CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-not-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Tekst źródłowy strony Hetyci – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-not-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":true,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"fa801467-34ae-4ed9-9c42-cd85f10eec95","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Hetyci","wgTitle":"Hetyci","wgCurRevisionId":74965713,"wgRevisionId":0,"wgArticleId":2245,"wgIsArticle":false,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"edit","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":[],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Hetyci","wgRelevantArticleId":2245,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":74965713,"wgMediaViewerOnClick":true, "wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references": "ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.charinsert.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.edit.collapsibleFooter","site","mediawiki.page.ready","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.charinsert","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators", "ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.edit-summary-warning","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.nuxTBKeys","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.charinsert.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_po_bitwie_pod_Kadesz_XIII_w._p.n.e..jpg/1200px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_po_bitwie_pod_Kadesz_XIII_w._p.n.e..jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="844"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_po_bitwie_pod_Kadesz_XIII_w._p.n.e..jpg/800px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_po_bitwie_pod_Kadesz_XIII_w._p.n.e..jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="563"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_po_bitwie_pod_Kadesz_XIII_w._p.n.e..jpg/640px-Staro%C5%BCytny_Bliski_Wsch%C3%B3d_po_bitwie_pod_Kadesz_XIII_w._p.n.e..jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="450"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Tekst źródłowy strony Hetyci – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Hetyci"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Hetyci&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hetyci"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Hetyci rootpage-Hetyci skin-vector-2022 action-edit"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Hetyci&returntoquery=action%3Dedit" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Hetyci&returntoquery=action%3Dedit" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Hetyci&returntoquery=action%3Dedit" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Hetyci&returntoquery=action%3Dedit" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Tekst źródłowy strony Hetyci</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ten artykuł istnieje tylko w tym języku. Dodaj artykuły w innych językach." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-0" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Dodaj języki</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="uls-after-portlet-link"></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Hetyci" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Hetyci" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Hetyci"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Hetyci&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="selected collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Hetyci&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Hetyci&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Hetyci"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Hetyci&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="selected collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Hetyci&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Hetyci&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Hetyci" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Hetyci" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Hetyci&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DHetyci%26action%3Dedit"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DHetyci%26action%3Dedit"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5406" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle">← <a href="/wiki/Hetyci" title="Hetyci">Hetyci</a></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><p>Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu: </p> <div class="permissions-errors"><div class="mw-permissionerror-globalblocking-blockedtext-range"><b>Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Global_blocks" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Global blocks">zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation</a>.</b> <p>Blokada została nałożona przez <a href="/wiki/Wikipedysta:Jon_Kolbert" title="Wikipedysta:Jon Kolbert">‪Jon Kolbert‬</a>. Podany powód to <i><a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/NOP" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/NOP">Open proxy/Webhost</a>: See the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/WM:OP/H" class="extiw" title="m:WM:OP/H">help page</a> if you are affected </i>. </p> <ul><li>Początek blokady: 16:12, 27 sie 2023</li> <li>Zakończenie blokady: 16:12, 27 sie 2028</li></ul> <p>Twój obecny adres IP to 8.222.208.146. Zablokowany zakres to 8.222.128.0/17. </p><p>Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/No_open_proxies" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/No open proxies">No open proxies</a>. </p> Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Steward_requests/Global" class="extiw" title="m:Steward requests/Global">wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki</a>. Możesz również wysłać e-mail do kolejki <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/VRT" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/VRT">VRT</a> <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Stewards" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Stewards">stewardów</a> na adres <kbd>stewards@wikimedia.org</kbd>, podając wszystkie powyższe szczegóły.</div></div><hr /> <p>Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować. </p><textarea readonly="" accesskey="," id="wpTextbox1" cols="80" rows="25" style="" class="mw-editfont-monospace" lang="pl" dir="ltr" name="wpTextbox1">{{Państwo infobox |nazwa = Imperium Hetytów |nazwa oryginalna = |dopełniacz nazwy = |lata istnienia = ok. [[1650 p.n.e.]] – ok. [[1178 p.n.e.]] |herb = |godło = |flaga = |dewiza = |hymn = |hymn audio = |ustrój polityczny = monarchia |konstytucja = |stolica = [[Hattusa]] |data powstania = [[XVII wiek p.n.e.]] |data likwidacji = ok. 1178 p.n.e. |władca = [[Suppiluliuma II]] |prezydent = |premier = |powierzchnia = |wysokość = |rok = |liczba ludności = |gęstość zaludnienia = |ISO 3166 = |waluta = |numer kierunkowy = |domena = |kod samochodowy = |kod samolotowy = |strefa czasowa = |narodowości = |język urzędowy = |religia dominująca = [[Religia Hetytów]] |terytoria zależne = |terytoria autonomiczne = |pkb rok = |pkb = |pkb na osobę = |pkb psn rok = |pkb psn = |pkb psn na osobę = |mapa = Starożytny Bliski Wschód po bitwie pod Kadesz XIII w. p.n.e..jpg |alt mapy = |opis mapy = |kod mapy = |współrzędne = |opis miejsca = |commons = Category:Hittite Empire |wikinews = |wikicytaty = |wikisłownik = Hetyta }} [[Plik:Yazilikaya B Thudalija.jpg|thumb|240px|Płaskorzeźba króla Tudhalijasa IV w Yazılıkaya pod Hattusą]] [[Plik:Yazilikaya B 12erGruppe.jpg|thumb|240px|Procesja 12 bogów świata podziemnego; płaskorzeźba z Yazılıkaya]] '''Hetyci''' (biblijni חתי lub HTY) – lud posługujący się [[języki indoeuropejskie|indoeuropejskim]] [[język hetycki|językiem hetyckim]], który około XVII wieku p.n.e. stworzył potężne państwo z centrum w [[Hattusa]] (dzisiejsze [[Boğazkale]]) w [[Anatolia|Anatolii]]. Potęga państwa opierała się na znakomicie uzbrojonej armii. W okresie swojej największej świetności Hetyci kontrolowali Anatolię, północną [[Mezopotamia|Mezopotamię]], [[Syria starożytna|Syrię]] i [[Palestyna|Palestynę]]. Państwo Hetytów upadło około 1200 p.n.e., prawdopodobnie pod naporem [[Ludy Morza|Ludów Morza]], chociaż nieliczne hetyckie [[miasto-państwo|miasta-państwa]] w północnej Syrii przetrwały do roku 708 p.n.e. == Odkrycia archeologiczne == [[Plik:Lion Gate, Hattusa 01.jpg|thumb|240px|Brama Lwów w Hattusa]] Badania nad starożytną Anatolią rozpoczęły się w XIX wieku. W roku 1839 Francuz [[Charles Texier]] odkrył starożytne ruiny w pobliżu miasteczka Boğazkale (wówczas Boğazköy), które miały się okazać Hattusą – stolicą państwa Hetytów. W latach 70. XIX wieku dwaj badacze, [[William Wright]] i [[Archibald Sayce|Archibald H. Sayce]], który zbadał płaskorzeźby z [[Jonia|Jonii]], wysunęli hipotezę, że charakterystyczne zabytki znajdowane w Anatolii należy identyfikować jako pozostałości po kulturze [[Biblia|biblijnych]] Hetytów. W 1887 roku dzięki odkryciu glinianych tabliczek z kancelarii [[Amenhotep III|Amenhotepa III]], [[Echnaton]]a i [[Tutanchamon|Tutenchamona]] w [[Amarna|Tell el-Amarna]], poznano imię hetyckiego króla Suppiluliumasa. Wśród [[listy z Amarna|tabliczek amarneńskich]] odkryto dwie tabliczki z nieznanym wówczas pismem, które potem okazało się być pismem hetyckim. W tym czasie wiedzę o indoeuropejskich Hetytach poszerzyły wykopaliska w Karkemisz (dzisiejszy Djerablus) i Zincirli. {{Zobacz też|Hetyckie pismo hieroglificzne}} W 1906 roku niemiecki archeolog [[Hugo Winckler]] rozpoczął badania w [[Boğazköy]], które potwierdziły tezę Texiera, iż ruiny były pozostałością po Hattusie. W trakcie wykopalisk, prowadzonych w kilku sezonach, odkryto archiwa państwowe, składające się z około 25 tysięcy tabliczek z [[pismo klinowe|pismem klinowym]]. Część z nich zapisana była w [[język akadyjski|języku akadyjskim]] – ''lingua franca'' [[Bliski Wschód|Bliskiego Wschodu]] w II tysiącleciu p.n.e., pozostałe w języku hetyckim (nesyckim), który odszyfrował w 1915 roku [[Czesi|czeski]] uczony [[Bedřich Hrozný]]. W 1915 roku Hrozný opublikował wyniki swych prac<ref name="GurneyWprowadzenie">O. R. Gurney, ''Hetyci'', ''Wprowadzenie. Odkrycie Hetytów.''</ref> i tę datę przyjmuje się jako początek [[Hetytologia|hetytologii]] jako odrębnej dziedziny wiedzy<ref>E. Lipiński, ''Prawo bliskowschodnie w starożytności'', s. 159.</ref>. W 1925 roku [[Czechosłowacja|czechosłowacka]] ekspedycja pod kierunkiem Bedřicha Hroznego odkryła w Kültepe (staroż. Kanesz, Nesa) archiwum listów i dokumentów staroasyryjskiej (z XVIII wieku p.n.e.) ''karum'' – faktorii handlowej, w których występuje kilka hetyckich imion własnych. W 1947 roku przebadano osiedle późnohetyckie w Karatepe w [[Cylicja|Cylicji]]. W Yazılıkaya, 2 km od Boğazkale/Hattusa, zbadano skalne sanktuarium hetyckie. Wiele informacji o kulturze hetyckiej przyniosły wykopaliska w [[Alacahöyük]], [[Karakhöyük]], [[Beycesultan]] i [[Alişar Hüyük]]<ref name="GurneyWprowadzenie"/>. == Dzieje == === Najwcześniejsze === Hetyci, lud indoeuropejski, pojawili się na ziemiach [[Anatolia|Anatolii]] około 2000 roku p.n.e., docierając tam, według większości badaczy, z terenów położonych na północ od [[Kaukaz (region)|Kaukazu]], przekraczając zachodnie przełęcze gór. Możliwe też, że przybyli ze swoich pierwotnych obszarów przez [[Półwysep Bałkański|Bałkany]] i cieśniny [[Bosfor]] lub [[Dardanele]]<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 39.</ref>. Koczownicze plemiona hetyckie, które dotarły do krainy Hatti, zasymilowały lub wyparły osiadły lud [[Hatti]] (znany również jako Protohetyci), autochtoniczny lud kaukaski zamieszkujący Anatolię między III a II tysiącleciem p.n.e., posługujący się językiem hattili. Hetyci, którzy prawdopodobnie nazywali siebie Nesytami, od nazwy miasta [[Nesa|Neša]] (Nesa), posługiwali się językiem, który określali jako nasili/nesumnili<ref>{{Cytuj |autor = Eric H. Cline |tytuł = 1177 B.C.: The Year Civilization Collapsed |data = 2014-01-31 |data dostępu = 2018-09-24 |isbn = 9781400849987 |miejsce = Princeton |wydawca = Princeton University Press |doi = 10.1515/9781400849987}}</ref>. W procesie akulturacji przyswoili wierzenia Hatti oraz język hattili, używany wyłącznie w celach religijnych. Wpływy autochtonów oraz innych ościennych kultur były na tyle silne, że Hetyci przejęli nazwę Hatti, którą nosiło podbite królestwo, i pod tą nazwą byli znani w źródłach pisanych z tamtego okresu<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 37–38.</ref>. W początkowym okresie osadnictwa Hetyci byli podzieleni na małe, autonomiczne miasta-państwa. Pierwszym władcą, który próbował podporządkować sobie sąsiednie miasta, był [[Anitta]], syn [[Pithana|Pithany]], władca Kussary. Dysponując 1200 wojownikami i 40 rydwanami, Anitta podporządkował sobie miasto Nesa, które uczynił swoją ufortyfikowaną siedzibą. Jego wojska pokonały także miasta Zulpawa, Puruszanda oraz Hattusa, które zniszczył. Działalność Pithany i Anitty jest datowana na przełom XVIII i XVII wieku p.n.e., choć dokładna chronologia tych wydarzeń jest trudna do ustalenia<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 40–41.</ref>. === Państwo starohetyckie (1650–1380 p.n.e.) === Około połowy XVII wieku p.n.e. [[Labarna]], nowy władca z [[Kussara|Kussary]], otoczył murem teren dawnej Hattusy i przyjął imię Hattusilis, ogłaszając odbudowaną Hattusę stolicą swojego państwa. Hattusili I (1650–1620 p.n.e.) uznawany jest za pierwszego króla zjednoczonego państwa hetyckiego. Granice jego królestwa rozciągały się na południu wzdłuż [[Kizzuwatna|Kizzuwatny]] i [[Arzawa|Arzawy]], a na północy sięgały terenów zamieszkanych przez plemiona Kaska<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 44–45.</ref>. Hattusili prowadził liczne wyprawy wojenne, szczególnie na tereny północnej [[Syria|Syrii]] i [[Mezopotamia|Mezopotamii]], zdobywając miasta Zaruna, Hassu i Zippasna. Największym wyzwaniem było bogate miasto [[Aleppo|Halab]] (Aleppo), które opierało się Hetytom jako lider sojuszu syryjskich miast<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 46.</ref>. [[Plik:Endowment Tablet of Great King Hantili II.png|mały|Tablica upamiętniająca wielkiego Hantili II]] Po śmierci Hattusili, jego adoptowany syn, [[Mursili I]] (1620–1590 p.n.e.), kontynuował politykę ekspansji. W 1595 roku p.n.e. poprowadził udaną kampanię przeciw Babilonowi, zdobywając i plądrując to miasto. Jego panowanie zakończyło się tragicznie – Mursili został zamordowany w wyniku spisku pałacowego, na którego czele stali jego zięć [[Zidanta I|Zidanta]] i [[Hantili I|Hantili]]<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 46–47.</ref>. Hantili I (1590–1560 p.n.e.) przejął władzę, jednak za jego rządów Hetyci stracili kontrolę nad północną Syrią na rzecz Hurytów, co znacząco osłabiło państwo<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 48.</ref>. Kolejni władcy, Zidanta I, [[Ammuna]] i [[Huzzija I]], nie zdołali powstrzymać postępującego upadku. [[Telepinu (król)|Telipinu]] (1525–1500 p.n.e.), który objął tron po Huzziji, przywrócił stabilność wewnętrzną królestwa, ustanawiając zasady dziedziczenia tronu, aby zapobiec dalszym spiskom i walkom o władzę<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 49–50.</ref>. Mimo jego reform, późniejsi władcy, tacy jak [[Alluwamna]], Hantili II, Zidanta II i Huzzija II, nie byli w stanie przywrócić państwu dawnej potęgi, a ich rządy koncentrowały się głównie na obronie przed zagrożeniami zewnętrznymi, w tym ze strony królestwa Kizzuwatny<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 51.</ref>. === Państwo nowohetyckie (1380–1200 p.n.e.) === [[Plik:Hittite Empire.png|thumb|240px|Imperium Hetyckie (kolor czerwony) w szczytowym okresie potęgi, około 1290 roku p.n.e., sięgające do Egiptu (kolor zielony)]] Od schyłku XV wieku p.n.e. państwo hetyckie przeżywało kryzys. Ówcześni władcy hetyccy (Tuthalijas, Arnuwandas i Hattusilis II<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 52.</ref>) koncentrowali się na obronie rdzennych terytoriów hetyckich przed najazdami północnych Kasków<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 55.</ref>. Sytuacja zmieniła się w 1380 roku p.n.e., gdy na tronie zasiadł [[Suppiluliuma I]] (1380–1346 p.n.e.), który uczynił z hetyckiego państwa imperium<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 55–56.</ref>. Suppiluliuma I wyparł z terenów północnej Syrii huryckie garnizony króla [[Mitanni]], [[Tuszratta|Tuszratty]], m.in. zdobywając Halab, [[Mukisz]] oraz [[Waszuganni]] – jedną ze stolic Mitanni<ref>M. Popko, ''Huryci'', s. 72–73.</ref>. Suppiluliuma I oparł południową granicę swego królestwa o góry [[Liban]]u, wkraczając tym samym w [[Starożytny Egipt|egipską]] strefę wpływów w Azji, a oddziały hetyckie wtargnęły do kraju [[Amka]], położonego w [[dolina Bekaa|dolinie Bekaa]]<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 57.</ref>. Wykorzystując waśnie dynastyczne w królestwie Mitanni, Suppiluliuma I umieścił na tronie w Waszukanni posłusznego sobie króla – [[Szattiwaza|Szattiwazę]]<ref>M. Popko, ''Huryci'', s. 75.</ref>. W 1346 p.n.e. Suppiluliuma I umarł podczas zarazy, która nawiedziła jego państwo<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 62.</ref>. [[Plik:Hatti - xttA.png|thumb|240px|Państwo ''Hati'' na [[Stela Merenptaha|Steli Merenptaha]]]] Na tron wstąpił [[Arnuwanda II]] (1346–1345 p.n.e.), a następnie [[Mursili II]] (1345–1316 p.n.e.). Prowadził on zwycięskie kampanie wojenne przeciw królestwu Arzawa, Kaskom i zbuntowanemu syryjskiemu miastu [[Karkemisz]]<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 62–64.</ref>. Jego syn, [[Muwatalli II]] (1315–1296 p.n.e.), odziedziczył potężne i dobrze zorganizowane państwo. Odzyskujący siły Egipt i imperium hetyckie były skazane na zbrojną konfrontację w Syrii. Doszło do niej za panowania [[faraon]]a [[Ramzes II|Ramzesa II]], który starał się odbić z hetyckich rąk warowne miasto [[Kadesz nad Orontesem|Kadesz]]. [[Bitwa pod Kadesz]] rozegrała się około roku 1280 p.n.e. Chociaż obie strony przypisywały sobie zwycięstwo, prawdopodobnie bitwa nie była rozstrzygnięta<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 64.</ref>. Zmagania Hetytów z Egiptem Ramzesa II zakończył pokój zawarty przez tego władcę z hetyckim królem [[Hattusili III]] w roku 1270 p.n.e., który potwierdził terytorialne ''status quo''<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 66.</ref>. Kolejny król, [[Tudhalija IV|Tuthalijas IV]], wyprawił się na [[Cypr (wyspa)|Cypr]], który zdobył. Walczył też z powodzeniem przeciwko państwu [[Assuwa]] i z ludem Kaska<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 68.</ref>. Za jego następcy, [[Arnuwanda III|Arnuwandy III]], po raz pierwszy dają o sobie znać [[Ludy Morza]], które atakowały hetyckie ziemie z zachodu. Gdy na tron wstąpił ostatni król hetycki, [[Suppiluliuma II|Suppiluliumas II]], Hatti znalazło się w trudnej sytuacji politycznej. Najazdy Ludów Morza spowodowały klęskę głodu<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 68–69.</ref>. Zniszczeniu uległy Hattusa i wiele innych miast. Państwo hetyckie już nigdy nie podniosło się z upadku<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 70.</ref>. === Królestwa późnohetyckie 1000–700 p.n.e. === Nagły upadek państwa hetyckiego (ok. 1190 p.n.e.) spowodowały najazdy Ludów Morza, ale pewną rolę odegrały też ataki ludu Kasków, zamieszkującego u północno-wschodnich granic państwa hetyckiego, oraz napór [[Asyria|Asyryjczyków]] z południowego wschodu. Zburzenie Hattusa spowodowało, że centra kultury hetyckiej przeniosły się do południowo-wschodniej Anatolii i północnej Syrii, gdzie powstały liczne, acz niewielkie państewka późnohetyckie z przewagą ludności hetyckiej (Karkemisz, [[Kummuh]]u, [[Gurgum]], [[Unqi]], [[Tabal]]) albo o mieszanej ludności hetycko–aramejskiej (Hamath, Kue, Sam'al). Zachowały one polityczną niezależność aż do ostatecznego podboju dokonanego przez asyryjskiego króla [[Sargon II|Sargona II]] w VIII wieku p.n.e. Karkemisz – stolica najważniejszego hetyckiego państwa – uległa Asyrii w 717 p.n.e. Ostatnie niezależne królestwa hetyckie, Gurgum, [[Melid]] i Kummuhu, zostały podbite przez Sargona II w latach 711–708 p.n.e.<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 124–127.</ref> == Porządek społeczny, gospodarka i kultura hetycka == Społeczeństwo hetyckie miało charakter [[Patriarchat (ustrój)|patriarchalny]]. Na czele państwa stał namaszczony przez bogów król, który był zwierzchnikiem suwerennych księstw wchodzących w skład państwa hetyckiego<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 71.</ref>. W ważnych sprawach władca mógł się zwrócić o pomoc do rady starszych – ''pankus'', która była zapewne pozostałością po wcześniejszych wiecach plemiennych. Pozycja króla była zależna od aprobaty szlacheckich rodów i być może ta zależność przyczyniła się do anarchizacji polityki dynastycznej w okresie przed reformami Telipinusa<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 72.</ref>. Król – ''tabarna'' pełnił rozliczne funkcje. Był najwyższym kapłanem, naczelnym dowódcą armii, najwyższym sędzią oraz gwarantem pomyślności swojego ludu. Zaniedbania w sprawowaniu kultu poczytywano za jego największy grzech, który mógł w konsekwencji obrócić się przeciwko poddanym. Małżonka króla, ''[[tawananna]]'', posiadała szczególną pozycję. Po śmierci męża królowa pozostawała władczynią, przy boku następcy, aż do swojej śmierci<ref name="Klengel74">E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 74.</ref>. ''[[Tawananna]]'' posiadała realną władzę z możliwością pieczętowania dokumentów, a nawet mogła inspirować międzynarodowe kontakty<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 75.</ref>. Niższy poziom w społecznej hierarchii zajmowali przedstawiciele szlacheckich rodów, spośród których wybierano osoby, które sprawowały rozmaite funkcje kapłańskie, dworskie i wojskowe<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 77.</ref>. Posiadacze ziemi dzielili się na dwie kategorie: posiadaczy lennych i wojowników. [[lenno|Lennik]] był odpowiednikiem [[wasal]]a i mógł ziemię, otrzymaną od króla, jedynie dziedziczyć, natomiast wojownik miał prawo jej sprzedaży lub kupna<ref>O. R. Gurney, ''Hetyci'', IV, 6.</ref>. Większość społeczeństwa hetyckiego była ludźmi wolnymi, jednak występowała już jakaś forma niewolnictwa (niewolnik mógł poślubić wolną kobietę) i ''namra'' – grupa ludzi przypisanych do ziemi<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 77–78.</ref>. Hetyci, po osiedleniu się w Anatolii, byli ludem rolniczym. Chłopi uprawiali pszenicę, jęczmień, len, winorośl, figi, jabłka, morele. Zwierzęta – bydło, owce, świnie – dostarczały mięsa i skór<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 89.</ref>. W górach pozyskiwano różne surowce. Poza granice państwa eksportowano [[miedź]] oraz [[Brązy|brąz]], który był podstawowym materiałem do produkcji broni i narzędzi. W czasach imperium hetyckiego rzemieślnicy hetyccy prawie zmonopolizowali wytwarzanie wyrobów (głównie ozdób i posągów) z żelaza, które było ''pięć razy droższe od złota i czterdzieści razy droższe od srebra''<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 84.</ref>. [[Sztuka hetycka]] nosi ślady połączenia elementów hetyckich, syryjskich i asyryjskich, a także mniej wyraźnych wpływów egipskich i fenickich. Hetyci byli mistrzami płaskiego [[relief]]u, chociaż pozostawili po sobie również rzeźby pełne o różnej skali, wykonane w różnorodnym materiale<ref>O. R. Gurney, ''Hetyci'', X.</ref>. == Prawodawstwo == Prawodawstwo Hetytów było, jak na swoje czasy, bardzo rozwinięte. Kary dość często były surowe i bezlitosne<ref name="Klengel79">E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 79.</ref>. Przykładem są tutaj przepisy wczesnego okresu, dotyczące ochrony własności: * § 166 ''Jeśli ktoś zasieje już zasiane pole, przymocuje się jego kark do pługa i zaprzęgnie się doń dwa woły, kierując łeb jednego w jedną stronę, a łeb drugiego w drugą stronę. Ten człowiek umrze i oba woły także umrą. A ten, który najpierw zasiał pole, zbierze plon. Tak postępowano dawniej''<ref>E. Lipiński, ''Prawo bliskowschodnie w starożytności'', s. 161.</ref>. Jednak w przeciwieństwie do zapisów [[kodeks Hammurabiego|kodeksu Hammurabiego]] prawo hetyckie w późniejszym okresie dużo częściej korzystało z odszkodowania jako formy zadośćuczynienia za popełnione przestępstwo, niż z odwetu<ref name="Klengel79"/>. Najcięższymi przestępstwami, za których popełnienie karano śmiercią, były cudzołóstwo kobiety zamężnej, gwałt, sodomia<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 81.</ref> i bunt przeciwko władcy<ref>O. R. Gurney, ''Hetyci'', IV, 4.</ref>. Nie stosowano zasady ''oko za oko, ząb za ząb'' (tzw. l''ex talionis'')<ref>E. Lipiński, ''Prawo bliskowschodnie w starożytności'', s. 166.</ref>. Okaleczenia ciała, jako formę kary, stosowano wyłącznie wobec niewolników. Procesy były prowadzone przez rady starszych poszczególnych miast. Jeśli zachodziła taka potrzeba, to przed radą stawał reprezentant króla, najczęściej dowódca miejskiego garnizonu. Król był najwyższym autorytetem w każdej sprawie<ref name="Klengel74"/>. == Religia Hetytów == Głównymi cechami [[religia hattycka|religii hetyckiej]] były [[politeizm]], [[Antropomorfizacja|antropomorfizm]] i [[synkretyzm religijny|synkretyzm]]. Hetyci adaptowali na potrzeby swojego systemu wierzeń elementy religii ludów anatolijskich, religii [[Imperium akadyjskie|akadyjskiej]] oraz religii huryckiej. Większość mitów i rytuałów hetyckich bierze swój początek w tradycji religijnej hatyckiej lub huryckiej. [[Panteon]] bogów hetyckich był niezmiernie duży i zagmatwany. Nawet w tekstach hetyckich występują wzmianki o ''tysiącu bogów Hatti'', a współczesnym religioznawcom udało się zidentyfikować wiele imion [[bóg|bogów]], [[demon]]ów i herosów. Powszechnym zjawiskiem było wchłanianie przez religię hetycką kultów związanych z lokalnymi bóstwami podbijanych krain i miast. Liczne bóstwa o podobnych cechach łączono ze sobą, pozostawiając dawne nazwy, np. hatycka [[bogini-słońce z Arinny]] (''Wurusemu'', ''Ariniti'') była również wcieleniem bogini [[Hebat]] z huryckiego miasta Halab<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 93–94.</ref>. Najważniejszym męskim bóstwem w panteonie hetyckim był bóg burzy, który w okresie hatyckim nosi imię [[Taru]], w starohetyckim utożsamiany jest z [[Teszub|Tarhunem]], a w czasach wpływów huryckich z Teszubem. Bóg burzy władał chmurami, deszczem i błyskawicami. Jego partnerką i zarazem najważniejszą boginią była Tahattanuiti (małżonka Taru), bogini-słońce z Arinny (Tarhun) i Hebat (małżonka Teszuba)<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 94.</ref>. Obok boskiej pary szczególnie czczeni byli: * [[Arma (bóstwo)|Arma]] – [[Bóstwa lunarne|bóstwo lunarne]] * [[Istanu]] – bóg tarczy słonecznej * [[Wurunkatte]] – bóg wojny * [[Kumarbi]] – ojciec bogów * [[Tasimmeti]] i [[Szauszka]] – boginie miłości * [[Nabarbi]] – bóg księżyca * [[Perwa]] – bóg koni * [[Hannahanna]] – matka bogów * [[Telepinu (bóg)|Telepinu]] – bóg urodzaju<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 94–96.</ref> Na potrzeby kultu powstało wiele tematów mityczno-rytualnych, z których zachowały się m.in. cykl o bogu Telepinu, o walce Kumarbiego z Teszubem o władzę nad światem<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 111–112.</ref> oraz o pojedynku boga burzy z wężem [[Illujanka]]<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 113.</ref>. [[Kosmogonia]] hetycka opowiada o stworzeniu nieba i ziemi na ramionach giganta [[Upelluri]]. Następnie starzy bogowie miedzianym nożem rozdzielili niebo od ziemi<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 112.</ref>. W religii Hetytów bóstwu należało się posłuszeństwo. Za przestrzeganie rytuałów religijnych człowiek mógł spodziewać się ochrony przed złem. W przeciwnym razie jego i jego potomków spotykała zasłużona kara<ref>M. Popko, ''Religie Azji Mniejszej'', w: ''Zarys dziejów religii'', red. J. Keller, s. 264.</ref>. W życiu religijnym najważniejszą rolę odgrywał ''saru'', ''labarna'' – król, który pełnił zarazem funkcję najwyższego kapłana. Monarcha często był przedstawiany w stroju kapłana – w długim płaszczu z rękawami, w [[tiara|tiarze]] i z ''litusem''. Królewska władza była darem bogów, a król strzegł boskich porządków w państwie i przestrzegał ceremonialnego roku. Po swojej śmierci władca, którego pomyślność utożsamiano z dobrobytem narodu, stawał się istotą boską, której następcy oddawali cześć. Do najważniejszych świąt należały: ''[[purulli]]'' obchodzone wiosną, związane z rośliną [[AN.TAH.ŠUM]] i święto [[nuntarijasha]] podczas którego para królewska objeżdżała okolice Hattusa<ref>Maciej Popko, Mitologia hetyckiej Anatolii, WAiF, Warszawa, 1987, str.39</ref>. W początkowym okresie swojego osadnictwa w Azji Mniejszej Hetyci obywali się bez budynków świątynnych. Kamienne stelle – ''huwasi'', które symbolizowały bóstwo, stawiano w jaskiniach albo pod gołym niebem. Dopiero pod wpływem Hurytów zaczęto wznosić świątynie, które stawały się schronieniem bogów. Z czasem wokół świątyni powstawały kompleksy budowli z pomieszczeniami administracyjnymi, skarbcem, spichlerzami, budynkami gospodarczymi, jak np. w centrach kultowych w [[Arinna]] i [[Nerik]]ka. Znaczącą rolę w hetyckiej religijności musiało pełnić sanktuarium skalne w [[Yazılıkaya]]<ref>O. R. Gurney, Hetyci, VII, 4.</ref>. Hetyci stosowali [[birytualizm|birytualny]] obrządek pogrzebowy. Badania nekropoli hetyckich poświadczają, że stosowali jednocześnie [[kremacja|kremację]] i [[inhumacja|inhumację]]. Ciało zmarłego króla wraz z darami zawsze palono na stosie, który gaszono, podobnie jak w Grecji, winem i piwem<ref>E. Klengel, H. Klengel, ''Hetyci i ich sąsiedzi'', s. 107.</ref>. == Władcy Hetytów == {{Osobny artykuł|Lista królów hetyckich}} == Przypisy == {{Przypisy}} == Bibliografia == * Gurney O. R., ''Hetyci'', Warszawa 1970. * Klengel E., Klengel H., ''Hetyci i ich sąsiedzi. Dzieje kultury Azji Mniejszej od Çatalhöyük do Aleksandra Wielkiego'', Warszawa 1974. * {{Cytuj|autor = Edward Lipiński |tytuł = Prawo bliskowschodnie w starożytności. Wprowadzenie historyczne |data = 2009 |isbn = 978-83-7363-952-2 |miejsce = Lublin |wydawca = Wydawnictwo KUL |oclc = 750825072}} * {{Cytuj|autor = Maciej Popko |tytuł = Huryci |data = 2005 |isbn = 83-06-02969-0 |miejsce = Warszawa |wydawca = Państwowy Instytut Wydawniczy |oclc = 749506212}} * {{Cytuj|tytuł = Zarys dziejów religii |data = 1986 |isbn = 83-207-0849-4 |inni = Józef Keller (red.); Józef Bielawski |miejsce = Warszawa |wydawca = „Iskry” |oclc = 830217472}} {{Kontrola autorytatywna}} [[Kategoria:Hetyci| ]] [[Kategoria:Byłe Artykuły na Medal]] </textarea><div class="templatesUsed"><div class="mw-templatesUsedExplanation"><p>Szablony użyte w tym artykule: </p></div><ul> <li><a href="/wiki/Szablon:Cytuj" title="Szablon:Cytuj">Szablon:Cytuj</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Cytuj&action=edit" title="Szablon:Cytuj">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Dmbox" title="Szablon:Dmbox">Szablon:Dmbox</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Dmbox&action=edit" title="Szablon:Dmbox">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Ikona" title="Szablon:Ikona">Szablon:Ikona</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Ikona&action=edit" title="Szablon:Ikona">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_2x2_dodaj" title="Szablon:Infobox 2x2 dodaj">Szablon:Infobox 2x2 dodaj</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_2x2_dodaj&action=edit" title="Szablon:Infobox 2x2 dodaj">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_dwie_grafiki" title="Szablon:Infobox dwie grafiki">Szablon:Infobox dwie grafiki</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_dwie_grafiki&action=edit" title="Szablon:Infobox dwie grafiki">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_grafika" title="Szablon:Infobox grafika">Szablon:Infobox grafika</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_grafika&action=edit" title="Szablon:Infobox grafika">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_mapa_lokalizacyjna" title="Szablon:Infobox mapa lokalizacyjna">Szablon:Infobox mapa lokalizacyjna</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_mapa_lokalizacyjna&action=edit" title="Szablon:Infobox mapa lokalizacyjna">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_nag%C5%82%C3%B3wek" title="Szablon:Infobox nagłówek">Szablon:Infobox nagłówek</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_nag%C5%82%C3%B3wek&action=edit" title="Szablon:Infobox nagłówek">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_nag%C5%82%C3%B3wek_dodaj" title="Szablon:Infobox nagłówek dodaj">Szablon:Infobox nagłówek dodaj</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_nag%C5%82%C3%B3wek_dodaj&action=edit" title="Szablon:Infobox nagłówek dodaj">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_projekt" title="Szablon:Infobox projekt">Szablon:Infobox projekt</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_projekt&action=edit" title="Szablon:Infobox projekt">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_projekt/projekt" title="Szablon:Infobox projekt/projekt">Szablon:Infobox projekt/projekt</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_projekt/projekt&action=edit" title="Szablon:Infobox projekt/projekt">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_tytu%C5%82" title="Szablon:Infobox tytuł">Szablon:Infobox tytuł</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_tytu%C5%82&action=edit" title="Szablon:Infobox tytuł">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_tytu%C5%82/styles.css" title="Szablon:Infobox tytuł/styles.css">Szablon:Infobox tytuł/styles.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_tytu%C5%82/styles.css&action=edit" title="Szablon:Infobox tytuł/styles.css">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_wiersz" title="Szablon:Infobox wiersz">Szablon:Infobox wiersz</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_wiersz&action=edit" title="Szablon:Infobox wiersz">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Infobox_wiersz_dodaj" title="Szablon:Infobox wiersz dodaj">Szablon:Infobox wiersz dodaj</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Infobox_wiersz_dodaj&action=edit" title="Szablon:Infobox wiersz dodaj">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Kontrola_autorytatywna" title="Szablon:Kontrola autorytatywna">Szablon:Kontrola autorytatywna</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Kontrola_autorytatywna&action=edit" title="Szablon:Kontrola autorytatywna">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Kontrola_autorytatywna/style.css" title="Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css">Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Kontrola_autorytatywna/style.css&action=edit" title="Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:Osobny_artyku%C5%82" title="Szablon:Osobny artykuł">Szablon:Osobny artykuł</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Osobny_artyku%C5%82&action=edit" title="Szablon:Osobny artykuł">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie niskim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Pa%C5%84stwo_infobox" title="Szablon:Państwo infobox">Szablon:Państwo infobox</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Pa%C5%84stwo_infobox&action=edit" title="Szablon:Państwo infobox">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:Pa%C5%84stwo_infobox/w%C5%82adca" title="Szablon:Państwo infobox/władca">Szablon:Państwo infobox/władca</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Pa%C5%84stwo_infobox/w%C5%82adca&action=edit" title="Szablon:Państwo infobox/władca">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Szablon:Pierwszy_niepusty" title="Szablon:Pierwszy niepusty">Szablon:Pierwszy niepusty</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Pierwszy_niepusty&action=edit" title="Szablon:Pierwszy niepusty">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Przypisy" title="Szablon:Przypisy">Szablon:Przypisy</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Przypisy&action=edit" title="Szablon:Przypisy">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Szablon:Zobacz_te%C5%BC" title="Szablon:Zobacz też">Szablon:Zobacz też</a> (<a href="/w/index.php?title=Szablon:Zobacz_te%C5%BC&action=edit" title="Szablon:Zobacz też">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Arguments" title="Moduł:Arguments">Moduł:Arguments</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Arguments&action=edit" title="Moduł:Arguments">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Color_contrast" title="Moduł:Color contrast">Moduł:Color contrast</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Color_contrast&action=edit" title="Moduł:Color contrast">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Color_contrast/colors" title="Moduł:Color contrast/colors">Moduł:Color contrast/colors</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Color_contrast/colors&action=edit" title="Moduł:Color contrast/colors">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Cytuj" title="Moduł:Cytuj">Moduł:Cytuj</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Cytuj&action=edit" title="Moduł:Cytuj">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Cytuj/dane" title="Moduł:Cytuj/dane">Moduł:Cytuj/dane</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Cytuj/dane&action=edit" title="Moduł:Cytuj/dane">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Cytuj/dost%C4%99p" title="Moduł:Cytuj/dostęp">Moduł:Cytuj/dostęp</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Cytuj/dost%C4%99p&action=edit" title="Moduł:Cytuj/dostęp">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Cytuj/firewall" title="Moduł:Cytuj/firewall">Moduł:Cytuj/firewall</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Cytuj/firewall&action=edit" title="Moduł:Cytuj/firewall">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:ISBN" title="Moduł:ISBN">Moduł:ISBN</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:ISBN&action=edit" title="Moduł:ISBN">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:ISBN/wydawcy" title="Moduł:ISBN/wydawcy">Moduł:ISBN/wydawcy</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:ISBN/wydawcy&action=edit" title="Moduł:ISBN/wydawcy">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Ikona" title="Moduł:Ikona">Moduł:Ikona</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Ikona&action=edit" title="Moduł:Ikona">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Ikona/dane" title="Moduł:Ikona/dane">Moduł:Ikona/dane</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Ikona/dane&action=edit" title="Moduł:Ikona/dane">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Infoboksy" title="Moduł:Infoboksy">Moduł:Infoboksy</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Infoboksy&action=edit" title="Moduł:Infoboksy">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Kontrola_autorytatywna" title="Moduł:Kontrola autorytatywna">Moduł:Kontrola autorytatywna</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Kontrola_autorytatywna&action=edit" title="Moduł:Kontrola autorytatywna">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)</li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Mapa" title="Moduł:Mapa">Moduł:Mapa</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Mapa&action=edit" title="Moduł:Mapa">tekst źródłowy</a>) (zabezpieczony na poziomie wysokim)</li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Sprawd%C5%BA" title="Moduł:Sprawdź">Moduł:Sprawdź</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Sprawd%C5%BA&action=edit" title="Moduł:Sprawdź">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:String" title="Moduł:String">Moduł:String</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:String&action=edit" title="Moduł:String">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane" title="Moduł:Wikidane">Moduł:Wikidane</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane&action=edit" title="Moduł:Wikidane">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane/data" title="Moduł:Wikidane/data">Moduł:Wikidane/data</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane/data&action=edit" title="Moduł:Wikidane/data">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane/format/string" title="Moduł:Wikidane/format/string">Moduł:Wikidane/format/string</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane/format/string&action=edit" title="Moduł:Wikidane/format/string">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wikidane/select" title="Moduł:Wikidane/select">Moduł:Wikidane/select</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wikidane/select&action=edit" title="Moduł:Wikidane/select">edytuj</a>) </li><li><a href="/wiki/Modu%C5%82:Wsp%C3%B3%C5%82rz%C4%99dne" title="Moduł:Współrzędne">Moduł:Współrzędne</a> (<a href="/w/index.php?title=Modu%C5%82:Wsp%C3%B3%C5%82rz%C4%99dne&action=edit" title="Moduł:Współrzędne">edytuj</a>) </li></ul></div><p id="mw-returnto">Wróć do <a href="/wiki/Hetyci" title="Hetyci">Hetyci</a>.</p> <noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Hetyci">https://pl.wikipedia.org/wiki/Hetyci</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks catlinks-allhidden" data-mw="interface"></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Hetyci&action=edit&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-kvmpb","wgBackendResponseTime":212,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.005","walltime":"0.006","ppvisitednodes":{"value":17,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":830,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":2,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 0.000 1 -total"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-kvmpb","timestamp":"20241130212259","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> </body> </html>