CINXE.COM

<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"> <head><script type="text/javascript" src="/_static/js/bundle-playback.js?v=HxkREWBo" charset="utf-8"></script> <script type="text/javascript" src="/_static/js/wombat.js?v=txqj7nKC" charset="utf-8"></script> <script>window.RufflePlayer=window.RufflePlayer||{};window.RufflePlayer.config={"autoplay":"on","unmuteOverlay":"hidden"};</script> <script type="text/javascript" src="/_static/js/ruffle/ruffle.js"></script> <script type="text/javascript"> __wm.init("https://web.archive.org/web"); __wm.wombat("http://arche.by/by/10/60/391/","20090406134625","https://web.archive.org/","web","/_static/", "1239025585"); </script> <link rel="stylesheet" type="text/css" href="/_static/css/banner-styles.css?v=S1zqJCYt" /> <link rel="stylesheet" type="text/css" href="/_static/css/iconochive.css?v=3PDvdIFv" />  <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8"/> <meta name="copyright" content="Arche"/> <meta name="keywords" content="новости,комментарии,вести,рубрики,блоги,статья,экономика,политика,факты,Беларусь,Минск"/> <title>Arche - Тры канцэпцыі беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці</title> <meta name="description" content="Arche - новостное он-лайн издание"/> <meta name="robots" content="all"/> <meta name="revised" content="04 June 2008"/> <script src="/web/20090406134625js_/http://arche.by/templates/javascript/uitabs/jquery-1.2.6.pack.js" type="text/javascript"></script> <script src="/web/20090406134625js_/http://arche.by/templates/javascript/uitabs/ui.tabs.js" type="text/javascript"></script> <script src="/web/20090406134625js_/http://arche.by/templates/javascript/uitabs/height.js" type="text/javascript"></script> <script src="/web/20090406134625js_/http://arche.by/templates/javascript/uitabs/forms.js" type="text/javascript"></script> <script type="text/javascript" src="/web/20090406134625js_/http://arche.by/templates/javascript/archivetabs.js"></script> <script type="text/javascript" src="/web/20090406134625js_/http://arche.by/templates/javascript/popup.js"></script> <script type="text/javascript">$(function(){$('#container-1 ul').tabs();$('#container-2 ul').tabs();$('#container-3 ul').tabs();});</script> <link href="/web/20090406134625cs_/http://arche.by/templates/styles/reset.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link href="/web/20090406134625cs_/http://arche.by/templates/styles/arche.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link href="/web/20090406134625cs_/http://arche.by/templates/styles/ui.tabs.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link href="/web/20090406134625cs_/http://arche.by/templates/styles/tabsheets.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link href="/web/20090406134625cs_/http://arche.by/templates/phpscripts/sendmail/dd-formmailer.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link rel="shortcut icon" type="image/x-icon" href="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/favicon.ico"></head> <body>  <div id="header"> <div class="header-content"> <ul id="navlist"> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/" class="home">Галоўная</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/10/">Аналiтыка</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/20/">Крытыка</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/30/">Гiсторыя</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/40/">Эсэiстыка</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/50/">Лiтаратура</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/60/">Кароткiя рэцэнзii</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/1/70/">Кнiгi ARCHE</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/?tpl=123" class="rss">RSS</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/1/200/?tpl=111">Пра нас</a></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/1/210/?tpl=111">Кантакты</a></li> <li style="margin:0;"><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/?tpl=137">Архіў</a></li> </ul> <div class="copy-text"> <p>Запрашаем на <em>arche.by!</em> Часопіс кніжных аглядаў, інтэлектуальнай аналітыкі і добрай літаратуры.</p> <div class="copy-divider"> <hr/> </div> <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/"><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/logo.gif" alt=" " class="logopic"/></a> <div class="search-box"> <img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/gpowered.gif" style="float:right;margin:0 0 0 -15px;" alt="Google search"/> <form action="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/" id="cse-search-box"> <input type="hidden" name="tpl" value="154"/> <input type="hidden" name="cx" value="005827618818561026790:xqfyfyene4w"/> <input type="hidden" name="cof" value="FORID:9"/> <input type="hidden" name="ie" value="UTF-8"/> <input type="text" name="q" maxlength="255" size="10" value="" type="text"/> <input type="submit" name="sa" value="OK" class="button"/> </form> <p>6 красавiка 2009 г.</p> </div> </div> </div> </div>   <div id="main" class="clearfix">  <div class="article-column clearfix"> <p class="article-tools"><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/60/391/?tpl=100" class="print">Друкаваць</a> <a href="#comments" class="comments">Камэнтары (2) </a><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/60/391/?tpl=149" class="email">Пераслаць на э-адрас</a> <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/60/391/?tpl=123" class="rss">RSS</a></p> <p class="section-title">Кароткiя рэцэнзii</p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> <div style="float:left;clear:both;" class="list-heads"> </div><br/><br/> <div class="imgfloater"><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/get_img?NrImage=2&NrArticle=391" alt=""/><p></p></div> <h1>Тры канцэпцыі беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці</h1> <p class="author">Павал Усаў</p> <div class="intro">Праблема нацыянальнай самаідэнтыфікацыі застаецца для беларусаў актуальнай і пакуль да канца ня вырашанай. Ня менш важнай праблемай зьяўляецца выбар ідэнтычнасьці.</div> <div class="full-text"><p><strong><em>Ioffe, Grigory. Culture Wars, Soul-Searching, and Belarusian Identity // East European Politics and Societies. 2007. № 21. P. 348—381. </em></strong></p> <p> </p> <p>Праблема нацыянальнай самаідэнтыфікацыі застаецца для беларусаў актуальнай і пакуль да канца ня вырашанай. Ня менш важнай праблемай зьяўляецца выбар ідэнтычнасьці. Выраз «выбар ідэнтычнасьці», напэўна, гучыць дзіўна, бо азначае наяўнасьць некалькіх праектаў ідэнтычнасьці. З гэтага вынікае, што мы, ведаючы, што мы беларусы, не да канца ведаем, хто такія беларусы: ці то «тутэйшыя», ці то «нацыянальныя», «сьвядомыя», ці яшчэ якія.</p> <p> </p> <p>Усе гэтыя пытаньні вынікаюць з таго, што большасьць жыхароў Беларусі абыякава ставяцца да нацыянальнага пытаньня. Пытаньні ж нацыянальнай ідэнтычнасьці ўзьнікаюць перш за ўсё сярод культурных і палітычных эліт, чыё бачаньне беларусаў і беларускасьці ня толькі адрозьніваецца, але знаходзіцца ў сталым культурным і палітычным канфлікце.</p> <p> </p> <p>Прафэсар Грыгоры Ёфэ ў артыкуле «Культурныя войны, пошукі душы і беларуская ідэнтычнасьць» мяркуе, што прадстаўнікі заходняга палітычнага істэблішмэнту схільныя спрашчаць сытуацыю ў Беларусі, падганяючы палітычныя, культурныя і сацыяльныя працэсы пад пэўныя ідэалягічныя рамкі.</p> <p> </p> <p>У беларускім грамадзтве існуе глыбокі палітычны раскол на прыхільнікаў і праціўнікаў рэжыму Лукашэнкі, у ім яўна прасочваецца сур’ёзны канфлікт ідэнтычнасьці як асобных сацыяльных групаў, так і народу ў цэлым. Гэты канфлікт ідэнтычнасьцяў, які Г. Ёфэ акрэсьлівае як вайну культураў, з аднаго боку, сьведчыць пра тое, што беларусы пакуль не аформіліся ў адзіны культурны і палітычны арганізм і па-рознаму глядзяць на сваё месца ў гісторыі і сучаснасьці. Аднак, з другога боку, гэты канфлікт і пошук мадэляў ідэнтыфікацыі сьведчыць пра тое, што беларусы ўсё ж такі існуюць і намагаюцца зразумець сваё існаваньне.</p> <p> </p> <p>У «ARCHE» ўжо ўпаміналася ідэя Г. Ёфэ, што ў Беларусі аформіліся і функцыянуюць тры праекты ідэнтычнасьці: «адраджэнскі», «маскоўска-лібэральны» і «крэольскі». Ва ўсіх гэтых праектах ёсьць свой унутраны зьмест, інтэлектуальнае ядро і пэўная сацыяльная база. Разам з гэтым яны маюць рознае сэмантычнае і ідэалягічнае значэньне і супрацьстаяць адзін аднаму.</p> <p> </p> <p>Асноўную ідэю адраджэнскага праекту складае культурная і моўная дэкалянізацыя і дэрусіфікацыя краіны, дыстанцыяваньне ад Расеі і вяртаньне Беларусі ва ўлоньне эўрапейскай культурнай прасторы. Асноўнай каштоўнасьцю гэтага праекту, безь якога ён ня мог бы існаваць і які адначасова становіцца мэханізмам яго рэалізацыі, зьяўляецца беларуская мова:</p> <p> </p> <p><em>Касьцяк першага праекту пры кожнай магчымасьці падкрэсьлівае важнасьць таго, каб размаўляць па-беларуску. Для іх гэта толькі адзіная легітымная мова нацыянальнага дыскурсу. Лінгвістычная беларусізацыя Беларусі разглядаецца імі як неабходны інструмэнт для таго, каб сфармаваць выразную нацыянальную ідэнтычнасьць, што ў сваю чаргу будзе спрыяць дэмакратызацыі краіны</em> (с. 375).</p> <p> </p> <p>Бяз мовы беларус ня будзе да канца беларусам. Толькі мова можа захаваць беларусаў як асобны народ у палітычнай, гістарычнай і культурнай прасторы. Без засваеньня нацыянальнай мовы насельніцтва Беларусі ня зможа пераадолець аўтарытарную сьвядомасьць і дэмакратызавацца. Умацаваньне нацыянальнай сьвядомасьці і дэрусіфікацыя — гэта адзіны шлях да дэмакратыі. Толькі выразная нацыянальная ідэнтычнасьць, якая можа паўстаць выключна праз карыстаньне роднай мовай, адарве беларусаў ад уплываў расейскай культуры і палітыкі, аўтарытарных саміх па сабе. Ва ўмовах бікультуралізму і моцнага ўсходняга ўплыву для беларусаў будзе існаваць пагроза аўтарытарызму. Пакуль народ ня будзе прывязаны да сваёй мовы, заўсёды будзе існаваць пагроза вяртаньня аўтарытарызму: «Безь пераходу на беларускую мову заданьне адрыву Беларусі ад спрадвечна недэмакратычнай Расеі ня будзе вырашана» (с. 357).</p> <p> </p> <p>Адраджэнскі праект, на думку Г. Ёфэ, адначасова найбольш цэласны і найбольш адарваны ад рэальнай сытуацыі ў Беларусі. Яго асноўнай праблемай зьяўляецца адсутнасьць шырокай падтрымкі, адчужанасьць і неразуменьне з боку самога беларускага грамадзтва: «Супольнасьць, якая складае гэты праект, падобная да сэкты, ізаляванай ад уласнай краіны» (с. 371).</p> <p> </p> <p>На сёньняшні дзень уплыў гэтага праекту на масавую ідэнтычнасьць беларусаў вельмі слабы. Сытуацыя можа зьмяніцца ў выпадку, калі да ўлады прыйдзе нацыянальна арыентаваная палітычная эліта. Тым ня менш, застаецца пытаньне: як яна можа прыйсьці да ўлады? Хто абярэ такую ўладу, калі эліта і насельніцтва размаўляюць на розных мовах?</p> <p> </p> <p>Адраджэнскаму праекту ідэнтычнасьці супрацьстаіць «маскоўска-лібэральны». Гэты праект збольшага не культурны, а палітычны. Яго асноўная мэта не разьвіцьцё беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці на аснове мовы, але прасоўваньне дэмакратычных каштоўнасьцяў у грамадзтве ў імя зьмены палітычнага рэжыму. Ён абапіраецца не на гістарычную традыцыю Беларусі, а на рацыянальнае разуменьне неабходнасьці разьвіцьця дэмакратычнай дзяржавы:</p> <p> </p> <p>У другога праекту адсутнічае свой асабісты гістарычны наратыў і дэталёва распрацаваная мадэль будучыні, якая выходзіла б па-за межы канцэпцыі, згодна зь якой Беларусь павінна захоўваць дзяржаўнасьць і быць дэмакратычнай краінай (с. 372).</p> <p> </p> <p>Адразу трэба адзначыць, што Г. Ёфэ ня вельмі выразна акрэсьліў, што менавіта ён меў на ўвазе пад дэфініцыяй «маскоўскі». Ці азначае гэта, што ўсе расейскамоўныя інтэлектуалы — прамаскоўскія і прарасейскія? Тым часам большасьць інтэлектуалаў, якія выказваюцца за дэмакратызацыю краіны, таксама арыентаваныя на інтэграцыю з ЭЗ і зусім не імкнуцца да пабудовы саюзу з Расеяй. Да таго ж варта дадаць, што шмат расейскамоўных прыхільнікаў дэмакратыі білінгвы: размаўляюць як па-беларуску, так і па-расейску.</p> <p> </p> <p>Іх можна акрэсьліць як «дзяржавацэнтрыстаў». Расейскамоўныя беларускія інтэлектуалы бачаць у Беларускай дзяржаве асноўную каштоўнасьць. Яны прытрымліваюцца прынцыпу фармаваньня нацыі на аснове дзяржавы, а ня мовы і культуры. На іх думку, безь дзяржавы немагчыма пабудаваць нацыі і гарантаваць яе разьвіцьця.</p> <p> </p> <p>Прадстаўнікі лібэральнага праекту прытрымліваюцца прынцыпу палітычнага разьвіцьця беларускага народу, які можна акрэсьліць як «мова праз дэмакратыю». Гэта азначае, што галоўным прыярытэтам ёсьць пабудова дэмакратыі ў Беларусі, без чаго немагчыма фармаваньне нацыянальнай культуры і захаваньне мовы. На думку Г. Ёфэ, намаганьне навязваць прынцыпы дэмакратыі праз мову, якая зьяўляецца незнаёмай і чужой для значнай часткі беларускага насельніцтва, азначае адштурхнуць насельніцтва ад самой дэмакратыі. І гэтага не разумеюць «адраджэнцы» — «людзі з «ARCHE» і «Нашай Нівы».</p> <p> </p> <p>Пытаньне беларускай мовы складае асноўную прычыну супрацьстаяньня «адраджэнскага» і «маскоўска-лібэральнага» праектаў. Галоўны аргумэнт у пытаньні «мова» ці «дэмакратыя» з боку «маскоўска-лібэральнага» праекту палягае ў тым, што большасьць грамадзянаў Беларусі ня ведаюць беларускай мовы і не карыстаюцца ёй. Беларусы эмацыянальна не прывязаныя да мовы, і таму яе немагчыма выкарыстоўваць у якасьці палітычнага інструмэнта, мала таго, мова становіцца прычынай расколу паміж беларускай палітычнай дэмакратычнай элітай і астатняй часткай беларусаў. Беларуская мова не спрыяе мабілізацыі грамадзтва.</p> <p> </p> <p>Трэба адзначыць, што беларуская мова сталася моцна палітызаванай, бо менавіта яна аўтаматычна акрэсьлівае і паказвае палітычныя пазыцыі грамадзяніна ў Беларусі. Нават гаворачы пра штодзённыя і звычайныя рэчы па-беларуску, асоба прыцягвае да сябе ўвагу іншых, бо мова надае ім іншы сэнс і ўспрыманьне. Прымаючы беларускую мову, такі чалавек аўтаматычна становіцца «іншым», а гэта ва ўмовах Беларусі патрабуе вялікай псыхалягічнай і сацыяльнай адвагі. Маўленьне па-беларуску — гэта ўжо дзеяньне, ужо асабістая мадэль паводзінаў, ужо пратэст, ужо апазыцыя, а гэта значыць пагроза рэжыму.</p> <p> </p> <p>Моўныя прэфэрэнцыі наўпрост уплываюць на палітычныя. Тыя, хто сьвядома гаворыць па-беларуску, а не проста дэкляруе веданьне мовы, непрыхільна ставяцца да рэжыму Лукашэнкі. Значная частка насельніцтва, якая размаўляе па-расейску, наадварот, падтрымлівае палітычны рэжым Лукашэнкі, што робіць расейскую мову мовай «недэмакратычных арыентацыяў».</p> <p> </p> <p>Нягледзячы на тое, што «адраджэнскі» і «маскоўска-лібэральны» праекты адрозьніваюцца ў поглядах на культурнае і моўнае разьвіцьцё Беларусі, яны ўсё ж такі адзіныя ў сваім непрыманьні рэжыму Лукашэнкі. Апошні мае свой уласны праект нацыянальнай ідэнтычнасьці беларусаў — <em>«крэольскі»</em>. Адразу варта зазначыць, што яго назва прыдуманая інтэлектуаламі-«адраджэнцамі» дзеля азначэньня «ненацыянальнай» часткі насельніцтва. У сувязі з гэтым можа ўзьнікаць непаразуменьне, бо тыя беларусы, якіх «адраджэнцы» акрэсьліваюць крэоламі, лічаць сябе беларусамі.</p> <p> </p> <p>Трэці палітычна-ідэалягічны і дзяржаўны праект ідэнтычнасьці, зразумела, не абапіраецца на нацыянальную мову. Але прыхільнікі гэтага праекту (да якіх Г. Ёфэ адносіць Паўла Якубовіча, Эдуарда Скобелева, Лява Крыштаповіча і інш.) ідэнтыфікуюць сябе зь беларусамі і таксама апэруюць такімі паняцьцямі, як Беларусь, беларуская дзяржава і незалежнасьць. Зразумела, што гэтая мадэль ідэнтычнасьці зьвязана з ідэалёгіяй беларускага рэжыму.</p> <p> </p> <p>На мой погляд, канцэпцыя «крэольства» ня можа быць ужытая для акрэсьленьня трэцяга праекту. Яна заводзіць нас у абстрактны сьвет дэфініцый, які цалкам адарваны ад беларускай рэальнасьці: ужо цяпер аўтар артыкулу больш заклапочаны падгонкай канцэпцыі «крэольства» пад беларускую рэчаіснасьць, а не тлумачэньнем апошняй.</p> <p> </p> <p>Г. Ёфэ ўжывае такія паняцьці, як крэольскі нацыяналізм, крэольская ідэалёгія, крэольскі прэзыдэнт. Ужо само паняцьце «крэольскі нацыяналізм» прадугледжвае існаваньне «крэольскай» нацыі. Калі крэольская нацыя ўжо сфармаваная, то месца для прышчапленьня ёй беларускасьці ўжо няма.</p> <p> </p> <p>З тае прычыны, што гэтая ідэнтыфікацыя падбудоўваецца пад асобу Лукашэнкі, чаму б не назваць яе «лукашэнкаўскай ідэнтыфікацыяй»? Бо менавіта ідэалёгія беларускай дзяржавы, уся сыстэма прапаганды працуе на тое, каб захаваць усе тыя якасьці беларускай душы, якія жывяць рэжым Лукашэнкі.</p> <p> </p> <p>Трэці праект можна акрэсьліць як дзяржаўна-патрыятычны. Ён абапіраецца не на нацыянальнае пачуцьцё беларусаў, а намагаецца стварыць прывязанасьць да дзяржавы, зыходзячы зь бягучай гістарычнай і палітычнай сытуацыі. Палітычны рэжым маніпулюе вобразамі і паняцьцямі, падпарадкоўваючы народ сваім уласным інтарэсам, але разам з тым прывучае грамадзянаў звацца беларусамі.</p> <p> </p> <p>Канцэпцыя гэтага праекту кадыфікаваная ў зводах «ідэалёгіі беларускай дзяржавы»:</p> <p> </p> <p><em>Галоўным кампанэнтам гэтай ідэалёгіі зьяўляецца гістарычная прывязанасьць Беларусі да Расеі; месца і роля Беларусі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг., што ўзмацняе гэтыя сувязі; калектывісцкі й антыпрадпрымальніцкі этас; і нарэшце, як бы іранічна гэта ні гучала пры разглядзе дзяржаўнай ідэалёгіі, антынацыянальны настрой, які накіраваны найперш супраць «адраджэнцаў </em>(с. 367).</p> <p> </p> <p>Ідэалягічны канфлікт паміж «адраджэнскім» і «лукашэнскаўкім» праектамі разгортваецца па наступных пазыцыях:</p> <p>- мова — расейская <em>соntra </em>беларуская;</p> <p> </p> <p>- гісторыя — царска-савецкі пэрыяд, ігнараваньне БНР <em>contra</em> акцэнт на гісторыі ВКЛ і Рэчы Паспалітай, БНР і ігнараваньне савецкага пэрыяду. Гісторыя, якая пішацца беларускім рэжымам, «пакідае пачуцьцё таго, што сапраўдная гісторыя беларусаў пачалася зь «Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі» 1917 г., а тое, што было раней, ня важна» (с. 367);</p> <p> </p> <p>- палітыка — цэнтралізацыя ўлады, патэрналізм і патрыярхалізм <em>contra</em> дэмакратыя і свабода;</p> <p> </p> <p>- геапалітычныя прыярытэты — саюз з Расеяй альбо трэці шлях <em>contra</em> разьвіцьцё Беларусі толькі ў эўрапейскай геапалітычнай прасторы.</p> <p> </p> <p>Межы паміж «крэольскім» і «маскоўска-лібэральным» праектамі выглядаюць не такімі выразнымі і праходзяць збольшага на палітычным і геапалітычным узроўнях, а не культурным і моўным. Гэтыя два праекты сыходзяцца ў бачаньні незалежнай Беларускай дзяржавы, але разыходзяцца ў пытаньні дэмакратызацыі. Галоўныя ідэолягі «крэолаў» адкрыта сьцьвярджаюць, што беларускае грамадзтва пакуль не гатовае да дэмакратыі, а моцная дзяржаўная ўлада забясьпечвае справядлівасьць і дабрабыт у краіне.</p> <p> </p> <p>Няўстойлівасьць межаў паміж гэтымі двума праектамі пацьвярджае пераход прыхільнікаў гэтых праектаў з аднаго лягеру ў другі без адчуваньня менавіта культурнай розьніцы. Збольшага гэта датычыць прадстаўнікоў так званага «лукашэнкаўскага праекту». Вельмі часта гэта адбываецца тады, калі яе прыхільнікі адчуваюць сябе пакрыўджанымі ці незадаволенымі (напрыклад, А. Фядута, М. Марыніч, А. Казулін і інш.). Таксама важна зазначыць, што некаторыя прадстаўнікі афіцыйнай інтэлігенцыі і бюракратыі спачуваюць нацыянальнай ідэі.</p> <p> </p> <p>Выглядае, што матэрыяльны дабрабыт і стабільнае жыцьцё наўпрост уплывае на ідэнтыфікацыю і прыналежнасьць да другога ці трэцяга праекту. Гэта яшчэ раз даказвае, што яны збольшага палітычныя, а не нацыянальныя, хоць і ўплываюць на нацыятворчыя працэсы. Ня выключана, што ў будучыні з мэтай стабілізацыі палітычнага рэжыму афіцыйны бок, які стаіць за трэцім праектам, будзе пераймаць пэўныя каштоўнасьці і ідэалягічныя канцэпцыі з двух першых праектаў. Безумоўна, культурныя канфлікты ўнутры беларускага грамадзтва будуць працягвацца, але яны будуць сьведчыць пра тое, што беларуская нацыя, на шчасьце, існуе.</p> <p> </p> <p>______________________________________________________</p> <p> </p> <p><em><strong>Павал Усаў </strong></em>—<em> палітоляг. Жыве ў Магілёве. Дадзены тэкст надрукаваны ў № 4 "ARCHE" за 2008 год.</em></p></div><br/><br/> <div style="float:left;" class="list-heads"> </div><br/><br/>  <a name="comments"></a> <div class="articlecomments"> <p class="title">Камэнтары(2)</p> <div class="articlecomment-hr"><hr/></div> <p class="comment_author">Посторонний:</p> <p class="comment_date">5 сакавiка 2009</p> <p class="comment_content">Нужно быть полным болваном, чтобы отождествлять русский язык и Московию, будто бы у ней есть некая монополия на язык. От того, что большинство беларусов говорят в повседневной жизни на русском, никоим образом не следует, что они сторонники слияния с Московским ханством. </p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> <p class="comment_author">Michal Zaleski:</p> <p class="comment_date">6 сакавiка 2009</p> <p class="comment_content">Крэўныя, тутэйшыя і прыхадні. Гэта ўсім вядома, акрамя прафэсараў. Таму Ёфэ не балван, а прафэсар і Усаў прафэсар, і Посторонній - таксама прафэсар. </p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> </div> <div class="articlecomments"> <p class="title">Паслаць камэнтар</p> <div class="articlecomment-hr"><hr/></div> <form name="submit_comment" action="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/60/391/#comments" method="post"> <input type="hidden" name="IdLanguage" value="21"/> <input type="hidden" name="IdPublication" value="1"/> <input type="hidden" name="NrIssue" value="10"/> <input type="hidden" name="NrSection" value="60"/> <input type="hidden" name="NrArticle" value="391"/> <label>Iмя:</label><input type="text" name="f_comment_reader_email" maxlength="255" size="10" value="" class="formInputText"/> <br/><br/> <label>Тэма:</label><input type="text" name="f_comment_subject" maxlength="255" size="10" value="" class="formInputText"/><br/><br/> <label>Камэнтар:</label><textarea name="f_comment_content" cols="40" rows="4"></textarea><br/><br/> <label>CAPTCHA код:</label><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/include/captcha/image.php"/> <br/><br/> <label>Увядзiце CAPTCHA код:</label> <input type="text" name="f_captcha_code" size="10" maxlength="255" class="formInputText"/><br/><br/> <input type="submit" name="f_submit_comment" id="article_comment_submit" value="Паслаць камэнтар"/> </form> </div>  </div>   <div class="column-3 clearfix">  <div id="container-1"> <ul> <li><a href="#fragment-1"><span>Абнаўленьні э-поштай</span></a></li> <li><a href="#fragment-2"><span>Ліст рэдактару</span></a></li> </ul> <div id="fragment-1"> <p>Каб атрымліваць інфармацыю пра новыя тэксты, што выстаўляюцца на arche.by, увядзіце свой э-адрас сюды </p> <div id="output1"> <form enctype="multipart/form-data" action="https://web.archive.org/web/20090406134625/http://arche.by/templates/phpscripts/newsletter/process1224770489.php" id="newsletter" method="post"> <table border="0" align="center" cellpadding="2" cellspacing="0" class="lightborder"> <tr> <td width="0%"> </td> <td class="error_msg"> </td> </tr> <tr> <td nowrap>Email <span class="error_msg">*</span>  </td> <td><input class="inputtext" type="Text" name="Email" value="">   </td> </tr><tr> <td nowrap>  </td> <td><input type="radio" name="Choice" value="падпісацца" class="radio"> <span class="normal">падпісацца</span><br><input type="radio" name="Choice" value="спыніць падпіску" class="radio"> <span class="normal">спыніць падпіску</span><br>   </td> </tr> <tr> <td nowrap> </td> <td><input type="submit" name="Submit" class="button" value="OK"></td> </tr> </table> </form> <script type="text/javascript"> // prepare the form when the DOM is ready $(document).ready(function() { // bind form using ajaxForm $('#newsletter').ajaxForm({ // target identifies the element(s) to update with the server response target: '#output1', // success identifies the function to invoke when the server response // has been received; here we apply a fade-in effect to the new content success: function() { $('#output1').fadeIn('slow'); return true; } }); }); </script> </div> </div> <div id="fragment-2"> <p>Каб даслаць ліст рэдактару ARCHE, упішыце тэкст і ўвядзіце свой э-адрас тутака.</p> <div id="output2" style="width:275px;overflow:hidden;"> <!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"> <head profile="http://gmpg.org/xfn/11"> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8"/> <title>Contact</title> <link rel="stylesheet" href="/web/20090406134625cs_/http://arche.by/by/10/60/391/dd-formmailer.css" type="text/css" media="screen"/> </head> <body style="margin:0;padding:0;"> <div align="left"> <div style="width: 380px; text-align:left;">  <div class="ddfmwrap"><form class="ddfm" id="mail" method="post" action="https://web.archive.org/web/20090406134625/http://arche.by/templates/phpscripts/sendmail/send.php" enctype="multipart/form-data"> <p class="fieldwrap"><label for="fm_name"><span class="required">*</span> Iмя</label><input class="fmtext" type="text" name="fm_name" id="fm_name" value=""/></p> <p class="fieldwrap"><label for="fm_email"><span class="required">*</span> e-mail</label><input class="fmtext" type="text" name="fm_email" id="fm_email" value=""/></p> <p class="fieldwrap"><label for="fm_subject"><span class="required">*</span> Тэма</label><input class="fmtext" type="text" name="fm_subject" id="fm_subject" value=""/></p> <p class="fieldwrap"><label for="fm_verify"><span class="required">*</span> Увядзiце код</label> <input class="fmverify" type="text" name="fm_verify" id="fm_verify"/> <img src="https://web.archive.org/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/phpscripts/sendmail/send.php?v=1" alt="Увядзiце код" title="Увядзiце код"/></p> <p class="fieldwrap"><label for="fm_message"><span class="required">*</span> Тэкст</label> <textarea class="fmtextarea" name="fm_message" cols="20" rows="6" id="fm_message"></textarea></p> <p><input type="hidden" name="MAX_FILE_SIZE" value="1000000"/></p> <div class="submit"><input type="submit" name="form_submitted" value="Отправить"/></div> <div class="credits"> <a href="#" title="Dagon Design"></a></div> <script type="text/javascript"> $(document).ready(function() { var options = { target: '#output2', }; $('#mail').ajaxForm(options); }); </script> </form></div>  </div> </div> </body> </html> </div> </div> </div>  <div class="readers-meeting"> <div class="title">Абвесткi</div> <h4><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/300/471/">Хрысьціянства ў гістарычным лёсе беларускага народу</a></h4> <p class="date"> </p> <h4><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/300/433/">Стажыроўка імя Паўла Тыгрыда</a></h4> <p class="date"> </p> <h4><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/300/442/">Міжнародная летняя школа беларускіх дасьледаваньняў у Гайнаўцы</a></h4> <p class="date"> </p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> </div> <div id="container-2"> <ul> <li><a href="#fragment-3"><span>Абмеркаваньні</span></a></li> </ul> <div id="fragment-3"> <p><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/10/449/">Дыскрэдытацыя праваслаўя</a> <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/10/449/#comments" class="comment"> (1) </a></p> <p><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/110/448/">«Крывакрыж» і другія енкі паганаліцьвінаў</a> <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/110/448/#comments" class="comment"> (2) </a></p> <p><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/20/441/">Мадэль не Лефеўра</a> <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/20/441/#comments" class="comment"> (1) </a></p> <p><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/110/407/">Нацыя ліцьвінаў атрымала грант на сайт у Інтэрнэце</a> <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/110/407/#comments" class="comment"> (12) </a></p> <p><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/40/431/">Змена оптыкі: рэванш спальных раёнаў</a> <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/40/431/#comments" class="comment"> (4) </a></p> <p><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/30/379/">Праект “Беларусь”: aut pro, aut contra?</a> <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/30/379/#comments" class="comment"> (33) </a></p> </div> </div> <br/>  <div class="column-3-banner"> <script type="text/javascript"></script><noscript><a href="https://web.archive.org/web/20090406134625/http://new.arche.by/banner/delivery/ck.php?n=a1f77c20&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE" target="_blank"><img src="https://web.archive.org/web/20090406134625im_/http://new.arche.by/banner/delivery/avw.php?zoneid=1&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE&n=a1f77c20" border="0" alt=""/></a></noscript> </div>   <div class="promobox"> <div class="boxtop">Самае чытанае</div> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>1. <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/110/407/">Нацыя ліцьвінаў атрымала грант на сайт у Інтэрнэце</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>2. <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/30/379/">Праект “Беларусь”: aut pro, aut contra?</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>3. <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/9/30/222/">Міф пра Кастуся Каліноўскага*</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>4. <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/30/360/">Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>5. <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/10/60/391/">Тры канцэпцыі беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>6. <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/9/20/331/">Міф пра вечнае вяртанне Літоўскай імперыі</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>7. <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/11/40/431/">Змена оптыкі: рэванш спальных раёнаў</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>8. <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/9/40/262/">Дасканалы дуэт: КГБ і Алесь Белы</a></span></li> </ul> <div class="boxbottom"> </div> </div>  <div class="column-3-banner">   <script type="text/javascript"></script><noscript><a href="https://web.archive.org/web/20090406134625/http://new.arche.by/banner/delivery/ck.php?n=a2a20169&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE" target="_blank"><img src="https://web.archive.org/web/20090406134625im_/http://new.arche.by/banner/delivery/avw.php?zoneid=2&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE&n=a2a20169" border="0" alt=""/></a></noscript> </div>   </div>  </div>   <div id="footer"> <div class="footer-content"> <ul class="footerlist"> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/" class="home">Галоўная</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/10/">Аналiтыка</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/20/">Крытыка</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/30/">Гiсторыя</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/40/">Эсэiстыка</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/50/">Лiтаратура</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/60/">Кароткiя рэцэнзii</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/1/70/">Кнiгi ARCHE</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/?tpl=123" class="rss">RSS</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/1/200/?tpl=111">Пра нас</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/1/210/?tpl=111">Кантакты</a><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li style="margin:0;"><a href="/web/20090406134625/http://arche.by/by/12/?tpl=137">Архіў</a></li> </ul> <a target="_top" href="https://web.archive.org/web/20090406134625/http://www.akavita.by/"> <script language="javascript"></script><script language="javascript1.1"></script><script language="javascript1.2"></script><script language="javascript1.3"></script><script language="javascript"></script><noscript> <img src="https://web.archive.org/web/20090406134625im_/http://adlik.akavita.com/bin/lik?id=116" border="0" height="31" width="88" alt="Akavita: каталог, рейтинг, счетчик для сайтов Беларуси"> </noscript><script language="JavaScript"></script></a>  <a href="/web/20090406134625/http://arche.by/" class="footer-logo"><img src="/web/20090406134625im_/http://arche.by/templates/images/footer-logo.gif" alt="login"/></a> <p>Часопіс кніжных аглядаў, інтэлектуальнай аналітыкі і добрай літаратуры.</p> <p class="copyright">© Copyright 2009 Arche пачатак</p> </div> </div> <script type="text/javascript"> var gaJsHost = (("https:" == document.location.protocol) ? "https://web.archive.org/web/20090406134625/https://ssl." : "https://web.archive.org/web/20090406134625/http://www."); document.write(unescape("%3Cscript src='" + gaJsHost + "google-analytics.com/ga.js' type='text/javascript'%3E%3C/script%3E")); </script> <script type="text/javascript"> var pageTracker = _gat._getTracker("UA-5799499-1"); pageTracker._trackPageview(); </script>  </body> </html>