CINXE.COM

বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায় - উইকিপিডিয়া

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="bn" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায় - উইকিপিডিয়া</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )bnwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9", "০\t১\t২\t৩\t৪\t৫\t৬\t৭\t৮\t৯"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","জানুয়ারি","ফেব্রুয়ারি","মার্চ","এপ্রিল","মে","জুন","জুলাই","আগস্ট","সেপ্টেম্বর","অক্টোবর","নভেম্বর","ডিসেম্বর"],"wgRequestId":"fc817439-e5e1-40b6-b905-27a01fb48575","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায়","wgTitle":"বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়","wgCurRevisionId":7888056,"wgRevisionId":7888056,"wgArticleId":2045,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["১৮৩৮-এ জন্ম","১৮৯৪-এ মৃত্যু","বাঙালি ঔপন্যাসিক", "বাঙালি সাংবাদিক","বাংলার নবজাগরণের সঙ্গে যুক্ত ব্যক্তি","ভারতীয় বিচারপতি","১৯শ শতাব্দীর বাঙালি ঔপন্যাসিক","কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ের প্রাক্তন শিক্ষার্থী","প্রেসিডেন্সি বিশ্ববিদ্যালয়, কলকাতার প্রাক্তন শিক্ষার্থী","হুগলী মহসিন কলেজের প্রাক্তন শিক্ষার্থী","উত্তর চব্বিশ পরগনা জেলার ব্যক্তি","১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় ঔপন্যাসিক","বাঙালি হিন্দু","বাঙালি লেখক","নব্য-বেদান্ত", "বাংলা ভাষার লেখক","১৯শ শতাব্দীর বাঙালি","ভারতীয় বেসামরিক কর্মচারী","ভারতীয় গীতিকার","ভারতীয় সাহিত্য সমালোচক","ভারতীয় ম্যাগাজিন সম্পাদক","ভারতীয় সংবাদপত্র সম্পাদক","কলকাতার লেখক","১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় কবি","১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় সাংবাদিক"],"wgPageViewLanguage":"bn","wgPageContentLanguage":"bn","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায়","wgRelevantArticleId":2045,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia", "wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"status":{"levels":1}}},"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"bn","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"bn"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q377881","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready", "site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.sompadonasarangsho","ext.gadget.switcher","ext.gadget.ShortUrl","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.shortUrl","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents", "ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=bn&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=bn&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=bn&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.15"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0e/Bankim_Chatttapadhyay.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1678"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0e/Bankim_Chatttapadhyay.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1119"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="895"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায় - উইকিপিডিয়া"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//bn.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="সম্পাদনা" href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="উইকিপিডিয়া (bn)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//bn.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.bn"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="উইকিপিডিয়া অ্যাটম ফিড" href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%A8%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%82%E0%A6%B9&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায় rootpage-বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায় skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">বিষয়বস্তুতে চলুন</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="সাইট"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="প্রধান মেনু" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="প্রধান মেনু" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">প্রধান মেনু</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">প্রধান মেনু</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">পার্শ্বদণ্ডে নিন</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">লুকান</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> পরিভ্রমণ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="প্রধান পাতা পরিদর্শন করুন [z]" accesskey="z"><span>প্রধান পাতা</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE:%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="প্রকল্পের বৃত্তান্ত, আপনার করণীয়, কোথায় অনুসন্ধান করবেন"><span>সম্প্রদায়ের প্রবেশদ্বার</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE:%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A7%8B%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%AD%E0%A6%BE" title="যে কোন সমস্যা সমাধানে আলোচনা করার স্থান"><span>সম্প্রদায়ের আলোচনাসভা</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%A8%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%82%E0%A6%B9" title="উইকিতে সাম্প্রতিক পরিবর্তগুলির তালিকা [r]" accesskey="r"><span>সাম্প্রতিক পরিবর্তন</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%85%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BE_%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="অনির্ধারিত যেকোনো পাতা খুলুন [x]" accesskey="x"><span>অজানা যেকোনো পাতা</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A7%8D%E0%A6%AF:%E0%A6%B8%E0%A7%82%E0%A6%9A%E0%A7%80" title="সাহায্য খুঁজে নিন"><span>সাহায্য</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="উইকিপিডিয়া" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-bn.svg" style="width: 7.5em; height: 1.6875em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="একটি মুক্ত বিশ্বকোষ" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-bn.svg" width="120" height="17" style="width: 7.5em; height: 1.0625em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%85%E0%A6%A8%E0%A7%81%E0%A6%B8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%A8" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="উইকিপিডিয়া অনুসন্ধান [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>অনুসন্ধান</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="উইকিপিডিয়া অনুসন্ধান" aria-label="উইকিপিডিয়া অনুসন্ধান" autocapitalize="sentences" title="উইকিপিডিয়া অনুসন্ধান [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="বিশেষ:অনুসন্ধান"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">অনুসন্ধান</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="নিজস্ব সরঞ্জামসমূহ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="অবয়ব"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="পাতার ফন্টের আকার, প্রস্থ, ও রঙ পরিবর্তন করে" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="অবয়ব" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">অবয়ব</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=bn.wikipedia.org&amp;uselang=bn" class=""><span>দান করুন</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%85%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%89%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F_%E0%A6%A4%E0%A7%88%E0%A6%B0%E0%A6%BF&amp;returnto=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="আপনাকে একটি অ্যাকাউন্ট তৈরি করে প্রবেশ করার পরামর্শ দেওয়া হচ্ছে; তবে এটা বাধ্যতামূলক নয়" class=""><span>অ্যাকাউন্ট তৈরি করুন</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%AC%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%80_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B6&amp;returnto=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="আপনার প্রবেশ করাটা বাঞ্চনীয়, কিন্তু তা বাধ্যতামূলক নয়। [o]" accesskey="o" class=""><span>প্রবেশ করুন</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="আরও বিকল্প" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="নিজস্ব সরঞ্জামসমূহ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">নিজস্ব সরঞ্জামসমূহ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal" title="ব্যবহারকারী মেনু" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=bn.wikipedia.org&amp;uselang=bn"><span>দান করুন</span></a></li><li id="pt-contribute" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:Contribute"><span class="vector-icon mw-ui-icon-edit mw-ui-icon-wikimedia-edit"></span> <span>অবদান রাখুন</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%85%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%89%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F_%E0%A6%A4%E0%A7%88%E0%A6%B0%E0%A6%BF&amp;returnto=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="আপনাকে একটি অ্যাকাউন্ট তৈরি করে প্রবেশ করার পরামর্শ দেওয়া হচ্ছে; তবে এটা বাধ্যতামূলক নয়"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>অ্যাকাউন্ট তৈরি করুন</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%AC%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%80_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B6&amp;returnto=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="আপনার প্রবেশ করাটা বাঞ্চনীয়, কিন্তু তা বাধ্যতামূলক নয়। [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>প্রবেশ করুন</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> অনিবন্ধিত সম্পাদকের জন্য পাতা <a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A7%8D%E0%A6%AF:%E0%A6%AD%E0%A7%82%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE" aria-label="সম্পাদনা করা সম্পর্কে আরও জানুন"><span>আরও জানুন</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%86%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%AA" title="এই আইপি ঠিকানা থেকে করা সম্পাদনার উপর আলোচনা [n]" accesskey="n"><span>আলাপ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="সাইট"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="পরিচ্ছেদসমূহ" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">পরিচ্ছেদসমূহ</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">পার্শ্বদণ্ডে নিন</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">লুকান</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">সূচনা</div> </a> </li> <li id="toc-জীবনী" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#জীবনী"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">১</span> <span>জীবনী</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-জীবনী-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>জীবনী উপঅনুচ্ছেদ টগল করুন</span> </button> <ul id="toc-জীবনী-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-জন্ম_ও_বংশপরিচয়" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#জন্ম_ও_বংশপরিচয়"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">১.১</span> <span>জন্ম ও বংশপরিচয়</span> </div> </a> <ul id="toc-জন্ম_ও_বংশপরিচয়-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-শিক্ষা" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#শিক্ষা"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">১.২</span> <span>শিক্ষা</span> </div> </a> <ul id="toc-শিক্ষা-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-বিবাহ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#বিবাহ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">১.৩</span> <span>বিবাহ</span> </div> </a> <ul id="toc-বিবাহ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-কর্মজীবন" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#কর্মজীবন"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">১.৪</span> <span>কর্মজীবন</span> </div> </a> <ul id="toc-কর্মজীবন-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-মৃত্যু" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#মৃত্যু"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">১.৫</span> <span>মৃত্যু</span> </div> </a> <ul id="toc-মৃত্যু-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-সাহিত্যে_অবদান" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#সাহিত্যে_অবদান"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">২</span> <span>সাহিত্যে অবদান</span> </div> </a> <ul id="toc-সাহিত্যে_অবদান-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-গ্রন্থ_তালিকা" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#গ্রন্থ_তালিকা"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">৩</span> <span>গ্রন্থ তালিকা</span> </div> </a> <ul id="toc-গ্রন্থ_তালিকা-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-তথ্যসূত্র" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#তথ্যসূত্র"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">৪</span> <span>তথ্যসূত্র</span> </div> </a> <ul id="toc-তথ্যসূত্র-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-আরও_দেখুন" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#আরও_দেখুন"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">৫</span> <span>আরও দেখুন</span> </div> </a> <ul id="toc-আরও_দেখুন-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="পরিচ্ছেদসমূহ" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="সূচিপত্র" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="সূচিপত্র টগল করুন" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">সূচিপত্র টগল করুন</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="অন্য ভাষার একটি নিবন্ধে যান। ৪৫টি ভাষায় উপলব্ধ রয়েছে।" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-45" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">৪৫টি ভাষা</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%87%D9%8A%D8%A7%D9%8A%D8%A7_%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%8A" title="تشاتوبادهيايا تشاترجي - আরবি" lang="ar" hreflang="ar" data-title="تشاتوبادهيايا تشاترجي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="আরবি" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%87%D9%8A%D8%A7%D9%8A%D8%A7_%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%89" title="تشاتوبادهيايا تشاترجى - Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="تشاتوبادهيايا تشاترجى" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A7%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="বঙ্কিমচন্দ্ৰ চট্টোপাধ্যায় - অসমীয়া" lang="as" hreflang="as" data-title="বঙ্কিমচন্দ্ৰ চট্টোপাধ্যায়" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="অসমীয়া" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%87%DB%8C%D8%A7%DB%8C%D8%A7_%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D8%B1%D8%AC%DB%8C" title="تشاتوبادهیایا تشاترجی - South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="تشاتوبادهیایا تشاترجی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Bankim%C4%8Dandra_%C4%8Cattop%C3%A1dhj%C3%A1j" title="Bankimčandra Čattopádhjáj - চেক" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Bankimčandra Čattopádhjáj" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="চেক" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - জার্মান" lang="de" hreflang="de" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="জার্মান" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chatterjee" title="Bankim Chandra Chatterjee - ইংরেজি" lang="en" hreflang="en" data-title="Bankim Chandra Chatterjee" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ইংরেজি" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - স্প্যানিশ" lang="es" hreflang="es" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="স্প্যানিশ" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - এস্তোনীয়" lang="et" hreflang="et" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="এস্তোনীয়" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chatterji" title="Bankim Chandra Chatterji - বাস্ক" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Bankim Chandra Chatterji" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="বাস্ক" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%DA%A9%D9%85_%DA%86%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7_%DA%86%D8%AA%D8%B1%D8%AC%DB%8C" title="بنکم چاندرا چترجی - ফার্সি" lang="fa" hreflang="fa" data-title="بنکم چاندرا چترجی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="ফার্সি" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chatterji" title="Bankim Chandra Chatterji - ফরাসি" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Bankim Chandra Chatterji" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ফরাসি" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - গ্যালিশিয়" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="গ্যালিশিয়" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A4%9A%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%9A%E0%A4%9F%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A5%80" title="बंकिमचंद्र चटर्जी - Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="बंकिमचंद्र चटर्जी" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AC%E0%AA%82%E0%AA%95%E0%AA%BF%E0%AA%AE%E0%AA%9A%E0%AA%82%E0%AA%A6%E0%AB%8D%E0%AA%B0_%E0%AA%9A%E0%AA%9F%E0%AB%8D%E0%AA%9F%E0%AB%8B%E0%AA%AA%E0%AA%BE%E0%AA%A7%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AA%BE%E0%AA%AF" title="બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય - গুজরাটি" lang="gu" hreflang="gu" data-title="બંકિમચંદ્ર ચટ્ટોપાધ્યાય" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="গুজরাটি" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A4%9A%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%9A%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF" title="बंकिमचन्द्र चट्टोपाध्याय - হিন্দি" lang="hi" hreflang="hi" data-title="बंकिमचन्द्र चट्टोपाध्याय" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="হিন্দি" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%AB%D5%B4_%D5%89%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1_%D5%89%D5%A1%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB" title="Բանկիմ Չանդրա Չաթերջի - আর্মেনিয়" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Բանկիմ Չանդրա Չաթերջի" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="আর্মেনিয়" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chatterjee" title="Bankim Chandra Chatterjee - ইন্দোনেশীয়" lang="id" hreflang="id" data-title="Bankim Chandra Chatterjee" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ইন্দোনেশীয়" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chatterji" title="Bankim Chandra Chatterji - ইতালিয়" lang="it" hreflang="it" data-title="Bankim Chandra Chatterji" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ইতালিয়" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9B_%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%90_%E1%83%A9%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%94" title="ბანკიმ ჩანდრა ჩოტოპადჰაიე - জর্জিয়ান" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ბანკიმ ჩანდრა ჩოტოპადჰაიე" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="জর্জিয়ান" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AC%E0%B2%82%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%AE_%E0%B2%9A%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0_%E0%B2%9A%E0%B2%9F%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8B%E0%B2%AA%E0%B2%BE%E0%B2%A7%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B2%BE%E0%B2%AF" title="ಬಂಕಿಮ ಚಂದ್ರ ಚಟ್ಟೋಪಾಧ್ಯಾಯ - কন্নড়" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಬಂಕಿಮ ಚಂದ್ರ ಚಟ್ಟೋಪಾಧ್ಯಾಯ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="কন্নড়" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%B0%98%ED%82%B4_%EC%B0%AC%EB%93%9C%EB%9D%BC_%EC%B0%A8%ED%86%A0%ED%8C%8C%EB%94%94%EC%95%84%EC%95%BC" title="반킴 찬드라 차토파디아야 - কোরিয়ান" lang="ko" hreflang="ko" data-title="반킴 찬드라 차토파디아야" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="কোরিয়ান" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - লিথুয়েনীয়" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="লিথুয়েনীয়" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AC%E0%B4%99%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B4%BF%E0%B4%82_%E0%B4%9A%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A6%E0%B5%8D%E0%B4%B0_%E0%B4%9A%E0%B4%BE%E0%B4%B1%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%BC%E0%B4%9C%E0%B4%BF" title="ബങ്കിം ചന്ദ്ര ചാറ്റർജി - মালায়ালাম" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ബങ്കിം ചന്ദ്ര ചാറ്റർജി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="মালায়ালাম" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE_%E0%A4%9A%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%9A%E0%A5%85%E0%A4%9F%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A5%80" title="बंकिम चंद्र चॅटर्जी - মারাঠি" lang="mr" hreflang="mr" data-title="बंकिम चंद्र चॅटर्जी" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="মারাঠি" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chatterjee" title="Bankim Chandra Chatterjee - মালয়" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Bankim Chandra Chatterjee" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="মালয়" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A4%9A%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%9A%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF" title="बङ्किमचन्द्र चट्टोपाध्याय - নেপালী" lang="ne" hreflang="ne" data-title="बङ्किमचन्द्र चट्टोपाध्याय" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="নেপালী" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - ওলন্দাজ" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="ওলন্দাজ" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - নরওয়েজিয়ান বোকমাল" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="নরওয়েজিয়ান বোকমাল" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AC%E0%A9%B0%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%AE%E0%A8%9A%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A8%B0_%E0%A8%9A%E0%A9%B1%E0%A8%9F%E0%A9%8B%E0%A8%AA%E0%A8%BE%E0%A8%A7%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%8F" title="ਬੰਕਿਮਚੰਦਰ ਚੱਟੋਪਾਧਿਆਏ - পাঞ্জাবী" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਬੰਕਿਮਚੰਦਰ ਚੱਟੋਪਾਧਿਆਏ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="পাঞ্জাবী" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%DA%A9%D9%85_%DA%86%D9%86%D8%AF%D8%B1_%DA%86%D9%B9%D8%B1%D8%AC%DB%8C" title="بنکم چندر چٹرجی - Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="بنکم چندر چٹرجی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - রোমানীয়" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="রোমানীয়" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%87%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE_%D0%A7%D0%BE%D1%82%D1%82%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%B4%D1%85%D0%B0%D0%B9" title="Бонкимчондро Чоттопаддхай - রুশ" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Бонкимчондро Чоттопаддхай" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="রুশ" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AE%E0%A4%9A%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%B0_%E0%A4%9A%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF" title="बङ्किमचन्द्र चट्टोपाध्याय - সংস্কৃত" lang="sa" hreflang="sa" data-title="बङ्किमचन्द्र चट्टोपाध्याय" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="সংস্কৃত" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" title="Bankim Chandra Chattopadhyay - Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Bankim Chandra Chattopadhyay" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chatterjee" title="Bankim Chandra Chatterjee - আলবেনীয়" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Bankim Chandra Chatterjee" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="আলবেনীয়" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Bankim_Chandra_Chatterjee" title="Bankim Chandra Chatterjee - সুইডিশ" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Bankim Chandra Chatterjee" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="সুইডিশ" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%99%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%BF%E0%AE%AE%E0%AF%8D_%E0%AE%9A%E0%AE%A8%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%B0_%E0%AE%9A%E0%AE%9F%E0%AF%8D%E0%AE%9F%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%9C%E0%AE%BF" title="பங்கிம் சந்திர சட்டர்ஜி - তামিল" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பங்கிம் சந்திர சட்டர்ஜி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="তামিল" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AC%E0%B2%82%E0%B2%95%E0%B2%BF%E0%B2%AE_%E0%B2%9A%E0%B2%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%B0_%E0%B2%9A%E0%B2%9F%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%9C%E0%B2%BF" title="ಬಂಕಿಮ ಚಂದ್ರ ಚಟರ್ಜಿ - Tulu" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಬಂಕಿಮ ಚಂದ್ರ ಚಟರ್ಜಿ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="Tulu" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AC%E0%B0%82%E0%B0%95%E0%B0%BF%E0%B0%82%E0%B0%9A%E0%B0%82%E0%B0%A6%E0%B1%8D%E0%B0%B0_%E0%B0%9B%E0%B0%9F%E0%B0%B0%E0%B1%8D%E0%B0%9C%E0%B1%80" title="బంకించంద్ర ఛటర్జీ - তেলুগু" lang="te" hreflang="te" data-title="బంకించంద్ర ఛటర్జీ" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="তেলুগু" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%B4%E0%B8%A1_%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B8%A3%E0%B8%B0_%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B9%82%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%88%E0%B8%B5" title="บันกิม จันทระ จัตโตรจี - থাই" lang="th" hreflang="th" data-title="บันกิม จันทระ จัตโตรจี" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="থাই" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D1%96%D0%BC%D1%87%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B0_%D0%A7%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D1%85%D0%B0%D0%B9" title="Банкімчандра Чаттопадхай - ইউক্রেনীয়" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Банкімчандра Чаттопадхай" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ইউক্রেনীয়" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%86%DA%A9%D9%85_%DA%86%D9%86%D8%AF%D8%B1_%DA%86%D9%B9%D8%B1%D8%AC%DB%8C" title="بنکم چندر چٹرجی - উর্দু" lang="ur" hreflang="ur" data-title="بنکم چندر چٹرجی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="উর্দু" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Chottopaddhaya_Bonkimchondro" title="Chottopaddhaya Bonkimchondro - উজবেক" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Chottopaddhaya Bonkimchondro" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="উজবেক" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%8F%AD%E9%87%91%C2%B7%E9%92%B1%E5%BE%B7%E6%8B%89%C2%B7%E6%9F%A5%E7%89%B9%E5%90%89" title="班金·钱德拉·查特吉 - চীনা" lang="zh" hreflang="zh" data-title="班金·钱德拉·查特吉" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="চীনা" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q377881#sitelinks-wikipedia" title="আন্তঃভাষার সংযোগ সম্পাদনা করুন" class="wbc-editpage">আন্তঃউইকি সংযোগ সম্পাদনা</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="নামস্থানসমূহ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="বিষয়বস্তু পাতাটি দেখুন [c]" accesskey="c"><span>নিবন্ধ</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%AA:%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" rel="discussion" title="বিষয়বস্তু পাতা সম্পর্কে আলোচনা [t]" accesskey="t"><span>আলোচনা</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ভাষার রূপভেদ পরিবর্তন করুন" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">বাংলা</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="দৃষ্টিকোণ"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC"><span>পড়ুন</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit" title="এই পাতার উৎস কোড সম্পাদনা করুন [e]" accesskey="e"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=history" title="এই পাতার পুরনো সংস্করণগুলি [h]" accesskey="h"><span>ইতিহাস দেখুন</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="পাতার সরঞ্জাম"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="সরঞ্জাম" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">সরঞ্জাম</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">সরঞ্জাম</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">পার্শ্বদণ্ডে নিন</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">লুকান</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="আরও বিকল্প" > <div class="vector-menu-heading"> কার্য </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC"><span>পড়ুন</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit" title="এই পাতার উৎস কোড সম্পাদনা করুন [e]" accesskey="e"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=history"><span>ইতিহাস দেখুন</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> সাধারণ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%AF%E0%A7%8B%E0%A6%97%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%80_%E0%A6%AA%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A0%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%82%E0%A6%B9/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="যে সব উইকি পাতা থেকে এখানে সংযোগ আছে [j]" accesskey="j"><span>সংযোগকারী পৃষ্ঠাসমূহ</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%A8/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" rel="nofollow" title="এই পাতা থেকে সংযোগ আছে, এমন পাতাগুলিতে সাম্প্রতিক পরিবর্তন [k]" accesskey="k"><span>সম্পর্কিত পরিবর্তন</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//bn.wikipedia.org/wiki/উইকিপিডিয়া:আপলোড" title="ফাইল আপলোড করুন [u]" accesskey="u"><span>আপলোড করুন</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7_%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="সব বিশেষ পাতার তালিকা [q]" accesskey="q"><span>বিশেষ পাতাসমূহ</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;oldid=7888056" title="পাতাটির এই সংস্করণের স্থায়ী সংযোগ"><span>স্থায়ী সংযোগ</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=info" title="এই পাতা সম্পর্কে আরও তথ্য"><span>পাতার তথ্য</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%89%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A7%83%E0%A6%A4_%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A7%81%E0%A6%A8&amp;page=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;id=7888056&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="এই পাতাটি কিভাবে উদ্ধৃত করবেন তার তথ্য"><span>এই নিবন্ধটি উদ্ধৃত করুন</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Fbn.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A6%25AC%25E0%25A6%2599%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%2595%25E0%25A6%25BF%25E0%25A6%25AE%25E0%25A6%259A%25E0%25A6%25A8%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25A6%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25B0_%25E0%25A6%259A%25E0%25A6%259F%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%259F%25E0%25A7%258B%25E0%25A6%25AA%25E0%25A6%25BE%25E0%25A6%25A7%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25AF%25E0%25A6%25BE%25E0%25A6%25AF%25E0%25A6%25BC"><span>সংক্ষিপ্ত ইউআরএল নিন</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Fbn.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A6%25AC%25E0%25A6%2599%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%2595%25E0%25A6%25BF%25E0%25A6%25AE%25E0%25A6%259A%25E0%25A6%25A8%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25A6%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25B0_%25E0%25A6%259A%25E0%25A6%259F%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%259F%25E0%25A7%258B%25E0%25A6%25AA%25E0%25A6%25BE%25E0%25A6%25A7%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25AF%25E0%25A6%25BE%25E0%25A6%25AF%25E0%25A6%25BC"><span>কিউআর কোড ডাউনলোড করুন</span></a></li><li id="t-shorturl" class="mw-list-item"><a href="//bn.wikipedia.org/s/qak" title="বন্টনের জন্য এই সংক্ষিপ্ত ইউআরএল অনুলিপি করুন"><span>সংক্ষিপ্ত ইউআরএল</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> মুদ্রণ/রপ্তানি </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%AC%E0%A6%87&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC"><span>বই তৈরি করুন</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:DownloadAsPdf&amp;page=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=show-download-screen"><span>PDF ডাউনলোড</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;printable=yes" title="এ পাতার ছাপানোর উপযোগী সংস্করণ [p]" accesskey="p"><span>মুদ্রণযোগ্য সংস্করণ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> অন্যান্য প্রকল্পে </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Bankim_Chandra_Chatterjee" hreflang="en"><span>উইকিমিডিয়া কমন্স</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://bn.wikiquote.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" hreflang="bn"><span>উইকিউক্তি</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikisource mw-list-item"><a href="https://bn.wikisource.org/wiki/%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95:%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" hreflang="bn"><span>উইকিসংকলন</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q377881" title="আইটেম উপাত্ত ভান্ডারে সংযুক্ত করা লিঙ্ক [g]" accesskey="g"><span>উইকিউপাত্ত আইটেম</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="পাতার সরঞ্জাম"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="অবয়ব"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">অবয়ব</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">পার্শ্বদণ্ডে নিন</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">লুকান</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">উইকিপিডিয়া, মুক্ত বিশ্বকোষ থেকে</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="bn" dir="ltr"><table class="infobox vcard"><tbody><tr><th colspan="2" class="infobox-above"><div style="display:inline;" class="fn">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-image"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0:Bankim_Chatttapadhyay.jpg" class="mw-file-description" title="বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়"><img alt="বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Bankim_Chatttapadhyay.jpg/220px-Bankim_Chatttapadhyay.jpg" decoding="async" width="220" height="308" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Bankim_Chatttapadhyay.jpg/330px-Bankim_Chatttapadhyay.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Bankim_Chatttapadhyay.jpg/440px-Bankim_Chatttapadhyay.jpg 2x" data-file-width="572" data-file-height="800" /></a></span><div class="infobox-caption">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;">জন্ম</th><td class="infobox-data" style="line-height:1.4em;"><span style="display:none">(<span class="bday">১৮৩৮-০৬-২৬</span>)</span>২৬ জুন ১৮৩৮ অর্থাৎ ১৩ আষাঢ় ১২৪৫ বঙ্গাব্দ<sup id="cite_ref-সাহিত্য_সম্রাট_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-সাহিত্য_সম্রাট-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><br />কাঁঠালপাড়া গ্রাম, <a href="/wiki/%E0%A6%A8%E0%A7%88%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%9F%E0%A6%BF" title="নৈহাটি">নৈহাটি</a>, <a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%97%E0%A6%A3%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="উত্তর চব্বিশ পরগণা">উত্তর চব্বিশ পরগণা</a>, <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%B2_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%BF" title="বেঙ্গল প্রেসিডেন্সি">বেঙ্গল প্রেসিডেন্সি</a>, <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4" title="ব্রিটিশ ভারত">ব্রিটিশ ভারত</a><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">&#91;</span>২<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;">মৃত্যু</th><td class="infobox-data" style="line-height:1.4em;">৮ এপ্রিল ১৮৯৪<span style="display:none">(1894-04-08)</span> (বয়স&#160;৫৫) অর্থাৎ ২৬ চৈত্র ১৩০০ বঙ্গাব্দ<br /><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="কলকাতা">কলকাতা</a>, <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%B2_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%BF" title="বেঙ্গল প্রেসিডেন্সি">বেঙ্গল প্রেসিডেন্সি</a>, <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4" title="ব্রিটিশ ভারত">ব্রিটিশ ভারত</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;">পেশা</th><td class="infobox-data role" style="line-height:1.4em;"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6682028">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><div class="hlist"><ul><li>সরকারি কর্মকর্তা</li><li>ঔপন্যাসিক</li><li>প্রাবন্ধিক</li><li>সাংবাদিক</li></ul></div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;">সময়কাল</th><td class="infobox-data" style="line-height:1.4em;">ঊনবিংশ শতাব্দী</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;">উল্লেখযোগ্য রচনাবলি</th><td class="infobox-data" style="line-height:1.4em;"><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AE%E0%A6%A0" title="আনন্দমঠ">আনন্দমঠ</a>, <a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80" title="দুর্গেশনন্দিনী">দুর্গেশনন্দিনী</a>, রাজসিংহ, <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AC%E0%A7%83%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7" title="বিষবৃক্ষ">বিষবৃক্ষ</a>, <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%B2" title="কৃষ্ণকান্তের উইল">কৃষ্ণকান্তের উইল</a>, ইন্দিরা, <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%A6%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%B0" class="mw-redirect" title="কমলাকান্তের দপ্তর">কমলাকান্তের দপ্তর</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;">দাম্পত্যসঙ্গী</th><td class="infobox-data" style="line-height:1.4em;"><b>রাজলক্ষ্মী দেবী</b></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data" style="line-height:1.4em;"><hr /></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label" style="padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;">স্বাক্ষর</th><td class="infobox-data" style="line-height:1.4em;"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0:Sign_of_Bankim_Chandra_Chattopadhyay.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Sign_of_Bankim_Chandra_Chattopadhyay.svg/160px-Sign_of_Bankim_Chandra_Chattopadhyay.svg.png" decoding="async" width="160" height="38" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Sign_of_Bankim_Chandra_Chattopadhyay.svg/240px-Sign_of_Bankim_Chandra_Chattopadhyay.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Sign_of_Bankim_Chandra_Chattopadhyay.svg/320px-Sign_of_Bankim_Chandra_Chattopadhyay.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="148" /></a></span></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox-header">ওয়েবসাইট</th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data" style="line-height:1.4em;"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bankim-rachanabali.nltr.org/">বঙ্কিম রচনাবলী</a></td></tr></tbody></table> <p><b>বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</b> (২৬ জুন ১৮৩৮ – ৮ এপ্রিল ১৮৯৪)<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>৩<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> ছিলেন উনিশ শতকের বিশিষ্ট <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF" class="mw-redirect" title="বাঙালি">বাঙালি</a> ঔপন্যাসিক। বাংলা গদ্য ও উপন্যাসের বিকাশে তার অসীম অবদানের জন্যে তিনি <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="বাংলা সাহিত্য">বাংলা সাহিত্যের</a> ইতিহাসে অমরত্ব লাভ করেছেন। তাঁকে প্রথম আধুনিক বাংলা ঔপন্যাসিক হিসেবে গণ্য করা হয়।<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">&#91;</span>৪<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> তবে <a href="/wiki/%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="গীতা">গীতার</a> ব্যাখ্যাদাতা হিসেবে, সাহিত্য সমালোচক হিসেবেও তিনি বিশেষ খ্যাতিমান। তিনি জীবিকাসূত্রে <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C" class="mw-redirect" title="ব্রিটিশ রাজ">ব্রিটিশ রাজের</a> কর্মকর্তা ছিলেন। তিনি বাংলা ভাষার আদি সাহিত্যপত্র <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%A6%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B6%E0%A6%A8" title="বঙ্গদর্শন">বঙ্গদর্শনের</a> প্রতিষ্ঠাতা সম্পাদক ছিলেন। তিনি ছদ্মনাম হিসেবে <b>কমলাকান্ত</b> নামটি বেছে নিয়েছিলেন। তাঁকে বাংলা উপন‍্যাসের জনক বলা হয়।<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">&#91;</span>৫<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> এছাড়াও তিনি বাংলা সাহিত্যের <b>সাহিত্য সম্রাট</b> হিসেবে পরিচিত।<sup id="cite_ref-সাহিত্য_সম্রাট_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-সাহিত্য_সম্রাট-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p><p>বঙ্কিমচন্দ্র রচিত <i><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AE%E0%A6%A0" title="আনন্দমঠ">আনন্দমঠ</a></i> (১৮৮২) উপন্যাসের কবিতা <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%87_%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%B0%E0%A6%AE" class="mw-redirect" title="বন্দে মাতরম">বন্দে মাতরম</a> ১৯৩৭ সালে <a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%95%E0%A6%82%E0%A6%97%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B8" title="ভারতীয় জাতীয় কংগ্রেস">ভারতীয় জাতীয় কংগ্রেস</a> কর্তৃক ভারতের জাতীয় স্তোত্র হিসেবে স্বীকৃতি পায়।<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>৬<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>৭<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="জীবনী"><span id=".E0.A6.9C.E0.A7.80.E0.A6.AC.E0.A6.A8.E0.A7.80"></span>জীবনী</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=1" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: জীবনী"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="জন্ম_ও_বংশপরিচয়"><span id=".E0.A6.9C.E0.A6.A8.E0.A7.8D.E0.A6.AE_.E0.A6.93_.E0.A6.AC.E0.A6.82.E0.A6.B6.E0.A6.AA.E0.A6.B0.E0.A6.BF.E0.A6.9A.E0.A6.AF.E0.A6.BC"></span>জন্ম ও বংশপরিচয়</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=2" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: জন্ম ও বংশপরিচয়"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের জন্ম হয় বর্তমান <a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%B0_%E0%A7%A8%E0%A7%AA_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%97%E0%A6%A8%E0%A6%BE_%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%B2%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="উত্তর ২৪ পরগনা জেলা">উত্তর ২৪ পরগনা জেলার</a> <a href="/wiki/%E0%A6%A8%E0%A7%88%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%9F%E0%A6%BF" title="নৈহাটি">নৈহাটি</a> শহরের নিকটস্থ কাঁঠালপাড়া গ্রামে। তারিখ ২৬ জুন, ১৮৩৮। চট্টোপাধ্যায়দের আদিনিবাস ছিল <a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%B2%E0%A6%BE" title="হুগলি জেলা">হুগলি জেলার</a> দেশমুখো গ্রামে। বঙ্কিমচন্দ্রের পূর্বপুরুষ রামজীবন চট্টোপাধ্যায় কাঁঠালপাড়ার রঘুদেব ঘোষালের কন্যাকে বিবাহ করেন৷ রামজীবনের পুত্র তথা বঙ্কিমচন্দ্রের প্রপিতামহ রামহরি চট্টোপাধ্যায় মাতামহের সম্পত্তি পেয়ে কাঁঠালপাড়ায় আসেন এবং সেখানেই বসবাস শুরু করেন।<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">&#91;</span>৮<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> রামহরির পৌত্র যাদবচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের তৃতীয় পুত্র বঙ্কিমচন্দ্র,মাতা দুর্গাসুন্দরী দেবী,বঙ্কিমের পূর্বে তার আরও দুই পুত্রের জন্ম হয় – শ্যামাচরণ ও <a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%9E%E0%A7%8D%E0%A6%9C%E0%A7%80%E0%A6%AC%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="সঞ্জীবচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়">সঞ্জীবচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</a>। বঙ্কিমের জন্মকালে তিনি সদ্য <a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AD%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4_%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0_%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%B2%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="অবিভক্ত মেদিনীপুর জেলা">অবিভক্ত মেদিনীপুর জেলার</a> ডেপুটি কালেক্টর পদে উন্নীত হয়েছিলেন। </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="শিক্ষা"><span id=".E0.A6.B6.E0.A6.BF.E0.A6.95.E0.A7.8D.E0.A6.B7.E0.A6.BE"></span>শিক্ষা</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=3" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: শিক্ষা"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>জন্মের পর ছয় বছর বঙ্কিমচন্দ্র কাঁঠালপাড়াতেই অতিবাহিত করেন। পাঁচ বছর বয়সে কুল-পুরোহিত বিশ্বম্ভর ভট্টাচার্যের কাছে বঙ্কিমচন্দ্রের হাতেখড়ি হয়। শিশু বয়সেই তার অসামান্য মেধার পরিচয় পাওয়া যায়। বঙ্কিমের কনিষ্ঠ সহোদর পূর্ণচন্দ্র চট্টোপাধ্যায় লিখেছেন, “শুনিয়াছি বঙ্কিমচন্দ্র একদিনে বাংলা বর্ণমালা আয়ত্ত করিয়াছিলেন।”<sup id="cite_ref-ReferenceA_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>৯<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১০<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> যদিও গ্রামের পাঠশালায় বঙ্কিম কোনওদিনই যান নি। পাঠশালার গুরুমশাই রামপ্রাণ সরকার বাড়িতে তার গৃহশিক্ষক নিযুক্ত হন। বঙ্কিমচন্দ্রের রচনা থেকে মনে হয় তিনি রামপ্রাণের শিক্ষা থেকে বিশেষ উপকৃত হন নি।<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১১<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> তিনি লিখেছেন, “সৌভাগ্যক্রমে আমরা আট দশ মাসে এই মহাত্মার হস্ত হইতে মুক্তিলাভ করিয়া মেদিনীপুর গেলাম।” <sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১২<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p><p>১৮৪৪ সালে বঙ্কিমচন্দ্র পিতার কর্মস্থল <a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0" title="মেদিনীপুর">মেদিনীপুরে</a> আনীত হলে, সেখানেই তার প্রকৃত শিক্ষার সূচনা হয়। মেদিনীপুরের ইংরেজি স্কুলের প্রধান শিক্ষক জনৈক এফ টিডের পরামর্শে যাদবচন্দ্র শিশু বঙ্কিমকে তার স্কুলে ভর্তি করে দেন। এখানেও বঙ্কিম অল্পকালের মধ্যেই নিজ কৃতিত্বের স্বাক্ষর রাখতে সক্ষম হন। পূর্ণচন্দ্রের রচনা থেকে জানা যায়, বার্ষিক পরীক্ষার ফলে সন্তুষ্ট হয়ে টিড সাহেব বঙ্কিমকে ডবল প্রমোশন দিতে উদ্যত হলে যাদবচন্দ্রের হস্তক্ষেপে তিনি নিরস্ত হন।<sup id="cite_ref-ReferenceA_9-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>৯<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১৩<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> ১৮৪৭ সালে টিড <a href="/wiki/%E0%A6%A2%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE" title="ঢাকা">ঢাকায়</a> বদলি হয়ে গেলে সিনক্লেয়ার তার স্থলাভিষিক্ত হন; তার কাছেও বঙ্কিম প্রায় দেড় বছর ইংরেজি শিক্ষা গ্রহণ করেন। </p><p>১৮৪৯ সালে বঙ্কিমচন্দ্র পুনরায় কাঁঠালপাড়ায় ফিরে আসেন। এইসময় কাঁঠালপাড়ার শ্রীরাম ন্যায়বাগীশের কাছে বঙ্কিম <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B7%E0%A6%BE" title="বাংলা ভাষা">বাংলা</a> ও <a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%A4_%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B7%E0%A6%BE" title="সংস্কৃত ভাষা">সংস্কৃতের</a> পাঠ নেন। বঙ্কিমচন্দ্র খুব ভালো আবৃত্তিকারও ছিলেন। <i>সংবাদ প্রভাকর</i> ও <i>সংবাদ সাধুরঞ্জন</i> নামক সংবাদপত্রে প্রকাশিত বহু কবিতা তিনি এই বয়সেই কণ্ঠস্থ করে ফেলেন। <a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%97%E0%A7%81%E0%A6%A3%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%B0" class="mw-redirect" title="ভারতচন্দ্র রায়গুণাকর">ভারতচন্দ্র রায়গুণাকর</a> বিরচিত <i><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%B0" title="বিদ্যাসুন্দর">বিদ্যাসুন্দর</a></i> কাব্য থেকে বিদ্যার রূপবর্ণন ও <a href="/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC" title="জয়দেব">জয়দেব</a> প্রণীত <i>গীতগোবিন্দম্</i> কাব্য থেকে <i>ধীরে সমীরে যমুনাতীরে</i> কবিতাদুটি তিনি প্রায়শই আবৃত্তি করতেন। এছাড়াও পণ্ডিত হলধর তর্কচূড়ামণির কাছে এই সময় তিনি <a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4" title="মহাভারত">মহাভারত</a> শ্রবণ করতেন। হলধরই তাকে শিক্ষা দেন - “শ্রীকৃষ্ণ আদর্শ পুরুষ ও আদর্শ চরিত্র”। এই শিক্ষা তার পরবর্তী জীবনে রচিত নানা রচনাতে প্রতিফলিত হয়েছিল।<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১৪<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p><p>কিছুকাল পরে ১৮৪৯ সালে <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="হুগলি কলেজ (পাতার অস্তিত্ব নেই)">হুগলি কলেজে</a> (অধুনা <a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A7%80_%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%A8_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" title="হুগলী মহসিন কলেজ">হুগলী মহসিন কলেজ</a>) ভর্তি হন। এখানে তিনি সাত বছর পড়াশোনা করেন। <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C%E0%A7%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="হুগলি কলেজে (পাতার অস্তিত্ব নেই)">হুগলি কলেজ</a> পড়াকালীন ১৮৫৩ সালে <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%9C%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%AA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="জুনিয়র স্কলারশিপ (পাতার অস্তিত্ব নেই)">জুনিয়র স্কলারশিপ</a> পরীক্ষায় প্রথম স্থান অধিকার করে মাসিক আট টাকা বৃত্তি লাভ করেন। এই বছরেই <a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%B0" title="সংবাদ প্রভাকর">সংবাদ প্রভাকরে</a> কবিতা প্রতিযোগিতায় অংশগ্রহণ করে কুড়ি টাকা পুরস্কার লাভ করেন। <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C%E0%A7%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="হুগলি কলেজে (পাতার অস্তিত্ব নেই)">হুগলি কলেজ</a> অধ্যয়নকালেই বঙ্কিমচন্দ্র কবিবর <a href="/wiki/%E0%A6%88%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%97%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="ঈশ্বরচন্দ্র গুপ্ত">ঈশ্বরচন্দ্র গুপ্তের</a> <a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%B0" title="সংবাদ প্রভাকর">সংবাদ প্রভাকর</a> ও সংবাদ সাধুরঞ্জনে গদ্য-পদ্য রচনা আরম্ভ করেন। পরবর্তীকালে তার বহু রচনা এই দুই কাগজে প্রকাশিত হয়। <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C%E0%A7%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="হুগলি কলেজে (পাতার অস্তিত্ব নেই)">হুগলি কলেজ</a> ১৮৫৬ সালে সিনিয়র বৃত্তি পরীক্ষায় সব বিষয়ে বিশেষ কৃতিত্ব প্রদর্শন করে তিনি দুই বছরের জন্য কুড়ি টাকা বৃত্তি লাভ করেন। এই বছরই তিনি <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C%E0%A7%87&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="হুগলি কলেজে (পাতার অস্তিত্ব নেই)">হুগলি কলেজ</a> ছেড়ে আইন পড়বার জন্য কলকাতায় <a href="/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%BF_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC,_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="প্রেসিডেন্সি বিশ্ববিদ্যালয়, কলকাতা">প্রেসিডেন্সি কলেজে</a> ভর্তি হন। ১৮৫৭ সালে জানুয়ারী মাসে <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়">কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়</a> প্রতিষ্ঠা হয়। এবং বিশ্ববিদ্যালয় কর্তৃপক্ষ এন্ট্রান্স বা প্রবেশিকা পরীক্ষা প্রবর্তন করেন। প্রেসিডেন্সি কলেজের আইন বিভাগ থেকে <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%8F%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%B8_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A7%80%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7%E0%A6%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="এন্ট্রান্স পরীক্ষা (পাতার অস্তিত্ব নেই)">এন্ট্রান্স পরীক্ষা</a> দিয়ে বঙ্কিমচন্দ্র প্রথম বিভাগে উত্তীর্ণ হন। পরের বছর ১৮৫৯ সালে প্রথমবারের মতো <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF.%E0%A6%8F.&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="বি.এ. (পাতার অস্তিত্ব নেই)">বি.এ.</a> পরীক্ষা নেওয়া হয়। মোট দশজন ছাত্র প্রথমবারে পরীক্ষা দিয়েছিলেন। উত্তীর্ণ হয়েছিলেন কেবলমাত্র বঙ্কিমচন্দ্র ও <a href="/wiki/%E0%A6%AF%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%AC%E0%A6%B8%E0%A7%81" title="যদুনাথ বসু">যদুনাথ বসু</a>।<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১৫<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p><p>তার বাবার মতো তিনিও সরকারি চাকরিতে যোগদান করেন, ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্‌টার পদে। সারা জীবন তিনি অত্যন্ত নিষ্ঠার সাথে কাজ করে যান। স্বীকৃতি স্বরূপ ব্রিটিশ সরকার তাকে দুটি খেতাবে ভূষিত করে - ১৮৯১ সালে <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%B0_%E0%A6%96%E0%A7%87%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%AC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="রায় বাহাদুর খেতাব (পাতার অস্তিত্ব নেই)">রায় বাহাদুর খেতাব</a> এবং ১৮৯৪ সালে <i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%A8_%E0%A6%85%E0%A6%AB_%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%9F_%E0%A6%8F%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F_%E0%A6%85%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%85%E0%A6%AB_%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%8F%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="কম্প্যানিয়ন অফ দ্য মোস্ট এমিনেন্ট অর্ডার অফ দ্য ইন্ডিয়ান এম্পায়ার (পাতার অস্তিত্ব নেই)">কম্প্যানিয়ন অফ দ্য মোস্ট এমিনেন্ট অর্ডার অফ দ্য ইন্ডিয়ান এম্পায়ার</a></i> খেতাব। তবে সরকারি কর্মকর্তা নয় বরং লেখক এবং বাঙলা তথা ভারতের নবজাগরণের অন‍্যতম মুখ হিসেবেই তিনি অধিক প্রখ্যাত। </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="বিবাহ"><span id=".E0.A6.AC.E0.A6.BF.E0.A6.AC.E0.A6.BE.E0.A6.B9"></span>বিবাহ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=4" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: বিবাহ"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>বঙ্কিমচন্দ্রের প্রথম বিয়ে হয় ১৮৪৯ সালে। তখন তার বয়স ছিলো মাত্র ১১ বছর। নারায়ণপুর গ্রামের মোহিনী নাম্নী এক পঞ্চমবর্ষীয়া বালিকার সাথে তার বিয়ে হয়। কিন্তু চাকুরি জীবনের শুরুতে <a href="/wiki/%E0%A6%AF%E0%A6%B6%E0%A7%8B%E0%A6%B0" title="যশোর">যশোর</a> অবস্থান কালে ১৮৫৯ সালে এ পত্নীর মৃত্যু হয়। অতঃপর ১৮৬০ সালের <a href="/wiki/%E0%A6%9C%E0%A7%81%E0%A6%A8" title="জুন">জুন</a> মাসে হালি শহরের বিখ্যাত চৌধুরী বংশের কন্যা রাজলক্ষ্মী দেবীর সঙ্গে তার বিয়ে হয়।<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১৬<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="কর্মজীবন"><span id=".E0.A6.95.E0.A6.B0.E0.A7.8D.E0.A6.AE.E0.A6.9C.E0.A7.80.E0.A6.AC.E0.A6.A8"></span>কর্মজীবন</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=5" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: কর্মজীবন"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>তার কর্মজীবনের সংক্ষেপিত তালিকা: </p> <ol><li><a href="/wiki/%E0%A6%AF%E0%A6%B6%E0%A7%8B%E0%A6%B0" title="যশোর">যশোর</a> - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - যোগদানের তারিখ: ১৮৫৮, ৭ আগস্ট</li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%97%E0%A7%81%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="নেগুয়া (পাতার অস্তিত্ব নেই)">নেগুয়া</a> (<a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0" title="মেদিনীপুর">মেদিনীপুর</a>) - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - যোগদানের সাল: ১৮৬০, ৯ ফেব্রুয়ারি</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%96%E0%A7%81%E0%A6%B2%E0%A6%A8%E0%A6%BE" title="খুলনা">খুলনা</a> - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - যোগদানের সাল: ১৮৬০, ৯ নভেম্বর</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%81%E0%A6%87%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0" title="বারুইপুর">বারুইপুর</a> (<a href="/wiki/%E0%A7%A8%E0%A7%AA_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%97%E0%A6%A8%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="২৪ পরগনা">২৪ পরগনা</a>) - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - যোগদানের সাল: ১৮৬৪, ৫ মার্চ</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6" title="মুর্শিদাবাদ">মুর্শিদাবাদ</a> - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - উচ্চতর কার্যভার গ্রহণের তারিখ: ১৮৬৯, ১৫ ডিসেম্বর।</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6" title="মুর্শিদাবাদ">মুর্শিদাবাদ</a> - কালেক্টর - পদোন্নতির তারিখ: ১৮৭১, ১০ জুন।</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="কলিকাতা">কলিকাতা</a> - বেঙ্গল গভর্নমেন্টের অ্যাসিটেন্ট সেক্রেটারি - যোগদানের তারিখ: ১৮৮১, ৪ সেপ্টেম্বর।</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0" title="আলিপুর">আলিপুর</a> - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - ১৮৮২, ২৬ জানুয়ারি।</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0" class="mw-redirect" title="জাজপুর">জাজপুর</a> (<a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%9F%E0%A6%95" title="কটক">কটক</a>) - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - ১৮৮৩, ৮ আগস্ট।</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%93%E0%A6%A1%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="হাওড়া">হাওড়া</a> - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - ১৮৮৩, ১৪ ফেব্রুয়ারি।</li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%9D%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%A6%E0%A6%B9" title="ঝিনাইদহ">ঝিনাইদহ</a> - ডেপুটি ম্যাজিস্ট্রেট ও ডেপুটি কালেক্টর - ১৮৮৫, ১ জুলাই।<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১৭<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></li> <li>অবসর গ্রহণের তারিখ: ১৮৯১, ১৪ সেপ্টেম্বর।</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="মৃত্যু"><span id=".E0.A6.AE.E0.A7.83.E0.A6.A4.E0.A7.8D.E0.A6.AF.E0.A7.81"></span>মৃত্যু</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=6" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: মৃত্যু"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>শেষ জীবনে তার স্বাস্থ্য ততটা ভালো ছিল না। ১৮৯৪ সালের মার্চ মাসে তার <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%AE%E0%A7%82%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0" class="mw-redirect" title="বহুমূত্র">বহুমূত্র</a> রোগ বেশ বেড়ে যায়। এই রোগেই অবশেষে তার মৃত্যু হয়, <a href="/wiki/%E0%A7%AE_%E0%A6%8F%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B2" title="৮ এপ্রিল">এপ্রিল ৮</a>, ১৮৯৪ (বাংলা <a href="/wiki/%E0%A7%A8%E0%A7%AC_%E0%A6%9A%E0%A7%88%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0" title="২৬ চৈত্র">২৬ চৈত্র</a> <a href="/wiki/%E0%A7%A7%E0%A7%A9%E0%A7%A6%E0%A7%A6" title="১৩০০">১৩০০</a> সাল)। </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="সাহিত্যে_অবদান"><span id=".E0.A6.B8.E0.A6.BE.E0.A6.B9.E0.A6.BF.E0.A6.A4.E0.A7.8D.E0.A6.AF.E0.A7.87_.E0.A6.85.E0.A6.AC.E0.A6.A6.E0.A6.BE.E0.A6.A8"></span>সাহিত্যে অবদান</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=7" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: সাহিত্যে অবদান"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>বাংলা ভাষার প্রথম সার্থক ঔপন্যাসিক ছিলেন বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়। <a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80" title="দুর্গেশনন্দিনী">দুর্গেশনন্দিনী</a> ছিলো প্রথম সার্থক বাংলা উপন্যাস যেটা বাংলা সাহিত্যের দ্বার উন্মোচন করেছিলো। বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায় মোট ১৫টি উপন্যাস লিখেছিলেন এবং এর মধ্যে একটি ইংরেজি ভাষার উপন্যাস ছিলো। বঙ্কিমচন্দ্রই বাংলা ভাষাকে প্রথম সত্যিকারের মর্যাদা দিয়েছিলেন। বঙ্কিমচন্দ্রের উপন্যাস রচনার প্রেক্ষাপট আসলে উনবিংশ শতাব্দীর প্রথমার্ধে। তৎকালীন সময়ের প্রথা ও সংস্কার আন্দোলন, হিন্দু ধর্মের পুনরুত্থান, হিন্দু ধর্মের রক্ষণশীলতা, প্রাচ্য ও পাশ্চাত্য ভাবধারার সংঘাত, প্রগতিশীল ভাবধারার অভাব, সমাজতান্ত্রিক ভাবধারার প্রাধান্য প্রভৃতি হল ঊনবিংশ শতাব্দীর প্রথমার্ধে আর্থসামাজিক পটভূমিকা এবং এই পটভূমিকাই বঙ্কিমচন্দ্রের উপন্যাস রচনার প্রেক্ষাপট।<sup id="cite_ref-সাহিত্য_সম্রাট_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-সাহিত্য_সম্রাট-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> তার রচনা 'বঙ্কিমী শৈলী' বা 'বঙ্কিমী রীতি' নামে পরিচিত।<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">&#91;</span>১৮<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="গ্রন্থ_তালিকা"><span id=".E0.A6.97.E0.A7.8D.E0.A6.B0.E0.A6.A8.E0.A7.8D.E0.A6.A5_.E0.A6.A4.E0.A6.BE.E0.A6.B2.E0.A6.BF.E0.A6.95.E0.A6.BE"></span>গ্রন্থ তালিকা</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=8" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: গ্রন্থ তালিকা"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">মূল নিবন্ধ: <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" class="mw-redirect" title="বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের সাহিত্য কর্ম">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের সাহিত্য কর্ম</a></div> <table> <tbody><tr valign="top"> <td> <p><b>উপন্যাস</b> </p> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80" title="দুর্গেশনন্দিনী">দুর্গেশনন্দিনী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%A3%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%B2%E0%A6%BE" title="কপালকুণ্ডলা">কপালকুণ্ডলা</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%83%E0%A6%A3%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80" title="মৃণালিনী">মৃণালিনী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AC%E0%A7%83%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7" title="বিষবৃক্ষ">বিষবৃক্ষ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%B0%E0%A6%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ইন্দিরা (পাতার অস্তিত্ব নেই)">ইন্দিরা</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="যুগলাঙ্গুরীয় (পাতার অস্তিত্ব নেই)">যুগলাঙ্গুরীয়</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="চন্দ্রশেখর (পাতার অস্তিত্ব নেই)">চন্দ্রশেখর</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="রাধারানী (পাতার অস্তিত্ব নেই)">রাধারানী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A7%80" class="mw-redirect" title="রজনী">রজনী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%B2" title="কৃষ্ণকান্তের উইল">কৃষ্ণকান্তের উইল</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%82%E0%A6%B9&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="রাজসিংহ (পাতার অস্তিত্ব নেই)">রাজসিংহ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AE%E0%A6%A0" title="আনন্দমঠ">আনন্দমঠ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC%E0%A7%80_%E0%A6%9A%E0%A7%8C%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A3%E0%A7%80" class="mw-redirect mw-disambig" title="দেবী চৌধুরাণী">দেবী চৌধুরানী</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B8%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="সীতারাম (পাতার অস্তিত্ব নেই)">সীতারাম</a></li></ul> <p>(<i>ইন্দিরা</i>, <i>যুগলাঙ্গুরীয়</i> ও <i>রাধারানী</i> ত্রয়ী সংগ্রহ) </p><p>(<i>দেবী চৌধুরানী, আনন্দমঠ, সীতারাম ত্রয়ী উপন্যাস)</i> </p> <ul><li>Rajmohan's Wife (ইংরেজি ভাষার উপন্যাস)</li></ul> </td> <td> <p><b>প্রবন্ধ গ্রন্থ</b> </p> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%A6%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%B0" class="mw-redirect" title="কমলাকান্তের দপ্তর">কমলাকান্তের দপ্তর</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B2%E0%A7%8B%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A6%B9%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="লোকরহস্য (পাতার অস্তিত্ব নেই)">লোকরহস্য</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3_%E0%A6%9A%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="কৃষ্ণ চরিত্র (পাতার অস্তিত্ব নেই)">কৃষ্ণ চরিত্র</a></li> <li>বিজ্ঞানরহস্য</li> <li>বিবিধ সমালোচনা</li> <li>প্রবন্ধ-পুস্তক</li> <li>সাম্য</li> <li>কৃষ্ণ চরিত্র</li> <li>বিবিধ প্রবন্ধ</li> <li>মুচিরাম গুড়ের জীবনচরিত (ব্যঙ্গ)</li></ul> </td> <td> <p><b>বিবিধ</b> </p> <ul><li>ললিতা (পুরাকালিক গল্প)</li> <li>ধর্ম্মতত্ত্ব</li> <li>সহজ রচনা শিক্ষা</li> <li>শ্রীমদ্ভগবদগীতা</li> <li>কবিতাপুস্তক</li></ul> <p>(কিছু কবিতা, এবং <i>ললিতা</i> ও <i>মানস</i>) </p> </td> <td> <p><b>সম্পাদিত গ্রন্থাবলী </b> </p> <ul><li>দীনবন্ধু মিত্রের জীবনী</li> <li>বাঙ্গলা সাহিত্যে প্যারীচাঁদ মিত্রের স্থান</li> <li>সঞ্জীবচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের জীবনী</li></ul> </td> <td> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="তথ্যসূত্র"><span id=".E0.A6.A4.E0.A6.A5.E0.A7.8D.E0.A6.AF.E0.A6.B8.E0.A7.82.E0.A6.A4.E0.A7.8D.E0.A6.B0"></span>তথ্যসূত্র</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=9" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: তথ্যসূত্র"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7391394">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2" style=""> <ol class="references"> <li id="cite_note-সাহিত্য_সম্রাট-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-সাহিত্য_সম্রাট_1-0"><sup><i>ক</i></sup></a> <a href="#cite_ref-সাহিত্য_সম্রাট_1-1"><sup><i>খ</i></sup></a> <a href="#cite_ref-সাহিত্য_সম্রাট_1-2"><sup><i>গ</i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.ittefaq.com.bd/index.php?ref=MjBfMDFfMjFfMTNfMV8yOF8xXzEyODg3">"বাংলা সাহিত্যের সাহিত্য সম্রাট বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়"</a>। <i><a href="/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%AB%E0%A6%BE%E0%A6%95" class="mw-redirect" title="ইত্তেফাক">ইত্তেফাক</a></i>।</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.jtitle=%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%AB%E0%A6%BE%E0%A6%95&amp;rft.atitle=%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE+%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A7%87%E0%A6%B0+%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF+%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9F+%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;rft_id=https%3A%2F%2Farchive.ittefaq.com.bd%2Findex.php%3Fref%3DMjBfMDFfMjFfMTNfMV8yOF8xXzEyODg3&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fbn.wikipedia.org%3A%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ittefaq.com.bd/230741/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0-%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A7%9F">"বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়"</a>। <i><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%88%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%AB%E0%A6%BE%E0%A6%95" title="দৈনিক ইত্তেফাক">দৈনিক ইত্তেফাক</a></i>। ২১ মার্চ ২০২১।</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.jtitle=%E0%A6%A6%E0%A7%88%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95+%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%AB%E0%A6%BE%E0%A6%95&amp;rft.atitle=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;rft.date=2021-03-21&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ittefaq.com.bd%2F230741%2F%25E0%25A6%25AC%25E0%25A6%2599%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%2595%25E0%25A6%25BF%25E0%25A6%25AE%25E0%25A6%259A%25E0%25A6%25A8%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25A6%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25B0-%25E0%25A6%259A%25E0%25A6%259F%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%259F%25E0%25A7%258B%25E0%25A6%25AA%25E0%25A6%25BE%25E0%25A6%25A7%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25AF%25E0%25A6%25BE%25E0%25A7%259F&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fbn.wikipedia.org%3A%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">সংসদ বাঙালি চরিতাভিধান - প্রথম খণ্ড - সংশোধিত পঞ্চম সংস্করণ - সাহিত্য সংসদ</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bangla.bdnews24.com/hello/article12678.bdnews">"প্রথম আধুনিক বাংলা ঔপন্যাসিক, বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ঃ বাংলা সাহিত্যে আধুনিক গদ্যরীতির জনক ও প্রথম আধুনিক বাংলা ঔপন্যাসিক বলা হয় বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়কে"</a>। <i><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%89%E0%A6%9C_%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%AB%E0%A7%8B%E0%A6%B0_%E0%A6%A1%E0%A6%9F%E0%A6%95%E0%A6%AE" title="বিডিনিউজ টোয়েন্টিফোর ডটকম">বিডিনিউজ টোয়েন্টিফোর ডটকম</a></i>। ১০ এপ্রিল ২০১৭।</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.jtitle=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%89%E0%A6%9C+%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%AB%E0%A7%8B%E0%A6%B0+%E0%A6%A1%E0%A6%9F%E0%A6%95%E0%A6%AE&amp;rft.atitle=%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A5%E0%A6%AE+%E0%A6%86%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95+%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE+%E0%A6%94%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%95%2C+%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%83+%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE+%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A7%87+%E0%A6%86%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95+%E0%A6%97%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%B0%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B0+%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A6%95+%E0%A6%93+%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A5%E0%A6%AE+%E0%A6%86%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95+%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE+%E0%A6%94%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%95+%E0%A6%AC%E0%A6%B2%E0%A6%BE+%E0%A6%B9%E0%A6%AF%E0%A6%BC+%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%95%E0%A7%87&amp;rft.date=2017-04-10&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fbangla.bdnews24.com%2Fhello%2Farticle12678.bdnews&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fbn.wikipedia.org%3A%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>মাসিক কারেন্ট ওয়ার্ল্ড</i>, মে ২০১১, পৃ. ৩৩; পরিদর্শনের তারিখ: ২৬ মে ২০১১ খ্রিস্টাব্দ</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">গৌতম চক্রবর্তী (২৭ ডিসেম্বর ২০১১)। <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archives.anandabazar.com/archive/1111227/27supplement4.html">"একদিন দেশ মাতবে এই গানে...বলেছিলেন বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়। 'বন্দে মাতরম্'-এর ইতিহাসটিও বিচিত্র"</a>। <i><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%AA%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE" title="আনন্দবাজার পত্রিকা">আনন্দবাজার পত্রিকা</a></i><span class="reference-accessdate">। সংগ্রহের তারিখ ২২ মার্চ ২০২০</span>।</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.jtitle=%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0+%E0%A6%AA%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE&amp;rft.atitle=%E0%A6%8F%E0%A6%95%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8+%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%B6+%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%AC%E0%A7%87+%E0%A6%8F%E0%A6%87+%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%87...%E0%A6%AC%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9B%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%A8+%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A5%A4+%E2%80%98%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%87+%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E2%80%99-%E0%A6%8F%E0%A6%B0+%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%93+%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A5%A4&amp;rft.date=2011-12-27&amp;rft.au=%E0%A6%97%E0%A7%8C%E0%A6%A4%E0%A6%AE+%E0%A6%9A%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%80&amp;rft_id=http%3A%2F%2Farchives.anandabazar.com%2Farchive%2F1111227%2F27supplement4.html&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fbn.wikipedia.org%3A%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.anandabazar.com/editorial/letters-to-the-editor/controversy-over-vande-mataram-song-1.820649">"সম্পাদক সমীপেষু: বন্দে মাতরম"</a>। <i><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%AA%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE" title="আনন্দবাজার পত্রিকা">আনন্দবাজার পত্রিকা</a></i>। ২৩ জুন ২০১৮<span class="reference-accessdate">। সংগ্রহের তারিখ ২২ মার্চ ২০২০</span>।</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.jtitle=%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0+%E0%A6%AA%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE&amp;rft.atitle=%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%95+%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%80%E0%A6%AA%E0%A7%87%E0%A6%B7%E0%A7%81%3A+%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%87+%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%B0%E0%A6%AE&amp;rft.date=2018-06-23&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.anandabazar.com%2Feditorial%2Fletters-to-the-editor%2Fcontroversy-over-vande-mataram-song-1.820649&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fbn.wikipedia.org%3A%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>বঙ্কিম-জীবনী</i>, শচীশচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়, পুস্তক বিপণি, কলিকাতা, ১৯৫২, পৃ. ৯</span> </li> <li id="cite_note-ReferenceA-9"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceA_9-0"><sup><i>ক</i></sup></a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_9-1"><sup><i>খ</i></sup></a></span> <span class="reference-text">প্রবন্ধ <i>বঙ্কিমচন্দ্রের বাল্যশিক্ষা</i>, পূর্ণচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়, <i>বঙ্কিম-প্রসঙ্গ</i> গ্রন্থ, সুরেশচন্দ্র সমাজপতি সম্পাদিত</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>বঙ্কিমচন্দ্রজীবনী</i>, অমিত্রসূদন ভট্টাচার্য, আনন্দ পাবলিশার্স প্রাইভেট লিমিটেড, <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="কলকাতা">কলকাতা</a>, ১৯৯১, পৃ. ২৫ থেকে উদ্ধৃত</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায় (জীবনকথা), <i>বঙ্কিম রচনাবলী</i>, প্রথম খণ্ড, <a href="/wiki/%E0%A6%AF%E0%A7%8B%E0%A6%97%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%B2" title="যোগেশচন্দ্র বাগল">যোগেশচন্দ্র বাগল</a> সম্পাদিত, সাহিত্য সংসদ, <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="কলকাতা">কলকাতা</a>, পৃষ্ঠা নয়</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">৺সঞ্জীবচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের জীবনী, <i>বঙ্কিম রচনাবলী</i>, দ্বিতীয় খণ্ড, <a href="/wiki/%E0%A6%AF%E0%A7%8B%E0%A6%97%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%B2" title="যোগেশচন্দ্র বাগল">যোগেশচন্দ্র বাগল</a> সম্পাদিত, সাহিত্য সংসদ, <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="কলকাতা">কলকাতা</a>, পৃষ্ঠা ৭৯০</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>বঙ্কিমচন্দ্রজীবনী</i>, অমিত্রসূদন ভট্টাচার্য, আনন্দ পাবলিশার্স প্রাইভেট লিমিটেড, <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="কলকাতা">কলকাতা</a>, ১৯৯১, পৃ. ২৫</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">প্রবন্ধ <i>বঙ্কিমচন্দ্রের বাল্যশিক্ষা</i>, পূর্ণচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়, <i>বঙ্কিম-প্রসঙ্গ</i> গ্রন্থ, সুরেশচন্দ্র সমাজপতি সম্পাদিত, পৃষ্ঠা ৩৩-৪১</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://wbchse.nic.in/html/bankim_chandra.html">https://wbchse.nic.in/html/bankim_chandra.html</a></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.prothomalo.com/onnoalo/prose/pz1ps7m8mt">"বঙ্কিমচন্দ্রের জীবনে যত প্রেম"</a>। <i><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%88%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A5%E0%A6%AE_%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A7%8B" title="দৈনিক প্রথম আলো">দৈনিক প্রথম আলো</a></i>। ২৬ জুন ২০২৪।</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.jtitle=%E0%A6%A6%E0%A7%88%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95+%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A5%E0%A6%AE+%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A7%8B&amp;rft.atitle=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B0+%E0%A6%9C%E0%A7%80%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A7%87+%E0%A6%AF%E0%A6%A4+%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%AE&amp;rft.date=2024-06-26&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.prothomalo.com%2Fonnoalo%2Fprose%2Fpz1ps7m8mt&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fbn.wikipedia.org%3A%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200215050216/https://www.ittefaq.com.bd/print-edition/country/63083/%25E0%25A6%25A8%25E0%25A6%25AC%25E0%25A6%2597%25E0%25A6%2599%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%2597%25E0%25A6%25BE-%25E0%25A6%25A4%25E0%25A7%2580%25E0%25A6%25B0%25E0%25A7%2587-%25E0%25A6%25AC%25E0%25A6%2599%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%2595%25E0%25A6%25BF%25E0%25A6%25AE-%25E0%25A6%25B8%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25AE%25E0%25A7%2583%25E0%25A6%25A4%25E0%25A6%25BF">"নবগঙ্গা তীরে বঙ্কিম স্মৃতি"</a>। <i><a href="/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%AB%E0%A6%BE%E0%A6%95" class="mw-redirect" title="ইত্তেফাক">ইত্তেফাক</a></i>। ১৫ ফেব্রুয়ারি ২০২০ তারিখে <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ittefaq.com.bd/print-edition/country/63083/%E0%A6%A8%E0%A6%AC%E0%A6%97%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%BE-%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%B0%E0%A7%87-%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE-%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%83%E0%A6%A4%E0%A6%BF">মূল</a> থেকে আর্কাইভ করা<span class="reference-accessdate">। সংগ্রহের তারিখ ১৫ ফেব্রুয়ারি ২০২০</span>।</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.jtitle=%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%AB%E0%A6%BE%E0%A6%95&amp;rft.atitle=%E0%A6%A8%E0%A6%AC%E0%A6%97%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%BE+%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%B0%E0%A7%87+%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE+%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%83%E0%A6%A4%E0%A6%BF&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ittefaq.com.bd%2Fprint-edition%2Fcountry%2F63083%2F%25E0%25A6%25A8%25E0%25A6%25AC%25E0%25A6%2597%25E0%25A6%2599%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%2597%25E0%25A6%25BE-%25E0%25A6%25A4%25E0%25A7%2580%25E0%25A6%25B0%25E0%25A7%2587-%25E0%25A6%25AC%25E0%25A6%2599%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%2595%25E0%25A6%25BF%25E0%25A6%25AE-%25E0%25A6%25B8%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25AE%25E0%25A7%2583%25E0%25A6%25A4%25E0%25A6%25BF&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fbn.wikipedia.org%3A%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">শনোলী দেবনাথ (২১ ফেব্রুয়ারি ২০২০)। <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bengali.indianexpress.com/entertainment/star-jalsha-kopal-kundola-serial-going-too-far-from-the-novel-in-adaptation-194278/">"কুস্তি লড়বে কপালকুণ্ডলা! বঙ্কিমী উপন্যাসের অসীম নয়-ছয়"</a>। <i><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A6%BF_%E0%A6%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%8F%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B8" title="দি ইন্ডিয়ান এক্সপ্রেস">দি ইন্ডিয়ান এক্সপ্রেস</a></i><span class="reference-accessdate">। সংগ্রহের তারিখ ২৩ মার্চ ২০২০</span>।</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=unknown&amp;rft.jtitle=%E0%A6%A6%E0%A6%BF+%E0%A6%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8+%E0%A6%8F%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B8&amp;rft.atitle=%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF+%E0%A6%B2%E0%A6%A1%E0%A6%BC%E0%A6%AC%E0%A7%87+%E0%A6%95%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%A3%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%B2%E0%A6%BE%21+%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A7%80+%E0%A6%89%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%87%E0%A6%B0+%E0%A6%85%E0%A6%B8%E0%A7%80%E0%A6%AE+%E0%A6%A8%E0%A6%AF%E0%A6%BC-%E0%A6%9B%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;rft.date=2020-02-21&amp;rft.au=%E0%A6%B6%E0%A6%A8%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A7%80+%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fbengali.indianexpress.com%2Fentertainment%2Fstar-jalsha-kopal-kundola-serial-going-too-far-from-the-novel-in-adaptation-194278%2F&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fbn.wikipedia.org%3A%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0+%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> </ol></div><p>১৫. <b><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nctb.gov.bd/site/page/ac3e2b79-5045-4b87-9a5e-f5b59a53e0ee">সাহিত্যপাঠ</a></b>, পৃষ্ঠা নং- ১৫ (<i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nctb.gov.bd/">জাতীয় শিক্ষাক্রম ও পাঠ্যপুস্তক বোর্ড</a> কর্তৃক ২০১৪-২০১৫ শিক্ষাবর্ষ থেকে একাদশ-দ্বাদশ ও আলিম শ্রেণির পাঠ্যপুস্তকরূপে নির্ধারিত</i>) </p><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="আরও_দেখুন"><span id=".E0.A6.86.E0.A6.B0.E0.A6.93_.E0.A6.A6.E0.A7.87.E0.A6.96.E0.A7.81.E0.A6.A8"></span>আরও দেখুন</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;action=edit&amp;section=10" title="অনুচ্ছেদের উৎস কোড সম্পাদনা করুন: আরও দেখুন"><span>উৎস সম্পাদনা</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6302832">.mw-parser-output .side-box{margin:4px 0;box-sizing:border-box;border:1px solid #aaa;font-size:88%;line-height:1.25em;background-color:#f9f9f9}.mw-parser-output .side-box-abovebelow,.mw-parser-output .side-box-text{padding:0.25em 0.9em}.mw-parser-output .side-box-image{padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}.mw-parser-output .side-box-imageright{padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}@media(min-width:500px){.mw-parser-output .side-box-flex{display:flex;align-items:center}.mw-parser-output .side-box-text{flex:1}}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .side-box{width:238px}.mw-parser-output .side-box-right{clear:right;float:right;margin-left:1em}.mw-parser-output .side-box-left{margin-right:1em}}</style><div class="side-box side-box-right plainlinks sistersitebox"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6302829">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-image"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></div> <div class="side-box-text plainlist">উইকিমিডিয়া কমন্সে <b><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Bankim_Chandra_Chatterjee?uselang=bn">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</a></b> সংক্রান্ত মিডিয়া রয়েছে।</div></div> </div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6302832"><div class="side-box side-box-right plainlinks sistersitebox"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6302829"> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-image"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/38px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="38" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/57px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/76px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></span></span></div> <div class="side-box-text plainlist">বাংলা ভাষার <a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="উইকিসংকলন">উইকিসংকলনে</a> এই নিবন্ধ বা অনুচ্ছেদ সম্পর্কিত মৌলিক রচনা রয়েছে: <i><b><a href="https://bn.wikisource.org/wiki/%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95:%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="extiw" title="s:লেখক:বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়">লেখক:বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</a></b></i></div></div> </div> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" class="mw-redirect" title="বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের সাহিত্য কর্ম">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের সাহিত্য কর্ম</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE_%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="বঙ্কিম পুরস্কার">বঙ্কিম পুরস্কার</a></li></ul> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6682028"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7466469">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায়ের_সাহিত্যকর্ম" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background:#c5eea7;"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4968227">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:left;text-align:left}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-right:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-left:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}.mw-parser-output .infobox .navbar{font-size:100%}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-দেখুন"><a href="/wiki/%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9F:%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="টেমপ্লেট:বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের সাহিত্যকর্ম"><abbr title="এই টেমপ্লেটটি দেখুন" style=";text-decoration:inherit;">দে</abbr></a></li><li class="nv-সম্পাদনা"><a class="external text" href="https://bn.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9F:%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE&amp;action=edit"><abbr title="এই টেমপ্লেটটি সম্পাদনা করুন" style=";text-decoration:inherit;">স</abbr></a></li></ul></div><div id="বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায়ের_সাহিত্যকর্ম" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের সাহিত্যকর্ম">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়ের সাহিত্যকর্ম</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#c5eea7;">উপন্যাস:</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">বাংলা উপন্যাস:</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80" title="দুর্গেশনন্দিনী">দুর্গেশনন্দিনী</a></i> (১৮৬৫)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%A3%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%B2%E0%A6%BE" title="কপালকুণ্ডলা">কপালকুণ্ডলা</a></i> (১৮৬৬)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%83%E0%A6%A3%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80" title="মৃণালিনী">মৃণালিনী</a></i> (১৮৬৯)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32;<span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AC%E0%A7%83%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7" title="বিষবৃক্ষ">বিষবৃক্ষ</a></i> (১৮৭৩)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%B0%E0%A6%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ইন্দিরা (পাতার অস্তিত্ব নেই)">ইন্দিরা</a></i> </span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%80%E0%A6%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="যুগলাঙ্গুরীয (পাতার অস্তিত্ব নেই)">যুগলাঙ্গুরীয</a></i></span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="চন্দ্রশেখর (পাতার অস্তিত্ব নেই)">চন্দ্রশেখর</a></i></span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A3%E0%A7%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="রাধারাণী (পাতার অস্তিত্ব নেই)">রাধারাণী</a></i> </span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A7%80" class="mw-redirect" title="রজনী">রজনী</a></i> (১৮৭৭)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%B2" title="কৃষ্ণকান্তের উইল">কৃষ্ণকান্তের উইল</a></i> (১৮৭৮)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%82%E0%A6%B9_(%E0%A6%89%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8)" title="রাজসিংহ (উপন্যাস)">রাজসিংহ</a></i> (১৮৮২)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AE%E0%A6%A0" title="আনন্দমঠ">আনন্দমঠ</a></i> (১৮৮২)</span> &#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC%E0%A7%80_%E0%A6%9A%E0%A7%8C%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A3%E0%A7%80" class="mw-redirect mw-disambig" title="দেবী চৌধুরাণী">দেবী চৌধুরাণী</a></i> (১৮৮৪)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B8%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="সীতারাম (পাতার অস্তিত্ব নেই)">সীতারাম</a></i> (১৮৮৭)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32;</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">ইংরেজি উপন্যাস:</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><i>রাজমোহন'স ওয়াইফ</i></div></td></tr></tbody></table><div></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="4" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0:Bankimchandra_Chattapadhay.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Bankimchandra_Chattapadhay.jpg/100px-Bankimchandra_Chattapadhay.jpg" decoding="async" width="100" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Bankimchandra_Chattapadhay.jpg/150px-Bankimchandra_Chattapadhay.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Bankimchandra_Chattapadhay.jpg/200px-Bankimchandra_Chattapadhay.jpg 2x" data-file-width="1088" data-file-height="1413" /></a><figcaption></figcaption></figure></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#c5eea7;">প্রবন্ধ:</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B2%E0%A7%8B%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A6%B9%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="লোকরহস্য (পাতার অস্তিত্ব নেই)">লোকরহস্য</a></i> (১৮৭৪)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%9E%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%B0%E0%A6%B9%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="বিজ্ঞান রহস্য (পাতার অস্তিত্ব নেই)">বিজ্ঞান রহস্য</a></i> (১৮৭৫)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%AE%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%A6%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%B0" class="mw-redirect" title="কমলাকান্তের দপ্তর">কমলাকান্তের দপ্তর</a></i> (১৮৭৫)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A7_%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A7%8B%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A6%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="বিবিধ সমালোচনা (পাতার অস্তিত্ব নেই)">বিবিধ সমালোচনা</a></i> (১৮৭৬)</span> &#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="সাম্য (পাতার অস্তিত্ব নেই)">সাম্য</a></i> (১৮৭৯)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3%E0%A6%9A%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="কৃষ্ণচরিত্র (পাতার অস্তিত্ব নেই)">কৃষ্ণচরিত্র</a></i> (১৮৮৬)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A7_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="বিবিধ প্রবন্ধ (পাতার অস্তিত্ব নেই)">বিবিধ প্রবন্ধ</a></i></span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%A4%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AC_%E0%A6%85%E0%A6%A8%E0%A7%81%E0%A6%B6%E0%A7%80%E0%A6%B2%E0%A6%A8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ধর্মতত্ত্ব অনুশীলন (পাতার অস্তিত্ব নেই)">ধর্মতত্ত্ব অনুশীলন</a></i> (১৮৮৮)</span>&#160;<b>&#183;</b>&#32; <span class="nowrap"><i><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%80%E0%A6%AE%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AD%E0%A6%97%E0%A6%AC%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BE_(%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="শ্রীমদ্ভগবদ্গীতা (প্রবন্ধ) (পাতার অস্তিত্ব নেই)">শ্রীমদ্ভগবদ্গীতা</a></i> (১৯০২)</span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#c5eea7;">সাহিত্য পত্রিকা:</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><i><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%A6%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B6%E0%A6%A8" title="বঙ্গদর্শন">বঙ্গদর্শন</a></i> (১৮৭২ -১৮৭৬)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#c5eea7;">ভারতের জাতীয় স্তোত্র</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><i><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%87_%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E2%80%8C" title="বন্দে মাতরম্‌">বন্দে মাতরম্‌</a></i></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow hlist" colspan="3"><div> <ul><li><span typeof="mw:File"><span title="উইকিউক্তি পাতা"><img alt="উইকিউক্তি পাতা" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/13px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="13" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/20px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/27px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></span></span> <a href="https://en.wikiquote.org/wiki/Special:Search/Bankim_Chandra_Chattopadhyay" class="extiw" title="wikiquote:Special:Search/Bankim Chandra Chattopadhyay"><b>উইকিউদ্ধৃতি</b></a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="উইকিসংকলন পাতা"><img alt="উইকিসংকলন পাতা" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/15px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/23px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></span></span> <a href="https://en.wikisource.org/wiki/Special:Search/%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95:%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="extiw" title="wikisource:Special:Search/লেখক:বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়"><b>উইকিসংকলন পাঠ্য</b></a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6682028"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7466469"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="বাংলার_নবজাগরণ" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4968227"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-দেখুন"><a href="/wiki/%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9F:%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%A8%E0%A6%AC%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%B0%E0%A6%A3" title="টেমপ্লেট:বাংলার নবজাগরণ"><abbr title="এই টেমপ্লেটটি দেখুন" style=";text-decoration:inherit;">দে</abbr></a></li><li class="nv-সম্পাদনা"><a class="external text" href="https://bn.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9F:%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%A8%E0%A6%AC%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%B0%E0%A6%A3&amp;action=edit"><abbr title="এই টেমপ্লেটটি সম্পাদনা করুন" style=";text-decoration:inherit;">স</abbr></a></li></ul></div><div id="বাংলার_নবজাগরণ" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%A8%E0%A6%AC%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%B0%E0%A6%A3" title="বাংলার নবজাগরণ">বাংলার নবজাগরণ</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">ব্যক্তিত্ব</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0;background:transparent;"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%98%E0%A7%8B%E0%A6%B7" title="অরবিন্দ ঘোষ">অরবিন্দ ঘোষ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%A3_%E0%A6%AC%E0%A6%B8%E0%A7%81" title="রাজনারায়ণ বসু">রাজনারায়ণ বসু</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%97%E0%A6%A6%E0%A7%80%E0%A6%B6_%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%B8%E0%A7%81" title="জগদীশ চন্দ্র বসু">জগদীশ চন্দ্র বসু</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%81%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B7%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%B8%E0%A7%81" title="সুভাষচন্দ্র বসু">সুভাষচন্দ্র বসু</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%AC%E0%A6%B8%E0%A7%81" title="সত্যেন্দ্রনাথ বসু">সত্যেন্দ্রনাথ বসু</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%A8_%E0%A6%8F%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%9F_%E0%A6%A1%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%93%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%A8" title="জন এলিয়ট ড্রিঙ্কওয়াটার বিটন">বিটন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%AA%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B9%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%80" title="উপেন্দ্রনাথ ব্রহ্মচারী">উপেন্দ্রনাথ ব্রহ্মচারী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%B8%E0%A7%82%E0%A6%A6%E0%A6%A8_%E0%A6%97%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="মধুসূদন গুপ্ত">মধুসূদন গুপ্ত</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B6%E0%A6%B0%E0%A7%8E%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="শরৎচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়">শরৎচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%A6%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="অক্ষয়কুমার দত্ত">অক্ষয়কুমার দত্ত</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A6%B0%E0%A6%BF_%E0%A6%B2%E0%A7%81%E0%A6%87_%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%B0%E0%A7%8B%E0%A6%9C%E0%A6%BF%E0%A6%93" class="mw-redirect" title="হেনরি লুই ভিভিয়ান ডিরোজিও">হেনরি ডিরোজিও</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%95%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%A1%E0%A6%BE%E0%A6%AB" title="আলেকজান্ডার ডাফ">আলেকজান্ডার ডাফ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%95%E0%A7%87%E0%A6%B2_%E0%A6%AE%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%B8%E0%A7%82%E0%A6%A6%E0%A6%A8_%E0%A6%A6%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="মাইকেল মধুসূদন দত্ত">মাইকেল মধুসূদন দত্ত</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%A6%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="রমেশচন্দ্র দত্ত">রমেশচন্দ্র দত্ত</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%97%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="দ্বারকানাথ গঙ্গোপাধ্যায়">দ্বারকানাথ গঙ্গোপাধ্যায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4_%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC" title="রাধাকান্ত দেব">রাধাকান্ত দেব</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80_%E0%A6%97%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="কাদম্বিনী গঙ্গোপাধ্যায়">কাদম্বিনী গঙ্গোপাধ্যায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%A8%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%B9%E0%A6%A8_%E0%A6%98%E0%A7%8B%E0%A6%B7" title="মনমোহন ঘোষ">মনমোহন ঘোষ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%98%E0%A7%8B%E0%A6%B7" title="রামগোপাল ঘোষ">রামগোপাল ঘোষ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A6%98%E0%A7%8B%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%97%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="অঘোরনাথ গুপ্ত">অঘোরনাথ গুপ্ত</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%A1_%E0%A6%B9%E0%A7%87%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="ডেভিড হেয়ার">ডেভিড হেয়ার</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A7%80_%E0%A6%A8%E0%A6%9C%E0%A6%B0%E0%A7%81%E0%A6%B2_%E0%A6%87%E0%A6%B8%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%AE" title="কাজী নজরুল ইসলাম">কাজী নজরুল ইসলাম</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%89%E0%A6%9C%E0%A6%BF%E0%A6%A8_%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%81%E0%A6%AB%E0%A7%8C" title="ইউজিন লাঁফৌ">ইউজিন লাফন্ট</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B6%E0%A7%81%E0%A6%A4%E0%A7%8B%E0%A6%B7_%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%96%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC_(%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6)" class="mw-redirect" title="আশুতোষ মুখোপাধ্যায় (শিক্ষাবিদ)">আশুতোষ মুখোপাধ্যায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%96%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="হরিশ্চন্দ্র মুখোপাধ্যায়">হরিশ্চন্দ্র মুখোপাধ্যায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%82%E0%A6%B8" title="রামকৃষ্ণ পরমহংস">রামকৃষ্ণ পরমহংস</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%97%E0%A7%8C%E0%A6%B0%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="গৌরগোবিন্দ রায়">গৌরগোবিন্দ রায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%AA%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8B%E0%A6%B0_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%9A%E0%A7%8C%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%80" title="উপেন্দ্রকিশোর রায়চৌধুরী">উপেন্দ্রকিশোর রায়চৌধুরী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%B9%E0%A6%A8_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="রামমোহন রায়">রাজা রামমোহন রায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%98%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A6_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BE" title="মেঘনাদ সাহা">মেঘনাদ সাহা</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="অক্ষয়চন্দ্র সরকার">অক্ষয়চন্দ্র সরকার</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="মহেন্দ্রলাল সরকার">মহেন্দ্রলাল সরকার</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%B6%E0%A7%80%E0%A6%B2" title="ব্রজেন্দ্রনাথ শীল">ব্রজেন্দ্রনাথ শীল</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%97%E0%A6%BF%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A7%87%E0%A6%A8" title="গিরিশ চন্দ্র সেন">গিরিশ চন্দ্র সেন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%AC%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A7%87%E0%A6%A8" title="কেশবচন্দ্র সেন">কেশবচন্দ্র সেন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%B0%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%A6_%E0%A6%B6%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%80" title="হরপ্রসাদ শাস্ত্রী">হরপ্রসাদ শাস্ত্রী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%A0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%B0" title="দেবেন্দ্রনাথ ঠাকুর">দেবেন্দ্রনাথ ঠাকুর</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%80%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%A0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%B0" title="রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর">রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%A0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%B0" title="সত্যেন্দ্রনাথ ঠাকুর">সত্যেন্দ্রনাথ ঠাকুর</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%9E%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80_%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC%E0%A7%80" title="জ্ঞানদানন্দিনী দেবী">জ্ঞানদানন্দিনী দেবী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A6%A8%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%82%E0%A6%AA%E0%A6%BE_%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC%E0%A7%80" title="অনুরূপা দেবী">অনুরূপা দেবী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%A4%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AD%E0%A7%82%E0%A6%B7%E0%A6%A3" title="সীতানাথ তত্ত্বভূষণ">সীতানাথ তত্ত্বভূষণ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B9%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A6%AC_%E0%A6%89%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="ব্রহ্মবান্ধব উপাধ্যায়">ব্রহ্মবান্ধব উপাধ্যায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%B6" title="রামচন্দ্র বিদ্যাবাগীশ">রামচন্দ্র বিদ্যাবাগীশ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AD%E0%A7%82%E0%A6%B7%E0%A6%A3" title="দ্বারকানাথ বিদ্যাভূষণ">দ্বারকানাথ বিদ্যাভূষণ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%88%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%B0" title="ঈশ্বরচন্দ্র বিদ্যাসাগর">ঈশ্বরচন্দ্র বিদ্যাসাগর</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6" title="স্বামী বিবেকানন্দ">স্বামী বিবেকানন্দ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%82%E0%A6%B8_%E0%A6%AF%E0%A7%8B%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6" title="পরমহংস যোগানন্দ">পরমহংস যোগানন্দ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%97%E0%A6%AE_%E0%A6%B0%E0%A7%8B%E0%A6%95%E0%A7%87%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="বেগম রোকেয়া">বেগম রোকেয়া</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A7%80%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="রজনীনাথ রায়">রজনীনাথ রায়</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">সংস্কৃতি</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0;background:transparent;"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A6%E0%A6%BF_%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%9C" title="আদি ব্রাহ্মসমাজ">আদি ব্রাহ্মসমাজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="বাংলা সাহিত্য">বাংলা সাহিত্য</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%95%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="বাংলা কবিতা">বাংলা কবিতা</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%B8%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%A4" title="বাংলা সঙ্গীত">বাংলা সঙ্গীত</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%9C" title="ব্রাহ্মসমাজ">ব্রাহ্মসমাজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C" class="mw-redirect" title="ব্রিটিশ রাজ">ব্রিটিশ রাজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%85%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%8B%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A8" title="ব্রিটিশ ইন্ডিয়ান অ্যাসোসিয়েশন">ব্রিটিশ ইন্ডিয়ান অ্যাসোসিয়েশন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8" title="বাংলার ইতিহাস">বাংলার ইতিহাস</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A8%E0%A6%9C%E0%A6%B0%E0%A7%81%E0%A6%B2%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="নজরুলগীতি">নজরুলগীতি</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%80%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%A8%E0%A7%83%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF" class="mw-redirect" title="রবীন্দ্র নাট্য নৃত্য">রবীন্দ্র নাট্য নৃত্য</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%80%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%A4" title="রবীন্দ্রসঙ্গীত">রবীন্দ্রসঙ্গীত</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%B0" title="সংবাদ প্রভাকর">সংবাদ প্রভাকর</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%87_%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%A4%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0" title="ভারতে সমাজতন্ত্র">বঙ্গে সমাজতন্ত্র</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A7%80_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="স্বদেশী আন্দোলন">স্বদেশী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B9" title="সত্যাগ্রহ">সত্যাগ্রহ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A4%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A7%8B%E0%A6%A7%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80_%E0%A6%AA%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE" title="তত্ত্ববোধিনী পত্রিকা">তত্ত্ববোধিনী পত্রিকা</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%B0_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="ঠাকুর পরিবার">ঠাকুর পরিবার</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%A6" title="বঙ্গীয় সাহিত্য পরিষদ">বঙ্গীয় সাহিত্য পরিষদ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%82_%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%B2" title="ইয়ং বেঙ্গল">ইয়ং বেঙ্গল</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">সংগঠন/প্রতিষ্ঠান</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0;background:transparent;"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%B9%E0%A6%A8_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C_(%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE)" title="আনন্দমোহন কলেজ (কলকাতা)">আনন্দমোহন কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%8F%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%B8%E0%A7%8B%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%9F%E0%A6%BF_(%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE)" title="এশিয়াটিক সোসাইটি (কলকাতা)">এশিয়াটিক সোসাইটি</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%9E%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%A6" title="বঙ্গীয় বিজ্ঞান পরিষদ">বঙ্গীয় বিজ্ঞান পরিষদ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97_%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="বঙ্গ মহিলা বিদ্যালয়">বঙ্গ মহিলা বিদ্যালয়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%80_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" title="বঙ্গবাসী কলেজ">বঙ্গবাসী কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%A5%E0%A7%81%E0%A6%A8_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" title="বেথুন কলেজ">বেথুন কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%B2_%E0%A6%87%E0%A6%9E%E0%A7%8D%E0%A6%9C%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%82_%E0%A6%85%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A1_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%B8_%E0%A6%87%E0%A6%89%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%BF,_%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0" class="mw-redirect" title="বেঙ্গল ইঞ্জিনিয়ারিং অ্যান্ড সায়েন্স ইউনিভার্সিটি, শিবপুর">বেঙ্গল ইঞ্জিনিয়ারিং অ্যান্ড সায়েন্স ইউনিভার্সিটি</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="আলিয়া বিশ্ববিদ্যালয়">কলকাতা মাদ্রাসা কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C_%E0%A6%93_%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B2,_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="মেডিক্যাল কলেজ ও হাসপাতাল, কলকাতা">কলকাতা মেডিক্যাল কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AB%E0%A7%8B%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%9F_%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%AE_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" title="ফোর্ট উইলিয়াম কলেজ">ফোর্ট উইলিয়াম কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%9A_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C,_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="স্কটিশ চার্চ কলেজ, কলকাতা">জেনারেল অ্যাসেমব্লিজ ইনস্টিটিউশন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="হিন্দু মহিলা বিদ্যালয়">হিন্দু মহিলা বিদ্যালয়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%A5%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="হিন্দু থিয়েটার">হিন্দু থিয়েটার</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%85%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%8B%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A8_%E0%A6%AB%E0%A6%B0_%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%AD%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A8_%E0%A6%85%E0%A6%AC_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%B8" title="ইন্ডিয়ান অ্যাসোসিয়েশন ফর দ্য কালটিভেশন অব সায়েন্স">ইন্ডিয়ান অ্যাসোসিয়েশন ফর দ্য কালটিভেশন অব সায়েন্স</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" title="মেদিনীপুর কলেজ">মেদিনীপুর কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%AC%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="যাদবপুর বিশ্ববিদ্যালয়">ন্যাশনাল কাউন্সিল অব এডুকেশন, বেঙ্গল</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%93%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%B8%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BF" title="ওরিয়েন্টাল সেমিনারি">ওরিয়েন্টাল সেমিনারি</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%BF_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" class="mw-disambig" title="প্রেসিডেন্সি বিশ্ববিদ্যালয়">প্রেসিডেন্সি বিশ্ববিদ্যালয়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" title="সুরেন্দ্রনাথ কলেজ">রিপন কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%A4_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" class="mw-redirect" title="সংস্কৃত কলেজ">সংস্কৃত কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%9F%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%9A_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C,_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="স্কটিশ চার্চ কলেজ, কলকাতা">স্কটিশ চার্চ কলেজ, কলকাতা</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%9F_%E0%A6%85%E0%A6%AB_%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%80%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C_(%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC)" class="mw-redirect" title="সেনেট অফ শ্রীরামপুর কলেজ (বিশ্ববিদ্যালয়)">সেনেট অফ শ্রীরামপুর কলেজ (বিশ্ববিদ্যালয়)</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%80%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%B0_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" title="শ্রীরামপুর কলেজ">শ্রীরামপুর কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F_%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B8_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C,_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE" class="mw-redirect" title="সেন্ট জেভিয়ার্স কলেজ, কলকাতা">সেন্ট জেভিয়ার্স কলেজ, কলকাতা</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%B0_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C" title="বিদ্যাসাগর কলেজ">বিদ্যাসাগর কলেজ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="বিশ্বভারতী বিশ্ববিদ্যালয়">বিশ্বভারতী বিশ্ববিদ্যালয়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়">কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%97%E0%A6%B0_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3_%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A6%A8_%E0%A6%86%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AE_%E0%A6%89%E0%A6%9A%E0%A7%8D%E0%A6%9A_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="বরানগর রামকৃষ্ণ মিশন আশ্রম উচ্চ বিদ্যালয়">বরানগর রামকৃষ্ণ মিশন আশ্রম উচ্চ বিদ্যালয়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A2%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A6%BE_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়">ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">অন্যান্য নবজাগরণ<br />ও বিপ্লবী<br />আন্দোলন</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0;background:transparent;"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="ভক্তি আন্দোলন">ভক্তি আন্দোলন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%97%E0%A7%8C%E0%A6%A1%E0%A6%BC%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%AC%E0%A7%88%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3%E0%A6%AC%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" class="mw-redirect" title="গৌড়ীয় বৈষ্ণবধর্ম">গৌড়ীয় বৈষ্ণবধর্ম</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="ব্রাহ্মধর্ম">ব্রাহ্মবাদ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AB%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%B0-%E0%A6%B8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A7%80_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%8B%E0%A6%B9" title="ফকির-সন্ন্যাসী বিদ্রোহ">ফকির-সন্ন্যাসী বিদ্রোহ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%80%E0%A6%A8%E0%A6%A4%E0%A6%BE_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="ভারতের স্বাধীনতা আন্দোলন">ভারতের স্বাধীনতা আন্দোলন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A7%80%E0%A6%98%E0%A6%BE%E0%A6%9F_%E0%A6%AA%E0%A6%9F%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0" title="কালীঘাট পটচিত্র">কালীঘাট পটচিত্র</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%B0_%E0%A6%A6%E0%A6%B2" title="যুগান্তর দল">যুগান্তর আন্দোলন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%BE" title="বঙ্গীয় শিল্পকলা">বেঙ্গল স্কুল অব আর্ট</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81-%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8_%E0%A6%B7%E0%A6%A1%E0%A6%BC%E0%A6%AF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0" title="হিন্দু-জার্মান ষড়যন্ত্র">হিন্দু-জার্মান ষড়যন্ত্র</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%8B%E0%A6%B2" title="কল্লোল">কল্লোল</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%97%E0%A6%A3%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="গণনাট্য">গণনাট্য আন্দোলন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%80_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="ব্রতচারী আন্দোলন">ব্রতচারী আন্দোলন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%B2_%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%BF%E0%A6%A8_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8#বাংলা_লিটল_ম্যাগাজিন_আন্দোলন" title="লিটল ম্যাগাজিন আন্দোলন">বাংলা লিটল ম্যাগাজিন আন্দোলন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%9A%E0%A6%B2%E0%A6%9A%E0%A7%8D%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0" title="সমান্তরাল চলচ্চিত্র">সমান্তরাল চলচ্চিত্র</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%87_%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%A4%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0" title="ভারতে সমাজতন্ত্র">ভারতীয় সমাজতন্ত্র</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A8%E0%A6%95%E0%A6%B6%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="নকশাল আন্দোলন">নকশাল</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B0%E0%A6%BF_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" class="mw-redirect" title="হাংরি আন্দোলন">হাংরি আন্দোলন</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A6%BE_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="প্রকল্পনা আন্দোলন (পাতার অস্তিত্ব নেই)">প্রকল্পনা আন্দোলন</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6682028"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7466469"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6408687">.mw-parser-output .nobold{font-weight:normal}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="আধুনিক_হিন্দু_লেখক_(১৮৪৮_-_বর্তমান)" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4968227"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-দেখুন"><a href="/wiki/%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9F:%E0%A6%86%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95" title="টেমপ্লেট:আধুনিক হিন্দু লেখক"><abbr title="এই টেমপ্লেটটি দেখুন" style=";text-decoration:inherit;">দে</abbr></a></li><li class="nv-সম্পাদনা"><a class="external text" href="https://bn.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9F:%E0%A6%86%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95&amp;action=edit"><abbr title="এই টেমপ্লেটটি সম্পাদনা করুন" style=";text-decoration:inherit;">স</abbr></a></li></ul></div><div id="আধুনিক_হিন্দু_লেখক_(১৮৪৮_-_বর্তমান)" style="font-size:114%;margin:0 4em">আধুনিক <a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="হিন্দুধর্ম">হিন্দু </a> লেখক <small><span class="nobold">(<a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4#আধুনিক_ভারত" title="ভারত">১৮৪৮</a> - বর্তমান)</span></small></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="হিন্দুধর্ম">হিন্দুধর্ম</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A7%87_%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="পাশ্চাত্যে হিন্দুধর্ম (পাতার অস্তিত্ব নেই)">পাশ্চাত্যে হিন্দুধর্ম</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%A6%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B6%E0%A6%A8" title="ভারতীয় দর্শন">ভারতীয় দর্শন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="ভারতীয় ধর্ম">ভারতীয় ধর্ম</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A0%E0%A7%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="হিন্দু গোষ্ঠী (পাতার অস্তিত্ব নেই)">ধর্মীয় লেখক</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Mirra_Alfassa&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Mirra Alfassa (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Mirra Alfassa</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mata_Amritanandamayi&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Mata Amritanandamayi (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Mata Amritanandamayi</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sri_Anirvan&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Sri Anirvan (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Sri Anirvan</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%98%E0%A7%8B%E0%A6%B7" title="অরবিন্দ ঘোষ">শ্রী অরবিন্দ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80" title="আনন্দ কুমারস্বামী">আনন্দ কুমারস্বামী</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ram_Dass&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ram Dass (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Ram Dass</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%8F%E0%A6%95%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%88%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A6%A8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="একনাথ ঈশ্বরন (পাতার অস্তিত্ব নেই)">একনাথ ঈশ্বরন</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8E%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%82%E0%A6%AA_%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%B8_%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80" title="সৎস্বরূপ দাস গোস্বামী">সৎস্বরূপ দাস গোস্বামী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%A5_%E0%A6%97%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="মহেন্দ্রনাথ গুপ্ত">মহেন্দ্রনাথ গুপ্ত</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Jiddu_Krishnamurti&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Jiddu Krishnamurti (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Jiddu Krishnamurti</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%A6%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4_%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="নিসর্গদত্ত মহারাজ (পাতার অস্তিত্ব নেই)">নিসর্গদত্ত মহারাজ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ramana_Maharshi&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ramana Maharshi (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Ramana Maharshi</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%97%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%80_%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="ভগিনী নিবেদিতা">ভগিনী নিবেদিতা</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AD%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6" title="স্বামী প্রভবানন্দ">স্বামী প্রভবানন্দ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A3%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6" title="স্বামী প্রণবানন্দ">স্বামী প্রণবানন্দ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A6%AD%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%9A%E0%A6%B0%E0%A6%A3%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%AD%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4_%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AD%E0%A7%81%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A6" title="অভয়চরণারবিন্দ ভক্তিবেদান্ত স্বামী প্রভুপাদ">স্বামী প্রভুপাদ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Krishna_Prem&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Krishna Prem (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Krishna Prem</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Swami_Ramdas&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Swami Ramdas (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Swami Ramdas</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%9A%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%A4%E0%A7%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="চিন্ময়ানন্দ সরস্বতী (পাতার অস্তিত্ব নেই)">চিন্ময়ানন্দ সরস্বতী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%A4%E0%A7%80" title="দয়ানন্দ সরস্বতী">দয়ানন্দ সরস্বতী</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%A4%E0%A7%80&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="কৃষ্ণানন্দ সরস্বতী (পাতার অস্তিত্ব নেই)">কৃষ্ণানন্দ সরস্বতী</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%A4%E0%A7%80" title="শিবানন্দ সরস্বতী">শিবানন্দ সরস্বতী</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=K._D._Sethna&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="K. D. Sethna (পাতার অস্তিত্ব নেই)">K. D. Sethna</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE_%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%82%E0%A6%AA" title="রাম স্বরূপ">রাম স্বরূপ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6" title="স্বামী বিবেকানন্দ">স্বামী বিবেকানন্দ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%82%E0%A6%B8_%E0%A6%AF%E0%A7%8B%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6" title="পরমহংস যোগানন্দ">পরমহংস যোগানন্দ</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%81%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%B9%E0%A6%A8_%E0%A6%AD%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="সুরেন্দ্রমোহন ভট্টাচার্য">সুরেন্দ্রমোহন ভট্টাচার্য</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BF" class="mw-redirect" title="হিন্দু রাজনীতি">রাজনৈতিক লেখক</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%B9%E0%A6%A8%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%B8_%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%81%E0%A6%A6_%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A7%80" class="mw-redirect" title="মোহনদাস করমচাঁদ গান্ধী">মহাত্মা গান্ধী</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Fran%C3%A7ois_Gautier&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="François Gautier (পাতার অস্তিত্ব নেই)">François Gautier</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Sita_Ram_Goel&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Sita Ram Goel (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Sita Ram Goel</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Ram_Gopal_(author)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ram Gopal (author) (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Ram Gopal</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AA%E0%A6%B2%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%80_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3%E0%A6%A3" title="সর্বপল্লী রাধাকৃষ্ণণ">সর্বপল্লী রাধাকৃষ্ণণ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Yvette_Rosser&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Yvette Rosser (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Yvette Rosser</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=H._V._Sheshadri&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="H. V. Sheshadri (পাতার অস্তিত্ব নেই)">H. V. Sheshadri</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Arun_Shourie&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Arun Shourie (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Arun Shourie</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%97%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%B0_%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A6%95" title="বাল গঙ্গাধর তিলক">বাল গঙ্গাধর তিলক</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="ভারতীয় সাহিত্য">সাহিত্য লেখক</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A7%82%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%A6_%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%AA%E0%A6%B2" title="বিদ্যাধর সূর্যপ্রসাদ নাইপল">ভি. এস. নাইপল</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%9A%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A7%80_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%80" title="চক্রবর্তী রাজাগোপালাচারী">সি. রাজাগোপালাচারী</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%A4%E0%A6%BE" title="আধ্যাত্মিকতা">হিন্দুধর্ম কর্তৃক <br />প্রভাবিত পশ্চিমা</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BF_%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="অ্যানি বেসান্ত">অ্যানি বেসান্ত</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Helena_Blavatsky&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Helena Blavatsky (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Helena Blavatsky</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AB_%E0%A6%93%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A7%8B_%E0%A6%8F%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A6%A8" title="রালফ ওয়াল্ডো এমারসন">রালফ ওয়াল্ডো এমারসন</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Duncan_Greenlees&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Duncan Greenlees (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Duncan Greenlees</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%A8%E0%A7%87_%E0%A6%97%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8B" title="রনে গেনো">রনে গেনো</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%85%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%A1%E0%A6%BE%E0%A6%B8_%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%B2%E0%A6%BF" title="অ্যালডাস হাক্সলি">অ্যালডাস হাক্সলি</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=William_Quan_Judge&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="William Quan Judge (পাতার অস্তিত্ব নেই)">William Quan Judge</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Charles_Webster_Leadbeater&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Charles Webster Leadbeater (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Charles Webster Leadbeater</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Henry_Steel_Olcott&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Henry Steel Olcott (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Henry Steel Olcott</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Helena_Roerich&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Helena Roerich (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Helena Roerich</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%81%E0%A6%B0_%E0%A6%B6%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%89%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="আর্টুর শোপনহাউয়ার">আর্টুর শোপনহাউয়ার</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Alan_Watts&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Alan Watts (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Alan Watts</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AB%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%87%E0%A6%B6%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%89%E0%A6%A1" title="ক্রিস্টোফার ইশারউড">ক্রিস্টোফার ইশারউড</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Indology&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Indology (পাতার অস্তিত্ব নেই)">পণ্ডিত</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Alain_Dani%C3%A9lou&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Alain Daniélou (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Alain Daniélou</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Dharampal&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Dharampal (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Dharampal</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mircea_Eliade&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Mircea Eliade (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Mircea Eliade</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%8B%E0%A6%A8%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A1_%E0%A6%8F%E0%A6%B2%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%9F" title="কোনরাড এলস্ট">কোনরাড এলস্ট</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Georg_Feuerstein&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Georg Feuerstein (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Georg Feuerstein</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%A1_%E0%A6%AB%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%B2%E0%A6%BF" title="ডেভিড ফ্রলি">ডেভিড ফ্রলি</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%81%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B7_%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%95" title="সুভাষ কাক">সুভাষ কাক</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hajime_Nakamura&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Hajime Nakamura (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Hajime Nakamura</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B9%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B7_%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%A3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="হর্ষ নারায়ণ (পাতার অস্তিত্ব নেই)">হর্ষ নারায়ণ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%85%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%AC%E0%A6%9A%E0%A6%A8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="অনন্তানন্দ রামবচন (পাতার অস্তিত্ব নেই)">অনন্তানন্দ রামবচন</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">তালিকা</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%86%E0%A6%A7%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9A%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="আধুনিক প্রাচ্য ধর্মের লেখকদের তালিকা (পাতার অস্তিত্ব নেই)">আধুনিক প্রাচ্য ধর্মের লেখকদের তালিকা</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=List_of_writers_on_Hinduism&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="List of writers on Hinduism (পাতার অস্তিত্ব নেই)">হিন্দুধর্মে লেখকের তালিকা</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div> <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0:%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="প্রবেশদ্বার:হিন্দুধর্ম">হিন্দুধর্ম প্রবেশদ্বার</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0:%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="প্রবেশদ্বার:ভারতীয় ধর্ম (পাতার অস্তিত্ব নেই)">ভারতীয় ধর্ম প্রবেশদ্বার</a></li> <li><a href="/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B0:%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4" title="প্রবেশদ্বার:ভারত">ভারত প্রবেশদ্বার</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6682028"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7466469"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="হিন্দু_সংস্কার_আন্দোলন" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#FFC569;"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4968227"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-দেখুন"><a href="/wiki/%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9F:%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="টেমপ্লেট:হিন্দু সংস্কার আন্দোলন"><abbr title="এই টেমপ্লেটটি দেখুন" style=";text-decoration:inherit;">দে</abbr></a></li><li class="nv-সম্পাদনা"><a class="external text" href="https://bn.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A6%9F%E0%A7%87%E0%A6%AE%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9F:%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8&amp;action=edit"><abbr title="এই টেমপ্লেটটি সম্পাদনা করুন" style=";text-decoration:inherit;">স</abbr></a></li></ul></div><div id="হিন্দু_সংস্কার_আন্দোলন" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="হিন্দু সংস্কার আন্দোলন">হিন্দু সংস্কার আন্দোলন</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="background:#FFC569;"><div><a href="/w/index.php?title=%E0%A6%85%E0%A6%AF%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A6%B2%E0%A6%BF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="অয্যাবলি (পাতার অস্তিত্ব নেই)">অয্যাবলি</a>&#160;<b>&#183;</b>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%9C" title="আর্য সমাজ">আর্য সমাজ</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A7%80%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6" title="গান্ধীবাদ">গান্ধীবাদ</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%A6_%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81_%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="পরিষদ হিন্দু ধর্ম (পাতার অস্তিত্ব নেই)">পরিষদ হিন্দু ধর্ম</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3_%E0%A6%AE%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A6%A8" title="রামকৃষ্ণ মিশন">রামকৃষ্ণ মিশন</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%80_%E0%A6%85%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%86%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="শ্রী অরবিন্দ আশ্রম (পাতার অস্তিত্ব নেই)">শ্রী অরবিন্দ আশ্রম</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8E%E0%A6%B8%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97" title="সৎসঙ্গ">সৎসঙ্গ</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AC" title="হিন্দুত্ব">হিন্দুত্ব</a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FFC569;">বিষয়</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0;line-height:1.4em;"><div style="padding:0 0.25em"> <span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="ভক্তি">ভক্তি</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%AD%E0%A7%87%E0%A6%A6_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A5%E0%A6%BE&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ভারতের জাতিভেদ প্রথা (পাতার অস্তিত্ব নেই)">ভারতের জাতিভেদ প্রথা</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%80%E0%A6%A8%E0%A6%A4%E0%A6%BE_%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%A8" title="ভারতের স্বাধীনতা আন্দোলন">ভারতের স্বাধীনতা আন্দোলন</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%89%E0%A6%AA%E0%A6%B0_%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%86%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A6%A3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="হিন্দুদের উপর ধর্মীয় আক্রমণ (পাতার অস্তিত্ব নেই)">হিন্দুদের উপর ধর্মীয় আক্রমণ</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B6%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A6%BF" title="শুদ্ধি">শুদ্ধি</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%87_%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%80" title="হিন্দুধর্মে নারী">হিন্দুধর্মে নারী</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%98%E0%A6%B0_%E0%A6%93%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%AA%E0%A6%B8%E0%A6%BF" title="ঘর ওয়াপসি">ঘর ওয়াপসি</a> </span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FFC569;">ব্যক্তিত্ব</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0;line-height:1.4em;"><div style="padding:0 0.25em"> <span class="nowrap"> <a class="mw-selflink selflink">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</a> &#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%80_%E0%A6%85%E0%A6%B0%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6" class="mw-redirect" title="শ্রী অরবিন্দ">শ্রী অরবিন্দ</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%95%E0%A7%81%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80" title="আনন্দ কুমারস্বামী">আনন্দ কুমারস্বামী</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=Alain_Dani%C3%A9lou&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Alain Daniélou (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Alain Daniélou</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=B%C4%81b%C4%81_Prem%C4%81nanda_Bh%C4%81rat%C4%AB&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Bābā Premānanda Bhāratī (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Bābā Premānanda Bhāratī</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%8B%E0%A6%A8%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A1_%E0%A6%8F%E0%A6%B2%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%9F" title="কোনরাড এলস্ট">কোনরাড এলস্ট</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=David_Frawley&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="David Frawley (পাতার অস্তিত্ব নেই)">David Frawley</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%B8%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE_%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B2&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="সীতারাম গোয়েল (পাতার অস্তিত্ব নেই)">সীতারাম গোয়েল</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%AC_%E0%A6%B8%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%AC_%E0%A6%97%E0%A7%8B%E0%A6%B2%E0%A6%93%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="মাধব সদাশিব গোলওবালকার (পাতার অস্তিত্ব নেই)">মাধব সদাশিব গোলওবালকার</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE_%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A7%80" title="মহাত্মা গান্ধী">মহাত্মা গান্ধী</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=Harsh_Narain&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Harsh Narain (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Harsh Narain</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=Gedong_Bagus_Oka&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Gedong Bagus Oka (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Gedong Bagus Oka</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=The_Mother_(yogini)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="The Mother (yogini) (পাতার অস্তিত্ব নেই)">The Mother</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/A._C._Bhaktivedanta_Swami_Prabhupada" class="mw-redirect" title="A. C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada">Srila Prabhupada</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%B9%E0%A6%A8_%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="রামমোহন রায়">রাজা রামমোহন রায়</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=Pandurang_Shastri_Athavale&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Pandurang Shastri Athavale (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Pandurang Shastri Athavale</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%95%E0%A7%83%E0%A6%B7%E0%A7%8D%E0%A6%A3_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%82%E0%A6%B8" title="রামকৃষ্ণ পরমহংস">রামকৃষ্ণ পরমহংস</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%A6%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%A4%E0%A7%80" title="দয়ানন্দ সরস্বতী">দয়ানন্দ সরস্বতী</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=Satsvarupa_dasa_Goswami&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Satsvarupa dasa Goswami (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Satsvarupa dasa Goswami</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%95_%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8B%E0%A6%A6%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%95%E0%A6%B0" title="বিনায়ক দামোদর সাভারকর">বিনায়ক দামোদর সাভারকর</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%95%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A6%AC_%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A7%87%E0%A6%A8" class="mw-redirect" title="কেশব চন্দ্র সেন">কেশব চন্দ্র সেন</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6_%E0%A6%B8%E0%A6%B0%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%A4%E0%A7%80" title="শিবানন্দ সরস্বতী">শিবানন্দ সরস্বতী</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%85%E0%A6%B0%E0%A7%81%E0%A6%A8_%E0%A6%B8%E0%A7%8C%E0%A6%B0%E0%A6%BF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="অরুন সৌরি (পাতার অস্তিত্ব নেই)">অরুন সৌরি</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AE_%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%B0%E0%A7%82%E0%A6%AA" title="রাম স্বরূপ">রাম স্বরূপ</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%97%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%B0_%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A6%95" title="বাল গঙ্গাধর তিলক">বাল গঙ্গাধর তিলক</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E0%A6%97%E0%A6%BF%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B2_%E0%A6%9C%E0%A7%88%E0%A6%A8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="গিরিলাল জৈন (পাতার অস্তিত্ব নেই)">গিরিলাল জৈন</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%80_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6" title="স্বামী বিবেকানন্দ">স্বামী বিবেকানন্দ</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/Yogananda" class="mw-redirect" title="Yogananda">Yogananda</a>&#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=Swami_Vipulananda&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Swami Vipulananda (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Swami Vipulananda</a> &#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/w/index.php?title=Arumuga_Navalar&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Arumuga Navalar (পাতার অস্তিত্ব নেই)">Arumuga Navalar</a> &#160;<b>&#183;</b></span>&#32;<span class="nowrap"> <a href="/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A6%E0%A6%BE_%E0%A6%A6%E0%A7%87%E0%A6%AC%E0%A7%80" title="সারদা দেবী">সারদা দেবী</a></span></div></td></tr></tbody></table></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐7db78f77f6‐p5kqp Cached time: 20250210230634 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.343 seconds Real time usage: 0.477 seconds Preprocessor visited node count: 2166/1000000 Post‐expand include size: 160426/2097152 bytes Template argument size: 6225/2097152 bytes Highest expansion depth: 21/100 Expensive parser function count: 0/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 52262/5000000 bytes Lua time usage: 0.158/10.000 seconds Lua memory usage: 4181759/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 0/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 359.502 1 -total 35.32% 126.961 1 টেমপ্লেট:তথ্যছক_লেখক 29.89% 107.440 1 টেমপ্লেট:তথ্যছক 23.25% 83.577 5 টেমপ্লেট:Navbox 20.54% 73.826 1 টেমপ্লেট:সূত্র_তালিকা 17.94% 64.480 3 টেমপ্লেট:Br_separated_entries 16.68% 59.948 1 টেমপ্লেট:বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায়ের_সাহিত্যকর্ম 15.44% 55.518 8 টেমপ্লেট:ওয়েব_উদ্ধৃতি 14.67% 52.733 1 টেমপ্লেট:কমন্স_বিষয়শ্রেণী 14.29% 51.356 1 টেমপ্লেট:কমন্স --> <!-- Saved in parser cache with key bnwiki:pcache:2045:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250210230634 and revision id 7888056. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">'<a dir="ltr" href="https://bn.wikipedia.org/w/index.php?title=বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায়&amp;oldid=7888056">https://bn.wikipedia.org/w/index.php?title=বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায়&amp;oldid=7888056</a>' থেকে আনীত</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%B7:%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80" title="বিশেষ:বিষয়শ্রেণী">বিষয়শ্রেণীসমূহ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A7%A7%E0%A7%AE%E0%A7%A9%E0%A7%AE-%E0%A6%8F_%E0%A6%9C%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="বিষয়শ্রেণী:১৮৩৮-এ জন্ম">১৮৩৮-এ জন্ম</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A7%A7%E0%A7%AE%E0%A7%AF%E0%A7%AA-%E0%A6%8F_%E0%A6%AE%E0%A7%83%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A7%81" title="বিষয়শ্রেণী:১৮৯৪-এ মৃত্যু">১৮৯৪-এ মৃত্যু</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%94%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:বাঙালি ঔপন্যাসিক">বাঙালি ঔপন্যাসিক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:বাঙালি সাংবাদিক">বাঙালি সাংবাদিক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%A8%E0%A6%AC%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%B0%E0%A6%A3%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A7%87_%E0%A6%AF%E0%A7%81%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4_%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="বিষয়শ্রেণী:বাংলার নবজাগরণের সঙ্গে যুক্ত ব্যক্তি">বাংলার নবজাগরণের সঙ্গে যুক্ত ব্যক্তি</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%AA%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="বিষয়শ্রেণী:ভারতীয় বিচারপতি">ভারতীয় বিচারপতি</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A7%A7%E0%A7%AF%E0%A6%B6_%E0%A6%B6%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%80%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%94%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:১৯শ শতাব্দীর বাঙালি ঔপন্যাসিক">১৯শ শতাব্দীর বাঙালি ঔপন্যাসিক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%A8_%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A5%E0%A7%80" title="বিষয়শ্রেণী:কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ের প্রাক্তন শিক্ষার্থী">কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ের প্রাক্তন শিক্ষার্থী</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%B8%E0%A6%BF_%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%AF%E0%A6%BC,_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%A8_%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A5%E0%A7%80" title="বিষয়শ্রেণী:প্রেসিডেন্সি বিশ্ববিদ্যালয়, কলকাতার প্রাক্তন শিক্ষার্থী">প্রেসিডেন্সি বিশ্ববিদ্যালয়, কলকাতার প্রাক্তন শিক্ষার্থী</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%97%E0%A6%B2%E0%A7%80_%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%A8_%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%A8_%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B7%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A5%E0%A7%80" title="বিষয়শ্রেণী:হুগলী মহসিন কলেজের প্রাক্তন শিক্ষার্থী">হুগলী মহসিন কলেজের প্রাক্তন শিক্ষার্থী</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%89%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B6_%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A6%97%E0%A6%A8%E0%A6%BE_%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="বিষয়শ্রেণী:উত্তর চব্বিশ পরগনা জেলার ব্যক্তি">উত্তর চব্বিশ পরগনা জেলার ব্যক্তি</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A7%A7%E0%A7%AF%E0%A6%B6_%E0%A6%B6%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%80%E0%A6%B0_%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%94%E0%A6%AA%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় ঔপন্যাসিক">১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় ঔপন্যাসিক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%81" title="বিষয়শ্রেণী:বাঙালি হিন্দু">বাঙালি হিন্দু</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF_%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:বাঙালি লেখক">বাঙালি লেখক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%A8%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%AF-%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4" title="বিষয়শ্রেণী:নব্য-বেদান্ত">নব্য-বেদান্ত</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%B2%E0%A6%BE_%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B7%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:বাংলা ভাষার লেখক">বাংলা ভাষার লেখক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A7%A7%E0%A7%AF%E0%A6%B6_%E0%A6%B6%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%80%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%99%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF" title="বিষয়শ্রেণী:১৯শ শতাব্দীর বাঙালি">১৯শ শতাব্দীর বাঙালি</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%95_%E0%A6%95%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%80" title="বিষয়শ্রেণী:ভারতীয় বেসামরিক কর্মচারী">ভারতীয় বেসামরিক কর্মচারী</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%97%E0%A7%80%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%B0" title="বিষয়শ্রেণী:ভারতীয় গীতিকার">ভারতীয় গীতিকার</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%B9%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF_%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A7%8B%E0%A6%9A%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:ভারতীয় সাহিত্য সমালোচক">ভারতীয় সাহিত্য সমালোচক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A6%BF%E0%A6%A8_%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:ভারতীয় ম্যাগাজিন সম্পাদক">ভারতীয় ম্যাগাজিন সম্পাদক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%B8%E0%A6%82%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%AA%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:ভারতীয় সংবাদপত্র সম্পাদক">ভারতীয় সংবাদপত্র সম্পাদক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A6%95%E0%A6%B2%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%B2%E0%A7%87%E0%A6%96%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:কলকাতার লেখক">কলকাতার লেখক</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A7%A7%E0%A7%AF%E0%A6%B6_%E0%A6%B6%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%80%E0%A6%B0_%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%95%E0%A6%AC%E0%A6%BF" title="বিষয়শ্রেণী:১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় কবি">১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় কবি</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%B7%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%B6%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A7%87%E0%A6%A3%E0%A7%80:%E0%A7%A7%E0%A7%AF%E0%A6%B6_%E0%A6%B6%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%80%E0%A6%B0_%E0%A6%AD%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A4%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%82%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%A6%E0%A6%BF%E0%A6%95" title="বিষয়শ্রেণী:১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় সাংবাদিক">১৯শ শতাব্দীর ভারতীয় সাংবাদিক</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> এ পৃষ্ঠায় শেষ পরিবর্তন হয়েছিল ১৮:১১টার সময়, ১৩ জানুয়ারি ২০২৫ তারিখে।</li> <li id="footer-info-copyright">লেখাগুলো <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.bn">ক্রিয়েটিভ কমন্স অ্যাট্রিবিউশন/শেয়ার-আলাইক লাইসেন্সের</a> আওতাভুক্ত; এর সাথে বাড়তি শর্ত প্রযোজ্য হতে পারে। এই সাইট ব্যবহার করার মাধ্যমে আপনি এর <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/bn">ব্যবহারের শর্তাবলী</a> ও <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Privacy_policy/bn">গোপনীয়তা নীতির</a> সাথে সম্মত হচ্ছেন। উইকিপিডিয়া&#174; একটি অলাভজনক সংস্থা, যা <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">উইকিমিডিয়া ফাউন্ডেশনের</a> একটি নিবন্ধিত ট্রেডমার্ক।</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">গোপনীয়তার নীতি</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE:%E0%A6%AC%E0%A7%83%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A4">উইকিপিডিয়া বৃত্তান্ত</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AA%E0%A6%BF%E0%A6%A1%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE:%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%A3_%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A6%BF%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%97">দাবিত্যাগ</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">আচরণবিধি</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">উন্নয়নকারী</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/bn.wikipedia.org">পরিসংখ্যান</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">কুকির বিবৃতি</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//bn.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">মোবাইল সংস্করণ</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>অনুসন্ধান</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="উইকিপিডিয়া অনুসন্ধান"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="বিশেষ:অনুসন্ধান"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">অনুসন্ধান</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="পরিচ্ছেদসমূহ" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="সূচিপত্র টগল করুন" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">সূচিপত্র টগল করুন</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">বঙ্কিমচন্দ্র চট্টোপাধ্যায়</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>৪৫টি ভাষা</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>আলোচনা যোগ করুন</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-ff47b69b6-rkl2p","wgBackendResponseTime":118,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.343","walltime":"0.477","ppvisitednodes":{"value":2166,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":160426,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":6225,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":21,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":52262,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 359.502 1 -total"," 35.32% 126.961 1 টেমপ্লেট:তথ্যছক_লেখক"," 29.89% 107.440 1 টেমপ্লেট:তথ্যছক"," 23.25% 83.577 5 টেমপ্লেট:Navbox"," 20.54% 73.826 1 টেমপ্লেট:সূত্র_তালিকা"," 17.94% 64.480 3 টেমপ্লেট:Br_separated_entries"," 16.68% 59.948 1 টেমপ্লেট:বঙ্কিমচন্দ্র_চট্টোপাধ্যায়ের_সাহিত্যকর্ম"," 15.44% 55.518 8 টেমপ্লেট:ওয়েব_উদ্ধৃতি"," 14.67% 52.733 1 টেমপ্লেট:কমন্স_বিষয়শ্রেণী"," 14.29% 51.356 1 টেমপ্লেট:কমন্স"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.158","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4181759,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-7db78f77f6-p5kqp","timestamp":"20250210230634","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u09ac\u0999\u09cd\u0995\u09bf\u09ae\u099a\u09a8\u09cd\u09a6\u09cd\u09b0 \u099a\u099f\u09cd\u099f\u09cb\u09aa\u09be\u09a7\u09cd\u09af\u09be\u09af\u09bc","url":"https:\/\/bn.wikipedia.org\/wiki\/%E0%A6%AC%E0%A6%99%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%AE%E0%A6%9A%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%B0_%E0%A6%9A%E0%A6%9F%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A7%8B%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%A7%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q377881","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q377881","author":{"@type":"Organization","name":"\u0989\u0987\u0995\u09bf\u09ae\u09bf\u09a1\u09bf\u09af\u09bc\u09be \u09aa\u09cd\u09b0\u0995\u09b2\u09cd\u09aa\u09c7\u09b0 \u0985\u09ac\u09a6\u09be\u09a8\u0995\u09be\u09b0\u09c0\u0997\u09a3"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"\u0989\u0987\u0995\u09bf\u09ae\u09bf\u09a1\u09bf\u09af\u09bc\u09be \u09ab\u09be\u0989\u09a8\u09cd\u09a1\u09c7\u09b6\u09a8","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-07-26T00:09:40Z","dateModified":"2025-01-13T18:11:06Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/0e\/Bankim_Chatttapadhyay.jpg","headline":"\u0989\u09a8\u09bf\u09b6 \u09b6\u09a4\u0995\u09c7\u09b0 \u09ac\u09be\u0999\u09be\u09b2\u09bf \u09b8\u09be\u09b9\u09bf\u09a4\u09cd\u09af\u09bf\u0995 \u0993 \u09b8\u09be\u0982\u09ac\u09be\u09a6\u09bf\u0995"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10