvolvemento na arte europea medieval. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_na_literatura">Xesús na literatura</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=59" title="Editar a sección: «Xesús na literatura»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=59" title="Editar o código fonte da sección: Xesús na literatura">editar a fonte</a>]</div> Desde finais do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a>, son numerosos os autores literarios que deron a súa interpretación persoal da figura de Xesús. Entre as obras máis destacadas que trataron o tema poden citarse: <ul><li><a href="/wiki/Fi%C3%B3dor_Dostoyevski" class="mw-redirect" title="Fiódor Dostoyevski">Fiodor Dostoievski</a>: <a href="/wiki/Bratia_Karamazovy" title="Bratia Karamazovy">Bratia Karamazovy</a> (1880).</li> <li><a href="/wiki/Mikhail_Bulgakov" title="Mikhail Bulgakov">Mikhail Bulgakov</a>: <a href="/w/index.php?title=Master_i_Margarita&action=edit&redlink=1" class="new" title="Master i Margarita (a páxina aínda non existe)">Master i Margarita</a> (escrito entre 1928 e 1940, publicado en 1967).</li> <li><a href="/wiki/Robert_Graves" title="Robert Graves">Robert Graves</a>: King Jesus (1947).</li> <li><a href="/wiki/Nikos_Kazantzakis" title="Nikos Kazantzakis">Nikos Kazantzakis</a>: Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται ("Cristo recrucificado, 1948) e <a href="/w/index.php?title=O_Teleft%C3%A9os_Pirasm%C3%B3s&action=edit&redlink=1" class="new" title="O Teleftéos Pirasmós (a páxina aínda non existe)">O Teleftéos Pirasmós</a> ("A última tentación de Cristo", 1951), na que se baseou <a href="/wiki/Martin_Scorsese" title="Martin Scorsese">Martin Scorsese</a> para a súa <a href="/w/index.php?title=The_Last_Temptation_of_Christ&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Last Temptation of Christ (a páxina aínda non existe)">película homónima</a>.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Fulton_Oursler&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fulton Oursler (a páxina aínda non existe)">Fulton Oursler</a>: The Greatest Story Ever Told (1949). Na que se baseou a película de <a href="/wiki/George_Stevens" title="George Stevens">George Stevens</a>.</li> <li><a href="/wiki/Anthony_Burgess" title="Anthony Burgess">Anthony Burgess</a>: Man of Nazareth (1979), serviu de base para a serie <a href="/w/index.php?title=Ges%C3%B9_di_Nazareth&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gesù di Nazareth (a páxina aínda non existe)">Gesù di Nazareth</a> de <a href="/wiki/Franco_Zeffirelli" title="Franco Zeffirelli">Franco Zeffirelli</a></li> <li><a href="/wiki/Jos%C3%A9_Saramago" title="José Saramago">José Saramago</a>: O Evangelho Segundo Jesus Cristo (1991).</li> <li><a href="/wiki/Gore_Vidal" title="Gore Vidal">Gore Vidal</a>: Live from Golgotha: The Gospel according to Gore Vidal (1992); tamén parcialmente baseado na historia de Xesús de Nazaret, Messiah (1955).</li> <li><a href="/wiki/Norman_Mailer" title="Norman Mailer">Norman Mailer</a>: The Gospel According to the Son (1997).</li> <li><a href="/wiki/Fernando_S%C3%A1nchez_Drag%C3%B3" title="Fernando Sánchez Dragó">Fernando Sánchez Dragó</a>: Carta de Jesús al Papa (2001).</li> <li><a href="/w/index.php?title=%C3%81lvaro_Bermejo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Álvaro Bermejo (a páxina aínda non existe)">Álvaro Bermejo</a>: El Evangelio del Tíbet (2008).</li></ul> A figura de Xesús foi tamén o tema dalgunhas obras de literatura de consumo, ás veces en xéneros como a ciencia ficción ou a novela de misterio: <ul><li><a href="/w/index.php?title=Mirza_Ghulam_Ahmad&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mirza Ghulam Ahmad (a páxina aínda non existe)">Mirza Ghulam Ahmad</a>: Masīh Hindustān Meiń ("Xesús na India", 1899).</li> <li><a href="/w/index.php?title=Andreas_Faber-Kaiser&action=edit&redlink=1" class="new" title="Andreas Faber-Kaiser (a páxina aínda non existe)">Andreas Faber-Kaiser</a>: Jesús vivió y murió en Cachemira.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Juan_Jos%C3%A9_Ben%C3%ADtez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juan José Benítez (a páxina aínda non existe)">Juan José Benítez</a>: <a href="/w/index.php?title=Caballo_de_Troya_(novela)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Caballo de Troya (novela) (a páxina aínda non existe)">Caballo de Troya</a> (1984-2006; saga de varios volumes).</li> <li><a href="/w/index.php?title=Fida_Hassnain&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fida Hassnain (a páxina aínda non existe)">Fida Hassnain</a>: A Search for the Historical Jesus: From Apocryphal, Buddhist, Islamic and Sanskrit Sources (1995).</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_no_cine">Xesús no cine</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=60" title="Editar a sección: «Xesús no cine»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=60" title="Editar o código fonte da sección: Xesús no cine">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret_no_cine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xesús de Nazaret no cine (a páxina aínda non existe)">Xesús de Nazaret no cine</a>.</dd></dl></div> A vida de Xesús segundo os relatos do Novo Testamento, e xeralmente desde unha perspectiva cristiá, foi un tema frecuente no cine desde a súa aparición. De feito, Xesús de Nazaret é un dos personaxes máis interpretados, e xa en <a href="/wiki/1898" title="1898">1898</a> <a href="/w/index.php?title=Georges_Hatot&action=edit&redlink=1" class="new" title="Georges Hatot (a páxina aínda non existe)">Georges Hatot</a> e <a href="/wiki/Irm%C3%A1ns_Lumi%C3%A8re" class="mw-redirect" title="Irmáns Lumière">Louis Lumière</a> levaron a súa vida á pantalla nun filme titulado <a href="/w/index.php?title=La_vie_et_la_passion_de_J%C3%A9sus-Christ&action=edit&redlink=1" class="new" title="La vie et la passion de Jésus-Christ (a páxina aínda non existe)">La vie et la passion de Jésus-Christ</a>.<a href="#cite_note-196">[196]</a>, aínda que no <a href="/wiki/Cine_mudo" title="Cine mudo">cine mudo</a> sobre de todo destaca a superprodución <a href="/w/index.php?title=King_of_Kings_(filme_de_1927)&action=edit&redlink=1" class="new" title="King of Kings (filme de 1927) (a páxina aínda non existe)">King of Kings</a> (1927), de <a href="/wiki/Cecil_B._DeMille" title="Cecil B. DeMille">Cecil B. DeMille</a>. O tema foi abordado despois en repetidas ocasións, desde as superproducións de <a href="/wiki/Hollywood" title="Hollywood">Hollywood</a>, como <a href="/w/index.php?title=King_of_Kings_(filme_de_1961)&action=edit&redlink=1" class="new" title="King of Kings (filme de 1961) (a páxina aínda non existe)">King of Kings</a> (<a href="/wiki/Nicholas_Ray" title="Nicholas Ray">Nicholas Ray</a>, 1961) e <a href="/w/index.php?title=The_Greatest_Story_Ever_Told&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Greatest Story Ever Told (a páxina aínda non existe)">The Greatest Story Ever Told</a> (<a href="/wiki/George_Stevens" title="George Stevens">George Stevens</a>, 1965) ou a europea <a href="/w/index.php?title=Ges%C3%B9_di_Nazareth&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gesù di Nazareth (a páxina aínda non existe)">Gesù di Nazareth</a> (<a href="/wiki/Franco_Zeffirelli" title="Franco Zeffirelli">Franco Zeffirelli</a>, 1977) ata visións máis austeras como a de <a href="/wiki/Pier_Paolo_Pasolini" title="Pier Paolo Pasolini">Pier Paolo Pasolini</a> (<a href="/wiki/O_evanxeo_segundo_San_Mateo_(filme)" title="O evanxeo segundo San Mateo (filme)">O evanxeo segundo San Mateo</a>, 1964). Tamén deron a súa persoal interpretación da figura de Xesús autores como <a href="/wiki/David_Wark_Griffith" title="David Wark Griffith">Griffith</a> (<a href="/w/index.php?title=Intolerance_(filme)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Intolerance (filme) (a páxina aínda non existe)">Intolerance</a>, 1916), <a href="/wiki/Robert_Wiene" title="Robert Wiene">Wiene</a> (<a href="/w/index.php?title=I.N.R.I._(filme)&action=edit&redlink=1" class="new" title="I.N.R.I. (filme) (a páxina aínda non existe)">INRI</a>, 1923), <a href="/w/index.php?title=Miguel_Morayta_Mart%C3%ADnez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Miguel Morayta Martínez (a páxina aínda non existe)">Morayta</a> (<a href="/w/index.php?title=El_m%C3%A1rtir_del_Calvario&action=edit&redlink=1" class="new" title="El mártir del Calvario (a páxina aínda non existe)">El mártir del Calvario</a>, 1952), <a href="/wiki/Carl_Theodor_Dreyer" title="Carl Theodor Dreyer">Dreyer</a> (<a href="/w/index.php?title=Ordet&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ordet (a páxina aínda non existe)">Ordet</a>, 1954), <a href="/wiki/Jules_Dassin" title="Jules Dassin">Dassin</a> (<a href="/w/index.php?title=Celui_qui_doit_mourir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Celui qui doit mourir (a páxina aínda non existe)">Celui qui doit mourir</a>, 1957), <a href="/wiki/Luis_Bu%C3%B1uel" title="Luis Buñuel">Buñuel</a> (<a href="/w/index.php?title=Nazar%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nazarín (a páxina aínda non existe)">Nazarín</a>, 1958, e <a href="/w/index.php?title=La_Voie_Lact%C3%A9e&action=edit&redlink=1" class="new" title="La Voie Lactée (a páxina aínda non existe)">La Voie Lactée</a>, 1969), <a href="/wiki/Andrzej_Wajda" title="Andrzej Wajda">Wajda</a> (<a href="/w/index.php?title=Pilatus_und_andere&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pilatus und andere (a páxina aínda non existe)">Pilatus und andere</a>, 1971), <a href="/wiki/Roberto_Rossellini" title="Roberto Rossellini">Rossellini</a> (<a href="/w/index.php?title=Il_messia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Il messia (a páxina aínda non existe)">Il messia</a>, 1975), <a href="/wiki/Denys_Arcand" title="Denys Arcand">Arcand</a> (<a href="/wiki/J%C3%A9sus_de_Montr%C3%A9al" title="Jésus de Montréal">Jésus de Montréal</a>, 1989) ou <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Luis_Cuerda" title="José Luis Cuerda">Cuerda</a> (<a href="/w/index.php?title=As%C3%AD_en_el_cielo_como_en_la_tierra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Así en el cielo como en la tierra (a páxina aínda non existe)">Así en el cielo como en la tierra</a>, 1995). Algunhas películas sobre a vida de Xesús non estiveron exentas de polémica. É o caso de <a href="/w/index.php?title=Je_vous_salue,_Marie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Je vous salue, Marie (a páxina aínda non existe)">Je vous salue, Marie</a> (1985) de <a href="/wiki/Jean-Luc_Godard" title="Jean-Luc Godard">Jean-Luc Godard</a> ou <a href="/w/index.php?title=The_Last_Temptation_of_Christ&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Last Temptation of Christ (a páxina aínda non existe)">The Last Temptation of Christ</a> (1988), de <a href="/wiki/Martin_Scorsese" title="Martin Scorsese">Martin Scorsese</a>, baseada na novela homónima de <a href="/wiki/Nikos_Kazantzakis" title="Nikos Kazantzakis">Nikos Kazantzakis</a> e moi criticada en xeral pola súa interpretación de Xesús, apartada do punto de vista cristián tradicional. O filme de <a href="/wiki/Mel_Gibson" title="Mel Gibson">Mel Gibson</a> <a href="/wiki/The_Passion_of_the_Christ" title="The Passion of the Christ">The Passion of the Christ</a> (2004) suscitou en cambio a aprobación de amplos sectores do cristianismo, pero algúns membros da comunidade xudía tachárono de antisemita. O personaxe de Xesús foi tratado no cine desde moi variados ángulos.<a href="#cite_note-197">[197]</a> Non faltan, por exemplo, aproximacións paródicas á figura do iniciador do cristianismo como <a href="/wiki/Monty_Python%27s_Life_of_Brian" title="Monty Python's Life of Brian">Monty Python's Life of Brian</a> (<a href="/w/index.php?title=Terry_Jones&action=edit&redlink=1" class="new" title="Terry Jones (a páxina aínda non existe)">Terry Jones</a>, 1979), <a href="/wiki/Cine_musical" class="mw-redirect" title="Cine musical">musicais</a> como <a href="/w/index.php?title=Jesus_Christ_Superstar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jesus Christ Superstar (a páxina aínda non existe)">Jesus Christ Superstar</a> (<a href="/wiki/Norman_Jewison" title="Norman Jewison">Norman Jewison</a>, 1973) ou <a href="/w/index.php?title=Godspell_(filme)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Godspell (filme) (a páxina aínda non existe)">Godspell</a> (<a href="/w/index.php?title=David_Greene&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Greene (a páxina aínda non existe)">David Greene</a>, 1973) e filmes de animación como <a href="/w/index.php?title=The_Miracle_Maker&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Miracle Maker (a páxina aínda non existe)">The Miracle Maker</a> (<a href="/w/index.php?title=Derek_W._Hayes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Derek W. Hayes (a páxina aínda non existe)">Derek W. Hayes</a> e <a href="/w/index.php?title=Stanislav_Sokolov&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stanislav Sokolov (a páxina aínda non existe)">Stanislav Sokolov</a>, 2000). <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xesús_no_teatro_musical">Xesús no teatro musical</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=61" title="Editar a sección: «Xesús no teatro musical»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=61" title="Editar o código fonte da sección: Xesús no teatro musical">editar a fonte</a>]</div> A vida de Xesús tamén foi convertida en <a href="/w/index.php?title=Musical&action=edit&redlink=1" class="new" title="Musical (a páxina aínda non existe)">musical</a> e levada aos escenarios en lugares como <a href="/wiki/Broadway" title="Broadway">Broadway</a>. Entre as aproximacións líricas á vida e obra de Xesús destacan <a href="/w/index.php?title=Jesus_Christ_Superstar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jesus Christ Superstar (a páxina aínda non existe)">Jesus Christ Superstar</a>, ópera rock con música de <a href="/wiki/Andrew_Lloyd_Webber" title="Andrew Lloyd Webber">Andrew Lloyd Webber</a> e libreto de <a href="/w/index.php?title=Tim_Rice&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tim Rice (a páxina aínda non existe)">Tim Rice</a>, representada por primeira vez en <a href="/wiki/1970" title="1970">1970</a>. Moito máis alternativa é a obra <a href="/w/index.php?title=Godspell&action=edit&redlink=1" class="new" title="Godspell (a páxina aínda non existe)">Godspell</a>, con música de <a href="/w/index.php?title=Stephen_Schartz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stephen Schartz (a páxina aínda non existe)">Stephen Schartz</a> e libreto de <a href="/w/index.php?title=John-Michael_Tebelak&action=edit&redlink=1" class="new" title="John-Michael Tebelak (a páxina aínda non existe)">John-Michael Tebelak</a>, representada por primeira vez en <a href="/wiki/1971" title="1971">1971</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notas">Notas</h2>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=62" title="Editar a sección: «Notas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=62" title="Editar o código fonte da sección: Notas">editar a fonte</a>]</div> <div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-FOOTNOTEMeier1991407-1"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMeier1991407_1-0">↑</a> <a href="#CITEREFMeier1991">Meier 1991</a>, p. 407. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERahner2004732-2"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERahner2004732_2-0">↑</a> <a href="#CITEREFRahner2004">Rahner 2004</a>, p. 732. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESanders199310–11-3"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESanders199310–11_3-0">↑</a> <a href="#CITEREFSanders1993">Sanders 1993</a>, pp. 10–11. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFinegan1998319-4"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFinegan1998319_4-0">↑</a> <a href="#CITEREFFinegan1998">Finegan 1998</a>, p. 319. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHumphreysWaddington1992340-5"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHumphreysWaddington1992340_5-0">↑</a> <a href="#CITEREFHumphreysWaddington1992">Humphreys & Waddington 1992</a>, p. 340. </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrown1977513-6"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrown1977513_6-0">↑</a> <a href="#CITEREFBrown1977">Brown 1977</a>, p. 513. </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> Definicións no <a rel="nofollow" class="external text" href="http://academia.gal/dicionario/-/termo/Cristo">Dicionario da Real Academia Galega</a> e no <a rel="nofollow" class="external text" href="http://portaldaspalabras.gal/dicionario/procura/Cristo">Portal das Palabras</a> para Cristo. </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://twitter.com/AcademiaGalega/status/1362338300812476418">Chío</a> da Academia sobre o nome. </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> Na primeira tradución directa ao galego da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.abibliagalega.com/search/?text=xes%C3%BAs+cristo&type=">Biblia</a> empregouse así mesmo o antropónimo Xesús Cristo, non contemplado hoxe no dicionario da Academia. </li> <li id="cite_note-existencia-10">↑ <a href="#cite_ref-existencia_10-0">10,0</a> <a href="#cite_ref-existencia_10-1">10,1</a> Aínda que a maioría dos historiadores e expertos bíblicos opina que estes datos poden darse por certos, dada a concordancia das fontes, unha minoría de estudosos pon en cuestión a historicidade de Xesús de Nazaret, cuestionando os textos non cristiáns existentes. Por citar só algúns autores que afirman a historicidade de Xesús: <a href="/w/index.php?title=Raymond_E._Brown&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raymond E. Brown (a páxina aínda non existe)">Raymond E. Brown</a> (La muerte del Mesías, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8481694851" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-8169-485-1</a>); <a href="/w/index.php?title=John_Dominic_Crossan&action=edit&redlink=1" class="new" title="John Dominic Crossan (a páxina aínda non existe)">John Dominic Crossan</a> (Jesús, vida de un campesino judío, 1994, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/847423655X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7423-655-X</a>; Jesús desenterrado, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8484324591" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-8432-459-1</a>); <a href="/w/index.php?title=Bart_Ehrman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bart Ehrman (a páxina aínda non existe)">Bart Ehrman</a> (Jesús, el profeta judío apocalíptico, 2001, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/844931027X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-493-1027-X</a>); Gerd Theissen e Annette Merz (El Jesús histórico, 2004, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8430113495" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-301-1349-5</a>); E. P. Sanders (La figura histórica de Jesús, 2000, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8481694002" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-8169-400-2</a>); <a href="/wiki/Geza_Vermes" title="Geza Vermes">Geza Vermes</a> (Jesús el judío: los manuscritos leídos por un historiador, 1994, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8476692137" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7669-213-7</a>; La religión de Jesús el judío, 1996, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8479792019" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7979-201-9</a>); <a href="/w/index.php?title=Paul_Winter&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paul Winter (a páxina aínda non existe)">Paul Winter</a> (El proceso a Jesús, 1983, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8485501500" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-85501-50-0</a>). A negación da existencia de Xesús é unha posición tardía, xa que este non comezou a estudarse como figura histórica, á marxe da relixión, ata o século XVIII. Os principais defensores deste punto de vista son <a href="/w/index.php?title=Timothy_Freke&action=edit&redlink=1" class="new" title="Timothy Freke (a páxina aínda non existe)">Timothy Freke</a> e <a href="/w/index.php?title=Peter_Gandy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peter Gandy (a páxina aínda non existe)">Peter Gandy</a> (Los misterios de Jesús. El origen oculto de la religión cristiana, 2000, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8425334500" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-253-3450-0</a>); Earl Doherty (El puzzle de Jesús, 2005, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8498002680" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-9800-268-0</a>) e, sobre todo, George Albert Wells (The Historical Evidence for Jesus, 1988, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/087975429X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-87975-429-X</a>); The Jesus Myth, 1998, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0812693922" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8126-9392-2</a>). A inmensa maioría das enciclopedias e obras de referencia aceptan a historicidade de Xesús. É o caso, por citar un exemplo prestixioso, de The New Encyclopaedia Britannica (páxs. 360-377, tomo 22, Chicago, 1990. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0852295111" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-85229-511-1</a>). Tamén os defensores da teoría da inexistencia de Xesús recoñecen que a opinión xeneralizada é a contraria. Segundo George Albert Wells, nun artigo publicado en 1999: «It is almost universally accepted that Jesus lived in the opening decades of the first century, taught certain doctrines in Galilee, worked there what were at any rate taken for miracles, and died in Jerusalem, at the behest of the Roman governor Pontius Pilate» (George Albert Wells: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.infidels.org/library/modern/g_a_wells/earliest.html">«Earliest christianity»</a>, (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)). </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> O xudaísmo de xesús non é cuestionado na actualidade por ningún estudoso serio do Xesús histórico. Como escribe William Arnal («The cipher “judaism” in contemporary historical Jesus scholarship», en John S. KLOPPENBORG (ed.): <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.es/books?id=q5pNt46fQx4C&pg=PA25&lpg=PA25&dq=%22jesus+was+a+jew%22+jesus+seminar&source=bl&ots=1HQNvqmFVm&sig=b70bw8W-juvtEQ1ZdrLc4lZsMEA&hl=es&ei=T2hjStO7IZ-5jAeTm439Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9">Apocalypticism, anti-semitism and the historical Jesus</a>, páx. 24, «no contemporary New Testament scholar contests that Jesus was a jew». Véxase, por exemplo, o libro de Joseph Klausner: Jesús de Nazaret. Barcelona: Paidós, 2006, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8449318343" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-493-1834-3</a>, quen manifesta de xeito terminante «Jesús era judío, y siguió siendo judío hasta su último aliento» (páx.469). Con igual claridade se expresa Edward Kessler, en <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080325022930/http://www.bbc.co.uk/religion/programmes/thepassion/articles/jesus_the_jew.shtml">«Jesus the jew»</a> (artigo en BBC.co.uk): «One of the certain facts about Jesus was that he was a Jew. He was a child of Jewish parents, brought up in a jewish home and reared among jewish traditions. Throughout his life, Jesus lived among Jews and his followers were jews». Bart D. Ehrman sinalou que «unha das ironías do cristianismo primitivo é que Xesús mesmo era un xudeu que veneraba o Deus dos xudeus, observaba os costumes xudeus, interpretaba a lei xudía e tivo discípulos xudeus, que o consideraban o mesías xudeu» (Bart D. EHRMAN: Jesús no dijo eso. Barcelona: Ares y Mares, 2007, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788484328520" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-8432-852-0</a>; P. 233). Un desenvolvemento amplo do tema, con referencia ás investigacións de Geza Vermes, pode encontrarse na rede: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.leaderu.org/theology/jesusjew.html">«Jesus the jew»</a>, artigo de Jonathan Went, en inglés. Os autores da chamada <a href="/w/index.php?title=Terceira_busca_do_Xes%C3%BAs_hist%C3%B3rico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Terceira busca do Xesús histórico (a páxina aínda non existe)">terceira busca do Xesús histórico</a> fixeron especial incidencia no xudaísmo de Xesús. Véxase, por exemplo: John Dominic Crossan (Jesús, vida de un campesino judío, 1994, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/847423655X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7423-655-X</a>; Jesús desenterrado, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8484324591" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-8432-459-1</a>); Bart Ehrman (Jesús, el profeta judío apocalíptico, 2001, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/844931027X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-493-1027-X</a>); E.P.Sanders (La figura histórica de Jesús, 2000, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8481694002" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-8169-400-2</a>); <a href="/wiki/Geza_Vermes" title="Geza Vermes">Geza Vermes</a> (Jesús el judío: los manuscritos leídos por un historiador, 1994, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8476692137" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7669-213-7</a>; La religión de Jesús el judío, 1996, <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8479792019" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7979-201-9</a>); J.P.Meier (Un judío marginal. Nueva visión del Jesús histórico. I, II 1-2, III. Estella: Verbo Divino, 2001 ss.), entre moitos outros. </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <cite class="citation web">Canto, Alicia Mª (2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/19815556/Textos_historicos_sobre_Jesus_de_Nazareth_2005_">"Textos históricos sobre Jesús de Nazareth"</a>. Academia.edu.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=Textos+hist%C3%B3ricos+sobre+Jes%C3%BAs+de+Nazareth&rft.au=Canto%2C+Alicia+M%AA&rft.date=2017&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Academia.edu&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.academia.edu%2F19815556%2FTextos_historicos_sobre_Jesus_de_Nazareth_2005_&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt1:18-2:23;&version=RVR1960;%20">Mt "1:18-2:23"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A18-2%3A23&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt1%3A18-2%3A23%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc1:5-2:52;&version=RVR1960;%20">Lc "1:5-2:52"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A5-2%3A52&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc1%3A5-2%3A52%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> Segundo Geza Vermes (El nacemiento de Jesús, páx. 94): «O Evanxeo de Mateu non identifica o lugar onde viven María e Xosé, pero ao non falarse dun cambio de residencia entre ese momento [o soño de Xosé] e o nacemento de Xesús, debe concluírse que, en opinión de Mateu, a parella residiu sempre en Belén». </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is7:14;&version=RVR1960;%20">Is "7:14"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=7%3A14&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs7%3A14%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt1:19-21;&version=RVR1960;%20">Mt "1:19-21"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A19-21&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt1%3A19-21%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt2:13;&version=RVR1960;%20">Mt "2:13"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=2%3A13&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt2%3A13%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt2:19-23;&version=RVR1960;%20">Mt "2:19-23"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=2%3A19-23&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt2%3A19-23%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt2:23;&version=RVR1960;%20">Mt "2:23"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=2%3A23&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt2%3A23%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc1:26-38;&version=RVR1960;%20">Lc "1:26-38"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A26-38&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc1%3A26-38%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> Como pode verse, as diferenzas entre ambos relatos son bastante significativas: <ul><li>No relato de Mateu, María e Xosé viven en Belén; no de Lucas, en Nazaret.</li> <li>No relato de Mateu, o anxo aparécese (en tres ocasións) a Xosé; no de Lucas aparécese só (nunha ocasión) a María.</li> <li>As historias dos <a href="/wiki/Reis_Magos" title="Reis Magos">magos de Oriente</a>, a <a href="/w/index.php?title=Matanza_dos_Inocentes&action=edit&redlink=1" class="new" title="Matanza dos Inocentes (a páxina aínda non existe)">degolación dos inocentes</a> e a <a href="/w/index.php?title=Fuxida_a_Exipto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fuxida a Exipto (a páxina aínda non existe)">fuxida a Exipto</a> só aparecen en Mateu.</li> <li>As historias da adoración dos pastores, a <a href="/w/index.php?title=Circuncisi%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Circuncisión de Xesús (a páxina aínda non existe)">circuncisión de Xesús</a>, a <a href="/w/index.php?title=Presentaci%C3%B3n_de_Xes%C3%BAs_no_Templo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Presentación de Xesús no Templo (a páxina aínda non existe)">presentación no Templo</a> e <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_entre_os_doutores&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xesús entre os doutores (a páxina aínda non existe)">o encontro de Xesús cos doutores do Templo</a> atópanse só en Lucas.</li></ul> </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt1:2-16;&version=RVR1960;%20">Mt "1:2-16"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A2-16&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt1%3A2-16%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc3:23-28;&version=RVR1960;%20">Lc "3:23-28"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A23-28&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc3%3A23-28%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt3:1-12;&version=RVR1960;%20">Mt "3:1-12"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A1-12&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt3%3A1-12%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:4-8;&version=RVR1960;%20">Mc "1:4-8"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A4-8&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A4-8%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc3:1-18;&version=RVR1960;%20">Lc "3:1-18"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A1-18&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc3%3A1-18%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn1:19-32;&version=RVR1960;%20">Jn "1:19-32"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A19-32&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn1%3A19-32%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt3:13-15;&version=RVR1960;%20">Mt "3:13-15"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A13-15&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt3%3A13-15%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:9;&version=RVR1960;%20">Mc "1:9"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A9&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A9%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ,<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc3:21;&version=RVR1960;%20">Lc "3:21"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A21&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc3%3A21%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  Segundo o Evanxeo de Xoán, Xesús non recibiu o bautismo persoalmente de Xoán o Bautista, xa que por entón este atopábase encarcerado por orde de Antipas. </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt3:16-17;&version=RVR1960;%20">Mt "3:16-17"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A16-17&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt3%3A16-17%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:10-11;&version=RVR1960;%20">Mc "1:10-11"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A10-11&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A10-11%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc3:21-22;&version=RVR1960;%20">Lc "3:21-22"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A21-22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc3%3A21-22%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . No Evanxeo de Xoán menciónase esta <a href="/w/index.php?title=Teofan%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teofanía (a páxina aínda non existe)">teofanía</a> (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn1:32-33;&version=RVR1960;%20">Jn "1:32-33"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A32-33&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn1%3A32-33%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ), aínda que non en ocasión do bautismo de Xesús. </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt4:2-11;&version=RVR1960;%20">Mt "4:2-11"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A2-11&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt4%3A2-11%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:12-13;&version=RVR1960;%20">Mc "1:12-13"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A12-13&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A12-13%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc4:1-13;&version=RVR1960;%20">Lc "4:1-13"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A1-13&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc4%3A1-13%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt4:12-17;&version=RVR1960;%20">Mt "4:12-17"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A12-17&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt4%3A12-17%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:14;&version=RVR1960;%20">Mc "1:14"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A14&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A14%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc4:14;&version=RVR1960;%20">Lc "4:14"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A14&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc4%3A14%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt4:17;&version=RVR1960;%20">Mt "4:17"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A17&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt4%3A17%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:15;&version=RVR1960;%20">Mc "1:15"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A15&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A15%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc4:14;&version=RVR1960;%20">Lc "4:14"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A14&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc4%3A14%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Segundo <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn1:35-51;&version=RVR1960;%20">Jn "1:35-51"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A35-51&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn1%3A35-51%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  Xesús recrutou os seus primeiros seguidores (aínda que eran galileos) en Xudea, antes de partir cara a Galilea para iniciar o seu ministerio. </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt11:20-21;&version=RVR1960;%20">Mt "11:20-21"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A20-21&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt11%3A20-21%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc10:13;&version=RVR1960;%20">Lc "10:13"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=10%3A13&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc10%3A13%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt13:53-58;&version=RVR1960;%20">Mt "13:53-58"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=13%3A53-58&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt13%3A53-58%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc6:1-6;&version=RVR1960;%20">Mc "6:1-6"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A1-6&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc6%3A1-6%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc4:16-30;&version=RVR1960;%20">Lc "4:16-30"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A16-30&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc4%3A16-30%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Segundo o relato de Lucas, os habitantes de Nazaret intentaron matar a Xesús. </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt20:29;&version=RVR1960;%20">Mt "20:29"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=20%3A29&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt20%3A29%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc10:46;&version=RVR1960;%20">Mc "10:46"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=10%3A46&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc10%3A46%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc18:35;&version=RVR1960;%20">Lc "18:35"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=18%3A35&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc18%3A35%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn11:38-44;&version=RVR1960;%20">Jn "11:38-44"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A38-44&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn11%3A38-44%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt10:2-4;&version=RVR1960;%20">Mt "10:2-4"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=10%3A2-4&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt10%3A2-4%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc13:16-19;&version=RVR1960;%20">Mc "13:16-19"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=13%3A16-19&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc13%3A16-19%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc6:13-16;&version=RVR1960;%20">Lc "6:13-16"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A13-16&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc6%3A13-16%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Nos tres sinópticos, os apóstolos son agrupados por parellas, aínda que non sempre coinciden na súa distribución. </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn6:67;&version=RVR1960;%20">Jn "6:67"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A67&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn6%3A67%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn6:70;&version=RVR1960;%20">Jn "6:70"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A70&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn6%3A70%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn6:71;&version=RVR1960;%20">Jn "6:71"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A71&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn6%3A71%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . En diferentes pasaxes cita os seguintes: Simón Pedro, André, os fillos de Zebedeo (é dicir Santiago e Xoán), Filipe, Natanael, Dídimo Tomé, Xudas Iscariote e outro Xudas. Natanael é xeralmente identificado co Bartolomé que mencionan os sinópticos. </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt9:32-34;&version=RVR1960;%20">Mt "9:32-34"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A32-34&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt9%3A32-34%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt12:22-30;&version=RVR1960;%20">Mt "12:22-30"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=12%3A22-30&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt12%3A22-30%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc3:22-27;&version=RVR1960;%20">Mc "3:22-27"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A22-27&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc3%3A22-27%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc11:14-15;&version=RVR1960;%20">Lc "11:14-15"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A14-15&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc11%3A14-15%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc11:17-23;&version=RVR1960;%20">Lc "11:17-23"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A17-23&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc11%3A17-23%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ) </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc10:17-20;&version=RVR1960;%20">Lc "10:17-20"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=10%3A17-20&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc10%3A17-20%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc9:38-40;&version=RVR1960;%20">Mc "9:38-40"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A38-40&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc9%3A38-40%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt17:1-8;&version=RVR1960;%20">Mt "17:1-8"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=17%3A1-8&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt17%3A1-8%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc9:2-8;&version=RVR1960;%20">Mc "9:2-8"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A2-8&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc9%3A2-8%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc9:28-36;&version=RVR1960;%20">Lc "9:28-36"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A28-36&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc9%3A28-36%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt21:1-11;&version=RVR1960;%20">Mt "21:1-11"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=21%3A1-11&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt21%3A1-11%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc11:1-11;&version=RVR1960;%20">Mc "11:1-11"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A1-11&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc11%3A1-11%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc19:28-40;&version=RVR1960;%20">Lc "19:28-40"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=19%3A28-40&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc19%3A28-40%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn12:12-19;&version=RVR1960;%20">Jn "12:12-19"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=12%3A12-19&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn12%3A12-19%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt21:12-22;&version=RVR1960;%20">Mt "21:12-22"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=21%3A12-22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt21%3A12-22%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc11:15-19;&version=RVR1960;%20">Mc "11:15-19"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A15-19&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc11%3A15-19%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc19:45-48;&version=RVR1960;%20">Lc "19:45-48"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=19%3A45-48&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc19%3A45-48%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Marcos intercala entre a entrada de Xerusalén e a expulsión dos mercadores o episodio da maldición da figueira (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc11:12-14;&version=RVR1960;%20">Mc "11:12-14"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A12-14&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc11%3A12-14%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , e Lucas unha profecía sobre Xerusalén (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc19:41-44;&version=RVR1960;%20">Lc "19:41-44"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=19%3A41-44&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc19%3A41-44%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn2:13-22;&version=RVR1960;%20">Jn "2:13-22"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=2%3A13-22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn2%3A13-22%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Nesta pasaxe, Xesús utiliza un azoute para expulsar os vendedores, ao que non se fai referencia nos sinópticos. </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt24:1-3;&version=RVR1960;%20">Mt "24:1-3"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=24%3A1-3&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt24%3A1-3%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc13:1-4;&version=RVR1960;%20">Mc "13:1-4"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=13%3A1-4&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc13%3A1-4%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc21:5-7;&version=RVR1960;%20">Lc "21:5-7"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=21%3A5-7&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc21%3A5-7%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> {Biblia|Mt|26:6-13}}, <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc14:5-9;&version=RVR1960;%20">Mc "14:5-9"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A5-9&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc14%3A5-9%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn12:1-8;&version=RVR1960;%20">Jn "12:1-8"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=12%3A1-8&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn12%3A1-8%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . No relato de Xoán, a muller que unxe a Xesús é <a href="/w/index.php?title=Mar%C3%ADa_de_Betania&action=edit&redlink=1" class="new" title="María de Betania (a páxina aínda non existe)">María de Betania</a>, irmá de <a href="/wiki/L%C3%A1zaro_de_Betania" title="Lázaro de Betania">Lázaro</a>; nos outros dous non se menciona o seu nome. </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt26:26-29;&version=RVR1960;%20">Mt "26:26-29"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=26%3A26-29&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt26%3A26-29%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc14:22-25;&version=RVR1960;%20">Mc "14:22-25"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A22-25&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc14%3A22-25%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc22:19-20;&version=RVR1960;%20">Lc "22:19-20"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=22%3A19-20&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc22%3A19-20%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Para os cristiáns, este xesto de Xesús representa a institución do <a href="/wiki/Sacramento_(relixi%C3%B3n)" title="Sacramento (relixión)">sacramento</a> da <a href="/wiki/Eucarist%C3%ADa" title="Eucaristía">Eucaristía</a>. </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> O Evanxeo de Xoán non fai referencia á Última Cea, xa que non sitúa a detención de Xesús na noite de Pascua, senón a anterior: si aparece nel, con todo, o anuncio da traizón de Xudas (Xn 13, 21-30) e un episodio que non aparece nos sinópticos, o lavatorio dos pés dos discípulos (Xn 13, 1-20). </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt26:36-46;&version=RVR1960;%20">Mt "26:36-46"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=26%3A36-46&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt26%3A36-46%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc14:32-42;&version=RVR1960;%20">Mc "14:32-42"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A32-42&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc14%3A32-42%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc22:40-46;&version=RVR1960;%20">Lc "22:40-46"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=22%3A40-46&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc22%3A40-46%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> Este episodio non aparece tampouco no Evanxeo de Xoán. </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt26:14-16;&version=RVR1960;%20">Mt "26:14-16"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=26%3A14-16&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt26%3A14-16%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc11:10-11;&version=RVR1960;%20">Mc "11:10-11"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A10-11&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc11%3A10-11%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc22:3-6;&version=RVR1960;%20">Lc "22:3-6"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=22%3A3-6&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc22%3A3-6%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt26:47-56;&version=RVR1960;%20">Mt "26:47-56"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=26%3A47-56&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt26%3A47-56%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc14:43-52;&version=RVR1960;%20">Mc "14:43-52"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A43-52&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc14%3A43-52%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc22:47-53;&version=RVR1960;%20">Lc "22:47-53"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=22%3A47-53&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc22%3A47-53%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn18:2-12;&version=RVR1960;%20">Jn "18:2-12"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=18%3A2-12&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn18%3A2-12%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . O relato de Xoán ofrece variantes significativas: non se cita Xetsemaní como o lugar da detención, senón un horto «alén do torrente Cedrón»; na detención de Xesús toma parte unha cohorte romana; e Xesús non é denunciado por Xudas, senón que se entrega el mesmo aos que ían detelo. </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.abibliagalega.com/contactanos/evanxeos/mateo/capitulos-26-28/">Mateo 26-28</a> </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt26:57-68;&version=RVR1960;%20">Mt "26:57-68"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=26%3A57-68&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt26%3A57-68%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc14:53-65;&version=RVR1960;%20">Mc "14:53-65"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A53-65&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc14%3A53-65%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc22:63-71;&version=RVR1960;%20">Lc "22:63-71"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=22%3A63-71&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc22%3A63-71%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn18:19-29;&version=RVR1960;%20">Jn "18:19-29"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=18%3A19-29&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn18%3A19-29%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt26:69-75;&version=RVR1960;%20">Mt "26:69-75"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=26%3A69-75&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt26%3A69-75%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc14:66-72;&version=RVR1960;%20">Mc "14:66-72"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A66-72&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc14%3A66-72%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc22:55-62;&version=RVR1960;%20">Lc "22:55-62"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=22%3A55-62&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc22%3A55-62%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn18:15-27;&version=RVR1960;%20">Jn "18:15-27"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=18%3A15-27&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn18%3A15-27%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> Sábese que o cargo de Pilato non era en realidade o de procurador, senón o de prefecto. Figura erroneamente con ese cargo non só nos evanxeos, senón tamén na obra do historiador <a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Flavio Xosefo</a>. </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt27:11-26;&version=RVR1960;%20">Mt "27:11-26"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=27%3A11-26&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt27%3A11-26%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc15:1-15;&version=RVR1960;%20">Mc "15:1-15"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=15%3A1-15&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc15%3A1-15%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . O Evanxeo de Lucas engade que Pilato enviou a Xesús ante <a href="/w/index.php?title=Herodes_Antipas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodes Antipas (a páxina aínda non existe)">Herodes Antipas</a>, tetrarca de Galilea, que se atopaba de visita en Xerusalén. Segundo este relato, Xesús non quixo contestar as preguntas de Antipas, quen o enviou de novo a Pilato (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc23:1-25;&version=RVR1960;%20">Lc "23:1-25"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=23%3A1-25&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc23%3A1-25%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). No Evanxeo de Xoán, doutra banda, engádense dous diálogos entre Xesús e Pilato que non aparecen no resto dos relatos da Paixón (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn18:28-19:16;&version=RVR1960;%20">Jn "18:28-19:16"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=18%3A28-19%3A16&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn18%3A28-19%3A16%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt27:26-31;&version=RVR1960;%20">Mt "27:26-31"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=27%3A26-31&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt27%3A26-31%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc15:15-20;&version=RVR1960;%20">Mc "15:15-20"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=15%3A15-20&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc15%3A15-20%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt27:32-44;&version=RVR1960;%20">Mt "27:32-44"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=27%3A32-44&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt27%3A32-44%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc15:21-32;&version=RVR1960;%20">Mc "15:21-32"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=15%3A21-32&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc15%3A21-32%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc23:26-43;&version=RVR1960;%20">Lc "23:26-43"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=23%3A26-43&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc23%3A26-43%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn19:16-24;&version=RVR1960;%20">Jn "19:16-24"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=19%3A16-24&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn19%3A16-24%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Xoán non menciona a Simón de Cirene. Afirma que Xesús foi crucificado entre outras dúas persoas, pero non di que fosen ladróns. </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt27:45-50;&version=RVR1960;%20">Mt "27:45-50"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=27%3A45-50&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt27%3A45-50%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc15:33-41;&version=RVR1960;%20">Mc "15:33-41"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=15%3A33-41&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc15%3A33-41%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc23:39-46;&version=RVR1960;%20">Lc "23:39-46"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=23%3A39-46&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc23%3A39-46%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn19:25-30;&version=RVR1960;%20">Jn "19:25-30"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=19%3A25-30&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn19%3A25-30%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt27:57-61;&version=RVR1960;%20">Mt "27:57-61"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=27%3A57-61&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt27%3A57-61%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc15:42-47;&version=RVR1960;%20">Mc "15:42-47"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=15%3A42-47&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc15%3A42-47%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc23:50-56;&version=RVR1960;%20">Lc "23:50-56"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=23%3A50-56&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc23%3A50-56%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc19:38-42;&version=RVR1960;%20">Mc "19:38-42"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=19%3A38-42&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc19%3A38-42%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt27:62-66;&version=RVR1960;%20">Mt "27:62-66"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=27%3A62-66&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt27%3A62-66%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt28;&version=RVR1960;%20">Mt "28"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=28&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt28%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc16;&version=RVR1960;%20">Mc "16"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=16&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc16%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc24;&version=RVR1960;%20">Lc "24"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=24&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc24%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn20-21;&version=RVR1960;%20">Jn "20-21"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=20-21&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn20-21%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> Existe consenso entre a maioría dos filólogos bíblicos en canto a que os últimos doce versículos do evanxeo, a partir da aparición de Xesús a María Madalena (Mc 16 1,9) son o resultado dunha interpolación posterior. Descoñécese se o Evanxeo de Marcos concluía en Mc 16 1,8 ou se o final orixinal se perdeu. </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is7:14;&version=RVR1960;%20">Is "7:14"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=7%3A14&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs7%3A14%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Miq5:2;&version=RVR1960;%20">Miq "5:2"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=5%3A2&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMiq5%3A2%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Miq%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is9:1;&version=RVR1960;%20">Is "9:1"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A1&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs9%3A1%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is9:6-7;&version=RVR1960;%20">Is "9:6-7"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A6-7&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs9%3A6-7%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is11:1-9;&version=RVR1960;%20">Is "11:1-9"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A1-9&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs11%3A1-9%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ), <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is16:5;&version=RVR1960;%20">Is "16:5"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=16%3A5&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs16%3A5%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is40:3;&version=RVR1960;%20">Is "40:3"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=40%3A3&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs40%3A3%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Esta profecía é citada explicitamente nos catro evanxeos do Novo Testamento (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt3:3;&version=RVR1960;%20">Mt "3:3"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A3&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt3%3A3%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:2-3;&version=RVR1960;%20">Mc "1:2-3"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A2-3&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A2-3%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc3:4-6;&version=RVR1960;%20">Lc "3:4-6"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A4-6&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc3%3A4-6%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn1:23;&version=RVR1960;%20">Jn "1:23"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A23&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn1%3A23%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> Sobre o significado desta expresión, véxase o artigo «<a href="/wiki/Libro_de_Isa%C3%ADas" title="Libro de Isaías">Libro de Isaías</a>». </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is42:1-7;&version=RVR1960;%20">Is "42:1-7"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=42%3A1-7&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs42%3A1-7%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is49:1-7;&version=RVR1960;%20">Is "49:1-7"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=49%3A1-7&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs49%3A1-7%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is50:4-9;&version=RVR1960;%20">Is "50:4-9"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=50%3A4-9&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs50%3A4-9%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Is52:42-53:12;&version=RVR1960;%20">Is "52:42-53:12"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=52%3A42-53%3A12&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DIs52%3A42-53%3A12%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Is%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> Por exemplo, <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Zc12:10;&version=RVR1960;%20">Zc "12:10"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=12%3A10&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DZc12%3A10%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Zc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.icr.org/article/has-archaeological-evidence-for-jesus-been-discove">«Has archaeological evidence for Jesus been discovered?»</a>, artigo en inglés de John D. Morris na web do Instituto de Investigación sobre a Creación. Consultado o 22/05/2009. Di: «Is it reasonable to expect such artifacts or inscriptions? After all, the man Jesus was not a prominent governmental leader. He was essentially an itinerant preacher, with few possessions, and eventually suffered the death of a common outlaw. Would the romans have recorded his life or death with an inscription or statue? Certainly not». </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> Véxase <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mtio.com/articles/aissar29.htm">«History, archaeology and Jesus. Hard evidence from the ancient world dramatically supports the New Testament record on Jesus»</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080509085728/http://www.mtio.com/articles/aissar29.htm">Arquivado</a> 09 de maio de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., artigo en inglés de Paul L. Maier. </li> <li id="cite_note-7q5-73">↑ <a href="#cite_ref-7q5_73-0">73,0</a> <a href="#cite_ref-7q5_73-1">73,1</a> En 1972 o xesuíta español José O'Callaghan afirmou que O <a href="/w/index.php?title=7Q5&action=edit&redlink=1" class="new" title="7Q5 (a páxina aínda non existe)">7Q5</a>, un dos papiros achados en Qumrán, xunto ao Mar Morto, era un fragmento do Evanxeo de Marcos (concretamente Mc 6, 52-53). A súa hipótese foi apoiada por algúns biblistas, entre eles C.P. Thiede, pero foi en xeral rexeitada polos estudosos. Véxanse Piñero, Antonio: Guía..., pp. 66-67; e Meier, John P.: Un judío marginal..., p.124 </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> Antonio PIÑERO: Fuentes del cristianismo, páx. 325. </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> De feito, nas súas cartas cita con frecuencia textos do <a href="/wiki/Antigo_Testamento" title="Antigo Testamento">Antigo Testamento</a>, pero apenas si se refire a ditos de Xesús. Só en <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=1Cor7:10;&version=RVR1960;%20">1Cor "7:10"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=7%3A10&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3D1Cor7%3A10%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%271Cor%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  e <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=1Cor11:23-26;&version=RVR1960;%20">1Cor "11:23-26"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A23-26&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3D1Cor11%3A23-26%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%271Cor%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  acode directamente á predicación de Xesús de Nazaret como fonte de autoridade. Nas cartas de Paulo, con todo, non é sinxelo diferenciar cando fai referencia á predicación do Xesús histórico e cando á súa propia experiencia do Xesús resucitado. </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> A tradición cristiá atribúe a autoría destas obras a personaxes citados no Novo Testamento: os <a href="/wiki/Ap%C3%B3stolo" title="Apóstolo">apóstolos</a> <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Evanxelista" title="Xoán o Evanxelista">Xoán</a> e <a href="/wiki/Mateu_o_Evanxelista" title="Mateu o Evanxelista">Mateu</a>, e a dous colaboradores próximos dos primeiros seguidores de Xesús, <a href="/wiki/Marcos_o_Evanxelista" title="Marcos o Evanxelista">Marcos</a> e <a href="/wiki/Lucas_o_Evanxelista" title="Lucas o Evanxelista">Lucas</a>. Esta adscrición é tardía (do século II) e non se sustenta en datos achegados polos propios textos. Porén, para referirse aos evanxeos está xeneralizada a denominación tradicional de evanxeos de Mateu, Marcos, Lucas e Xoán, sen que isto implique posicionarse no tema da súa autoría. </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> J. M. Robinson, et al: El «Documento Q» en griego y en español con paralelos del Evangelio de Marcos y del Evangelio de Tomás. Salamanca: Sígueme, 2002. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8430114645" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-301-1464-5</a> </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> Guijarro, páx.26. </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> Guijarro, páxs.61-63 </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> Antonio PIÑERO: Guía para entender el Nuevo Testamento, páxs.392-393. </li> <li id="cite_note-81"><a href="#cite_ref-81">↑</a> Theissen e Merz, páxs.55-56. </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> Antonio PIÑERO: Guía para entender el Nuevo Testamento, páx.166. </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> Moi debatido é tamén o valor que debe asignarse ao chamado <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_Secreto_de_Marcos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo Secreto de Marcos (a páxina aínda non existe)">Evanxeo Secreto de Marcos</a>, sobre cuxa autenticidade existen serias dúbidas. </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> Gerd THEISSEN, e Annette MERZ, op. cit., páx.76. </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> Véxase unha relación comentada de todos os textos, xunto con outros xudeus, igualmente non cristiáns, no artigo de Alicia M. Canto (UAM) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.celtiberia.net/articulo.asp?ide=1684">"Textos históricos sobre Jesús de Nazareth", Celtiberia.net, 8-12-2005 (consultado o 10-12-2012)</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190924192727/https://www.celtiberia.net/es/biblioteca/?ide=1684">Arquivado</a> 24-09-2019 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., reproducido tamén en <a rel="nofollow" class="external text" href="http://terraeantiqvaefotos.zoomblog.com/arquivo/2006/01/05/textos-historicos-sobre-Jesus-de-Nazar.html">Terrae Antiqvae, 5-1-2006</a>[<a href="/wiki/Wikipedia:Ligaz%C3%B3ns_mortas" title="Wikipedia:Ligazóns mortas">Ligazón morta</a>]. </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.es/books?hl=es&id=vohWAAAAMAAJ&q=Tacitus#search_anchor">Na edición de 1995 da mesma obra conclúese, páx. 257</a>: "The allusions in non-Christian sources (the Jewish historian Josephus, the Roman historians Tacitus and Suetonius, and Talmudic texts) are almost negligible, except as refuting the unsubstantiated notion that Jesus might never have existed", isto é, que, sendo textos de non moito valor documental, si bastan "para refutar a idea infundamentada de que Xesús podería non existir". </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> Unha análise detallada das fontes talmúdicas sobre Xesús pode atoparse en Klausner, Joseph: Jesús de Nazaret (Barcelona: Paidós, 2006; <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8449318343" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-493-1834-3</a>); páxs.23-58. Aínda que a edición orixinal do libro é de 1907, a maioría dos autores actuais están de acordo co esencial das súas conclusións: véxase por exemplo Meier, Un xudeu marginal, tomo I, páxs.112-118 (ver <a class="mw-selflink-fragment" href="#Bibliograf.C3.ADa">bibliografía</a>). </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> <cite class="citation book">Pérez Omister, Antonio (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.ar/books?id=sDLiGTVj-1EC&pg=PA10&lpg=PA10&dq=%22Jes%C3%BAs+de+Nazaret%22+%22escasez+de+fuentes+no+cristianas%22&source=bl&ots=VfCho1My52&sig=JXP9gYkYDCJA87ffyNLatW9G6EQ&hl=es&sa=X&ei=ASyoUo3gOobjsASEjIKQCQ&ved=0CEEQ6AEwBA#v=onepage&q=%22Jes%C3%BAs%20de%20Nazaret%22%20%22escasez%20de%20fuentes%20no%20cristianas%22&f=false">El enigma de Jesús de Nazaret</a>. 472 páxinas. p. 10. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-1-4092-2783-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-1-4092-2783-0">978-1-4092-2783-0</a>. Consultado o 11 de decembro de 2013.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.au=P%C3%A9rez+Omister%2C+Antonio&rft.btitle=El+enigma+de+Jes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-4092-2783-0&rft.pages=10&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com.ar%2Fbooks%3Fid%3DsDLiGTVj-1EC%26pg%3DPA10%26lpg%3DPA10%26dq%3D%2522Jes%25C3%25BAs%2Bde%2BNazaret%2522%2B%2522escasez%2Bde%2Bfuentes%2Bno%2Bcristianas%2522%26source%3Dbl%26ots%3DVfCho1My52%26sig%3DJXP9gYkYDCJA87ffyNLatW9G6EQ%26hl%3Des%26sa%3DX%26ei%3DASyoUo3gOobjsASEjIKQCQ%26ved%3D0CEEQ6AEwBA%23v%3Donepage%26q%3D%2522Jes%25C3%25BAs%2520de%2520Nazaret%2522%2520%2522escasez%2520de%2520fuentes%2520no%2520cristianas%2522%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> Antonio PIÑERO: Guía para entender el Nuevo Testamento, páxs.169-172. </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> Antonio PIÑERO: Guía para entender el Nuevo Testamento, páx.172. </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> Sanders, páx.42. </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> Sebastos é tradución aproximada ao grego de Augusto. </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> Geza VERMES: Jesús el judío, páx. 52. </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> Theissen y Merz, páx. 153. </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> Segundo Flavio Xosefo (Contra Apión 2, 108), eran uns 20.000. </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> Sanders, páxs.63-64. </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> Theissen e Merz, páx.153. </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> En Antigüidades xudías, 13, 171-173.297s; 18, 11-25, e en Guerra 2, 118-166. </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> Sanders, páx.67. </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> Dicionario da <a href="/wiki/Real_Academia_Espa%C3%B1ola" title="Real Academia Española">Real Academia Española</a>. 22ª Ed, 2001 </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> Meier: Un judío marginal. Una nueva visión del Jesús histórico, tomo I, páx. 219. </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> Jesús PELÁEZ: «Jesús y el Reino de Dios: Las comunidades primitivas en el judeocristianismo», en Antonio PIÑERO (ed.): Orígenes del cristianismo. Antecedentes y primeros pasos, páx. 235. </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:24;&version=RVR1960;%20">Mc "1:24"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A24&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A24%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc10:47;&version=RVR1960;%20">Mc "10:47"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=10%3A47&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc10%3A47%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc14:67;&version=RVR1960;%20">Mc "14:67"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A67&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc14%3A67%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc16:6;&version=RVR1960;%20">Mc "16:6"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=16%3A6&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc16%3A6%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc4:34;&version=RVR1960;%20">Lc "4:34"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A34&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc4%3A34%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc24:19;&version=RVR1960;%20">Lc "24:19"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=24%3A19&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc24%3A19%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt2:23;&version=RVR1960;%20">Mt "2:23"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=2%3A23&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt2%3A23%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt26:71;&version=RVR1960;%20">Mt "26:71"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=26%3A71&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt26%3A71%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc18:37;&version=RVR1960;%20">Lc "18:37"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=18%3A37&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc18%3A37%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn18:5-7;&version=RVR1960;%20">Jn "18:5-7"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=18%3A5-7&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn18%3A5-7%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Hch2:22;&version=RVR1960;%20">Hch "2:22"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=2%3A22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DHch2%3A22%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Hch%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Hch3:6;&version=RVR1960;%20">Hch "3:6"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A6&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DHch3%3A6%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Hch%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Hch4:10;&version=RVR1960;%20">Hch "4:10"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A10&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DHch4%3A10%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Hch%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Hch22:8;&version=RVR1960;%20">Hch "22:8"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=22%3A8&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DHch22%3A8%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Hch%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Num6;&version=RVR1960;%20">Num "6"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DNum6%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Num%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-nazaret-107">↑ <a href="#cite_ref-nazaret_107-0">107,0</a> <a href="#cite_ref-nazaret_107-1">107,1</a> Segundo Gerd THEISSEN e Annette MERZ, El Jesús histórico, páx.192: «En suma, Jesús procede de Nazaret. A transposición do lugar de nacemento a Belén é froito da fantasía e a especulación relixiosa: como -segundo as Escrituras- o mesías debía nacer en Belén, Mt 2 e Lc 2 desprazan alí o nacemento de Xesús». Geza VERMES, na súa obra O nacemento de Xesús (págs.242-243) afirma que «o lugar onde naceu resulta controvertido: Belén segundo a tradición, pero máis probablemente Nazaret». Para Antonio Piñero, (Guía para entender o Novo Testamento, páx.174) «o máis probable é que Xesús fose oriundo de Nazaret e que logo se plasmase a historia de que naceu en Belén para dar plena xustificación ás súas pretensións mesiánicas, de acordo coas Escrituras». </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> No Evanxeo de Marcos é chamado «Aesús o nazareno» (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:24;&version=RVR1960;%20">Mc "1:24"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A24&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A24%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ; <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc10:47;&version=RVR1960;%20">Mc "10:47"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=10%3A47&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc10%3A47%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ; <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc14:67;&version=RVR1960;%20">Mc "14:67"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A67&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc14%3A67%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ; <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc16:6;&version=RVR1960;%20">Mc "16:6"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=16%3A6&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc16%3A6%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). No Evanxeo de Xoán indícase ademais que a súa orixe galileo podía ser prexudicial para ser identificado como o Mesías (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn1:45;&version=RVR1960;%20">Jn "1:45"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A45&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn1%3A45%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ; <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn7:52;&version=RVR1960;%20">Jn "7:52"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=7%3A52&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn7%3A52%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> Antonio PIÑERO: Guía para entender el Nuevo Testamento, páx.173. </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">↑</a> Só dous dos catro evanxeos canónicos, <a href="/wiki/Evanxeo_de_Mateu" title="Evanxeo de Mateu">Mateu</a> e <a href="/wiki/Evanxeo_de_Lucas" title="Evanxeo de Lucas">Lucas</a> proporcionan información sobre a infancia de Xesús. Marcos, o evanxeo maioritariamente considerado máis antigo, non inclúe ningún relato da infancia. Só documenta o nome da nai e a existencia de varios irmáns (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc6:3;&version=RVR1960;%20">Mc "6:3"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A3&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc6%3A3%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). Doutra banda, a infancia de Xesús é desenvolvida amplamente -cunha considerable dose de imaxinación e abundantes anacronismos- por varios evanxeos apócrifos, xenericamente coñecidos como «apócrifos da infancia». Existe un amplo consenso en non concederlles absolutamente ningunha fiabilidade histórica. No resto do Novo Testamento, só <a href="/wiki/Paulo_de_Tarso" title="Paulo de Tarso">Paulo</a> fai un par de alusións indirectas á orixe de Xesús, cando afirma que foi nacido de muller (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Gal4:4;&version=RVR1960;%20">Gal "4:4"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A4&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DGal4%3A4%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Gal%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ) e que procedía da estirpe de <a href="/wiki/David" title="David">David</a>, «en canto home» (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Romanos1:3;&version=RVR1960;%20">Romanos "1:3"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A3&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DRomanos1%3A3%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Romanos%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). </li> <li id="cite_note-111"><a href="#cite_ref-111">↑</a> Geza Vermes considera que os relatos de Mateu e Lucas «son engadas posteriores á narración evanxélica principal» (O nacemento de Xesús, páx.237). </li> <li id="cite_note-112"><a href="#cite_ref-112">↑</a> Mateu cita esta pasaxe do profeta <a href="/w/index.php?title=Miqueas_(profeta)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Miqueas (profeta) (a páxina aínda non existe)">Miqueas</a>, segundo o cal o Mesías habería de nacer en Belén: <dl><dd><dl><dd>Pero ti, Belén Efrata, aínda que pequena para figurar entre os clans de Xudá, de ti sairame quen ha de ser dominador en <a href="/wiki/Israel" title="Israel">Israel</a>, cuxos orixes veñen de outrora, desde os días antigos.</dd> <dd><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Miqueas5:2;&version=RVR1960;%20">Miqueas "5:2"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=5%3A2&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMiqueas5%3A2%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Miqueas%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> </dd></dl></dd></dl> </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Raymond_Edward_Brown&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raymond Edward Brown (a páxina aínda non existe)">Brown, Raymond E.</a> (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/questionsanswers00brow">101 Preguntas y respuestas sobre Biblia</a> (3ª ed.). Salamanca: Edicións Sígueme. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/questionsanswers00brow/page/n87">88</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-301-1304-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-301-1304-5">84-301-1304-5</a>. <q>Sempre recalco que, separadamente de discrepar sobre certos puntos, os dous evanxelistas (Mateu e Lucas) tamén coinciden no que podería denominarse os puntos máis importantes. [...] ambos coinciden en que o nacemento tivo lugar na cidade de Belén. Ambos coinciden en que finalmente a familia establécese en Nazaret. Estas coincidencias son moi importantes e non creo que poida discutirse a historicidade dos devanditos detalles.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Raymond+E.&rft.aulast=Brown&rft.btitle=101+Preguntas+y+respuestas+sobre+Biblia&rft.date=2002&rft.edition=3%AA&rft.genre=book&rft.isbn=84-301-1304-5&rft.pages=88&rft.place=Salamanca&rft.pub=Edici%C3%B3ns+S%C3gueme&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fquestionsanswers00brow&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  Raymond Brown asume a mesma postura na súa obra El nacimiento del Mesías. </li> <li id="cite_note-Brown209-114">↑ <a href="#cite_ref-Brown209_114-0">114,0</a> <a href="#cite_ref-Brown209_114-1">114,1</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Raymond_Edward_Brown&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raymond Edward Brown (a páxina aínda non existe)">Brown, Raymond E</a> (1982). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.ar/books?hl=es&lr=&id=W0bEwh4tKQYC&oi=fnd&pg=PA4&dq=Nazareth+autor:Raymond+autor:Brown&ots=Ww928tCPpQ&sig=hyLcxu8gscVbQr01gJtcK_Fz9ok#v=onepage&q=Nazareth%20autor%3ARaymond%20autor%3ABrown&f=false">El nacimiento del Mesías</a>. Madrid: Ediciones Cristiandad. p. 209. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7057-302-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7057-302-0">84-7057-302-0</a>. <q>Aunque las investigaciones arqueológicas han demostrado que fue ocupada continuamente desde el siglo VII a.C., Nazaret nunca es mencionada en ningún escrito judío pre-cristiano. [...] De las doce veces que lo encontramos en el <a href="/w/index.php?title=Nuevo_Testamento&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nuevo Testamento (a páxina aínda non existe)">NT</a>, deez aparece como Nazaret [...] y dos como Nazarā (Mateu 4:13; Lucas 4:16).</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.au=Brown%2C+Raymond+E&rft.btitle=El+nacimiento+del+Mes%C3as&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.isbn=84-7057-302-0&rft.pages=209&rft.place=Madrid&rft.pub=Ediciones+Cristiandad&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com.ar%2Fbooks%3Fhl%3Des%26lr%3D%26id%3DW0bEwh4tKQYC%26oi%3Dfnd%26pg%3DPA4%26dq%3DNazareth%2Bautor%3ARaymond%2Bautor%3ABrown%26ots%3DWw928tCPpQ%26sig%3DhyLcxu8gscVbQr01gJtcK_Fz9ok%23v%3Donepage%26q%3DNazareth%2520autor%253ARaymond%2520autor%253ABrown%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Meier279-115">↑ <a href="#cite_ref-Meier279_115-0">115,0</a> <a href="#cite_ref-Meier279_115-1">115,1</a> <cite class="citation book">Meier, John P. (1998). Un judío marginal. Nueva visión del Jesús histórico. Tomo I: Las raíces del problema y la persona. Estella (Navarra): Verbo Divino. pp. 279 y 310.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=John+P.&rft.aulast=Meier&rft.btitle=Un+jud%C3o+marginal.+Nueva+visi%C3%B3n+del+Jes%C3%BAs+hist%C3%B3rico.+Tomo+I%3A+Las+ra%C3ces+del+problema+y+la+persona&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.pages=279+y+310&rft.place=Estella+%28Navarra%29&rft.pub=Verbo+Divino&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> <cite class="citation journal">Testa, E (1968). "L'apporto delle iscripzioni nazaretane". Rev. Bibl. 16: 167–185.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=L%27apporto+delle+iscripzioni+nazaretane&rft.au=Testa%2C+E&rft.date=1968&rft.genre=article&rft.jtitle=Rev.+Bibl.&rft.pages=167-185&rft.volume=16&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> Tal o sinalado por <a href="/w/index.php?title=Raymond_Edward_Brown&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raymond Edward Brown (a páxina aínda non existe)">Raymond E. Brown</a>.<cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Raymond_Edward_Brown&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raymond Edward Brown (a páxina aínda non existe)">Brown, Raymond E</a> (1982). O nacemento do Mesías. Madrid: Edicións Cristiandad. pp. 179–180. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7057-302-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7057-302-0">84-7057-302-0</a>. <q>Os adversarios burlábanse de que Xesús fóra de Nazaret de Galilea, un lugar escuro que en nada favorecía a súa orixe davídico e divino. [...] En Juan 1:45-46, cando se describe a Xesús como aquel de quen escribiu Moisés na lei e nos profetas, Natanael replica: "De Nazaret pode saír algo bo?" En 7:52, os fariseos replican aos partidarios de Xesús: "Estuda (as escrituras) e verás que de Galilea non pode saír un profeta.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.au=Brown%2C+Raymond+E&rft.btitle=O+nacemento+do+Mes%C3as&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.isbn=84-7057-302-0&rft.pages=179-180&rft.place=Madrid&rft.pub=Edici%C3%B3ns+Cristiandad&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Escuela_de_Jerusalén-118"><a href="#cite_ref-Escuela_de_Jerusalén_118-0">↑</a> <cite class="citation book">Escuela bíblica y arqueológica francesa de Jerusalén (2009). Biblia de Jerusalén (edición española) (4ª ed.). Bilbao: Desclée de Brouwer. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-330-2322-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-330-2322-3">978-84-330-2322-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.au=Escuela+b%C3blica+y+arqueol%C3%B3gica+francesa+de+Jerusal%C3%A9n&rft.btitle=Biblia+de+Jerusal%C3%A9n+%28edici%C3%B3n+espa%C3%B1ola%29&rft.date=2009&rft.edition=4%AA&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-330-2322-3&rft.place=Bilbao&rft.pub=Descl%C3%A9e+de+Brouwer&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  A Escola bíblica e arqueolóxica francesa de Xerusalén sitúa o nacemento de Xesús «cara o ano 5 o 4 antes da era cristiá» (páxina 1420), «quizais 8-6 a.C.» (páxina 1494), e en calquera caso «antes da morte de Herodes o Grande (4 a.C.)». En referencia ao «censo» citado polo evanxelista Lucas, sinala: «Este primeiro censo baixo Cirino resulta enigmático. Posto que o historiador xudeu <a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Flavio Xosefo</a> data o único que nos é coñecido do ano 6 d.C.». </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> <cite class="citation book">Finegan, Jack (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/handbookbiblical00fine">Handbook of Biblical Chronology: Principles of Time Reckoning in the Ancient World and Problems of Chronology in the Bible</a>. edición revisada. Peabody, Massachusetts: Hendrickson Publishers. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/handbookbiblical00fine/page/n350">319</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-1-56563-143-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-1-56563-143-4">978-1-56563-143-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Jack&rft.aulast=Finegan&rft.btitle=Handbook+of+Biblical+Chronology%3A+Principles+of+Time+Reckoning+in+the+Ancient+World+and+Problems+of+Chronology+in+the+Bible&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-56563-143-4&rft.pages=319&rft.place=Peabody%2C+Massachusetts&rft.pub=Hendrickson+Publishers&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhandbookbiblical00fine&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  Finegan apoia a datación do nacemento en c. 3/2 a.C. e basea os seus argumentos en datos que sinala a <a href="/w/index.php?title=Tradici%C3%B3n_apost%C3%B3lica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tradición apostólica (a páxina aínda non existe)">Tradición cristiá primitiva</a> sobre o nacemento, en particular <a href="/wiki/Ireneo_de_Li%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Ireneo de Lión">Ireneo de Lión</a> (século II), <a href="/wiki/Clemente_de_Alexandr%C3%ADa" title="Clemente de Alexandría">Clemente de Alexandría</a> (arredor do AD 200), e <a href="/wiki/Tertuliano" title="Tertuliano">Tertuliano</a> (principios do século III). Tanto Ireneo como Tertuliano situaron o nacemento de Xesús no «ano 41 de Augusto». Suponse que o mandato de Augusto comezou cando foi elevado ao consulado o 19 de agosto de 43 a.C., o ano que sinalan sería 2 a.C. Tertuliano confirmou convenientemente esta conclusión mediante a adición de que o nacemento de Cristo foi 28 anos despois da morte de Cleopatra e quince anos antes da morte de Augusto. Finegan escribe: «Se recordamos que a tradición predominante representada pola maioría dos eruditos cristiáns temperáns databa a data do nacemento de Xesús de 3/2 antes de Cristo, e se aceptamos o tempo da morte de Herodes entre a eclipse [luar] de xaneiro 9-10 e a Pascua do 8 de abril no ano 1 antes de Cristo, entón probablemente situemos a data da natividade de Xesús do 3/2 a.C., tal vez a mediados de xaneiro de 2 a.&C.» Porén, no presente a gran maioría dos historiadores sitúan a morte de Herodes I o Grande no ano 4 a.C. e, tal como sinala Meier no volume 1 da súa obra Un judío marginal. Nueva visión del Jesús histórico, «os intentos dispersos de invalidar o 4 a.C. como ano da morte de Herodes se deben considerar un fracaso». </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> <cite class="citation book">Sanders, Ed Parish (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140913134120/http://arminianos.files.wordpress.com/2012/01/e-p-sanders-la_figura_historica_de_jesus.pdf">La figura histórica de Jesús</a> (PDF). Estella, Navarra: Editorial Verbo Divino. p. 28. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8169-400-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8169-400-2">84-8169-400-2</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://arminianos.files.wordpress.com/2012/01/e-p-sanders-la_figura_historica_de_jesus.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 13 de setembro de 2014. Consultado o 28 de xaneiro de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Ed+Parish&rft.aulast=Sanders&rft.btitle=La+figura+hist%C3%B3rica+de+Jes%C3%BAs&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=84-8169-400-2&rft.pages=28&rft.place=Estella%2C+Navarra&rft.pub=Editorial+Verbo+Divino&rft_id=http%3A%2F%2Farminianos.files.wordpress.com%2F2012%2F01%2Fe-p-sanders-la_figura_historica_de_jesus.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140202121312/http://www.pastoralsj.org/index.php?option=com_content&view=article&id=187&versi=0&Itemid=13&libro=50&capini=2&verini=1&capfin=2&verfin=2">"Evanxeo de Lucas 2, 1-2"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pastoralsj.org/index.php?option=com_content&view=article&id=187&versi=0&Itemid=13&libro=50&capini=2&verini=1&capfin=2&verfin=2">o orixinal</a> o 02 de febreiro de 2014. Consultado o 16 de abril de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=Evanxeo+de+Lucas+2%2C+1-2&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pastoralsj.org%2Findex.php%3Foption%3Dcom_content%26view%3Darticle%26id%3D187%26versi%3D0%26Itemid%3D13%26libro%3D50%26capini%3D2%26verini%3D1%26capfin%3D2%26verfin%3D2&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Brown-Quirinio-122">↑ <a href="#cite_ref-Brown-Quirinio_122-0">122,0</a> <a href="#cite_ref-Brown-Quirinio_122-1">122,1</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Raymond_Edward_Brown&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raymond Edward Brown (a páxina aínda non existe)">Brown, Raymond E</a> (1982). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.ar/books?id=W0bEwh4tKQYC&printsec=frontcover&dq=%22El+nacimiento+del+Mes%C3%ADas.+Comentario+a+los+relatos+de+la+infancia%22+Quirino&hl=es-419&sa=X&ei=zHbnUpqeIobLsQSn14GIBQ&ved=0CDEQ6AEwAA#v=onepage&q=%22El%20nacimiento%20del%20Mes%C3%ADas.%20Comentario%20a%20los%20relatos%20de%20la%20infancia%22%20Quirino&f=false">El nacimiento del Mesías. Comentario a los relatos de la infancia</a>. Madrid: Ediciones Cristiandad. pp. 413–414. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7057-302-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7057-302-0">84-7057-302-0</a>. Consultado o 28 de xaneiro de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Raymond+E&rft.aulast=Brown&rft.btitle=El+nacimiento+del+Mes%C3as.+Comentario+a+los+relatos+de+la+infancia&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.isbn=84-7057-302-0&rft.pages=413-414&rft.place=Madrid&rft.pub=Ediciones+Cristiandad&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com.ar%2Fbooks%3Fid%3DW0bEwh4tKQYC%26printsec%3Dfrontcover%26dq%3D%2522El%2Bnacimiento%2Bdel%2BMes%25C3%25ADas.%2BComentario%2Ba%2Blos%2Brelatos%2Bde%2Bla%2Binfancia%2522%2BQuirino%26hl%3Des-419%26sa%3DX%26ei%3DzHbnUpqeIobLsQSn14GIBQ%26ved%3D0CDEQ6AEwAA%23v%3Donepage%26q%3D%2522El%2520nacimiento%2520del%2520Mes%25C3%25ADas.%2520Comentario%2520a%2520los%2520relatos%2520de%2520la%2520infancia%2522%2520Quirino%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> No ano <a href="/wiki/525" title="525">525</a>, o papa <a href="/wiki/Hormisdas" class="mw-redirect" title="Hormisdas">Hormisdas</a> encargou a <a href="/wiki/Dionisio_o_Exiguo" title="Dionisio o Exiguo">Dionisio o Exiguo</a>, un astrónomo e abade escita dun mosteiro romano, establecer como ano primeiro da <a href="/wiki/Anno_Domini" title="Anno Domini">era cristiá</a> o do nacemento de Xesús. Dionisio equivocouse nuns seis anos ao datar o reinado de <a href="/wiki/Herodes_I_o_Grande" class="mw-redirect" title="Herodes I o Grande">Herodes I o Grande</a>, polo que deduciu que Xesús naceu o ano 753 da fundación de Roma. Este é a orixe da actual era cristiá. </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> Declarouse oficialmente o <a href="/wiki/25_de_decembro" title="25 de decembro">25 de decembro</a> a festa da <a href="/wiki/Nadal" title="Nadal">Natividade de Xesús</a> no ano <a href="/wiki/336" title="336">336</a>, por orde do <a href="/wiki/Papa" title="Papa">papa</a> <a href="/wiki/Xulio_I,_papa" title="Xulio I, papa">Xulio I</a>, cristianizando así unha festa pagá que ten as súas raíces na celebración do <a href="/wiki/Solsticio" title="Solsticio">solsticio de inverno</a> e que xa fora instituída no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_III" title="Século III">século III</a> por <a href="/wiki/Aureliano" title="Aureliano">Aureliano</a> como natalicio do deus <a href="/w/index.php?title=Sol_Invictus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sol Invictus (a páxina aínda non existe)">Sol Invictus</a>. A elección desta data non ten ningunha base histórica. Antes de pasar a celebrarse o 25 de decembro, conmemorábase o nacemento de Xesús o <a href="/wiki/6_de_xaneiro" title="6 de xaneiro">6 de xaneiro</a>, xunto coa <a href="/wiki/Epifan%C3%ADa" title="Epifanía">epifanía</a> e o bautismo de Xesús por <a href="/w/index.php?title=Juan_o_Bautista&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juan o Bautista (a páxina aínda non existe)">San Juan</a>. O <a href="/wiki/6_de_xaneiro" title="6 de xaneiro">6 de xaneiro</a> fora, ademais, a data de inicio do ano novo na antiga civilización exipcia, tralos cinco primeiros días deste mes, que, nas súas tradicións, non pertencían nin a un ano nin ao outro. A <a href="/wiki/Igrexa_Ortodoxa" class="mw-redirect" title="Igrexa Ortodoxa">Igrexa Ortodoxa</a> segue celebrando o nacemento de Xesús o 6 de xaneiro. </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> Entre os estudosos acéptase xeralmente que os relatos da infancia son engadidos tardíos cun contido principalmente teolóxico. Véxase, por exemplo, Geza Vermes (El nacimiento de Jesús, páx.237, para quen «os relatos da infancia [...] son engadas posteriores á narración evanxélica principal». Meier (Un judío marginal, tomo I, páxs.226 e 249) opina que os relatos da infancia son «produtos da reflexión cristiá primitiva sobre o significado salvífico de Jesucristo á luz das profecías do Antigo Testamento» e sinala que non teñen absolutamente ningunha validez histórica para eruditos como Herbert Braun, <a href="/w/index.php?title=G%C3%BCnther_Bornkamm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Günther Bornkamm (a páxina aínda non existe)">Günther Bornkamm</a> e E.P.Sanders. Este último, de feito, considera estes relatos como «os casos máis claros de invención» nos evanxeos (E.P.Sanders: La figura histórica de Jesús, páx.108). Escribe Antonio Piñero (Guía para entender el Nuevo Testamento, páx.160) que «os estudosos pensan que estas escenas de Mateu e Lucas [...] son unha reelaboración doutras narracións do Antigo Testamento». </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc4:22;&version=RVR1960;%20">Lc "4:22"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc4%3A22%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn1:45;&version=RVR1960;%20">Jn "1:45"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A45&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn1%3A45%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn6:42;&version=RVR1960;%20">Jn "6:42"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A42&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn6%3A42%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . As epístolas de Paulo de Tarso non mencionan tampouco a concepción milagrosa, o que fai supoñer que se trata dun engadido tardío á historia de Xesús. </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">↑</a> Os evanxeos menciónanos claramente: «A súa nai e os seus irmáns estaban fose» (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt12:46-50;&version=RVR1960;%20">Mt "12:46-50"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=12%3A46-50&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt12%3A46-50%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). Ademais, é mencionado por Xoán «Porque nin aínda os seus irmáns crían en el» (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn7:5;&version=RVR1960;%20"></a></cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn7:5;&version=RVR1960;%20">Jn "7:5"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).<span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=7%3A5&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn7%3A5%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). Paulo tamén fai mención nas súas cartas a <a href="/w/index.php?title=Santiago_o_irm%C3%A1n_do_Se%C3%B1or&action=edit&redlink=1" class="new" title="Santiago o irmán do Señor (a páxina aínda non existe)">Santiago o irmán do Señor</a> (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Galatas1:19;&version=RVR1960;%20">Gálatas "1:19"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A19&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DGalatas1%3A19%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27G%C3%A1latas%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). Na Primeira Epístola aos Corintios di: «Non temos dereito de traer connosco unha irmá por muller como tamén os outros apóstolos, os irmáns do Señor e Cefas» (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=1Corintios9:5;&version=RVR1960;%20"></a></cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=1Corintios9:5;&version=RVR1960;%20">1Corintios "9:5"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).<span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A5&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3D1Corintios9%3A5%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%271Corintios%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). O libro <a href="/wiki/Feitos_dos_Ap%C3%B3stolos" title="Feitos dos Apóstolos">Feitos dos Apóstolos</a> menciona a Santiago (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Feitos13:17;&version=RVR1960;%20"></a></cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Feitos13:17;&version=RVR1960;%20">Feitos "13:17"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).<span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=13%3A17&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DFeitos13%3A17%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Feitos%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Feitos15:13;&version=RVR1960;%20"></a></cite><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Feitos15:13;&version=RVR1960;%20">Feitos "15:13"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).<span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=15%3A13&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DFeitos15%3A13%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Feitos%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  e seguintes). Unha fonte extra-bíblica, o historiador <a href="/wiki/Flavio_Xosefo" title="Flavio Xosefo">Flavio Xosefo</a>, menciona que Santiago, irmán de Xesús, foi linchado no ano 62 d. de C. Séculos máis tarde, a teoloxía cristiá, para defender o dogma da virxindade de María, suscitou o argumento de que a palabra utilizada para designar aos irmáns, tanto en arameo (âch-'achâ) como en grego (adélfoi), pode tamén utilizarse para denominar aos parentes. O hebreo e o arameo non teñen unha palabra específica para curmáns, senón que se designa de igual forma a curmáns e irmáns. En grego si existen outras palabras para referirse aos curmáns e parentes que nunca son usadas cos irmáns de Xesús. Díxose, porén, que os autores do Novo Testamento, por influencia das linguas semíticas, puideron utilizar o término «irmán» para referirse tamén aos parentes. </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">↑</a> Segundo <a href="/w/index.php?title=Hegesipo_de_Xerusal%C3%A9n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hegesipo de Xerusalén (a páxina aínda non existe)">Hegesipo</a> as irmás chamábanse Salomé e Susana. </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> Véxase, por exemplo, <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc10:47-48;&version=RVR1960;%20">Mc "10:47-48"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=10%3A47-48&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc10%3A47-48%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc1:27;&version=RVR1960;%20">Lc "1:27"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A27&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc1%3A27%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt1:16;&version=RVR1960;%20">Mt "1:16"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A16&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt1%3A16%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Hch13:23;&version=RVR1960;%20">Hch "13:23"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=13%3A23&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DHch13%3A23%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Hch%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Rm1:3-4;&version=RVR1960;%20">Rm "1:3-4"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A3-4&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DRm1%3A3-4%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Rm%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">↑</a> (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt1:1-16;&version=RVR1960;%20">Mt "1:1-16"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A1-16&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt1%3A1-16%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  e <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc3:23-31;&version=RVR1960;%20">Lc "3:23-31"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A23-31&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc3%3A23-31%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ) </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> Geza Vermes, Jesús el judío, páxs.227-229. </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> E.P.Sanders: Jesús y el judaísmo. Madrid: Trotta, 2004. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788481646856" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-8164-685-6</a>. </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt26:73;&version=RVR1960;%20">Mt "26:73"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=26%3A73&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt26%3A73%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-135"><a href="#cite_ref-135">↑</a> Si se sabe, con todo, que non predicou nas cidades helenísticas de Galilea, onde se falaba principalmente o grego. </li> <li id="cite_note-136"><a href="#cite_ref-136">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc4:16-19;&version=RVR1960;%20">Lc "4:16-19"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=4%3A16-19&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc4%3A16-19%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Algúns autores, porén, puxeron en dúbida a historicidade deste dato. Meier trata amplamente a cuestión en Un judío marginal, tomo I, págs.279-290 (ver <a class="mw-selflink-fragment" href="#Bibliografía">bibliografía</a>). </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">↑</a> Véxase, por exemplo, <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Marcos6:3;&version=RVR1960;%20">Marcos "6:3"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A3&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMarcos6%3A3%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Marcos%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mateo13:55;&version=RVR1960;%20">Mateo "13:55"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=13%3A55&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMateo13%3A55%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mateo%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . Geza Vermes (Jesús el judío, páx.26) pono, con todo, en dúbida, indicando que nestes pasaxes «carpinteiro» pode aparecer como sinónimo de sabio ou erudito, como ocorre nalgúns textos <a href="/wiki/Talmud" title="Talmud">talmúdicos</a>, bastante posteriores á morte de Xesús. Con todo, este sentido proposto por Vermes non parece corresponderse co contexto. </li> <li id="cite_note-138"><a href="#cite_ref-138">↑</a> Véxase <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn2:13;&version=RVR1960;%20">Jn "2:13"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=2%3A13&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn2%3A13%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn6:4;&version=RVR1960;%20">Jn "6:4"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A4&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn6%3A4%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  e <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn11:55;&version=RVR1960;%20">Jn "11:55"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A55&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn11%3A55%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-139"><a href="#cite_ref-139">↑</a> (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc3:1-2;&version=RVR1960;%20">Lc "3:1-2"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A1-2&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc3%3A1-2%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ) </li> <li id="cite_note-140"><a href="#cite_ref-140">↑</a> Puig, páx. 197. </li> <li id="cite_note-141"><a href="#cite_ref-141">↑</a> Véxase <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc6:44;&version=RVR1960;%20">Mc "6:44"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A44&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc6%3A44%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt14:21;&version=RVR1960;%20">Mt "14:21"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=14%3A21&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt14%3A21%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc9:14;&version=RVR1960;%20">Lc "9:14"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=9%3A14&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc9%3A14%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  e <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn6:10;&version=RVR1960;%20">Jn "6:10"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A10&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn6%3A10%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> . </li> <li id="cite_note-142"><a href="#cite_ref-142">↑</a> O relato dos evanxeos e o de Flavio Xosefo sobre a morte de <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_o_Bautista" class="mw-redirect" title="Xoán o Bautista">Xoán o Bautista</a> son bastante diferentes. Nos evanxeos (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc6:17-29;&version=RVR1960;%20">Mc "6:17-29"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=6%3A17-29&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc6%3A17-29%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , por exemplo), Xoán é encarcerado por reprobar publicamente o matrimonio de <a href="/w/index.php?title=Herodes_Antipas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodes Antipas (a páxina aínda non existe)">Herodes Antipas</a> con <a href="/w/index.php?title=Herod%C3%ADas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodías (a páxina aínda non existe)">Herodías</a> e execútaselle por mor das intrigas de Herodías e <a href="/wiki/Salom%C3%A9_(princesa)" title="Salomé (princesa)">Salomé</a>. Os dous relatos coinciden, con todo, no esencial: Herodes consideraba ao Bautista un perigo potencial pola súa influencia sobre o pobo. </li> <li id="cite_note-143"><a href="#cite_ref-143">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt3:2;&version=RVR1960;%20">Mt "3:2"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A2&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt3%3A2%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> Porén, Xesús non parece herdar de Juan o uso deste rito: nos sinópticos non se fai nunca referencia a que Xesús bautizase e só no <a href="/wiki/Evanxeo_de_Xo%C3%A1n" title="Evanxeo de Xoán">Evanxeo de Xoán</a>, bastante máis tardío, menciónanse bautismos realizados por Xesús (concretamente en <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn3:22;&version=RVR1960;%20">Jn "3:22"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A22&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn3%3A22%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). O de Xoán é, ademais, o evanxeo que máis desenvolve a relación entre Xesús e Xoán o Bautista. </li> <li id="cite_note-145"><a href="#cite_ref-145">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mc1:7-8;&version=RVR1960;%20">Mc "1:7-8"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A7-8&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMc1%3A7-8%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt3:11;&version=RVR1960;%20">Mt "3:11"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A11&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt3%3A11%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Lc3:16;&version=RVR1960;%20">Lc "3:16"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A16&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DLc3%3A16%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Lc%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> , <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn1:26-27;&version=RVR1960;%20">Jn "1:26-27"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A26-27&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn1%3A26-27%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-146"><a href="#cite_ref-146">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt11:11;&version=RVR1960;%20">Mt "11:11"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=11%3A11&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt11%3A11%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-147"><a href="#cite_ref-147">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn3:22-36;&version=RVR1960;%20">Jn "3:22-36"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=3%3A22-36&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn3%3A22-36%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-148"><a href="#cite_ref-148">↑</a> (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Mt15:24;&version=RVR1960;%20">Mt "15:24"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=15%3A24&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DMt15%3A24%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Mt%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ) </li> <li id="cite_note-149"><a href="#cite_ref-149">↑</a> Sobre este tema, véxase Vermes, Jesús el judío, págs.171-202. </li> <li id="cite_note-150"><a href="#cite_ref-150">↑</a> Unha das obras máis destacadas sobre esta cuestión é E.P.Sanders: Jesús y el judaísmo. Madrid: Trotta, 2004. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788481646856" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-8164-685-6</a>. </li> <li id="cite_note-151"><a href="#cite_ref-151">↑</a> Este concepto de «ética interina» o provisional é desenvolto por exemplo en Gonzalo PUENTE OJEA: El Evangelio de Marcos. Del Cristo de la fe al Jesús de la historia (ver <a class="mw-selflink-fragment" href="#Bibliografía">bibliografía</a>. </li> <li id="cite_note-152"><a href="#cite_ref-152">↑</a> Theissen e Merz, páx.348. </li> <li id="cite_note-153"><a href="#cite_ref-153">↑</a> Rudolf Bultmann, Historia de la tradición sinóptica, Salamanca: Sígueme, 2000; páx.306. </li> <li id="cite_note-154"><a href="#cite_ref-154">↑</a> Morton Smith: Jesus the Magician. Charlatan or son of God, 1978. </li> <li id="cite_note-155"><a href="#cite_ref-155">↑</a> Principalmente as fontes sinópticas e o Evanxeo de Xoán, pero tamén, entre os apócrifos, fai referencia á morte de Xesús o <a href="/w/index.php?title=Evanxeo_de_Pedro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evanxeo de Pedro (a páxina aínda non existe)">Evanxeo de Pedro</a>. Entre as fontes non cristiás, confirma esta idea sobre todo Flavio Xosefo. Tácito afirma que foi axustizado, aínda que non precisa o tipo de execución. As fontes talmúdicas, en cambio, presentan unha versión diferente, xa que indican que Xesús morreu por orde das autoridades xudías. </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">↑</a> Os tribunais xudeus non tiñan en principio potestade de condenar a matar a un reo, aínda que se coñecen dous casos, concernentes a discípulos de Xesús, en que tribunais xudeus pronunciaron sentenzas de morte: as execucións de <a href="/wiki/Estevo_M%C3%A1rtir" class="mw-redirect" title="Estevo Mártir">Estevo</a> e de <a href="/wiki/Santiago_o_Xusto" title="Santiago o Xusto">Santiago</a>. En ambos casos os condenados foron <a href="/w/index.php?title=Lapidaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lapidación (a páxina aínda non existe)">lapidados</a>. </li> <li id="cite_note-157"><a href="#cite_ref-157">↑</a> Gerd THEISSEN, e Annette MERZ: El Jesús histórico, páx.184. </li> <li id="cite_note-158"><a href="#cite_ref-158">↑</a> Gerd THEISSEN, e Annette MERZ: El Jesús histórico, páx.185. </li> <li id="cite_note-159"><a href="#cite_ref-159">↑</a> Ademais, no <a href="/wiki/Evanxeo_de_Xo%C3%A1n" title="Evanxeo de Xoán">Evanxeo de Xoán</a> di: «Entón os xudeus lle dixeron: “¿Aínda non tes cincuenta anos e viches a Abraham?”» (<cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn8:57;&version=RVR1960;%20">Jn "8:57"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=8%3A57&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn8%3A57%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> ). Díxose que de ter Xesús trinta e tres anos no momento da súa morte mencionaríase a cifra de corenta, non de cincuenta. </li> <li id="cite_note-160"><a href="#cite_ref-160">↑</a> Burton Mack: The lost gospel: the Book of Q and christian origins </li> <li id="cite_note-161"><a href="#cite_ref-161">↑</a> Doherty, en concreto, atribúe a invención da figura de Xesús ao autor do Evanxeo de Marcos. Segundo el:«What did Mark do? He crafted a ministry which moved from Galilee to Jerusalem, now the site of Jesus' death. He virtually re-invented the Apostles out of early, now-legendary figures in the Christ movement; they served mostly instructional purposes. He brought into the Jesus orbit all the figures and concepts floating about in the Christian air, like Son of God, Messiah, Son of David, the apocalyptic Son of Man». Most important of all, he had to craft the story of Jesus' passion. [...] We owe the most enduring tale Western culture has produced to the literary genius of Mark» (<a rel="nofollow" class="external text" href="http://pages.ca.inter.net/~oblio/partthre.htm">The Jesus puzzle. Was there no historical Jesus? Parte tres: «The evolution of Jesus of Nazareth»</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070119152345/http://pages.ca.inter.net/%7Eoblio/partthre.htm">Arquivado</a> 19 de xaneiro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.). </li> <li id="cite_note-162"><a href="#cite_ref-162">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://jesuspuzzle.humanists.net/partone.htm">«A conspiracy of silence»,</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140809050449/http://jesuspuzzle.humanists.net/partone.htm">Arquivado</a> 09 de agosto de 2014 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. parte un (en inglés) do libro The Jesus puzzle. Was there no historical Jesus?, cuxa tradución ao galego é: Earl Doherty: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091027155651/http://www.geocities.com/pejlj/var_rompecabezas.htm">«El crebacabezas de Xesús. Acaso non houbo un Xesús histórico?»</a> (tradución ao galego). </li> <li id="cite_note-163"><a href="#cite_ref-163">↑</a> Doherty sinala que numerosos elementos do Novo Testamento son recreacións de historias presentes no Antigo Testamento: os milagres, por exemplo, eran necesarios segundo as profecías do <a href="/wiki/Isa%C3%ADas" title="Isaías">profeta Isaías</a> (Is 35, 5-6), e están inspirados en relatos semellantes acerca dos profetas <a href="/wiki/El%C3%ADas" title="Elías">Elías</a> e <a href="/w/index.php?title=Eliseo_(profeta)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eliseo (profeta) (a páxina aínda non existe)">Eliseo</a>. Tamén sinala unha forte dependencia da Escritura hebrea no relato da Paixón. No relato evanxélico tomado no seu conxunto ve a repetición dun tema frecuente no Antigo Testamento: a vindicación do xusto inocente. Referencia: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pages.ca.inter.net/~oblio/partthre.htm">The Jesus puzzle. Was there no historical Jesus? Parte tres: «The evolution of Jesus of Nazareth».</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070119152345/http://pages.ca.inter.net/%7Eoblio/partthre.htm">Arquivado</a> 19 de xaneiro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. </li> <li id="cite_note-164"><a href="#cite_ref-164">↑</a> «There are those who argue that Jesus is a figment of the Church’s imagination, that there never was a Jesus at all. I have to say that I do not know any respectable critical scholar who says that any more». R. Burridge y G. Gould: Jesus now and then, Wm. B. Eerdmans, 2004, páx. 34. </li> <li id="cite_note-165"><a href="#cite_ref-165">↑</a> En Christopher PRICE (2003): <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bede.org.uk/price1.htm">«Scholarly opinions on the Jesus myth»</a>, se recogen opiniones en este sentido de Howard Marshall, <a href="/wiki/Michael_Grant" title="Michael Grant">Michael Grant</a>, <a href="/w/index.php?title=Will_Durant&action=edit&redlink=1" class="new" title="Will Durant (a páxina aínda non existe)">Will Durant</a>, <a href="/w/index.php?title=Rudolf_Bultmann&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rudolf Bultmann (a páxina aínda non existe)">Rudolf Bultmann</a>, Robert Van Voorst, Graham Stanton y Richard Carrier. Algunas de ellas: «The theory of Jesus’ nonexistence is now effectively dead as a scholarly question» (Robert Van Voorst); «To sum up, modern critical methods fail to support the Christ myth theory» (<a href="/wiki/Michael_Grant" title="Michael Grant">Michael Grant</a>); «That a few simple men should in one generation have invented so powerful and appealing a personality, so loft an ethic and so inspiring a vision of human brotherhood, would be a miracle far more incredible than any recorded in the Gospel» (Will Durant); «No sane person can doubt that Jesus stands as founder behind the historical movement whose first distinct stage is represented by the Palestinian community» (Rudolf Bultmann). </li> <li id="cite_note-166"><a href="#cite_ref-166">↑</a> Antonio Piñero: Guía para entender el Nuevo Testamento, páx.152. </li> <li id="cite_note-167"><a href="#cite_ref-167">↑</a> Antonio Piñero, op. cit., páx. 153. </li> <li id="cite_note-168"><a href="#cite_ref-168">↑</a> Antonio Piñero, op. cit., págs. 152-154. </li> <li id="cite_note-169"><a href="#cite_ref-169">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/T._S._Eliot" title="T. S. Eliot">Eliot, T. S. (prólogo de José María Beneyto)</a> (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.ar/books?id=M7V5BrrWAXgC&printsec=frontcover&dq=Eliot+cultura+cristianismo&hl=es&sa=X&ei=RoS4ULbTDIOc9QS_zYD4CQ&ved=0CDIQ6AEwAg#v=onepage&q=Eliot%20cultura%20cristianismo&f=false">La unidad de la cultura europea. Notas para la definición de la cultura</a>. Raíces de Europa. Madrid: Instituto de Estudios Europeos y Ediciones Encuentro. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7490-703-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7490-703-9">84-7490-703-9</a>. Consultado o 30 de novembro de 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.au=Eliot%2C+T.+S.+%28pr%C3%B3logo+de+Jos%C3%A9+Mar%C3a+Beneyto%29&rft.btitle=La+unidad+de+la+cultura+europea.+Notas+para+la+definici%C3%B3n+de+la+cultura&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=84-7490-703-9&rft.place=Madrid&rft.pub=Instituto+de+Estudios+Europeos+y+Ediciones+Encuentro&rft.series=Ra%C3ces+de+Europa&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com.ar%2Fbooks%3Fid%3DM7V5BrrWAXgC%26printsec%3Dfrontcover%26dq%3DEliot%2Bcultura%2Bcristianismo%26hl%3Des%26sa%3DX%26ei%3DRoS4ULbTDIOc9QS_zYD4CQ%26ved%3D0CDIQ6AEwAg%23v%3Donepage%26q%3DEliot%2520cultura%2520cristianismo%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  <a href="/wiki/T._S._Eliot" title="T. S. Eliot">T. S. Eliot</a> sinala que a vinculación entre a diversidade das culturas locais e a cultura común europea só é posible porque existe un elemento común na cultura europea, unha interrelación na historia do pensamento, os sentimentos e os hábitos de comportamento, e un intercambio artístico e intelectual que proceden en última instancia da comunidade de valores que xerou o cristianismo (p. 13). José María Beneyto asevera que «o cristianismo non é a única compoñente da identidade cultural europea, pero si o seu compoñente esencial» (p. 19). </li> <li id="cite_note-170"><a href="#cite_ref-170">↑</a> <cite class="citation book">Alonso del Campo, Urbano (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.ar/books?id=E-y1_8FfVEwC&pg=PA45&dq=Eliot+cultura+cristianismo&hl=es&sa=X&ei=_4-4UOL5MIGs8QTh7oHADg&ved=0CEEQ6AEwBw#v=onepage&q=Eliot%20cultura%20cristianismo&f=false">Raíces cristianas de Europa: una cuestión disputada</a>. Salamanca (España): San Esteban. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8260-203-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8260-203-5">978-84-8260-203-5</a>. Consultado o 30 de novembro de 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.au=Alonso+del+Campo%2C+Urbano&rft.btitle=Ra%C3ces+cristianas+de+Europa%3A+una+cuesti%C3%B3n+disputada&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8260-203-5&rft.place=Salamanca+%28Espa%C3%B1a%29&rft.pub=San+Esteban&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com.ar%2Fbooks%3Fid%3DE-y1_8FfVEwC%26pg%3DPA45%26dq%3DEliot%2Bcultura%2Bcristianismo%26hl%3Des%26sa%3DX%26ei%3D_4-4UOL5MIGs8QTh7oHADg%26ved%3D0CEEQ6AEwBw%23v%3Donepage%26q%3DEliot%2520cultura%2520cristianismo%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  Entre as numerosas referencias a personalidades de diferentes extraccións, o autor inclúe unha cita de T. S. Eliot: «Un europeo pode non crer na verdade da fe cristiá, pero todo o que di, crea ou fai, xorde da súa experiencia cultural cristiá, e só adquire significado na súa relación a esa herdanza. Só unha cultura cristiá puido producir un <a href="/wiki/Voltaire" title="Voltaire">Voltaire</a> ou un <a href="/wiki/Nietzsche" class="mw-redirect" title="Nietzsche">Nietzsche</a>.» (p. 45). Alonso do Campo cita ademais outros autores como <a href="/w/index.php?title=Jos%C3%A9_Orlandis&action=edit&redlink=1" class="new" title="José Orlandis (a páxina aínda non existe)">José Orlandis</a> (<a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com.ar/books?id=c2T2TqdwAl0C&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false">Europa y sus raíces cristianas</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140102234434/http://books.google.com.ar/books?id=c2T2TqdwAl0C&printsec=frontcover&hl=es&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false">Arquivado</a> 02 de xaneiro de 2014 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., 2004, Madrid:Rialp) que consideran que «negar as raíces cristiás de Europa sería tan caprichoso como apartado da razón e da verdade histórica» (p. 40). </li> <li id="cite_note-171"><a href="#cite_ref-171">↑</a> Dado que o cristianismo dista moito de ser unha corrente uniforme de crenzas e pensamento, para falar sobre Xesús no cristianismo, habería que describir as modalidades ou concepcións cultivadas polas distintas ramas do cristianismo, tamén chamadas denominacións cristiás. Aínda que todas esas concepcións son perfectamente admisibles como posicións de fe, expoñelas sen máis en pé de igualdade conduciría a certo relativismo que non daría conta do feito innegable de que unhas son crenzas maioritarias e outras particulares, que unhas foron desestimadas só logo de longos debates e outras se consideraron herexías de xeito tallante e desde o primeiro momento. </li> <li id="cite_note-172"><a href="#cite_ref-172">↑</a> A historicidade da resurrección de Xesús de Nazaret é un feito que diferenza a relixión cristiá das relixións gregas. Si, para estas últimas, o tempo é unha entelequia circular e repetitiva, que se sucede a modo de eterno retorno, o cristianismo asume desde o principio unha noción lineal do tempo, na cal a resurrección é un fito histórico único sobre o cal ordénase a historia pasada e a futura. Véxase Puech, Henry: O tempo no cristianismo. </li> <li id="cite_note-173"><a href="#cite_ref-173">↑</a> En contraposición ás concepcións científicas que consideran ao home como a cima da evolución natural, a teoloxía cristiá considera que o home é unha espiritualidade caída. Véxase Josef PIEPER: Las virtudes fundamentales (páx. 180). Madrid: Rialp, 2003. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8432131342" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-321-3134-2</a>. </li> <li id="cite_note-174"><a href="#cite_ref-174">↑</a> A posibilidade do pecado é exclusiva da vontade da criatura afastada de Deus </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">↑</a> Entendida sobre todo no sentido ontolóxico (deixar de ser) </li> <li id="cite_note-176"><a href="#cite_ref-176">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/passage/?search=Jn1:14;&version=RVR1960;%20">Jn "1:14"</a>. BibleGateway (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=1%3A14&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BibleGateway&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.biblegateway.com%2Fpassage%2F%3Fsearch%3DJn1%3A14%3B%26amp%3Bversion%3DRVR1960%3B%2520%27%27Jn%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-177"><a href="#cite_ref-177">↑</a> Vladimir Lossky: Teoloxía mística da igrexa de Oriente, páxs.101 </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">↑</a> A Igrexa de Xesucristo dos Santos dos Últimos Días: Guía para o estudo das Escrituras: salvación (páx.184). Salt Lake City (Utah), 1992. </li> <li id="cite_note-179"><a href="#cite_ref-179">↑</a> A Igrexa de Xesucristo dos Santos dos Últimos Días: Terceiro libro de Nefi, capítulos 11 ao 28 do Libro de Mormón, páxs.518-559. Salt Lake City (EE.UU.), 1992. </li> <li id="cite_note-180"><a href="#cite_ref-180">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120619052106/http://www.watchtower.org/s/20050915/article_02.htm">"¿Quién es Jesucristo?- Testigos de Jehová. Sitio oficial de Watchtower Society"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.watchtower.org/s/20050915/article_02.htm">o orixinal</a> o 19 de xuño de 2012. Consultado o 16 de abril de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=%BFQui%C3%A9n+es+Jesucristo%3F-+Testigos+de+Jehov%C3%A1.+Sitio+oficial+de+Watchtower+Society&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.watchtower.org%2Fs%2F20050915%2Farticle_02.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-jw-media.org-181">↑ <a href="#cite_ref-jw-media.org_181-0">181,0</a> <a href="#cite_ref-jw-media.org_181-1">181,1</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130624120720/http://www.jw-media.org/beliefs/trueworship.htm">"Jehovah's Witnesses: God, Man, and the Future"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jw-media.org/beliefs/trueworship.htm">o orixinal</a> o 24 de xuño de 2013. Consultado o 16 de abril de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=Jehovah%27s+Witnesses%3A+God%2C+Man%2C+and+the+Future&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jw-media.org%2Fbeliefs%2Ftrueworship.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-182"><a href="#cite_ref-182">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120730023021/http://www.watchtower.org/s/20050915/diagram_01.htm">"¿Es Jesús el Dios todopoderoso? - Testigos de Jehová. Sitio oficial de Watchtower Society"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.watchtower.org/s/20050915/diagram_01.htm">o orixinal</a> o 30 de xullo de 2012. Consultado o 16 de abril de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=%BFEs+Jes%C3%BAs+el+Dios+todopoderoso%3F+-+Testigos+de+Jehov%C3%A1.+Sitio+oficial+de+Watchtower+Society&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.watchtower.org%2Fs%2F20050915%2Fdiagram_01.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-183"><a href="#cite_ref-183">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120620144602/http://www.watchtower.org/e/200604a/article_01.htm">"Did Jesus Really Die on a Cross? - Jehovah's Witnesses Official Web Site"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.watchtower.org/e/200604a/article_01.htm">o orixinal</a> o 20 de xuño de 2012. Consultado o 16 de abril de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=Did+Jesus+Really+Die+on+a+Cross%3F+-+Jehovah%27s+Witnesses+Official+Web+Site&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.watchtower.org%2Fe%2F200604a%2Farticle_01.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120620155716/http://www.watchtower.org/e/20060915/article_01.htm">"«What are “the last days”?»"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.watchtower.org/e/20060915/article_01.htm">o orixinal</a> o 20 de xuño de 2012. Consultado o 16 de abril de 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=%ABWhat+are+%9Cthe+last+days%9D%3F%BB&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.watchtower.org%2Fe%2F20060915%2Farticle_01.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-185"><a href="#cite_ref-185">↑</a> <a href="/wiki/Mary_Baker_Eddy" title="Mary Baker Eddy">Mary Baker Eddy</a> (1821-1910): Science and health with key to the Scriptures. [1875]. 2000. 473:4 </li> <li id="cite_note-186"><a href="#cite_ref-186">↑</a> Mary Baker Eddy (1821-1910): Science and health with key to the Scriptures. [1875]. 2000. 141:10 </li> <li id="cite_note-187"><a href="#cite_ref-187">↑</a> Mary Baker Eddy (1821-1910): Science and health with key to the Scriptures. [1875]. 2000. 334:10 </li> <li id="cite_note-188"><a href="#cite_ref-188">↑</a> Mary Baker Eddy (1821-1910): Science and health with key to the Scriptures. [1875]. 2000. 360:28 </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> Mary Baker Eddy (1821-1910): Science and health with key to the Scriptures. [1875]. 2000. 285:23 </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">↑</a> Mary BAKER EDDY (1821-1910): Science and health with key to the Scriptures. [1875]. 2000. 285:23 </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> Hervé Massón: Manual de herejías. Madrid: Rialp, 1989. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8432125172" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-321-2517-2</a>, páxs.16-17. </li> <li id="cite_note-192"><a href="#cite_ref-192">↑</a> Manuel Guerra Gómez: Los nuevos movimientos religiosos (las sectas). Pamplona: Ediciones Universidad de Navarra, 1993. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8431312343" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-313-1234-3</a>. Páx.361. </li> <li id="cite_note-193"><a href="#cite_ref-193">↑</a> A Trindade suscita un problema a Mahoma: o <a href="/wiki/Polite%C3%ADsmo" title="Politeísmo">politeísmo</a> que tanto combateu. Aceptar que Deus é Un e Trino constituíu un problema desde o principio. As teorías da Trindade que coñeceu Mahoma foron as dos <a href="/w/index.php?title=Coliridianos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Coliridianos (a páxina aínda non existe)">coliridianos</a> unicamente. Porén, as súas posicións sobre a Trindade achéganse ao propio <a href="/wiki/Concilio_de_Letr%C3%A1n_IV" title="Concilio de Letrán IV">Concilio de Letrán</a>, onde se trata de corrixir a crenza de que Xesús é fillo de Deus nun sentido humano. Así hai quen ve semellanzas, aínda na diferenza. «Son infieis quen din Deus é o terceiro dunha tríada. Non hai deus, senón un Deus único. [...] O Mesías, fillo de María, non é máis que un Enviado» (Corán, 5 77-79) «¡Xente do Libro! Non esaxeredes na vosa relixión nin digades, sobre Deus, máis que a verdade. Realmente o Mesías, Xesús, fillo de María, é o Enviado de Deus, o seu Verbo, que botou a María en espírito procedente del. Crede en Deus e nos seus enviados, pero non digades Tres. [...] Tería un fillo cando ten o que está nos ceos e na terra? ¡Deus basta como garante!» (Corán, 4 169-170). Juan Vermet (trad.): O Corán, págs.48, 49, 135, 146, 147. </li> <li id="cite_note-194"><a href="#cite_ref-194">↑</a> James A. Beverley: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.christianitytoday.com/ct/2001/june11/15.64.html">«Hollywood’s idol»</a>, en Christianity Today, consultado o 20 de abril de 2007. Dixo: «Xesucristo tamén tivo vidas anteriores. De modo que, xa ves, el alcanzou un estado superior, talvez de bodhisattva, ou de persoa iluminada, por medio da práctica budista ou algo similar». </li> <li id="cite_note-195"><a href="#cite_ref-195">↑</a> <a href="/w/index.php?title=101_historias_zen&action=edit&redlink=1" class="new" title="101 historias zen (a páxina aínda non existe)">101 historias zen</a>; #16 </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">↑</a> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imdb.com/title/tt0222481/">La vie et la passion de Jésus-Christ</a> na <a href="/wiki/Internet_Movie_Database" title="Internet Movie Database">IMDb</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>).</li></ul> </li> <li id="cite_note-197"><a href="#cite_ref-197">↑</a> <cite class="citation book">Montserrat Claveras (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.es/books?id=VZWyHwNugUAC">La Pasión de Cristo en el cine</a>. Encuentro. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788499200323" title="Especial:Fontes bibliográficas/9788499200323">9788499200323</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.au=Montserrat+Claveras&rft.btitle=La+Pasi%C3%B3n+de+Cristo+en+el+cine&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.isbn=9788499200323&rft.pub=Encuentro&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3DVZWyHwNugUAC&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véxase_tamén">Véxase tamén</h2>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=63" title="Editar a sección: «Véxase tamén»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=63" title="Editar o código fonte da sección: Véxase tamén">editar a fonte</a>]</div> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></td> <td class="mbox-text plainlist"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Portada_galega" class="extiw" title="commons:Portada galega">Commons</a> ten máis contidos multimedia sobre:  <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Jesus_Christ" class="extiw" title="commons:Jesus Christ">Xesús de Nazaret</a></td></tr> </tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliografía">Bibliografía</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=64" title="Editar a sección: «Bibliografía»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=64" title="Editar o código fonte da sección: Bibliografía">editar a fonte</a>]</div> <dl><dt>O Xesús histórico</dt></dl> <ul><li><cite id="CITEREFAguirre" class="citation book">Aguirre, Rafael. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iglesia.cl/especiales/mesbiblia2006/articulos/aproximacion.pdf">Aproximación actual al Jesús de la historia»</a> (PDF). Cuadernos de Teología Deusto. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7485-424-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7485-424-5">84-7485-424-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Rafael&rft.aulast=Aguirre&rft.btitle=Aproximaci%C3%B3n+actual+al+Jes%C3%BAs+de+la+historia%BB&rft.genre=book&rft.isbn=84-7485-424-5&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iglesia.cl%2Fespeciales%2Fmesbiblia2006%2Farticulos%2Faproximacion.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFCrossan1994" class="citation book">Crossan, John Dominic (1994). Jesús, vida de un campesino judío. Barcelona: Crítica. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7423-655-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7423-655-X">84-7423-655-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=John+Dominic&rft.aulast=Crossan&rft.btitle=Jes%C3%BAs%2C+vida+de+un+campesino+jud%C3o&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=84-7423-655-X&rft.place=Barcelona&rft.pub=Cr%C3tica&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFGuijarro2005" class="citation book">Guijarro, Santiago (2005). Dichos primitivos de Jesús. Una introducción al «Protoevangelio de dichos Q» (2ª ed.). Salamanca: Sígueme. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-301-1527-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-301-1527-7">84-301-1527-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Santiago&rft.aulast=Guijarro&rft.btitle=Dichos+primitivos+de+Jes%C3%BAs.+Una+introducci%C3%B3n+al+%ABProtoevangelio+de+dichos+Q%BB&rft.date=2005&rft.edition=2%AA&rft.genre=book&rft.isbn=84-301-1527-7&rft.place=Salamanca&rft.pub=S%C3gueme&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFMeier2001" class="citation book">Meier, J. P. (2001). Un judío marginal. Nueva visión del Jesús histórico. I, II 1-2, III. Estella: Verbo Divino.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=J.+P.&rft.aulast=Meier&rft.btitle=Un+jud%C3o+marginal.+Nueva+visi%C3%B3n+del+Jes%C3%BAs+hist%C3%B3rico.+I%2C+II+1-2%2C+III&rft.date=2001&rft.genre=book&rft.pub=Estella%3A+Verbo+Divino&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPiñero1993" class="citation book">Piñero, Antonio, ed. (1993). Fuentes del cristianismo. Tradiciones primitivas sobre Jesús. Madrid: El Almendro. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8005-006-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8005-006-3">84-8005-006-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=Fuentes+del+cristianismo.+Tradiciones+primitivas+sobre+Jes%C3%BAs&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=84-8005-006-3&rft.place=Madrid&rft.pub=El+Almendro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPiñero1991" class="citation book">Piñero, Antonio (ed.), ed. (1991). Orígenes del cristianismo. Antecedentes y primeros pasos. Madrid: El Almendro. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-86077-95-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-86077-95-8">84-86077-95-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=Or%C3genes+del+cristianismo.+Antecedentes+y+primeros+pasos&rft.date=1991&rft.genre=book&rft.isbn=84-86077-95-8&rft.place=Madrid&rft.pub=El+Almendro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPiñero2006" class="citation book">Piñero, Antonio (2006). Guía para entender el Nuevo Testamento. Madrid: Trotta. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8164-832-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8164-832-9">84-8164-832-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Antonio&rft.aulast=Pi%C3%B1ero&rft.btitle=Gu%C3a+para+entender+el+Nuevo+Testamento&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=84-8164-832-9&rft.place=Madrid&rft.pub=Trotta&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPuente_Ojea1998" class="citation book">Puente Ojea, Gonzalo: (1998). El Evangelio de Marcos. Del Cristo de la fe al Jesús de la historia. Madrid: Siglo XXI. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-323-0743-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-323-0743-2">84-323-0743-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Gonzalo%3A&rft.aulast=Puente+Ojea&rft.btitle=El+Evangelio+de+Marcos.+Del+Cristo+de+la+fe+al+Jes%C3%BAs+de+la+historia&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=84-323-0743-2&rft.place=Madrid&rft.pub=Siglo+XXI&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPuig2005" class="citation book">Puig, Armand: (2005). Jesús. Una biografía . Barcelona: Destino. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-233-3752-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-233-3752-9">84-233-3752-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Armand%3A&rft.aulast=Puig&rft.btitle=Jes%C3%BAs.+Una+biograf%C3a+&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=84-233-3752-9&rft.place=Barcelona&rft.pub=Destino&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFSanders2000" class="citation book">Sanders, E. P.: (2000). La figura histórica de Jesús. Estella: Verbo Divino. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8169-400-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8169-400-2">84-8169-400-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=E.+P.%3A&rft.aulast=Sanders&rft.btitle=La+figura+hist%C3%B3rica+de+Jes%C3%BAs&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=84-8169-400-2&rft.pub=Estella%3A+Verbo+Divino&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFTheissenMerz2004" class="citation book">Theissen, Gerd; Merz, Annette (2004). El Jesús histórico. Salamanca: Sígueme. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-301-1349-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-301-1349-5">84-301-1349-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.au=Merz%2C+Annette&rft.aufirst=Gerd&rft.aulast=Theissen&rft.btitle=El+Jes%C3%BAs+hist%C3%B3rico&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=84-301-1349-5&rft.place=Salamanca&rft.pub=S%C3gueme&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVermes2007" class="citation book">Vermes, Geza (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/elnacimientodeje0000gzav">El nacimiento de Jesús</a>. Barcelona: Ares y Mares. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8432-944-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8432-944-2">978-84-8432-944-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Geza&rft.aulast=Vermes&rft.btitle=El+nacimiento+de+Jes%C3%BAs&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8432-944-2&rft.place=Barcelona&rft.pub=Ares+y+Mares&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Felnacimientodeje0000gzav&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVermes1998" class="citation book">Vermes, Geza (1998). Jesús el judío. Barcelona: El Aleph. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788476693094" title="Especial:Fontes bibliográficas/9788476693094">9788476693094</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Geza&rft.aulast=Vermes&rft.btitle=Jes%C3%BAs+el+jud%C3o&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=9788476693094&rft.place=Barcelona&rft.pub=El+Aleph&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFWinter1983" class="citation book">Winter, Paul (1983). El proceso a Jesús. Barcelona: Muchnik. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-85501-50-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-85501-50-0">84-85501-50-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Paul&rft.aulast=Winter&rft.btitle=El+proceso+a+Jes%C3%BAs&rft.date=1983&rft.genre=book&rft.isbn=84-85501-50-0&rft.place=Barcelona&rft.pub=Muchnik&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li></ul> <dl><dt>Xesús no cristianismo e noutras relixións</dt></dl> <ul><li><cite id="CITEREFJonas2000" class="citation book">Jonas, Hans (2000). La religión gnóstica. Madrid: Siruela. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7844-492-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7844-492-0">84-7844-492-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Hans&rft.aulast=Jonas&rft.btitle=La+religi%C3%B3n+gn%C3%B3stica&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=84-7844-492-0&rft.place=Madrid&rft.pub=Siruela&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFLossky1982" class="citation book">Lossky, Vladimir (1982). Teología mística de la iglesia de Oriente. Barcelona: Herder. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-254-1268-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-254-1268-4">84-254-1268-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Vladimir&rft.aulast=Lossky&rft.btitle=Teolog%C3a+m%C3stica+de+la+iglesia+de+Oriente&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.isbn=84-254-1268-4&rft.place=Barcelona&rft.pub=Herder&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPagels1996" class="citation book">Pagels, Elaine (1996). Los evangelios gnósticos. Barcelona: Crítica. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-253-2981-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-253-2981-7">84-253-2981-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Elaine&rft.aulast=Pagels&rft.btitle=Los+evangelios+gn%C3%B3sticos&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.isbn=84-253-2981-7&rft.place=Barcelona&rft.pub=Cr%C3tica&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPagels2004" class="citation book">Pagels, Elaine (2004). Más allá de la fe. El evangelio secreto de Tomás. Barcelona: Ares y Mares. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8432-489-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8432-489-3">84-8432-489-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Elaine&rft.aulast=Pagels&rft.btitle=M%C3%A1s+all%C3%A1+de+la+fe.+El+evangelio+secreto+de+Tom%C3%A1s&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=84-8432-489-3&rft.place=Barcelona&rft.pub=Ares+y+Mares&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFPuech" class="citation book">Puech, Henry. En torno a la gnosis. Taurus. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788430612192" title="Especial:Fontes bibliográficas/9788430612192">9788430612192</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Henry&rft.aulast=Puech&rft.btitle=En+torno+a+la+gnosis&rft.genre=book&rft.isbn=9788430612192&rft.pub=Taurus&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFQuasten" class="citation book">Quasten, Johannes. Patrología I. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7914-029-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7914-029-1">84-7914-029-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Johannes&rft.aulast=Quasten&rft.btitle=Patrolog%C3a+I&rft.genre=book&rft.isbn=84-7914-029-1&rft.place=Madrid&rft.pub=Biblioteca+de+Autores+Cristianos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFQuasten" class="citation book">Quasten, Johannes. Patrología II. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7914-125-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7914-125-5">84-7914-125-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Johannes&rft.aulast=Quasten&rft.btitle=Patrolog%C3a+II&rft.genre=book&rft.isbn=84-7914-125-5&rft.place=Madrid&rft.pub=Biblioteca+de+Autores+Cristianos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFTrevijano" class="citation book">Trevijano, Ramón. Patrología. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7914-366-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7914-366-5">84-7914-366-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Trevijano&rft.btitle=Patrolog%C3a&rft.genre=book&rft.isbn=84-7914-366-5&rft.place=Madrid&rft.pub=Biblioteca+de+Autores+Cristianos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVernet" class="citation book">Vernet, Juan. El Corán. De Bolsillo. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-9759-436-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-9759-436-3">84-9759-436-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Juan&rft.aulast=Vernet&rft.btitle=El+Cor%C3%A1n&rft.genre=book&rft.isbn=84-9759-436-3&rft.pub=De+Bolsillo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li></ul> <dl><dt>Bibliografía adicional</dt></dl> <ul><li><cite id="CITEREFChapa2006" class="citation book">Chapa, Juan, ed. (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://opusdei.org/es-es/article/libro-electronico-50-preguntas-sobre-jesus/">50 preguntas sobre Jesús</a>. Madrid: Rialp. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-321-3595-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-321-3595-X">84-321-3595-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.btitle=50+preguntas+sobre+Jes%C3%BAs&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=84-321-3595-X&rft.place=Madrid&rft.pub=Rialp&rft_id=http%3A%2F%2Fopusdei.org%2Fes-es%2Farticle%2Flibro-electronico-50-preguntas-sobre-jesus%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFFunk1998" class="citation book">Funk, Robert (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/actsofjesuswhatd00robe">The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus</a>. San Francisco: Harper San Francisco. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0-06-062978-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/0-06-062978-9">0-06-062978-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Robert&rft.aulast=Funk&rft.btitle=The+acts+of+Jesus%3A+the+search+for+the+authentic+deeds+of+Jesus&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=0-06-062978-9&rft.place=San+Francisco&rft.pub=Harper+San+Francisco&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Factsofjesuswhatd00robe&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFFunk1993" class="citation book">Funk, Robert (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/fivegospels00robe">The five Gospels: what did Jesus really say? The search for the authentic words of Jesus</a>. Nova York: Macmillan. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0-06-063040-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/0-06-063040-X">0-06-063040-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Robert&rft.aulast=Funk&rft.btitle=The+five+Gospels%3A+what+did+Jesus+really+say%3F+The+search+for+the+authentic+words+of+Jesus&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=0-06-063040-X&rft.place=Nova+York&rft.pub=Macmillan&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Ffivegospels00robe&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFMariño_PazSuárez_Vázquez2006" class="citation journal">Mariño Paz, Ramón; Suárez Vázquez, Damián (2006). <a href="/wiki/RAG" class="mw-redirect" title="RAG">RAG</a>, ed. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://academia.gal/imaxin-boletins-web/paxinas.do;jsessionid=C62D39848C0AD2CC9C98B1DD4A4ED452?id=3451&d-447263-p=45">"Ó Apóstol Santiago, manuscrito e impreso en galego do século XIX""</a> (Boletín nº 367).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.atitle=%C3%93+Ap%C3%B3stol+Santiago%2C+manuscrito+e+impreso+en+galego+do+s%C3%A9culo+XIX%22&rft.au=Su%C3%A1rez+V%C3%A1zquez%2C+Dami%C3%A1n&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Mari%C3%B1o+Paz&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.issue=Bolet%C3n+n%BA+367&rft_id=http%3A%2F%2Facademia.gal%2Fimaxin-boletins-web%2Fpaxinas.do%3Bjsessionid%3DC62D39848C0AD2CC9C98B1DD4A4ED452%3Fid%3D3451%26d-447263-p%3D45&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"> [<a href="/wiki/Wikipedia:Ligaz%C3%B3ns_mortas" title="Wikipedia:Ligazóns mortas">Ligazón morta</a>]</li> <li><cite id="CITEREFRatzinger2007" class="citation book">Ratzinger, Joseph (2007). Jesús de Nazaret. Madrid: Planeta. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9789703707058" title="Especial:Fontes bibliográficas/9789703707058">9789703707058</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Joseph&rft.aulast=Ratzinger&rft.btitle=Jes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=9789703707058&rft.place=Madrid&rft.pub=Planeta&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFSaban2008" class="citation book">Saban, Mario Javier (2008). El judaísmo de Jesus. Bos Aires: Palinur Ediciones. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9789872360344" title="Especial:Fontes bibliográficas/9789872360344">9789872360344</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Mario+Javier&rft.aulast=Saban&rft.btitle=El+juda%C3smo+de+Jesus&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=9789872360344&rft.place=Bos+Aires&rft.pub=Palinur+Ediciones&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li> <li><cite id="CITEREFVaro2005" class="citation book">Varo, Francisco (2005). Rabí Jesús de Nazaret. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-7914-786-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-7914-786-0">978-84-7914-786-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AXes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.aufirst=Francisco&rft.aulast=Varo&rft.btitle=Rab%C3+Jes%C3%BAs+de+Nazaret&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-7914-786-0&rft.place=Madrid&rft.pub=Biblioteca+de+Autores+Cristianos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"> </li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Outros_artigos">Outros artigos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=65" title="Editar a sección: «Outros artigos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=65" title="Editar o código fonte da sección: Outros artigos">editar a fonte</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Cafarna%C3%BAn" title="Cafarnaún">Cafarnaún</a></li> <li><a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">Cristianismo</a></li> <li><a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Madalena" title="María Madalena">María Madalena</a></li> <li><a href="/wiki/Milagres_de_Xes%C3%BAs" title="Milagres de Xesús">Milagres de Xesús</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ligazóns_externas">Ligazóns externas</h3>[<a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&veaction=edit&section=66" title="Editar a sección: «Ligazóns externas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&action=edit&section=66" title="Editar o código fonte da sección: Ligazóns externas">editar a fonte</a>]</div> <dl><dt>Xesús no Novo Testamento</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.biblegateway.com/index.php">Biblegateway.com</a> (acceso en liña a varias versións dos textos bíblicos, en varias linguas).</li></ul> <dl><dt>O Xesús histórico</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mercaba.org/FICHAS/Relat/jes%C3%BAs_historico_a_la_luz_de_la_e.htm">Mercaba.org</a> («El Jesús histórico a la luz de la exégesis reciente», por Rafael Aguirre) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ccparagon.pangea.org/quehacemos/jesushistorico.htm">Ccparagon.pangea.org</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140802122550/http://ccparagon.pangea.org/quehacemos/jesushistorico.htm">Arquivado</a> 02 de agosto de 2014 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. («Aproximación al Jesús histórico», posibilidades de historicidade) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.upcomillas.es/personal/jmmoreno/cursos/Jesus/Jesusjud%EDo.htm">Upcomillas.es</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190924192730/https://web.upcomillas.es/personal/jmmoreno/cursos/Jesus/Jesusjud%EF%BF%BDo.htm">Arquivado</a> 24 de setembro de 2019 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. («El Jesús judío», por Juan Manuel Martín-Moreno) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.earlychristianwritings.com/theories.html">EarlyChristianWritings.com</a> («Historical Jesus theories», hipóteses sobre el Xesús histórico) (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>).</li></ul> <dl><dt>Xesús segundo o cristianismo</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.catolico.org/jesus/a_jesus.htm">Católico.org</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120714033512/http://www.catolico.org/jesus/a_jesus.htm">Arquivado</a> 14 de xullo de 2012 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. (Xesús de Nazaret) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://multimedia.opusdei.org/pdf/es/preguntas/0.pdf">OpusDei.org</a> («54 preguntas máis frecuentes sobre Xesucristo e a Igrexa».) (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>).</li></ul> <dl><dt>Teoría do Xesús mítico</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jesusneverexisted.com">JesusNeverExisted.com</a> («Xesús nunca existíu», sitio web no que se defende esta hipótese) (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Control_de_autoridades" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Control_de_autoridades" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Axuda:Control_de_autoridades" title="Axuda:Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a>: <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q302" class="extiw" title="wikidata:Q302">Q302</a></li> <li> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/141145970137232251241">WorldCat</a></li> <li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/141145970137232251241/">141145970137232251241</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q105580684" class="extiw" title="d:Q105580684">ARAE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archivo.rae.es/index.php/jesucristo-2">jesucristo-2</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Apost%C3%B3lica_Vaticana" title="Biblioteca Apostólica Vaticana">BAV</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/https://viaf.org/processed/BAV%7CADV10312532">ADV10312532</a></li> <li><a href="/wiki/BIBSYS" title="BIBSYS">BIBSYS</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/90053303">90053303</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_do_Brasil" title="Biblioteca Nacional do Brasil">BLBNB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://acervo.bn.gov.br/sophia_web/autoridade/detalhe/000185984">000185984</a></li> <li><a href="/wiki/Museo_Brit%C3%A1nico" title="Museo Británico">BMT</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG72544">72544</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Rep%C3%BAblica_Arxentina" title="Biblioteca Nacional da República Arxentina">BNA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogo.bn.gov.ar/F/?func=direct&local_base=BNA10&doc_number=000034756">000034756</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Biblioteca_Nacional_de_Chile&action=edit&redlink=1" class="new" title="Biblioteca Nacional de Chile (a páxina aínda non existe)">BNCHL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bncatalogo.cl/F/?func=direct&local_base=red10&doc_number=000010094">000010094</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" title="Biblioteca Nacional de España">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://datos.bne.es/resource/XX1724284">XX1724284</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Francia" title="Biblioteca Nacional de Francia">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb119392246">119392246</a></li> <li><a href="/wiki/Grande_Enciclopedia_Rusa" title="Grande Enciclopedia Rusa">BRE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/2004039">2004039</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Virtual_Miguel_de_Cervantes" title="Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes">BVMC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.cervantesvirtual.com/person/9123">9123</a></li> <li><a href="/wiki/Consortium_of_European_Research_Libraries" title="Consortium of European Research Libraries">CERL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.cerl.org/thesaurus/cnp00554195">cnp00554195</a></li> <li><a href="/wiki/CiNii" title="CiNii">CiNii</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/author/DA11512117">DA11512117</a></li> <li>DeutscheBio: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.deutsche-biographie.de/118557513.html">118557513</a></li> <li><a href="/wiki/Discogs" title="Discogs">Discogs</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.discogs.com/artist/823412">823412</a></li> <li><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">EBID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/Jesus">ID</a></li> <li><a href="/wiki/Faceted_Application_of_Subject_Terminology" title="Faceted Application of Subject Terminology">FAST</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.worldcat.org/fast/40116">40116</a></li> <li><a href="/wiki/Gran_Enciclop%C3%A8dia_Catalana" title="Gran Enciclopèdia Catalana">GEC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0034486.xml">0034486</a></li> <li><a href="/wiki/Giant_Bomb" title="Giant Bomb">GiantBomb</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.giantbomb.com/wd/3005-6309/">3005-6309</a></li> <li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/118557513">118557513</a></li> <li><a href="/wiki/Internet_Movie_Database" title="Internet Movie Database">IMDb</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=345&url_prefix=https://www.imdb.com/&id=ch0006201">ch0006201</a></li> <li><a href="/wiki/International_Standard_Name_Identifier" title="International Standard Name Identifier">ISNI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000120370699">0000000120370699</a></li> <li><a href="/wiki/KulturNav" title="KulturNav">KulturNav</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://kulturnav.org/9ef47cdc-471d-4863-9c7e-0f78bdfc05fb">ID</a></li> <li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/n79084784">n79084784</a></li> <li><a href="/wiki/Dicionario_Hist%C3%B3rico_de_Su%C3%ADza#Lexicon_Istoric_Retic" title="Dicionario Histórico de Suíza">LIR</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.e-lir.ch/index.php?id=598">598</a></li> <li><a href="/wiki/MusicBrainz" title="MusicBrainz">MusicBrainz</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/artist/bde40933-e89b-4f10-8e52-faa040c4cae4">ID</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=National_Central_Library&action=edit&redlink=1" class="new" title="National Central Library (a páxina aínda non existe)">NCL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aleweb.ncl.edu.tw/F/?func=accref&acc_sequence=004313686">004313686</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Dieta" title="Biblioteca Nacional da Dieta">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00565948">00565948</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Rep%C3%BAblica_Checa" title="Biblioteca Nacional da República Checa">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ola2002103454">ola2002103454</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Australia" title="Biblioteca Nacional de Australia">NLA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://librariesaustralia.nla.gov.au/search/display?dbid=auth&id=35246449">35246449</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Grecia" title="Biblioteca Nacional de Grecia">NLG</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://koha.nlg.gr/cgi-bin/koha/opac-authoritiesdetail.pl?marc=1&authid=1138">1138</a></li> <li><a href="/wiki/Notable_Names_Database" title="Notable Names Database">NNDB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nndb.com/people/774/000027693/">000027693</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Real_dos_Pa%C3%ADses_Baixos" title="Biblioteca Real dos Países Baixos">NTA</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bibliotheken.nl/id/thes/p07286978X">07286978X</a></li> <li><a href="/wiki/Open_Library" title="Open Library">OL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://openlibrary.org/works/OL79880A?mode=all">OL79880A</a></li> <li><a href="/wiki/ORCID" title="ORCID">ORCID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://orcid.org/0000-0002-3680-7848">0000-0002-3680-7848</a></li> <li>Orthodox Encyclopedia: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pravenc.ru/text/293939.html">293939</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_do_Estado_Ruso" title="Biblioteca do Estado Ruso">RSL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aleph.rsl.ru/F?func=find-b&find_code=SYS&adjacent=Y&local_base=RSL11&request=000008166&CON_LNG=ENG">000008166</a></li> <li><a href="/wiki/LIBRIS" title="LIBRIS">SELIBR</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://libris.kb.se/auth/222130">222130</a></li> <li>SNAC: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://snaccooperative.org/ark:/99166/w628066c">w628066c</a></li> <li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_universitaire_de_documentation" title="Système universitaire de documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/027325636">027325636</a></li> <li><a href="/wiki/Museo_de_Nova_Zelandia_Te_Papa_Tongarewa" title="Museo de Nova Zelandia Te Papa Tongarewa">TePapa</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://collections.tepapa.govt.nz/agent/34591">34591</a></li> <li>TESF: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sf-encyclopedia.com/entry/christ">christ</a></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/gesu-cristo">gesu-cristo</a></li> <li><a href="/wiki/Union_List_of_Artist_Names" title="Union List of Artist Names">ULAN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=500344051">500344051</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Traído desde «<a dir="ltr" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Xesús_de_Nazaret&oldid=6893255">https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Xesús_de_Nazaret&oldid=6893255</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categorías</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Xes%C3%BAs_de_Nazaret" title="Categoría:Xesús de Nazaret">Xesús de Nazaret</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Deuses_creadores" title="Categoría:Deuses creadores">Deuses creadores</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías agochadas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Todos_os_artigos_con_ligaz%C3%B3ns_externas_rotas" title="Categoría:Todos os artigos con ligazóns externas rotas">Todos os artigos con ligazóns externas rotas</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_con_ligaz%C3%B3ns_externas_rotas_desde_setembro_de_2018" title="Categoría:Artigos con ligazóns externas rotas desde setembro de 2018">Artigos con ligazóns externas rotas desde setembro de 2018</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter_(m%C3%A1is_de_30_kB)" title="Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)">Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_con_ligaz%C3%B3ns_externas_rotas_desde_setembro_de_2021" title="Categoría:Artigos con ligazóns externas rotas desde setembro de 2021">Artigos con ligazóns externas rotas desde setembro de 2021</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter_(Biograf%C3%ADas)" title="Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Biografías)">Artigos que toda Wikipedia debería ter (Biografías)</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> A última edición desta páxina foi o 21 de novembro de 2024 ás 19:18.</li> <li id="footer-info-copyright">Todo o texto está dispoñible baixo a <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 4.0</a>; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/gl">termos de uso</a> para obter máis información. Wikipedia® é unha marca rexistrada da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, unha organización sen fins lucrativos. </li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Normas de protección de datos</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Advertencia_xeral">Advertencias</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desenvolvedores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gl.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Xes%C3%BAs_de_Nazaret&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Vista móbil</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-78s75","wgBackendResponseTime":219,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.732","walltime":"3.821","ppvisitednodes":{"value":22923,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":668948,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":55453,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":26,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":45,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":268858,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":64,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 3388.698 1 -total"," 50.39% 1707.631 1 Modelo:Biografía"," 50.25% 1702.760 1 Modelo:Infobox_person"," 46.21% 1565.909 1 Modelo:Infobox_person/formatglobal"," 45.98% 1558.209 1 Modelo:InfoboxFrame"," 22.92% 776.568 1 Modelo:Listaref"," 17.92% 607.171 1 Modelo:Control_de_autoridades"," 17.75% 601.434 201 Modelo:Biblia"," 17.72% 600.410 208 Modelo:Cita_web"," 7.11% 240.851 36 Modelo:If_empty"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.788","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":15850813,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","380","19.2"],["?","240","12.1"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","140","7.1"],["\u003Cmw.lua:694\u003E","120","6.1"],["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","120","6.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","100","5.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","100","5.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getSiteLinkPageName","80","4.0"],["type","80","4.0"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::find","80","4.0"],["[others]","540","27.3"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-bndbt","timestamp":"20241122235351","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Xes\u00fas de Nazaret","url":"https:\/\/gl.wikipedia.org\/wiki\/Xes%C3%BAs_de_Nazaret","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q302","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q302","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores dos proxectos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-08-07T08:09:55Z","dateModified":"2024-11-21T19:18:07Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/6\/63\/Cefal%C3%B9_Pantocrator_retouched.jpg","headline":"figura central do\u00a0cristianismo"}</script> </body> </html>