CINXE.COM

明治維新 - Wikipedia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="ja" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>明治維新 - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )jawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"ja", "wgMonthNames":["","1月","2月","3月","4月","5月","6月","7月","8月","9月","10月","11月","12月"],"wgRequestId":"1ae5dc81-c056-4e76-83f2-4441beee186a","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"明治維新","wgTitle":"明治維新","wgCurRevisionId":103816564,"wgRevisionId":103816564,"wgArticleId":4516,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["ISBNマジックリンクを使用しているページ","出典を必要とする記述のある記事/2022年1月","出典を必要とする記述のある記事/2024年7月","曖昧さ回避の必要なリンクのあるページ","GND識別子が指定されている記事","J9U識別子が指定されている記事","LCCN識別子が指定されている記事","NDL識別子が指定されている記事","明治維新","1868年の日本","1860年代日本の設立"],"wgPageViewLanguage":"ja", "wgPageContentLanguage":"ja","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"明治維新","wgRelevantArticleId":4516,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"ja","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"ja"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q8707","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.PDFLinkIcon":"ready","ext.gadget.RedirectColor":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp", "ext.gadget.NormalizeCharWidth","ext.gadget.suppressEnterAtSummaryBox","ext.gadget.checkSignature","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.WikiMiniAtlas","ext.gadget.switcher","ext.gadget.protectionIndicator","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ja&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=ja&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ja&amp;modules=ext.gadget.PDFLinkIcon%2CRedirectColor&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ja&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/53/Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1441"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg/800px-Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="961"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg/640px-Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="768"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="明治維新 - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//ja.m.wikipedia.org/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="編集" href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (ja)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//ja.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ja"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipediaの Atom フィード" href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%9C%80%E8%BF%91%E3%81%AE%E6%9B%B4%E6%96%B0&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-明治維新 rootpage-明治維新 skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">コンテンツにスキップ</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="サイト"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="メインメニュー" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="メインメニュー" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">メインメニュー</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">メインメニュー</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">サイドバーに移動</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">非表示</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> 案内 </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E3%83%A1%E3%82%A4%E3%83%B3%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8" title="メインページに移動する [z]" accesskey="z"><span>メインページ</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%82%B3%E3%83%9F%E3%83%A5%E3%83%8B%E3%83%86%E3%82%A3%E3%83%BB%E3%83%9D%E3%83%BC%E3%82%BF%E3%83%AB" title="このプロジェクトについて、できること、情報を入手する場所"><span>コミュニティ・ポータル</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:%E6%9C%80%E8%BF%91%E3%81%AE%E5%87%BA%E6%9D%A5%E4%BA%8B" title="最近の出来事の背景を知る"><span>最近の出来事</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%B0%E3%81%97%E3%81%84%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8" title="最近新規に作成されたページの一覧"><span>新しいページ</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%9C%80%E8%BF%91%E3%81%AE%E6%9B%B4%E6%96%B0" title="このウィキにおける最近の更新の一覧 [r]" accesskey="r"><span>最近の更新</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%81%8A%E3%81%BE%E3%81%8B%E3%81%9B%E8%A1%A8%E7%A4%BA" title="無作為に選択されたページを読み込む [x]" accesskey="x"><span>おまかせ表示</span></a></li><li id="n-sandbox" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%82%B5%E3%83%B3%E3%83%89%E3%83%9C%E3%83%83%E3%82%AF%E3%82%B9" title="練習用のページ"><span>練習用ページ</span></a></li><li id="n-commonsupload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=ja" title="画像やメディアファイルをウィキメディア・コモンズにアップロード"><span>アップロード (ウィキメディア・コモンズ)</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E7%89%B9%E5%88%A5%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8%E4%B8%80%E8%A6%A7"><span>特別ページ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-help" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-help" > <div class="vector-menu-heading"> ヘルプ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Help:%E7%9B%AE%E6%AC%A1" title="情報を得る場所"><span>ヘルプ</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:%E4%BA%95%E6%88%B8%E7%AB%AF" title="プロジェクトについての意見交換"><span>井戸端</span></a></li><li id="n-notice" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%81%8A%E7%9F%A5%E3%82%89%E3%81%9B" title="プロジェクトについてのお知らせ"><span>お知らせ</span></a></li><li id="n-bugreportspage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%83%90%E3%82%B0%E3%81%AE%E5%A0%B1%E5%91%8A" title="ウィキペディア・ソフトウェアのバグ報告"><span>バグの報告</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:%E9%80%A3%E7%B5%A1%E5%85%88" title="ウィキペディアやウィキメディア財団に関する連絡先"><span>ウィキペディアに関するお問い合わせ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E3%83%A1%E3%82%A4%E3%83%B3%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-ja.svg" style="width: 7.5em; height: 1.25em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-ja.svg" width="100" height="14" style="width: 6.25em; height: 0.875em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%A4%9C%E7%B4%A2" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Wikipedia内を検索 [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>検索</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Wikipedia内を検索" aria-label="Wikipedia内を検索" autocapitalize="sentences" title="Wikipedia内を検索 [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="特別:検索"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">検索</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="個人用ツール"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="表示"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="ページのフォントサイズ、幅、色の外観を変更する" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="表示" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">表示</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=ja.wikipedia.org&amp;uselang=ja" class=""><span>寄付</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%82%A2%E3%82%AB%E3%82%A6%E3%83%B3%E3%83%88%E4%BD%9C%E6%88%90&amp;returnto=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="アカウントを作成してログインすることをお勧めしますが、必須ではありません" class=""><span>アカウント作成</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%83%AD%E3%82%B0%E3%82%A4%E3%83%B3&amp;returnto=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="ログインすることを推奨します。ただし、必須ではありません。 [o]" accesskey="o" class=""><span>ログイン</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="その他の操作" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="個人用ツール" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">個人用ツール</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="利用者メニュー" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=ja.wikipedia.org&amp;uselang=ja"><span>寄付</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%82%A2%E3%82%AB%E3%82%A6%E3%83%B3%E3%83%88%E4%BD%9C%E6%88%90&amp;returnto=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="アカウントを作成してログインすることをお勧めしますが、必須ではありません"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>アカウント作成</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%83%AD%E3%82%B0%E3%82%A4%E3%83%B3&amp;returnto=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="ログインすることを推奨します。ただし、必須ではありません。 [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>ログイン</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> ログアウトした編集者のページ <a href="/wiki/Wikipedia:%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%82%AD%E3%83%9A%E3%83%87%E3%82%A3%E3%82%A2%E3%81%B8%E3%82%88%E3%81%86%E3%81%93%E3%81%9D" aria-label="編集の詳細"><span>もっと詳しく</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E8%87%AA%E5%88%86%E3%81%AE%E6%8A%95%E7%A8%BF%E8%A8%98%E9%8C%B2" title="このIPアドレスからなされた編集の一覧 [y]" accesskey="y"><span>投稿記録</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%83%88%E3%83%BC%E3%82%AF%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8" title="このIPアドレスからなされた編集についての議論 [n]" accesskey="n"><span>トーク</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="サイト"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="目次" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">目次</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">サイドバーに移動</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">非表示</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">ページ先頭</div> </a> </li> <li id="toc-名称:復古・維新・一新・革命" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#名称:復古・維新・一新・革命"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>名称:復古・維新・一新・革命</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-名称:復古・維新・一新・革命-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>名称:復古・維新・一新・革命サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-名称:復古・維新・一新・革命-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-典拠" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#典拠"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>典拠</span> </div> </a> <ul id="toc-典拠-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-幕末変革期から明治初期における「復古」「維新」「一新」の用例" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#幕末変革期から明治初期における「復古」「維新」「一新」の用例"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>幕末変革期から明治初期における「復古」「維新」「一新」の用例</span> </div> </a> <ul id="toc-幕末変革期から明治初期における「復古」「維新」「一新」の用例-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-英語での翻訳:restoration_と_revolution" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#英語での翻訳:restoration_と_revolution"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>英語での翻訳:<span>restoration</span> と <span>revolution</span></span> </div> </a> <ul id="toc-英語での翻訳:restoration_と_revolution-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-改革の時期" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#改革の時期"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>改革の時期</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-改革の時期-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>改革の時期サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-改革の時期-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-開始時期" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#開始時期"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>開始時期</span> </div> </a> <ul id="toc-開始時期-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-終了時期" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#終了時期"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>終了時期</span> </div> </a> <ul id="toc-終了時期-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-幕末の情勢と江戸幕府の崩壊" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#幕末の情勢と江戸幕府の崩壊"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>幕末の情勢と江戸幕府の崩壊</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-幕末の情勢と江戸幕府の崩壊-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>幕末の情勢と江戸幕府の崩壊サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-幕末の情勢と江戸幕府の崩壊-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-政治状況" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#政治状況"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>政治状況</span> </div> </a> <ul id="toc-政治状況-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-自然災害と疫病" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#自然災害と疫病"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>自然災害と疫病</span> </div> </a> <ul id="toc-自然災害と疫病-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-略年表" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#略年表"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>略年表</span> </div> </a> <ul id="toc-略年表-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-「御一新」の理念" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#「御一新」の理念"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>「御一新」の理念</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-「御一新」の理念-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>「御一新」の理念サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-「御一新」の理念-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-五箇条の御誓文" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#五箇条の御誓文"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>五箇条の御誓文</span> </div> </a> <ul id="toc-五箇条の御誓文-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-五榜の掲示" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#五榜の掲示"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>五榜の掲示</span> </div> </a> <ul id="toc-五榜の掲示-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-新政府の編成" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#新政府の編成"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>新政府の編成</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-新政府の編成-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>新政府の編成サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-新政府の編成-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-明治維新政府" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#明治維新政府"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>明治維新政府</span> </div> </a> <ul id="toc-明治維新政府-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-東京奠都" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#東京奠都"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.1</span> <span>東京奠都</span> </div> </a> <ul id="toc-東京奠都-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-行政" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#行政"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.2</span> <span>行政</span> </div> </a> <ul id="toc-行政-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-立法" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#立法"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.3</span> <span>立法</span> </div> </a> <ul id="toc-立法-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-司法" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#司法"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.4</span> <span>司法</span> </div> </a> <ul id="toc-司法-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-地方行政" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#地方行政"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>地方行政</span> </div> </a> <ul id="toc-地方行政-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-新国家の建設" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#新国家の建設"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>新国家の建設</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-新国家の建設-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>新国家の建設サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-新国家の建設-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-岩倉使節団の影響" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#岩倉使節団の影響"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>岩倉使節団の影響</span> </div> </a> <ul id="toc-岩倉使節団の影響-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-改革された諸制度" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#改革された諸制度"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>改革された諸制度</span> </div> </a> <ul id="toc-改革された諸制度-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-軍事" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#軍事"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.1</span> <span>軍事</span> </div> </a> <ul id="toc-軍事-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-身分制度" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#身分制度"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.2</span> <span>身分制度</span> </div> </a> <ul id="toc-身分制度-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-経済産業" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#経済産業"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.3</span> <span>経済産業</span> </div> </a> <ul id="toc-経済産業-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-年金制度" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#年金制度"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.4</span> <span>年金制度</span> </div> </a> <ul id="toc-年金制度-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-思想" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#思想"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.5</span> <span>思想</span> </div> </a> <ul id="toc-思想-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-宗教" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#宗教"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.6</span> <span>宗教</span> </div> </a> <ul id="toc-宗教-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-法律" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#法律"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.7</span> <span>法律</span> </div> </a> <ul id="toc-法律-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-文化" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#文化"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.8</span> <span>文化</span> </div> </a> <ul id="toc-文化-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-教育" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#教育"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.9</span> <span>教育</span> </div> </a> <ul id="toc-教育-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-外交政策" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#外交政策"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.10</span> <span>外交政策</span> </div> </a> <ul id="toc-外交政策-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-維新修史事業" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#維新修史事業"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>維新修史事業</span> </div> </a> <ul id="toc-維新修史事業-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-明治の維新論" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#明治の維新論"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>明治の維新論</span> </div> </a> <ul id="toc-明治の維新論-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-第二維新" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#第二維新"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>第二維新</span> </div> </a> <ul id="toc-第二維新-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-昭和維新" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#昭和維新"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>昭和維新</span> </div> </a> <ul id="toc-昭和維新-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-評価と研究" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#評価と研究"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>評価と研究</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-評価と研究-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>評価と研究サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-評価と研究-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-大正・昭和" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#大正・昭和"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1</span> <span>大正・昭和</span> </div> </a> <ul id="toc-大正・昭和-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-マルクス主義歴史学" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#マルクス主義歴史学"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1.1</span> <span>マルクス主義歴史学</span> </div> </a> <ul id="toc-マルクス主義歴史学-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-日本資本主義論争" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#日本資本主義論争"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1.1.1</span> <span>日本資本主義論争</span> </div> </a> <ul id="toc-日本資本主義論争-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ハーバート・ノーマン" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ハーバート・ノーマン"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1.1.2</span> <span>ハーバート・ノーマン</span> </div> </a> <ul id="toc-ハーバート・ノーマン-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-遠山茂樹" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#遠山茂樹"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1.1.3</span> <span>遠山茂樹</span> </div> </a> <ul id="toc-遠山茂樹-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-民族革命" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#民族革命"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1.2</span> <span>民族革命</span> </div> </a> <ul id="toc-民族革命-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-米国における日本近代化論" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#米国における日本近代化論"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.2</span> <span>米国における日本近代化論</span> </div> </a> <ul id="toc-米国における日本近代化論-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-明治百年祭" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#明治百年祭"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.2.1</span> <span>明治百年祭</span> </div> </a> <ul id="toc-明治百年祭-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-幕末過渡期国家論から公議研究まで" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#幕末過渡期国家論から公議研究まで"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.3</span> <span>幕末過渡期国家論から公議研究まで</span> </div> </a> <ul id="toc-幕末過渡期国家論から公議研究まで-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-明治維新150周年_(2018)以降" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#明治維新150周年_(2018)以降"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.4</span> <span>明治維新150周年 (2018)以降</span> </div> </a> <ul id="toc-明治維新150周年_(2018)以降-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-「敗者」の視点から" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#「敗者」の視点から"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.5</span> <span>「敗者」の視点から</span> </div> </a> <ul id="toc-「敗者」の視点から-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-比較革命史で見る明治維新" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#比較革命史で見る明治維新"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>比較革命史で見る明治維新</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-比較革命史で見る明治維新-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>比較革命史で見る明治維新サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-比較革命史で見る明治維新-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-フランス革命、イギリス革命、アメリカ独立革命等との比較" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#フランス革命、イギリス革命、アメリカ独立革命等との比較"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.1</span> <span>フランス革命、イギリス革命、アメリカ独立革命等との比較</span> </div> </a> <ul id="toc-フランス革命、イギリス革命、アメリカ独立革命等との比較-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-イタリア、ロシアとの比較" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#イタリア、ロシアとの比較"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.2</span> <span>イタリア、ロシアとの比較</span> </div> </a> <ul id="toc-イタリア、ロシアとの比較-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-非ヨーロッパ地域における近代化との比較" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#非ヨーロッパ地域における近代化との比較"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>非ヨーロッパ地域における近代化との比較</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-非ヨーロッパ地域における近代化との比較-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>非ヨーロッパ地域における近代化との比較サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-非ヨーロッパ地域における近代化との比較-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-エジプトとの比較論" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#エジプトとの比較論"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13.1</span> <span>エジプトとの比較論</span> </div> </a> <ul id="toc-エジプトとの比較論-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-東アジア・東南アジアの開発独裁と明治維新の違い" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#東アジア・東南アジアの開発独裁と明治維新の違い"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13.2</span> <span>東アジア・東南アジアの開発独裁と明治維新の違い</span> </div> </a> <ul id="toc-東アジア・東南アジアの開発独裁と明治維新の違い-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-関連作品" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#関連作品"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>関連作品</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-関連作品-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>関連作品サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-関連作品-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-歴史小説" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#歴史小説"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.1</span> <span>歴史小説</span> </div> </a> <ul id="toc-歴史小説-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ドラマ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ドラマ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.2</span> <span>ドラマ</span> </div> </a> <ul id="toc-ドラマ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ドキュメンタリー" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ドキュメンタリー"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14.3</span> <span>ドキュメンタリー</span> </div> </a> <ul id="toc-ドキュメンタリー-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-関連項目" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#関連項目"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>関連項目</span> </div> </a> <ul id="toc-関連項目-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-脚注" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#脚注"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16</span> <span>脚注</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-脚注-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>脚注サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-脚注-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-注釈" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#注釈"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.1</span> <span>注釈</span> </div> </a> <ul id="toc-注釈-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-出典" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#出典"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16.2</span> <span>出典</span> </div> </a> <ul id="toc-出典-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-参考文献" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#参考文献"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17</span> <span>参考文献</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-参考文献-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>参考文献サブセクションを切り替えます</span> </button> <ul id="toc-参考文献-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-史料・資料" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#史料・資料"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17.1</span> <span>史料・資料</span> </div> </a> <ul id="toc-史料・資料-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-参考文献_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#参考文献_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17.2</span> <span>参考文献</span> </div> </a> <ul id="toc-参考文献_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-叢書" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#叢書"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17.3</span> <span>叢書</span> </div> </a> <ul id="toc-叢書-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-単行本・論文" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#単行本・論文"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17.4</span> <span>単行本・論文</span> </div> </a> <ul id="toc-単行本・論文-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-外部リンク" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#外部リンク"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">18</span> <span>外部リンク</span> </div> </a> <ul id="toc-外部リンク-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="目次" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="目次" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="目次の表示・非表示を切り替え" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">目次の表示・非表示を切り替え</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">明治維新</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="特定の記事の別の言語版に移動します。 利用可能な言語102件" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-102" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">102の言語版</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Meiji-restourasie" title="アフリカーンス語: Meiji-restourasie" lang="af" hreflang="af" data-title="Meiji-restourasie" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="アフリカーンス語" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Meiji-Restauration" title="スイスドイツ語: Meiji-Restauration" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Meiji-Restauration" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="スイスドイツ語" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Restauraci%C3%B3n_Meichi" title="アラゴン語: Restauración Meichi" lang="an" hreflang="an" data-title="Restauración Meichi" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="アラゴン語" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%87%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%9C%E0%A4%BC%E0%A5%80_%E0%A4%95%E0%A5%83%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%BF" title="アンギカ語: मेइद्ज़ी कृंति" lang="anp" hreflang="anp" data-title="मेइद्ज़ी कृंति" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="アンギカ語" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%B4_%D9%85%D9%8A%D9%8A%D8%AC%D9%8A" title="アラビア語: استعراش مييجي" lang="ar" hreflang="ar" data-title="استعراش مييجي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="アラビア語" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Restauraci%C3%B3n_Meiji" title="アストゥリアス語: Restauración Meiji" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Restauración Meiji" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="アストゥリアス語" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Meyci_islahat%C4%B1" title="アゼルバイジャン語: Meyci islahatı" lang="az" hreflang="az" data-title="Meyci islahatı" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="アゼルバイジャン語" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="秀逸な記事"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D0%B8_%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="バシキール語: Мэйдзи реставрацияһы" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Мэйдзи реставрацияһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="バシキール語" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Meid%C5%BE%C4%97_Restaurac%C4%97j%C4%97" title="サモギティア語: Meidžė Restauracėjė" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Meidžė Restauracėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="サモギティア語" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%8D%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9E%D1%80%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F_%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D1%96" title="ベラルーシ語: Рэстаўрацыя Мэйдзі" lang="be" hreflang="be" data-title="Рэстаўрацыя Мэйдзі" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="ベラルーシ語" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%8D%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%9E%D1%80%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F_%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D1%96" title="Belarusian (Taraškievica orthography): Рэстаўрацыя Мэйдзі" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Рэстаўрацыя Мэйдзі" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%9C%D0%B5%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B8" title="ブルガリア語: Реставрация Мейджи" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Реставрация Мейджи" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="ブルガリア語" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%87%E0%A6%9C%E0%A6%BF_%E0%A6%AA%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%97%E0%A6%A0%E0%A6%A8" title="ベンガル語: মেইজি পুনর্গঠন" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মেইজি পুনর্গঠন" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="ベンガル語" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Adsav_Meiji" title="ブルトン語: Adsav Meiji" lang="br" hreflang="br" data-title="Adsav Meiji" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="ブルトン語" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Revolucija_Meiji" title="ボスニア語: Revolucija Meiji" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Revolucija Meiji" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="ボスニア語" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D0%B8_%D1%85%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%81%D1%85%D0%B0%D0%BB" title="ブリヤート語: Мэйдзи хубисхал" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Мэйдзи хубисхал" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="ブリヤート語" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Restauraci%C3%B3_Meiji" title="カタロニア語: Restauració Meiji" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Restauració Meiji" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="カタロニア語" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D0%B8%D0%BD_%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8" title="チェチェン語: Мэйдзин реставраци" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Мэйдзин реставраци" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="チェチェン語" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DB%8C%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%85%DB%8E%DB%8C%D8%AC%DB%8C" title="中央クルド語: چاکسازییەکانی مێیجی" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="چاکسازییەکانی مێیجی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="中央クルド語" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Rinnuvamentu_Meiji" title="コルシカ語: Rinnuvamentu Meiji" lang="co" hreflang="co" data-title="Rinnuvamentu Meiji" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="コルシカ語" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Reformy_Meid%C5%BEi" title="チェコ語: Reformy Meidži" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Reformy Meidži" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="チェコ語" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Adferiad_y_Meiji" title="ウェールズ語: Adferiad y Meiji" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Adferiad y Meiji" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ウェールズ語" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Meiji-restaurationen" title="デンマーク語: Meiji-restaurationen" lang="da" hreflang="da" data-title="Meiji-restaurationen" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="デンマーク語" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Meiji-Restauration" title="ドイツ語: Meiji-Restauration" lang="de" hreflang="de" data-title="Meiji-Restauration" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="ドイツ語" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CF%84%CE%B1%CF%81%CF%81%CF%8D%CE%B8%CE%BC%CE%B9%CF%83%CE%B7_%CE%9C%CE%B5%CF%8A%CF%84%CE%B6%CE%AF" title="ギリシャ語: Μεταρρύθμιση Μεϊτζί" lang="el" hreflang="el" data-title="Μεταρρύθμιση Μεϊτζί" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="ギリシャ語" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Meiji_Restoration" title="英語: Meiji Restoration" lang="en" hreflang="en" data-title="Meiji Restoration" data-language-autonym="English" data-language-local-name="英語" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Mei%C4%B5i-reformo" title="エスペラント語: Meiĵi-reformo" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Meiĵi-reformo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="エスペラント語" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Restauraci%C3%B3n_Meiji" title="スペイン語: Restauración Meiji" lang="es" hreflang="es" data-title="Restauración Meiji" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="スペイン語" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Meiji_restauratsioon" title="エストニア語: Meiji restauratsioon" lang="et" hreflang="et" data-title="Meiji restauratsioon" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="エストニア語" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Meiji_Berrezartzea" title="バスク語: Meiji Berrezartzea" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Meiji Berrezartzea" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="バスク語" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AC%DB%8C" title="ペルシア語: بازسازی می‌جی" lang="fa" hreflang="fa" data-title="بازسازی می‌جی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="ペルシア語" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Meiji-restauraatio" title="フィンランド語: Meiji-restauraatio" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Meiji-restauraatio" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="フィンランド語" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Meiji_restaurats%27uun" title="ヴォロ語: Meiji restaurats&#039;uun" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Meiji restaurats&#039;uun" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="ヴォロ語" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Restauration_de_Meiji" title="フランス語: Restauration de Meiji" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Restauration de Meiji" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="フランス語" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="贛語: 明治維新" lang="gan" hreflang="gan" data-title="明治維新" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="贛語" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Restauraci%C3%B3n_Meiji" title="ガリシア語: Restauración Meiji" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Restauración Meiji" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="ガリシア語" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Meiji_%C3%B1emyatyr%C3%B5" title="グアラニー語: Meiji ñemyatyrõ" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Meiji ñemyatyrõ" data-language-autonym="Avañe&#039;ẽ" data-language-local-name="グアラニー語" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A8%D7%A1%D7%98%D7%95%D7%A8%D7%A6%D7%99%D7%99%D7%AA_%D7%9E%D7%99%D7%99%D7%92%27%D7%99" title="ヘブライ語: רסטורציית מייג&#039;י" lang="he" hreflang="he" data-title="רסטורציית מייג&#039;י" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="ヘブライ語" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%87%E0%A4%9C%E0%A5%80_%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%A8" title="ヒンディー語: मेइजी पुनर्स्थापन" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मेइजी पुनर्स्थापन" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="ヒンディー語" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Meiji_Restoration" title="フィジー・ヒンディー語: Meiji Restoration" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Meiji Restoration" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="フィジー・ヒンディー語" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Revolucija_Meiji" title="クロアチア語: Revolucija Meiji" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Revolucija Meiji" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="クロアチア語" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Meidzsi-restaur%C3%A1ci%C3%B3" title="ハンガリー語: Meidzsi-restauráció" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Meidzsi-restauráció" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="ハンガリー語" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%B5%D5%B1%D5%AB%D5%AB_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="アルメニア語: Մեյձիի հեղափոխություն" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Մեյձիի հեղափոխություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="アルメニア語" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Restauration_Meiji" title="インターリングア: Restauration Meiji" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Restauration Meiji" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="インターリングア" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Restorasi_Meiji" title="インドネシア語: Restorasi Meiji" lang="id" hreflang="id" data-title="Restorasi Meiji" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="インドネシア語" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Restorasion_ti_Meiji" title="イロカノ語: Restorasion ti Meiji" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Restorasion ti Meiji" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="イロカノ語" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Meiji-endurreisnin" title="アイスランド語: Meiji-endurreisnin" lang="is" hreflang="is" data-title="Meiji-endurreisnin" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="アイスランド語" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Rinnovamento_Meiji" title="イタリア語: Rinnovamento Meiji" lang="it" hreflang="it" data-title="Rinnovamento Meiji" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="イタリア語" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Restorasi_Meiji" title="ジャワ語: Restorasi Meiji" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Restorasi Meiji" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ジャワ語" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%AB%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="ジョージア語: მეიძის რესტავრაცია" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მეიძის რესტავრაცია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="ジョージア語" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D0%B8_%D0%B6%D0%B0%D2%A3%D2%93%D1%8B%D1%80%D1%82%D1%83%D1%8B" title="カザフ語: Мэйдзи жаңғыртуы" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Мэйдзи жаңғыртуы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="カザフ語" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A9%94%EC%9D%B4%EC%A7%80_%EC%9C%A0%EC%8B%A0" title="韓国語: 메이지 유신" lang="ko" hreflang="ko" data-title="메이지 유신" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="韓国語" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D0%B8_%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F" title="カラチャイ・バルカル語: Мэйдзи реставрация" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Мэйдзи реставрация" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="カラチャイ・バルカル語" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Meiji_Restoration" title="コーンウォール語: Meiji Restoration" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Meiji Restoration" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="コーンウォール語" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D0%B8_%D0%A0%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="キルギス語: Мэйдзи Реставрациясы" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Мэйдзи Реставрациясы" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="キルギス語" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Restauratio_Meiji" title="ラテン語: Restauratio Meiji" lang="la" hreflang="la" data-title="Restauratio Meiji" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="ラテン語" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Meid%C5%BEi_restauracija" title="リトアニア語: Meidži restauracija" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Meidži restauracija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="リトアニア語" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Meidzi_restaur%C4%81cija" title="ラトビア語: Meidzi restaurācija" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Meidzi restaurācija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="ラトビア語" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B5%80%E0%B4%9C%E0%B4%BF_%E0%B4%AA%E0%B5%81%E0%B4%A8%E0%B4%B0%E0%B5%81%E0%B4%A6%E0%B5%8D%E0%B4%A7%E0%B4%B0%E0%B4%BF%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%95%E0%B5%BD" title="マラヤーラム語: മീജി പുനരുദ്ധരിക്കൽ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മീജി പുനരുദ്ധരിക്കൽ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="マラヤーラム語" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Pemulihan_Meiji" title="マレー語: Pemulihan Meiji" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Pemulihan Meiji" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="マレー語" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%AE%E1%80%81%E1%80%B1%E1%80%90%E1%80%BA_%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%AF%E1%80%95%E1%80%BC%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BE%E1%80%AF%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8" title="ミャンマー語: မေဂျီခေတ် ပြုပြင်မှုများ" lang="my" hreflang="my" data-title="မေဂျီခေတ် ပြုပြင်မှုများ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="ミャンマー語" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Restaurazzione_Meiji" title="ナポリ語: Restaurazzione Meiji" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Restaurazzione Meiji" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="ナポリ語" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Meiji-Restauratschoon" title="低地ドイツ語: Meiji-Restauratschoon" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Meiji-Restauratschoon" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="低地ドイツ語" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%87%E0%A4%9C%E0%A5%80_%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="ネパール語: मेइजी पुनर्स्थापना" lang="ne" hreflang="ne" data-title="मेइजी पुनर्स्थापना" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="ネパール語" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%87%E0%A4%87%E0%A4%9C%E0%A5%80_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A4%A8%E0%A4%BE" title="ネワール語: मेइजी पूनर्स्थापना" lang="new" hreflang="new" data-title="मेइजी पूनर्स्थापना" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="ネワール語" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Meiji-restauratie" title="オランダ語: Meiji-restauratie" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Meiji-restauratie" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="オランダ語" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Meijirestaurasjonen" title="ノルウェー語(ニーノシュク): Meijirestaurasjonen" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Meijirestaurasjonen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="ノルウェー語(ニーノシュク)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Meiji-restaurasjonen" title="ノルウェー語(ブークモール): Meiji-restaurasjonen" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Meiji-restaurasjonen" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="ノルウェー語(ブークモール)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Restauracion_Meiji" title="オック語: Restauracion Meiji" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Restauracion Meiji" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="オック語" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%87%E0%A8%9C%E0%A9%80_%E0%A8%AC%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B2%E0%A9%80" title="パンジャブ語: ਮੇਇਜੀ ਬਹਾਲੀ" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮੇਇਜੀ ਬਹਾਲੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="パンジャブ語" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Restauracja_Meiji" title="ポーランド語: Restauracja Meiji" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Restauracja Meiji" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="ポーランド語" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AC%DB%8C_%D9%85%DA%91_%D8%A2%D9%86%D8%A7" title="Western Punjabi: میجی مڑ آنا" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="میجی مڑ آنا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Restaura%C3%A7%C3%A3o_Meiji" title="ポルトガル語: Restauração Meiji" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Restauração Meiji" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="ポルトガル語" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Restaura%C8%9Bia_Meiji" title="ルーマニア語: Restaurația Meiji" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Restaurația Meiji" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ルーマニア語" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F_%D0%9C%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D0%B8" title="ロシア語: Реставрация Мэйдзи" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Реставрация Мэйдзи" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ロシア語" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Restauracija_Meiji" title="セルボ・クロアチア語: Restauracija Meiji" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Restauracija Meiji" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="セルボ・クロアチア語" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%99%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B6%A2%E0%B7%92_%E0%B6%B4%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B6%AD%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%AE%E0%B7%8F%E0%B6%B4%E0%B6%B1%E0%B6%BA" title="シンハラ語: මෙයිජි ප්‍රතිස්ථාපනය" lang="si" hreflang="si" data-title="මෙයිජි ප්‍රතිස්ථාපනය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="シンハラ語" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Meiji_Restoration" title="シンプル英語: Meiji Restoration" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Meiji Restoration" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="シンプル英語" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Meid%C5%BEi_i%C5%A1in" title="スロバキア語: Meidži išin" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Meidži išin" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="スロバキア語" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Obnova_Meid%C5%BEi" title="スロベニア語: Obnova Meidži" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Obnova Meidži" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="スロベニア語" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Restaurimi_meixhi" title="アルバニア語: Restaurimi meixhi" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Restaurimi meixhi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="アルバニア語" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%B8%D1%92%D0%B8_%D0%BE%D0%B1%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0" title="セルビア語: Меиђи обнова" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Меиђи обнова" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="セルビア語" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9storasi_M%C3%A9iji" title="スンダ語: Réstorasi Méiji" lang="su" hreflang="su" data-title="Réstorasi Méiji" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="スンダ語" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Meijirestaurationen" title="スウェーデン語: Meijirestaurationen" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Meijirestaurationen" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="スウェーデン語" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Matengenezo_ya_Meiji" title="スワヒリ語: Matengenezo ya Meiji" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Matengenezo ya Meiji" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="スワヒリ語" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AF%86%E0%AE%AF%E0%AF%8D%E0%AE%9A%E0%AE%BF_%E0%AE%AE%E0%AF%80%E0%AE%B3%E0%AF%8D%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AF%81" title="タミル語: மெய்சி மீள்விப்பு" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மெய்சி மீள்விப்பு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="タミル語" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9F%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%9F%E0%B8%B9%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%88%E0%B8%B4" title="タイ語: การฟื้นฟูเมจิ" lang="th" hreflang="th" data-title="การฟื้นฟูเมจิ" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="タイ語" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Pagpapanumbalik_ng_Meiji" title="タガログ語: Pagpapanumbalik ng Meiji" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Pagpapanumbalik ng Meiji" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="タガログ語" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Meiji_Restorasyonu" title="トルコ語: Meiji Restorasyonu" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Meiji Restorasyonu" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="トルコ語" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4yci_inq%C4%B1ylab%C4%B1" title="タタール語: Mäyci inqıylabı" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Mäyci inqıylabı" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="タタール語" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2%D1%80%D0%B0%D1%86%D1%96%D1%8F_%D0%9C%D0%B5%D0%B9%D0%B4%D0%B7%D1%96" title="ウクライナ語: Реставрація Мейдзі" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Реставрація Мейдзі" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ウクライナ語" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%AC%DB%8C" title="ウルドゥー語: بحالی میجی" lang="ur" hreflang="ur" data-title="بحالی میجی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ウルドゥー語" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Meydzi_islohoti" title="ウズベク語: Meydzi islohoti" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Meydzi islohoti" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ウズベク語" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Meidzin_restavracii" title="ヴェプス語: Meidzin restavracii" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Meidzin restavracii" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="ヴェプス語" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Minh_Tr%E1%BB%8B_Duy_t%C3%A2n" title="ベトナム語: Minh Trị Duy tân" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Minh Trị Duy tân" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ベトナム語" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Restorasyon_Meiji" title="ワライ語: Restorasyon Meiji" lang="war" hreflang="war" data-title="Restorasyon Meiji" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="ワライ語" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%BB%B4%E6%96%B0" title="呉語: 明治维新" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="明治维新" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="呉語" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%99%D7%99%D7%93%D7%96%D7%A9%D7%99_%D7%A8%D7%A2%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%A8%D7%90%D7%A6%D7%99%D7%A2" title="イディッシュ語: מיידזשי רעסטאראציע" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מיידזשי רעסטאראציע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="イディッシュ語" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Mingzci_veizsaen" title="チワン語: Mingzci veizsaen" lang="za" hreflang="za" data-title="Mingzci veizsaen" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="チワン語" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%BB%B4%E6%96%B0" title="中国語: 明治维新" lang="zh" hreflang="zh" data-title="明治维新" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="中国語" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/B%C3%AAng-t%C4%AB_%C3%8E-sin" title="閩南語: Bêng-tī Î-sin" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Bêng-tī Î-sin" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="閩南語" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="広東語: 明治維新" lang="yue" hreflang="yue" data-title="明治維新" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="広東語" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q8707#sitelinks-wikipedia" title="言語間リンクを編集" class="wbc-editpage">リンクを編集</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="名前空間"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="本文を閲覧 [c]" accesskey="c"><span>ページ</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E3%83%8E%E3%83%BC%E3%83%88:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" rel="discussion" title="本文ページについての議論 [t]" accesskey="t"><span>ノート</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="別の言語に切り替える" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">日本語</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="表示"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span>閲覧</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit" title="このページのソースコードを編集する [e]" accesskey="e"><span>編集</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=history" title="このページの過去の版 [h]" accesskey="h"><span>履歴を表示</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ページツール"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ツール" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ツール</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ツール</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">サイドバーに移動</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">非表示</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="その他の操作" > <div class="vector-menu-heading"> 操作 </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span>閲覧</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit" title="このページのソースコードを編集する [e]" accesskey="e"><span>編集</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=history"><span>履歴を表示</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> 全般 </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%83%AA%E3%83%B3%E3%82%AF%E5%85%83/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="ここにリンクしている全ウィキページの一覧 [j]" accesskey="j"><span>リンク元</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E9%96%A2%E9%80%A3%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8%E3%81%AE%E6%9B%B4%E6%96%B0%E7%8A%B6%E6%B3%81/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" rel="nofollow" title="このページからリンクしているページの最近の更新 [k]" accesskey="k"><span>関連ページの更新状況</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//ja.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:ファイルのアップロード" title="ファイルをアップロードする [u]" accesskey="u"><span>ファイルをアップロード</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;oldid=103816564" title="このページのこの版への固定リンク"><span>この版への固定リンク</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=info" title="このページについての詳細情報"><span>ページ情報</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%81%93%E3%81%AE%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8%E3%82%92%E5%BC%95%E7%94%A8&amp;page=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;id=103816564&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="このページの引用方法"><span>このページを引用</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Fja.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E6%2598%258E%25E6%25B2%25BB%25E7%25B6%25AD%25E6%2596%25B0"><span>短縮URLを取得する</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Fja.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E6%2598%258E%25E6%25B2%25BB%25E7%25B6%25AD%25E6%2596%25B0"><span>QRコードをダウンロード</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> 印刷/書き出し </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%83%96%E3%83%83%E3%82%AF&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span>ブックの新規作成</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E7%89%B9%E5%88%A5:DownloadAsPdf&amp;page=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=show-download-screen"><span>PDF 形式でダウンロード</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;printable=yes" title="このページの印刷用ページ [p]" accesskey="p"><span>印刷用バージョン</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> 他のプロジェクト </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Meiji_Restoration" hreflang="en"><span>コモンズ</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibooks mw-list-item"><a href="https://ja.wikibooks.org/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" hreflang="ja"><span>ウィキブックス</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q8707" title="関連付けられたデータリポジトリ項目へのリンク [g]" accesskey="g"><span>ウィキデータ項目</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ページツール"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="表示"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">表示</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">サイドバーに移動</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">非表示</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">出典: フリー百科事典『ウィキペディア(Wikipedia)』</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="ja" dir="ltr"><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_(Meiji_Memorial_Picture_Gallery).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg/250px-Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg" decoding="async" width="250" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg/375px-Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg/500px-Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg 2x" data-file-width="1081" data-file-height="1298" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="明治天皇">明治天皇</a>の<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E8%A1%8C%E5%B9%B8" title="東京行幸">東京行幸</a><br />(<a href="/wiki/%E8%81%96%E5%BE%B3%E8%A8%98%E5%BF%B5%E7%B5%B5%E7%94%BB%E9%A4%A8" title="聖徳記念絵画館">聖徳記念絵画館</a><a href="/wiki/%E5%A3%81%E7%94%BB" title="壁画">壁画</a>「東京御着輦」)</figcaption></figure> <p><b>明治維新</b>(めいじいしん)とは、<a href="/wiki/19%E4%B8%96%E7%B4%80" title="19世紀">19世紀</a>後半の<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E6%99%82%E4%BB%A3" title="江戸時代">江戸時代</a>末期(<a href="/wiki/%E5%B9%95%E6%9C%AB" title="幕末">幕末</a>)から<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3" class="mw-redirect" title="明治時代">明治時代</a>初期の<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC" title="日本">日本</a>国内で行われた、一連の<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%8C%96" title="近代化">近代化</a><a href="/wiki/%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="改革">改革</a>である<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E5%B0%81%E5%BB%BA%E5%88%B6" title="封建制">封建制</a>の<a href="/wiki/%E5%B9%95%E8%97%A9%E4%BD%93%E5%88%B6" title="幕藩体制">幕藩体制</a>を廃し、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E9%9B%86%E6%A8%A9" title="中央集権">中央集権</a><a href="/wiki/%E7%B5%B1%E4%B8%80%E5%9B%BD%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="統一国家">統一国家</a>と<a href="/wiki/%E8%B3%87%E6%9C%AC%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E7%A4%BE%E4%BC%9A" class="mw-redirect" title="資本主義社会">資本主義社会</a>への移行の出発点となった政治的・社会的な変革を指す<sup id="cite_ref-hyaka_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-hyaka-2"><span class="cite-bracket">&#91;</span>2<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-nippo_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>国内では、明治維新によって<a href="/wiki/%E6%94%BF%E6%B2%BB" title="政治">政治</a>・<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E5%AE%98%E5%88%B6" title="近代日本の官制">中央官制</a>・<a href="/wiki/%E6%B3%95%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="法制">法制</a>・<a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%BB%B7" class="mw-redirect" title="宮廷">宮廷</a>・<a href="/wiki/%E8%BB%8D%E4%BA%8B" title="軍事">軍事</a>・<a href="/wiki/%E8%BA%AB%E5%88%86%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="身分制">身分制</a>・<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E6%96%B9%E8%A1%8C%E6%94%BF" title="地方行政">地方行政</a>・<a href="/wiki/%E9%87%91%E8%9E%8D" title="金融">金融</a>・<a href="/wiki/%E6%B5%81%E9%80%9A" title="流通">流通</a>・<a href="/wiki/%E7%94%A3%E6%A5%AD" title="産業">産業</a>・<a href="/wiki/%E7%B5%8C%E6%B8%88" title="経済">経済</a>・<a href="/wiki/%E6%96%87%E5%8C%96" title="文化">文化</a>・<a href="/wiki/%E6%95%99%E8%82%B2" title="教育">教育</a>・<a href="/wiki/%E5%A4%96%E4%BA%A4" title="外交">外交</a>・<a href="/wiki/%E5%AE%97%E6%95%99" title="宗教">宗教</a>・<a href="/wiki/%E6%80%9D%E6%83%B3" title="思想">思想</a>など、あらゆる面での<a href="/wiki/%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="改革">改革</a>・<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%8C%96" title="近代化">近代化</a>が進行した。明治維新の時期については、諸説あるが<sup id="cite_ref-kokugo_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-kokugo-4"><span class="cite-bracket">&#91;</span>4<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、始期を1853年の<a href="/wiki/%E9%BB%92%E8%88%B9%E6%9D%A5%E8%88%AA" title="黒船来航">ペリー来航</a>、終期を1871年<a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a>、1873年<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F%E6%94%B9%E6%AD%A3" title="地租改正">地租改正</a>を経て、1877年<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%8D%97%E6%88%A6%E4%BA%89" title="西南戦争">西南戦争</a>までとすることが多い<sup id="cite_ref-nippo_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-daijisen_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-daijisen-5"><span class="cite-bracket">&#91;</span>5<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>(詳細は、<a href="#改革の時期">#改革の時期</a>を参照。) </p><p><b>維新革命</b>(いしんかくめい)<sup id="cite_ref-karube1_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-ban-kita_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-ban-kita-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>7<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>あるいは<b>明治革命</b>(めいじかくめい)ともいう<sup id="cite_ref-Mitani_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-Mitani-8"><span class="cite-bracket">&#91;</span>8<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-b-o1-2_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-b-o1-2-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-wat-mei_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-wat-mei-10"><span class="cite-bracket">&#91;</span>10<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。当時は<b>御一新</b>(ごいっしん)と呼ばれていた<sup id="cite_ref-nippo_3-2" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>国内全体の近代化改革を先導して、過渡期の社会的混乱に対処していくために、<a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C3%E5%B9%B4" class="mw-redirect" title="慶応3年">慶応3年</a><a href="/wiki/12%E6%9C%889%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="12月9日 (旧暦)">12月9日</a>(<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a><a href="/wiki/1%E6%9C%883%E6%97%A5" title="1月3日">1月3日</a>)の<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4" title="王政復古">王政復古</a>とともに発足した<a href="/wiki/%E8%87%A8%E6%99%82%E6%94%BF%E5%BA%9C" title="臨時政府">臨時政府</a>のことを、<b>明治政府</b>(めいじせいふ)、<b>新政府</b>(しんせいふ)、<b>明治新政府</b>(めいじしんせいふ)、<b>維新政府</b>(いしんせいふ)、<b>明治維新政府</b>(めいじいしんせいふ)、<b>明治維新新政府</b>(めいじいしんしんせいふ)、または、<b>維新政権</b>(いしんせいけん)<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>11<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>という。 </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="名称:復古・維新・一新・革命"><span id=".E5.90.8D.E7.A7.B0.EF.BC.9A.E5.BE.A9.E5.8F.A4.E3.83.BB.E7.B6.AD.E6.96.B0.E3.83.BB.E4.B8.80.E6.96.B0.E3.83.BB.E9.9D.A9.E5.91.BD"></span>名称:復古・維新・一新・革命</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=1" title="節を編集: 名称:復古・維新・一新・革命"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="典拠"><span id=".E5.85.B8.E6.8B.A0"></span>典拠</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=2" title="節を編集: 典拠"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" role="note">→「<a href="/wiki/%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="維新">維新</a>」も参照</div> <p><a href="/wiki/%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="維新">維新</a>は<a href="/wiki/%E8%A9%A9%E7%B5%8C" title="詩経">詩経</a>大雅・文王の「周雖旧邦、其命維新(<a href="/wiki/%E5%91%A8" title="周">周</a>は旧邦といえども、その命は維(これ)新(あらた)なり)」の成句から採られたが、発音の類似から<b>御一新・御維ヰッ新</b>(ごいっしん)ともいわれた<sup id="cite_ref-karube1_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <blockquote class="toccolours" style="float:none; display:table; border: 1px solid #aaa;"><div style="padding: 10px 15px 10px 15px;"> <p><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r100007858">.mw-parser-output .lang-ja-serif{font-family:YuMincho,"Yu Mincho","ヒラギノ明朝","Noto Serif JP","Noto Sans CJK JP",serif}.mw-parser-output .lang-ja-sans{font-family:YuGothic,"Yu Gothic","ヒラギノ角ゴ","Noto Sans CJK JP",sans-serif}</style><span lang="ja" class="lang-ja-serif">周&#xe0100;雖舊邦&#xe0101;、其命維新</span> </p> <dl><dd>(<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r100007858"><span lang="ja" class="lang-ja-serif"><a href="/wiki/%E5%91%A8" title="周">周&#xe0100;</a>は舊邦&#xe0101;と<style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r89142257">.mw-parser-output ruby.large{font-size:250%}.mw-parser-output ruby.large>rt,.mw-parser-output ruby.large>rtc{font-size:.3em}.mw-parser-output ruby>rt,.mw-parser-output ruby>rtc{font-feature-settings:"ruby"1}.mw-parser-output ruby.yomigana>rt{font-feature-settings:"ruby"0}</style><ruby><rb>雖</rb><rp>(</rp><rt>いえど</rt><rp>)</rp></ruby>も、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r89142257"><ruby><rb>其</rb><rp>(</rp><rt>そ</rt><rp>)</rp></ruby>の<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r89142257"><ruby><rb>命</rb><rp>(</rp><rt>めい</rt><rp>)</rp></ruby>は<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r89142257"><ruby><rb>維</rb><rp>(</rp><rt>これ</rt><rp>)</rp></ruby><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r89142257"><ruby><rb>新</rb><rp>(</rp><rt>あらた</rt><rp>)</rp></ruby>なり</span>)</dd> <dd>(<a href="/wiki/%E5%91%A8" title="周">周</a>は旧い国であるが、その<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E5%91%BD" title="天命">天命</a>は新しいものである)</dd></dl> <cite style="display: block; text-align: right;"> —&#8201;<a href="/wiki/%E8%A9%A9%E7%B5%8C" title="詩経">詩経</a>大雅・文王<sup id="cite_ref-karube1_6-2" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></cite></div></blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="幕末変革期から明治初期における「復古」「維新」「一新」の用例"><span id=".E5.B9.95.E6.9C.AB.E5.A4.89.E9.9D.A9.E6.9C.9F.E3.81.8B.E3.82.89.E6.98.8E.E6.B2.BB.E5.88.9D.E6.9C.9F.E3.81.AB.E3.81.8A.E3.81.91.E3.82.8B.E3.80.8C.E5.BE.A9.E5.8F.A4.E3.80.8D.E3.80.8C.E7.B6.AD.E6.96.B0.E3.80.8D.E3.80.8C.E4.B8.80.E6.96.B0.E3.80.8D.E3.81.AE.E7.94.A8.E4.BE.8B"></span>幕末変革期から明治初期における「復古」「維新」「一新」の用例</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=3" title="節を編集: 幕末変革期から明治初期における「復古」「維新」「一新」の用例"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>「維新」の用例は古代以来多数あるが、幕末変革期においては、<a href="/wiki/%E6%B0%B4%E6%88%B8%E5%AD%A6" title="水戸学">水戸学</a>の思想家<a href="/wiki/%E8%97%A4%E7%94%B0%E6%9D%B1%E6%B9%96" title="藤田東湖">藤田東湖</a>の日記『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1077846/47?tocOpened=1">庚寅日録</a>』<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D" title="天保">天保</a>元年(1830年)4月21日条に「中興維新」、4月25日条に「去年以来<b>国事維新百度将復</b>」とある。また、<a href="/wiki/%E5%98%89%E6%B0%B8" title="嘉永">嘉永</a>3年(1850年)6月19日の藤田東湖宛<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E4%BA%95%E5%B0%8F%E6%A5%A0" title="横井小楠">横井小楠</a>書簡に「近年来尊藩<b>御維新之御政事</b>赫赫と天下に響聞仕」とあり<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、幕府側の<a href="/wiki/%E5%85%AC%E6%96%87%E6%9B%B8" title="公文書">公文書</a>でも、嘉永6年(1853年)10月15日ロシア宰相宛<a href="/wiki/%E8%80%81%E4%B8%AD%E5%A5%89%E6%9B%B8" title="老中奉書">老中奉書</a>「君主新嗣位、<b>百度維新</b>、如斯等重大事項」とある<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">&#91;</span>14<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-m06-1_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-m06-1-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>15<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E8%97%A9" title="長州藩">長州藩</a>の<a href="/wiki/%E5%90%89%E7%94%B0%E7%A8%94%E9%BA%BF" title="吉田稔麿">吉田稔麿</a>は<a href="/wiki/%E7%A9%A2%E5%A4%9A" title="穢多">穢多</a>・<a href="/wiki/%E9%9D%9E%E4%BA%BA" title="非人">非人</a>・屠勇などの<a href="/wiki/%E9%83%A8%E8%90%BD%E5%95%8F%E9%A1%8C" title="部落問題">被差別部落民</a>の兵士取り立てを献策し、<a href="/wiki/%E5%85%83%E6%B2%BB" title="元治">元治</a>元年(1864年)に「一新組」が、<a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C" title="慶応">慶応</a>2年(1866年)に「維新団」が結成された<sup id="cite_ref-tanaka-Kokushi_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-tanaka-Kokushi-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">&#91;</span>17<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C" title="慶応">慶応</a>2年(<a href="/wiki/1866%E5%B9%B4" title="1866年">1866年</a>)(または慶応3年)、国学者の<a href="/wiki/%E7%8E%89%E6%9D%BE%E6%93%8D" class="mw-redirect" title="玉松操">玉松操</a>による<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%B7%E8%A6%96" title="岩倉具視">岩倉具視</a>への返答に「維新」が出てくる。『<a href="https://ja.wikisource.org/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%AC%E5%AE%9F%E8%A8%98" class="extiw" title="s:岩倉公実記">岩倉公実記</a>』によれば、岩倉具視に意見を求められた玉松操は次のように回答した。 </p> <blockquote class="toccolours" style="float:none; display:table; border: 1px solid #aaa;"><div style="padding: 10px 15px 10px 15px;"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r100007858"><span lang="ja" class="lang-ja-serif">王政復古は務めて度量を宏くし規模を大にせんことを要&#xe0101;す。故に官職制度を建&#xe0101;定せんには、當に神&#xe0100;武帝󠄁の肇&#xe0101;基に原づき、寰宇の統一を圖り、<b>萬機の維新</b>に從ふを以て規準と爲すべし</span><cite style="display: block; text-align: right;"> —&#8201;<a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C" title="慶応">慶応</a>2年(<a href="/wiki/1866%E5%B9%B4" title="1866年">1866年</a>)(または慶応3年)、<a href="/wiki/%E7%8E%89%E6%9D%BE%E6%93%8D" class="mw-redirect" title="玉松操">玉松操</a>発言<sup id="cite_ref-karube1_6-3" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></cite></div></blockquote> <p>玉松においては、旧江戸幕府政権からの権力の移譲は、「<a href="/wiki/%E5%BE%81%E5%A4%B7%E5%A4%A7%E5%B0%86%E8%BB%8D" title="征夷大将軍">征夷大将軍</a>」という官位を「禁裡様」(天皇)へ返上するという形で行われたもので、これは<a href="/wiki/%E6%98%93%E5%A7%93%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="易姓革命">易姓革命</a>でいう王朝交代ではなかったため、「革命」でなく「維新」の表現が選ばれた<sup id="cite_ref-karube1_6-4" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。明治政府もこれを踏襲した<sup id="cite_ref-karube1_6-5" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>慶応3年12月9日(1868年1月3日)の<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E3%81%AE%E5%A4%A7%E5%8F%B7%E4%BB%A4" class="mw-redirect" title="王政復古の大号令">王政復古の大号令</a>において「民ハ王者之大寶<b>百事御一新</b>」と表記された<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">&#91;</span>18<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E5%B0%BE%E4%BD%90%E7%AB%B9%E7%8C%9B" title="尾佐竹猛">尾佐竹猛</a>によれば、新政府は<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E3%81%AE%E5%A4%A7%E5%8F%B7%E4%BB%A4" class="mw-redirect" title="王政復古の大号令">王政復古の大号令</a>においては「<b>王政復古</b>、国威挽回」を述べ、根本的大改造という意味で「百事御一新」と宣伝したが、この「御一新」が「維新」という語になり、初めは「<b>王政維新</b>」と言っていた<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">&#91;</span>19<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。「明治維新」の語が現れたのは1890年に憲法が公布される数年前のことと見られ<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">&#91;</span>20<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、「王政維新」の語は戦後も使用されている。 </p><p>革命初期の<a href="/wiki/%E5%85%AC%E6%96%87%E6%9B%B8" title="公文書">公文書</a>には<b>政体復古・天下一新・朝政一新</b>という表記がなされた。『太政官日誌』は慶応4年2月14日(1868年3月7日)から記録されているが、同日<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%B9%85%E4%B8%96%E9%80%9A%E7%A6%A7" title="東久世通禧">東久世通禧</a>は各国公使に「<b>政体復古</b>」を報告している<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">&#91;</span>21<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <blockquote class="toccolours" style="float:none; display:table; border: 1px solid #aaa;"><div style="padding: 10px 15px 10px 15px;"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r100007858"><span lang="ja" class="lang-ja-serif">二月十四日 午の半&#xe0101;刻より申の刻までに <a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%9D%82" class="mw-redirect" title="大坂">大坂</a><a href="/wiki/%E8%A5%BF%E6%9C%AC%E9%A1%98%E5%AF%BA" title="西本願寺">西本願寺</a>に於&#xe0101;て <p><a href="/wiki/%E9%86%8D%E9%86%90%E5%BF%A0%E9%A0%86" title="醍醐忠順">醍醐大納&#xe0101;言</a>殿 <a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%B9%85%E4%B8%96%E9%80%9A%E7%A6%A7" title="東久世通禧">東久世</a>前少將殿 <a href="/wiki/%E4%BC%8A%E9%81%94%E5%AE%97%E5%9F%8E" title="伊達宗城">宇和嶋</a>少將殿 各國公&#xe0101;使&#xe0101;と應接の始末 左の如し </p> <dl><dd>但 外國事務係 及&#xe0101;び 諸&#xe0100;藩<a href="/wiki/%E5%AE%B6%E8%80%81" title="家老">家老</a>列座</dd></dl> <p>東久世殿發話 我日本 政體復古 </p> 帝󠄁自ら政權を握し 外國の交&#xe0101;際も 一切朝廷&#xe0101;にて曳請&#xe0101; 裁判&#xe0101;致可 … </span><cite style="display: block; text-align: right;"> —&#8201;『太政官日誌』第一</cite></div></blockquote> <p>慶應4年2月28日(1868年3月12日)の「幕府御親征の詔」では「天下一新」とある<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">&#91;</span>22<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。慶應4年3月14日(1868年4月6日)の<a href="/wiki/%E5%84%84%E5%85%86%E5%AE%89%E6%92%AB%E5%9B%BD%E5%A8%81%E5%AE%A3%E6%8F%9A%E3%81%AE%E5%BE%A1%E5%AE%B8%E7%BF%B0" title="億兆安撫国威宣揚の御宸翰">億兆安撫国威宣揚の御宸翰</a>では「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/759508/49?tocOpened=1">朝政一新</a>」とある。旧暦9月8日(10月23日)に改元が行われ、明治元年12月23日(1869年2月4日)の東久世中将からイギリス公使<a href="/wiki/%E3%83%8F%E3%83%AA%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%83%91%E3%83%BC%E3%82%AF%E3%82%B9" title="ハリー・パークス">ハリー・パークス</a>に宛てた公文書綴では「<b>朝政一新</b>」とある<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">&#91;</span>23<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>明治2年(1869年)正月には、<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%88%B8%E5%AD%9D%E5%85%81" title="木戸孝允">木戸孝允</a>が<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%9D%91%E7%9B%8A%E6%AC%A1%E9%83%8E" title="大村益次郎">大村益次郎</a>宛書簡で「<b>大政一新</b>」と書き、<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%B7%E8%A6%96" title="岩倉具視">岩倉具視</a>は「<b>大政維新</b>」と書いた<sup id="cite_ref-m06-1_15-1" class="reference"><a href="#cite_note-m06-1-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>15<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">&#91;</span>24<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </p><p>公文書における「維新」の用例としては、明治3年1月3日の<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%95%99%E5%AE%A3%E5%B8%83" title="大教宣布">宣布大教の詔</a>に「今や天運循環し、百度維新(これあらた)なり、宜しく治教を明らかにし、以て惟神(かむながら)の道を宣揚すべきなり」とある<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">&#91;</span>25<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>明治5年(1872年)9月刊行の沖志楼主人『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/785738">維新御布告往来&#160;: 童蒙必読</a>』には「皇政復古、綱紀<b>御維新</b>(ゴセイジムカシカヘリ ゴキソクアラタニナリ)」とある。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="英語での翻訳:restoration_と_revolution"><span id=".E8.8B.B1.E8.AA.9E.E3.81.A7.E3.81.AE.E7.BF.BB.E8.A8.B3.EF.BC.9Arestoration_.E3.81.A8_revolution"></span>英語での翻訳:<span lang="en">restoration</span> と <span lang="en">revolution</span></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=4" title="節を編集: 英語での翻訳:restoration と revolution"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>英語表記は <span lang="en">Meiji restoration</span> <sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">&#91;</span>26<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>が多く、「明治の(王政)復古」の意味になる。他に <span lang="en">Meiji Ishin</span><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">&#91;</span>27<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<span lang="en">Meiji restoration and revolution</span><sup id="cite_ref-:0_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-28"><span class="cite-bracket">&#91;</span>28<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<span lang="en">Meiji Revolution</span>(明治革命)<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">&#91;</span>29<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Mitani_8-1" class="reference"><a href="#cite_note-Mitani-8"><span class="cite-bracket">&#91;</span>8<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<span lang="en">Meiji Renovation</span><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">&#91;</span>30<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> などが見られる。 </p><p>維新は英語で<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4" title="王政復古">王政復古</a>を意味する <span lang="en">Restoration</span> と表記されることが多いが、これは<a href="/wiki/%E6%85%B6%E6%87%89" class="mw-redirect" title="慶應">慶應</a>3年12月9日(<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a>1月3日)に<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%B7%E8%A6%96" title="岩倉具視">岩倉具視</a>らが上程した<b>大令</b>(いわゆる<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E3%81%AE%E5%A4%A7%E5%8F%B7%E4%BB%A4" class="mw-redirect" title="王政復古の大号令">王政復古の大号令</a>)の中の王政復古の英語訳であるとされる<sup id="cite_ref-karube1_6-6" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <blockquote class="toccolours" style="float:none; display:table; border: 1px solid #aaa;"><div style="padding: 10px 15px 10px 15px;">先帝(<a href="/wiki/%E5%AD%9D%E6%98%8E%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="孝明天皇">孝明天皇</a>)頻年被惱宸襟(しんきん)候御次第、衆庶之知る所に候。依之叡慮を決せられ、王政復古、国威挽回ノ御基(もとい)立てさせられ候間、自今、<a href="/wiki/%E6%91%82%E9%96%A2" class="mw-redirect" title="摂関">摂関</a><a href="/wiki/%E5%B9%95%E5%BA%9C" title="幕府">幕府</a>等廢絕し…<cite style="display: block; text-align: right;"> —&#8201;大令(王政復古の大号令)<sup id="cite_ref-karube1_6-7" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">&#91;</span>31<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、慶應3年12月9日(1868年1月3日)</cite></div></blockquote> <p>英国外交官フランシス・O・アダムスの『日本史』(1874-75)ではこの大令を「<span lang="en">a basis should be formed for a return to the ancient form of government by the Sovereign,and for the restoration of the national dignity</span>」と説明された<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">&#91;</span>32<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。この場合、<span lang="en">restoration</span> は「王政復古」ではなく、「国威挽回」の訳語として用いられたが、日本政治思想史研究者の<a href="/wiki/%E8%8B%85%E9%83%A8%E7%9B%B4" title="苅部直">苅部直</a>は、日本の開国後出版された西欧人による初めての日本紹介であるアダムスの『日本史』から、慶応三年の改革を <span lang="en">restoration</span> と呼ぶ用法が定着していったのだろうと指摘する<sup id="cite_ref-karube1_6-8" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>他方、<a href="/wiki/%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%83%AA%E3%82%A2%E3%83%A0%E3%83%BB%E3%82%B0%E3%83%AA%E3%83%95%E3%82%A3%E3%82%B9" title="ウィリアム・グリフィス">ウィリアム・グリフィス</a>の <span lang="en"><i>The Mikado's Empire</i></span> (『ミカドの帝国』、1876年)では、将軍政権の崩壊とミカド(天皇)の最高権力への復帰(<span lang="en">restoration</span>)が目撃されたとし、最近の日本では、対外政策の転換、社会改革、西洋文明の受容の三重の政治革命 (<span lang="en">a three-fold political revolution</span>) が進行していたと認識していた<sup id="cite_ref-karube1_6-9" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">&#91;</span>33<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。苅部によれば、幕末から明治にかけての体制転換は、徳川<a href="/wiki/%E5%85%AC%E6%96%B9" title="公方">公方</a>から京都の天皇への単なる<a href="/wiki/%E6%94%BF%E6%A8%A9%E4%BA%A4%E4%BB%A3" title="政権交代">政権交代</a>というだけでなく、<a href="/wiki/%E5%85%AC%E5%84%80" title="公儀">公儀</a>または<a href="/wiki/%E5%B9%95%E5%BA%9C" title="幕府">幕府</a>が大名と朝廷を統制するそれまでの国家全体の体制を改めることであり、様々な制度改革を通じて、<a href="/wiki/%E8%BA%AB%E5%88%86" title="身分">身分</a>に基づく<a href="/wiki/%E6%94%AF%E9%85%8D" class="mw-disambig" title="支配">支配</a>などが廃止され、西洋文明への受容へと大きく舵が切られたような、社会の急激な変化であり、また、当時の日本国内ではこのような世の中を根本から立て直そうとする動きは「御一新」として歓迎されたことなどからも、このような体制転換にふさわしい英語は <span lang="en">revolution</span> であり、これは同時代の日本人が抱いた実感でもあったという<sup id="cite_ref-karube1_6-10" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また、明治政府が「維新」でなく「革命」と表現していたら、「明治革命」といった名称も定着していた可能性もあったという<sup id="cite_ref-karube1_6-11" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>なお、<a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%AF%8C%E8%98%87%E5%B3%B0" title="徳富蘇峰">徳富蘇峰</a>や<a href="/wiki/%E7%AB%B9%E8%B6%8A%E8%88%87%E4%B8%89%E9%83%8E" title="竹越與三郎">竹越與三郎</a><sup id="cite_ref-karube1_6-12" class="reference"><a href="#cite_note-karube1-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>や、<a href="/wiki/%E5%8C%97%E4%B8%80%E8%BC%9D" title="北一輝">北一輝</a>らは<sup id="cite_ref-ban-kita_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-ban-kita-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>7<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、「<b>維新革命</b>」という呼称を用いた。 </p><p><a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%9D%91%E6%94%BF%E5%89%87" title="中村政則">中村政則</a>は、明治維新は復古(Restoration)、改革(Reform)、革命の三つの側面を持ち、どの側面を強調するかで評価が異なってくると1986年に指摘した<sup id="cite_ref-nakamura_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>21世紀に入ると「明治革命」を使用する研究者が多くなり、日本政治史研究の<a href="/wiki/%E5%9D%82%E9%87%8E%E6%BD%A4%E6%B2%BB" title="坂野潤治">坂野潤治</a>や<sup id="cite_ref-b-o1-2_9-1" class="reference"><a href="#cite_note-b-o1-2-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>日本近代史研究の<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%8D%9A" title="三谷博">三谷博</a><sup id="cite_ref-Mitani_8-2" class="reference"><a href="#cite_note-Mitani-8"><span class="cite-bracket">&#91;</span>8<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、日本政治思想史研究の<a href="/wiki/%E6%B8%A1%E8%BE%BA%E6%B5%A9_(%E6%94%BF%E6%B2%BB%E5%AD%A6%E8%80%85)" title="渡辺浩 (政治学者)">渡辺浩</a><sup id="cite_ref-wat-mei_10-1" class="reference"><a href="#cite_note-wat-mei-10"><span class="cite-bracket">&#91;</span>10<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、歴史学者<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AA%E3%82%A6%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%83%90%E3%83%BC%E3%82%B5%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%82%B8%E3%83%A3%E3%83%B3%E3%82%BB%E3%83%B3" title="マリウス・バーサス・ジャンセン">マリウス・バーサス・ジャンセン</a><sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">&#91;</span>35<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>や<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%B3%E3%83%89%E3%83%AB%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%82%B4%E3%83%BC%E3%83%89%E3%83%B3" title="アンドルー・ゴードン">アンドルー・ゴードン</a><sup id="cite_ref-Gordon_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-Gordon-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">&#91;</span>37<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>らは「<b>明治革命・Meiji Revolution</b>」という呼称を用いる。 </p><p>なお、<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%8D%9A" title="三谷博">三谷博</a>は、Restorationを訳語に使うと、天皇の国家の頂点への復帰だけに注意を集め、維新が世襲身分制のほとんどを廃棄した大規模な革命であった事実をおおいかくしてしまうので、Revolutionでは誤解もあるのなら、regeneration(再生、改革、刷新などの意味)という訳語を提案した<sup id="cite_ref-regene_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-regene-38"><span class="cite-bracket">&#91;</span>38<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">&#91;</span>* 1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="改革の時期"><span id=".E6.94.B9.E9.9D.A9.E3.81.AE.E6.99.82.E6.9C.9F"></span>改革の時期</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=5" title="節を編集: 改革の時期"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="開始時期"><span id=".E9.96.8B.E5.A7.8B.E6.99.82.E6.9C.9F"></span>開始時期</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=6" title="節を編集: 開始時期"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>維新の時期については諸説ある。明治維新の始期として、<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D" title="天保">天保</a>年間(1831 - 1845年)に置く考えがある<sup id="cite_ref-nippo_3-3" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D" title="天保">天保</a>年間には、<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D%E3%81%AE%E5%A4%A7%E9%A3%A2%E9%A5%89" title="天保の大飢饉">天保の大飢饉</a>(天保4 - 10年、1833 - 1839年)によって100万人以上が犠牲となり、<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D%E9%A8%92%E5%8B%95" title="天保騒動">天保騒動</a>などの<a href="/wiki/%E7%99%BE%E5%A7%93%E4%B8%80%E6%8F%86" class="mw-redirect" title="百姓一揆">百姓一揆</a>や、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%A1%A9%E5%B9%B3%E5%85%AB%E9%83%8E%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="大塩平八郎の乱">大塩平八郎の乱</a>(1837年)が発生した<sup id="cite_ref-nippo_3-4" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-saigai_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また鎖国を批判した<a href="/wiki/%E6%B8%A1%E8%BE%BA%E5%B4%8B%E5%B1%B1" title="渡辺崋山">渡辺崋山</a>や<a href="/wiki/%E9%AB%98%E9%87%8E%E9%95%B7%E8%8B%B1" title="高野長英">高野長英</a>を弾圧する<a href="/wiki/%E8%9B%AE%E7%A4%BE%E3%81%AE%E7%8D%84" title="蛮社の獄">蛮社の獄</a>があり、<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D%E3%81%AE%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="天保の改革">天保の改革</a>でも飢饉対策の成果はなかった<sup id="cite_ref-nippo_3-5" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-saigai_41-1" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。天保13年(1842年)には<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%98%E3%83%B3%E6%88%A6%E4%BA%89" title="アヘン戦争">アヘン戦争</a>で<a href="/wiki/%E6%B8%85" title="清">清</a>が敗れ、<a href="/wiki/%E3%82%B0%E3%83%AC%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%96%E3%83%AA%E3%83%86%E3%83%B3%E5%8F%8A%E3%81%B3%E3%82%A2%E3%82%A4%E3%83%AB%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%83%89%E9%80%A3%E5%90%88%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="グレートブリテン及びアイルランド連合王国">イギリス</a>(<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E8%8B%B1%E5%B8%9D%E5%9B%BD" class="mw-redirect" title="大英帝国">大英帝国</a>)の強さを知った幕府は<a href="/wiki/%E7%95%B0%E5%9B%BD%E8%88%B9%E6%89%93%E6%89%95%E4%BB%A4" title="異国船打払令">異国船打払令</a>を廃止し、遭難船を救済する<a href="/wiki/%E8%96%AA%E6%B0%B4%E7%B5%A6%E4%B8%8E%E4%BB%A4" title="薪水給与令">薪水給与令</a>を定めた<sup id="cite_ref-saigai_41-2" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。始期を天保期に求める説は、幕藩体制内部に維新変革を引き起こす矛盾がこの時期に顕在化したとみる変革の内的要因に着目した議論である<sup id="cite_ref-sekai_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-sekai-42"><span class="cite-bracket">&#91;</span>41<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>始期として、<a href="/wiki/%E9%BB%92%E8%88%B9%E6%9D%A5%E8%88%AA" title="黒船来航">黒船来航</a>(<a href="/wiki/%E5%98%89%E6%B0%B8" title="嘉永">嘉永</a>6年、1853年)または<a href="/wiki/%E4%B8%8D%E5%B9%B3%E7%AD%89%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="不平等条約">不平等条約</a>であった<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E4%BA%94%E3%82%AB%E5%9B%BD%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="安政五カ国条約">安政通商条約</a>の締結(1858年)に置く見方もある<sup id="cite_ref-nippo_3-6" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>1889年(明治22年)に完成した<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%94%BF%E5%BA%9C%E3%81%AE%E4%BF%AE%E5%8F%B2%E4%BA%8B%E6%A5%AD" title="明治政府の修史事業">官選史料集</a>『<a href="/wiki/%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E8%A8%98" title="復古記">復古記</a>』では、<a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C" title="慶応">慶応</a>3年(<a href="/wiki/1867%E5%B9%B4" title="1867年">1867年</a>)の<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%94%BF%E5%A5%89%E9%82%84" title="大政奉還">大政奉還</a>から明治元年<a href="/wiki/10%E6%9C%8828%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="10月28日 (旧暦)">10月28日</a>(<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a><a href="/wiki/12%E6%9C%8811%E6%97%A5" title="12月11日">12月11日</a>)の<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E5%BE%81%E5%A4%A7%E7%B7%8F%E7%9D%A3" title="東征大総督">東征大総督</a>解任までが扱われた。当初の復古記編纂案では、嘉永7年(1853年)のペリー来航から大政奉還までを前記、大政奉還から東征大総督解任までを正記、戊辰戦争記を外記と区分していた<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">&#91;</span>42<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E6%96%87%E9%83%A8%E7%9C%81" title="文部省">文部省</a>・<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%8F%B2%E6%96%99%E7%B7%A8%E7%BA%82%E6%89%80" title="東京大学史料編纂所">東京大学史料編纂所</a>編纂『大日本維新史料』では、<a href="/wiki/%E5%BC%98%E5%8C%96" title="弘化">弘化</a>3年(1846年)2月の<a href="/wiki/%E5%AD%9D%E6%98%8E%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="孝明天皇">孝明天皇</a>の<a href="/wiki/%E8%B7%B5%E7%A5%9A" title="践祚">践祚</a>から明治4年(1871年)の<a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a>に至る25年間が維新資料としてまとめられた<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">&#91;</span>43<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r86009555">@media screen{.mw-parser-output .fix-domain{border-bottom:dashed 1px}}</style><span class="fix-domain" title="この記述には信頼できる情報源の提示が求められています。(2022年1月)">狭義では<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB" title="明治">明治</a><a href="/wiki/%E6%94%B9%E5%85%83" title="改元">改元</a>に当たる明治元年<a href="/wiki/9%E6%9C%888%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="9月8日 (旧暦)">旧9月8日</a>(<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a><a href="/wiki/10%E6%9C%8823%E6%97%A5" title="10月23日">10月23日</a>)となる。しかし、一般的にはその前年に当たる<a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C" title="慶応">慶応</a>3年(<a href="/wiki/1867%E5%B9%B4" title="1867年">1867年</a>)の<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%94%BF%E5%A5%89%E9%82%84" title="大政奉還">大政奉還</a>、<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4" title="王政復古">王政復古</a>以降の改革を指すことが多い</span><sup class="noprint Template-Fact">&#91;<i><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%80%8C%E8%A6%81%E5%87%BA%E5%85%B8%E3%80%8D%E3%82%92%E3%82%AF%E3%83%AA%E3%83%83%E3%82%AF%E3%81%95%E3%82%8C%E3%81%9F%E6%96%B9%E3%81%B8" title="Wikipedia:「要出典」をクリックされた方へ"><span title="この記述には信頼できる情報源の提示が求められています。(2022年1月)">要出典</span></a></i>&#93;</sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="終了時期"><span id=".E7.B5.82.E4.BA.86.E6.99.82.E6.9C.9F"></span>終了時期</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=7" title="節を編集: 終了時期"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>終了時期についても、<a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a>(明治4年、<a href="/wiki/1871%E5%B9%B4" title="1871年">1871年</a>)、封建復帰を目ざす士族の反政府運動が終わった<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%8D%97%E6%88%A6%E4%BA%89" title="西南戦争">西南戦争</a>(明治10年、<a href="/wiki/1877%E5%B9%B4" title="1877年">1877年</a>)や<sup id="cite_ref-nippo_3-7" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<a href="/wiki/%E5%86%85%E9%96%A3_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="内閣 (日本)">内閣制度</a>の発足(明治18年、<a href="/wiki/1885%E5%B9%B4" title="1885年">1885年</a>)、立憲体制の確立・<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E6%86%B2%E6%B3%95" title="大日本帝国憲法">大日本帝国憲法</a>発布(明治22年、<a href="/wiki/1889%E5%B9%B4" title="1889年">1889年</a>)<sup id="cite_ref-nippo_3-8" class="reference"><a href="#cite_note-nippo-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>までとするなど諸説ある。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="幕末の情勢と江戸幕府の崩壊"><span id=".E5.B9.95.E6.9C.AB.E3.81.AE.E6.83.85.E5.8B.A2.E3.81.A8.E6.B1.9F.E6.88.B8.E5.B9.95.E5.BA.9C.E3.81.AE.E5.B4.A9.E5.A3.8A"></span>幕末の情勢と江戸幕府の崩壊</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=8" title="節を編集: 幕末の情勢と江戸幕府の崩壊"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="政治状況"><span id=".E6.94.BF.E6.B2.BB.E7.8A.B6.E6.B3.81"></span>政治状況</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=9" title="節を編集: 政治状況"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg/200px-Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg" decoding="async" width="200" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg/300px-Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg/400px-Satsuma-samurai-during-boshin-war-period.jpg 2x" data-file-width="999" data-file-height="786" /></a><figcaption>戊辰戦争中の薩摩藩の藩士(着色写真)。<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A7%E3%83%AA%E3%83%BC%E3%83%81%E3%82%A7%E3%83%BB%E3%83%99%E3%82%A2%E3%83%88" title="フェリーチェ・ベアト">フェリーチェ・ベアト</a>撮影</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:BattleOfShimonoseki.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/BattleOfShimonoseki.jpg/200px-BattleOfShimonoseki.jpg" decoding="async" width="200" height="71" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/BattleOfShimonoseki.jpg/300px-BattleOfShimonoseki.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/BattleOfShimonoseki.jpg/400px-BattleOfShimonoseki.jpg 2x" data-file-width="1680" data-file-height="593" /></a><figcaption>四国連合艦隊による下関砲撃(<a href="/wiki/%E4%B8%8B%E9%96%A2%E6%88%A6%E4%BA%89" title="下関戦争">馬関戦争</a>)</figcaption></figure> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;">→幕末の外圧については「<a href="/wiki/%E5%B9%95%E6%9C%AB%E3%81%AE%E7%A0%B2%E8%89%A6%E5%A4%96%E4%BA%A4" title="幕末の砲艦外交">幕末の砲艦外交</a>」を、幕末当時の国際関係や政治状況については「<a href="/wiki/%E5%B9%95%E6%9C%AB" title="幕末">幕末</a>」を参照</div> <p>一般的に、明治維新の始まりは<a href="/wiki/%E9%BB%92%E8%88%B9%E6%9D%A5%E8%88%AA" title="黒船来航">黒船来航</a>に象徴される欧米<a href="/wiki/%E5%88%97%E5%BC%B7" title="列強">列強</a>の経済的・軍事的拡大政策に対する抵抗運動(<a href="/wiki/%E6%94%98%E5%A4%B7%E9%81%8B%E5%8B%95" class="mw-redirect" title="攘夷運動">攘夷運動</a>)に起源を持つとされる。 </p><p>19世紀、<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E5%B9%95%E5%BA%9C" title="江戸幕府">江戸幕府</a>の支配体制は綻びが見え始めていた。ヨーロッパ、アメリカでの産業革命以降、アジアの諸民族は西欧によって次々に植民地化され奴隷化され、ついに東洋の大帝国であった清国までイギリスに敗北し、日本国にも存亡の危機が迫っていた時代であった<sup id="cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198018‐22_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198018‐22-45"><span class="cite-bracket">&#91;</span>44<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 日本にもロシア、アメリカをはじめとする外国船の来航と通商要求や、<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A7%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%B3%E5%8F%B7%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="フェートン号事件">フェートン号事件</a>や<a href="/wiki/%E3%83%A2%E3%83%AA%E3%82%BD%E3%83%B3%E5%8F%B7%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="モリソン号事件">モリソン号事件</a>などの外圧の高まりに加えて、<a href="/wiki/%E5%AE%9D%E6%9A%A6%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="宝暦事件">宝暦事件</a>、<a href="/wiki/%E6%98%8E%E5%92%8C%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="明和事件">明和事件</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%A1%A9%E5%B9%B3%E5%85%AB%E9%83%8E%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="大塩平八郎の乱">大塩平八郎の乱</a>といった内紛・内乱や民衆運動である<a href="/wiki/%E6%89%93%E3%81%A1%E3%81%93%E3%82%8F%E3%81%97" title="打ちこわし">打ちこわし</a>が盛んになった。<a href="/wiki/%E8%80%81%E4%B8%AD" title="老中">老中</a><a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%B9%B3%E5%AE%9A%E4%BF%A1" title="松平定信">松平定信</a>や<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E5%AD%A6" title="国学">国学</a>者の<a href="/wiki/%E6%9C%AC%E5%B1%85%E5%AE%A3%E9%95%B7" title="本居宣長">本居宣長</a>などは<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%94%BF%E5%A7%94%E4%BB%BB%E8%AB%96" title="大政委任論">大政委任論</a>を唱え、幕府の政治は<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="天皇">天皇</a>から委任されたものと考える見方が主流化し、国学者や<a href="/wiki/%E6%B0%B4%E6%88%B8%E5%AD%A6" title="水戸学">水戸学</a>を中心に<a href="/wiki/%E5%B0%8A%E7%9A%87%E6%80%9D%E6%83%B3" class="mw-redirect" title="尊皇思想">尊皇思想</a>・<a href="/wiki/%E5%B0%8A%E7%8E%8B%E8%AB%96" title="尊王論">尊王論</a>が広まっていった。 </p><p><a href="/wiki/19%E4%B8%96%E7%B4%80" title="19世紀">19世紀</a>半ばの<b><a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%98%E3%83%B3%E6%88%A6%E4%BA%89" title="アヘン戦争">アヘン戦争</a></b>以後、欧米による<a href="/wiki/%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="帝国主義">帝国主義</a>政策の影響が<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E3%82%A2%E3%82%B8%E3%82%A2" title="東アジア">東アジア</a>に浸透するにつれ、<a href="/wiki/%E6%B0%B4%E6%88%B8%E5%AD%A6" title="水戸学">水戸学</a>等の<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E5%AD%A6" title="国学">国学</a>を基盤として、外国勢力を排斥して<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E5%B9%95%E5%BA%9C" title="江戸幕府">江戸幕府</a>開闢以来の基本政策である<a href="/wiki/%E9%8E%96%E5%9B%BD%E6%94%BF%E7%AD%96" class="mw-redirect" title="鎖国政策">鎖国政策</a>と<a href="/wiki/%E5%B9%95%E8%97%A9%E4%BD%93%E5%88%B6" title="幕藩体制">幕藩体制</a>を維持しようとする<a href="/w/index.php?title=%E6%94%98%E5%A4%B7%E6%80%9D%E6%83%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="攘夷思想 (存在しないページ)">攘夷思想</a>が現れた。しかし<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E5%B9%95%E5%BA%9C" title="江戸幕府">江戸幕府</a>は<a href="/wiki/%E9%96%8B%E5%9B%BD" title="開国">開国</a>・通商路線を選択したため、攘夷思想は<a href="/wiki/%E5%B0%8A%E7%8E%8B%E8%AB%96" title="尊王論">尊王論</a>と結びつき、<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E5%BB%B7_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="朝廷 (日本)">朝廷</a>の権威のもと幕政改革と攘夷の実行を求める<a href="/wiki/%E5%B0%8A%E7%8E%8B%E6%94%98%E5%A4%B7" title="尊王攘夷">尊王攘夷</a>運動として、<a href="/wiki/%E6%AD%A6%E5%A3%AB" title="武士">武士</a>階層を中心に広く普及していった。 </p><p>嘉永六年六月に<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%82%B7%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%83%9A%E3%83%AA%E3%83%BC" title="マシュー・ペリー">マシュー・ペリー</a>が浦賀に来航すると徳川幕府はそれまでの将軍専制の掟を破り朝廷に国際情勢の危機を奏聞するとともに、諸侯や一般の意見も徴した<sup id="cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198023‐25_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198023‐25-46"><span class="cite-bracket">&#91;</span>45<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。「幕府専断」から「尊皇公議」への転換であった<sup id="cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198030_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198030-47"><span class="cite-bracket">&#91;</span>46<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。公議公論にもとづいて天皇的統一国家を形成し<sup id="cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198030_47-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198030-47"><span class="cite-bracket">&#91;</span>46<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>なければ他のアジア諸国のように分割され征服されるだろうという危機感があったのである<sup id="cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198027_48-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198027-48"><span class="cite-bracket">&#91;</span>47<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>一方、幕府側の<b><a href="/wiki/%E9%96%8B%E5%9B%BD" title="開国">開国</a></b>・通商路線を是認する諸藩の中にも、いわゆる<a href="/wiki/%E9%9B%84%E8%97%A9" title="雄藩">雄藩</a>を中心に、幕府による対外貿易の独占に反対し、あるいは欧米列強に対抗すべく旧来の<a href="/wiki/%E5%B9%95%E8%97%A9%E4%BD%93%E5%88%B6" title="幕藩体制">幕藩体制</a>の変革を訴える勢力が現れた。これらの勢力もまた朝廷を奉じてその要求を実現させようとしたため、<a href="/wiki/%E4%BA%AC%E9%83%BD" title="京都">京都</a>を舞台に朝廷を巡る複雑な政争が展開されることとなった。そのような風潮の中、<a href="/wiki/%E8%96%A9%E8%8B%B1%E6%88%A6%E4%BA%89" title="薩英戦争">薩英戦争</a>や<a href="/wiki/%E4%B8%8B%E9%96%A2%E6%88%A6%E4%BA%89" title="下関戦争">下関戦争</a>などにおいて欧米列強との軍事力の差が改めて認識されたことで、観念的な攘夷論を克服し、国内の政治権力の統一や体制改革(<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%8C%96" title="近代化">近代化</a>)を進め、外国との交易によって<a href="/wiki/%E5%AF%8C%E5%9B%BD%E5%BC%B7%E5%85%B5" title="富国強兵">富国強兵</a>を図り、欧米に対抗できる力をつけるべきだとする「大攘夷」論が台頭し、尊王攘夷運動の盟主的存在だった<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E8%97%A9" title="長州藩">長州藩</a>も開国論へと転向していくことになった。<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%82%AE%E3%83%AA%E3%82%B9" title="イギリス">イギリス</a>外交官<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%BC%E3%83%8D%E3%82%B9%E3%83%88%E3%83%BB%E3%82%B5%E3%83%88%E3%82%A6" title="アーネスト・サトウ">アーネスト・サトウ</a>の論文『<a href="/wiki/%E8%8B%B1%E5%9B%BD%E7%AD%96%E8%AB%96" title="英国策論">英国策論</a>』の和訳が横浜のジャパン・タイムズに掲載され、天子主権論と<a href="/wiki/%E8%A8%8E%E5%B9%95" class="mw-redirect" title="討幕">討幕</a>を理論づけた。ただこの書の内容は、イギリス留学中の薩摩藩士<a href="/wiki/%E5%AF%BA%E5%B3%B6%E5%AE%97%E5%89%87" title="寺島宗則">松木弘安</a>がイギリスの<a href="/wiki/%E5%A4%96%E5%8B%99%E8%8B%B1%E9%80%A3%E9%82%A6%E5%A4%A7%E8%87%A3" class="mw-redirect" title="外務英連邦大臣">外務大臣</a>に提出したものとの類似性が指摘されている<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">&#91;</span>48<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Emperor_Meiji_in_1873.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Emperor_Meiji_in_1873.jpg/200px-Emperor_Meiji_in_1873.jpg" decoding="async" width="200" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Emperor_Meiji_in_1873.jpg/300px-Emperor_Meiji_in_1873.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Emperor_Meiji_in_1873.jpg/400px-Emperor_Meiji_in_1873.jpg 2x" data-file-width="960" data-file-height="1360" /></a><figcaption>明治天皇(明治6年〈1873年〉10月、<a href="/wiki/%E5%86%85%E7%94%B0%E4%B9%9D%E4%B8%80" title="内田九一">内田九一</a>撮影)</figcaption></figure> <p>幕府は<a href="/wiki/%E5%85%AC%E6%AD%A6%E5%90%88%E4%BD%93" title="公武合体">公武合体</a>政策を掲げ、尊王攘夷派の攘夷要求と妥協しつつ旧体制の存続を模索したため、外国勢力の脅威に直面していた急進的な雄藩の支持を失っていった。またこの時期、黒船来航以来の幕府威信の低下と世情不安の高まりを背景として<a href="/wiki/%E8%BE%B2%E6%B0%91%E4%B8%80%E6%8F%86" class="mw-redirect" title="農民一揆">農民一揆</a>が多発するようになった。このような情勢の中、諸侯連合政権を志向する<a href="/wiki/%E5%9C%9F%E4%BD%90%E8%97%A9" title="土佐藩">土佐藩</a>・<a href="/wiki/%E8%B6%8A%E5%89%8D%E8%97%A9" class="mw-redirect" title="越前藩">越前藩</a>らの主張(<a href="/wiki/%E5%85%AC%E8%AD%B0%E6%94%BF%E4%BD%93%E8%AB%96" title="公議政体論">公議政体論</a>)や、より寡頭的な政権を志向する薩摩藩の主張など、国政改革のために幕府を廃して朝廷の下に中央集権的な政治体制を樹立しようとする構想が幕政において急速に支持を集めていった<sup class="noprint Template-Fact">&#91;<i><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%80%8C%E8%A6%81%E5%87%BA%E5%85%B8%E3%80%8D%E3%82%92%E3%82%AF%E3%83%AA%E3%83%83%E3%82%AF%E3%81%95%E3%82%8C%E3%81%9F%E6%96%B9%E3%81%B8" title="Wikipedia:「要出典」をクリックされた方へ"><span title="この記述には信頼できる情報源の提示が求められています。(2024年7月)">要出典</span></a></i>&#93;</sup>。 </p><p>1863年には京都から長州藩らの尊攘派が追放される動きがあり(<a href="/wiki/%E5%85%AB%E6%9C%88%E5%8D%81%E5%85%AB%E6%97%A5%E3%81%AE%E6%94%BF%E5%A4%89" title="八月十八日の政変">八月十八日の政変</a>)<sup id="cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201812_50-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE久保田哲201812-50"><span class="cite-bracket">&#91;</span>49<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、薩摩藩らによる公議政体樹立を目指す動きが見られたが、徳川の御威光の復活を考えていた<a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%B7%9D%E6%85%B6%E5%96%9C" title="徳川慶喜">徳川慶喜</a>や<a href="/wiki/%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E8%97%A9" title="会津藩">会津藩</a>らによって退けられた。以降、公議運動も反徳川幕府運動へと傾斜していった<sup id="cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201816_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE久保田哲201816-51"><span class="cite-bracket">&#91;</span>50<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ここに公議運動と尊攘運動が、ともに徳川幕府打倒という旗印のもとに結び付き、<a href="/wiki/%E8%96%A9%E9%95%B7%E5%90%8C%E7%9B%9F" title="薩長同盟">薩長同盟</a>が締結された<sup id="cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201816_51-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE久保田哲201816-51"><span class="cite-bracket">&#91;</span>50<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。徳川慶喜は後藤象二郎、山内豊信経由で<a href="/wiki/%E5%9D%82%E6%9C%AC%E9%BE%8D%E9%A6%AC" title="坂本龍馬">坂本龍馬</a>の「<a href="/wiki/%E8%88%B9%E4%B8%AD%E5%85%AB%E7%AD%96" title="船中八策">船中八策</a>」を知り、二条城での評定を経て<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%94%BF%E5%A5%89%E9%82%84" title="大政奉還">大政奉還</a>を決意した<sup id="cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201820_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE久保田哲201820-52"><span class="cite-bracket">&#91;</span>51<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。大政奉還の上奏文には西洋諸国との関係性が深まるにつれ体制を改める必要性から政権を朝廷に返上し、「広く天下の公議を尽くし、聖断を仰ぎ、同心協力、共に皇国を保護」すれば、西洋諸国を肩を並べることができようと記されていた(『法令全書』)<sup id="cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201820‐21_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE久保田哲201820‐21-53"><span class="cite-bracket">&#91;</span>52<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>結果としてこれらの改革勢力の協力の下に<b><a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="王政復古 (日本)">王政復古</a></b>が宣言され、<a href="/wiki/%E5%8F%A4%E4%BB%A3" title="古代">古代</a>の<a href="/wiki/%E5%BE%8B%E4%BB%A4%E5%88%B6" title="律令制">律令制</a>や<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E4%B8%96" title="中世">中世</a>の<a href="/wiki/%E5%BB%BA%E6%AD%A6%E3%81%AE%E6%96%B0%E6%94%BF" title="建武の新政">建武の新政</a>に中央集権的王権統治の先例を求めつつも<sup class="noprint Template-Fact">&#91;<i><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%80%8C%E8%A6%81%E5%87%BA%E5%85%B8%E3%80%8D%E3%82%92%E3%82%AF%E3%83%AA%E3%83%83%E3%82%AF%E3%81%95%E3%82%8C%E3%81%9F%E6%96%B9%E3%81%B8" title="Wikipedia:「要出典」をクリックされた方へ"><span title="この記述には信頼できる情報源の提示が求められています。(2024年7月)">要出典</span></a></i>&#93;</sup>、<a href="/wiki/%E6%AC%A7%E7%B1%B3%E5%88%97%E5%BC%B7" class="mw-redirect" title="欧米列強">欧米列強</a>の<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%9B%BD%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="近代国家">近代国家</a>を範とする公議政体の実現を目指した<sup id="cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201824_54-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE久保田哲201824-54"><span class="cite-bracket">&#91;</span>53<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<b><a href="/wiki/%E6%88%8A%E8%BE%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戊辰戦争">戊辰戦争</a></b>による旧幕府勢力の排除を経て権力を確立したこの新政府は、薩摩・長州両藩出身の官僚層を中心に急進的な近代化政策を推進していくこととなった<sup class="noprint Template-Fact">&#91;<i><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%80%8C%E8%A6%81%E5%87%BA%E5%85%B8%E3%80%8D%E3%82%92%E3%82%AF%E3%83%AA%E3%83%83%E3%82%AF%E3%81%95%E3%82%8C%E3%81%9F%E6%96%B9%E3%81%B8" title="Wikipedia:「要出典」をクリックされた方へ"><span title="この記述には信頼できる情報源の提示が求められています。(2024年7月)">要出典</span></a></i>&#93;</sup>。 明治元年(1868年)には<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="明治天皇">明治天皇</a>は広く会議をおこして公論政治を断行する旨等の<a href="/wiki/%E4%BA%94%E7%AE%87%E6%9D%A1%E3%81%AE%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" title="五箇条の御誓文">五箇条の御誓文</a>を天地神明に誓ったが、これが明治維新の国是となった<sup id="cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198037‐44_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198037‐44-55"><span class="cite-bracket">&#91;</span>54<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。またこれに続き出された政体書にはアメリカ式の<a href="/wiki/%E4%B8%89%E6%A8%A9%E5%88%86%E7%AB%8B" class="mw-redirect" title="三権分立">三権分立</a>が早くも打ち出されていた<sup id="cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198044‐45_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198044‐45-56"><span class="cite-bracket">&#91;</span>55<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;">→明治初期の政治状況については「<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3" class="mw-redirect" title="明治時代">明治時代</a>」を参照</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="自然災害と疫病"><span id=".E8.87.AA.E7.84.B6.E7.81.BD.E5.AE.B3.E3.81.A8.E7.96.AB.E7.97.85"></span>自然災害と疫病</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=10" title="節を編集: 自然災害と疫病"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Namazu-e.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Namazu-e.jpg/300px-Namazu-e.jpg" decoding="async" width="300" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Namazu-e.jpg/450px-Namazu-e.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Namazu-e.jpg/600px-Namazu-e.jpg 2x" data-file-width="1849" data-file-height="1320" /></a><figcaption>安政2年(1855年)<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E6%B1%9F%E6%88%B8%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政江戸地震">安政江戸地震</a>直後の<a href="/wiki/%E9%AF%B0%E7%B5%B5" title="鯰絵">鯰絵</a>。地震を起こすとされた大鯰を懲らしめる。</figcaption></figure> <p>幕末に諸外国からの開国圧力が強まる中、大地震が続発した。<a href="/wiki/%E5%BC%98%E5%8C%96" title="弘化">弘化</a>4年(<a href="/wiki/1847%E5%B9%B4" title="1847年">1847年</a>)には長野で<a href="/wiki/%E5%96%84%E5%85%89%E5%AF%BA%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="善光寺地震">善光寺地震</a>が起き、<a href="/wiki/%E5%B1%B1%E5%B4%A9%E3%82%8C" class="mw-redirect" title="山崩れ">山崩れ</a>でせき止め湖決壊などのため、1万人を超す犠牲者が出た<sup id="cite_ref-saigai_41-3" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E3%83%9A%E3%83%AA%E3%83%BC%E6%9D%A5%E8%88%AA" class="mw-redirect" title="ペリー来航">ペリー来航</a>直前の<a href="/wiki/%E5%98%89%E6%B0%B8" title="嘉永">嘉永</a>6年(1853年)3月に<a href="/wiki/%E5%B0%8F%E7%94%B0%E5%8E%9F%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="小田原地震">小田原地震</a>(<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%82%B0%E3%83%8B%E3%83%81%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%89" title="マグニチュード">M</a>6.7、<a href="/wiki/%E9%9C%87%E5%BA%A6" title="震度">震度</a>7、江戸の震度4-5)が起きた。翌年<a href="/wiki/%E6%97%A5%E7%B1%B3%E5%92%8C%E8%A6%AA%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="日米和親条約">日米和親条約</a>が締結されると、<a href="/wiki/%E4%BC%8A%E8%B3%80%E4%B8%8A%E9%87%8E%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="伊賀上野地震">伊賀上野地震</a>(<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%82%B0%E3%83%8B%E3%83%81%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%89" title="マグニチュード">M</a>7.3)が発生し、以降、13回の地震が連発する<b><a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E3%81%AE%E5%A4%A7%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政の大地震">安政の大地震</a></b>が発生した<sup id="cite_ref-saigai_41-4" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。嘉永7年(1854年)には、<a href="/wiki/%E5%8D%97%E6%B5%B7%E3%83%88%E3%83%A9%E3%83%95%E5%B7%A8%E5%A4%A7%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="南海トラフ巨大地震">南海トラフ巨大地震</a>である<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E6%9D%B1%E6%B5%B7%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政東海地震">安政東海地震</a>と<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E5%8D%97%E6%B5%B7%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政南海地震">安政南海地震</a>(<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%82%B0%E3%83%8B%E3%83%81%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%89" title="マグニチュード">M</a>8.4、<a href="/wiki/%E9%9C%87%E5%BA%A6" title="震度">震度</a>7)、<a href="/wiki/%E8%B1%8A%E4%BA%88%E6%B5%B7%E5%B3%A1%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="豊予海峡地震">豊予海峡地震</a>(<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%82%B0%E3%83%8B%E3%83%81%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%89" title="マグニチュード">M</a>7.4、<a href="/wiki/%E9%9C%87%E5%BA%A6" title="震度">震度</a>6)が発生し、幕府は<a href="/wiki/%E6%94%B9%E5%85%83#改元の理由" title="改元">災異改元</a>で<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF" title="安政">安政</a>に改元するが、安政2年(1855年)に<a href="/wiki/%E9%A3%9B%E9%A8%A8%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="飛騨地震">飛騨地震</a>(<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%82%B0%E3%83%8B%E3%83%81%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%89" title="マグニチュード">M</a>7.5)、陸前地震、<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E6%B1%9F%E6%88%B8%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政江戸地震">安政江戸地震</a>(M6.9-7.4、推定死者1万人)が発生した<sup id="cite_ref-saigai_41-5" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。安政3年(1856年)にも<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF3%E5%B9%B4%E3%81%AE%E5%A4%A7%E9%A2%A8%E7%81%BD" class="mw-redirect" title="安政3年の大風災">安政3年の大風災</a>で台風と高潮が江戸を襲い(推定死者10万人)<sup id="cite_ref-saigai_41-6" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E5%85%AB%E6%88%B8%E6%B2%96%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政八戸沖地震">安政八戸沖地震</a>(M6.9-8.0)が発生した。安政4年に<a href="/wiki/%E8%8A%B8%E4%BA%88%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="芸予地震">芸予地震</a>(M7.3)が発生、安政5年(1858年)の<a href="/wiki/%E9%A3%9B%E8%B6%8A%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="飛越地震">飛越地震</a>(M7.1、震度7)では<a href="/wiki/%E9%B3%B6%E5%B1%B1%E5%B4%A9%E3%82%8C" title="鳶山崩れ">鳶山崩れ</a>も併発し、<a href="/wiki/%E5%B8%B8%E9%A1%98%E5%AF%BA%E5%B7%9D" title="常願寺川">常願寺川</a>のせき止め湖が二度決壊して下流に大被害を出した<sup id="cite_ref-saigai_41-7" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>安政5年には<a href="/wiki/%E3%82%B3%E3%83%AC%E3%83%A9" title="コレラ">コレラ</a>も流行し、江戸だけで死者が3万人<sup id="cite_ref-saigai_41-8" class="reference"><a href="#cite_note-saigai-41"><span class="cite-bracket">&#91;</span>40<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>から30万人に及んだ<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">&#91;</span>56<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。さらに<a href="/wiki/%E6%96%87%E4%B9%85" title="文久">文久</a>2年(1862年)のコレラ流行では安政5年の数倍の死者が出た<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">&#91;</span>57<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。文久2年には<a href="/wiki/%E3%81%AF%E3%81%97%E3%81%8B" class="mw-redirect" title="はしか">はしか</a>も大流行し、江戸だけで239,862人の死者が出た<sup id="cite_ref-kato_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-kato-59"><span class="cite-bracket">&#91;</span>58<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。こうした度重なる疫病による社会不安が<a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%B7%9D%E5%B9%95%E5%BA%9C" class="mw-redirect" title="徳川幕府">徳川幕府</a>崩壊の要因の一つともなった<sup id="cite_ref-kato_59-1" class="reference"><a href="#cite_note-kato-59"><span class="cite-bracket">&#91;</span>58<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="略年表"><span id=".E7.95.A5.E5.B9.B4.E8.A1.A8"></span>略年表</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=11" title="節を編集: 略年表"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" role="note">→「<a href="/wiki/%E5%B9%95%E6%9C%AB%E3%81%AE%E5%B9%B4%E8%A1%A8" title="幕末の年表">幕末の年表</a>」および「<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB#年表" title="明治">明治 §&#160;年表</a>」も参照</div> <p>※明治5年(1872)の<a href="/wiki/%E3%82%B0%E3%83%AC%E3%82%B4%E3%83%AA%E3%82%AA%E6%9A%A6#明治改暦" title="グレゴリオ暦">グレゴリオ暦への改暦</a>までの日本は<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E9%99%B0%E5%A4%AA%E9%99%BD%E6%9A%A6" title="太陰太陽暦">太陰太陽暦</a>(<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D%E6%9A%A6" title="天保暦">天保暦</a>)を採用していたため、<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E6%9A%A6" title="西暦">西暦</a>とはずれがあることに留意。また、<a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C" title="慶応">慶応</a>4年の<a href="/wiki/%E4%B8%80%E4%B8%96%E4%B8%80%E5%85%83%E3%81%AE%E5%88%B6" title="一世一元の制">一世一元の制</a>による<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB" title="明治">明治</a>への<a href="/wiki/%E6%94%B9%E5%85%83" title="改元">改元</a>までは災異改元や立年改元(改元年の元旦に遡及して新元号を使用)などもある<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">&#91;</span>59<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">&#91;</span>60<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <ul><li><a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D" title="天保">天保</a>年間(1831-45) <ul><li>天保4年(1833) - <a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D%E3%81%AE%E5%A4%A7%E9%A3%A2%E9%A5%89" title="天保の大飢饉">天保の大飢饉</a>(〜天保10)</li> <li>天保7年(1836) - <a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D%E9%A8%92%E5%8B%95" title="天保騒動">天保騒動</a></li> <li>天保8年(1837)<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%A1%A9%E5%B9%B3%E5%85%AB%E9%83%8E%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="大塩平八郎の乱">大塩平八郎の乱</a></li> <li>天保10年(1839) - <a href="/wiki/%E8%9B%AE%E7%A4%BE%E3%81%AE%E7%8D%84" title="蛮社の獄">蛮社の獄</a></li> <li>天保12年(1841) - <a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D%E3%81%AE%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="天保の改革">天保の改革</a></li> <li>天保13年(1842) - <a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%98%E3%83%B3%E6%88%A6%E4%BA%89" title="アヘン戦争">アヘン戦争</a>の情報を得た幕府は<a href="/wiki/%E7%95%B0%E5%9B%BD%E8%88%B9%E6%89%93%E6%89%95%E4%BB%A4" title="異国船打払令">異国船打払令</a>を廃止して<a href="/wiki/%E8%96%AA%E6%B0%B4%E7%B5%A6%E4%B8%8E%E4%BB%A4" title="薪水給与令">薪水給与令</a>発布<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">&#91;</span>61<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E5%BC%98%E5%8C%96" title="弘化">弘化</a>年間(1845-48)</li> <li><a href="/wiki/%E5%98%89%E6%B0%B8" title="嘉永">嘉永</a>年間(1848-1855) <ul><li><a href="/wiki/%E5%98%89%E6%B0%B8" title="嘉永">嘉永</a>6年(1853) - <b><a href="/wiki/%E9%BB%92%E8%88%B9%E6%9D%A5%E8%88%AA" title="黒船来航">黒船来航</a></b></li> <li>嘉永7年(1854) - 3月<a href="/wiki/%E6%97%A5%E7%B1%B3%E5%92%8C%E8%A6%AA%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="日米和親条約">日米和親条約</a>、6月<a href="/wiki/%E4%BC%8A%E8%B3%80%E4%B8%8A%E9%87%8E%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="伊賀上野地震">伊賀上野地震</a>、8月<a href="/wiki/%E6%97%A5%E8%8B%B1%E5%92%8C%E8%A6%AA%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="日英和親条約">日英和親条約</a>、11月、<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E6%9D%B1%E6%B5%B7%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政東海地震">安政東海</a>・<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E5%8D%97%E6%B5%B7%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政南海地震">南海地震</a>を受けて災異改元。<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF" title="安政">安政</a>元年11月、<a href="/wiki/%E8%B1%8A%E4%BA%88%E6%B5%B7%E5%B3%A1%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="豊予海峡地震">豊予海峡地震</a>。12月<a href="/wiki/%E6%97%A5%E9%9C%B2%E5%92%8C%E8%A6%AA%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="日露和親条約">日露和親条約</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF" title="安政">安政</a>年間(1855-1860) <ul><li>安政2年(1855年) - 10月<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E6%B1%9F%E6%88%B8%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政江戸地震">安政江戸地震</a>、12月<a href="/wiki/%E6%97%A5%E8%98%AD%E5%92%8C%E8%A6%AA%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="日蘭和親条約">日蘭和親条約</a></li> <li>安政3年(1856年) - 7月<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E5%85%AB%E6%88%B8%E6%B2%96%E5%9C%B0%E9%9C%87" title="安政八戸沖地震">安政八戸沖地震</a>、8月<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF3%E5%B9%B4%E3%81%AE%E5%A4%A7%E9%A2%A8%E7%81%BD" class="mw-redirect" title="安政3年の大風災">江戸大風災</a></li> <li>安政5年(1858年) - <a href="/wiki/%E6%97%A5%E7%B1%B3%E4%BF%AE%E5%A5%BD%E9%80%9A%E5%95%86%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="日米修好通商条約">日米修好通商条約</a>、続けてオランダ、ロシア、英国、フランスも締結(<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E4%BA%94%E3%82%AB%E5%9B%BD%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="安政五カ国条約">安政五カ国条約</a>)。<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E3%81%AE%E5%A4%A7%E7%8D%84" title="安政の大獄">安政の大獄</a>、<a href="/wiki/%E3%82%B3%E3%83%AC%E3%83%A9" title="コレラ">コレラ</a>流行</li> <li>安政7年(1860年) - <a href="/wiki/%E6%A1%9C%E7%94%B0%E9%96%80%E5%A4%96%E3%81%AE%E5%A4%89" title="桜田門外の変">桜田門外の変</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E4%B8%87%E5%BB%B6" title="万延">万延</a>年間(1860-1861)</li> <li><a href="/wiki/%E6%96%87%E4%B9%85" title="文久">文久</a>年間(1861-1864) <ul><li>文久2年 - <a href="/wiki/%E6%96%87%E4%B9%85%E3%81%AE%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="文久の改革">文久の改革</a>、<a href="/wiki/%E7%94%9F%E9%BA%A6%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="生麦事件">生麦事件</a>、<a href="/wiki/%E3%81%AF%E3%81%97%E3%81%8B" class="mw-redirect" title="はしか">はしか</a>流行</li> <li>文久3年 - <a href="/wiki/%E8%96%A9%E8%8B%B1%E6%88%A6%E4%BA%89" title="薩英戦争">薩英戦争</a>、<a href="/wiki/%E5%85%AB%E6%9C%88%E5%8D%81%E5%85%AB%E6%97%A5%E3%81%AE%E6%94%BF%E5%A4%89" title="八月十八日の政変">八月十八日の政変</a>、<a href="/wiki/%E4%B8%8B%E9%96%A2%E6%88%A6%E4%BA%89" title="下関戦争">下関戦争</a>(文久3-4)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E5%85%83%E6%B2%BB" title="元治">元治</a>年間(1864-1865) <ul><li>元治元年 - <a href="/wiki/%E7%A6%81%E9%96%80%E3%81%AE%E5%A4%89" title="禁門の変">禁門の変</a>、<a href="/wiki/%E4%B8%8B%E9%96%A2%E6%88%A6%E4%BA%89" title="下関戦争">四国艦隊下関砲撃(下関戦争)</a>、第一次<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E5%BE%81%E8%A8%8E" title="長州征討">長州征討</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C" title="慶応">慶応</a>年間(1865-1868) <ul><li>慶応元年(1865) - <a href="/wiki/%E5%85%B5%E5%BA%AB%E9%96%8B%E6%B8%AF%E8%A6%81%E6%B1%82%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="兵庫開港要求事件">兵庫開港要求事件</a></li> <li>慶応2年(1866) - <a href="/wiki/%E8%96%A9%E9%95%B7%E5%90%8C%E7%9B%9F" title="薩長同盟">薩長同盟</a>、第二次<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E5%BE%81%E8%A8%8E" title="長州征討">長州征討</a></li> <li>慶応3年(1867) - <a href="/wiki/%E5%9B%9B%E4%BE%AF%E4%BC%9A%E8%AD%B0" title="四侯会議">四侯会議</a>、<b><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%94%BF%E5%A5%89%E9%82%84" title="大政奉還">大政奉還</a></b><a href="/wiki/%E4%B8%8A%E5%A5%8F" title="上奏">上奏</a> - <b><a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="王政復古 (日本)">王政復古の大号令</a></b></li> <li>慶応4年(1868) - 1月、<a href="/wiki/%E9%B3%A5%E7%BE%BD%E3%83%BB%E4%BC%8F%E8%A6%8B%E3%81%AE%E6%88%A6%E3%81%84" title="鳥羽・伏見の戦い">鳥羽・伏見の戦い</a>で<b><a href="/wiki/%E6%88%8A%E8%BE%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戊辰戦争">戊辰戦争</a></b>開始。4月、<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E9%96%8B%E5%9F%8E" title="江戸開城">江戸開城</a>、<a href="/wiki/%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E6%88%A6%E4%BA%89" title="会津戦争">会津戦争</a>開始。7月、<a href="/wiki/%E4%B8%8A%E9%87%8E%E6%88%A6%E4%BA%89" title="上野戦争">上野戦争</a>、<a href="/wiki/%E7%A7%8B%E7%94%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="秋田戦争">秋田戦争</a>。<b><a href="/wiki/%E4%BA%94%E7%AE%87%E6%9D%A1%E3%81%AE%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" title="五箇条の御誓文">五箇条の御誓文</a>、<a href="/wiki/%E6%94%BF%E4%BD%93%E6%9B%B8" title="政体書">政体書</a></b>発布、<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A5%A0%E9%83%BD" title="東京奠都">東京奠都</a>、<a href="/wiki/9%E6%9C%888%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="9月8日 (旧暦)">旧9月8日</a>(<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a><a href="/wiki/10%E6%9C%8823%E6%97%A5" title="10月23日">10月23日</a>)、<a href="/wiki/%E4%B8%80%E4%B8%96%E4%B8%80%E5%85%83%E3%81%AE%E5%88%B6" title="一世一元の制">一世一元の制</a>による<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB" title="明治">明治</a>への<a href="/wiki/%E6%94%B9%E5%85%83" title="改元">改元</a>。<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%85%83%E5%B9%B4" class="mw-redirect" title="明治元年">明治元年</a><sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">&#91;</span>62<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>9月22日、<a href="/wiki/%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E6%88%A6%E4%BA%89" title="会津戦争">会津戦争</a>終結。</li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB" title="明治">明治</a>年間(1868-1912) <ul><li>明治2年(1869) - 5月、<a href="/wiki/%E7%AE%B1%E9%A4%A8%E6%88%A6%E4%BA%89" title="箱館戦争">箱館戦争</a>により<a href="/wiki/%E6%88%8A%E8%BE%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戊辰戦争">戊辰戦争</a>終結。6月、<b><a href="/wiki/%E7%89%88%E7%B1%8D%E5%A5%89%E9%82%84" title="版籍奉還">版籍奉還</a></b> - <a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%86%85%E7%9C%81" title="宮内省">宮内省</a>・<a href="/wiki/%E6%B0%91%E9%83%A8%E7%9C%81_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="民部省 (明治時代)">民部省</a>・<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E8%94%B5%E7%9C%81" title="大蔵省">大蔵省</a>・<a href="/wiki/%E5%88%91%E9%83%A8%E7%9C%81_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="刑部省 (明治時代)">刑部省</a>・<a href="/wiki/%E5%85%B5%E9%83%A8%E7%9C%81_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="兵部省 (明治時代)">兵部省</a>・<a href="/wiki/%E5%A4%96%E5%8B%99%E7%9C%81" title="外務省">外務省</a>を設置。族称・<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E6%B0%91" title="平民">平民</a>の設置。</li> <li>明治4年(1871) - <b><a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a></b></li> <li>明治5年(1872) - <a href="/wiki/%E8%8A%B8%E5%A8%BC%E5%A6%93%E8%A7%A3%E6%94%BE%E4%BB%A4" title="芸娼妓解放令">人身売買禁止令</a>、<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E9%8A%80%E8%A1%8C%E6%9D%A1%E4%BE%8B" title="国立銀行条例">国立銀行条例</a>。12月、<a href="/wiki/%E3%82%B0%E3%83%AC%E3%82%B4%E3%83%AA%E3%82%AA%E6%9A%A6#明治改暦" title="グレゴリオ暦">太陰太陽暦からグレゴリオ暦へ改暦</a>。</li> <li>明治6年(1873) - <a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%85%AD%E5%B9%B4%E6%94%BF%E5%A4%89" title="明治六年政変">明治六年政変</a>、<a href="/wiki/%E6%95%B5%E8%A8%8E%E7%A6%81%E6%AD%A2%E4%BB%A4" title="敵討禁止令">敵討禁止令</a></li> <li>明治7年(1874) - <a href="/wiki/%E6%B0%91%E6%92%B0%E8%AD%B0%E9%99%A2%E8%A8%AD%E7%AB%8B%E5%BB%BA%E7%99%BD%E6%9B%B8" title="民撰議院設立建白書">民撰議院設立建白書</a>、<a href="/wiki/%E4%BD%90%E8%B3%80%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="佐賀の乱">佐賀の乱</a>、<a href="/wiki/%E5%8F%B0%E6%B9%BE%E5%87%BA%E5%85%B5" title="台湾出兵">台湾出兵</a></li> <li>明治9年(1876) - <b><a href="/wiki/%E7%A7%A9%E7%A6%84%E5%87%A6%E5%88%86" title="秩禄処分">秩禄処分</a></b></li> <li>明治10年(1877)- <b><a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%8D%97%E6%88%A6%E4%BA%89" title="西南戦争">西南戦争</a></b></li> <li>明治12年(1879)- <a href="/wiki/%E7%90%89%E7%90%83%E5%87%A6%E5%88%86" title="琉球処分">琉球処分</a></li> <li>明治14年(1881)- <a href="/wiki/%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E9%96%8B%E8%A8%AD%E3%81%AE%E8%A9%94" title="国会開設の詔">国会開設の詔</a></li> <li>明治18年(1885) - <a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="太政官 (明治時代)">太政官制</a>廃止、<b><a href="/wiki/%E5%86%85%E9%96%A3_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="内閣 (日本)">内閣制度</a></b>発足。</li> <li>明治22年(1889)- <b><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E6%86%B2%E6%B3%95" title="大日本帝国憲法">大日本帝国憲法</a></b>発布。</li> <li>明治23年(1890)-第1回<a href="/wiki/%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E8%AD%B0%E4%BC%9A" title="帝国議会">帝国議会</a></li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="「御一新」の理念"><span id=".E3.80.8C.E5.BE.A1.E4.B8.80.E6.96.B0.E3.80.8D.E3.81.AE.E7.90.86.E5.BF.B5"></span>「御一新」の理念</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=12" title="節を編集: 「御一新」の理念"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="五箇条の御誓文"><span id=".E4.BA.94.E7.AE.87.E6.9D.A1.E3.81.AE.E5.BE.A1.E8.AA.93.E6.96.87"></span>五箇条の御誓文</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=13" title="節を編集: 五箇条の御誓文"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" role="note">→詳細は「<a href="/wiki/%E4%BA%94%E7%AE%87%E6%9D%A1%E3%81%AE%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" title="五箇条の御誓文">五箇条の御誓文</a>」を参照</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Goseimon_by_takahito.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Goseimon_by_takahito.jpg/220px-Goseimon_by_takahito.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Goseimon_by_takahito.jpg/330px-Goseimon_by_takahito.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Goseimon_by_takahito.jpg/440px-Goseimon_by_takahito.jpg 2x" data-file-width="1017" data-file-height="767" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E6%9C%89%E6%A0%96%E5%B7%9D%E5%AE%AE%E5%B9%9F%E4%BB%81%E8%A6%AA%E7%8E%8B" title="有栖川宮幟仁親王">幟仁親王</a>が揮毫した御誓文の原本</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Taisei_H%C5%8Dkan.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Taisei_H%C5%8Dkan.jpg/220px-Taisei_H%C5%8Dkan.jpg" decoding="async" width="220" height="241" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Taisei_H%C5%8Dkan.jpg/330px-Taisei_H%C5%8Dkan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Taisei_H%C5%8Dkan.jpg/440px-Taisei_H%C5%8Dkan.jpg 2x" data-file-width="912" data-file-height="1000" /></a><figcaption>「大政奉還図」 <a href="/wiki/%E9%82%A8%E7%94%B0%E4%B8%B9%E9%99%B5" title="邨田丹陵">邨田丹陵</a> 筆</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E5%B9%95%E5%BA%9C" title="江戸幕府">江戸幕府</a>による大政奉還を受け、<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="王政復古 (日本)">王政復古</a>によって発足した明治新政府の方針は、<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="天皇">天皇</a><a href="/wiki/%E8%A6%AA%E6%94%BF" title="親政">親政</a>(旧来の幕府・摂関などの廃止)を基本とし、諸外国(主に欧米列強国を指す)に追いつくための改革を模索することであった。その方針は、翌慶応4年(<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a>)3月14日に公布された<a href="/wiki/%E4%BA%94%E7%AE%87%E6%9D%A1%E3%81%AE%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" title="五箇条の御誓文">五箇条の御誓文</a>で具体的に明文化されることになる。合議体制、官民一体での国家形成、旧習の打破、世界列国と伍する実力の涵養などである。なお、この『<b>五箇条の御誓文</b>』の起草者・監修者は「<b>旧来ノ陋習ヲ破リ天地ノ公道ニ基クヘシ</b>」を全く新たに入れた<a href="/wiki/%E7%B7%8F%E8%A3%81" title="総裁">総裁</a>局顧問・<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%88%B8%E5%AD%9D%E5%85%81" title="木戸孝允">木戸孝允</a>(<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E8%97%A9" title="長州藩">長州藩</a>)であるが、その前段階の『<b>会盟</b>』五箇条の起草者は参与・<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E5%B2%A1%E5%AD%9D%E5%BC%9F" title="福岡孝弟">福岡孝弟</a>(<a href="/wiki/%E5%9C%9F%E4%BD%90%E8%97%A9" title="土佐藩">土佐藩</a>)であり、更にその前段階の『<b>議事之体大意</b>』五箇条の起草者は参与・<a href="/wiki/%E7%94%B1%E5%88%A9%E5%85%AC%E6%AD%A3" title="由利公正">由利公正</a>(<a href="/wiki/%E8%B6%8A%E5%89%8D%E8%97%A9" class="mw-redirect" title="越前藩">越前藩</a>)である。 </p><p>その当時はまだ<a href="/wiki/%E6%88%8A%E8%BE%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戊辰戦争">戊辰戦争</a>のさなかであり、新政府は日本統一後の国是を内外に呈示する必要があった。そのため、御誓文が、諸大名や、諸外国を意識して<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="明治天皇">明治天皇</a>が百官を率いて、皇祖神に誓いを立てるという形式で出されたのである。さらに国民に対しては、同日に天皇の御名で「<a href="/wiki/%E5%84%84%E5%85%86%E5%AE%89%E6%92%AB%E5%9B%BD%E5%A8%81%E5%AE%A3%E6%8F%9A%E3%81%AE%E5%BE%A1%E5%AE%B8%E7%BF%B0" title="億兆安撫国威宣揚の御宸翰">億兆安撫国威宣揚の御宸翰</a>」が告示され、天皇自身が今後善政をしき、大いに国威を輝かすので、国民も旧来の陋習から脱却するように説かれている。 </p><p>これらの内容は、新政府の内政や外交に反映されて具体化されていくとともに、思想的には<a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E6%B0%91%E6%A8%A9%E9%81%8B%E5%8B%95" title="自由民権運動">自由民権運動</a>の理想とされていく。 </p><p>また、この目的を達するための具体的なスローガンとして「<a href="/wiki/%E5%AF%8C%E5%9B%BD%E5%BC%B7%E5%85%B5" title="富国強兵">富国強兵</a>」「<a href="/wiki/%E6%AE%96%E7%94%A3%E8%88%88%E6%A5%AD" title="殖産興業">殖産興業</a>」が頻用された。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="五榜の掲示"><span id=".E4.BA.94.E6.A6.9C.E3.81.AE.E6.8E.B2.E7.A4.BA"></span>五榜の掲示</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=14" title="節を編集: 五榜の掲示"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>五箇条の御誓文を公布した翌日、幕府の<a href="/wiki/%E9%AB%98%E6%9C%AD" title="高札">高札</a>が撤去され、辻々には暫定的に江戸幕府の統治政策を踏襲する「<a href="/wiki/%E4%BA%94%E6%A6%9C%E3%81%AE%E6%8E%B2%E7%A4%BA" title="五榜の掲示">五榜の掲示</a>」が立てられた。儒教道徳の遵守、徒党や強訴の禁止、<a href="/wiki/%E3%82%AD%E3%83%AA%E3%82%B9%E3%83%88%E6%95%99" title="キリスト教">キリスト教</a>の禁止、国外<a href="/wiki/%E9%80%83%E4%BA%A1" title="逃亡">逃亡</a>の禁止などを引き継いだ内容が掲示された。これら条項は、その後の政策の中で撤廃されたり、自然消滅して効力を失うに至る。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="新政府の編成"><span id=".E6.96.B0.E6.94.BF.E5.BA.9C.E3.81.AE.E7.B7.A8.E6.88.90"></span>新政府の編成</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=15" title="節を編集: 新政府の編成"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" role="note">→詳細は「<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%9B%BD%E6%94%BF%E5%BA%9C" title="日本国政府">日本国政府</a>」を参照</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="明治維新政府"><span id=".E6.98.8E.E6.B2.BB.E7.B6.AD.E6.96.B0.E6.94.BF.E5.BA.9C"></span>明治維新政府</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=16" title="節を編集: 明治維新政府"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox" style="width:22em;"><tbody><tr><th colspan="2" class="" style="text-align:center; font-size:125%; font-weight:bold; border-top: 2px solid red; border-bottom: 2px solid red" itemprop=""><span class="fn org">明治維新政府<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">&#91;</span>注釈 1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></span></th></tr><tr class="" style="" itemprop=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center;" itemprop=""> 日本國政府</td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center;" itemprop=""> <div style="font-family: serif; font-size: 100%; font-weight: bold; text-transform: uppercase; line-height: 125%; color: black;"><a href="/wiki/%E8%87%A8%E6%99%82%E6%94%BF%E5%BA%9C" title="臨時政府"><span style="color:black">臨時政府</span></a></div></td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center;" itemprop=""> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:%E9%8C%A6%E5%B8%83%E9%87%91%E6%97%A5%E7%AB%A0%E6%97%97.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%E9%8C%A6%E5%B8%83%E9%87%91%E6%97%A5%E7%AB%A0%E6%97%97.svg/200px-%E9%8C%A6%E5%B8%83%E9%87%91%E6%97%A5%E7%AB%A0%E6%97%97.svg.png" decoding="async" width="200" height="127" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%E9%8C%A6%E5%B8%83%E9%87%91%E6%97%A5%E7%AB%A0%E6%97%97.svg/300px-%E9%8C%A6%E5%B8%83%E9%87%91%E6%97%A5%E7%AB%A0%E6%97%97.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/%E9%8C%A6%E5%B8%83%E9%87%91%E6%97%A5%E7%AB%A0%E6%97%97.svg/400px-%E9%8C%A6%E5%B8%83%E9%87%91%E6%97%A5%E7%AB%A0%E6%97%97.svg.png 2x" data-file-width="567" data-file-height="360" /></a></span><div style="">御旗(<a href="/wiki/1870%E5%B9%B4" title="1870年">1870年</a>-<a href="/wiki/1875%E5%B9%B4" title="1875年">1875年</a>)</div></td></tr><tr style=""><th scope="col" colspan="2" class="" style="text-align:center; background-color: #efefef">概要</th></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">創設年</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a></td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">解散年</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/1890%E5%B9%B4" title="1890年">1890年</a></td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">対象国</th><td class="" style="" itemprop=""> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span title="日本の旗"><img alt="日本の旗" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/25px-Flag_of_Japan.svg.png" decoding="async" width="25" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/38px-Flag_of_Japan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/50px-Flag_of_Japan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span>&#160;<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC" title="日本">日本国</a></td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">地域</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC" title="日本">日本</a></td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">現行憲法</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" class="mw-redirect" title="御誓文">御誓文</a></td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">政体</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%9A%87%E8%A6%AA%E6%94%BF" class="mw-redirect" title="天皇親政">天皇親政</a></td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">代表</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="天皇">天皇</a></td></tr><tr style=""><th scope="col" colspan="2" class="" style="text-align:center; background-color: #efefef">機関</th></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">立法府</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/%E5%85%83%E8%80%81%E9%99%A2_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="元老院 (日本)">元老院</a>(<a href="/wiki/1875%E5%B9%B4" title="1875年">1875年</a>-<a href="/wiki/1890%E5%B9%B4" title="1890年">1890年</a>)</td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">行政府</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="太政官 (明治時代)">太政官</a>(<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a>-<a href="/wiki/1885%E5%B9%B4" title="1885年">1885年</a>)<br /><a href="/wiki/%E5%86%85%E9%96%A3_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="内閣 (日本)">内閣</a>(<a href="/wiki/1885%E5%B9%B4" title="1885年">1885年</a>-現在)</td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><th scope="row" style="text-align:left; white-space:nowrap;">司法府</th><td class="" style="" itemprop=""> <a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%AF%A9%E9%99%A2" title="大審院">大審院</a>(<a href="/wiki/1875%E5%B9%B4" title="1875年">1875年</a>-<a href="/wiki/1947%E5%B9%B4" title="1947年">1947年</a>)</td></tr><tr class="" style="" itemprop=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center;" itemprop=""> <table style="width:100%; background:transparent;"><tbody><tr> <th style="width:50%; text-align: left;"><span class="nowrap">&#8592; <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Flag_of_the_Tokugawa_Shogunate.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Flag_of_the_Tokugawa_Shogunate.svg/25px-Flag_of_the_Tokugawa_Shogunate.svg.png" decoding="async" width="25" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Flag_of_the_Tokugawa_Shogunate.svg/38px-Flag_of_the_Tokugawa_Shogunate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Flag_of_the_Tokugawa_Shogunate.svg/50px-Flag_of_the_Tokugawa_Shogunate.svg.png 2x" data-file-width="675" data-file-height="450" /></a></span> <a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E5%B9%95%E5%BA%9C" title="江戸幕府">江戸幕府</a></span></th> <th style="width:50%; text-align: right;"><span class="nowrap"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Flag_of_the_Japanese_Emperor.svg" class="mw-file-description" title="帝国政府"><img alt="帝国政府" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Flag_of_the_Japanese_Emperor.svg/25px-Flag_of_the_Japanese_Emperor.svg.png" decoding="async" width="25" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Flag_of_the_Japanese_Emperor.svg/38px-Flag_of_the_Japanese_Emperor.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Flag_of_the_Japanese_Emperor.svg/50px-Flag_of_the_Japanese_Emperor.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%9B%BD%E6%94%BF%E5%BA%9C" title="日本国政府">帝国政府</a> &#8594;</span></th> </tr></tbody></table></td></tr><tr class="noprint"><td colspan="2" style="text-align:right; font-size:85%;"><a href="/wiki/Template:%E6%94%BF%E5%BA%9C" title="Template:政府">テンプレートを表示</a></td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="東京奠都"><span id=".E6.9D.B1.E4.BA.AC.E5.A5.A0.E9.83.BD"></span>東京奠都</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=17" title="節を編集: 東京奠都"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" role="note">→詳細は「<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A5%A0%E9%83%BD" title="東京奠都">東京奠都</a>」を参照</div> <p><a href="/wiki/%E9%A6%96%E9%83%BD" title="首都">首都</a>については、当初京都では旧弊(京都の歴史上のしがらみ)が多いとして、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%98%AA%E5%B8%82" title="大阪市">大阪</a>遷都論が<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E4%B9%85%E4%BF%9D%E5%88%A9%E9%80%9A" title="大久保利通">大久保利通</a>を中心として唱えられた。 </p><p>しかし、大阪遷都論には反対が多く、江戸城明け渡しもあり、江戸を東京とすることで落ちついた。1868年7月17日に<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E3%83%B2%E7%A7%B0%E3%82%B7%E3%83%86%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E3%83%88%E7%82%BA%E3%82%B9%E3%83%8E%E8%A9%94%E6%9B%B8" title="江戸ヲ称シテ東京ト為スノ詔書">江戸ヲ称シテ東京ト為スノ詔書</a>が発布されたが、遷都については正式な布告があったわけではなく、<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="明治天皇">明治天皇</a>の2度の<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E8%A1%8C%E5%B9%B8" title="東京行幸">東京行幸</a>により太政官も東京に移され、東京が事実上の首都と見なされるようになった。 </p><p>奠都から約30年になる1897年には、<a href="/wiki/%E8%B2%A1%E9%96%A5" title="財閥">財閥</a>や<a href="/wiki/%E6%96%B0%E8%81%9E%E7%A4%BE" class="mw-redirect" title="新聞社">新聞社</a>・<a href="/wiki/%E9%80%9A%E4%BF%A1%E7%A4%BE" title="通信社">通信社</a>が委員会を編成して開催した「奠都三〇年祝賀会」が開催された<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">&#91;</span>63<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">&#91;</span>64<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="行政"><span id=".E8.A1.8C.E6.94.BF"></span>行政</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=18" title="節を編集: 行政"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" role="note">→「<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E5%AE%98%E5%88%B6" title="近代日本の官制">近代日本の官制</a>」を参照</div> <p>形式的には、明治維新は<a href="/wiki/%E5%BE%8B%E4%BB%A4%E5%88%B6" title="律令制">律令制</a>の復活劇でもあった。幕藩体制の崩壊に伴い、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E9%9B%86%E6%A8%A9" title="中央集権">中央集権</a>国家の確立を急ぐ必要があった新政府は、律令制を範とした名称を復活させた<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">&#91;</span>* 2<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="王政復古 (日本)">王政復古の大号令</a>において、<a href="/wiki/%E5%B9%95%E5%BA%9C" title="幕府">幕府</a>や<a href="/wiki/%E6%91%82%E6%94%BF" title="摂政">摂政</a>・<a href="/wiki/%E9%96%A2%E7%99%BD" title="関白">関白</a>の廃止と天皇親政が定められ、天皇の下に<b>総裁</b>・<b>議定</b>・<b>参与</b>の三職からなる官制が施行された。<a href="/wiki/%E7%B7%8F%E8%A3%81" title="総裁">総裁</a>には有栖川宮親王、<a href="/wiki/%E8%AD%B0%E5%AE%9A" title="議定">議定</a>には<a href="/wiki/%E7%9A%87%E6%97%8F" title="皇族">皇族</a>・<a href="/wiki/%E5%85%AC%E5%8D%BF" title="公卿">公卿</a>と薩摩・長州・土佐・越前などの<a href="/wiki/%E8%97%A9%E4%B8%BB" class="mw-redirect" title="藩主">藩主</a>が、<a href="/wiki/%E5%8F%82%E4%B8%8E" title="参与">参与</a>には<a href="/wiki/%E5%85%AC%E5%AE%B6" title="公家">公家</a>と議定についた藩主の家臣が就任した。しかし、<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="明治天皇">明治天皇</a>はまだ年少であるため<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">&#91;</span>* 3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、それを補佐する体制がすぐに必要となった。 </p><p>そこで、慶応4年<a href="/wiki/4%E6%9C%8821%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="4月21日 (旧暦)">閏4月21日</a>、<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E5%AE%98%E5%88%B6" title="日本の官制">政体書</a>の<a href="/wiki/%E5%85%AC%E5%B8%83" title="公布">公布</a>により、太政官を中心に<a href="/wiki/%E4%B8%89%E6%A8%A9%E5%88%86%E7%AB%8B%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="三権分立制">三権分立制</a>をとる<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="太政官制">太政官制</a>が採られ<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">&#91;</span>* 4<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、さらに翌年7月には、<a href="/wiki/%E7%89%88%E7%B1%8D%E5%A5%89%E9%82%84" title="版籍奉還">版籍奉還</a>により律令制の二官八省を模した<a href="/w/index.php?title=%E4%BA%8C%E5%AE%98%E5%85%AD%E7%9C%81%E5%88%B6&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="二官六省制 (存在しないページ)">二官六省制</a>が発足した。明治2年の主な組織と役職者は次の通りである<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">&#91;</span>65<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <ol><li><a href="/w/index.php?title=%E8%BC%94%E7%9B%B8&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="輔相 (存在しないページ)">輔相</a> <a href="/wiki/%E4%B8%89%E6%9D%A1%E5%AE%9F%E7%BE%8E" title="三条実美">三条実美</a></li> <li><a href="/wiki/%E8%AD%B0%E5%AE%9A" title="議定">議定</a> <a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%B7%E8%A6%96" title="岩倉具視">岩倉具視</a>、<a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%A4%A7%E5%AF%BA%E5%AE%9F%E5%89%87" title="徳大寺実則">徳大寺実則</a>、鍋島直正</li> <li><a href="/wiki/%E5%8F%82%E4%B8%8E" title="参与">参与</a> <a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%B9%85%E4%B8%96%E9%80%9A%E7%A6%A7" title="東久世通禧">東久世通禧</a>、<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%88%B8%E5%AD%9D%E5%85%81" title="木戸孝允">木戸孝允</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E4%B9%85%E4%BF%9D%E5%88%A9%E9%80%9A" title="大久保利通">大久保利通</a>、<a href="/wiki/%E5%BE%8C%E8%97%A4%E8%B1%A1%E4%BA%8C%E9%83%8E" title="後藤象二郎">後藤象二郎</a>、<a href="/wiki/%E5%89%AF%E5%B3%B6%E7%A8%AE%E8%87%A3" title="副島種臣">副島種臣</a>、<a href="/wiki/%E6%9D%BF%E5%9E%A3%E9%80%80%E5%8A%A9" title="板垣退助">板垣退助</a></li></ol> <p>そして、明治4年7月(1871年8月)の<a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a>の後には<a href="/wiki/%E6%AD%A3%E9%99%A2" title="正院">正院</a>・<a href="/wiki/%E5%B7%A6%E9%99%A2" title="左院">左院</a>・<a href="/wiki/%E5%8F%B3%E9%99%A2" title="右院">右院</a>による<a href="/w/index.php?title=%E4%B8%89%E9%99%A2%E5%88%B6&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="三院制 (存在しないページ)">三院制</a>が採られた。 </p><p>具体的な行政機構としては、<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="太政官 (明治時代)">太政官</a>と<a href="/wiki/%E7%A5%9E%E7%A5%87%E5%AE%98_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="神祇官 (明治時代)">神祇官</a>を置き、太政官の下に各省を置く律令制が模写されたものの、その後も<a href="/wiki/%E6%B0%91%E9%83%A8%E7%9C%81_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="民部省 (明治時代)">民部省</a>から<a href="/wiki/%E5%B7%A5%E9%83%A8%E7%9C%81" title="工部省">工部省</a>が分離したり、<a href="/wiki/%E5%88%91%E9%83%A8%E7%9C%81_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="刑部省 (明治時代)">刑部省</a>から<a href="/wiki/%E5%8F%B8%E6%B3%95%E7%9C%81_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="司法省 (日本)">司法省</a>に改組したりする幾多の改変を必要とし、安定しなかった。また立法府である左院・右院や地方官会議なども設置・廃止が繰り返された。明治中央官制の改革は明治18年(<a href="/wiki/1885%E5%B9%B4" title="1885年">1885年</a>)の<a href="/wiki/%E5%86%85%E9%96%A3%E5%88%B6%E5%BA%A6" class="mw-redirect" title="内閣制度">内閣制度</a>発足をもってようやく安定する。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="立法"><span id=".E7.AB.8B.E6.B3.95"></span>立法</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=19" title="節を編集: 立法"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Ceremony_for_the_Promulgation_of_the_Constitution_by_Wada_Eisaku.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Ceremony_for_the_Promulgation_of_the_Constitution_by_Wada_Eisaku.jpg/250px-Ceremony_for_the_Promulgation_of_the_Constitution_by_Wada_Eisaku.jpg" decoding="async" width="250" height="326" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Ceremony_for_the_Promulgation_of_the_Constitution_by_Wada_Eisaku.jpg/375px-Ceremony_for_the_Promulgation_of_the_Constitution_by_Wada_Eisaku.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Ceremony_for_the_Promulgation_of_the_Constitution_by_Wada_Eisaku.jpg/500px-Ceremony_for_the_Promulgation_of_the_Constitution_by_Wada_Eisaku.jpg 2x" data-file-width="6143" data-file-height="8000" /></a><figcaption>「憲法発布式」<a href="/wiki/%E5%92%8C%E7%94%B0%E8%8B%B1%E4%BD%9C" title="和田英作">和田英作</a> 筆</figcaption></figure> <p>また、立法府に関しては<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%88%B8%E5%AD%9D%E5%85%81" title="木戸孝允">木戸孝允</a>らが明治初年から<a href="/wiki/%E8%AD%B0%E4%BC%9A" title="議会">議会</a>開設を唱えていたが、議会制度を発足させるためには、官制改革・民度・国民教育などが未成熟であり、時期尚早であったため、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E4%B9%85%E4%BF%9D%E5%88%A9%E9%80%9A" title="大久保利通">大久保利通</a>を中心に「<b><a href="/wiki/%E6%9C%89%E5%8F%B8%E5%B0%82%E5%88%B6" title="有司専制">有司専制</a></b>」と呼ばれる薩長<a href="/wiki/%E8%97%A9%E9%96%A5" title="藩閥">藩閥</a>による官僚を中心とした改革体制が維持された。1875年(明治8年)には<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%98%AA%E4%BC%9A%E8%AD%B0" title="大阪会議">大阪会議</a>での合意と<a href="/wiki/%E7%AB%8B%E6%86%B2%E6%94%BF%E4%BD%93%E3%81%AE%E8%A9%94%E6%9B%B8" title="立憲政体の詔書">立憲政体の詔書</a>により、立法機関として<b><a href="/wiki/%E5%85%83%E8%80%81%E9%99%A2_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="元老院 (日本)">元老院</a></b>が設置された。 </p><p>のち、<a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E6%B0%91%E6%A8%A9%E9%81%8B%E5%8B%95" title="自由民権運動">自由民権運動</a>の高まりや、諸制度の整備による改革の成熟、<a href="/wiki/%E4%B8%8D%E5%B9%B3%E7%AD%89%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="不平等条約">不平等条約</a>撤廃条件などもあり、明治14年(<a href="/wiki/1881%E5%B9%B4" title="1881年">1881年</a>)に<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="明治天皇">明治天皇</a>は「国会開設の詔」を出し、同時に議会制度の前提として<a href="/wiki/%E4%BC%8A%E8%97%A4%E5%8D%9A%E6%96%87" title="伊藤博文">伊藤博文</a>らによる<a href="/wiki/%E6%86%B2%E6%B3%95" title="憲法">憲法</a>制定の動きが本格化し、憲法審議のため<a href="/wiki/%E6%9E%A2%E5%AF%86%E9%99%A2_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="枢密院 (日本)">枢密院</a>が設置された。明治22年(<a href="/wiki/1889%E5%B9%B4" title="1889年">1889年</a>)に<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E6%86%B2%E6%B3%95" title="大日本帝国憲法">大日本帝国憲法</a>が<a href="/wiki/%E5%85%AC%E5%B8%83" title="公布">公布</a>、翌年<a href="/wiki/%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E8%AD%B0%E4%BC%9A" title="帝国議会">帝国議会</a>が発足し、アジアでは初の本格的な<a href="/wiki/%E7%AB%8B%E6%86%B2%E5%90%9B%E4%B8%BB%E5%88%B6" title="立憲君主制">立憲君主制</a>・議会制国家が完成した<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">&#91;</span>* 5<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="司法"><span id=".E5.8F.B8.E6.B3.95"></span>司法</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=20" title="節を編集: 司法"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a> - <a href="/wiki/%E6%94%BF%E4%BD%93%E6%9B%B8" title="政体書">政体書</a>に基づき、<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="太政官 (明治時代)">太政官</a>の下に<a href="/wiki/%E5%88%91%E6%B3%95%E5%AE%98" title="刑法官">刑法官</a>が置かれた。</li> <li><a href="/wiki/1869%E5%B9%B4" title="1869年">1869年</a> - <a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="太政官 (明治時代)">太政官制</a>が発足し、同年、<a href="/wiki/%E5%88%91%E9%83%A8%E7%9C%81_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="刑部省 (明治時代)">刑部省</a>が設置された。</li> <li><a href="/wiki/1871%E5%B9%B4" title="1871年">1871年</a> - 刑部省と<a href="/wiki/%E5%BC%BE%E6%AD%A3%E5%8F%B0_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="弾正台 (明治時代)">弾正台</a>が合併し、<a href="/wiki/%E5%8F%B8%E6%B3%95%E7%9C%81_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="司法省 (日本)">司法省</a>となり、<a href="/wiki/%E6%B3%95%E6%B2%BB%E5%9B%BD%E5%AE%B6" title="法治国家">法治国家</a>の基礎が整備された。</li> <li><a href="/wiki/1875%E5%B9%B4" title="1875年">1875年</a> - 司法省裁判所に代わる<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%AF%A9%E9%99%A2" title="大審院">大審院</a>が新たに設置され、司法行政を行う司法省と司法権を行使する大審院が区分された。</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="地方行政"><span id=".E5.9C.B0.E6.96.B9.E8.A1.8C.E6.94.BF"></span>地方行政</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=21" title="節を編集: 地方行政"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Sho_Tai.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Sho_Tai.jpg/200px-Sho_Tai.jpg" decoding="async" width="200" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Sho_Tai.jpg/300px-Sho_Tai.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Sho_Tai.jpg/400px-Sho_Tai.jpg 2x" data-file-width="767" data-file-height="1151" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E7%90%89%E7%90%83%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="琉球王国">琉球王国</a>最後の国王・<a href="/wiki/%E5%B0%9A%E6%B3%B0%E7%8E%8B" title="尚泰王">尚泰王</a></figcaption></figure> <p>明治新政府は、幕府から受け継いだ<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E9%A0%98" title="天領">天領</a>と「朝敵」となった諸藩からの没収地に行政官を派遣して直轄地とした。つまり、地方行政としては、徳川家を<a href="/wiki/%E9%A7%BF%E5%BA%9C%E8%97%A9" title="駿府藩">駿府藩</a>に移封し、<a href="/wiki/%E4%BA%AC%E9%83%BD%E5%BA%9C" title="京都府">京都</a>・<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B4%8E%E7%9C%8C" title="長崎県">長崎</a>・<a href="/wiki/%E5%87%BD%E9%A4%A8%E5%B8%82" title="函館市">函館</a>を政府直轄の「府」とした以外は、原則として以前の藩体制が維持されていた。しかし、富国強兵を目的とする近代国家建設を推進するためには、中央集権化による政府の地方支配強化は是非とも必要なことであった。 </p><p>まず、<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%85%83%E5%B9%B4" class="mw-redirect" title="明治元年">明治元年</a>に<a href="/wiki/%E5%A7%AB%E8%B7%AF%E8%97%A9" title="姫路藩">姫路藩</a>主<a href="/wiki/%E9%85%92%E4%BA%95%E5%BF%A0%E9%82%A6" title="酒井忠邦">酒井忠邦</a>が<a href="/wiki/%E7%89%88%E7%B1%8D%E5%A5%89%E9%82%84" title="版籍奉還">版籍奉還</a>の<a href="/wiki/%E5%BB%BA%E7%99%BD%E6%9B%B8" class="mw-redirect" title="建白書">建白書</a>を提出。続いて明治2年1月20日<a href="/wiki/%E8%96%A9%E6%91%A9%E8%97%A9" title="薩摩藩">薩摩藩</a>・<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E8%97%A9" title="長州藩">長州藩</a>・<a href="/wiki/%E5%9C%9F%E4%BD%90%E8%97%A9" title="土佐藩">土佐藩</a>・<a href="/wiki/%E8%82%A5%E5%89%8D%E8%97%A9" class="mw-redirect" title="肥前藩">肥前藩</a>(<a href="/wiki/%E8%96%A9%E9%95%B7%E5%9C%9F%E8%82%A5" title="薩長土肥">薩長土肥</a>)の藩主らが、版籍奉還の上表文を新政府に提出した。これに各藩の藩主たちが続き、6月に返上申請が一段落迎えると、全藩に版籍奉還を命じた。この<b>版籍奉還</b>により旧藩主たちが自発的に版(土地)・籍(人民)を天皇に返上し、改めて<a href="/wiki/%E7%9F%A5%E8%97%A9%E4%BA%8B" title="知藩事">知藩事</a>に任命されることで、藩地と領主の分離が図られ、重要地や旧幕府直轄地に置かれた府・県とともに「府藩県体制」となる。 </p><p>しかし、中央集権化を進め、改革を全国的に網羅する必要があることから、藩の存在は邪魔となり、また藩側でも財政の逼迫が続いたことから自発的に廃藩を申し出る藩が相次いだ。明治4年<a href="/wiki/7%E6%9C%8814%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="7月14日 (旧暦)">旧7月14日</a>(1871年<a href="/wiki/8%E6%9C%8829%E6%97%A5" title="8月29日">8月29日</a>)に、倒幕の中心であった薩摩・長州藩出身の指導者である大久保利通と<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%88%B8%E5%AD%9D%E5%85%81" title="木戸孝允">木戸孝允</a>らにより<b><a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a></b>が実施され、<a href="/wiki/%E9%83%BD%E9%81%93%E5%BA%9C%E7%9C%8C" title="都道府県">府県</a>制度となり(当初は3府302県、直後に整理され3府72県)、中央政府から<a href="/wiki/%E9%83%BD%E9%81%93%E5%BA%9C%E7%9C%8C%E7%9F%A5%E4%BA%8B" title="都道府県知事">知事</a>を派遣する制度が実施された。このとき、知藩事たちは東京への居住を義務付けられた。なお、令制国の地名を用いなかったために、都市名が府県名となった所も少なくない。 </p><p><a href="/wiki/%E8%96%A9%E6%91%A9%E8%97%A9" title="薩摩藩">薩摩藩</a>の<a href="/wiki/%E5%B3%B6%E6%B4%A5%E4%B9%85%E5%85%89" title="島津久光">島津久光</a>が不満を述べた以外は目立った反撥はなく(すでに中央軍制が整い、個別の藩が対抗しにくくなっていたこと、藩財政が危機的状況に陥り、知藩事の手に負えなくなったこと、旧藩主が<a href="/wiki/%E8%8F%AF%E6%97%8F" title="華族">華族</a>として身分・財産が保証されること、などが理由とされる)、国家の支配体制がこのように電撃的、かつ画期的に改変されたのは明治維新における奇蹟ともいえる。 </p><p>なお、旧幕府時代、名目上は独立国でありながら実質上薩摩藩の支配下にあった<a href="/wiki/%E7%90%89%E7%90%83%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="琉球王国">琉球王国</a>に関しては、廃藩置県の際に「琉球藩」が設置されて日本国家内に取り込まれることとなり、明治12年(<a href="/wiki/1879%E5%B9%B4" title="1879年">1879年</a>)に<a href="/wiki/%E6%B2%96%E7%B8%84%E7%9C%8C" title="沖縄県">沖縄県</a>として正式に県に編入された(この間の経緯は一般に<b><a href="/wiki/%E6%B2%96%E7%B8%84%E7%9C%8C%E3%81%AE%E6%AD%B4%E5%8F%B2#琉球処分" title="沖縄県の歴史">琉球処分</a></b>と称される。旧琉球国王の<a href="/wiki/%E5%B0%9A%E6%B0%8F" title="尚氏">尚氏</a>も旧藩主と同様、<a href="/wiki/%E8%8F%AF%E6%97%8F" title="華族">華族</a>となった)。(→ <a href="/wiki/%E6%B2%96%E7%B8%84%E7%9C%8C%E3%81%AE%E6%AD%B4%E5%8F%B2" title="沖縄県の歴史">沖縄県の歴史</a>) </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="新国家の建設"><span id=".E6.96.B0.E5.9B.BD.E5.AE.B6.E3.81.AE.E5.BB.BA.E8.A8.AD"></span>新国家の建設</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=22" title="節を編集: 新国家の建設"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="岩倉使節団の影響"><span id=".E5.B2.A9.E5.80.89.E4.BD.BF.E7.AF.80.E5.9B.A3.E3.81.AE.E5.BD.B1.E9.9F.BF"></span>岩倉使節団の影響</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=23" title="節を編集: 岩倉使節団の影響"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Iwakura_mission.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Iwakura_mission.jpg/200px-Iwakura_mission.jpg" decoding="async" width="200" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Iwakura_mission.jpg/300px-Iwakura_mission.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Iwakura_mission.jpg/400px-Iwakura_mission.jpg 2x" data-file-width="2480" data-file-height="1953" /></a><figcaption>左から<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%88%B8%E5%AD%9D%E5%85%81" title="木戸孝允">木戸孝允</a>、<a href="/wiki/%E5%B1%B1%E5%8F%A3%E5%B0%9A%E8%8A%B3" title="山口尚芳">山口尚芳</a>、<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%B7%E8%A6%96" title="岩倉具視">岩倉具視</a>、<a href="/wiki/%E4%BC%8A%E8%97%A4%E5%8D%9A%E6%96%87" title="伊藤博文">伊藤博文</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E4%B9%85%E4%BF%9D%E5%88%A9%E9%80%9A" title="大久保利通">大久保利通</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/1871%E5%B9%B4" title="1871年">1871年</a><a href="/wiki/12%E6%9C%8823%E6%97%A5" title="12月23日">12月23日</a>から<a href="/wiki/1873%E5%B9%B4" title="1873年">1873年</a><a href="/wiki/9%E6%9C%8813%E6%97%A5" title="9月13日">9月13日</a>にかけて<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">&#91;</span>66<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、維新<a href="/wiki/%E6%94%BF%E5%BA%9C" title="政府">政府</a>は不平等条約改正ならびに西洋の諸制度の研究をするため<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%B7%E8%A6%96" title="岩倉具視">岩倉具視</a>を正使、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E4%B9%85%E4%BF%9D%E5%88%A9%E9%80%9A" title="大久保利通">大久保利通</a>・<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%88%B8%E5%AD%9D%E5%85%81" title="木戸孝允">木戸孝允</a>・<a href="/wiki/%E4%BC%8A%E8%97%A4%E5%8D%9A%E6%96%87" title="伊藤博文">伊藤博文</a>らを副使とする<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E4%BD%BF%E7%AF%80%E5%9B%A3" title="岩倉使節団">岩倉使節団</a>を欧米へ派遣した。使節団は<a href="/wiki/%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="条約">条約</a>改正には失敗するものの、<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E6%B4%8B" title="西洋">西洋</a>の諸制度の研究・吸収には成功し、この後の<a href="/wiki/%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="維新">維新</a>の動きに大きな影響を与えた。 </p><p>一方、日本国内においては「<a href="/wiki/%E7%95%99%E5%AE%88%E6%94%BF%E5%BA%9C" title="留守政府">留守政府</a>」と呼ばれた日本残留組の<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E9%83%B7%E9%9A%86%E7%9B%9B" title="西郷隆盛">西郷隆盛</a>・<a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E9%A6%A8" title="井上馨">井上馨</a>・<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%9A%88%E9%87%8D%E4%BF%A1" title="大隈重信">大隈重信</a>・<a href="/wiki/%E6%9D%BF%E5%9E%A3%E9%80%80%E5%8A%A9" title="板垣退助">板垣退助</a>・<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E8%97%A4%E6%96%B0%E5%B9%B3" title="江藤新平">江藤新平</a>・<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%9C%A8%E5%96%AC%E4%BB%BB" title="大木喬任">大木喬任</a>らの手によって、次々と改革は進んでいった。このような改革には積極的に西洋文明の先進制度が取り入れられ、その過程で、「<a href="/wiki/%E3%81%8A%E9%9B%87%E3%81%84%E5%A4%96%E5%9B%BD%E4%BA%BA" title="お雇い外国人">お雇い外国人</a>」と呼ばれる外国人が、技術指導、教育分野、官制・軍制整備など様々な分野で雇用され、<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%9B%BD%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="近代国家">近代国家</a>建設を助けた。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="改革された諸制度"><span id=".E6.94.B9.E9.9D.A9.E3.81.95.E3.82.8C.E3.81.9F.E8.AB.B8.E5.88.B6.E5.BA.A6"></span>改革された諸制度</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=24" title="節を編集: 改革された諸制度"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>留守政府が行った主な改革としては、<a href="/wiki/%E5%AD%A6%E5%88%B6" title="学制">学制改革</a>、<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F%E6%94%B9%E6%AD%A3" title="地租改正">地租改正</a>、<a href="/wiki/%E5%BE%B4%E5%85%B5%E4%BB%A4" title="徴兵令">徴兵令</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E9%99%BD%E6%9A%A6" title="太陽暦">太陽暦</a>の採用、司法制度の整備、<a href="/wiki/%E6%95%A3%E9%AB%AA%E8%84%B1%E5%88%80%E4%BB%A4" title="散髪脱刀令">断髪令</a>などがある。ただし、これらの改革は急激に行われたため矛盾も少なくなく、士族や農民の不満を招いたため、後の<a href="/wiki/%E5%BE%81%E9%9F%93%E8%AB%96" title="征韓論">征韓論</a>につながったともいわれる。欧米使節から帰国した岩倉や大久保が<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%85%AD%E5%B9%B4%E6%94%BF%E5%A4%89" title="明治六年政変">明治六年政変</a>によって征韓論を退け、さらに大久保の下に<a href="/wiki/%E5%86%85%E5%8B%99%E7%9C%81_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="内務省 (日本)">内務省</a>が設立されたことで諸改革の整理が行われることになる。ただし留守政府の行った改革のほとんどは政変後も存続し、明治維新の根幹の政策となっていった。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="軍事"><span id=".E8.BB.8D.E4.BA.8B"></span>軍事</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=25" title="節を編集: 軍事"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E9%BB%92%E8%88%B9%E6%9D%A5%E8%88%AA" title="黒船来航">黒船来航</a>以降、部分的に西洋式の軍事制度を導入していたが、あくまで正規軍人は武士階級であった。新政府は欧米列強に対等と見なされるためには市民からなる<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E6%B0%91%E8%BB%8D" class="mw-disambig" title="国民軍">国民軍</a>という近代的な軍事力が必要と考え、<a href="/wiki/%E5%AF%8C%E5%9B%BD%E5%BC%B7%E5%85%B5" title="富国強兵">富国強兵</a>を掲げた。 </p><p>徴兵令を導入し、近代的な<a href="/wiki/%E5%B8%B8%E5%82%99%E8%BB%8D" title="常備軍">常備軍</a>を最初に作ろうとしたのは<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%9D%91%E7%9B%8A%E6%AC%A1%E9%83%8E" title="大村益次郎">大村益次郎</a>であったが、彼が<a href="/wiki/%E6%9A%97%E6%AE%BA" title="暗殺">暗殺</a>されてしまったため、<a href="/wiki/%E5%B1%B1%E7%B8%A3%E6%9C%89%E6%9C%8B" title="山縣有朋">山縣有朋</a>に引き継がれた。明治3年、徴兵規則が作られ、翌年の明治4年に廃藩により<a href="/wiki/%E5%85%B5%E9%83%A8%E7%9C%81_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="兵部省 (明治時代)">兵部省</a>が全国の軍事力を握ることとなり、明治5年には徴兵令が施行され、<a href="/wiki/%E9%99%B8%E8%BB%8D%E7%9C%81" title="陸軍省">陸軍省</a>と<a href="/wiki/%E6%B5%B7%E8%BB%8D%E7%9C%81" title="海軍省">海軍省</a>が設置される。幕末に西洋から招聘した<a href="/wiki/%E8%BB%8D%E4%BA%8B%E9%A1%A7%E5%95%8F" title="軍事顧問">軍事顧問</a>による練兵を本格的に導入し、天皇を<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%85%83%E5%B8%A5" title="大元帥">大元帥</a>とし<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E9%99%B8%E8%BB%8D" title="大日本帝国陸軍">大日本帝国陸軍</a>と<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E6%B5%B7%E8%BB%8D" title="大日本帝国海軍">大日本帝国海軍</a>からなる日本軍が創設された。 </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Japanese_Navy_Ministry_Building.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Japanese_Navy_Ministry_Building.JPG/220px-Japanese_Navy_Ministry_Building.JPG" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Japanese_Navy_Ministry_Building.JPG/330px-Japanese_Navy_Ministry_Building.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Japanese_Navy_Ministry_Building.JPG/440px-Japanese_Navy_Ministry_Building.JPG 2x" data-file-width="556" data-file-height="344" /></a><figcaption>1930年代の海軍省</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="身分制度"><span id=".E8.BA.AB.E5.88.86.E5.88.B6.E5.BA.A6"></span>身分制度</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=26" title="節を編集: 身分制度"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Seinansenso_snou.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Seinansenso_snou.jpg/200px-Seinansenso_snou.jpg" decoding="async" width="200" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Seinansenso_snou.jpg/300px-Seinansenso_snou.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Seinansenso_snou.jpg/400px-Seinansenso_snou.jpg 2x" data-file-width="1183" data-file-height="594" /></a><figcaption>最大の<a href="/wiki/%E5%A3%AB%E6%97%8F%E5%8F%8D%E4%B9%B1" title="士族反乱">士族反乱</a>・<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%8D%97%E6%88%A6%E4%BA%89" title="西南戦争">西南戦争</a>を描いた『鹿児島暴徒出陣図』 <a href="/wiki/%E6%9C%88%E5%B2%A1%E8%8A%B3%E5%B9%B4" title="月岡芳年">月岡芳年</a>画</figcaption></figure> <p>江戸幕府下の<a href="/wiki/%E6%AD%A6%E5%A3%AB" title="武士">武士</a>・<a href="/wiki/%E7%99%BE%E5%A7%93" title="百姓">百姓</a>・<a href="/wiki/%E7%94%BA%E4%BA%BA" title="町人">町人</a>(いわゆる<a href="/wiki/%E5%A3%AB%E8%BE%B2%E5%B7%A5%E5%95%86" title="士農工商">士農工商</a>)の別を廃止し、「四民平等」を謳ったが形式的なものに留まった。しかし、明治4年に制定された<a href="/wiki/%E6%88%B8%E7%B1%8D%E6%B3%95" title="戸籍法">戸籍法</a>に基づき翌年に編纂された<a href="/wiki/%E5%A3%AC%E7%94%B3%E6%88%B8%E7%B1%8D" title="壬申戸籍">壬申戸籍</a>では、旧武士階級を<a href="/wiki/%E5%A3%AB%E6%97%8F" title="士族">士族</a>、それ以外を<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E6%B0%91" title="平民">平民</a>とし、旧<a href="/wiki/%E5%85%AC%E5%AE%B6" title="公家">公家</a>・<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%90%8D" title="大名">大名</a>や一部僧侶などを新たに<a href="/wiki/%E8%8F%AF%E6%97%8F" title="華族">華族</a>として特権的階級とすると同時に、<a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%86%85%E7%9C%81" title="宮内省">宮内省</a>の支配の下に置くことになった。 </p><p>徴兵のために<a href="/wiki/%E6%88%B8%E7%B1%8D" title="戸籍">戸籍</a>制度の整備が必要となり、国民の区別として平民も苗字を名乗ることが出来る<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E6%B0%91%E8%8B%97%E5%AD%97%E5%BF%85%E7%A7%B0%E7%BE%A9%E5%8B%99%E4%BB%A4" title="平民苗字必称義務令"><b>平民苗字許容令</b></a>が1870年に布告されたが、長期間に渡り名乗りが許されていなかったことから使用を控える者も多かった。このため1875年には苗字を義務化した<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E6%B0%91%E8%8B%97%E5%AD%97%E5%BF%85%E7%A7%B0%E7%BE%A9%E5%8B%99%E4%BB%A4" title="平民苗字必称義務令">平民苗字必称令</a>が布告された。 </p><p>華族と士族には政府から<a href="/wiki/%E5%AE%B6%E7%A6%84" class="mw-redirect" title="家禄">家禄</a>が与えられ、明治9年(1876年)の<a href="/wiki/%E7%A7%A9%E7%A6%84%E5%87%A6%E5%88%86" title="秩禄処分">秩禄処分</a>まで支給された。同年、<a href="/wiki/%E5%BB%83%E5%88%80%E4%BB%A4" title="廃刀令">廃刀令</a>が出され、これにより士族の特権はなくなり、のちの不平士族の反乱(<a href="/wiki/%E4%BD%90%E8%B3%80%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="佐賀の乱">佐賀の乱</a>、<a href="/wiki/%E8%90%A9%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="萩の乱">萩の乱</a>、<a href="/wiki/%E7%A7%8B%E6%9C%88%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="秋月の乱">秋月の乱</a>、<a href="/wiki/%E7%A5%9E%E9%A2%A8%E9%80%A3%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="神風連の乱">神風連の乱</a>)につながる。しかしこれらの反乱はいずれもほどなくして鎮圧され、1877年に維新の元勲の一人である西郷隆盛が率いた最大の<a href="/wiki/%E5%A3%AB%E6%97%8F%E5%8F%8D%E4%B9%B1" title="士族反乱">士族反乱</a>であった<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%8D%97%E6%88%A6%E4%BA%89" title="西南戦争">西南戦争</a>が鎮圧されると、士族による反乱は後を絶った。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="経済産業"><span id=".E7.B5.8C.E6.B8.88.E7.94.A3.E6.A5.AD"></span>経済産業</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=27" title="節を編集: 経済産業"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Steam-Locomotive-on-the-coast-in-Yokohama-1874-Utagawa-Hiroshige-III.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Steam-Locomotive-on-the-coast-in-Yokohama-1874-Utagawa-Hiroshige-III.png/220px-Steam-Locomotive-on-the-coast-in-Yokohama-1874-Utagawa-Hiroshige-III.png" decoding="async" width="220" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Steam-Locomotive-on-the-coast-in-Yokohama-1874-Utagawa-Hiroshige-III.png/330px-Steam-Locomotive-on-the-coast-in-Yokohama-1874-Utagawa-Hiroshige-III.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Steam-Locomotive-on-the-coast-in-Yokohama-1874-Utagawa-Hiroshige-III.png/440px-Steam-Locomotive-on-the-coast-in-Yokohama-1874-Utagawa-Hiroshige-III.png 2x" data-file-width="2300" data-file-height="1182" /></a><figcaption>浮世絵に描かれた横浜の鉄道と船</figcaption></figure> <p>維新を進めるに当たり、大きな問題となったのが税収の確保であった。それまでの<a href="/wiki/%E5%B9%B4%E8%B2%A2" title="年貢">年貢</a>は収量を基本とする<a href="/wiki/%E7%89%A9%E7%B4%8D" title="物納">物納</a>であり、また各藩領において税率の不均衡があったことから、土地を基本とする新たな税制が構想された。1871年には<a href="/wiki/%E7%94%B0%E7%95%91%E6%B0%B8%E4%BB%A3%E5%A3%B2%E8%B2%B7%E7%A6%81%E6%AD%A2%E4%BB%A4" title="田畑永代売買禁止令">田畑永代売買禁止令</a>が廃止されて土地の売買が可能となり、さらに1874年に<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F%E6%94%B9%E6%AD%A3%E6%9D%A1%E4%BE%8B" class="mw-redirect" title="地租改正条例">地租改正条例</a>が布告されることで土地は私有となり、土地所有者に<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E5%88%B8" title="地券">地券</a>が発行されることとなって、所有する土地に対し<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F" title="地租">地租</a>が課せられることとなった。これにより、土地の<a href="/wiki/%E6%89%80%E6%9C%89%E6%A8%A9" title="所有権">所有権</a>が初めて法的に認められたことによって土地の売買や担保化が容易になり、私有<a href="/wiki/%E8%B2%A1%E7%94%A3%E6%A8%A9" title="財産権">財産権</a>が完全に確立することで<a href="/wiki/%E8%B3%87%E6%9C%AC%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="資本主義">資本主義</a>の発展の基礎条件が成立した。また経済を支えるインフラ整備も政府主導で行われた。 </p><p><b>貿易分野</b>では、1859年(安政6年)には<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E6%B5%9C%E5%B8%82" title="横浜市">横浜</a>にすでに、<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%82%AE%E3%83%AA%E3%82%B9%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="イギリス帝国">イギリス帝国</a>の<a href="/wiki/%E6%97%A7%E3%82%B8%E3%83%A3%E3%83%BC%E3%83%87%E3%82%A3%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%9E%E3%82%BB%E3%82%BD%E3%83%B3%E5%95%86%E4%BC%9A%E3%83%93%E3%83%AB" title="旧ジャーディン・マセソン商会ビル">ジャーディン・マセソン商会</a>支店の通称「<a href="/wiki/%E8%8B%B1%E4%B8%80%E7%95%AA%E9%A4%A8" title="英一番館">英一番館</a>」(<a href="/wiki/%E3%82%B1%E3%82%BA%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%83%83%E3%82%AF%E5%AE%B6#第1世代" title="ケズウィック家">ウィリアム・ケズウィック</a>)が設置されており、1861年(万延2年)には<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B4%8E%E5%B8%82" title="長崎市">長崎</a>に、ジャーディン・マセソン商会代理店の「<a href="/wiki/%E3%82%B0%E3%83%A9%E3%83%90%E3%83%BC%E5%95%86%E4%BC%9A" class="mw-redirect" title="グラバー商会">グラバー商会</a>」が設立された。<a href="/wiki/%E5%A4%96%E5%9B%BD%E4%BA%BA%E5%B1%85%E7%95%99%E5%9C%B0" title="外国人居留地">外国人居留地</a>としては、1863年(文久3年)に横浜の山下居留地、1868年(明治元年)には<a href="/wiki/%E7%A5%9E%E6%88%B8%E5%A4%96%E5%9B%BD%E4%BA%BA%E5%B1%85%E7%95%99%E5%9C%B0" title="神戸外国人居留地">神戸居留地</a>と大阪の川口居留地、1869年(明治2年)には東京に築地居留地、1870年(明治3年)に<a href="/wiki/%E3%82%B0%E3%83%A9%E3%83%90%E3%83%BC%E5%9C%92" title="グラバー園">長崎居留地</a>が完成した。 </p><p><a href="/wiki/%E5%AF%8C%E5%9B%BD%E5%BC%B7%E5%85%B5" title="富国強兵">富国強兵</a>・<a href="/wiki/%E6%AE%96%E7%94%A3%E8%88%88%E6%A5%AD" title="殖産興業">殖産興業</a>のスローガンの下、<a href="/wiki/%E5%B7%A5%E9%83%A8%E7%9C%81" title="工部省">工部省</a>(のちに内務省)や<a href="/wiki/%E3%81%8A%E9%9B%87%E3%81%84%E5%A4%96%E5%9B%BD%E4%BA%BA" title="お雇い外国人">お雇い外国人</a>が中心となり、政府主導の産業育成が始まる。1872年(明治5年)の<a href="/wiki/%E5%AF%8C%E5%B2%A1%E8%A3%BD%E7%B3%B8%E5%A0%B4" title="富岡製糸場">富岡製糸場</a>(<a href="/wiki/%E3%83%9D%E3%83%BC%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%83%96%E3%83%AA%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%8A" title="ポール・ブリューナ">ポール・ブリューナ</a>協力)をはじめとする<a href="/wiki/%E5%AE%98%E5%96%B6%E6%A8%A1%E7%AF%84%E5%B7%A5%E5%A0%B4" title="官営模範工場">官営模範工場</a>が作られるなど、西洋式工業技術が導入された。しかし<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%8D%97%E6%88%A6%E4%BA%89" title="西南戦争">西南戦争</a>後の財政難のため、<a href="/wiki/1880%E5%B9%B4" title="1880年">1880年</a>には「官営工場払下概則」が制定され、<a href="/wiki/%E9%80%A0%E5%B9%A3%E5%B1%80" title="造幣局">造幣局</a>や通信、軍事関係を除く官営工場や鉱山が民間に払い下げられていった。これによって民間の工業は大きく発展することとなり、1890年ごろから<a href="/wiki/%E7%94%A3%E6%A5%AD%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="産業革命">産業革命</a>が進行し、<a href="/wiki/%E5%B7%A5%E6%A5%AD%E5%8C%96" title="工業化">工業化</a>が進展していくこととなった。 </p><p><b>金融分野</b>では、旧幕府時代の<a href="/wiki/%E8%B2%A8%E5%B9%A3%E5%88%B6%E5%BA%A6" class="mw-redirect" title="貨幣制度">貨幣制度</a>を改めて、<a href="/wiki/%E9%80%9A%E8%B2%A8%E5%8D%98%E4%BD%8D" title="通貨単位">通貨単位</a>として「<a href="/wiki/%E5%86%86_(%E9%80%9A%E8%B2%A8)" title="円 (通貨)">円</a>」導入を決定した。<a href="/wiki/%E6%88%8A%E8%BE%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戊辰戦争">戊辰戦争</a>が終わった1869年(明治2年)に<a href="/wiki/%E3%82%AA%E3%83%AA%E3%82%A8%E3%83%B3%E3%82%BF%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%83%90%E3%83%B3%E3%82%AF" title="オリエンタル・バンク">オリエンタル・バンク</a>と貨幣鋳造条約を締結したが、ほどなく<a href="/wiki/%E3%83%97%E3%83%AD%E3%82%A4%E3%82%BB%E3%83%B3%E5%B8%9D%E5%9B%BD" class="mw-redirect" title="プロイセン帝国">プロイセン帝国</a>と連合した<a href="/wiki/%E5%8C%97%E3%83%89%E3%82%A4%E3%83%84%E9%80%A3%E9%82%A6" title="北ドイツ連邦">北ドイツ連邦</a>の<a href="/wiki/%E3%83%99%E3%83%AB%E3%83%B3%E3%83%8F%E3%83%AB%E3%83%88%E3%83%BB%E3%83%89%E3%83%B3%E3%83%89%E3%83%AB%E3%83%95" title="ベルンハルト・ドンドルフ">ドンドルフ・ナウマン社</a>に乗り換えた<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">&#91;</span>* 6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。1871年(明治4年)の<a href="/wiki/%E6%96%B0%E8%B2%A8%E6%9D%A1%E4%BE%8B" title="新貨条例">新貨条例</a>に基づき、 1872年(明治5年)にはドイツで印刷された<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E9%80%9A%E5%AE%9D" title="明治通宝">明治通宝</a>の流通が開始。また1874年(明治7年)の<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E9%8A%80%E8%A1%8C%E6%9D%A1%E4%BE%8B" title="国立銀行条例">国立銀行条例</a>により、<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E9%8A%80%E8%A1%8C_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" class="mw-redirect" title="国立銀行 (日本)">国立銀行</a>(ナショナルバンク)が設立。1874年(明治7年)にはドンドルフ・ナウマン社から紙幣原版を買い取り、紙幣を国産化。1878年(明治11年)5月には<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E8%A8%BC%E5%88%B8%E5%8F%96%E5%BC%95%E6%89%80" title="東京証券取引所">東京証券取引所</a>の前身である東京株式取引所が、6月に<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%98%AA%E5%8F%96%E5%BC%95%E6%89%80" title="大阪取引所">大阪取引所</a>の前身である大阪株式取引所が設立され、1880年(明治13年)には海外送金を受け持つ<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E6%B5%9C%E6%AD%A3%E9%87%91%E9%8A%80%E8%A1%8C" title="横浜正金銀行">横浜正金銀行</a>も設立。その後、通貨発行権を独占する<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E9%8A%80%E8%A1%8C" title="中央銀行">中央銀行</a>としての<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E9%8A%80%E8%A1%8C" title="日本銀行">日本銀行</a>設立(明治15年、<a href="/wiki/1882%E5%B9%B4" title="1882年">1882年</a>)など、資本主義的金融制度の整備も行われた。 </p><p><b>国土分野</b>では、旧幕府時代にすでに<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E6%B5%9C%E9%80%A0%E8%88%B9%E6%89%80" class="mw-redirect" title="横浜造船所">横浜製鉄所</a>、<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E9%A0%88%E8%B3%80%E8%A3%BD%E9%89%84%E6%89%80" class="mw-redirect" title="横須賀製鉄所">横須賀製鉄所</a>、<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B4%8E%E9%8E%94%E9%89%84%E6%89%80" class="mw-redirect" title="長崎鎔鉄所">長崎鎔鉄所</a>が造営されており<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">&#91;</span>67<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">&#91;</span>68<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、これを引き継いだ新政府の<a href="/wiki/%E5%B7%A5%E9%83%A8%E7%9C%81" title="工部省">工部省</a>は<a href="/wiki/1871%E5%B9%B4" title="1871年">1871年</a>(明治4年)、これらを横浜造船所、横須賀造船所、<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%8F%B1%E9%87%8D%E5%B7%A5%E6%A5%AD%E9%95%B7%E5%B4%8E%E9%80%A0%E8%88%B9%E6%89%80#沿革" title="三菱重工業長崎造船所">長崎造船局</a>と改称して造船を開始し、また、<a href="/wiki/%E5%89%8D%E5%B3%B6%E5%AF%86" title="前島密">前島密</a>により<a href="/wiki/%E9%83%B5%E4%BE%BF" title="郵便">郵便</a>制度が創設された。1872年(明治5年)には<a href="/wiki/%E6%96%B0%E6%A9%8B%E9%A7%85" title="新橋駅">新橋駅</a>から<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E6%B5%9C%E9%A7%85" title="横浜駅">横浜駅</a>間において<a href="/wiki/%E8%92%B8%E6%B0%97%E6%A9%9F%E9%96%A2%E8%BB%8A" title="蒸気機関車">蒸気機関車</a>による<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E9%89%84%E9%81%93%E9%96%8B%E6%A5%AD" title="日本の鉄道開業">日本初の鉄道が開通</a>し、また、<a href="/wiki/%E7%9A%87%E5%B1%85" title="皇居">皇居</a>の前には東京で初めての西洋料理店でありホテルの<a href="/wiki/%E7%AF%89%E5%9C%B0%E7%B2%BE%E9%A4%8A%E8%BB%92" title="築地精養軒">築地精養軒</a>が開業した。電信網の整備や船舶運輸(民間の<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%8F%B1%E8%B2%A1%E9%96%A5" title="三菱財閥">郵便汽船三菱会社</a>と国策会社の<a href="/wiki/%E5%85%B1%E5%90%8C%E9%81%8B%E8%BC%B8%E4%BC%9A%E7%A4%BE" title="共同運輸会社">共同運輸会社</a>の競合を経て<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E9%83%B5%E8%88%B9" title="日本郵船">日本郵船</a>会社)などの整備も行われた。これらの資本活動には、職を失った代わりに秩禄を得た<a href="/wiki/%E8%8F%AF%E6%97%8F" title="華族">華族</a>の資産による投資活動も背景にあった。1886年(明治19年)には払い下げの官営製鉄所を経営していた岩手県の<a href="/wiki/%E9%87%9C%E7%9F%B3%E9%89%B1%E5%B1%B1%E7%94%B0%E4%B8%AD%E8%A3%BD%E9%89%84%E6%89%80" title="釜石鉱山田中製鉄所">釜石鉱山田中製鉄所</a>が、日本で最初に<a href="/wiki/%E9%AB%98%E7%82%89" title="高炉">高炉</a>による製鉄を軌道に乗せた。<a href="/wiki/%E6%B0%B4%E9%81%93" title="水道">水道</a>は依然として<a href="/wiki/%E4%BA%95%E6%88%B8#江戸下町の井戸" title="井戸">上水井戸</a>の水が飲料水・生活用水として使用されていたが、明治21(1888)年、政府は水道局の創設に向け具体的な調査設計を開始し、東京は1898(明治31年)年に神田・日本橋方面の通水が開始し、1911年(明治44年)には全面的に完成<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">&#91;</span>69<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><b>エネルギー分野</b>では、<a href="/wiki/%E9%83%BD%E5%B8%82%E3%82%AC%E3%82%B9" title="都市ガス">ガス</a>事業の初めとしては1869年(明治2年)に、<a href="/wiki/%E3%81%8A%E9%9B%87%E3%81%84%E5%A4%96%E5%9B%BD%E4%BA%BA" title="お雇い外国人">お雇い外国人</a>の技術者である<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%B3%E3%83%AA%E3%83%BB%E3%83%97%E3%83%AC%E3%82%B0%E3%83%A9%E3%83%B3" title="アンリ・プレグラン">アンリ・プレグラン</a>が横浜瓦斯構想を作った。横浜のガス灯についてはドイツやイギリスの事業者からも出願があったが、<a href="/wiki/%E9%AB%98%E5%B3%B6%E5%98%89%E5%8F%B3%E8%A1%9B%E9%96%80" title="高島嘉右衛門">高島嘉右衛門</a>が建設を許可された<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">&#91;</span>70<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また1871年(明治4年)には大阪府大阪市で機械燃料のガスを使用して工場や街路のガス灯が点灯された。1872年(明治5年)横浜で<a href="/w/index.php?title=%E6%A8%AA%E6%B5%9C%E7%93%A6%E6%96%AF&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="横浜瓦斯 (存在しないページ)">横浜瓦斯</a>(プレグラン協力)が設立され<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">&#91;</span>71<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E9%9B%BB%E7%87%88" title="東京電燈">東京電燈</a>の前身会社が、馬車道の<a href="/wiki/%E3%82%AC%E3%82%B9%E7%81%AF" title="ガス灯">ガス灯</a>を十数基点灯させるデモンストレーションを行った。横浜には1884年(明治17年)、米国<a href="/wiki/%E3%82%B9%E3%82%BF%E3%83%B3%E3%83%80%E3%83%BC%E3%83%89%E3%83%BB%E3%82%AA%E3%82%A4%E3%83%AB" title="スタンダード・オイル">スタンダード・オイル</a>の支社も設立。1885年(明治18年)は<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E7%93%A6%E6%96%AF" class="mw-redirect" title="東京瓦斯">東京瓦斯</a>も設立。1887年(明治20年)、<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E9%9B%BB%E7%87%88" title="東京電燈">東京電燈</a>第二電灯局が完成し、日本初の商用<a href="/wiki/%E7%81%AB%E5%8A%9B%E7%99%BA%E9%9B%BB%E6%89%80" title="火力発電所">火力発電所</a>(出力25kW)となり、家庭配電(210V直流)が開始。同年、日本初の<a href="/wiki/%E7%9F%B3%E7%82%AD%E7%81%AB%E5%8A%9B%E7%99%BA%E9%9B%BB%E6%89%80" title="石炭火力発電所">石炭火力発電所</a>も、東京<a href="/wiki/%E8%8C%85%E5%A0%B4%E7%94%BA" class="mw-redirect" title="茅場町">茅場町</a>に建設。1888年(明治21年)には<a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%9F%8E%E7%9C%8C" title="宮城県">宮城県</a>に<a href="/wiki/%E6%B0%B4%E5%8A%9B%E7%99%BA%E9%9B%BB%E6%89%80" class="mw-redirect" title="水力発電所">水力発電所</a>として初めて<a href="/wiki/%E4%B8%89%E5%B1%85%E6%B2%A2%E7%99%BA%E9%9B%BB%E6%89%80" title="三居沢発電所">三居沢発電所</a>が設立。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="年金制度"><span id=".E5.B9.B4.E9.87.91.E5.88.B6.E5.BA.A6"></span>年金制度</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=28" title="節を編集: 年金制度"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%88%B8%E5%AD%9D%E5%85%81" title="木戸孝允">木戸孝允</a>とアメリカ人<a href="/wiki/%E9%87%91%E8%9E%8D" title="金融">金融</a>顧問<a href="/wiki/%E3%83%91%E3%82%A6%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%83%9E%E3%82%A4%E3%82%A8%E3%83%83%E3%83%88" title="パウル・マイエット">パウル・マイエット</a>は、年間400万石(約720万ヘクタール分)の米にあたる資金を40万人の<a href="/wiki/%E5%AE%98%E5%90%8F" title="官吏">官吏</a>や<a href="/wiki/%E8%8F%AF%E6%97%8F" title="華族">華族</a>の<b><a href="/wiki/%E6%81%A9%E7%B5%A6" title="恩給">恩給</a></b>とする計画を推進し、最終的に7500万円分(現1.5兆円分)の償還可能な<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E5%82%B5" title="国債">国債</a>が発行され分配された<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">&#91;</span>72<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">&#91;</span>73<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">&#91;</span>注釈 2<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>1875年に海軍退隠令、1876年に<a href="/w/index.php?title=%E9%99%B8%E8%BB%8D%E6%81%A9%E7%B5%A6%E4%BB%A4&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="陸軍恩給令 (存在しないページ)">陸軍恩給令</a>が発布され、その後も<a href="/wiki/%E5%AE%98%E5%90%8F" title="官吏">官吏</a>の種別ごとに恩給の規定が出来たが、<a href="/wiki/%E5%AE%98%E5%90%8F" title="官吏">官吏</a>の処遇を巡っては暴動が発生したこともあった。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="思想"><span id=".E6.80.9D.E6.83.B3"></span>思想</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=29" title="節を編集: 思想"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E5%B9%95%E6%9C%AB" title="幕末">幕末</a>から活発になっていた<a href="/wiki/%E4%BD%90%E4%B9%85%E9%96%93%E8%B1%A1%E5%B1%B1" title="佐久間象山">佐久間象山</a>などの「<a href="/wiki/%E9%81%93%E5%BE%B3" title="道徳">倫理</a>を中核とする<a href="/wiki/%E5%AE%9F%E5%AD%A6" title="実学">実学</a>」から「<a href="/wiki/%E7%89%A9%E7%90%86" class="mw-redirect" title="物理">物理</a>を中核とする実学」への転回が行われ<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">&#91;</span>74<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E4%BA%95%E5%B0%8F%E6%A5%A0" title="横井小楠">横井小楠</a>の実学から<a href="/wiki/%E7%89%A9%E7%90%86" class="mw-redirect" title="物理">物理</a>を中核とする<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E6%B2%A2%E8%AB%AD%E5%90%89" class="mw-redirect" title="福沢諭吉">福澤諭吉</a>の<a href="/wiki/%E6%96%87%E6%98%8E" title="文明">文明</a>論への転回といった思想史の転換が行われた。これに民間の知識人やジャーナリズムが連動し、<a href="/wiki/%E6%96%87%E6%98%8E%E9%96%8B%E5%8C%96" title="文明開化">文明開化</a>の動きが加速する。 </p><p>明治新政府は国民生活と思想の近代化も進め、具体的には、福澤諭吉・<a href="/wiki/%E6%A3%AE%E6%9C%89%E7%A4%BC" title="森有礼">森有礼</a>・<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%91%A8_(%E5%95%93%E8%92%99%E5%AE%B6)" title="西周 (啓蒙家)">西周</a>・<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E6%9D%91%E8%8C%82%E6%A8%B9" title="西村茂樹">西村茂樹</a>・<a href="/wiki/%E5%8A%A0%E8%97%A4%E5%BC%98%E4%B9%8B" title="加藤弘之">加藤弘之</a>らによる<a href="/wiki/%E6%98%8E%E5%85%AD%E7%A4%BE" title="明六社">明六社</a>の結成と『<a href="/wiki/%E6%98%8E%E5%85%AD%E9%9B%91%E8%AA%8C" title="明六雑誌">明六雑誌</a>』、福沢諭吉の『<a href="/wiki/%E5%AD%A6%E5%95%8F%E3%81%AE%E3%81%99%E3%82%9D%E3%82%81" title="学問のすゝめ">学問のすゝめ</a>』や<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%9D%91%E6%AD%A3%E7%9B%B4" title="中村正直">中村正直</a>の『<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%BF%97%E7%B7%A8" class="mw-redirect" title="西国立志編">西国立志編</a>』『<a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E4%B9%8B%E7%90%86" class="mw-redirect" title="自由之理">自由之理</a>』が刊行され、啓蒙活動が活発になった。また<a href="/wiki/%E5%9C%9F%E4%BD%90%E8%97%A9" title="土佐藩">土佐藩</a>の自由民権運動の動きと連動して<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%B1%9F%E5%85%86%E6%B0%91" title="中江兆民">中江兆民</a>や<a href="/wiki/%E6%A4%8D%E6%9C%A8%E6%9E%9D%E7%9B%9B" title="植木枝盛">植木枝盛</a>、<a href="/wiki/%E9%A6%AC%E5%A0%B4%E8%BE%B0%E7%8C%AA" title="馬場辰猪">馬場辰猪</a>といった革新的な勢力と、<a href="/wiki/%E4%BD%90%E3%80%85%E6%9C%A8%E9%AB%98%E8%A1%8C" title="佐々木高行">佐々木高行</a>、<a href="/wiki/%E5%85%83%E7%94%B0%E6%B0%B8%E5%AD%9A" title="元田永孚">元田永孚</a>、<a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E6%AF%85" title="井上毅">井上毅</a>、<a href="/wiki/%E5%93%81%E5%B7%9D%E5%BC%A5%E4%BA%8C%E9%83%8E" title="品川弥二郎">品川弥二郎</a>といった官吏の<a href="/wiki/%E4%BF%9D%E5%AE%88" title="保守">保守</a>的な勢力との対立が鮮明になってきた。 </p><p>教育機関の整備では、初めは<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%AF%AE" title="大学寮">大学寮</a>をモデルにした「学舎制」案を<a href="/wiki/%E7%8E%89%E6%9D%BE%E6%93%8D" class="mw-redirect" title="玉松操">玉松操</a>・<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E7%94%B0%E9%90%B5%E8%83%A4" title="平田鐵胤">平田鐵胤</a>・<a href="/wiki/%E7%9F%A2%E9%87%8E%E7%8E%84%E9%81%93" title="矢野玄道">矢野玄道</a>・<a href="/wiki/%E6%B8%A1%E8%BE%BA%E9%87%8D%E7%9F%B3%E4%B8%B8" title="渡辺重石丸">渡辺重石丸</a>らの神道学者に命じて起草させたが、大久保利通や木戸孝允の意向の下、明治中期からは方針を変えて近代的な教育機関の整備が行われるようになり、幕末以来の<a href="/wiki/%E8%98%AD%E5%AD%A6%E5%A1%BE" title="蘭学塾">蘭学塾</a>や<a href="/wiki/%E6%BC%A2%E5%AD%A6%E5%A1%BE" class="mw-redirect" title="漢学塾">漢学塾</a>、それに幕府自身が造った洋学教育機関である<a href="/wiki/%E9%96%8B%E6%88%90%E6%89%80" title="開成所">開成所</a>や<a href="/wiki/%E8%95%83%E6%9B%B8%E8%AA%BF%E6%89%80" title="蕃書調所">蕃書調所</a>が直接の誘因となって、明治期の高等教育が出発した。 </p><p>維新まで<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%89%8D%E8%97%A9" title="松前藩">松前藩</a>による支配下にあり開発の進んでいなかった北海道の開発にも明治政府は着手し、1869年にはそれまでの<a href="/wiki/%E8%9D%A6%E5%A4%B7%E5%9C%B0" title="蝦夷地">蝦夷地</a>から<a href="/wiki/%E5%8C%97%E6%B5%B7%E9%81%93" title="北海道">北海道</a>と改名し、同年<a href="/wiki/%E9%96%8B%E6%8B%93%E4%BD%BF" title="開拓使">開拓使</a>が置かれて、積極的な開発が進められた。<a href="/wiki/%E6%9C%AD%E5%B9%8C%E8%BE%B2%E5%AD%A6%E6%A0%A1" title="札幌農学校">札幌農学校</a>(現:<a href="/wiki/%E5%8C%97%E6%B5%B7%E9%81%93%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="北海道大学">北海道大学</a>)などの教育機関も相次いで設置された。 </p><p>それまで江戸幕府や寺社が徹底していた<a href="/wiki/%E5%A5%B3%E4%BA%BA%E7%A6%81%E5%88%B6" title="女人禁制">女人禁制</a>を、「近代国家にとって論外の差別(陋習)の一つである」として太政官布告第98号「神社仏閣女人結界ノ場所ヲ廃シ登山参詣随意トス」によりで禁止した。関所の廃止と合わせ、外国人女性でも自由に旅行できるようになったことから、各地に伝わる日本古来の神事が多数記録されることとなった。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="宗教"><span id=".E5.AE.97.E6.95.99"></span>宗教</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=30" title="節を編集: 宗教"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Lelelenokeee.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Lelelenokeee.JPG/200px-Lelelenokeee.JPG" decoding="async" width="200" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Lelelenokeee.JPG/300px-Lelelenokeee.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Lelelenokeee.JPG/400px-Lelelenokeee.JPG 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E5%BB%83%E4%BB%8F%E6%AF%80%E9%87%88" title="廃仏毀釈">廃仏毀釈</a>により破壊された石仏。川崎市麻生区黒川。</figcaption></figure> <p>宗教的には<a href="/wiki/%E7%A5%AD%E6%94%BF%E4%B8%80%E8%87%B4" title="祭政一致">祭政一致</a>の古代に復す改革であったが、宗教界の思惑や民衆の反発、キリスト教圏である欧米からの外圧、新政府内部での保守派と改革派の対立により、紆余曲折があった。 </p><p><a href="/wiki/%E6%85%B6%E5%BF%9C" title="慶応">慶応</a>3年(<a href="/wiki/1867%E5%B9%B4" title="1867年">1867年</a>)旧暦<a href="/wiki/1%E6%9C%8817%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="1月17日 (旧暦)">正月17日</a>に制定された職制には<a href="/wiki/%E7%A5%9E%E7%A5%87" class="mw-redirect" title="神祇">神祇</a>を七科の筆頭に置き、<a href="/wiki/3%E6%9C%88_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="3月 (旧暦)">3月(旧暦)</a>には<a href="/wiki/%E7%A5%9E%E4%BB%8F%E7%BF%92%E5%90%88" title="神仏習合">神仏習合</a>を廃する<a href="/wiki/%E7%A5%9E%E4%BB%8F%E5%88%86%E9%9B%A2" title="神仏分離">神仏分離令</a>が布かれた。そして当時の復古的機運や特権的階級であった寺院から搾取を受けていると感じていた民衆によって、<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E4%BB%8F%E6%95%99" title="日本の仏教">仏教</a>も外来の宗教として激しく排斥する<a href="/wiki/%E5%BB%83%E4%BB%8F%E6%AF%80%E9%87%88" title="廃仏毀釈">廃仏毀釈</a>へと向かった。数百年間続いていた<a href="/wiki/%E6%B0%B8%E5%B9%B3%E5%AF%BA" title="永平寺">永平寺</a>と<a href="/wiki/%E7%B8%BD%E6%8C%81%E5%AF%BA" title="總持寺">總持寺</a>の<a href="/wiki/%E6%9B%B9%E6%B4%9E%E5%AE%97%E5%86%85%E7%B4%9B" title="曹洞宗内紛">曹洞宗内紛</a>に関しては明治元年(<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a>)6月に新政府が沙汰書を発給して調停を成立させるなど、仏教界の問題についても干渉を行った。 </p><p>慶応4年4月21日、勅命により<a href="/wiki/%E6%B9%8A%E5%B7%9D%E7%A5%9E%E7%A4%BE" title="湊川神社">湊川神社</a>に<a href="/wiki/%E6%A5%A0%E6%9C%A8%E6%AD%A3%E6%88%90" title="楠木正成">楠木正成</a>を祀ったのをはじめとして、それまでは<a href="/wiki/%E8%B3%8A%E8%BB%8D" title="賊軍">賊軍</a>とされ、顧みられることが少なかった<a href="/wiki/%E6%96%B0%E7%94%B0%E7%BE%A9%E8%B2%9E" title="新田義貞">新田義貞</a>、<a href="/wiki/%E8%8F%8A%E6%B1%A0%E6%AD%A6%E6%99%82" title="菊池武時">菊池武時</a>、<a href="/wiki/%E5%90%8D%E5%92%8C%E9%95%B7%E5%B9%B4" title="名和長年">名和長年</a>、<a href="/wiki/%E5%8C%97%E7%95%A0%E8%A6%AA%E6%88%BF" title="北畠親房">北畠親房</a>、<a href="/wiki/%E5%8C%97%E7%95%A0%E9%A1%95%E5%AE%B6" title="北畠顕家">北畠顕家</a>ら南朝の忠臣を次々と祀っていった。また、明治元年閏4月には 明治天皇により、大阪裁判所(大阪府の前身)に<a href="/wiki/%E8%B1%8A%E8%87%A3%E7%A7%80%E5%90%89" title="豊臣秀吉">豊臣秀吉</a>を祀る「<a href="/wiki/%E8%B1%8A%E5%9C%8B%E7%A5%9E%E7%A4%BE" class="mw-redirect mw-disambig" title="豊國神社">豊國神社</a>」建立の御沙汰があり、1880年(明治13年)11月 には再建された京都・豊国神社の大阪別社が創建されるなど、江戸時代中に徳川政権によって公には逆賊とされていた<a href="/wiki/%E8%B1%8A%E8%87%A3%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="豊臣家">豊臣家</a>の再評価もなされるようになった。 </p><p><a href="/wiki/%E9%99%B0%E9%99%BD%E9%81%93" title="陰陽道">陰陽道</a>は<a href="/wiki/%E8%BF%B7%E4%BF%A1" title="迷信">迷信</a>とみなされ、<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%A4%BE%E7%A6%81%E6%AD%A2%E4%BB%A4" title="天社禁止令">天社禁止令</a>により陰陽師の免許が禁止された。また陰陽師を統制するために存在した<a href="/wiki/%E9%99%B0%E9%99%BD%E5%AF%AE" title="陰陽寮">陰陽寮</a>も廃止され、天体観測や暦の編纂など一部の業務は新設された省庁に移管された。 </p><p><a href="/wiki/%E3%82%AD%E3%83%AA%E3%82%B9%E3%83%88%E6%95%99" title="キリスト教">キリスト教</a>は、新政府によって引き続き厳禁された。キリスト教の指導者の総数140人は、<a href="/wiki/%E8%90%A9%E5%B8%82" title="萩市">萩</a>(66人)、<a href="/wiki/%E6%B4%A5%E5%92%8C%E9%87%8E%E7%94%BA" title="津和野町">津和野</a>(28人)、<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E5%B1%B1%E5%B8%82" title="福山市">福山</a>(20人)に分けて強制的に移住させた。明治2年(<a href="/wiki/1869%E5%B9%B4" title="1869年">1869年</a>)<a href="/wiki/12%E6%9C%887%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="12月7日 (旧暦)">12月7日</a>には、キリスト教信者約3,000人を、<a href="/wiki/%E5%8A%A0%E8%B3%80%E8%97%A9" title="加賀藩">金沢</a>以下10藩に分散移住させたが、明治4年(<a href="/wiki/1871%E5%B9%B4" title="1871年">1871年</a>)旧11月、<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%B7%E8%A6%96" title="岩倉具視">岩倉具視</a>特命全権大使一行が欧米各国を歴訪した折、耶蘇教禁止令、殊に<a href="/wiki/%E6%B5%A6%E4%B8%8A%E5%9B%9B%E7%95%AA%E5%B4%A9%E3%82%8C" title="浦上四番崩れ">浦上四番崩れ</a>をはじめとする弾圧が、当時の<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%A1%E3%83%AA%E3%82%AB%E5%90%88%E8%A1%86%E5%9B%BD%E5%A4%A7%E7%B5%B1%E9%A0%98" title="アメリカ合衆国大統領">アメリカ大統領</a><a href="/wiki/%E3%83%A6%E3%83%AA%E3%82%B7%E3%83%BC%E3%82%BA%E3%83%BBS%E3%83%BB%E3%82%B0%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%83%88" class="mw-redirect" title="ユリシーズ・S・グラント">ユリシーズ・S・グラント</a>、<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%82%AE%E3%83%AA%E3%82%B9%E3%81%AE%E5%90%9B%E4%B8%BB" title="イギリスの君主">イギリス女王</a><a href="/wiki/%E3%83%B4%E3%82%A3%E3%82%AF%E3%83%88%E3%83%AA%E3%82%A2_(%E3%82%A4%E3%82%AE%E3%83%AA%E3%82%B9%E5%A5%B3%E7%8E%8B)" title="ヴィクトリア (イギリス女王)">ヴィクトリア</a>、<a href="/wiki/%E3%83%87%E3%83%B3%E3%83%9E%E3%83%BC%E3%82%AF" title="デンマーク">デンマーク</a>王<a href="/wiki/%E3%82%AF%E3%83%AA%E3%82%B9%E3%83%81%E3%83%A3%E3%83%B39%E4%B8%96_(%E3%83%87%E3%83%B3%E3%83%9E%E3%83%BC%E3%82%AF%E7%8E%8B)" title="クリスチャン9世 (デンマーク王)">クリスチャン9世</a>ら欧州各国から激しい非難を浴び、条約改正の交渉上障碍になるとの報告により、明治5年(<a href="/wiki/1872%E5%B9%B4" title="1872年">1872年</a>)に大蔵大輔の職にあった<a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E9%A6%A8" title="井上馨">井上馨</a>は、<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B4%8E%E5%BA%9C" title="長崎府">長崎府庁</a>在任時に関わったことから、明治5年正月に教徒赦免の建議をした。神道国教化政策との絡みや、キリスト教を解禁しても直ちに欧米が条約改正には応じないとする懐疑的な姿勢から来る、政府内の保守派の反対のみばかりでなく、主にキリシタン弾圧を利用して、神道との関係を改善させる思惑があった仏教をはじめとした宗教界や一般民衆からも「<a href="/wiki/%E9%82%AA%E5%AE%97%E9%96%80" title="邪宗門">邪宗門</a>」解禁に反対する声が強く紛糾したものの、明治6年(<a href="/wiki/1873%E5%B9%B4" title="1873年">1873年</a>)<a href="/wiki/2%E6%9C%8824%E6%97%A5" title="2月24日">2月24日</a>禁制の<a href="/wiki/%E9%AB%98%E6%9C%AD" title="高札">高札</a>を除去し、その旨を各国に通告した。各藩に移住させられた教徒は帰村させ、ようやく終結した。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="法律"><span id=".E6.B3.95.E5.BE.8B"></span>法律</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=31" title="節を編集: 法律"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E6%B3%95%E3%81%AE%E6%94%AF%E9%85%8D" title="法の支配">法の支配</a>実現のため、初代<a href="/wiki/%E5%8F%B8%E6%B3%95%E5%8D%BF" class="mw-redirect" title="司法卿">司法卿</a><a href="/wiki/%E6%B1%9F%E8%97%A4%E6%96%B0%E5%B9%B3" title="江藤新平">江藤新平</a>が推進した司法制度整備により、いち早く、1872年に<a href="/wiki/%E8%A8%BC%E6%9B%B8%E4%BA%BA" class="mw-redirect" title="証書人">証書人</a>、<a href="/wiki/%E4%BB%A3%E6%9B%B8%E4%BA%BA" class="mw-redirect" title="代書人">代書人</a>、<a href="/wiki/%E4%BB%A3%E8%A8%80%E4%BA%BA" class="mw-redirect" title="代言人">代言人</a>が創設された。明治初期の日本は、<a href="/wiki/%E4%B8%8D%E5%B9%B3%E7%AD%89%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="不平等条約">不平等条約</a>撤廃という外交上の目的もあり、<a href="/wiki/%E6%B0%91%E6%B3%95" title="民法">民法</a>、<a href="/wiki/%E5%88%91%E6%B3%95" title="刑法">刑法</a>、<a href="/wiki/%E5%95%86%E6%B3%95" title="商法">商法</a>などの基本法典を整備し、近代国家としての体裁を整えることが急務であったことから、法学研究目的での海外留学を積極的に推し進めたほか、いわゆる<a href="/wiki/%E3%81%8A%E9%9B%87%E3%81%84%E5%A4%96%E5%9B%BD%E4%BA%BA" title="お雇い外国人">お雇い外国人</a>として<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%82%B9" title="フランス">フランス</a>の<a href="/wiki/%E6%B3%95%E5%AD%A6%E8%80%85" title="法学者">法学者</a><a href="/wiki/%E3%82%AE%E3%83%A5%E3%82%B9%E3%82%BF%E3%83%BC%E3%83%B4%E3%83%BB%E3%82%A8%E3%83%9F%E3%83%BC%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%83%9C%E3%82%A2%E3%82%BD%E3%83%8A%E3%83%BC%E3%83%89" title="ギュスターヴ・エミール・ボアソナード">ギュスターヴ・エミール・ボアソナード</a>を起用するなどし、<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%82%B9%E6%B3%95" title="フランス法">フランス法</a>および<a href="/wiki/%E3%83%89%E3%82%A4%E3%83%84%E6%B3%95" title="ドイツ法">ドイツ法</a>を基礎に、日本特有の慣習や国情にも配慮しつつ、法典の整備を進めた。<a href="/wiki/%E5%88%91%E6%B3%95_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="刑法 (日本)">刑法</a>は1880年(明治13年)に制定、2年後に施行され、<a href="/wiki/%E6%B0%91%E6%B3%95_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="民法 (日本)">民法</a>は1896年(明治29年)に制定、1898年(明治31年)に施行された。日本は、<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%82%B8%E3%82%A2" title="アジア">アジア</a>で初めて近代法の整備に成功した国となり、<a href="/wiki/%E4%B8%8D%E5%B9%B3%E7%AD%89%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="不平等条約">不平等条約</a>の撤廃も実現したが、近年グローバル化の進展の中で、<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%82%B8%E3%82%A2" title="アジア">アジア</a>各国が日本に<a href="/wiki/%E6%B3%95%E6%95%B4%E5%82%99%E6%94%AF%E6%8F%B4" title="法整備支援">法整備支援</a>を求めていることには、このような歴史的背景があるともいわれている<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">&#91;</span>75<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="文化"><span id=".E6.96.87.E5.8C.96"></span>文化</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=32" title="節を編集: 文化"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Ch%C5%8Dya_Journal_1879.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Ch%C5%8Dya_Journal_1879.jpg/150px-Ch%C5%8Dya_Journal_1879.jpg" decoding="async" width="150" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Ch%C5%8Dya_Journal_1879.jpg/225px-Ch%C5%8Dya_Journal_1879.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Ch%C5%8Dya_Journal_1879.jpg/300px-Ch%C5%8Dya_Journal_1879.jpg 2x" data-file-width="477" data-file-height="680" /></a><figcaption><a href="/wiki/1879%E5%B9%B4" title="1879年">1879年</a><a href="/wiki/6%E6%9C%887%E6%97%A5" title="6月7日">6月7日</a>の紙面(<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E9%87%8E%E6%96%B0%E8%81%9E" title="朝野新聞">朝野新聞</a>)</figcaption></figure> <p>新時代「<b>明治</b>」の雰囲気が醸成されたことで、<a href="/wiki/%E4%BA%BA%E5%8A%9B%E8%BB%8A" title="人力車">人力車</a>や馬車、<a href="/wiki/%E9%89%84%E9%81%93" title="鉄道">鉄道</a>の開通、<a href="/wiki/%E3%82%B7%E3%83%AB%E3%82%AF%E3%83%8F%E3%83%83%E3%83%88" title="シルクハット">シルクハット</a>・<a href="/wiki/%E7%87%95%E5%B0%BE%E6%9C%8D" title="燕尾服">燕尾服</a>・<a href="/wiki/%E9%9D%A9%E9%9D%B4" title="革靴">革靴</a>・<a href="/wiki/%E3%81%93%E3%81%86%E3%82%82%E3%82%8A%E5%82%98" class="mw-redirect" title="こうもり傘">こうもり傘</a>などの<a href="/wiki/%E6%B4%8B%E8%A3%85" class="mw-redirect" title="洋装">洋装</a>や<a href="/wiki/%E6%95%A3%E5%88%87%E7%89%A9" title="散切物">ザンギリ頭</a>、<a href="/wiki/%E3%83%91%E3%83%B3" title="パン">パン</a>・<a href="/wiki/%E7%89%9B%E4%B9%B3" title="牛乳">牛乳</a>・<a href="/wiki/%E7%89%9B%E9%8D%8B" class="mw-redirect" title="牛鍋">牛鍋</a>・<a href="/wiki/%E3%83%93%E3%83%BC%E3%83%AB" title="ビール">ビール</a>など<a href="/wiki/%E6%B4%8B%E9%A3%9F" title="洋食">洋食</a>の流行、<a href="/wiki/%E3%82%AC%E3%82%B9%E7%81%AF" title="ガス灯">ガス灯</a>の設置や煉瓦造りの西洋建築などが普及していった。西洋文明を積極的に取り入れようとする動きは「<a href="/wiki/%E6%96%87%E6%98%8E%E9%96%8B%E5%8C%96" title="文明開化">文明開化</a>」と呼ばれ大きなムーブメントになった。逆に日本古来の<a href="/wiki/%E9%A2%A8%E4%BF%97" title="風俗">風俗</a>の一部は海外に奇異に見られるとして衰退させられたものもある。開国後に大量に入ってきた舶来品や概念を取り入れるため、多くの<a href="/wiki/%E5%92%8C%E8%A3%BD%E6%BC%A2%E8%AA%9E" title="和製漢語">和製漢語</a>が作られた。 </p><p><a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E6%B0%91%E6%A8%A9%E9%81%8B%E5%8B%95" title="自由民権運動">自由民権運動</a>が次第に活発となり、<a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%AF%8C%E8%98%87%E5%B3%B0" title="徳富蘇峰">徳富蘇峰</a>が<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E6%B0%91%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="平民主義">平民主義</a>と欧化主義を唱え、<a href="/wiki/%E6%B0%91%E5%8F%8B%E7%A4%BE" title="民友社">民友社</a>を設立し、『<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E6%B0%91%E4%B9%8B%E5%8F%8B" title="国民之友">国民之友</a>』を創刊し、それに対して<a href="/wiki/%E4%B8%89%E5%AE%85%E9%9B%AA%E5%B6%BA" title="三宅雪嶺">三宅雪嶺</a>は国粋保存主義を唱えて<a href="/wiki/%E6%94%BF%E6%95%99%E7%A4%BE" title="政教社">政教社</a>を設立し『<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E4%BA%BA_(%E9%9B%91%E8%AA%8C)" title="日本人 (雑誌)">日本人</a>』を発刊、<a href="/wiki/%E5%BF%97%E8%B3%80%E9%87%8D%E6%98%82" title="志賀重昂">志賀重昂</a>らが参加した。<a href="/wiki/%E9%99%B8%E7%BE%AF%E5%8D%97" title="陸羯南">陸羯南</a>は<a href="/wiki/%E6%97%A5%E5%88%8A%E6%96%B0%E8%81%9E" class="mw-redirect" title="日刊新聞">日刊新聞</a>『<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC_(%E6%96%B0%E8%81%9E)" title="日本 (新聞)">日本</a>』で<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E6%B0%91%E4%B8%BB%E7%BE%A9" class="mw-redirect" title="国民主義">国民主義</a>を唱え、近代俳句の祖である<a href="/wiki/%E6%AD%A3%E5%B2%A1%E5%AD%90%E8%A6%8F" title="正岡子規">正岡子規</a>らが記者を務めた。 </p><p>この『日本』のような新聞が、徐々に様々な人々によって発刊されていくことになる。民間新聞の始めは幕末に創刊された<a href="/wiki/%E6%B5%9C%E7%94%B0%E5%BD%A6%E8%94%B5" title="浜田彦蔵">浜田彦蔵</a>の『<a href="/wiki/%E6%B5%B7%E5%A4%96%E6%96%B0%E8%81%9E" title="海外新聞">海外新聞</a>』であり、<a href="/wiki/%E6%B2%BC%E9%96%93%E5%AE%88%E4%B8%80" title="沼間守一">沼間守一</a>の『<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E6%B5%9C%E6%AF%8E%E6%97%A5%E6%96%B0%E8%81%9E" title="横浜毎日新聞">横浜毎日新聞</a>』、<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E5%9C%B0%E6%BA%90%E4%B8%80%E9%83%8E" title="福地源一郎">福地源一郎</a>の『<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E6%97%A5%E6%97%A5%E6%96%B0%E8%81%9E" title="東京日日新聞">東京日日新聞</a>』、<a href="/wiki/%E6%A0%97%E6%9C%AC%E9%8B%A4%E9%9B%B2" title="栗本鋤雲">栗本鋤雲</a>の『<a href="/wiki/%E9%83%B5%E4%BE%BF%E5%A0%B1%E7%9F%A5%E6%96%B0%E8%81%9E" class="mw-redirect" title="郵便報知新聞">郵便報知新聞</a>』、<a href="/wiki/%E6%9C%AB%E5%BA%83%E9%87%8D%E6%81%AD" class="mw-redirect" title="末広重恭">末広重恭</a>の『<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E9%87%8E%E6%96%B0%E8%81%9E" title="朝野新聞">朝野新聞</a>』などが続く。 </p><p><a href="/wiki/%E5%9B%B2%E7%A2%81" title="囲碁">囲碁</a>や<a href="/wiki/%E5%B0%86%E6%A3%8B" title="将棋">将棋</a>の棋士は明治維新により<a href="/wiki/%E5%AE%B6%E5%85%83" title="家元">家元</a>制度が崩壊し家禄を得られなくなったが、新たに登場した新聞社をスポンサーとして専業制度の維持に成功した。 </p><p>外国人は江戸時代末期から引き続き<a href="/wiki/%E5%A4%96%E5%9B%BD%E4%BA%BA%E5%B1%85%E7%95%99%E5%9C%B0" title="外国人居留地">外国人居留地</a>に留められたが、これらは日本に対する西洋文明の発信拠点となった。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="教育"><span id=".E6.95.99.E8.82.B2"></span>教育</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=33" title="節を編集: 教育"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:First_female_study-abroad_students.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/First_female_study-abroad_students.jpg/200px-First_female_study-abroad_students.jpg" decoding="async" width="200" height="252" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/First_female_study-abroad_students.jpg/300px-First_female_study-abroad_students.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/First_female_study-abroad_students.jpg/400px-First_female_study-abroad_students.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="1006" /></a><figcaption>岩倉使節団の米国留学女学生。左から、永井しげ (10)、上田てい (16)、吉益りょう (16)、津田梅子 (9)、山川捨松 (12)。明治4年。姓名はいずれも当時のもの、数字はかぞえ歳</figcaption></figure> <p>江戸時代後期の日本の識字率も西欧より高かったが、明治政府はさらに教育政策の充実を図った<sup id="cite_ref-am_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-am-84"><span class="cite-bracket">&#91;</span>76<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。それまでは各藩ごとに独自の教育制度(<a href="/wiki/%E8%97%A9%E6%A0%A1" title="藩校">藩校</a>など)があったが地域差が大きかった。また<a href="/wiki/%E5%AF%BA%E5%AD%90%E5%B1%8B" title="寺子屋">寺子屋</a>の数も不十分であり、庶民層が受けられる教育も異なっていたなど身分でも教育の偏りが一部存在していた。 </p><p>明治政府では欧米諸国にならい<a href="/wiki/%E5%8D%B0%E7%AB%A0" title="印章">印章</a>を廃して<a href="/wiki/%E7%BD%B2%E5%90%8D" title="署名">署名</a>の制度を導入しようと試みたが<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">&#91;</span>77<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTE新関1991176–178_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE新関1991176–178-86"><span class="cite-bracket">&#91;</span>78<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、事務の繁雑さの他にも当時の<a href="/wiki/%E8%AD%98%E5%AD%97%E7%8E%87" class="mw-redirect" title="識字率">識字率</a>の低さを理由に反対意見が相次ぎ断念している。なお1899年時点でも20歳男子の識字率は76.6%という調査結果であった。 </p><p>明治政府は日本を強国にするためには、西洋と同じく一般国民に対し全国一律の基礎教育を施す制度が必要との認識に立ち、<a href="/wiki/%E7%BE%A9%E5%8B%99%E6%95%99%E8%82%B2" title="義務教育">義務教育</a>が開始され、高等学校など中等教育も始まった。また欧米列強に比類する産業育成のためには高等教育や研究開発が必要となるため、<a href="/wiki/%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="帝国大学">帝国大学</a>や試験施設(<a href="/wiki/%E4%B8%89%E7%94%B0%E8%82%B2%E7%A8%AE%E5%A0%B4" title="三田育種場">三田育種場</a>など)が整備された。 </p><p><a href="/wiki/1872%E5%B9%B4" title="1872年">1872年</a>(<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB" title="明治">明治</a>5年)に学制が公布され、<a href="/wiki/1886%E5%B9%B4" title="1886年">1886年</a>(明治19年)には<a href="/wiki/%E5%B0%8F%E5%AD%A6%E6%A0%A1%E4%BB%A4" title="小学校令">小学校令</a>や<a href="/wiki/%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E4%BB%A4" title="帝国大学令">帝国大学令</a>が発布された結果、全国に<a href="/wiki/%E5%B0%8B%E5%B8%B8%E5%B0%8F%E5%AD%A6%E6%A0%A1" title="尋常小学校">尋常小学校</a>や<a href="/wiki/%E9%AB%98%E7%AD%89%E5%B0%8F%E5%AD%A6%E6%A0%A1" title="高等小学校">高等小学校</a>、大学が設立され、徐々に一般民衆も高度な教育を受けられる環境が整った。 </p><p>明治になると<a href="/wiki/%E5%A5%B3%E5%AD%90%E6%95%99%E8%82%B2" title="女子教育">女子教育</a>の必要性も叫ばれるようになった。特に海外渡航の経験があって、欧米の女子教育を目の当たりにした<a href="/wiki/%E6%B8%8B%E6%B2%A2%E6%A0%84%E4%B8%80" title="渋沢栄一">渋沢栄一</a>や<a href="/wiki/%E4%BC%8A%E8%97%A4%E5%8D%9A%E6%96%87" title="伊藤博文">伊藤博文</a>たちは、その必要性を痛感しており、彼らによって<a href="/wiki/%E5%A5%B3%E5%AD%90%E6%95%99%E8%82%B2%E5%A5%A8%E5%8A%B1%E4%BC%9A" title="女子教育奨励会">女子教育奨励会</a>が設立された。同じく女子教育に理解のあった<a href="/wiki/%E9%BB%92%E7%94%B0%E6%B8%85%E9%9A%86" title="黒田清隆">黒田清隆</a>は、欧米に10年単位の長期間、留学生を海外に派遣する<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E4%BD%BF%E7%AF%80%E5%9B%A3" title="岩倉使節団">岩倉使節団</a>に、女子留学生も加えさせた。この時の留学生、<a href="/wiki/%E7%93%9C%E7%94%9F%E7%B9%81%E5%AD%90" title="瓜生繁子">永井しげ</a>、<a href="/wiki/%E6%B4%A5%E7%94%B0%E6%A2%85%E5%AD%90" title="津田梅子">津田梅子</a>(後に<a href="/wiki/%E6%B4%A5%E7%94%B0%E5%A1%BE%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="津田塾大学">津田塾大学</a>の関係者となる)、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%B1%B1%E6%8D%A8%E6%9D%BE" title="大山捨松">大山捨松</a>は、日本の女子教育に大きな功績を残すこととなる。 </p><p><a href="/wiki/1874%E5%B9%B4" title="1874年">1874年</a>(明治7年)に<a href="/wiki/%E5%A5%B3%E5%AD%90%E5%B8%AB%E7%AF%84%E5%AD%A6%E6%A0%A1" class="mw-redirect" title="女子師範学校">女子師範学校</a>が設立された。女子への教育は、老若男女を問わず、学問に対する批評が根強かったため、男子への教育に比べるとその歩みは遅々としていた。しかし、徐々に<a href="/wiki/%E5%A5%B3%E6%80%A7" title="女性">女性</a>への教育の必要性は広く浸透していき、女子も教育を受けられるようになっていった。 </p><p>1906年から1911年までに市町村の予算の43パーセントが教育に費やされた<sup id="cite_ref-am_84-1" class="reference"><a href="#cite_note-am-84"><span class="cite-bracket">&#91;</span>76<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。このような教育行政の強化により、1925年には20歳の非識字率は0.9%まで減少し、帝国大学からは一般庶民出身の官僚や学者が輩出された。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="外交政策"><span id=".E5.A4.96.E4.BA.A4.E6.94.BF.E7.AD.96"></span>外交政策</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=34" title="節を編集: 外交政策"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:Mutsu_Munemitsu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Mutsu_Munemitsu.jpg/200px-Mutsu_Munemitsu.jpg" decoding="async" width="200" height="262" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Mutsu_Munemitsu.jpg/300px-Mutsu_Munemitsu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Mutsu_Munemitsu.jpg/400px-Mutsu_Munemitsu.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1339" /></a><figcaption>第8代<a href="/wiki/%E5%A4%96%E5%8B%99%E5%A4%A7%E8%87%A3_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="外務大臣 (日本)">外務大臣</a><a href="/wiki/%E9%99%B8%E5%A5%A5%E5%AE%97%E5%85%89" title="陸奥宗光">陸奥宗光</a></figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%A4%E3%83%AB:GanghwaTreaty.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/GanghwaTreaty.jpg/200px-GanghwaTreaty.jpg" decoding="async" width="200" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/GanghwaTreaty.jpg/300px-GanghwaTreaty.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/GanghwaTreaty.jpg/400px-GanghwaTreaty.jpg 2x" data-file-width="1199" data-file-height="795" /></a><figcaption>日朝修好条規締結の情景・写真</figcaption></figure> <p>新政府にとっての最大の目標は欧米列強に追いつくことであり、そのためにも旧幕府時代に締結された<b>不平等条約</b>の改正が急務とされた。上記の岩倉使節団は西欧諸制度の調査も目的であったが、条約改正のための下準備という面もあり、実際交渉も準備されたが、日本を近代国家と見なしていない欧米諸国からは相手にされず、時期尚早であった。そのため、<a href="/wiki/%E9%B9%BF%E9%B3%B4%E9%A4%A8" title="鹿鳴館">鹿鳴館</a>に代表される<a href="/wiki/%E6%AC%A7%E5%8C%96%E6%94%BF%E7%AD%96" class="mw-redirect" title="欧化政策">欧化政策</a>や近代的な常備軍の創設など西洋と対等であるとアピールする政策が行われたが、条約改正自体は半世紀に及ぶ不断の努力を必要とした(→<a href="/wiki/%E6%9D%A1%E7%B4%84%E6%94%B9%E6%AD%A3" title="条約改正">条約改正</a>)。 </p><p>一方、不平等条約の失敗を鑑とした新政府は、アジア諸国に対しては、平等以上の立場を確保することを旨とした。<a href="/wiki/%E6%B8%85" title="清">清</a>との間には明治4年(1871年)、対等条約である<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%B8%85%E4%BF%AE%E5%A5%BD%E6%9D%A1%E8%A6%8F" title="日清修好条規">日清修好条規</a>が締結される。明治7年(<a href="/wiki/1874%E5%B9%B4" title="1874年">1874年</a>)には台湾における<a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%8F%A4%E5%B3%B6%E5%B3%B6%E6%B0%91%E9%81%AD%E9%9B%A3%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="宮古島島民遭難事件">宮古島民殺害事件</a>をきっかけに<a href="/wiki/%E5%8F%B0%E6%B9%BE%E5%87%BA%E5%85%B5" title="台湾出兵">台湾出兵</a>が行われ、両国の間で台湾・沖縄の帰属が決定されることになった。 </p><p><a href="/wiki/%E6%9D%8E%E6%B0%8F%E6%9C%9D%E9%AE%AE" title="李氏朝鮮">李氏朝鮮</a>との間では国書受け入れを巡って紛争が起こり、明治6年(<a href="/wiki/1873%E5%B9%B4" title="1873年">1873年</a>)には政府を二分する論争(いわゆる<a href="/wiki/%E5%BE%81%E9%9F%93%E8%AB%96" title="征韓論">征韓論</a>)となったが、明治8年(<a href="/wiki/1875%E5%B9%B4" title="1875年">1875年</a>)に起きた<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E8%8F%AF%E5%B3%B6%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="江華島事件">江華島事件</a>を契機として<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%9D%E4%BF%AE%E5%A5%BD%E6%9D%A1%E8%A6%8F" title="日朝修好条規">日朝修好条規</a>(江華島条約)を締結し、朝鮮を自主国として認め、開国させるに至る。 </p><p><a href="/wiki/%E7%90%89%E7%90%83%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="琉球王国">琉球</a>に対しては明治5年(<a href="/wiki/1872%E5%B9%B4" title="1872年">1872年</a>)に<a href="/wiki/%E7%90%89%E7%90%83%E8%97%A9" title="琉球藩">琉球藩</a>を設置し、明治12年(<a href="/wiki/1879%E5%B9%B4" title="1879年">1879年</a>)には<a href="/wiki/%E7%90%89%E7%90%83%E5%87%A6%E5%88%86" title="琉球処分">琉球処分</a>が行われる。 </p><p>また、<a href="/wiki/%E3%83%AD%E3%82%B7%E3%82%A2%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="ロシア帝国">ロシア帝国</a>との間では明治8年(<a href="/wiki/1875%E5%B9%B4" title="1875年">1875年</a>)に<a href="/wiki/%E6%A8%BA%E5%A4%AA%E3%83%BB%E5%8D%83%E5%B3%B6%E4%BA%A4%E6%8F%9B%E6%9D%A1%E7%B4%84" title="樺太・千島交換条約">千島樺太交換条約</a>が締結され、それまで日露雑居地とされた<a href="/wiki/%E6%A8%BA%E5%A4%AA" title="樺太">樺太</a>および<a href="/wiki/%E5%8D%83%E5%B3%B6%E5%88%97%E5%B3%B6" title="千島列島">千島列島</a>における日露国境が確定した。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="維新修史事業"><span id=".E7.B6.AD.E6.96.B0.E4.BF.AE.E5.8F.B2.E4.BA.8B.E6.A5.AD"></span>維新修史事業</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=35" title="節を編集: 維新修史事業"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>維新史で最初期のものは、<a href="/wiki/%E8%B6%8A%E5%89%8D%E6%9D%BE%E5%B9%B3%E5%AE%B6" title="越前松平家">越前松平家</a>によるものとされる<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E4%BA%95%E8%97%A9" title="福井藩">福井藩</a>の<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%A0%B9%E9%9B%AA%E6%B1%9F" title="中根雪江">中根雪江</a>は1859年、幕府によって処罰された主君の冤を雪ぐため、黒船以降の越前家の幕末史を書き始め、さらに越前家は1890-1892年に続編を編集した(『昨夢紀事』『再夢紀事 丁卯日記』)。<a href="/wiki/%E8%B6%8A%E5%89%8D%E6%9D%BE%E5%B9%B3%E5%AE%B6" title="越前松平家">越前松平家</a>は公議派であり、明治政府が正統視した王政復古史観とは異なる史料として重視される<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-1" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E5%A4%96%E5%9B%BD%E5%A5%89%E8%A1%8C" title="外国奉行">徳川幕府外国方</a>も1859年(安政6年)と1860年(万延元年)の外交記録『<a href="/w/index.php?title=%E9%80%9A%E4%BF%A1%E5%85%A8%E8%A6%A7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="通信全覧 (存在しないページ)">通信全覧</a>』(320巻)があり、明治政府の外務省が引き継ぎ『<a href="/w/index.php?title=%E7%B6%9A%E9%80%9A%E4%BF%A1%E5%85%A8%E8%A6%A7&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="続通信全覧 (存在しないページ)">続通信全覧</a>』(1,784巻)を編纂した<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-2" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>明治政府は戊辰戦争史『<a href="/wiki/%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E8%A8%98" title="復古記">復古記</a>』(1872-1889年)を編纂したが、功名争いを避けたためか、強い積極的な解釈は持ち込まれなかった<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-3" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>1888年、薩摩・長州・<a href="/wiki/%E5%9C%9F%E4%BD%90" class="mw-disambig" title="土佐">土佐</a><sup class="noprint Inline-Template nowrap">&#91;<i><a href="/wiki/Wikipedia:%E6%9B%96%E6%98%A7%E3%81%95%E5%9B%9E%E9%81%BF#曖昧さ回避ページへのリンクは極力避ける" title="Wikipedia:曖昧さ回避"><span title="このリンクには曖昧さ回避が必要です。(2023年1月)">要曖昧さ回避</span></a></i>&#93;</sup>・<a href="/wiki/%E6%B0%B4%E6%88%B8" class="mw-disambig" title="水戸">水戸</a>の4大名家が「国事詇掌録」編纂開始、翌年、公家の三条・岩倉・中山3家と「史談会」が結成され、旧将軍家・<a href="/wiki/%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="会津家">会津家</a>・<a href="/w/index.php?title=%E6%A1%91%E5%90%8D%E5%AE%B6&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="桑名家 (存在しないページ)">桑名家</a>、<a href="/wiki/%E5%B0%BE%E5%BC%B5%E5%BE%B3%E5%B7%9D%E5%AE%B6" title="尾張徳川家">尾張徳川家</a>・<a href="/wiki/%E6%B5%85%E9%87%8E%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="浅野家">浅野家</a>、<a href="/wiki/%E7%90%89%E7%90%83%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="琉球王国">琉球</a><a href="/wiki/%E5%B0%9A%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="尚家">尚家</a>を含む255家に史料の提出を命じた<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-4" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。近世の政体が二百数十の大名家の連合体であり、明治の改革も大名家の協力なしには不可能であったことなどから、大名家と公家による維新史は薩長中心でなく、史料の収集と羅列に落ち着いた<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-5" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。史談会の事業は<a href="/wiki/%E6%96%87%E9%83%A8%E7%9C%81" title="文部省">文部省</a>に引き継がれ、1911年維新史料編纂会が設置され、1931年に『大日本維新史料稿本』が一応完成し、維新政治史の到達点として維新史料編纂事務局『維新史』全6巻(本編5、付録1、1939-1941年)が編纂された<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-6" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>ほか、<a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%86%85%E5%BA%81" title="宮内庁">宮内庁</a>図書寮編『三条実美公年譜』(1901年)、多田好問編『<a href="/w/index.php?title=%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%AC%E5%AE%9F%E8%A8%98&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="岩倉公実記 (存在しないページ)">岩倉公実記</a>』(1903年)、勝田孫也『大久保利通伝』(1910年)、妻木忠太『松菊木戸公伝』(1922年)、会津松平家に関わる<a href="/wiki/%E5%8C%97%E5%8E%9F%E9%9B%85%E9%95%B7" title="北原雅長">北原雅長</a>『七年史』(1904年)、<a href="/wiki/%E5%B1%B1%E5%B7%9D%E6%B5%A9" title="山川浩">山川浩</a>『京都守護職始末』(1911年)、中村勝麻呂『井伊大老と開港』(1909年)、<a href="/wiki/%E6%B8%8B%E6%B2%A2%E6%A0%84%E4%B8%80" title="渋沢栄一">渋沢栄一</a>『徳川慶喜公伝』(全8巻、大正7年〈1918年〉)、<a href="/wiki/%E6%9C%AB%E6%9D%BE%E8%AC%99%E6%BE%84" title="末松謙澄">末松謙澄</a>『防長回天史』全12巻(修訂版、1921年)が編纂刊行された<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-7" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="明治の維新論"><span id=".E6.98.8E.E6.B2.BB.E3.81.AE.E7.B6.AD.E6.96.B0.E8.AB.96"></span>明治の維新論</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=36" title="節を編集: 明治の維新論"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>維新政府はみずからの正当性として「王政復古」論を主張し、『大政紀要』(宮内省系)や『復古記』(太政官系)という形で公表した<sup id="cite_ref-tanaka-Kokushi_16-1" class="reference"><a href="#cite_note-tanaka-Kokushi-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>これに対して、戊辰戦争のさなかの1868年8月に出された小洲処士の《復古論》は、維新の変革は草莽(民間)から起ったとする「草莽復古」を論じた<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">&#91;</span>80<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E6%98%8E%E5%85%AD%E7%A4%BE" title="明六社">明六社</a>の明治啓蒙思想家は維新の開明性・進歩性を強調した<sup id="cite_ref-tanaka-Kokushi_16-2" class="reference"><a href="#cite_note-tanaka-Kokushi-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E7%A6%8F%E6%B2%A2%E8%AB%AD%E5%90%89" class="mw-redirect" title="福沢諭吉">福沢諭吉</a>は『<a href="/wiki/%E6%96%87%E6%98%8E%E8%AB%96%E4%B9%8B%E6%A6%82%E7%95%A5" title="文明論之概略">文明論之概略</a>』(明治8年、1875年)において、幕末から明治の改革を「王政一新」と呼び、尊王や攘夷が幕藩体制を倒したという俗論を批判し、江戸幕府下における「門閥」を基盤とした「専制の暴政」に対する人々の不満が内実にあったからこそ、単に政権が交替するだけではなく、武士身分の解体としての<a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a>まで到達したとして、人々の智徳(知識と道徳)の進歩によって歴史が動いたと評した<sup id="cite_ref-FOOTNOTE『「維新革命」への道』220-222_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE『「維新革命」への道』220-222-89"><span class="cite-bracket">&#91;</span>81<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>旧<a href="/wiki/%E5%B9%95%E8%87%A3" title="幕臣">幕臣</a>出身の在野史家<a href="/wiki/%E7%94%B0%E5%8F%A3%E5%8D%AF%E5%90%89" title="田口卯吉">田口卯吉</a>は22歳で『<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E9%96%8B%E5%8C%96%E5%B0%8F%E5%8F%B2" title="日本開化小史">日本開化小史</a>』(明治10-15年)を自費出版し、勤王史観から離れて維新を評価した<sup id="cite_ref-kitaoka_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>イタリアで<a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A5%E3%82%BC%E3%83%83%E3%83%9A%E3%83%BB%E3%82%AC%E3%83%AA%E3%83%90%E3%83%AB%E3%83%87%E3%82%A3" title="ジュゼッペ・ガリバルディ">ジュゼッペ・ガリバルディ</a>軍のスラヴ義勇軍副官として転戦したり、<a href="/wiki/%E3%83%90%E3%82%AF%E3%83%BC%E3%83%8B%E3%83%B3" class="mw-redirect" title="バクーニン">バクーニン</a>の支援者でもあったロシア人<a href="/wiki/%E9%9D%A9%E5%91%BD%E5%AE%B6" title="革命家">革命家</a><a href="/wiki/%E3%83%AC%E3%83%95%E3%83%BB%E3%83%A1%E3%83%BC%E3%83%81%E3%83%8B%E3%82%B3%E3%83%95" title="レフ・メーチニコフ">レフ・メーチニコフ</a>は、<a href="/wiki/%E3%83%91%E3%83%AA%E3%83%BB%E3%82%B3%E3%83%9F%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%B3" title="パリ・コミューン">パリ・コミューン</a>敗北後のパリで日本に革命が起こったという報に接し、在仏していた<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%B1%B1%E5%B7%8C" title="大山巌">大山巌</a>の紹介で1874年に日本に赴任したあと1881(明治14)年に執筆した著書で明治維新を「歴史上我々が知りうる最も完全かつラジカルな革命」と評価した<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">&#91;</span>83<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-wat_92-0" class="reference"><a href="#cite_note-wat-92"><span class="cite-bracket">&#91;</span>84<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。しかし、列強の偽善的政策と国内の支配者集団の権勢欲のために道は険しいと警鐘を鳴らした<sup id="cite_ref-wat_92-1" class="reference"><a href="#cite_note-wat-92"><span class="cite-bracket">&#91;</span>84<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E8%97%A4%E7%94%B0%E8%8C%82%E5%90%89" title="藤田茂吉">藤田茂吉</a>『文明東漸史』(1884年)は、<a href="/wiki/%E8%9B%AE%E7%A4%BE%E3%81%AE%E7%8D%84" title="蛮社の獄">蛮社の獄</a>を詳述し、1887年には<a href="/wiki/%E5%B3%B6%E7%94%B0%E4%B8%89%E9%83%8E" title="島田三郎">島田三郎</a>の井伊直弼伝『開国始末』が刊行された<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-8" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E6%B1%A0%E8%BE%BA%E7%BE%A9%E8%B1%A1" title="池辺義象">小中村義象</a>は『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/769905">大政三遷史</a>』明治21年(1888年)で、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%8C%96%E6%94%B9%E6%96%B0" class="mw-redirect" title="大化改新">大化改新</a>、<a href="/wiki/%E5%BB%BA%E6%AD%A6%E3%81%AE%E6%96%B0%E6%94%BF" title="建武の新政">建武の新政</a>、明治維新を大政三遷とする<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">&#91;</span>85<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E5%8B%9D%E6%B5%B7%E8%88%9F" title="勝海舟">勝海舟</a>の『海軍歴史』『陸軍歴史』(1889年)を、<a href="/wiki/%E9%87%8E%E5%8F%A3%E5%8B%9D%E4%B8%80" title="野口勝一">野口勝一</a>が『維新史料』(1887-1896年)を刊行。明治20年代初頭に維新史ブームが生まれた<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-9" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%AF%8C%E8%98%87%E5%B3%B0" title="徳富蘇峰">徳富蘇峰</a>の<a href="/wiki/%E6%B0%91%E5%8F%8B%E7%A4%BE" title="民友社">民友社</a>では、<a href="/wiki/%E7%AB%B9%E8%B6%8A%E4%B8%8E%E4%B8%89%E9%83%8E" class="mw-redirect" title="竹越与三郎">竹越与三郎</a>が『新日本史』(明治24-25年<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">&#91;</span>86<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>)を刊行し、明治維新の原因を<a href="/wiki/%E5%8B%A4%E7%8E%8B" title="勤王">勤王</a>論による政治運動と説く歴史観や、外国の圧力を維新の原因とみる歴史観を批判し、徳川時代に芽生えていた社会全体の潮流、社会的革命があったからこそ、「代朝革命」が起こったと論じた<sup id="cite_ref-takekoshi_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-takekoshi-95"><span class="cite-bracket">&#91;</span>87<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。竹越は明治維新を、イギリスのような「復古的革命」、フランスやアメリカのような「理想的革命」とも異なる「乱世的革命(アナルキカル・レボリューション)」と位置づけながら、新政府について「維新の大目的を失忘して、邪径に走らんとす」と批判した<sup id="cite_ref-takekoshi_95-1" class="reference"><a href="#cite_note-takekoshi-95"><span class="cite-bracket">&#91;</span>87<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite-bracket">&#91;</span>88<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%AF%8C%E8%98%87%E5%B3%B0" title="徳富蘇峰">徳富蘇峰</a>も自ら『吉田松陰』(1893年)を、さらに『<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%B8%96%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%9B%BD%E6%B0%91%E5%8F%B2" title="近世日本国民史">近世日本国民史</a>』で明治維新を論じた<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-10" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。蘇峰は、旧幕の外国方で働いた<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E5%9C%B0%E6%BA%90%E4%B8%80%E9%83%8E" title="福地源一郎">福地源一郎</a>に『幕府衰亡論』(1892年)、『幕末政治家』(1898年)を依頼した<sup id="cite_ref-mi-sigs_87-11" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sigs-87"><span class="cite-bracket">&#91;</span>79<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>日本を<a href="/wiki/%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E6%B0%91%E4%B8%BB%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="社会民主主義">社会民主主義</a>の国とすることを夢見ていた若いころの<a href="/wiki/%E5%8C%97%E4%B8%80%E8%BC%9D" title="北一輝">北一輝</a>は、明治39年(1906年)の『<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E4%BD%93%E8%AB%96%E5%8F%8A%E3%81%B3%E7%B4%94%E6%AD%A3%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="国体論及び純正社会主義">国体論及び純正社会主義</a>』で、ヨーロッパの革命が新社会の理想を描いた計画的革命であったのに対して、「維新革命の民主主義」は「無計画の暴発」であり、「維新革命は戊辰戦役において貴族主義に対する破壊を為したるのみ」と批判し<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">&#91;</span>89<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、つまり、<a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E6%B0%91%E6%A8%A9%E9%81%8B%E5%8B%95" title="自由民権運動">自由民権運動</a>の23年間の運動が維新後に民主主義の建設を行ったのは<a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E6%B0%91%E6%A8%A9%E9%81%8B%E5%8B%95" title="自由民権運動">自由民権運動</a>であると論じた<sup id="cite_ref-ban-kita_7-2" class="reference"><a href="#cite_note-ban-kita-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>7<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また、北は竹越與三郎から影響を受けており、特に竹越の『二千五百年史』(1896年)における<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%8C%96%E3%81%AE%E6%94%B9%E6%96%B0" title="大化の改新">大化の改新</a>を範型とした維新観に深い影響を受けた<sup id="cite_ref-koyas_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-koyas-98"><span class="cite-bracket">&#91;</span>90<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。竹越は、大化の改新を「空前絶後の国体変革」として、それ以前の社会は天皇の一族が、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E8%87%A3%E6%B0%8F" title="中臣氏">中臣氏</a>、<a href="/wiki/%E5%BF%8C%E9%83%A8%E6%B0%8F" title="忌部氏">忌部氏</a>、<a href="/wiki/%E7%89%A9%E9%83%A8%E6%B0%8F" title="物部氏">物部氏</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E4%BC%B4%E6%B0%8F" title="大伴氏">大伴氏</a>、<a href="/wiki/%E8%98%87%E6%88%91%E6%B0%8F" title="蘇我氏">蘇我氏</a>などの諸族を統治する族長であり、直接民を統治していたわけではなく、「国家」や「国民」はなく、「天皇は国家の君主にあらずして、諸族の長たるに過ぎず」という状態であった<sup id="cite_ref-take2500_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-take2500-99"><span class="cite-bracket">&#91;</span>91<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。大化の改新によって、貴族豪族の私民私領が廃され、奴隷、公民、土地すべてが国家に属すると定められ、族長の集議所は政府となり、族長政体を官制組織となり、天皇は人民を統治する君主となったとし、「神武以来一千三百年、日本の国民初めて成り、王制初めて生じ、国家初めて現出したるなり」と論じた<sup id="cite_ref-koyas_98-1" class="reference"><a href="#cite_note-koyas-98"><span class="cite-bracket">&#91;</span>90<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-take2500_99-1" class="reference"><a href="#cite_note-take2500-99"><span class="cite-bracket">&#91;</span>91<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。北は、「維新革命は大化の王制に復古したるものにあらず。大化の革命に於て理想たりし儒教の公民国家が一千三百年の長き進化の後に於て漸くに実現せられたるものなり」と評した<sup id="cite_ref-koyas_98-2" class="reference"><a href="#cite_note-koyas-98"><span class="cite-bracket">&#91;</span>90<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。しかし、<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E6%99%BA%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="天智天皇">天智天皇</a>の死とともに公民国家の理想は去り、家長国となったと批判した<sup id="cite_ref-koyas_98-3" class="reference"><a href="#cite_note-koyas-98"><span class="cite-bracket">&#91;</span>90<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。北は君主主権でなく、国家主権の国家を理想とした<sup id="cite_ref-koyas_98-4" class="reference"><a href="#cite_note-koyas-98"><span class="cite-bracket">&#91;</span>90<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。北はその後、中国の<a href="/wiki/%E8%BE%9B%E4%BA%A5%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="辛亥革命">辛亥革命</a>に身を投じ、『<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E6%94%B9%E9%80%A0%E6%B3%95%E6%A1%88%E5%A4%A7%E7%B6%B1" title="日本改造法案大綱">日本改造法案大綱</a>』(大正12〈1923〉年)を書いて<a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="昭和維新">昭和維新</a>に大きな影響を与えた。 </p><p><a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A3%E3%83%BC%E3%83%8A%E3%83%AA%E3%82%B9%E3%83%88" title="ジャーナリスト">ジャーナリスト</a>の<a href="/wiki/%E7%9F%B3%E6%A9%8B%E6%B9%9B%E5%B1%B1" title="石橋湛山">石橋湛山</a>は、明治時代を<a href="/wiki/%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="帝国主義">帝国主義</a>的発展の時代と見られがちだが、日清日露等の戦争はやむを得ず行ったもので、明治の最大の事業は<a href="/wiki/%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戦争">戦争</a>でも<a href="/wiki/%E6%A4%8D%E6%B0%91%E5%9C%B0" title="植民地">植民地</a>の発展でもなく、政治、法律、社会の制度と思想において<a href="/wiki/%E6%B0%91%E4%B8%BB%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="民主主義">デモクラチック(民主主義的)</a>の改革を行なったことにあると論じた<sup id="cite_ref-kitaoka_90-1" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite-bracket">&#91;</span>92<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="第二維新"><span id=".E7.AC.AC.E4.BA.8C.E7.B6.AD.E6.96.B0"></span>第二維新</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=37" title="節を編集: 第二維新"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E6%B0%91%E6%A8%A9%E9%81%8B%E5%8B%95" title="自由民権運動">自由民権運動</a>は、五箇条の誓文の一ヵ条を論拠にして国会開設を主張し、維新は「自由」への一歩であり、その精神を引き継いだ民権陣営こそが「維新革命」の正統な後継者であり、民権運動は「第二の維新」だと主唱し、これは<a href="/wiki/%E6%B0%91%E5%8F%8B%E7%A4%BE" title="民友社">民友社</a>の<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E6%B0%91%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="平民主義">平民主義</a>にも受け継がれた<sup id="cite_ref-tanaka-Kokushi_16-3" class="reference"><a href="#cite_note-tanaka-Kokushi-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E6%B0%91%E5%8F%8B%E7%A4%BE" title="民友社">民友社</a>の<a href="/w/index.php?title=%E4%BA%BA%E8%A6%8B%E4%B8%80%E5%A4%AA%E9%83%8E&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="人見一太郎 (存在しないページ)">人見一太郎</a>が『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/992574">第二之維新</a>』(明治26年、1893年)で明治藩閥政府を批判した<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite-bracket">&#91;</span>93<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。人見は「<a href="/wiki/%E5%85%AC%E8%AD%B0%E8%BC%BF%E8%AB%96" class="mw-redirect" title="公議輿論">公議輿論</a>」を「維新の大精神」とみなし、明治2年の<a href="/wiki/%E7%89%88%E7%B1%8D%E5%A5%89%E9%82%84" title="版籍奉還">版籍奉還</a>のころ、<a href="/wiki/%E5%85%AC%E8%AD%B0%E6%89%80" title="公議所">公議所</a>から<a href="/wiki/%E9%9B%86%E8%AD%B0%E9%99%A2" title="集議院">集議院</a>へ切り代わるころには「維新の大精神」が尊重されなくなり、立憲君主制が誕生していったものの、維新の理念が失われていったと明治政府を批判した<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">&#91;</span>94<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%AD%A3%E3%83%87%E3%83%A2%E3%82%AF%E3%83%A9%E3%82%B7%E3%83%BC" title="大正デモクラシー">大正デモクラシー</a>でも<a href="/wiki/%E8%AD%B7%E6%86%B2%E9%81%8B%E5%8B%95" title="護憲運動">護憲運動</a>を背景に、「第二の維新」としての「<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%AD%A3%E7%B6%AD%E6%96%B0" class="mw-redirect" title="大正維新">大正維新</a>」が唱導された<sup id="cite_ref-tanaka-Kokushi_16-4" class="reference"><a href="#cite_note-tanaka-Kokushi-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。医者の加治時次郎は『第二維新』(大正15年、生活社)という書籍を刊行した。 </p><p>軍部・右翼らが唱えた<a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="昭和維新">昭和維新</a>では、君臣の本義、忠孝の道によって、絶対化された天皇への回帰に維新の原理はあるとする皇国史観による維新論が起こった<sup id="cite_ref-tanaka-Kokushi_16-5" class="reference"><a href="#cite_note-tanaka-Kokushi-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。やがてこれは「東亜の維新」でもあるとされた<sup id="cite_ref-tanaka-Kokushi_16-6" class="reference"><a href="#cite_note-tanaka-Kokushi-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。他方、政治思想史研究者<a href="/wiki/%E6%A9%8B%E5%B7%9D%E6%96%87%E4%B8%89" title="橋川文三">橋川文三</a>や<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">&#91;</span>95<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、思想史家の<a href="/wiki/%E6%B8%A1%E8%BE%BA%E4%BA%AC%E4%BA%8C" title="渡辺京二">渡辺京二</a><sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">&#91;</span>96<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>は、西郷隆盛らの反乱を「第二維新革命」の遂行と挫折であったと位置づけ、<a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="昭和維新">昭和維新</a>の首唱者である<a href="/wiki/%E5%8C%97%E4%B8%80%E8%BC%9D" title="北一輝">北一輝</a>を挫折した維新革命の継承者であるとみなした<sup id="cite_ref-koyas_98-5" class="reference"><a href="#cite_note-koyas-98"><span class="cite-bracket">&#91;</span>90<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>昭和初期には、大衆小説や古老の体験談・回顧談などの「明治維新物」ブームもおこった<sup id="cite_ref-tanaka-Kokushi_16-7" class="reference"><a href="#cite_note-tanaka-Kokushi-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="昭和維新"><span id=".E6.98.AD.E5.92.8C.E7.B6.AD.E6.96.B0"></span>昭和維新</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=38" title="節を編集: 昭和維新"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" role="note">→詳細は「<a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="昭和維新">昭和維新</a>」を参照</div> <p>1920-30年代には、<a href="/wiki/%E6%94%BF%E5%85%9A" title="政党">政党</a>や<a href="/wiki/%E8%B2%A1%E9%96%A5" title="財閥">財閥</a>を批判して天皇親政を主張する国家革新運動「<a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="昭和維新">昭和維新</a>(皇道維新)」が起こった<sup id="cite_ref-hujiwa_105-0" class="reference"><a href="#cite_note-hujiwa-105"><span class="cite-bracket">&#91;</span>97<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。昭和維新の主張者は、明治維新の継承を唱えた<sup id="cite_ref-hujiwa_105-1" class="reference"><a href="#cite_note-hujiwa-105"><span class="cite-bracket">&#91;</span>97<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。たとえば、<a href="/wiki/1928%E5%B9%B4" title="1928年">1928年</a>(昭和3年)の海軍青年将校<a href="/wiki/%E8%97%A4%E4%BA%95%E6%96%89" title="藤井斉">藤井斉</a>らの<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E5%B8%AB%E4%BC%9A" title="王師会">王師会</a>綱領に「明治維新ヲ完成シ」とみえ、<a href="/wiki/%E4%BA%94%E3%83%BB%E4%B8%80%E4%BA%94%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="五・一五事件">五・一五事件</a>(1932年)の檄文にも「維新日本ヲ建設セヨ」と書かれた<sup id="cite_ref-hujiwa_105-2" class="reference"><a href="#cite_note-hujiwa-105"><span class="cite-bracket">&#91;</span>97<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/1936%E5%B9%B4" title="1936年">1936年</a>には<a href="/wiki/%E4%BA%8C%E3%83%BB%E4%BA%8C%E5%85%AD%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="二・二六事件">二・二六事件</a>が起こった。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="評価と研究"><span id=".E8.A9.95.E4.BE.A1.E3.81.A8.E7.A0.94.E7.A9.B6"></span>評価と研究</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=39" title="節を編集: 評価と研究"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="大正・昭和"><span id=".E5.A4.A7.E6.AD.A3.E3.83.BB.E6.98.AD.E5.92.8C"></span>大正・昭和</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=40" title="節を編集: 大正・昭和"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>維新の政治史は、<a href="/wiki/%E8%97%A4%E4%BA%95%E7%94%9A%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="藤井甚太郎">藤井甚太郎</a>、<a href="/wiki/%E4%BA%95%E9%87%8E%E8%BE%BA%E8%8C%82%E9%9B%84" title="井野辺茂雄">井野辺茂雄</a>らによって実証研究が進展し、<a href="/w/index.php?title=%E7%B6%AD%E6%96%B0%E5%8F%B2%E6%96%99%E7%B7%A8%E7%BA%82%E4%BC%9A&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="維新史料編纂会 (存在しないページ)">維新史料編纂会</a>の『維新史』 (全5巻)などで集大成が図られたほか、維新の社会経済史は1920年代より、<a href="/wiki/%E5%B9%B8%E7%94%B0%E6%88%90%E5%8F%8B" title="幸田成友">幸田成友</a>、<a href="/wiki/%E6%9C%AC%E5%BA%84%E6%A0%84%E6%B2%BB%E9%83%8E" title="本庄栄治郎">本庄栄治郎</a>、<a href="/wiki/%E5%9C%9F%E5%B1%8B%E5%96%AC%E9%9B%84" title="土屋喬雄">土屋喬雄</a>らが実証研究をなした<sup id="cite_ref-mi-to_106-0" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="マルクス主義歴史学"><span id=".E3.83.9E.E3.83.AB.E3.82.AF.E3.82.B9.E4.B8.BB.E7.BE.A9.E6.AD.B4.E5.8F.B2.E5.AD.A6"></span>マルクス主義歴史学</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=41" title="節を編集: マルクス主義歴史学"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="日本資本主義論争"><span id=".E6.97.A5.E6.9C.AC.E8.B3.87.E6.9C.AC.E4.B8.BB.E7.BE.A9.E8.AB.96.E4.BA.89"></span>日本資本主義論争</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=42" title="節を編集: 日本資本主義論争"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>昭和初期の代表的な維新論として、<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AB%E3%82%AF%E3%82%B9%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="マルクス主義">マルクス主義</a>者によるものがある。<a href="/wiki/%E9%87%8E%E5%91%82%E6%A0%84%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="野呂栄太郎">野呂栄太郎</a>は「日本資本主義発達史」(<a href="/wiki/1927%E5%B9%B4" title="1927年">1927年</a>)で明治維新を「ブルジョワ革命としての明治革命」とし、「資本家と資本家的地主とを支配者たる地位に即かしむるための強力的社会変革」と規定したが、<a href="/wiki/%E3%82%B3%E3%83%9F%E3%83%B3%E3%83%86%E3%83%AB%E3%83%B3" title="コミンテルン">コミンテルン</a>の「<a href="/wiki/27%E5%B9%B4%E3%83%86%E3%83%BC%E3%82%BC" title="27年テーゼ">日本問題に関する決議</a>」により野呂はこの説を放棄した<sup id="cite_ref-takekoshi_95-2" class="reference"><a href="#cite_note-takekoshi-95"><span class="cite-bracket">&#91;</span>87<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。しかし、その後<a href="/wiki/%E5%B1%B1%E7%94%B0%E7%9B%9B%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="山田盛太郎">山田盛太郎</a>、野呂栄太郎、<a href="/wiki/%E6%9C%8D%E9%83%A8%E4%B9%8B%E7%B7%8F" title="服部之総">服部之総</a>、<a href="/wiki/%E7%BE%BD%E4%BB%81%E4%BA%94%E9%83%8E" title="羽仁五郎">羽仁五郎</a>らは『<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E8%B3%87%E6%9C%AC%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E7%99%BA%E9%81%94%E5%8F%B2%E8%AC%9B%E5%BA%A7" title="日本資本主義発達史講座">日本資本主義発達史講座</a>』(1932-1933年、<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E6%B3%A2%E6%9B%B8%E5%BA%97" title="岩波書店">岩波書店</a>)をまとめた。これに対して、<a href="/wiki/%E5%8A%B4%E8%BE%B2%E6%B4%BE" title="労農派">労農派</a>が批判し、同講座の執筆陣が<a href="/wiki/%E8%AC%9B%E5%BA%A7%E6%B4%BE" title="講座派">講座派</a>とされて、<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E8%B3%87%E6%9C%AC%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E8%AB%96%E4%BA%89" title="日本資本主義論争">日本資本主義論争</a>(1933年-1937年)が起こった<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">&#91;</span>99<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%85%B1%E7%94%A3%E5%85%9A" title="日本共産党">日本共産党</a>の活動方針を巡って<a href="/wiki/%E8%AC%9B%E5%BA%A7%E6%B4%BE" title="講座派">講座派</a>と<a href="/wiki/%E5%8A%B4%E8%BE%B2%E6%B4%BE" title="労農派">労農派</a>はそれぞれ<a href="/wiki/%E4%BA%8C%E6%AE%B5%E9%9A%8E%E9%9D%A9%E5%91%BD%E8%AB%96" title="二段階革命論">二段階革命論</a>、<a href="/wiki/%E4%B8%80%E6%AE%B5%E9%9A%8E%E9%9D%A9%E5%91%BD%E8%AB%96" title="一段階革命論">一段階革命論</a>を唱えた。労農派は明治維新により日本は<a href="/wiki/%E8%B3%87%E6%9C%AC%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="資本主義">資本主義</a>段階に突入したと考え、<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AB%E3%82%AF%E3%82%B9%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="マルクス主義">マルクス主義</a>の<a href="/wiki/%E5%94%AF%E7%89%A9%E5%8F%B2%E8%A6%B3" title="唯物史観">唯物史観</a>の公式通りただちに<a href="/wiki/%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E9%9D%A9%E5%91%BD" class="mw-redirect" title="社会主義革命">社会主義革命</a>を目指すべきだと主張したのに対して、講座派は明治維新は不完全な<a href="/wiki/%E6%B0%91%E4%B8%BB%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="民主主義">民主主義</a>革命であり、日本は未だ半<a href="/wiki/%E5%B0%81%E5%BB%BA" class="mw-redirect" title="封建">封建</a>的な段階にあるとし、まず<a href="/wiki/%E3%83%96%E3%83%AB%E3%82%B8%E3%83%A7%E3%83%AF" class="mw-redirect" title="ブルジョワ">ブルジョワ</a><a href="/wiki/%E6%B0%91%E4%B8%BB%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="民主主義">民主主義</a>革命を目指し、その先に社会主義革命はあるという二段階革命論を主張した。1934年に<a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5%E9%AB%98%E7%AD%89%E8%AD%A6%E5%AF%9F" title="特別高等警察">特別高等警察</a>による野呂栄太郎が拷問死し、さらに1936年に<a href="/wiki/%E3%82%B3%E3%83%A0%E3%83%BB%E3%82%A2%E3%82%AB%E3%83%87%E3%83%9F%E3%83%BC%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="コム・アカデミー事件">コム・アカデミー事件</a>での講座派一斉検挙により壊滅した。1937年<a href="/wiki/%E4%BA%BA%E6%B0%91%E6%88%A6%E7%B7%9A%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="人民戦線事件">人民戦線事件</a>で<a href="/wiki/%E5%8A%B4%E8%BE%B2%E6%B4%BE" title="労農派">労農派</a>も一斉検挙された。 </p><p>終戦後講座派は復活し、<a href="/wiki/%E7%BE%BD%E4%BB%81%E4%BA%94%E9%83%8E" title="羽仁五郎">羽仁五郎</a>は『明治維新』(岩波新書)、『明治維新之研究』(岩波書店)を刊行した。 </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ハーバート・ノーマン"><span id=".E3.83.8F.E3.83.BC.E3.83.90.E3.83.BC.E3.83.88.E3.83.BB.E3.83.8E.E3.83.BC.E3.83.9E.E3.83.B3"></span>ハーバート・ノーマン</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=43" title="節を編集: ハーバート・ノーマン"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>羽仁と親しくしていた<a href="/wiki/%E3%82%AB%E3%83%8A%E3%83%80" title="カナダ">カナダ</a>外交官・日本史学者(戦時中は<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E5%B9%B3%E6%B4%8B%E5%95%8F%E9%A1%8C%E8%AA%BF%E6%9F%BB%E4%BC%9A" title="太平洋問題調査会">太平洋問題調査会</a>研究員<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">&#91;</span>100<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>)の<a href="/wiki/%E3%82%A8%E3%83%89%E3%82%AC%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%8F%E3%83%BC%E3%83%90%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%BB%E3%83%8E%E3%83%BC%E3%83%9E%E3%83%B3" title="エドガートン・ハーバート・ノーマン">ハーバート・ノーマン</a>は、講座派の影響を受けており、『日本における近代国家の成立』(1940、邦訳1947年)で、明治維新の主体は下級武士とブルジョワ的豪農の同盟であったが、維新後、武士は豪農を裏切り、工業化のために課税を強化したとした<sup id="cite_ref-m06-J_109-0" class="reference"><a href="#cite_note-m06-J-109"><span class="cite-bracket">&#91;</span>101<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ノーマンによれば、明治維新は農民を犠牲にして資本の蓄積と集中が遂行された「上からの変革」であり、これは「絶対主義国家の力」によるもので、新政府の「武断官僚」は専制権力を手際良く利用したと説明した<sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite-bracket">&#91;</span>102<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ノーマンは、徳川幕府が封建制の廃止や政治改革を実現できなかったのに対して、明治政府は、工業、法典、教育などの分野で近代化を成し遂げたが、そうした近代化と、その政府が<a href="/wiki/%E6%A8%A9%E5%A8%81%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="権威主義">権威主義</a>体制であったことととは矛盾するわけではないという<sup id="cite_ref-HN4_111-0" class="reference"><a href="#cite_note-HN4-111"><span class="cite-bracket">&#91;</span>103<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ノーマンは1953年の序文で、「明治政府をむき出しの絶対主義と規定することはたしかに過度の単純化であり、あるいは歪曲である」が、明治政府は廷臣、官僚、軍人、特権的企業家からなる<a href="/wiki/%E5%AF%A1%E9%A0%AD%E5%88%B6" title="寡頭制">寡頭権力者</a>による、「立憲制度の大礼服に飾られた絶対主義であった」と主張した<sup id="cite_ref-HN4_111-1" class="reference"><a href="#cite_note-HN4-111"><span class="cite-bracket">&#91;</span>103<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。同書は日本で大きな反響を呼んだ<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite-bracket">&#91;</span>104<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="遠山茂樹"><span id=".E9.81.A0.E5.B1.B1.E8.8C.82.E6.A8.B9"></span>遠山茂樹</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=44" title="節を編集: 遠山茂樹"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AB%E3%82%AF%E3%82%B9%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%AD%A6" class="mw-redirect" title="マルクス主義歴史学">マルクス主義歴史学</a>の立場から、<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E8%97%A9" title="長州藩">長州藩</a>を維新の主体の典型とみなした上で明治維新を<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%9A%87%E5%88%B6" title="天皇制">天皇制</a><a href="/wiki/%E7%B5%B6%E5%AF%BE%E5%90%9B%E4%B8%BB%E5%88%B6" title="絶対君主制">絶対主義</a>の成立とみなす<a href="/wiki/%E9%81%A0%E5%B1%B1%E8%8C%82%E6%A8%B9_(%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%8F%B2%E5%AE%B6)" title="遠山茂樹 (日本史家)">遠山茂樹</a>『明治維新』(1951年、岩波書店)が主流の地位を占めた<sup id="cite_ref-isin_113-0" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>遠山茂樹は以下のように明治維新を説明する<sup id="cite_ref-mi-to_106-1" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <ul><li>江戸幕藩体制は、武士階級という「封建権力」が、上層農商層を抱きこんで、耕作農民を抑圧して、<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E4%BF%9D%E3%81%AE%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="天保の改革">天保の改革</a>に失敗したのに対して、<a href="/wiki/%E9%9B%84%E8%97%A9" title="雄藩">雄藩</a>は藩政改革を成功させた<sup id="cite_ref-mi-to_106-2" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li>外圧については、中国が西欧の半植民地となったのに対して日本が一応の政治的独立を維持できたのは、幕末の民衆運動が直接排外運動に赴かず、反封建闘争に集中するなど、日本の階級闘争が発展しており、「日本の民衆の近代化の力」が中国より勝っていたからであった<sup id="cite_ref-mi-to_106-3" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li><a href="/wiki/%E5%B0%8A%E7%8E%8B%E8%AB%96" title="尊王論">尊王論</a>は「反幕府」でも「反封建」でもなく、また<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E4%BD%93" title="国体">国体</a>を強調するものでもなく、世界に普遍的にみられる権力の正統化方式の一種とし、<a href="/wiki/%E6%94%98%E5%A4%B7%E8%AB%96" title="攘夷論">攘夷論</a>は近代的ナショナリズムとは無縁なものとした<sup id="cite_ref-mi-to_106-4" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li>幕府の外交政策は消極的で退嬰的であり、混迷を深めたことから、尊王攘夷派は「攘夷のための尊王」から「尊王反幕のための攘夷」へと変化し、合理的判断を失い、絶対主義成立への見透しを掴めなかった<sup id="cite_ref-mi-to_106-5" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。これに対して<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E" class="mw-disambig" title="長州">長州</a>は<a href="/wiki/%E4%B8%8B%E9%96%A2%E6%88%A6%E4%BA%89" title="下関戦争">英米仏蘭の四国連合艦隊との攘夷戦争</a>で惨敗したことで、下級武士が<a href="/wiki/%E5%90%8D%E5%88%86%E8%AB%96" class="mw-redirect" title="名分論">名分論</a>を超える実践力を獲得し、さらに藩権力を奪取したことで「開明的軍事官僚」「絶対主義的官僚」へと変貌した<sup id="cite_ref-mi-to_106-6" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。英仏は攘夷運動に止めを刺し、日本を半植民地的市場として確定させたが、攘夷派も佐幕派も英仏外交官の指導で絶対主義的改革を意識するようになった<sup id="cite_ref-mi-to_106-7" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li>1866年、幕府が<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E5%BE%81%E8%A8%8E" title="長州征討">長州征伐</a>に失敗した頃、全国で<a href="/wiki/%E6%89%93%E3%81%A1%E3%81%93%E3%82%8F%E3%81%97" title="打ちこわし">打ちこわし</a>や<a href="/wiki/%E4%B8%80%E6%8F%86" title="一揆">一揆</a>が頻発したことで、<a href="/wiki/%E5%85%AC%E8%AD%B0%E6%94%BF%E4%BD%93%E8%AB%96" title="公議政体論">公議政体論</a>が浮上し、これにより封建権力が崩壊せずに権力を集中強化させる絶対主義運動が生じた<sup id="cite_ref-mi-to_106-8" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。民衆運動は<a href="/wiki/%E3%81%88%E3%81%88%E3%81%98%E3%82%83%E3%81%AA%E3%81%84%E3%81%8B" title="ええじゃないか">ええじゃないか</a>という非政治的なものに逸脱し、「下からの革命」は瓦解した<sup id="cite_ref-mi-to_106-9" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。こうして明治維新は王政復古という矮小な政権移動にとどまり、「天皇奪い合いの宮廷陰謀」となった<sup id="cite_ref-mi-to_106-10" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li>新政府は<a href="/wiki/%E4%BA%94%E7%AE%87%E6%9D%A1%E3%81%AE%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" title="五箇条の御誓文">御誓文</a>で公議世論や仁政を宣伝したが、版籍奉還後の<a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a>という「第二の王政復古クーデター」を起こし、「啓蒙専制政治」を基調とした<sup id="cite_ref-mi-to_106-11" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F%E6%94%B9%E6%AD%A3" title="地租改正">地租改正</a>では税負担が軽減されず、租税の近代化でなく、封建的貢租の継承にとどまったが、<a href="/wiki/%E5%BE%B4%E5%85%B5%E4%BB%A4" title="徴兵令">徴兵令</a>は封建武士団を粉砕した<sup id="cite_ref-mi-to_106-12" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E5%AD%A6%E5%88%B6" title="学制">学制</a>は、徳川家が「由らしむべし知らしむべからず」と<a href="/wiki/%E6%84%9A%E6%B0%91%E6%94%BF%E7%AD%96" title="愚民政策">愚民政策</a>をとっていたのに対して、「人民」に変える開明政策であった<sup id="cite_ref-mi-to_106-13" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E6%B2%A2%E8%AB%AD%E5%90%89" class="mw-redirect" title="福沢諭吉">福沢諭吉</a>の思想の本質は近代市民革命でなく、啓蒙専制主義にあった。<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%85%AD%E5%B9%B4%E6%94%BF%E5%A4%89" title="明治六年政変">征韓論政変</a>以後は、下野グループの<a href="/w/index.php?title=%E6%B0%91%E6%A8%A9%E8%AB%96&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="民権論 (存在しないページ)">民権論</a>は<a href="/w/index.php?title=%E5%9B%BD%E6%A8%A9%E8%AB%96&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="国権論 (存在しないページ)">国権論</a>に従属するものであったが、「下からの自主」の動きが見られた<sup id="cite_ref-mi-to_106-14" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li></ul> <p><a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%8D%9A" title="三谷博">三谷博</a>によれば、遠山説では、天皇と幕府の対立が大変動の発端であったことが黙過され、国際環境よりも国内条件が重視され、また、昭和史のイメージを維新史に投影して、<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A1%E3%82%B7%E3%82%BA%E3%83%A0" title="ファシズム">ファシズム</a>が維新当初から存在していたように語り、政治運動においては長州を維新の主体として着目する一方で、薩摩、越前藩などの<a href="/wiki/%E5%85%AC%E8%AD%B0%E6%94%BF%E4%BD%93%E8%AB%96" title="公議政体論">公議政体論</a>を軽視または無視し、外国勢力ではイギリスを排他的に重視するなど、<a href="/wiki/%E9%9A%8E%E7%B4%9A%E9%97%98%E4%BA%89" title="階級闘争">階級闘争</a>史観の影響で<a href="/wiki/%E4%B8%80%E5%85%83%E8%AB%96" title="一元論">一元論</a>や二元対立に傾いた過度に単純化された政治史となった<sup id="cite_ref-mi-to_106-15" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。遠山説は、仮説を述べ、実証研究を促す宣言の書であり、以後継承された研究の潮流では、徳川将軍、旧幕臣の開明派、譜代大名の研究が軽視されたり、政治史と経済史が乖離するといった研究の偏りを生んだ<sup id="cite_ref-mi-to_106-16" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。遠山は、体制権力と下層階級の全面対立を好み、それが見られないことを不満げに説明するが、明治維新の持つ<a href="/wiki/%E8%A4%87%E9%9B%91%E6%80%A7" title="複雑性">複雑性</a>の説明としては不適当で、支配身分(武士)の消滅は世界史上でも際立つ特徴であるがまだ解明は十分でなく、また世界革命史において維新は著しく犠牲者が少ないこと、また「復古」象徴の利用はフランス革命にも認められることで日本特殊ではないこと、また「復古」の参照先が律令時代でなく<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E7%A5%9E%E8%A9%B1" title="日本神話">神話</a>であったことは復古の名の改革に自由度を与えたこと、などを三谷は指摘した上で、遠山の大振りな思考の展開には感銘を受けたと評した<sup id="cite_ref-mi-to_106-17" class="reference"><a href="#cite_note-mi-to-106"><span class="cite-bracket">&#91;</span>98<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>遠山以降、<a href="/wiki/%E7%94%B0%E4%B8%AD%E5%BD%B0" class="mw-disambig" title="田中彰">田中彰</a>『明治維新政治史研究』(1963年)も標準的な研究となった<sup id="cite_ref-isin_113-1" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 長州藩を維新の主体の典型とみなす見方に対して、公武合体派の薩摩藩を重視する<a href="/wiki/%E6%AF%9B%E5%88%A9%E6%95%8F%E5%BD%A6" title="毛利敏彦">毛利敏彦</a>『明治維新政治史序説』(1967年)も登場したが、この時期までの研究は、倒幕派に敗れた東北諸藩、倒幕派でも佐幕派でもない中間的な立場の諸藩の役割が軽視していると後に批判された<sup id="cite_ref-isin_113-2" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="民族革命"><span id=".E6.B0.91.E6.97.8F.E9.9D.A9.E5.91.BD"></span>民族革命</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=45" title="節を編集: 民族革命"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E5%90%89%E9%87%8E%E4%BD%9C%E9%80%A0" title="吉野作造">吉野作造</a>の継承者でもある政治学者<a href="/wiki/%E5%B2%A1%E7%BE%A9%E6%AD%A6" title="岡義武">岡義武</a>は、『近代日本の形成』(1947年)およびその改訂『近代日本政治史I』(1962年)において、明治維新は、西洋の脅威に直面した国が近代化しなければ独立が保てないという、マルクス主義のカテゴリーには入らない民族革命であると論じた<sup id="cite_ref-kitaoka_90-2" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite-bracket">&#91;</span>106<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。岡によれば、幕藩体制が内部矛盾で不安定になっていたところへ外圧があり、国内に激しい民族的反発感と民族的危機感が生まれ、さらに朝廷と幕府の対立は国家権力の二元化を生んだが、これを精算して国家的統一を強固にし、民族独立の確保が目指された<sup id="cite_ref-oka_115-0" class="reference"><a href="#cite_note-oka-115"><span class="cite-bracket">&#91;</span>107<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。幕藩体制に回帰するか、朝廷を中心とした新体制かで紛糾したが、後者が選ばれた。岩倉具視は慶応3年4月に「天に二日なく、地に二王なし。政令一途に出でずして何れの国か立ち可申や。」といい、徳川慶喜も<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%94%BF%E5%A5%89%E9%82%84" title="大政奉還">大政奉還上表</a>に「朝權一途ニ出不申候而者、綱紀難立候間、從來之舊習ヲ改メ、政權ヲ朝廷ニ奉歸、廣ク天下之公儀ヲ盡シ、聖斷ヲ仰キ、同心協力、共ニ皇國ヲ保護仕候得ハ、必ス海外萬國ト可竝立候 (朝廷に権力を一つとしなければ統治が難しく、従来の旧習を改め、政権を朝廷に帰し奉り、広く天下の公議を尽くし、聖断を仰ぎ、心を一つに協力し、共に皇国を保護していけば、必ず海外万国と並び立ちうる)」と述べ、国家権力の一元化を図った<sup id="cite_ref-oka_115-1" class="reference"><a href="#cite_note-oka-115"><span class="cite-bracket">&#91;</span>107<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。こうして、幕末明治の変革とは、「民族の独立確保あるいは民族の対外的勢力拡大を目的としてなされる国内政治体制の変革」、すなわち民族革命であったとした<sup id="cite_ref-oka_115-2" class="reference"><a href="#cite_note-oka-115"><span class="cite-bracket">&#91;</span>107<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>比較文化研究の<a href="/wiki/%E6%A1%91%E5%8E%9F%E6%AD%A6%E5%A4%AB" title="桑原武夫">桑原武夫</a>は1956年の「明治の再評価」<sup id="cite_ref-116" class="reference"><a href="#cite_note-116"><span class="cite-bracket">&#91;</span>108<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>で、マルクス主義者は明治維新を「天皇制絶対主義」の成立とみなすが、維新によって身分制がなくなり、国民の自由は大幅に増大するなど画期的変革であったことは否定できず、欠点と矛盾はあったが、「明治の革命は巨視的にみて、一つの偉大な民族的達成であった」と論じ、1961年にはマルクス主義者らが、明治のナショナリズムを「できそこない」と低評価する一方で同時代のアジア・アフリカのナショナリズムを高く評価するのは政治的配慮ないし<a href="/wiki/%E3%82%BB%E3%83%B3%E3%83%81%E3%83%A1%E3%83%B3%E3%82%BF%E3%83%AA%E3%82%BA%E3%83%A0" class="mw-redirect" title="センチメンタリズム">センチメンタリズム</a>だと批判した<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite-bracket">&#91;</span>109<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-Miym_118-0" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。(以降の桑原の発言については後述) </p><p><a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E6%B8%85_(%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E8%80%85)" title="井上清 (歴史学者)">井上清</a>は1966年に、明治維新は血を流さずに成就したとの評価に対して、戊辰戦争での戦死者数は新政府軍が3556人(負傷3804人)、旧幕府軍が4707人(負傷1518人)であったと反論したうえで、こうした犠牲があってはじめて、幕藩体制が早期に打倒され、人民の封建制からの解放と日本民族の国家的統一、そして欧米から植民地化される危険から脱出する一歩がふみだされたとした<sup id="cite_ref-inoue_119-0" class="reference"><a href="#cite_note-inoue-119"><span class="cite-bracket">&#91;</span>111<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="米国における日本近代化論"><span id=".E7.B1.B3.E5.9B.BD.E3.81.AB.E3.81.8A.E3.81.91.E3.82.8B.E6.97.A5.E6.9C.AC.E8.BF.91.E4.BB.A3.E5.8C.96.E8.AB.96"></span>米国における日本近代化論</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=46" title="節を編集: 米国における日本近代化論"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>アメリカ合衆国での歴史学では日本近代化論の研究が進められた。1960年代のアメリカの東洋史研究者<a href="/wiki/%E3%82%A8%E3%83%89%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%83%B3%E3%83%BBO%E3%83%BB%E3%83%A9%E3%82%A4%E3%82%B7%E3%83%A3%E3%83%AF%E3%83%BC" title="エドウィン・O・ライシャワー">エドウィン・O・ライシャワー</a>や日本研究者<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AA%E3%82%A6%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%83%90%E3%83%BC%E3%82%B5%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%82%B8%E3%83%A3%E3%83%B3%E3%82%BB%E3%83%B3" title="マリウス・バーサス・ジャンセン">マリウス・バーサス・ジャンセン</a>は、明治維新による<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%8C%96" title="近代化">近代化</a>を評価した<sup id="cite_ref-kitaoka_90-3" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>ジャンセンが、<a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A7%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%9B%E3%82%A4%E3%83%83%E3%83%88%E3%83%8B%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%83%9B%E3%83%BC%E3%83%AB" title="ジョン・ホイットニー・ホール">ジョン・ホイットニー・ホール</a>、<a href="/wiki/%E3%83%89%E3%83%8A%E3%83%AB%E3%83%89%E3%83%BB%E3%83%8F%E3%83%AF%E3%83%BC%E3%83%89%E3%83%BB%E3%82%B7%E3%83%A3%E3%82%A4%E3%83%96%E3%83%AA%E3%83%BC" title="ドナルド・ハワード・シャイブリー">ドナルド・H・シャイブリー</a>、トマス・C・スミスらとともに設立した近代日本研究会議(Conference on Modern Japan)は1960年に日米の学者を集めて箱根会議を開いた<sup id="cite_ref-m06-J_109-1" class="reference"><a href="#cite_note-m06-J-109"><span class="cite-bracket">&#91;</span>101<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-kakiuc_120-0" class="reference"><a href="#cite_note-kakiuc-120"><span class="cite-bracket">&#91;</span>112<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ホールらが「近代化」を、近代を特徴づける諸変化を包括し、他の地域との比較を可能とする概念とみなしたのに対して、日本の学者らは「近代化」を「歴史の中で実現すべき価値理念」とみなし、<a href="/wiki/%E9%81%A0%E5%B1%B1%E8%8C%82%E6%A8%B9_(%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%8F%B2%E5%AE%B6)" title="遠山茂樹 (日本史家)">遠山茂樹</a>は「近代」をマルクス主義と違う意味で用いることの意図を疑い、<a href="/wiki/%E5%B7%9D%E5%B3%B6%E6%AD%A6%E5%AE%9C" title="川島武宜">川島武宜</a>も「民主化」を主軸に据えていないと批判した<sup id="cite_ref-m06-J_109-2" class="reference"><a href="#cite_note-m06-J-109"><span class="cite-bracket">&#91;</span>101<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ホールは、イデオロギーの構築でなく、あらかじめ決まった結論を前提としないオープン・エンド・アプローチを用いた<sup id="cite_ref-m06-J_109-3" class="reference"><a href="#cite_note-m06-J-109"><span class="cite-bracket">&#91;</span>101<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>雑誌『<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E5%85%AC%E8%AB%96" title="中央公論">中央公論</a>』では、1961年5月号から8月号にかけてクラーク・ケェア、労働経済学者のフレデリック ・H・ハービソン、ジョン・トーマス・ダンロップ、チャールズ・アンドリュー・マイヤーズ、中山伊知郎、<a href="/wiki/%E5%B0%BE%E9%AB%98%E9%82%A6%E9%9B%84" title="尾高邦雄">尾高邦雄</a>、<a href="/wiki/%E8%9D%8B%E5%B1%B1%E6%94%BF%E9%81%93" class="mw-redirect" title="蝋山政道">蝋山政道</a>らが日本の経済的近代化、産業化と民主化について議論をしており、その中でライシャワーは日本の近代化の成功は、低開発諸国の手本になると発言した<sup id="cite_ref-kakiuc_120-1" class="reference"><a href="#cite_note-kakiuc-120"><span class="cite-bracket">&#91;</span>112<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121"><span class="cite-bracket">&#91;</span>113<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>近代日本研究会議が「日本における近代化の問題」(1965、邦訳1968)を刊行すると、多くの反響を呼んだ<sup id="cite_ref-m06-J_109-4" class="reference"><a href="#cite_note-m06-J-109"><span class="cite-bracket">&#91;</span>101<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122"><span class="cite-bracket">&#91;</span>114<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。米国では<a href="/wiki/%E3%83%99%E3%83%88%E3%83%8A%E3%83%A0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="ベトナム戦争">ベトナム戦争</a>に反対する<a href="/wiki/%E6%96%B0%E5%B7%A6%E7%BF%BC" title="新左翼">ニューレフト</a>の歴史学者<a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A7%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%80%E3%83%AF%E3%83%BC" title="ジョン・ダワー">ジョン・ダワー</a>、<a href="/wiki/%E3%83%8F%E3%83%BC%E3%83%90%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%BB%E3%83%93%E3%83%83%E3%82%AF%E3%82%B9" title="ハーバート・ビックス">ハーバート・ビックス</a>らの“Committee of Concerned Asian Scholars”(憂慮するアジア研究者委員会)は、<a href="/wiki/%E9%A7%90%E6%97%A5%E3%82%A2%E3%83%A1%E3%83%AA%E3%82%AB%E5%90%88%E8%A1%86%E5%9B%BD%E5%A4%A7%E4%BD%BF" title="駐日アメリカ合衆国大使">駐日アメリカ合衆国大使</a>を務めたライシャワーや、ジャンセン、ホールらの近代化研究を、中立を装って日本の近代化の成功を強調するイデオロギーであると批判した<sup id="cite_ref-m06-J_109-5" class="reference"><a href="#cite_note-m06-J-109"><span class="cite-bracket">&#91;</span>101<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-kakiuc_120-2" class="reference"><a href="#cite_note-kakiuc-120"><span class="cite-bracket">&#91;</span>112<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ダワーらは、<a href="/wiki/%E8%B5%A4%E7%8B%A9%E3%82%8A" title="赤狩り">赤狩り</a>で<a href="/wiki/%E5%85%B1%E7%94%A3%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E8%80%85" class="mw-redirect" title="共産主義者">共産主義者</a>と断定されて自殺した<a href="/wiki/%E3%83%8F%E3%83%BC%E3%83%90%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%BB%E3%83%8E%E3%83%BC%E3%83%9E%E3%83%B3" class="mw-redirect" title="ハーバート・ノーマン">ハーバート・ノーマン</a>(前述)を称えた<sup id="cite_ref-m06-J_109-6" class="reference"><a href="#cite_note-m06-J-109"><span class="cite-bracket">&#91;</span>101<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。日本でも<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%99%BE%E5%B9%B4%E8%A8%98%E5%BF%B5%E5%BC%8F%E5%85%B8" title="明治百年記念式典">明治百年記念式典</a>(1968)に関連して「近代化論」を批判するなどの論争も発生した(後述)。歴史学者<a href="/wiki/%E5%AE%89%E4%B8%B8%E8%89%AF%E5%A4%AB" title="安丸良夫">安丸良夫</a>は日本近代化論を「新たな支配イデオロギー」と批判し<sup id="cite_ref-123" class="reference"><a href="#cite_note-123"><span class="cite-bracket">&#91;</span>115<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、社会学者の<a href="/wiki/%E9%87%91%E5%8E%9F%E5%B7%A6%E9%96%80" title="金原左門">金原左門</a>は近代日本研究会議が<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A9%E3%83%BC%E3%83%89%E8%B2%A1%E5%9B%A3" title="フォード財団">フォード財団</a>から多額の補助金を受けたことを問題視した<sup id="cite_ref-kakiuc_120-3" class="reference"><a href="#cite_note-kakiuc-120"><span class="cite-bracket">&#91;</span>112<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124"><span class="cite-bracket">&#91;</span>116<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。近年でも<a href="/wiki/%E3%83%B4%E3%82%A3%E3%82%AF%E3%82%BF%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%82%B3%E3%82%B7%E3%83%A5%E3%83%9E%E3%83%B3" title="ヴィクター・コシュマン">ヴィクター・コシュマン</a>は2003年の論文で、日本近代化論は<a href="/wiki/%E5%86%B7%E6%88%A6" title="冷戦">冷戦</a>下の日本が共産主義化しないための施策であったと主張した<sup id="cite_ref-kakiuc_120-4" class="reference"><a href="#cite_note-kakiuc-120"><span class="cite-bracket">&#91;</span>112<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125"><span class="cite-bracket">&#91;</span>117<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>こうした批判に対して、箱根会議に参加した<a href="/wiki/%E4%B8%B8%E5%B1%B1%E7%9C%9E%E7%94%B7" title="丸山眞男">丸山眞男</a>は、近代化論は西欧の近代化を絶対として非西欧を図るとして批判されたが、これは誤解であり、ジャンセン、ホールらの近代化論は、近代化の道が多様で複数であることを当初から言っていたと語っている<sup id="cite_ref-kakiuc_120-5" class="reference"><a href="#cite_note-kakiuc-120"><span class="cite-bracket">&#91;</span>112<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AA%E3%82%A6%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%83%90%E3%83%BC%E3%82%B5%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%82%B8%E3%83%A3%E3%83%B3%E3%82%BB%E3%83%B3" title="マリウス・バーサス・ジャンセン">マリウス・バーサス・ジャンセン</a>は『坂本龍馬と明治維新』(1961年)で<a href="/wiki/%E5%9D%82%E6%9C%AC%E9%BE%8D%E9%A6%AC" title="坂本龍馬">坂本龍馬</a>と<a href="/wiki/%E5%9C%9F%E4%BD%90%E8%97%A9" title="土佐藩">土佐藩</a>が維新で果たした役割を取り上げた<sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126"><span class="cite-bracket">&#91;</span>118<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ジャンセンは、19世紀にはアメリカで奴隷解放、ロシアで農奴解放が起きる一方で、アジアは欧米の干渉によって変革あるいは反発が起きた<sup id="cite_ref-mJ_127-0" class="reference"><a href="#cite_note-mJ-127"><span class="cite-bracket">&#91;</span>119<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。インドでは<a href="/wiki/%E3%82%BB%E3%83%9D%E3%82%A4%E3%81%AE%E5%8F%8D%E4%B9%B1" class="mw-redirect" title="セポイの反乱">セポイの反乱</a>の結果、大英帝国の支配下に置かれ、中国では<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%98%E3%83%B3%E6%88%A6%E4%BA%89" title="アヘン戦争">アヘン戦争</a>と<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E5%B9%B3%E5%A4%A9%E5%9B%BD%E3%81%AE%E4%B9%B1" title="太平天国の乱">太平天国の乱</a>が起きたた<sup id="cite_ref-mJ_127-1" class="reference"><a href="#cite_note-mJ-127"><span class="cite-bracket">&#91;</span>119<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。日本でも外圧のなか政治的・知的な激動が変革を醸成した結果、民族的に統一された国家が誕生した<sup id="cite_ref-mJ_127-2" class="reference"><a href="#cite_note-mJ-127"><span class="cite-bracket">&#91;</span>119<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。この「日本革命」の成功は、フランス革命が当時の周辺国に影響を与えたように、中国の革命家<a href="/wiki/%E5%AD%AB%E6%96%87" title="孫文">孫文</a>、<a href="/wiki/%E5%BA%B7%E6%9C%89%E7%82%BA" title="康有為">康有為</a>、<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E9%AE%AE" title="朝鮮">朝鮮</a>の<a href="/wiki/%E9%87%91%E7%8E%89%E5%9D%87" title="金玉均">金玉均</a>、<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%82%A3%E3%83%AA%E3%83%94%E3%83%B3" title="フィリピン">フィリピン</a>の革命家<a href="/wiki/%E3%82%A8%E3%83%9F%E3%83%AA%E3%82%AA%E3%83%BB%E3%82%A2%E3%82%AE%E3%83%8A%E3%83%AB%E3%83%89" title="エミリオ・アギナルド">エミリオ・アギナルド</a>、<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%83%B3%E3%83%89" title="インド">インド</a>の<a href="/wiki/%E7%8B%AC%E7%AB%8B%E9%81%8B%E5%8B%95%E5%AE%B6" title="独立運動家">独立運動家</a><a href="/wiki/%E3%82%B9%E3%83%90%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%83%81%E3%83%A3%E3%83%B3%E3%83%89%E3%83%A9%E3%83%BB%E3%83%9C%E3%83%BC%E3%82%B9" title="スバス・チャンドラ・ボース">スバス・チャンドラ・ボース</a>らを刺激し、特に<a href="/wiki/%E5%AD%AB%E6%96%87" title="孫文">孫文</a>は自身を維新の英雄になぞらえていたという<sup id="cite_ref-mJ_127-3" class="reference"><a href="#cite_note-mJ-127"><span class="cite-bracket">&#91;</span>119<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。同書は、小説家の<a href="/wiki/%E5%8F%B8%E9%A6%AC%E9%81%BC%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="司馬遼太郎">司馬遼太郎</a>に大きな影響を与えた。その後、ジャンセンは1986年に、明治維新は「単なる復古でなくて、革命」とし<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128"><span class="cite-bracket">&#91;</span>120<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-sasaki_129-0" class="reference"><a href="#cite_note-sasaki-129"><span class="cite-bracket">&#91;</span>121<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、2000年の大著The Making of Modern Japanでも、幕末から明治にかけての大変革は、「日本の制度へ恒久的な変化をもたらしたので、革命と呼ぶに直する」と述べる<sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130"><span class="cite-bracket">&#91;</span>122<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-gib_131-0" class="reference"><a href="#cite_note-gib-131"><span class="cite-bracket">&#91;</span>123<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>経済学者・哲学者の<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%9E%E3%83%AB%E3%83%86%E3%82%A3%E3%82%A2%E3%83%BB%E3%82%BB%E3%83%B3" title="アマルティア・セン">アマルティア・セン</a>は2006年の著書で、米国の蒸気船などの技術力に驚いた日本は、それまでの外交政策を見直すとともに、教育政策を見直し、御誓文では知識を世界に求めることが宣言され、1872年の<a href="/wiki/%E5%AD%A6%E5%88%B6" title="学制">学制</a>では、「不学の戸・不学の人」をなくすことが目指され、1910年には小学校教育が普及し、1913年にはイギリスやアメリカ合衆国よりも多くの書籍が刊行された<sup id="cite_ref-am_84-2" class="reference"><a href="#cite_note-am-84"><span class="cite-bracket">&#91;</span>76<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。木戸孝允は「決して今日の人、米欧諸州の人と異なることなし。ただ学不学にあるのみ」と述べ、欧米人もアジア人も同じ人間であり、教育水準をあげればアジア人も欧米に追いつくことができると考えた<sup id="cite_ref-sato_132-0" class="reference"><a href="#cite_note-sato-132"><span class="cite-bracket">&#91;</span>124<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。センは、日本における近代化の成功は、<a href="/wiki/%E6%BD%9C%E5%9C%A8%E8%83%BD%E5%8A%9B%E3%82%A2%E3%83%97%E3%83%AD%E3%83%BC%E3%83%81" title="潜在能力アプローチ">ケイパビリティ (潜在能力)</a>の形成によって成し遂げられたとし<sup id="cite_ref-am_84-3" class="reference"><a href="#cite_note-am-84"><span class="cite-bracket">&#91;</span>76<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、日本は、国民の教育水準・<a href="/wiki/%E8%AD%98%E5%AD%97%E7%8E%87" class="mw-redirect" title="識字率">識字率</a>を高めれば、社会や経済を改善させ、短期間でも<a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%8C%96" title="近代化">近代化</a>と経済発展を実現できるということを証明し、アジア諸国の模範となり<sup id="cite_ref-sato_132-1" class="reference"><a href="#cite_note-sato-132"><span class="cite-bracket">&#91;</span>124<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E3%82%A2%E3%82%B8%E3%82%A2%E3%81%AE%E5%A5%87%E8%B7%A1" title="東アジアの奇跡">東アジアの奇跡</a>は日本の経験によって鼓舞されたものであったとする<sup id="cite_ref-am_84-4" class="reference"><a href="#cite_note-am-84"><span class="cite-bracket">&#91;</span>76<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>このほか、ソ連の日本学者は、明治維新は、1867-8年の政治クーデター、1868年から1873年の200回にもわたる<a href="/wiki/%E7%99%BE%E5%A7%93%E4%B8%80%E6%8F%86" class="mw-redirect" title="百姓一揆">百姓一揆</a>、ええじゃないかなどの民衆運動などが相互に関連する不可分の複合体を成している革命であったと規定した<sup id="cite_ref-igor_133-0" class="reference"><a href="#cite_note-igor-133"><span class="cite-bracket">&#91;</span>125<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ソ連の日本研究家<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%83%BC%E3%82%B4%E3%83%AA%E3%83%BB%E3%83%A9%E3%83%86%E3%82%A3%E3%82%B7%E3%82%A7%E3%83%95" title="イーゴリ・ラティシェフ">イゴール・ラティシェフ</a>は明治維新は「未完のブルジョワ革命」であるとする<sup id="cite_ref-igor_133-1" class="reference"><a href="#cite_note-igor-133"><span class="cite-bracket">&#91;</span>125<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。P.フェドセイエフは「ブルジョワ民族主義革命」であるとする<sup id="cite_ref-sasaki_129-1" class="reference"><a href="#cite_note-sasaki-129"><span class="cite-bracket">&#91;</span>121<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="明治百年祭"><span id=".E6.98.8E.E6.B2.BB.E7.99.BE.E5.B9.B4.E7.A5.AD"></span>明治百年祭</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=47" title="節を編集: 明治百年祭"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="rellink" style="margin-bottom: 0.5em; padding-left: 2em; font-size: 90%;" role="note">→「<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%99%BE%E5%B9%B4%E8%A8%98%E5%BF%B5%E5%BC%8F%E5%85%B8" title="明治百年記念式典">明治百年記念式典</a>」も参照</div> <p>中国文学者の<a href="/wiki/%E7%AB%B9%E5%86%85%E5%A5%BD" title="竹内好">竹内好</a>は1960年2月「民族的なものと思想」において、民族的(ナショナル)なものを大事にしないと,逆に過激なナショナリズムを成立させる危険があるとした上で、革命の未来を描く手がかりとして「明治維新百年祭」とその是非を議論することを提案した(のち政府主催となって以降は撤回)<sup id="cite_ref-Miym_118-1" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-134" class="reference"><a href="#cite_note-134"><span class="cite-bracket">&#91;</span>126<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また竹内は「明治維新と中国革命」(1968年)において<sup id="cite_ref-135" class="reference"><a href="#cite_note-135"><span class="cite-bracket">&#91;</span>127<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、「明治維新は未曾有の変革を意図し、また実現したものであるが、明治国家は一つの選択にしか過ぎず、もっと多様な可能性をはらんでいた」と述べた上で、<a href="/wiki/%E5%AD%AB%E6%96%87" title="孫文">孫文</a>の中国革命と比較する<sup id="cite_ref-Miym_118-2" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。孫文は「日本維新は中国革命の第一歩、中国革命は日本維新の第二歩」と述べたが、これは日本維新を純化させ、「維新」を帝国主義の対極とみなし、中国革命を世界から不平等が除かれることを目標とした永遠の過程であると考えた、と竹内はいう<sup id="cite_ref-Miym_118-3" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。竹内は、近代日本は「維新」の意義を矮小化させてしまったとし、未完の明治維新を重視した<sup id="cite_ref-Miym_118-4" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>1968年(昭和43年)<a href="/wiki/10%E6%9C%8823%E6%97%A5" title="10月23日">10月23日</a>、<a href="/wiki/%E4%BD%90%E8%97%A4%E6%A0%84%E4%BD%9C" title="佐藤栄作">佐藤栄作</a>政権で<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%99%BE%E5%B9%B4%E8%A8%98%E5%BF%B5%E5%BC%8F%E5%85%B8" title="明治百年記念式典">明治百年記念式典</a>が開かれた。<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%9D%91%E6%AF%85" title="木村毅">木村毅</a>・<a href="/wiki/%E6%9E%97%E6%88%BF%E9%9B%84" title="林房雄">林房雄</a>・<a href="/wiki/%E5%AE%89%E5%B2%A1%E6%AD%A3%E7%AF%A4" title="安岡正篤">安岡正篤</a>・<a href="/wiki/%E6%B1%A0%E5%B3%B6%E4%BF%A1%E5%B9%B3" title="池島信平">池島信平</a>らの広報部会では、戦後日本の復興をなした基盤としての明治が讃えられ、また、ライシャワーの近代化論や、徳川時代の再評価も行われた<sup id="cite_ref-Miym_118-5" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。同年、<a href="/wiki/%E5%8F%B8%E9%A6%AC%E9%81%BC%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="司馬遼太郎">司馬遼太郎</a>の『<a href="/wiki/%E5%9D%82%E3%81%AE%E4%B8%8A%E3%81%AE%E9%9B%B2" title="坂の上の雲">坂の上の雲</a>』が連載を開始した<sup id="cite_ref-Miym_118-6" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>他方、<a href="/wiki/%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E7%A0%94%E7%A9%B6%E4%BC%9A" title="歴史学研究会">歴史学研究会</a>・<a href="/wiki/%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E7%A7%91%E5%AD%A6%E5%8D%94%E8%AD%B0%E4%BC%9A" title="歴史科学協議会">歴史科学協議会</a>・<a href="/wiki/%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E6%95%99%E8%82%B2%E8%80%85%E5%8D%94%E8%AD%B0%E4%BC%9A" title="歴史教育者協議会">歴史教育者協議会</a>は、明治百年祭は1940年の<a href="/wiki/%E7%B4%80%E5%85%83%E4%BA%8C%E5%8D%83%E5%85%AD%E7%99%BE%E5%B9%B4%E8%A8%98%E5%BF%B5%E8%A1%8C%E4%BA%8B" title="紀元二千六百年記念行事">紀元二千六百年記念行事</a>と似た危険があると反対した<sup id="cite_ref-Miym_118-7" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。1968年7月には、<a href="/wiki/%E5%AE%B6%E6%B0%B8%E4%B8%89%E9%83%8E" title="家永三郎">家永三郎</a>・<a href="/wiki/%E6%9D%BF%E5%9E%A3%E9%9B%84%E4%B8%89" title="板垣雄三">板垣雄三</a>•<a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E6%B8%85" class="mw-disambig" title="井上清">井上清</a>• <a href="/wiki/%E6%B1%9F%E5%8F%A3%E6%9C%B4%E9%83%8E" title="江口朴郎">江口朴郎</a>・<a href="/wiki/%E9%81%A0%E5%B1%B1%E8%8C%82%E6%A8%B9_(%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%8F%B2%E5%AE%B6)" title="遠山茂樹 (日本史家)">遠山茂樹</a>・<a href="/wiki/%E6%B0%B8%E5%8E%9F%E6%85%B6%E4%BA%8C" title="永原慶二">永原慶二</a>•<a href="/wiki/%E9%87%8E%E5%8E%9F%E5%9B%9B%E9%83%8E" title="野原四郎">野原四郎</a>・<a href="/wiki/%E6%97%97%E7%94%B0%E5%B7%8D" title="旗田巍">旗田巍</a>•<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%B3%B6%E6%A0%84%E4%B8%80" title="松島栄一">松島栄一</a>らが「明治百年に反対する声明」を起草し、3675人の署名を得た<sup id="cite_ref-Miym_118-8" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136"><span class="cite-bracket">&#91;</span>128<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。反対声明では、明治は「天皇制絶対主義」を生み出した日本帝国主義の形成期であり、女性、被差別民、沖縄人、朝鮮人にとって差別と抑圧の歴史であり、「近代化論」は近代日本がアジアの犠牲の上に成り立ったことを覆い隠すものだと批判した<sup id="cite_ref-Miym_118-9" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。学界では、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%B1%9F%E5%BF%97%E4%B9%83%E5%A4%AB" title="大江志乃夫">大江志乃夫</a>が歴史研究において明治維新の可能性と現実の近代日本との落差の評価を行うべきではないかと提言すると、井上清がこれを「何をいっているのか分からない」と批判し<sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137"><span class="cite-bracket">&#91;</span>129<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<a href="/wiki/%E4%BD%90%E8%97%A4%E8%AA%A0%E4%B8%89%E9%83%8E" title="佐藤誠三郎">佐藤誠三郎</a>が戦前の講座派よりも戦後歴史学は硬直していると表明すると、遠山茂樹がこれを「主観的だ」と批判した<sup id="cite_ref-Miym_118-10" class="reference"><a href="#cite_note-Miym-118"><span class="cite-bracket">&#91;</span>110<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>元総理大臣の<a href="/wiki/%E7%9F%B3%E6%A9%8B%E6%B9%9B%E5%B1%B1" title="石橋湛山">石橋湛山</a>は、明治時代の遺産とは、日本が<a href="/wiki/%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="帝国">帝国</a>になったことではなく、<a href="/wiki/%E4%BA%94%E7%AE%87%E6%9D%A1%E3%81%AE%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" title="五箇条の御誓文">五箇条の御誓文</a>によって日本が<a href="/wiki/%E6%B0%91%E4%B8%BB%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="民主主義">民主主義</a>と<a href="/wiki/%E8%A8%80%E8%AB%96%E3%81%AE%E8%87%AA%E7%94%B1" title="言論の自由">言論の自由</a>を重視するようになったことだ、と論じ、1968年の反戦デモに明治の遺産が生きている、とみなした<sup id="cite_ref-richard_138-0" class="reference"><a href="#cite_note-richard-138"><span class="cite-bracket">&#91;</span>130<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="幕末過渡期国家論から公議研究まで"><span id=".E5.B9.95.E6.9C.AB.E9.81.8E.E6.B8.A1.E6.9C.9F.E5.9B.BD.E5.AE.B6.E8.AB.96.E3.81.8B.E3.82.89.E5.85.AC.E8.AD.B0.E7.A0.94.E7.A9.B6.E3.81.BE.E3.81.A7"></span>幕末過渡期国家論から公議研究まで</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=48" title="節を編集: 幕末過渡期国家論から公議研究まで"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>維新政権の研究は<a href="/wiki/%E5%8E%9F%E5%8F%A3%E6%B8%85" title="原口清">原口清</a>「戊辰戦争」(1963)や<a href="/w/index.php?title=%E4%B8%8B%E5%B1%B1%E4%B8%89%E9%83%8E&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="下山三郎 (存在しないページ)">下山三郎</a>「近代天皇制研究序説」(1976)によって本格的に着手された<sup id="cite_ref-isin_113-3" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%9C%B0%E6%AD%A3%E4%BA%BA" title="宮地正人">宮地正人</a>は、幕府、朝廷、諸藩の動向を総体的に捉えようとして幕末過渡期国家論を提唱し、それまで見落とされていた天皇、朝廷の動向を視野に入れ、斬新的な研究となった<sup id="cite_ref-isin_113-4" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-139" class="reference"><a href="#cite_note-139"><span class="cite-bracket">&#91;</span>131<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。これに続いて、原口清は<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E6%98%AF" title="国是">国是</a>(最高国家意志)樹立をめぐる諸勢力の運動・対立という視座を設定し、慶応3年の<a href="/wiki/%E4%BA%94%E7%AE%87%E6%9D%A1%E3%81%AE%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" title="五箇条の御誓文">五箇条誓文</a>を国是樹立運動の帰結とした<sup id="cite_ref-isin_113-5" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140"><span class="cite-bracket">&#91;</span>132<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。宮地や原口のダイナミックな関係史の研究によって、長州藩と会津藩のように政治状況によって「勝者」「敗者」が刻々と変わるなか、当時の政治家の個性が描き出されるようになり、その後の研究潮流の源流となった<sup id="cite_ref-isin_113-6" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>明治維新では幕府が廃止されると同時に<a href="/wiki/%E6%91%82%E9%96%A2" class="mw-redirect" title="摂関">摂関</a>制度も廃止されるなど、天皇や朝廷の研究も重要であるが、戦前には<a href="/wiki/%E7%9A%87%E5%9B%BD%E5%8F%B2%E8%A6%B3" title="皇国史観">皇国史観</a>でタブー視され、戦後も戦前への忌避感から研究が遅れていた<sup id="cite_ref-isin_113-7" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E5%8B%9D%E7%94%9F" title="井上勝生">井上勝生</a><sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite-bracket">&#91;</span>133<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>や<a href="/wiki/%E8%97%A4%E7%94%B0%E8%A6%9A" title="藤田覚">藤田覚</a><sup id="cite_ref-142" class="reference"><a href="#cite_note-142"><span class="cite-bracket">&#91;</span>134<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>の研究によって、<a href="/wiki/%E6%96%87%E4%B9%85" title="文久">文久</a>3年の<a href="/wiki/%E5%85%AB%E6%9C%88%E5%8D%81%E5%85%AB%E6%97%A5%E3%81%AE%E6%94%BF%E5%A4%89" title="八月十八日の政変">八月十八日の政変</a>の主役を<a href="/wiki/%E5%AD%9D%E6%98%8E%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="孝明天皇">孝明天皇</a>とする見解などが提出され、武家に操られる天皇というイメージが一新され、以後の幕末維新期の天皇研究に大きな影響を与えた<sup id="cite_ref-isin_113-8" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>また、<a href="/wiki/%E4%B8%80%E6%A9%8B%E5%BE%B3%E5%B7%9D%E5%AE%B6" title="一橋徳川家">一橋徳川家</a>の<a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%B7%9D%E6%85%B6%E5%96%9C" title="徳川慶喜">徳川慶喜</a>、<a href="/wiki/%E4%BA%AC%E9%83%BD%E5%AE%88%E8%AD%B7%E8%81%B7" title="京都守護職">京都守護職</a>・<a href="/wiki/%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E8%97%A9" title="会津藩">会津藩主</a>の<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%B9%B3%E5%AE%B9%E4%BF%9D" title="松平容保">松平容保</a>、<a href="/wiki/%E4%BA%AC%E9%83%BD%E6%89%80%E5%8F%B8%E4%BB%A3" title="京都所司代">京都所司代</a>・<a href="/wiki/%E6%A1%91%E5%90%8D%E8%97%A9" title="桑名藩">桑名藩主</a><a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%B9%B3%E5%AE%9A%E6%95%AC" title="松平定敬">松平定敬</a>の三者により構成された<a href="/wiki/%E4%B8%80%E4%BC%9A%E6%A1%91" class="mw-redirect" title="一会桑">一会桑</a>勢力が重視され、従来の「幕府対薩長」という単純な図式に大きな変化がもたらされた<sup id="cite_ref-isin_113-9" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E5%AE%B6%E8%BF%91%E8%89%AF%E6%A8%B9" title="家近良樹">家近良樹</a>の「幕末政治と倒幕運動」(1995)では、それまで「敗者」として悲劇的に捉えられがちだった会津藩の存在を高く評価した<sup id="cite_ref-isin_113-10" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。宮地正人は、歴史ファンやマニアの研究対象であった<a href="/wiki/%E6%96%B0%E9%81%B8%E7%B5%84" title="新選組">新選組</a>が一会桑との役割から研究した<sup id="cite_ref-isin_113-11" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite-bracket">&#91;</span>135<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。この他、<a href="/wiki/%E4%B9%85%E4%BD%8F%E7%9C%9F%E4%B9%9F" title="久住真也">久住真也</a>「長州戦争と徳川将軍」(2005)では幕府の新仏派の研究も行われた<sup id="cite_ref-isin_113-12" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>開国研究としては、<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%8D%9A" title="三谷博">三谷博</a>「ペリー来航」(2003)や<a href="/wiki/%E8%8D%92%E9%87%8E%E6%B3%B0%E5%85%B8" title="荒野泰典">荒野泰典</a>「日本の対外関係7 近代化する日本」(2012)などで従来の「不平等条約」「鎖国」「開国」の見直しと再評価がなされている<sup id="cite_ref-isin_113-13" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E9%AB%98%E6%A9%8B%E7%A7%80%E7%9B%B4" title="高橋秀直">高橋秀直</a><sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite-bracket">&#91;</span>136<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>や、<a href="/wiki/%E5%AE%B6%E8%BF%91%E8%89%AF%E6%A8%B9" title="家近良樹">家近良樹</a>の研究<sup id="cite_ref-145" class="reference"><a href="#cite_note-145"><span class="cite-bracket">&#91;</span>137<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>では、<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="王政復古 (日本)">王政復古クーデタ</a>は倒幕を目指していなかったことが明らかにされ、また王政復古で成立した新政府は、天皇より公議原理が優位にたつ(天皇親政ではない)政府であったことが明らかにされた<sup id="cite_ref-isin_113-14" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。三谷博も「維新史再考」(2017)で公議研究を進めた<sup id="cite_ref-isin_113-15" class="reference"><a href="#cite_note-isin-113"><span class="cite-bracket">&#91;</span>105<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>日本思想史研究の<a href="/wiki/%E5%AD%90%E5%AE%89%E5%AE%A3%E9%82%A6" title="子安宣邦">子安宣邦</a>は、明治維新は民衆にとっては<a href="/wiki/%E5%BE%B4%E5%85%B5%E4%BB%A4" title="徴兵令">明治5年の徴兵告諭</a>における兵役の義務であり、<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E6%B0%91" title="国民">国民</a>にさせられていく過程であり、畏怖すべき国家の現前だったと述べている<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite-bracket">&#91;</span>138<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="明治維新150周年_(2018)以降"><span id=".E6.98.8E.E6.B2.BB.E7.B6.AD.E6.96.B0150.E5.91.A8.E5.B9.B4_.282018.29.E4.BB.A5.E9.99.8D"></span>明治維新150周年 (2018)以降</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=49" title="節を編集: 明治維新150周年 (2018)以降"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/2018%E5%B9%B4" title="2018年">2018年</a>(<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E6%88%90" title="平成">平成</a>30年)10月23日、明治維新150周年を記念して政府は式典を憲政記念館で開いた<sup id="cite_ref-asaM_147-0" class="reference"><a href="#cite_note-asaM-147"><span class="cite-bracket">&#91;</span>139<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/10%E6%9C%8823%E6%97%A5" title="10月23日">10月23日</a>は明治へ改元された日であり、1968年の明治百年祭も同日に開催された。<a href="/wiki/%E5%AE%89%E5%80%8D%E6%99%8B%E4%B8%89" title="安倍晋三">安倍晋三</a>首相(当時)は式辞で「明治の人々が勇気と英断、たゆまぬ努力、奮闘によって、世界に向けて大きく胸を開き、新しい時代の扉を開けた」「若い世代の方々にはこの機会に、我が国の近代化に向けて生じた出来事に触れ、光と影、様々な側面を貴重な経験として学びとって欲しい」と述べた<sup id="cite_ref-asaM_147-1" class="reference"><a href="#cite_note-asaM-147"><span class="cite-bracket">&#91;</span>139<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E6%98%8E%E4%BB%81" title="明仁">明仁</a><a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="天皇">天皇</a>(現<a href="/wiki/%E4%B8%8A%E7%9A%87_(%E5%A4%A9%E7%9A%87%E9%80%80%E4%BD%8D%E7%89%B9%E4%BE%8B%E6%B3%95)" title="上皇 (天皇退位特例法)">上皇</a>)と<a href="/wiki/%E4%B8%8A%E7%9A%87%E5%90%8E%E7%BE%8E%E6%99%BA%E5%AD%90" title="上皇后美智子">美智子</a><a href="/wiki/%E7%9A%87%E5%90%8E" title="皇后">皇后</a>(現<a href="/wiki/%E4%B8%8A%E7%9A%87%E5%90%8E" title="上皇后">上皇后</a>)は、政府が招待せず、参列しなかった<sup id="cite_ref-asaM_147-2" class="reference"><a href="#cite_note-asaM-147"><span class="cite-bracket">&#91;</span>139<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/2017%E5%B9%B4" title="2017年">2017年</a>から<a href="/wiki/2018%E5%B9%B4" title="2018年">2018年</a>にかけて多くの研究書や一般書が上梓された。歴史学者の著作としては、<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%8D%9A" title="三谷博">三谷博</a>『維新史再考』、<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%A4%AA%E4%B8%80%E9%83%8E" title="三谷太一郎">三谷太一郎</a>『日本の近代とは何であったか』などがある。 </p><p>経営学者<a href="/wiki/%E7%B1%B3%E5%80%89%E8%AA%A0%E4%B8%80%E9%83%8E" title="米倉誠一郎">米倉誠一郎</a>は『イノベーターたちの日本史 近代日本の創造的対応』(東洋経済新報社、2017年)で激動の維新において創造的対応をなした人物に注目し、<a href="/wiki/%E9%AB%98%E5%B3%B6%E7%A7%8B%E5%B8%86" title="高島秋帆">高島秋帆</a>がアヘン戦争で危機感を高めて、西洋砲術の研究をし、<a href="/wiki/%E8%87%BC%E7%A0%B2" title="臼砲">モルチール砲</a>を輸入し<a href="/wiki/%E3%83%AA%E3%83%90%E3%83%BC%E3%82%B9%E3%82%A8%E3%83%B3%E3%82%B8%E3%83%8B%E3%82%A2%E3%83%AA%E3%83%B3%E3%82%B0" title="リバースエンジニアリング">分解模造(リバースエンジニアリング)</a>を行ったことや、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%9A%88%E9%87%8D%E4%BF%A1" title="大隈重信">大隈重信</a>が<a href="/wiki/%E7%A7%A9%E7%A6%84%E5%87%A6%E5%88%86" title="秩禄処分">秩禄処分</a>において、<a href="/wiki/%E5%A3%AB%E6%97%8F" title="士族">士族</a>の俸禄を数年分の合算総額に7%の利子を付けた公債を発行(<a href="/wiki/%E3%83%90%E3%82%A6%E3%83%81%E3%83%A3%E3%83%BC" title="バウチャー">バウチャー</a>制度)を生み出して生活を保障、同時に旧士族が起業や農工商への転職できるように士族授産政策も実施したこと<sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite-bracket">&#91;</span>140<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、<a href="/wiki/%E7%AC%A0%E4%BA%95%E9%A0%86%E5%85%AB" title="笠井順八">笠井順八</a>が日本に存在しなかった<a href="/wiki/%E3%82%BB%E3%83%A1%E3%83%B3%E3%83%88" title="セメント">セメント</a>製造をベンチャー事業として行ったこと、<a href="/wiki/%E4%B8%89%E9%87%8E%E6%9D%91%E5%88%A9%E5%B7%A6%E8%A1%9B%E9%96%80" title="三野村利左衛門">三野村利左衛門</a>が<a href="/wiki/%E4%B8%89%E4%BA%95%E5%AE%B6" title="三井家">三井家</a>に外部から入り、祖業の呉服商を<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B6%8A%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="三越家">三越家</a>に分割し、<a href="/wiki/%E4%B8%89%E4%BA%95%E9%8A%80%E8%A1%8C" title="三井銀行">三井銀行</a>を設立し、<a href="/wiki/%E4%B8%89%E4%BA%95%E8%B2%A1%E9%96%A5" title="三井財閥">三井財閥</a>を中興させたこと、また同じく外部から登用された<a href="/wiki/%E7%9B%8A%E7%94%B0%E5%AD%9D" title="益田孝">益田孝</a>が<a href="/wiki/%E4%B8%89%E4%BA%95%E7%89%A9%E7%94%A3" title="三井物産">三井物産</a>を設立したこと、<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E5%B4%8E%E5%BD%8C%E5%A4%AA%E9%83%8E" class="mw-redirect" title="岩崎彌太郎">岩崎彌太郎</a>が<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%8F%B1%E5%95%86%E8%88%B9%E5%AD%A6%E6%A0%A1" class="mw-redirect" title="三菱商船学校">三菱商船学校</a>や<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%8F%B1%E5%95%86%E6%A5%AD%E5%AD%A6%E6%A0%A1" title="三菱商業学校">三菱商業学校</a>を設立し、人的資源を確保するなど多角的事業体の<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%8F%B1%E8%B2%A1%E9%96%A5" title="三菱財閥">三菱財閥</a>を発展させたことなどを讃えた<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite-bracket">&#91;</span>141<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>明治維新150周年については批判的な意見を言う者もおり、歴史学者奈良勝司は、明治日本では、武力(国力)の底上げへの奉仕を国民が強いられたと総括し、『明治の精神』への回帰とは、日本賛美による<a href="/wiki/%E7%99%92%E3%82%84%E3%81%97" title="癒やし">癒やし</a>であり、「アトラクション化させた過去の消費」や<a href="/wiki/%E3%81%94%E9%83%BD%E5%90%88%E4%B8%BB%E7%BE%A9" class="mw-redirect" title="ご都合主義">ご都合主義</a>的に加工した歴史への逃避では、未来の展望につながらないと警告した<sup id="cite_ref-wataAera_150-0" class="reference"><a href="#cite_note-wataAera-150"><span class="cite-bracket">&#91;</span>142<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。平和学者<a href="/wiki/%E6%9C%A8%E6%9D%91%E6%9C%97" title="木村朗">木村朗</a>は「明治翼賛の最大の問題は、自国に不都合な歴史的事実の忘却」にあるとし、近代日本は「アジアで唯一の帝国主義国家」となり、アジア諸国への侵略、会津藩の悲劇や、アイヌ・琉球への差別は明治維新の歪みだとする<sup id="cite_ref-wataAera_150-1" class="reference"><a href="#cite_note-wataAera-150"><span class="cite-bracket">&#91;</span>142<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。女性史研究家<a href="/wiki/%E5%8A%A0%E7%B4%8D%E5%AE%9F%E7%B4%80%E4%BB%A3" title="加納実紀代">加納実紀代</a>は、明治日本は女性の抑圧を国家の制度として確立したとし、民法で女性を<a href="/wiki/%E7%A6%81%E6%B2%BB%E7%94%A3" title="禁治産">準禁治産者</a>扱いし<sup id="cite_ref-151" class="reference"><a href="#cite_note-151"><span class="cite-bracket">&#91;</span>143<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、高等教育<sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite-bracket">&#91;</span>144<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>や政治参加を禁じたと指摘し、明治150年記念行事は、明治以後の歴史を肯定一辺倒に染める恐れがあり、一方的な歴史認識が定着しないよう注視する必要があると警告した<sup id="cite_ref-wataAera_150-2" class="reference"><a href="#cite_note-wataAera-150"><span class="cite-bracket">&#91;</span>142<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。元学生運動家で科学史家の<a href="/wiki/%E5%B1%B1%E6%9C%AC%E7%BE%A9%E9%9A%86" title="山本義隆">山本義隆</a>は『近代日本150年』(2018年)で「<a href="/wiki/%E7%A7%91%E5%AD%A6%E6%8A%80%E8%A1%93" class="mw-redirect" title="科学技術">科学技術</a><a href="/wiki/%E7%B7%8F%E5%8A%9B%E6%88%A6" class="mw-redirect" title="総力戦">総力戦</a>」という角度から日本の近代を論じた。ジャーナリストの<a href="/wiki/%E6%96%8E%E8%97%A4%E8%B2%B4%E7%94%B7" title="斎藤貴男">斎藤貴男</a>は、政府主導の明治維新記念行事は、時の政府(<a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B7%9E%E8%97%A9" title="長州藩">長州藩</a>につながる<a href="/wiki/%E7%AC%AC4%E6%AC%A1%E5%AE%89%E5%80%8D%E5%86%85%E9%96%A3" title="第4次安倍内閣">第4次安倍内閣</a>)礼賛に繋げようとしていると疑念を表明している<sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite-bracket">&#91;</span>145<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>記者リチャード・カッツは、「明治維新は米国の独立記念日やフランスの革命記念日のようなものなのに、現代の日本人はなぜ、維新150周年を祝賀しないのか」と疑問に思い、調査すると、明治維新を戦争時代の暗い歴史と結び付けて考えている日本人が少なくなかったという<sup id="cite_ref-richard_138-1" class="reference"><a href="#cite_note-richard-138"><span class="cite-bracket">&#91;</span>130<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。日本近代史研究の<a href="/wiki/%E3%83%94%E3%83%BC%E3%82%BF%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%83%89%E3%82%A6%E3%82%B9" title="ピーター・ドウス">ピーター・ドウス</a>は、明治維新が「民主主義や経済的繁栄ではなく、日本を超国家主義や植民地支配の拡大、すなわち破滅へと導いていったと考えている日本人は多い」と指摘する<sup id="cite_ref-richard_138-2" class="reference"><a href="#cite_note-richard-138"><span class="cite-bracket">&#91;</span>130<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>日本思想史研究の<a href="/wiki/%E8%8B%85%E9%83%A8%E7%9B%B4" title="苅部直">苅部直</a>は(<a href="#CITEREF『「維新革命」への道』">『「維新革命」への道』</a>)(2017年)において、<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AB%E3%82%AF%E3%82%B9%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%AD%A6" class="mw-redirect" title="マルクス主義歴史学">マルクス主義歴史学</a>の<a href="/wiki/%E9%81%A0%E5%B1%B1%E8%8C%82%E6%A8%B9_(%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%8F%B2%E5%AE%B6)" title="遠山茂樹 (日本史家)">遠山茂樹</a>などのような、明治維新による<a href="/wiki/%E6%96%87%E6%98%8E%E9%96%8B%E5%8C%96" title="文明開化">文明開化</a>を政府が上から強引に西洋化を進め、庶民にとっては迷惑であったとするような評価は、事態の一部しか捉えていないと批判し、公儀の瓦解と新政府の発足は、人々にとって生活全体に及ぶ束縛からの解放と感じられ、また西洋化もその動きの一環として歓迎されたと述べている<sup id="cite_ref-FOOTNOTE『「維新革命」への道』28-30,256_154-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE『「維新革命」への道』28-30,256-154"><span class="cite-bracket">&#91;</span>146<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。苅部によれば、人民の側に立つ歴史学を標榜する遠山茂樹は、庶民が文明開化を求め、楽しんだ実態には触れようとしないが、それは、遠山が戦時中の1944年の論文「水戸学の性格」で、孝明天皇による「仁慈限りなき御叡慮」による幕藩封建体制の改革で、「一君万民の我が国体の精華」が「革新力」となると論じたことへの苦い反省があったのではないかと指摘している<sup id="cite_ref-minsyu-huzai_155-0" class="reference"><a href="#cite_note-minsyu-huzai-155"><span class="cite-bracket">&#91;</span>147<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また、文明開化以前の古い日本に憧れるロマンティシズムや、薩長の暴虐を強調する<a href="/wiki/%E5%B9%95%E8%87%A3" title="幕臣">幕臣</a>びいき・<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E3%81%A3%E5%AD%90" title="江戸っ子">江戸っ子</a>びいきの歴史観も、遠山と同様に、民衆に共感することを標榜しながらも、当時の民衆が文明開化を楽しみ、欲望の発散の機会が多くなることを願ったという実態について書かないような「民衆不在」の罠にはまっていると苅部は批判する<sup id="cite_ref-minsyu-huzai_155-1" class="reference"><a href="#cite_note-minsyu-huzai-155"><span class="cite-bracket">&#91;</span>147<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>政治史研究の<a href="/wiki/%E5%8C%97%E5%B2%A1%E4%BC%B8%E4%B8%80" title="北岡伸一">北岡伸一</a>は『明治維新の意味』(2020年)で、明治維新は<a href="/wiki/%E6%97%A2%E5%BE%97%E6%A8%A9%E7%9B%8A" title="既得権益">既得権益</a>を持つ特権層を打破し、様々な制約を取り除いた<a href="/wiki/%E6%B0%91%E4%B8%BB%E5%8C%96" title="民主化">民主化</a>革命、<a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E5%8C%96" title="自由化">自由化</a>革命、人材登用革命であったとする<sup id="cite_ref-kitaoka_90-4" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。北岡によれば、江戸時代に国政に参加できたのは、<a href="/wiki/%E5%B0%86%E8%BB%8D" title="将軍">将軍</a>と<a href="/wiki/%E8%AD%9C%E4%BB%A3%E5%A4%A7%E5%90%8D" title="譜代大名">譜代大名</a>で構成された<a href="/wiki/%E5%B9%95%E9%96%A3" class="mw-redirect" title="幕閣">幕閣</a>であり、<a href="/wiki/%E8%A6%AA%E8%97%A9" title="親藩">親藩</a>と<a href="/wiki/%E5%A4%96%E6%A7%98%E5%A4%A7%E5%90%8D" title="外様大名">外様大名</a>は排除されていたが、黒船来航以降、<a href="/wiki/%E9%9B%84%E8%97%A9" title="雄藩">雄藩</a>や<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E5%BB%B7_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="朝廷 (日本)">朝廷</a>も国政に参加するようになり、特に下級武士を登用した薩長が台頭した<sup id="cite_ref-kitaoka_90-5" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。その後の維新でこれらの下士出身の官僚らは、自藩を含む<a href="/wiki/%E8%97%A9" title="藩">藩</a>を全廃し、武士を含む身分制度さえも廃止した。初代内閣総理大臣になった<a href="/wiki/%E4%BC%8A%E8%97%A4%E5%8D%9A%E6%96%87" title="伊藤博文">伊藤博文</a>は農民(足軽)の出自であったが、江戸時代には政治への発言も許されない身分であった<sup id="cite_ref-kitaoka_90-6" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。さらに西南戦争以後の<a href="/wiki/%E8%87%AA%E7%94%B1%E6%B0%91%E6%A8%A9%E9%81%8B%E5%8B%95" title="自由民権運動">自由民権運動</a>を経て、<a href="/wiki/%E5%86%85%E9%96%A3%E5%88%B6%E5%BA%A6" class="mw-redirect" title="内閣制度">内閣制度</a>が確立すると、豪農や内戦中は<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E6%95%B5" title="朝敵">朝敵</a>とされた東北出身者の政治参加も盛んになり、1890年には<a href="/wiki/%E4%BF%A1%E8%B6%8A" class="mw-redirect" title="信越">信越</a><a href="/wiki/%E6%9D%B1%E5%8C%97" class="mw-redirect" title="東北">東北</a>の国会議員が誕生し、1918年には<a href="/wiki/%E7%9B%9B%E5%B2%A1%E8%97%A9" title="盛岡藩">盛岡藩</a>出身の<a href="/wiki/%E5%8E%9F%E6%95%AC" title="原敬">原敬</a>が総理大臣になった<sup id="cite_ref-kitaoka_90-7" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F%E6%94%B9%E6%AD%A3" title="地租改正">地租改正</a>によって中世以来の<a href="/wiki/%E7%9F%B3%E9%AB%98%E5%88%B6" title="石高制">石高制</a>も廃止、<a href="/wiki/%E7%94%B0%E7%95%91" class="mw-disambig" title="田畑">田畑</a>の売買も自由になった。職業選択も自由とされ、身分を超えた教育制度も導入された<sup id="cite_ref-kitaoka_90-8" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>日本思想史研究の<a href="/wiki/%E5%AD%90%E5%AE%89%E5%AE%A3%E9%82%A6" title="子安宣邦">子安宣邦</a>は『「維新」的近代の幻想』(2020年)で明治維新に端を発する日本近代のあり方を批判した。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="「敗者」の視点から"><span id=".E3.80.8C.E6.95.97.E8.80.85.E3.80.8D.E3.81.AE.E8.A6.96.E7.82.B9.E3.81.8B.E3.82.89"></span>「敗者」の視点から</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=50" title="節を編集: 「敗者」の視点から"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%E8%96%A9%E9%95%B7%E5%9C%9F%E8%82%A5" title="薩長土肥">薩長土肥</a>中心に語られてきた明治維新を批判する立場として、明治維新の「敗者」、特に<a href="/wiki/%E6%88%8A%E8%BE%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戊辰戦争">戊辰戦争</a>における<a href="/wiki/%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E8%97%A9" title="会津藩">会津藩</a>や<a href="/wiki/%E5%A5%A5%E7%BE%BD%E8%B6%8A%E5%88%97%E8%97%A9%E5%90%8C%E7%9B%9F" title="奥羽越列藩同盟">奥羽越列藩同盟</a>などの「敗者」視点から書かれたものも多数ある。<a href="/wiki/%E6%88%8A%E8%BE%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戊辰戦争">戊辰戦争</a>、<a href="/wiki/%E6%96%B0%E9%81%B8%E7%B5%84" title="新選組">新選組</a>、<a href="/wiki/%E5%B0%8F%E6%A0%97%E5%BF%A0%E9%A0%86" title="小栗忠順">小栗忠順</a>、<a href="/wiki/%E4%B8%8A%E9%87%8E%E6%88%A6%E4%BA%89" title="上野戦争">上野戦争</a>、<a href="/wiki/%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E6%88%A6%E4%BA%89" title="会津戦争">会津戦争</a>、<a href="/wiki/%E7%AE%B1%E9%A4%A8%E6%88%A6%E4%BA%89" title="箱館戦争">箱館戦争</a>の各項目を参照。 </p><p>会津藩については、<a href="/wiki/%E5%8F%B8%E9%A6%AC%E9%81%BC%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="司馬遼太郎">司馬遼太郎</a>が小説「王城の守護者」(1965年、別冊文藝春秋)で会津藩主<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%B9%B3%E5%AE%B9%E4%BF%9D" title="松平容保">松平容保</a>の孝明天皇への忠誠を中心に会津藩の悲劇が強調されたあと、多数の《会津もの》小説が続いた<sup id="cite_ref-tanak-AIZ_156-0" class="reference"><a href="#cite_note-tanak-AIZ-156"><span class="cite-bracket">&#91;</span>148<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。司馬をはじめ、長州への敵意が繰り返し説かれた<a href="/wiki/%E6%97%A9%E4%B9%99%E5%A5%B3%E8%B2%A2" title="早乙女貢">早乙女貢</a>の『會津士魂』(1970-1988)、<a href="/wiki/%E7%B6%B1%E6%B7%B5%E8%AC%99%E9%8C%A0" title="綱淵謙錠">綱淵謙錠</a>『戊辰落日』(1978)、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%9D%91%E5%BD%B0%E5%BD%A6" title="中村彰彦">中村彰彦</a>らの《会津もの》小説は、「<b>怨念史観</b>」の源泉を提供していった<sup id="cite_ref-tanak-AIZ_156-1" class="reference"><a href="#cite_note-tanak-AIZ-156"><span class="cite-bracket">&#91;</span>148<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E7%9F%B3%E5%85%89%E7%9C%9F%E6%B8%85#家族_親族" title="石光真清">石光真人</a>編 『ある明治人の記録-会津人<a href="/wiki/%E6%9F%B4%E4%BA%94%E9%83%8E" title="柴五郎">柴五郎</a>の遺書』(1974年, 改版2017年)も出た。会津の郷土史家<a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%B4%8E%E5%8D%81%E4%B8%89%E5%85%AB" title="宮崎十三八">宮崎十三八</a>は、「長州への怨恨」を基盤として、「会津は明治政府から徹底的にいじめられてきた」とする「<b><a href="/wiki/%E8%A6%B3%E5%85%89%E5%8F%B2%E5%AD%A6" title="観光史学">観光史学</a></b>」を提唱した<sup id="cite_ref-tanak-AIZ_156-2" class="reference"><a href="#cite_note-tanak-AIZ-156"><span class="cite-bracket">&#91;</span>148<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。宮崎が<a href="/wiki/%E6%96%B0%E6%BD%AE45" title="新潮45">新潮45</a>1992年10月号に発表した「会津人の書く戊辰戦争 ヒロシマのピカドンと同じ惨劇」では、会津への長州の砲撃と<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%B8%E3%81%AE%E5%8E%9F%E5%AD%90%E7%88%86%E5%BC%BE%E6%8A%95%E4%B8%8B" title="日本への原子爆弾投下">アメリカによる原爆投下</a>とは、「一般住民を全く無差別に暴力でぶっ殺したのは、全く同じだった」<sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite-bracket">&#91;</span>149<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>とし、「会津戦争の悲劇を日本人が知っていたならば、太平洋戦争の悲劇は防げたかもしれない」と主張した<sup id="cite_ref-tanak-AIZ_156-3" class="reference"><a href="#cite_note-tanak-AIZ-156"><span class="cite-bracket">&#91;</span>148<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。こうした宮崎の「怨念史観」に対しては、宮崎の同級生だった畑敬之助や牧野登らによる批判がある<sup id="cite_ref-tanak-AIZ_156-4" class="reference"><a href="#cite_note-tanak-AIZ-156"><span class="cite-bracket">&#91;</span>148<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-158" class="reference"><a href="#cite_note-158"><span class="cite-bracket">&#91;</span>150<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>なお、こうした「怨念史観」の一つとして、新政府軍が遺体の埋葬を禁じ、会津藩士の遺体が半年間野ざらしにされたという「埋葬禁止説」が1960年代以降現在まで流布されてきた<sup id="cite_ref-aera_159-0" class="reference"><a href="#cite_note-aera-159"><span class="cite-bracket">&#91;</span>151<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。しかし、2016年12月に、戦死した藩士らの埋葬が記録されていた<a href="/wiki/%E5%8F%B2%E6%96%99" title="史料">史料</a>『戦死屍取仕末(せんしかばねとりしまつ)金銭入用帳』が会津若松市で発見され、新政府は会津藩降伏の10日後の旧暦10月2日に埋葬を命令し、翌<a href="/wiki/10%E6%9C%883%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="10月3日 (旧暦)">10月3日</a>から同<a href="/wiki/10%E6%9C%8817%E6%97%A5_(%E6%97%A7%E6%9A%A6)" title="10月17日 (旧暦)">17日</a>にかけ、会津藩士4人が指揮し、567体の遺体を埋葬したことがわかった<sup id="cite_ref-aera_159-1" class="reference"><a href="#cite_note-aera-159"><span class="cite-bracket">&#91;</span>151<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160"><span class="cite-bracket">&#91;</span>152<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。「埋葬禁止説」について、会津若松市史研究会の野口信一は、会津戦争から半年後の1869年2月に<a href="/wiki/%E9%98%BF%E5%BC%A5%E9%99%80%E5%AF%BA_(%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E8%8B%A5%E6%9D%BE%E5%B8%82)" title="阿弥陀寺 (会津若松市)">阿弥陀寺</a>に遺体を改葬したことが『半年間も放置した』と誤認された要因とみて<sup id="cite_ref-aera_159-2" class="reference"><a href="#cite_note-aera-159"><span class="cite-bracket">&#91;</span>151<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、「歴史の話を聞くと、悲劇的な部分が頭に残りやすい。歴史は、耳学問ではなく自ら学ぶ姿勢が必要」と話す<sup id="cite_ref-161" class="reference"><a href="#cite_note-161"><span class="cite-bracket">&#91;</span>153<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E5%8F%B8%E9%A6%AC%E9%81%BC%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="司馬遼太郎">司馬遼太郎</a>は『「明治」という国家』(1989)で、明治維新最大の功績者は、権力を放棄した<a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%B7%9D%E6%85%B6%E5%96%9C" title="徳川慶喜">徳川慶喜</a>と<a href="/wiki/%E5%8B%9D%E6%B5%B7%E8%88%9F" title="勝海舟">勝海舟</a>であり、それに比べて薩長は力にすぎないが、新政府側の士族にしても戊辰戦争の<a href="/wiki/%E6%81%A9%E8%B3%9E" title="恩賞">恩賞</a>もないどころか、廃藩置県や<a href="/wiki/%E7%A7%A9%E7%A6%84%E5%87%A6%E5%88%86" title="秩禄処分">秩禄処分</a>による士族解体に大名側で反乱がなかったのは不思議だという<sup id="cite_ref-162" class="reference"><a href="#cite_note-162"><span class="cite-bracket">&#91;</span>154<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-mi-sb_163-0" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sb-163"><span class="cite-bracket">&#91;</span>155<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。司馬は、江戸時代の日本は「自立、自助、勤勉」で<a href="/wiki/%E3%83%97%E3%83%AD%E3%83%86%E3%82%B9%E3%82%BF%E3%83%B3%E3%83%86%E3%82%A3%E3%82%BA%E3%83%A0" class="mw-redirect" title="プロテスタンティズム">プロテスタンティズム</a>に似ており、明治政府もこれを踏襲したが、ヨーロッパの合理主義を買い続けて、江戸の合理思想を捨てた結果が昭和の没落ではないかと論じた<sup id="cite_ref-mi-sb_163-1" class="reference"><a href="#cite_note-mi-sb-163"><span class="cite-bracket">&#91;</span>155<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E6%96%87%E5%8C%96%E4%BA%BA%E9%A1%9E%E5%AD%A6%E8%80%85" class="mw-redirect" title="文化人類学者">文化人類学者</a><a href="/wiki/%E5%B1%B1%E5%8F%A3%E6%98%8C%E7%94%B7" title="山口昌男">山口昌男</a>の『「敗者」の精神史』(岩波書店、1995年)では、維新以後の薩長中心の階層秩序から離れた文化活動を行ったとして、<a href="/wiki/%E6%B7%A1%E5%B3%B6%E6%A4%BF%E5%B2%B3" title="淡島椿岳">淡島椿岳</a>・<a href="/wiki/%E6%B7%A1%E5%B3%B6%E5%AF%92%E6%9C%88" title="淡島寒月">淡島寒月</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%A7%BB%E5%A6%82%E9%9B%BB" title="大槻如電">大槻如電</a>、<a href="/wiki/%E5%B1%B1%E6%9C%AC%E8%A6%9A%E9%A6%AC" title="山本覚馬">山本覚馬</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%A9%8B%E4%BD%90%E5%B9%B3" title="大橋佐平">大橋佐平</a>、<a href="/wiki/%E5%9C%9F%E7%94%B0%E6%9D%8F%E6%9D%91" title="土田杏村">土田杏村</a>、<a href="/wiki/%E5%90%89%E9%87%8E%E4%BD%9C%E9%80%A0" title="吉野作造">吉野作造</a>や、旧幕臣らの事績が扱われた。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="比較革命史で見る明治維新"><span id=".E6.AF.94.E8.BC.83.E9.9D.A9.E5.91.BD.E5.8F.B2.E3.81.A7.E8.A6.8B.E3.82.8B.E6.98.8E.E6.B2.BB.E7.B6.AD.E6.96.B0"></span>比較革命史で見る明治維新</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=51" title="節を編集: 比較革命史で見る明治維新"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="フランス革命、イギリス革命、アメリカ独立革命等との比較"><span id=".E3.83.95.E3.83.A9.E3.83.B3.E3.82.B9.E9.9D.A9.E5.91.BD.E3.80.81.E3.82.A4.E3.82.AE.E3.83.AA.E3.82.B9.E9.9D.A9.E5.91.BD.E3.80.81.E3.82.A2.E3.83.A1.E3.83.AA.E3.82.AB.E7.8B.AC.E7.AB.8B.E9.9D.A9.E5.91.BD.E7.AD.89.E3.81.A8.E3.81.AE.E6.AF.94.E8.BC.83"></span>フランス革命、イギリス革命、アメリカ独立革命等との比較</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=52" title="節を編集: フランス革命、イギリス革命、アメリカ独立革命等との比較"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>西洋史学の<a href="/wiki/%E6%B2%B3%E9%87%8E%E5%81%A5%E4%BA%8C" title="河野健二">河野健二</a>は「明治維新と「西洋」」(1964)<sup id="cite_ref-kono1_164-0" class="reference"><a href="#cite_note-kono1-164"><span class="cite-bracket">&#91;</span>156<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>において、明治維新は経済的にはブルジョワ革命であり、政治的には不徹底な革命であったとする。ただし、徹底不徹底は程度問題でもあり、イギリス革命はフランス革命よりも不徹底であったし、<a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A7%E3%83%AB%E3%82%B8%E3%83%A5%E3%83%BB%E3%83%AB%E3%83%95%E3%82%A7%E3%83%BC%E3%83%96%E3%83%AB" title="ジョルジュ・ルフェーブル">ジョルジュ・ルフェーブル</a>がいうようにフランス革命も「農民革命」という点においては不徹底であった<sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165"><span class="cite-bracket">&#91;</span>157<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>という。河野によれば、明治政府は、自由民権派による国会開設請願運動に対して憲法制定・国会開設を約束するという先手を打つことによって革命の矛先を巧みにそらしたことができた革命政権であった<sup id="cite_ref-kono1_164-1" class="reference"><a href="#cite_note-kono1-164"><span class="cite-bracket">&#91;</span>156<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。河野健二編『近代革命とアジア』名古屋大学出版会 1987では、西欧の革命と明治維新が対比されながら、明治維新の変革性がクローズアップされ、明治維新を絶対主義の成立とする見方はもはや見られなくなった<sup id="cite_ref-sasaki_129-2" class="reference"><a href="#cite_note-sasaki-129"><span class="cite-bracket">&#91;</span>121<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>フランス文化研究の<a href="/wiki/%E6%A1%91%E5%8E%9F%E6%AD%A6%E5%A4%AB" title="桑原武夫">桑原武夫</a>は1956年には明治維新を「後進国型のブルジョワ革命」と評価していたが<sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166"><span class="cite-bracket">&#91;</span>158<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、1974年には明治維新は「文化革命」として徹底性があったとし、1986年には「<a href="/wiki/%E3%83%8A%E3%82%B7%E3%83%A7%E3%83%8A%E3%83%AA%E3%82%BA%E3%83%A0" title="ナショナリズム">ナショナリズム</a>に立つ文化革命」と評価した<sup id="cite_ref-sasaki_129-3" class="reference"><a href="#cite_note-sasaki-129"><span class="cite-bracket">&#91;</span>121<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-kuwa_167-0" class="reference"><a href="#cite_note-kuwa-167"><span class="cite-bracket">&#91;</span>159<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。桑原は「社会における巨大な変化を革命と呼ぶこととすれば、維新こそ革命と呼ぶべき」で、「明治維新を革命と呼ばずして、<a href="/wiki/%E4%B8%83%E6%9C%88%E9%9D%A9%E5%91%BD" class="mw-redirect" title="七月革命">七月革命</a>とか<a href="/wiki/%E4%BA%8C%E6%9C%88%E9%9D%A9%E5%91%BD" class="mw-redirect mw-disambig" title="二月革命">二月革命</a>などという名称を平気で使っているのは滑稽であります。最後の将軍は殺されなかったのですが、これはいわば日本人の英知であって、流血が少ないからダメとは言えません」と述べ、かつて自分もブルジョワ革命とも言ったことがあるが、もうその用語は使わない、マルクス主義風の発展段階説では解けないところが維新にはある、たとえば自由民権運動の指導者だった<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%B1%9F%E5%85%86%E6%B0%91" title="中江兆民">中江兆民</a>が帝国憲法を設計した<a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E6%AF%85" title="井上毅">井上毅</a>を敬愛した矛盾が説明できないし、天皇も<a href="/wiki/%E7%B5%B6%E5%AF%BE%E5%90%9B%E4%B8%BB%E5%88%B6" title="絶対君主制">絶対専制君主</a>ではなかったといい、また、新国家の軍国主義の侵略行為も「罵倒から始めるのではなく、西欧先進国の場合をも併せ考え、冷静に研究すべき」と述べた<sup id="cite_ref-kuwa_167-1" class="reference"><a href="#cite_note-kuwa-167"><span class="cite-bracket">&#91;</span>159<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>西洋史学の<a href="/wiki/%E9%81%85%E5%A1%9A%E5%BF%A0%E8%BA%AC" title="遅塚忠躬">遅塚忠躬</a>によれば、イギリス革命では革命の担い手が<a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%82%A7%E3%83%B3%E3%83%88%E3%83%AA" title="ジェントリ">ジェントリ</a>に限定されていたため、共通の利害を見出すことができたが、フランス革命では、ブルジョワジーと大衆との間に共通の利害を見出すことが困難であり、革命の路線に対して党派対立が激化したがゆえに粛清にいたったとし、こうして独裁とテロル、流血のコストを払ったのはフランス革命が社会革命であったからとする<sup id="cite_ref-chiz_168-0" class="reference"><a href="#cite_note-chiz-168"><span class="cite-bracket">&#91;</span>160<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。遅塚は、明治維新はフランス革命よりも流血が少ないと強調されるが、フランスが<a href="/wiki/%E5%B8%82%E6%B0%91%E7%A4%BE%E4%BC%9A" title="市民社会">市民社会</a>を創出し、社会的デモクラシーを提示し、近代化を進めたのであり、「明治維新が世界にどういう貢献をしたかを考えるとともに、世界が血まみれのフランス革命に負っているものが何であるかをも考慮すべきであろう」と指摘する<sup id="cite_ref-chiz_168-1" class="reference"><a href="#cite_note-chiz-168"><span class="cite-bracket">&#91;</span>160<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>トマス・C ・スミスは1967年に、明治維新は「1789年の大革命がフランスにもたらした以上の大きな変革を日本にもたらした」と評した<sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169"><span class="cite-bracket">&#91;</span>161<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>経済学者<a href="/wiki/%E3%82%B1%E3%83%8D%E3%82%B9%E3%83%BBE%E3%83%BB%E3%83%9C%E3%83%BC%E3%83%AB%E3%83%87%E3%82%A3%E3%83%B3%E3%82%B0" title="ケネス・E・ボールディング">ケネス・E・ボールディング</a>は1970年に、コストが小さく持続的な成長をもたらした成功した革命は<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%A1%E3%83%AA%E3%82%AB%E7%8B%AC%E7%AB%8B" class="mw-redirect" title="アメリカ独立">アメリカ独立</a>と明治維新であるとした<sup id="cite_ref-kitaoka_90-9" class="reference"><a href="#cite_note-kitaoka-90"><span class="cite-bracket">&#91;</span>82<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170"><span class="cite-bracket">&#91;</span>162<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>他方、<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%82%A7%E3%83%BC%E3%83%AB%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="イェール大学">イェール大学</a>歴史学教授で日本近代化論者の<a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A7%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%9B%E3%82%A4%E3%83%83%E3%83%88%E3%83%8B%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%83%9B%E3%83%BC%E3%83%AB" title="ジョン・ホイットニー・ホール">ジョン・ホイットニー・ホール</a>は1971年に、日本にはフランス革命やロシア革命のような政治的イデオロギーがなく、明治維新はブルジョワ革命でも農民革命でもなかったと評した<sup id="cite_ref-igor_133-2" class="reference"><a href="#cite_note-igor-133"><span class="cite-bracket">&#91;</span>125<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-171" class="reference"><a href="#cite_note-171"><span class="cite-bracket">&#91;</span>163<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>作家フランク・ギブニーは、明治維新を、アメリカ独立革命、フランス革命、ロシア革命、中国革命と同列の、五大革命の一つとし、明治維新は近代世界における最初の大文化革命であったとする<sup id="cite_ref-Gibney_172-0" class="reference"><a href="#cite_note-Gibney-172"><span class="cite-bracket">&#91;</span>164<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ギブニーは、明治文化革命は、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%9B%BD%E5%85%B1%E7%94%A3%E5%85%9A" title="中国共産党">中国共産党</a>の指導者が自己の権力の座を守るために扇動した<a href="/wiki/%E6%96%87%E5%8C%96%E5%A4%A7%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="文化大革命">文化大革命</a>とは違うという<sup id="cite_ref-Gibney_172-1" class="reference"><a href="#cite_note-Gibney-172"><span class="cite-bracket">&#91;</span>164<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。明治革命は、中下級武士が指導したが、知識人、豪商、町人階級、農民も参加し、主として国民の合意によるもので、または、国民の期待感の高揚があり、下層の身分であっても能力があれば権威になれたことを民衆が目の当たりにするにつれ、「多くの人々にとってー幕藩体制の支持者にとってさえー、革命の具体的成果の正当性は明らかであった。それ以上に、新しい慣習、新しい思想、新しい技術、新しい知識には国民の心を魅了する力があった」と指摘する<sup id="cite_ref-Gibney_172-2" class="reference"><a href="#cite_note-Gibney-172"><span class="cite-bracket">&#91;</span>164<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。さらに、アメリカとフランスの革命が政治的革命であり、ロシアと中国の革命がイデオロギーの革命であったのに対して、明治革命は近代史のなかで試みられた最初のトータル・レボリューション(Total Revolution)全面革命であったという<sup id="cite_ref-Gibney_172-3" class="reference"><a href="#cite_note-Gibney-172"><span class="cite-bracket">&#91;</span>164<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また、ギブニーは、2000年の書評でも、明治維新はフランス革命やロシア革命の多大な流血とは対照的であったと評する<sup id="cite_ref-gib_131-1" class="reference"><a href="#cite_note-gib-131"><span class="cite-bracket">&#91;</span>123<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>歴史学者Thomas M.Huberは、1981年の著書Revolutionary Origins of Modern Japan (Stanford University Press)で、明治維新を担ったのは、層・下層武士を中心とした、<a href="/wiki/%E7%A5%9E%E5%AE%98" title="神官">神官</a>・<a href="/wiki/%E5%83%A7%E4%BE%B6" class="mw-redirect" title="僧侶">僧侶</a>、医師、教員、<a href="/wiki/%E5%90%8D%E4%B8%BB" title="名主">名主</a>などのサービス・インテリゲンチャであり<sup id="cite_ref-173" class="reference"><a href="#cite_note-173"><span class="cite-bracket">&#91;</span>165<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> <sup id="cite_ref-174" class="reference"><a href="#cite_note-174"><span class="cite-bracket">&#91;</span>166<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、明治維新とは、封建制度において抑圧されていたこれらの社会階層によって起こされた革命であったとした<sup id="cite_ref-175" class="reference"><a href="#cite_note-175"><span class="cite-bracket">&#91;</span>167<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E3%83%8F%E3%83%BC%E3%83%90%E3%83%BC%E3%83%89%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="ハーバード大学">ハーバード大学</a>教授<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%B3%E3%83%89%E3%83%AB%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%82%B4%E3%83%BC%E3%83%89%E3%83%B3" title="アンドルー・ゴードン">アンドルー・ゴードン</a>は2003年の著書『日本近代史(邦題:日本の200年)』で、1868年前後に日本で起きた明治革命では、政治統一と中央官僚制、<a href="/wiki/%E8%BA%AB%E5%88%86%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="身分制">身分制</a>の廃止、軍制・<a href="/wiki/%E6%95%99%E8%82%B2" title="教育">教育</a>・<a href="/wiki/%E7%A8%8E%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="税制">税制</a>改革など広範な改革が実現したのであり、これは「政治、経済、社会、文化のどの側面からとらえても、息を呑むほど壮絶であり、まさに革命にふさわしいものだった」とし、19世紀から20世紀にかけて世界各国で起きた近代革命の日本的な展開であったとする<sup id="cite_ref-Gordon_36-1" class="reference"><a href="#cite_note-Gordon-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ゴードンによれば、この日本の近代革命は先行する西欧の革命とは対照的であったが、それ以後に起きた諸革命と類似していた<sup id="cite_ref-Gordon_36-2" class="reference"><a href="#cite_note-Gordon-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。西欧の革命では新興階級である都市ブルジョワジーが貴族階級の特権に異議を唱えたが、日本では武士階級が革命を担ったため、「貴族的革命」ともいわれる<sup id="cite_ref-Gordon_36-3" class="reference"><a href="#cite_note-Gordon-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。日本の武士は、<a href="/wiki/%E4%B8%BB%E5%90%9B" class="mw-redirect" title="主君">主君</a>に雇われた「給与生活者・従業員」であったため、西欧の封土や、中国の貴族階級の領土制や<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E9%AE%AE" title="朝鮮">朝鮮</a>の<a href="/wiki/%E4%B8%A1%E7%8F%AD" title="両班">両班</a>よりも土地との結びつきが弱く、身分が不安定であった<sup id="cite_ref-Gordon_36-4" class="reference"><a href="#cite_note-Gordon-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。ゴードンは、明治革命をフランス革命と比べて不完全な革命とするようなこれまでの評価は、<a href="/wiki/%E3%83%A8%E3%83%BC%E3%83%AD%E3%83%83%E3%83%91%E4%B8%AD%E5%BF%83%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="ヨーロッパ中心主義">ヨーロッパ中心主義</a>的な評価にすぎず、非西欧地域の歴史をその固有な条件に即して理解しようとするものではないため有用でないとし、西欧を基準とせず、同時に、明治革命が世界の近代革命と同様に持続的な激動のプロセスであったことを認識することが肝要であるという<sup id="cite_ref-Gordon_36-5" class="reference"><a href="#cite_note-Gordon-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>日本政治思想史研究の<a href="/wiki/%E6%B8%A1%E8%BE%BA%E6%B5%A9_(%E6%94%BF%E6%B2%BB%E5%AD%A6%E8%80%85)" title="渡辺浩 (政治学者)">渡辺浩</a>は、「明治革命・性・文明」(2021年)で、明治革命と<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%82%B9%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="フランス革命">フランス革命</a>は、<a href="/wiki/%E8%BA%AB%E5%88%86%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="身分制">身分制</a>を壊して<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E9%9B%86%E6%A8%A9" title="中央集権">中央集権</a>体制をつくった点で共通すると評価する<sup id="cite_ref-176" class="reference"><a href="#cite_note-176"><span class="cite-bracket">&#91;</span>168<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。渡辺は「あれほどの大変革が革命でないとしたら、何が「革命」なのでしょう? かつて、「皇国史観」派は、日本に「革命」があったとは認めたくなかった(この語の元来の意味は、「王朝交代」ですから)。マルクス主義者の多くは、真の「ブルジョア革命」ではなかったと考えた。こうして左右の意見が一致して、革命ではなく、単に「維新」だ、ということになり、今に至っているのです。でも、「維新」は単に新しくなることです。そこで、徳川の世には、今いう「寛政の改革」を「寛政維新」とも言います。「ブルジョア革命」であろうとなかろうと、あの不可逆的な大変革を、たかが「維新」などと呼ぶ方がおかしくないでしょうか。」と説明する<sup id="cite_ref-177" class="reference"><a href="#cite_note-177"><span class="cite-bracket">&#91;</span>169<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p><a href="/wiki/%E3%82%A6%E3%82%A7%E3%82%A4%E3%82%AF%E3%83%95%E3%82%A9%E3%83%AC%E3%82%B9%E3%83%88%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="ウェイクフォレスト大学">ウェイクフォレスト大学</a>のR.ヘルヤーと<a href="/wiki/%E3%83%8F%E3%82%A4%E3%83%87%E3%83%AB%E3%83%99%E3%83%AB%E3%82%AF%E5%A4%A7%E5%AD%A6" class="mw-redirect" title="ハイデルベルク大学">ハイデルベルク大学</a>のH.フュースも、明治維新は<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%A1%E3%83%AA%E3%82%AB%E5%90%88%E8%A1%86%E5%9B%BD%E3%81%AE%E7%8B%AC%E7%AB%8B" title="アメリカ合衆国の独立">アメリカ革命</a>やフランス革命と同等の革命的<a href="/wiki/%E5%88%86%E6%B0%B4%E5%B6%BA" class="mw-redirect" title="分水嶺">分水嶺</a>として位置付けられるという<sup id="cite_ref-178" class="reference"><a href="#cite_note-178"><span class="cite-bracket">&#91;</span>170<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>日本近代史研究者で<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="東京大学">東京大学</a><a href="/wiki/%E5%90%8D%E8%AA%89%E6%95%99%E6%8E%88" title="名誉教授">名誉教授</a>の<a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%8D%9A" title="三谷博">三谷博</a>は、明治革命は「<a href="/wiki/%E5%90%9B%E4%B8%BB%E5%88%B6" title="君主制">君主制</a>を<a href="/wiki/%E3%83%94%E3%83%9C%E3%83%83%E3%83%88" class="mw-disambig" title="ピボット">ピヴォット</a>とする<a href="/wiki/%E4%B8%96%E8%A5%B2" title="世襲">世襲</a><a href="/wiki/%E8%BA%AB%E5%88%86%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="身分制">身分制</a>の解体という近代世界史上でも有数の革命」とする<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-0" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。比較革命史で見ると明治維新による犠牲者は極めて少なく、その要因に、「公論」による政治の決定や、長期的危機を予測し、その対応に成功したことなどが挙げられるという<sup id="cite_ref-180" class="reference"><a href="#cite_note-180"><span class="cite-bracket">&#91;</span>172<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。三谷は以下のように考察する。 </p> <ul><li><b><a href="/wiki/%E3%83%8A%E3%82%B7%E3%83%A7%E3%83%8A%E3%83%AA%E3%82%BA%E3%83%A0" title="ナショナリズム">ナショナリズム</a>の役割</b>。戊辰戦争の死者数が約13600人、西南戦争の死者数が約11500人、倒幕運動側の死者数が約2500人で、復古の反対勢力の死者数は不明だが、明治維新における政治的死者数は、27600人〜3万人と推計できる<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-1" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。これに対して、フランス革命での政治的死者数は国内の死者は約40万人、<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%82%B9%E9%9D%A9%E5%91%BD%E6%88%A6%E4%BA%89" title="フランス革命戦争">フランス革命戦争</a>での死者数は約115万人、合計約155万人とされる<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-2" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-181" class="reference"><a href="#cite_note-181"><span class="cite-bracket">&#91;</span>173<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また、20世紀の中国の<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E5%85%B1%E5%86%85%E6%88%A6" title="国共内戦">国共内戦</a>が175万<sup id="cite_ref-182" class="reference"><a href="#cite_note-182"><span class="cite-bracket">&#91;</span>174<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>や<a href="/wiki/%E6%96%87%E5%8C%96%E5%A4%A7%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="文化大革命">文化大革命</a>での犠牲者は1000万人以上である<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-3" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。明治維新における政治的死者数が少なかった理由には、徳川家と新政府が戦争を極小に抑えたこと、特に<a href="/wiki/%E6%B1%9F%E6%88%B8%E9%96%8B%E5%9F%8E" title="江戸開城">江戸開城</a>による戦争回避が主因とされ、戊辰戦争も抵抗者が限定され、短期間で終わった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-4" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。このほか、大名や上級武士らが、「<a href="/wiki/%E5%BE%A1%E5%AE%B6%E4%BA%BA" title="御家人">御家(おいえ)</a>」に代えて「<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC" title="日本">日本</a>」レベルの<a href="/wiki/%E3%83%8A%E3%82%B7%E3%83%A7%E3%83%8A%E3%83%AA%E3%82%BA%E3%83%A0" title="ナショナリズム">ナショナリズム</a>を持ったために世襲的特権の剥奪に抵抗しなかったこともあげられる(幕末の尊王攘夷論の目的は鎖国を守るためでなく、日本の根本的改革にあった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-5" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-183" class="reference"><a href="#cite_note-183"><span class="cite-bracket">&#91;</span>175<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>)。フランス革命では、革命派は、「国民化」を阻む抵抗勢力であった貴族、王党派、<a href="/wiki/%E3%83%B4%E3%82%A1%E3%83%B3%E3%83%87%E3%81%AE%E5%8F%8D%E4%B9%B1" title="ヴァンデの反乱">ヴァンデーの農民</a>などを殺戮し、さらに革命派は、周辺の<a href="/wiki/%E5%90%9B%E4%B8%BB%E5%9B%BD" class="mw-redirect" title="君主国">君主国</a>との戦争を回避せずに選択したために<sup id="cite_ref-184" class="reference"><a href="#cite_note-184"><span class="cite-bracket">&#91;</span>176<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、大量の犠牲が出た<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-6" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。フランスではすでに三部会において「国民」が権力の源泉とされ、新秩序を対等に構成する集合的主体として重視されていたが、日本では「国民」による秩序構想が支持されたのは明治10年代であった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-0" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li><b><a href="/wiki/%E5%9C%B0%E6%96%B9%E5%88%86%E6%A8%A9" title="地方分権">分権制</a>・<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E9%9B%86%E6%A8%A9" title="中央集権">中央集権</a></b>。江戸時代の幕藩体制は<a href="/wiki/%E9%80%A3%E9%82%A6%E5%9B%BD%E5%AE%B6" class="mw-redirect" title="連邦国家">連邦国家</a>であり、君主が二人いる(徳川将軍と天皇)<a href="/wiki/%E4%BA%8C%E9%A0%AD%E6%94%BF%E6%B2%BB" title="二頭政治">双頭国家</a>であった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-7" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E6%B8%85%E6%9C%9D" class="mw-redirect" title="清朝">清朝</a>のような一極集中型の組織は解体が難しいのに対して、分権制は解体も再編も容易であるが、ただし、<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%83%B3%E3%83%89" title="インド">インド</a>や<a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A3%E3%83%AF" class="mw-redirect" title="ジャワ">ジャワ</a>のように、分権制であったがゆえにその隙をついて外部勢力が国家統合をなした場合もある<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-8" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。近世日本は双頭・連邦国家であったが、維新によって単一国家としての「日本」が創出された<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-1" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。フランスでは革命前より単一国家で、封建領主の連合体からは脱却していたが、一部で貴族による支配と王権による支配とが混在していた<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-2" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。しかし、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E9%9B%86%E6%A8%A9" title="中央集権">中央集権</a>体制が完成したのは革命とナポレオン体制であったことから、国家の統合という点では明治維新とフランス革命は同様の結果を産んだ<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-3" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li><b><a href="/wiki/%E9%96%93%E6%8E%A5%E3%82%A2%E3%83%97%E3%83%AD%E3%83%BC%E3%83%81%E6%88%A6%E7%95%A5" title="間接アプローチ戦略">間接アプローチ戦略</a></b>。<a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩</a>を実現しようとした新政府は、廃藩を急激に進めると諸大名からの抵抗を受けると予想し、<a href="/wiki/%E9%96%93%E6%8E%A5%E3%82%A2%E3%83%97%E3%83%AD%E3%83%BC%E3%83%81%E6%88%A6%E7%95%A5" title="間接アプローチ戦略">間接アプローチ戦略</a>をとって、<a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a>より前に地均らしとして<a href="/wiki/%E7%89%88%E7%B1%8D%E5%A5%89%E9%82%84" title="版籍奉還">版籍奉還</a>を建議した<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-9" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。版籍奉還は、江戸期の将軍代替わりに伴う統治許可証返還の慣習を拡張したものであったために、諸大名からの抵抗はほとんどなかった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-10" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。戊辰戦争では、新政府は各大名に銃隊のみの編成を命じた。これにより、上級家臣は従者も伝統的武芸も使うことができなくなった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-11" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。動員で財政が逼迫した藩は統治権の返上を申し出たところもあった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-12" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li><b>君主制による改革</b>。維新で君主権強化を主導したのは大名の家臣であり、いわば領主と庶民の間の中間層であった。維新は君権を押し立てた意味では「<a href="/wiki/%E4%B8%8A%E3%81%8B%E3%82%89%E3%81%AE%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="上からの改革">上からの改革</a>」であったが、内実は中間層による「下からの改革」であった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-13" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。新政府は<a href="/wiki/%E4%BA%94%E7%AE%87%E6%9D%A1%E3%81%AE%E5%BE%A1%E8%AA%93%E6%96%87" title="五箇条の御誓文">御誓文</a>で「広く会議を興し、万機公論に決すべし」と宣言し、これが<a href="/wiki/%E6%B0%91%E6%92%B0%E8%AD%B0%E9%99%A2%E8%A8%AD%E7%AB%8B%E5%BB%BA%E7%99%BD%E6%9B%B8" title="民撰議院設立建白書">民撰議院設立建白書</a>などでも繰り返し引用され、<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E6%98%AF" title="国是">国是</a>となり、立憲政治が定着していった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-14" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-186" class="reference"><a href="#cite_note-186"><span class="cite-bracket">&#91;</span>* 7<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。誓文以前にも安政期から「公議」「公論」は重視されており、これが誓文で確認されており、ここに<a href="/wiki/%E7%B5%8C%E8%B7%AF%E4%BE%9D%E5%AD%98%E6%80%A7" title="経路依存性">経路依存性</a>がある。さらに、室町期以降には天皇は政治的決定権を喪失していたという経路依存性もあり、こうして天皇と朝廷は明治維新において「公論」を受け入れ、憲法による君権の制限も受け入れることができた<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-15" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。これは19世紀の朝鮮や清朝が君権制限に強く抵抗したことからみても、例外的であった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-16" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li><b>復古</b>。明治維新は西洋文明を取り入れながら、神武創業という神話的な始源への復古が唱えられた。一方、フランス革命でも進歩が提唱されながら、<a href="/wiki/%E3%83%AD%E3%83%BC%E3%83%9E%E5%BC%8F%E6%95%AC%E7%A4%BC" title="ローマ式敬礼">古代ローマ式の誓いのポーズ</a>や、<a href="/wiki/%E5%87%B1%E6%97%8B%E9%96%80" title="凱旋門">凱旋門</a>建設や<a href="/wiki/%E6%9C%88%E6%A1%82%E5%86%A0" title="月桂冠">月桂冠</a>の戴冠など古代ローマ復古の象徴が用いられた<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-17" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-187" class="reference"><a href="#cite_note-187"><span class="cite-bracket">&#91;</span>* 8<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また、江戸時代の役人も政策を提言する際には、先例(古例)を引用するのが慣例であり、明治維新が「復古」を用いたのは特殊でも奇異でもなかった<sup id="cite_ref-mitanRevo_179-18" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo-179"><span class="cite-bracket">&#91;</span>171<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また、西洋での<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4" title="王政復古">王政復古</a>は、革命以前の世襲貴族の支配を復元し、「国民」や「民主」という秩序規範を否定しようとする「<a href="/wiki/%E5%8F%8D%E5%8B%95" title="反動">反動</a>」の運動であったのに対し、明治維新での「王政復古」は、人々の「国民」化や「公論」を促進した<sup id="cite_ref-188" class="reference"><a href="#cite_note-188"><span class="cite-bracket">&#91;</span>178<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></li> <li><b>変革の速度</b>。1863年までは尊攘派と公議政体追求のふたつの運動が拡大し、尊攘派は最後の局面で徳川公儀打倒を計画したが、公然と「倒幕」を主張するものは少数にとどまり、散発的なテロルを除けば暴力は行使されず、「倒幕」が急進化しても、中間派はクーデターでこれを抑え、1868年の<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E3%82%AF%E3%83%BC%E3%83%87%E3%82%BF%E3%83%BC" class="mw-redirect" title="王政復古クーデター">王政復古クーデター</a>で軍事力は行使されなかった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-4" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。長州は<a href="/wiki/%E5%85%AC%E6%AD%A6%E5%90%88%E4%BD%93" title="公武合体">公武合体</a>体制に挑戦し、薩摩の支援を得て、徳川軍の撃退に成功した。王政復古クーデターで徳川家による政権独占は否定された<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-5" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。さらに徳川方は武力を発動したうえで敗北したため、新政府は徳川を排除し、さらに戊辰戦争によって中央政権としての地位が固まった。その後、新政府は版籍奉還、中央集権化、身分の平準化、武士や被差別身分の廃止、公職就任権利の開放、土地所有権の承認、課税の統一、移動の自由、職業選択の自由、婚姻の自由、刑罰の均一化などを実行していった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-6" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。フランス革命と比べると、明治維新の経過は緩慢で、理念上の議論も乏しく、制度設計は新政府成立後に始まった。三谷はいかにも行き当たりばったりに見えるが、これが維新の犠牲者を少なくさせた基礎条件とみられる。理念上の闘争が欠如し、幕末約10年間の政争において国家の進路への合意が形成されたために、武力発動が最小限で済まされた<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-7" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。フランス革命では、いきなり旧体制の全面否定を打ち出し、新秩序の設計図を提示した。1789年5月の<a href="/wiki/%E4%B8%89%E9%83%A8%E4%BC%9A" title="三部会">三部会</a>直後の6月に<a href="/wiki/%E6%86%B2%E6%B3%95%E5%88%B6%E5%AE%9A%E5%9B%BD%E6%B0%91%E8%AD%B0%E4%BC%9A" title="憲法制定国民議会">国民議会</a>が結成、7月<a href="/wiki/%E3%83%90%E3%82%B9%E3%83%86%E3%82%A3%E3%83%BC%E3%83%A6%E8%A5%B2%E6%92%83" title="バスティーユ襲撃">バスティーユ襲撃</a>、8月に封建制の廃止や<a href="/wiki/%E4%BA%BA%E9%96%93%E3%81%A8%E5%B8%82%E6%B0%91%E3%81%AE%E6%A8%A9%E5%88%A9%E3%81%AE%E5%AE%A3%E8%A8%80" title="人間と市民の権利の宣言">人権宣言</a>を発布、貴族からの裁判権の剥奪、11月に教会財産の国有化、1790年には世襲貴族制の廃止、聖職者の市民化、1791年には同業組合禁止,<a href="/wiki/1791%E5%B9%B4%E6%86%B2%E6%B3%95" title="1791年憲法">憲法制定</a>、1792年には<a href="/wiki/%E3%82%AA%E3%83%BC%E3%82%B9%E3%83%88%E3%83%AA%E3%82%A2" title="オーストリア">オーストリア</a>に宣戦布告(<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%82%B9%E9%9D%A9%E5%91%BD%E6%88%A6%E4%BA%89" title="フランス革命戦争">フランス革命戦争</a>)、1793年に国王処刑と、日本の王政復古から廃藩までの3年間に比べてもはるかに急激で、社会の深部に及んだ。フランス革命は中途から漂流を始めたのに対し、日本では新秩序がゆっくりと熟成していった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-8" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li><b><a href="/wiki/%E6%B0%91%E8%A1%86%E9%81%8B%E5%8B%95" title="民衆運動">民衆運動</a>・<a href="/wiki/%E6%9A%B4%E5%8B%95" title="暴動">暴動</a></b>。日本では1866年の<a href="/wiki/%E4%B8%96%E7%9B%B4%E3%81%97%E4%B8%80%E6%8F%86" title="世直し一揆">武州一揆</a>や、<a href="/wiki/%E3%81%88%E3%81%88%E3%81%98%E3%82%83%E3%81%AA%E3%81%84%E3%81%8B" title="ええじゃないか">ええじゃないか</a>、1873年の<a href="/wiki/%E8%A1%80%E7%A8%8E%E4%B8%80%E6%8F%86" title="血税一揆">徴兵令・小学校反対一揆</a>、<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F%E6%94%B9%E6%AD%A3%E5%8F%8D%E5%AF%BE%E4%B8%80%E6%8F%86" title="地租改正反対一揆">地租改正反対一揆</a>などの民衆騒擾があるが、これらは個別の争点をめぐるもので、同時期に進行していた武士の政治運動と連動していなかった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-9" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。フランスでは<a href="/wiki/%E3%83%90%E3%82%B9%E3%83%86%E3%82%A3%E3%83%BC%E3%83%A6%E8%A5%B2%E6%92%83" title="バスティーユ襲撃">バスティーユ襲撃</a>など民衆蜂起は政治変動に決定的であった。この背景として、フランスの田舎貴族が公共事務から退きながら、徴税権と裁判権を維持していたため、これが庶民による貴族特権への怨恨の基盤となり、民衆は食料不安の原因を貴族の陰謀に帰した<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-10" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。これに対して日本の武家は日常行政に携わり、無役の侍が農村部に居住し、課役徴収も少なかった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-11" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E6%9A%B4%E5%8B%95" title="暴動">暴動</a>を比較しても、日本では破壊対象が建物や証文であったが、フランスでは<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%81%90%E6%80%96" title="大恐怖">大恐怖</a>、<a href="/wiki/%E6%81%90%E6%80%96%E6%94%BF%E6%B2%BB" title="恐怖政治">恐怖政治</a>など「恐怖の支配」が起こり、民衆は得体の知れぬ「<a href="/wiki/%E9%99%B0%E8%AC%80" title="陰謀">陰謀</a>」に怯え、犯人探しをした<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-12" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。日本では<a href="/wiki/%E5%AE%89%E6%94%BF%E3%81%AE%E5%A4%A7%E7%8D%84" title="安政の大獄">1858年の政変</a>において、<a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%BC%8A%E7%9B%B4%E5%BC%BC" title="井伊直弼">井伊直弼</a>の側近が、<a href="/wiki/%E6%B0%B4%E6%88%B8%E8%97%A9" title="水戸藩">水戸藩</a><a href="/wiki/%E5%BE%B3%E5%B7%9D%E6%96%89%E6%98%AD" title="徳川斉昭">徳川斉昭</a>が息子を将軍に建てる計画があるという水戸陰謀論を、<a href="/wiki/%E4%B8%80%E6%A9%8B%E6%B4%BE" title="一橋派">一橋派</a>への弾圧の根拠としたが、以後、陰謀論はあまり登場しなかった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-13" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li><b>国家と君主</b>。日本では政策の決定権は君主個人でなく、重臣の合議体であった。中下級武士による政策提案、上級武士による合議、君主による裁可という段階を経て行われ、君主の発議は稀で、重臣会議の決定をそのまま受け入れるのが通常であった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-14" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。フランスでは、君主は「国家第一の下僕」といわれたものの、国家の政策の最終決定者であり、自らの意思による決定が誇示されていた。(<a href="/wiki/%E5%8A%A0%E8%97%A4%E5%BC%98%E4%B9%8B" title="加藤弘之">加藤弘之</a>の立憲制論ではフランス革命は反面教師とされた。)そのため、<a href="/wiki/%E3%83%B4%E3%82%A1%E3%83%AC%E3%83%B3%E3%83%8C%E4%BA%8B%E4%BB%B6" title="ヴァレンヌ事件">フランス国王の国外逃亡とその失敗</a>は、王制の致命傷となり、革命の定着と急進化の分水嶺となり、「国王はフランスの主権者でも国民でもない」という烙印を押されることとなった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-15" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li> <li><b>公論・知的環境</b>。日本では1858年以降、「天下の公論」が政府批判の論拠とされたが、自由民権運動以前には閉じられた空間で行われており、街頭での演説やデモンストレーション、パンフレット配布などは行われなかった<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-16" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。フランスでは、公開の場で議論され、三部会召集も憲法制定も議論によって決められた<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-17" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。明治維新では天皇が持ち出されることで徳川の権威が引き下げられ、大名の統治権も解体された。これは、三部会や国民議会が国王の権威に訴えて貴族の特権を否定したことに似ている<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-18" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。また、18世紀フランスでは<a href="/wiki/%E5%95%93%E8%92%99%E6%80%9D%E6%83%B3" title="啓蒙思想">啓蒙思想</a>などの知的環境が発展した。これが革命において慣習を覆し、抽象的な原則体系で置換しようとしたことにつながった。しかしこのような原則論は互いに矛盾し、論争は激烈となり、予想外の副作用もあり、混乱と不安定が長期化した。日本では、「国防」「公議」「尊王」といったスローガンが主で、制度論は稀だった。幕末では約十年かけて、新秩序への合意が熟していったため、対立は最小化された<sup id="cite_ref-mitanRevo2_185-19" class="reference"><a href="#cite_note-mitanRevo2-185"><span class="cite-bracket">&#91;</span>177<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="イタリア、ロシアとの比較"><span id=".E3.82.A4.E3.82.BF.E3.83.AA.E3.82.A2.E3.80.81.E3.83.AD.E3.82.B7.E3.82.A2.E3.81.A8.E3.81.AE.E6.AF.94.E8.BC.83"></span>イタリア、ロシアとの比較</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=53" title="節を編集: イタリア、ロシアとの比較"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>「最後の講座派」と呼ばれた<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%9D%91%E6%94%BF%E5%89%87" title="中村政則">中村政則</a>は、<a href="/wiki/1848%E5%B9%B4%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="1848年革命">1848年革命</a>において<a href="/wiki/%E3%83%96%E3%83%AB%E3%82%B8%E3%83%A7%E3%83%AF%E3%82%B8%E3%83%BC" title="ブルジョワジー">ブルジョワジー</a>は民衆運動に対して保守化し、イギリスやフランスのブルジョワ革命は終焉するとともに、<a href="/wiki/%E5%BE%8C%E9%80%B2%E5%9B%BD" class="mw-redirect" title="後進国">後進国</a>においては英仏型ブルジョワ革命の実現する条件は失われたため、明治維新を英仏型革命と比較するよりも、<a href="/wiki/%E4%B8%96%E7%95%8C%E3%82%B7%E3%82%B9%E3%83%86%E3%83%A0%E8%AB%96" title="世界システム論">近代世界システム論</a>でいう半周辺的資本主義国家群に属する日本は、同じ半周辺国家群に属する<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%82%BF%E3%83%AA%E3%82%A2" title="イタリア">イタリア</a>、<a href="/wiki/%E3%83%AD%E3%82%B7%E3%82%A2" title="ロシア">ロシア</a>と比較した方がよいと中村はいう<sup id="cite_ref-nakamura_34-1" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/19%E4%B8%96%E7%B4%80" title="19世紀">19世紀</a><a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%82%BF%E3%83%AA%E3%82%A2" title="イタリア">イタリア</a>では<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%82%BF%E3%83%AA%E3%82%A2%E7%B5%B1%E4%B8%80%E9%81%8B%E5%8B%95" title="イタリア統一運動">リソルジメント(統一)運動</a>が、ロシアでは<a href="/wiki/1861%E5%B9%B4" title="1861年">1861年</a>の<a href="/wiki/%E8%BE%B2%E5%A5%B4%E8%A7%A3%E6%94%BE%E4%BB%A4" title="農奴解放令">農奴解放</a>以降、近代化改革が実施された。<i><a href="/wiki/%E3%83%AD%E3%82%B7%E3%82%A2%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E3%81%AE%E6%AD%B4%E5%8F%B2#大改革と革命の胎動(1855年_-_1881年)" title="ロシア帝国の歴史">ロシア帝国の歴史#大改革と革命の胎動(1855年 - 1881年)</a>を参照。</i> </p><p><a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%83%9E%E3%83%8B%E3%83%A5%E3%82%A8%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%82%A6%E3%82%A9%E3%83%BC%E3%83%A9%E3%83%BC%E3%82%B9%E3%83%86%E3%82%A4%E3%83%B3" title="イマニュエル・ウォーラーステイン">ウォーラーステイン</a>の<a href="/wiki/%E4%B8%96%E7%95%8C%E3%82%B7%E3%82%B9%E3%83%86%E3%83%A0%E8%AB%96" title="世界システム論">近代世界システム論</a>では、次の3つに分類される<sup id="cite_ref-nakamura_34-2" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <ul><li><a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%A0%B8" title="中核">中核</a>的資本主義国家群:<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%82%AE%E3%83%AA%E3%82%B9" title="イギリス">イギリス</a>・<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%82%B9" title="フランス">フランス</a>・<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%A1%E3%83%AA%E3%82%AB" class="mw-redirect" title="アメリカ">アメリカ</a>の<a href="/wiki/%E5%85%88%E9%80%B2%E5%9B%BD" title="先進国">先進国</a></li> <li>半周辺的資本主義国家群:イタリア、ロシア、日本、<a href="/wiki/%E3%83%8F%E3%83%B3%E3%82%AC%E3%83%AA%E3%83%BC" title="ハンガリー">ハンガリー</a>、<a href="/wiki/%E3%83%9D%E3%83%BC%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%83%89" title="ポーランド">ポーランド</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%91%A8%E8%BE%BA" title="周辺">周辺</a>的国家群:<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%83%B3%E3%83%89" title="インド">インド</a>、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%9B%BD" title="中国">中国</a>、<a href="/wiki/%E5%8D%97%E3%82%A2%E3%83%A1%E3%83%AA%E3%82%AB" title="南アメリカ">南アメリカ</a>諸国</li></ul> <table class="wikitable" style="width:98%"> <caption>以下、主に中村(1986)に基づく<sup id="cite_ref-nakamura_34-3" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> </caption> <tbody><tr> <th></th> <th>ロシア</th> <th>日本 </th></tr> <tr> <th style="white-space:nowrap">権力 </th> <td><a href="/wiki/1861%E5%B9%B4" title="1861年">1861年</a>のロシアの改革では権力の移動はなかった。</td> <td>明治維新では権力の移動があった。新政府は古代以来の伝統的権威を持つ<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%9A%87" title="天皇">天皇</a>を頂点にした(<a href="/wiki/%E7%8E%8B%E6%94%BF%E5%BE%A9%E5%8F%A4" title="王政復古">王政復古</a>)ので、中村は「未完の政治革命」であったとする<sup id="cite_ref-nakamura_34-4" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </td></tr> <tr> <th style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%8C%96" title="近代化">近代化</a>と<a href="/wiki/%E5%B7%A5%E6%A5%AD%E5%8C%96" title="工業化">工業化</a> </th> <td>1860年代から70年代にかけて工業化、金融、財政改革をすすめ、<a href="/wiki/%E3%82%BC%E3%83%A0%E3%82%B9%E3%83%88%E3%83%B4%E3%82%A9" title="ゼムストヴォ">ゼムストヴォ</a>(地方自治機関)の設立、司法・学制・軍事改革などの近代化を行ない、<a href="/wiki/%E8%B3%87%E6%9C%AC%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="資本主義">資本主義</a>が確立した<sup id="cite_ref-nakamura_34-5" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</td> <td>徳川時代の<a href="/wiki/%E8%BA%AB%E5%88%86%E5%88%B6" class="mw-redirect" title="身分制">身分制</a>を廃止(<a href="/wiki/%E5%9B%9B%E6%B0%91%E5%B9%B3%E7%AD%89" class="mw-redirect" title="四民平等">四民平等</a>)、司法・学制・軍事改革など諸制度の近代化と工業化による資本主義が発展した<sup id="cite_ref-nakamura_34-6" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </td></tr> <tr> <th style="white-space:nowrap">土地 </th> <td>1861年から1883年まで続いたロシアの土地改革(<a href="/wiki/%E8%BE%B2%E5%A5%B4%E8%A7%A3%E6%94%BE%E4%BB%A4" title="農奴解放令">農奴解放</a>)では、解放後も貨幣負担が大きく、耕地割替規制も残っていた。<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E4%B8%BB" title="地主">巨大地主</a>と大地主とで国土の53%を所有しており<sup id="cite_ref-189" class="reference"><a href="#cite_note-189"><span class="cite-bracket">&#91;</span>179<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>、土地所有の構成表はピラミッド型であった<sup id="cite_ref-nakamura_34-7" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。</td> <td><a href="/wiki/%E5%BB%83%E8%97%A9%E7%BD%AE%E7%9C%8C" title="廃藩置県">廃藩置県</a>と<a href="/wiki/%E7%A7%A9%E7%A6%84%E5%87%A6%E5%88%86" title="秩禄処分">秩禄処分</a>、さらに<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F%E6%94%B9%E6%AD%A3" title="地租改正">地租改正</a>によって封建的土地所有を廃止した。土地所有の構成表は逆ピラミッド型で、小地主がもっとも多く土地を所有していた<sup id="cite_ref-nakamura_34-8" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。地租改正でも<a href="/wiki/%E5%AF%84%E7%94%9F%E5%9C%B0%E4%B8%BB%E5%88%B6" title="寄生地主制">寄生地主制</a>は維持され、<a href="/wiki/%E5%B0%8F%E4%BD%9C%E4%BA%BA" title="小作人">小作人</a>の所得は低かったが、戦後<a href="/wiki/1946%E5%B9%B4" title="1946年">1946年</a>から<a href="/wiki/%E8%BE%B2%E5%9C%B0%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="農地改革">農地改革</a>が実施された<sup id="cite_ref-190" class="reference"><a href="#cite_note-190"><span class="cite-bracket">&#91;</span>180<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </td></tr> <tr> <th style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E8%B2%A1%E6%94%BF" title="財政">財政</a> </th> <td><a href="/wiki/%E4%BA%BA%E9%A0%AD%E7%A8%8E" title="人頭税">人頭税</a>や<a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F" title="地租">地租</a>などの<a href="/wiki/%E7%9B%B4%E6%8E%A5%E7%A8%8E" class="mw-redirect" title="直接税">直接税</a>の比重が10-20%、<a href="/wiki/%E9%96%A2%E7%A8%8E" title="関税">関税</a>収入が9-16%。<a href="/wiki/%E4%BF%9D%E8%AD%B7%E9%96%A2%E7%A8%8E" class="mw-redirect" title="保護関税">保護関税</a>政策を実施した<sup id="cite_ref-nakamura_34-9" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<br /><i>(付記:イギリスの税収は消費税と関税で60%、地租は5%)</i></td> <td>税収の60-92%が地租に依存。関税収入は4-6%。<br />日本は1911年の条約改正まで<a href="/wiki/%E9%96%A2%E7%A8%8E%E8%87%AA%E4%B8%BB%E6%A8%A9" title="関税自主権">関税自主権</a>がなかった。 </td></tr> <tr> <th style="white-space:nowrap">外国資本率 </th> <td>フランス、ベルギー、ドイツ、イギリスなどの<a href="/wiki/%E5%A4%96%E5%9B%BD%E8%B3%87%E6%9C%AC" title="外国資本">外国資本</a>率が1900年で83.7%を占めた。</td> <td>外国資本率は1900年でわずか9.5%。<br />日本では<a href="/wiki/%E5%95%86%E4%BA%BA%E8%B3%87%E6%9C%AC" class="mw-redirect" title="商人資本">商人資本</a>が重要な地位を占め、<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E9%89%84%E9%81%93%E5%8F%B2" title="日本の鉄道史">東京-横浜鉄道</a>経営権を<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%B3%E3%83%88%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%9D%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%9E%E3%83%B3" title="アントン・ポートマン">ポートマン</a>から取り戻したり、日本坑法で外国人の鉱山所有権を禁止した<sup id="cite_ref-nakamura_34-10" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </td></tr></tbody></table> <p>イタリアでの改革の主導権は大土地貴族と大ブルジョワジーであったため、農業革命、土地改革が欠如していた。また農工保護関税によって、北部のブルジョワジーと南部の大土地所有が温存され、南北の格差構造も発生した<sup id="cite_ref-nakamura_34-11" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>ロシア、イタリア、日本の共通点として、集権的かつ権威主義的な国家体制のもとで資本主義的工業化が急速に推進され、先進地域と遅れた地域という構造を残したこと、民衆の政治的権利が抑圧されたことなどがある<sup id="cite_ref-nakamura_34-12" class="reference"><a href="#cite_note-nakamura-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>中村はイタリアのアルベルト憲法、ロシア帝国憲法との比較を踏まえ、明治日本の憲法は、<a href="/wiki/%E7%B5%B6%E5%AF%BE%E5%90%9B%E4%B8%BB%E5%88%B6" title="絶対君主制">絶対主義</a>的性格と<a href="/wiki/%E7%AB%8B%E6%86%B2%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="立憲主義">立憲主義</a>的性格を併せ持つ「絶対主義的立憲制」と規定した<sup id="cite_ref-191" class="reference"><a href="#cite_note-191"><span class="cite-bracket">&#91;</span>181<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="非ヨーロッパ地域における近代化との比較"><span id=".E9.9D.9E.E3.83.A8.E3.83.BC.E3.83.AD.E3.83.83.E3.83.91.E5.9C.B0.E5.9F.9F.E3.81.AB.E3.81.8A.E3.81.91.E3.82.8B.E8.BF.91.E4.BB.A3.E5.8C.96.E3.81.A8.E3.81.AE.E6.AF.94.E8.BC.83"></span>非ヨーロッパ地域における近代化との比較</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=54" title="節を編集: 非ヨーロッパ地域における近代化との比較"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>明治維新の諸改革は、新たな制度で生じた矛盾をいくらか孕みながらも、おおむね成功を収め、短期間で立憲制度を達成し、富国強兵が推進された。その評価は<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%B8%85%E6%88%A6%E4%BA%89" title="日清戦争">日清戦争</a>・<a href="/wiki/%E6%97%A5%E9%9C%B2%E6%88%A6%E4%BA%89" title="日露戦争">日露戦争</a>における勝利により飛躍的に高まり、諸外国からも感嘆・驚異の目で見られるようになった。特にアジア諸国では明治維新を模範として改革や独立運動を行おうとする動きが盛んになる。<a href="/wiki/%E5%AD%AB%E6%96%87" title="孫文">孫文</a>も日本亡命時には『明治維新は中国革命の第一歩であり、中国革命は明治維新の第二歩である』との言葉を<a href="/wiki/%E7%8A%AC%E9%A4%8A%E6%AF%85" title="犬養毅">犬養毅</a>へ送っている<sup id="cite_ref-192" class="reference"><a href="#cite_note-192"><span class="cite-bracket">&#91;</span>182<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>ロシアを含むアジアでの近代化革命としては、朝鮮における<a href="/wiki/%E5%A3%AC%E5%8D%88%E4%BA%8B%E5%A4%89" class="mw-redirect" title="壬午事変">壬午事変</a>・<a href="/wiki/%E7%94%B2%E7%94%B3%E6%94%BF%E5%A4%89" title="甲申政変">甲申政変</a>や清における<a href="/wiki/%E6%88%8A%E6%88%8C%E3%81%AE%E5%A4%89%E6%B3%95" title="戊戌の変法">戊戌の変法</a>や<a href="/wiki/%E3%82%AA%E3%82%B9%E3%83%9E%E3%83%B3%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="オスマン帝国">オスマン帝国</a>における<a href="/wiki/%E3%82%BF%E3%83%B3%E3%82%B8%E3%83%9E%E3%83%BC%E3%83%88" title="タンジマート">タンジマート</a>の失敗、長続きしなかった<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%83%A9%E3%83%B3" title="イラン">イラン</a>の<a href="/wiki/%E3%82%A4%E3%83%A9%E3%83%B3%E7%AB%8B%E6%86%B2%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="イラン立憲革命">イラン立憲革命</a>や<a href="/wiki/%E3%83%AD%E3%82%B7%E3%82%A2%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="ロシア帝国">ロシア帝国</a>の<a href="/wiki/%E3%82%BB%E3%83%AB%E3%82%B2%E3%82%A4%E3%83%BB%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%83%83%E3%83%86" title="セルゲイ・ウィッテ">ヴィッテ改革</a>・<a href="/wiki/%E3%83%94%E3%83%A7%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%82%B9%E3%83%88%E3%83%AB%E3%82%A4%E3%83%94%E3%83%B3#ストルイピン改革" title="ピョートル・ストルイピン">ストルイピン改革</a>などが典型である(朝鮮の改革運動については<a href="/wiki/%E9%87%91%E7%8E%89%E5%9D%87" title="金玉均">金玉均</a>など、清の改革については<a href="/wiki/%E5%85%89%E7%B7%92%E5%B8%9D" title="光緒帝">光緒帝</a>、<a href="/wiki/%E9%BB%84%E9%81%B5%E6%86%B2" title="黄遵憲">黄遵憲</a>なども参照)。しかしいずれも確実な成功を収めたものとまではいえなかった。 </p><p>一定の成功を収めた例としては、<a href="/wiki/%E3%83%91%E3%83%A9%E3%82%B0%E3%82%A2%E3%82%A4" title="パラグアイ">パラグアイ</a>の<a href="/wiki/%E3%82%AB%E3%83%AB%E3%83%AD%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%82%A2%E3%83%B3%E3%83%88%E3%83%8B%E3%82%AA%E3%83%BB%E3%83%AD%E3%83%9A%E3%82%B9" title="カルロス・アントニオ・ロペス">カルロス・アントニオ・ロペス</a>大統領による改革、<a href="/wiki/%E3%82%BF%E3%82%A4%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="タイ王国">タイ</a>の<a href="/wiki/%E3%83%81%E3%83%A3%E3%82%AF%E3%83%AA%E3%83%BC%E6%94%B9%E9%9D%A9" title="チャクリー改革">チャクリー改革</a>、<a href="/wiki/%E3%83%88%E3%83%AB%E3%82%B3" title="トルコ">トルコ</a>の<a href="/wiki/%E3%83%A0%E3%82%B9%E3%82%BF%E3%83%95%E3%82%A1%E3%83%BB%E3%82%B1%E3%83%9E%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%82%A2%E3%82%BF%E3%83%86%E3%83%A5%E3%83%AB%E3%82%AF#ケマル主義" title="ムスタファ・ケマル・アタテュルク">アタテュルク主義</a>、<a href="/wiki/%E3%82%A8%E3%82%B8%E3%83%97%E3%83%88" title="エジプト">エジプト</a>の<a href="/wiki/%E3%82%A8%E3%82%B8%E3%83%97%E3%83%88%E9%9D%A9%E5%91%BD_(1919%E5%B9%B4)" title="エジプト革命 (1919年)">エジプト革命</a>、<a href="/wiki/%E3%83%A1%E3%82%AD%E3%82%B7%E3%82%B3" title="メキシコ">メキシコ</a>の<a href="/wiki/%E3%83%99%E3%83%8B%E3%83%BC%E3%83%88%E3%83%BB%E3%83%95%E3%82%A2%E3%83%AC%E3%82%B9" title="ベニート・フアレス">ベニート・フアレス改革</a>が挙げられる。 </p><p>日本は明治維新によって<a href="/wiki/%E5%88%97%E5%BC%B7" title="列強">列強</a>と化したことにより、アジア諸国では数少ない<a href="/wiki/%E6%A4%8D%E6%B0%91%E5%9C%B0" title="植民地">植民地</a>にならなかった国となった。明治維新は欧米列強に抑圧されたアジア諸国にとって近代化革命の模範ともなった。やがて日本自身が列強側の国家として、<a href="/wiki/%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E4%B8%BB%E7%BE%A9" title="帝国主義">帝国主義</a>的な領土・権益獲得を行う立場となったが、それが行使されたのは台湾や朝鮮、中国の一部という限られたものに終わり、イギリスやアメリカ、<a href="/wiki/%E3%82%AA%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%83%80" title="オランダ">オランダ</a>などのように本土から遠く離れた地を植民地支配下に置くようなことはなかった。 </p><p>一方、ほとんどのアジア諸国で挫折ないし不可能だった近代化革命が、なぜ日本においてのみ成功したのかについても近年研究が盛んとなっている。孫文や<a href="/wiki/%E3%82%B9%E3%82%AB%E3%83%AB%E3%83%8E" title="スカルノ">スカルノ</a>、<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%8F%E3%83%86%E3%82%A3%E3%83%BC%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%83%93%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%A2%E3%83%8F%E3%83%9E%E3%83%89" title="マハティール・ビン・モハマド">マハティール・ビン・モハマド</a>や<a href="/wiki/%E6%AF%9B%E6%B2%A2%E6%9D%B1" title="毛沢東">毛沢東</a>をはじめ、その他アジアの指導者はほぼ例外なく明治維新に何らかの関心を持っており、その歴史的価値についての問い直しが盛んとなっている。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="エジプトとの比較論"><span id=".E3.82.A8.E3.82.B8.E3.83.97.E3.83.88.E3.81.A8.E3.81.AE.E6.AF.94.E8.BC.83.E8.AB.96"></span>エジプトとの比較論</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=55" title="節を編集: エジプトとの比較論"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>中東社会学者の<a href="/w/index.php?title=%E5%B1%B1%E5%8F%A3%E7%9B%B4%E5%BD%A6_(%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E5%AD%A6%E8%80%85)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="山口直彦 (社会学者) (存在しないページ)">山口直彦</a>は、<a href="/wiki/%E3%82%A8%E3%82%B8%E3%83%97%E3%83%88" title="エジプト">エジプト</a>史での比較を論じている。 </p><p>エジプトの初代大統領<a href="/wiki/%E3%83%8A%E3%82%BB%E3%83%AB" class="mw-redirect mw-disambig" title="ナセル">ナセル</a>は、『アラブ連合共和国国民憲章』の中で「エジプトがその眠りから醒めた時、近代日本は進歩に向かって歩み始めた。日本が着実な歩みを続けることに成功したのと対照的に、個人的な冒険によってエジプトの覚醒は妨げられ、悲しむべき弊害を伴った挫折がもたらされた」と記している<sup id="cite_ref-山口(2011)169_193-0" class="reference"><a href="#cite_note-山口(2011)169-193"><span class="cite-bracket">&#91;</span>183<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>エジプトで失敗した近代化が日本で成功した理由について、明治の日本は教育制度が整っていた上に、「<a href="/wiki/%E6%9C%89%E5%8F%B8%E5%B0%82%E5%88%B6" title="有司専制">有司専制</a>」などという批判もありつつも、議会や<a href="/wiki/%E6%B0%91%E5%85%9A" title="民党">民権政党</a>、マスコミなど政府批判勢力が常に存在して行政のチェック機能が働いていたのに対し、エジプトにはこれがなかったため、君主が個人的な私情や私欲に突き進みやすかったことがあるという。明治政府は外債に慎重で返済能力を越えない現実的な範囲に留めてきたが、エジプトは君主の独走で計算もなく法外な利息の外債に頼り続け、その結果、財政破綻と植民地化を招いたことが指摘されている<sup id="cite_ref-山口(2011)169_193-1" class="reference"><a href="#cite_note-山口(2011)169-193"><span class="cite-bracket">&#91;</span>183<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>一方<a href="/wiki/%E3%82%A8%E3%82%B8%E3%83%97%E3%83%88%E9%9D%A9%E5%91%BD_(1919%E5%B9%B4)" title="エジプト革命 (1919年)">エジプト革命</a>から半世紀以上前に<a href="/wiki/%E3%82%A6%E3%83%A9%E3%83%BC%E3%83%93%E3%83%BC%E9%9D%A9%E5%91%BD" title="ウラービー革命">オラービー革命</a>を起こした<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%95%E3%83%9E%E3%83%89%E3%83%BB%E3%82%AA%E3%83%A9%E3%83%BC%E3%83%93%E3%83%BC" title="アフマド・オラービー">アフマド・オラービー</a>は、近代化改革が日本で成功した理由について、日本の地理的条件の良さが背景にあると分析していたという。具体的には幕末から明治初期の日本は<a href="/wiki/%E7%94%9F%E7%B3%B8" class="mw-redirect" title="生糸">生糸</a>しか主要産業がなく、イギリスやフランスにとっての日本の価値は大市場である<a href="/wiki/%E6%B8%85" title="清">清</a>の付属品、あるいは<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E5%B9%B3%E6%B4%8B" title="太平洋">太平洋</a>進出のための薪炭・水の補給地でしかなく、<a href="/wiki/%E3%82%B9%E3%82%A8%E3%82%BA%E9%81%8B%E6%B2%B3" title="スエズ運河">スエズ運河</a>を有するエジプトに比べて重要度が低かったことがあるという<sup id="cite_ref-山口(2011)170_194-0" class="reference"><a href="#cite_note-山口(2011)170-194"><span class="cite-bracket">&#91;</span>184<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="東アジア・東南アジアの開発独裁と明治維新の違い"><span id=".E6.9D.B1.E3.82.A2.E3.82.B8.E3.82.A2.E3.83.BB.E6.9D.B1.E5.8D.97.E3.82.A2.E3.82.B8.E3.82.A2.E3.81.AE.E9.96.8B.E7.99.BA.E7.8B.AC.E8.A3.81.E3.81.A8.E6.98.8E.E6.B2.BB.E7.B6.AD.E6.96.B0.E3.81.AE.E9.81.95.E3.81.84"></span>東アジア・東南アジアの開発独裁と明治維新の違い</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=56" title="節を編集: 東アジア・東南アジアの開発独裁と明治維新の違い"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>明治維新の通説として、天皇を戴いた排他的な藩閥政権が、立憲政治の進展を遅らせながら、経済と軍事の近代化に邁進したとするような解釈があるが、日本政治史研究の<a href="/wiki/%E5%9D%82%E9%87%8E%E6%BD%A4%E6%B2%BB" title="坂野潤治">坂野潤治</a>と産業政策研究の<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%87%8E%E5%81%A5%E4%B8%80" title="大野健一">大野健一</a>は、このような解釈は、事実に相反していると批判する<sup id="cite_ref-b-o1-2_9-2" class="reference"><a href="#cite_note-b-o1-2-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。このような通説では、明治政府は、<a href="/wiki/%E5%8F%B0%E6%B9%BE" title="台湾">台湾</a>の<a href="/wiki/%E8%94%A3%E4%BB%8B%E7%9F%B3" title="蔣介石">蔣介石</a>政権(1949-75)、<a href="/wiki/%E3%82%BF%E3%82%A4%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="タイ王国">タイ</a>の<a href="/wiki/%E3%82%B5%E3%83%AA%E3%83%83%E3%83%88%E3%83%BB%E3%82%BF%E3%83%8A%E3%83%A9%E3%83%83%E3%83%88" title="サリット・タナラット">サリット</a>・<a href="/wiki/%E3%82%BF%E3%83%8E%E3%83%BC%E3%83%A0%E3%83%BB%E3%82%AD%E3%83%83%E3%83%86%E3%82%A3%E3%82%AB%E3%83%81%E3%83%A7%E3%83%BC%E3%83%B3" title="タノーム・キッティカチョーン">タノム</a>政権(1958-73)、<a href="/wiki/%E9%9F%93%E5%9B%BD" class="mw-redirect" title="韓国">韓国</a>の<a href="/wiki/%E6%9C%B4%E6%AD%A3%E7%85%95" title="朴正煕">朴正煕</a>政権(1961-79)、<a href="/wiki/%E3%82%B7%E3%83%B3%E3%82%AC%E3%83%9D%E3%83%BC%E3%83%AB" title="シンガポール">シンガポール</a>の<a href="/wiki/%E3%83%AA%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%82%AF%E3%82%A2%E3%83%B3%E3%83%A6%E3%83%BC" title="リー・クアンユー">リー・クアンユー</a>政権(1965-90)、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E8%8F%AF%E4%BA%BA%E6%B0%91%E5%85%B1%E5%92%8C%E5%9B%BD" title="中華人民共和国">中華人民共和国</a>の<a href="/wiki/%E9%84%A7%E5%B0%8F%E5%B9%B3" title="鄧小平">鄧小平</a>政権(1976-97)、<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%AC%E3%83%BC%E3%82%B7%E3%82%A2" title="マレーシア">マレーシア</a>の<a href="/wiki/%E3%83%9E%E3%83%8F%E3%83%86%E3%82%A3%E3%83%BC%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%83%93%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%A2%E3%83%8F%E3%83%9E%E3%83%89" title="マハティール・ビン・モハマド">マハティール</a>政権(1981-)などの<a href="/wiki/%E9%96%8B%E7%99%BA%E7%8B%AC%E8%A3%81" title="開発独裁">開発独裁</a>のイメージと重ねられた<sup id="cite_ref-b-o1-2_9-3" class="reference"><a href="#cite_note-b-o1-2-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。開発独裁の特徴は、1)内外危機への対応、2)強力な指導者、3)指導者を支えるエリート、4)政治改革を後回しにした開発イデオロギーの最優先、5)民主的手続きではなく経済成果に基づく正統化、6)20-30年の同一体制の継続などがあるが、これらのうち明治維新との共通項は1)の内外危機への対応くらいであると坂野-大野は指摘する<sup id="cite_ref-b-o1-2_9-4" class="reference"><a href="#cite_note-b-o1-2-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p><p>坂野-大野によれば、明治政権は、単純な独裁体制が何十年も存続したわけではなく、<a href="/wiki/%E3%82%AB%E3%83%AA%E3%82%B9%E3%83%9E" title="カリスマ">カリスマ</a>的指導者が上意下達の命令を下したわけでもなく、経済の近代化を最優先したわけでもなく、政権の<a href="/wiki/%E6%AD%A3%E7%B5%B1%E6%80%A7" title="正統性">正統性</a>を天皇の権威のみに依存したわけでもなかった<sup id="cite_ref-b-o1-2_9-5" class="reference"><a href="#cite_note-b-o1-2-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。明治維新は、「<a href="/wiki/%E5%AF%8C%E5%9B%BD%E5%BC%B7%E5%85%B5" title="富国強兵">富国強兵</a>」と「<a href="/wiki/%E5%85%AC%E8%AD%B0%E8%BC%BF%E8%AB%96" class="mw-redirect" title="公議輿論">公議輿論</a>」の複数の目標、細かく分ければ、「富国」と「強兵」と「議会」と「憲法」の四目標の並列的競合を通じて、それに指導者間の合従連衡、また指導者らによる目標の優先順位の自由な変更を通じて達成された<sup id="cite_ref-b-o1-2_9-6" class="reference"><a href="#cite_note-b-o1-2-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。明治の変革期においては、指導者も固定的ではなく、優先される路線は数年ごとに入れ替わり、勝利した集団も敗退した集団も永続的にその地位にいたわけではなく、これは開発独裁のような単一目標の追及や単純な政治構造や単線的進行とは異なる、極めて複雑な局面展開をともなう<a href="/wiki/%E6%9F%94%E6%A7%8B%E9%80%A0" title="柔構造">柔構造</a>モデルであったという<sup id="cite_ref-b-o1-2_9-7" class="reference"><a href="#cite_note-b-o1-2-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。 </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="関連作品"><span id=".E9.96.A2.E9.80.A3.E4.BD.9C.E5.93.81"></span>関連作品</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=57" title="節を編集: 関連作品"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="歴史小説"><span id=".E6.AD.B4.E5.8F.B2.E5.B0.8F.E8.AA.AC"></span>歴史小説</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=58" title="節を編集: 歴史小説"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E5%B3%B6%E5%B4%8E%E8%97%A4%E6%9D%91" title="島崎藤村">島崎藤村</a>『<a href="/wiki/%E5%A4%9C%E6%98%8E%E3%81%91%E5%89%8D" title="夜明け前">夜明け前</a>』(1935年) <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.aozora.gr.jp/cards/000158/card1504.html">『第一部上』</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.aozora.gr.jp/cards/000158/card1505.html">『第一部下』</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.aozora.gr.jp/cards/000158/card1506.html">『第二部上』</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.aozora.gr.jp/cards/000158/card1507.html">『第二部下』</a>(<a href="/wiki/%E9%9D%92%E7%A9%BA%E6%96%87%E5%BA%AB" title="青空文庫">青空文庫</a>、新字新仮名)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E5%8F%B8%E9%A6%AC%E9%81%BC%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="司馬遼太郎">司馬遼太郎</a> <ul><li>『竜馬がゆく』(1963-1966年)、『<a href="/wiki/%E7%87%83%E3%81%88%E3%82%88%E5%89%A3" title="燃えよ剣">燃えよ剣</a>』(1964年)、『<a href="/wiki/%E5%B3%A0_(%E5%B0%8F%E8%AA%AC)" title="峠 (小説)">峠</a>』(1968年)、『<a href="/wiki/%E6%AD%B3%E6%9C%88_(%E5%B0%8F%E8%AA%AC)" title="歳月 (小説)">歳月</a>』(1969年)、『<a href="/wiki/%E4%B8%96%E3%81%AB%E6%A3%B2%E3%82%80%E6%97%A5%E6%97%A5" title="世に棲む日日">世に棲む日日</a>』(1971年)、『<a href="/wiki/%E5%9D%82%E3%81%AE%E4%B8%8A%E3%81%AE%E9%9B%B2" title="坂の上の雲">坂の上の雲</a>』(1972年)、『<a href="/wiki/%E8%8A%B1%E7%A5%9E_(%E5%B0%8F%E8%AA%AC)" title="花神 (小説)">花神</a>』(1972年)、『<a href="/wiki/%E7%BF%94%E3%81%B6%E3%81%8C%E5%A6%82%E3%81%8F" title="翔ぶが如く">翔ぶが如く</a>』(1976年)、『<a href="/wiki/%E8%83%A1%E8%9D%B6%E3%81%AE%E5%A4%A2_(%E5%B0%8F%E8%AA%AC)" title="胡蝶の夢 (小説)">胡蝶の夢</a>』(1979年)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E4%BD%9B%E6%AC%A1%E9%83%8E" title="大佛次郎">大佛次郎</a>『<a href="/wiki/%E5%A4%A9%E7%9A%87%E3%81%AE%E4%B8%96%E7%B4%80" title="天皇の世紀">天皇の世紀</a>』(1974年)</li> <li><a href="/wiki/%E5%90%89%E6%9D%91%E6%98%AD" title="吉村昭">吉村昭</a>『桜田門外ノ変』(新潮社 1990年)、『幕府軍艦「回天」始末』(文藝春秋 1990年)、『生麦事件』(新潮社、1998年)、『彰義隊』(朝日新聞社 2005年)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ドラマ"><span id=".E3.83.89.E3.83.A9.E3.83.9E"></span>ドラマ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=59" title="節を編集: ドラマ"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%B2%B3%E3%83%89%E3%83%A9%E3%83%9E" title="大河ドラマ">NHK大河ドラマ</a>『<a href="/wiki/%E5%85%AB%E9%87%8D%E3%81%AE%E6%A1%9C" title="八重の桜">八重の桜</a>』(2013年)では、会津藩が舞台となり、<a href="/wiki/%E4%BC%9A%E6%B4%A5%E6%88%A6%E4%BA%89" title="会津戦争">会津戦争</a>の様子も描かれている。</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ドキュメンタリー"><span id=".E3.83.89.E3.82.AD.E3.83.A5.E3.83.A1.E3.83.B3.E3.82.BF.E3.83.AA.E3.83.BC"></span>ドキュメンタリー</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=60" title="節を編集: ドキュメンタリー"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E5%85%AC%E5%85%B1%E6%94%BE%E9%80%81%E3%82%B5%E3%83%BC%E3%83%93%E3%82%B9" title="公共放送サービス">公共放送サービス</a>の歴史ドキュメンタリーThe Pacific Century、1992年。 - <a href="/wiki/%E3%82%A8%E3%83%9F%E3%83%BC%E8%B3%9E" title="エミー賞">エミー賞</a>受賞。<a href="#比較革命史で見る明治維新">フランク・ギブニー</a>の息子<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%AC%E3%83%83%E3%82%AF%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%82%AE%E3%83%96%E3%83%8B%E3%83%BC" title="アレックス・ギブニー">アレックス</a>が脚本を書き、The Meiji Revolution(明治革命)として扱われた。</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="関連項目"><span id=".E9.96.A2.E9.80.A3.E9.A0.85.E7.9B.AE"></span>関連項目</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=61" title="節を編集: 関連項目"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E3%81%AB%E3%81%8A%E3%81%91%E3%82%8B%E4%B8%96%E7%95%8C%E3%81%AE%E4%B8%80%E4%BD%93%E5%8C%96" title="近代における世界の一体化">近代における世界の一体化</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%85%AD%E5%B9%B4%E6%94%BF%E5%A4%89" title="明治六年政変">明治六年政変</a></li> <li><a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%8C%96" title="近代化">近代化</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%94%B9%E6%9A%A6" title="明治改暦">明治改暦</a></li> <li><a href="/wiki/%E8%84%B1%E4%BA%9C%E5%85%A5%E6%AC%A7" title="脱亜入欧">脱亜入欧</a>(<a href="/wiki/%E8%84%B1%E4%BA%9C%E8%AB%96" title="脱亜論">脱亜論</a>)</li> <li><a href="/wiki/%E6%96%87%E6%98%8E%E9%96%8B%E5%8C%96" title="文明開化">文明開化</a></li> <li><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Westernization" class="extiw" title="en:Westernization">西洋化</a></li> <li><a href="/wiki/%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="維新">維新</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="昭和維新">昭和維新</a></li> <li><a href="/wiki/%E7%B6%AD%E6%96%B0%E3%81%AE%E4%B8%89%E5%82%91" title="維新の三傑">維新の三傑</a></li> <li><a href="/wiki/%E7%B6%AD%E6%96%B0%E3%81%AE%E5%8D%81%E5%82%91" title="維新の十傑">維新の十傑</a></li> <li><a href="/wiki/%E7%B6%AD%E6%96%B0%E3%81%B5%E3%82%8B%E3%81%95%E3%81%A8%E9%A4%A8" title="維新ふるさと館">維新ふるさと館</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E7%B6%AD%E6%96%B0%E3%81%AE%E4%BC%9A_(2012-2014)" title="日本維新の会 (2012-2014)">日本維新の会 (2012-2014)</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="脚注"><span id=".E8.84.9A.E6.B3.A8"></span>脚注</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=62" title="節を編集: 脚注"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint" style="float:right; font-size:90%;">[<a href="/wiki/Help:%E8%84%9A%E6%B3%A8/%E8%AA%AD%E8%80%85%E5%90%91%E3%81%91" title="Help:脚注/読者向け"><span title="この欄の操作法">脚注の使い方</span></a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="注釈"><span id=".E6.B3.A8.E9.87.88"></span>注釈</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=63" title="節を編集: 注釈"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-40"><b><a href="#cite_ref-40">^</a></b> <span class="reference-text">フランス革命でも「再生」というシンボルが多用された<sup id="cite_ref-regene_38-1" class="reference"><a href="#cite_note-regene-38"><span class="cite-bracket">&#91;</span>38<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">&#91;</span>39<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></span> </li> <li id="cite_note-67"><b><a href="#cite_ref-67">^</a></b> <span class="reference-text">例:<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="太政官 (明治時代)">太政官</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E8%94%B5%E7%9C%81" title="大蔵省">大蔵省</a>など。ただし、当然のことながら実態は律令制のそれとはかなり異なる。</span> </li> <li id="cite_note-68"><b><a href="#cite_ref-68">^</a></b> <span class="reference-text">当年16歳。天皇親政は建前であった。</span> </li> <li id="cite_note-69"><b><a href="#cite_ref-69">^</a></b> <span class="reference-text">政体書で三権分立など民主的な政治制度が採られたのは、<a href="/wiki/%E3%83%9B%E3%82%A4%E3%83%83%E3%83%88%E3%83%8B%E3%83%BC" class="mw-disambig" title="ホイットニー">ホイットニー</a>の『<a href="/wiki/%E4%B8%87%E5%9B%BD%E5%85%AC%E6%B3%95" title="万国公法">万国公法</a>』や<a href="/w/index.php?title=%E3%83%96%E3%83%AA%E3%82%B8%E3%83%A1%E3%83%B3&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="ブリジメン (存在しないページ)">ブリジメン</a>の『連邦史略』などアメリカ人の著書が参考にされ、<a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%A1%E3%83%AA%E3%82%AB%E5%90%88%E8%A1%86%E5%9B%BD%E6%86%B2%E6%B3%95" title="アメリカ合衆国憲法">アメリカ合衆国憲法</a>の影響を強く受けているため。</span> </li> <li id="cite_note-71"><b><a href="#cite_ref-71">^</a></b> <span class="reference-text">正確には<a href="/wiki/%E3%82%AA%E3%82%B9%E3%83%9E%E3%83%B3%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="オスマン帝国">オスマン帝国</a>の<a href="/wiki/%E3%82%BF%E3%83%B3%E3%82%B8%E3%83%9E%E3%83%BC%E3%83%88" title="タンジマート">タンジマート</a>改革における<a href="/wiki/1876%E5%B9%B4" title="1876年">1876年</a><a href="/wiki/%E3%83%9F%E3%83%89%E3%83%8F%E3%83%88%E6%86%B2%E6%B3%95" class="mw-redirect" title="ミドハト憲法">ミドハト憲法</a>公布がアジア初の立憲制ではあるが、同国は直後に君主専制に回帰している。</span> </li> <li id="cite_note-73"><b><a href="#cite_ref-73">^</a></b> <span class="reference-text">当時、欧州は<a href="/wiki/%E3%83%95%E3%83%A9%E3%83%B3%E3%82%B9%E7%AC%AC%E4%BA%8C%E5%B8%9D%E6%94%BF" title="フランス第二帝政">フランス第二帝政</a>と<a href="/wiki/%E3%83%97%E3%83%AD%E3%82%A4%E3%82%BB%E3%83%B3%E5%B8%9D%E5%9B%BD" class="mw-redirect" title="プロイセン帝国">プロイセン帝国</a>とのあいだで、<a href="/wiki/%E6%99%AE%E4%BB%8F%E6%88%A6%E4%BA%89" title="普仏戦争">普仏戦争</a>(1870年 - 1871年)が勃発する前年であった。</span> </li> <li id="cite_note-186"><b><a href="#cite_ref-186">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E9%B3%A5%E6%B5%B7%E9%9D%96" title="鳥海靖">鳥海靖</a>『日本近代史講義 明治立憲制の形成とその理念』(東京大学出版会、1988年を参照。</span> </li> <li id="cite_note-187"><b><a href="#cite_ref-187">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%E3%82%B5%E3%82%A4%E3%83%A2%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%82%B7%E3%83%A3%E3%83%BC%E3%83%9E&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="サイモン・シャーマ (存在しないページ)">サイモン・シャーマ</a>「フランス革命の主役たち」中、中央公論社1994,9章を参照。</span> </li> </ol></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-64"><b><a href="#cite_ref-64">^</a></b> <span class="reference-text">明治維新政府はあくまで一例であり、その他の表記については<a class="mw-selflink selflink">ページ先頭</a>を参照。</span> </li> <li id="cite_note-81"><b><a href="#cite_ref-81">^</a></b> <span class="reference-text">1874年には、<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E9%80%9A%E5%AE%9D" title="明治通宝">明治通宝</a>など紙幣・証券の印刷設備が<a href="/wiki/%E5%8C%97%E3%83%89%E3%82%A4%E3%83%84%E9%80%A3%E9%82%A6" title="北ドイツ連邦">北ドイツ連邦</a>から日本に移転していた。</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="出典"><span id=".E5.87.BA.E5.85.B8"></span>出典</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=64" title="節を編集: 出典"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist" style="-moz-column-count:auto; -webkit-column-count:auto; column-count:auto; -moz-column-width: 25em; -webkit-column-width: 25em; column-width: 25em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><b><a href="#cite_ref-1">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kids.gakken.co.jp/jiten/dictionary07400011/">**めいじいしん【明治維新】</a></span> </li> <li id="cite_note-hyaka-2"><b><a href="#cite_ref-hyaka_2-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kotobank.jp/word/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0-141073#E7.99.BE.E7.A7.91.E4.BA.8B.E5.85.B8.E3.83.9E.E3.82.A4.E3.83.9A.E3.83.87.E3.82.A3.E3.82.A2">百科事典マイペディア</a></span> </li> <li id="cite_note-nippo-3">^ <a href="#cite_ref-nippo_3-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nippo_3-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nippo_3-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nippo_3-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nippo_3-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nippo_3-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nippo_3-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nippo_3-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nippo_3-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <span class="reference-text">日本大百科全書(ニッポニカ)『<a rel="nofollow" class="external text" href="//kotobank.jp/word/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0">遠山茂樹「明治維新」</a>』 - <a href="/wiki/%E3%82%B3%E3%83%88%E3%83%90%E3%83%B3%E3%82%AF" title="コトバンク">コトバンク</a></span> </li> <li id="cite_note-kokugo-4"><b><a href="#cite_ref-kokugo_4-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kotobank.jp/word/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0-141073#E7.B2.BE.E9.81.B8.E7.89.88.20.E6.97.A5.E6.9C.AC.E5.9B.BD.E8.AA.9E.E5.A4.A7.E8.BE.9E.E5.85.B8">精選版 日本国語大辞典</a></span> </li> <li id="cite_note-daijisen-5"><b><a href="#cite_ref-daijisen_5-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kotobank.jp/word/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0-141073#E3.83.87.E3.82.B8.E3.82.BF.E3.83.AB.E5.A4.A7.E8.BE.9E.E6.B3.89">デジタル大辞泉 </a></span> </li> <li id="cite_note-karube1-6">^ <a href="#cite_ref-karube1_6-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-10"><sup><i><b>k</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-11"><sup><i><b>l</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-karube1_6-12"><sup><i><b>m</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF『「維新革命」への道』">『「維新革命」への道』</a>, p.&#160;41-56, 第一章</span> </li> <li id="cite_note-ban-kita-7">^ <a href="#cite_ref-ban-kita_7-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ban-kita_7-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-ban-kita_7-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%9D%82%E9%87%8E%E6%BD%A4%E6%B2%BB" title="坂野潤治">坂野潤治</a>『明治デモクラシー』岩波書店〈岩波新書 新赤版 939〉、2005年3月、p.2-4,199-212</span> </li> <li id="cite_note-Mitani-8">^ <a href="#cite_ref-Mitani_8-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Mitani_8-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Mitani_8-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">* Hiroshi Mitani,<a href="//doi.org/10.1093/acrefore/9780190277727.013.84" class="extiw" title="doi:10.1093/acrefore/9780190277727.013.84">Meiji Revolution</a>,26 April 2017,Oxford University Press,<br />*Hiroshi Mitani,Japan’s Meiji Revolution in Global History: Searching for Some Generalizations out of History,06 Feb 2020,Asian Review of World Histories.<br />*Hiroshi Mitani,Chapter:Japan’s Meiji Revolution: an alternative model of revolution?, The Routledge Companion to the French Revolution in World History,2015.<a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/9781315686011" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9781315686011</a></span> </li> <li id="cite_note-b-o1-2-9">^ <a href="#cite_ref-b-o1-2_9-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-b-o1-2_9-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-b-o1-2_9-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-b-o1-2_9-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-b-o1-2_9-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-b-o1-2_9-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-b-o1-2_9-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-b-o1-2_9-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%9D%82%E9%87%8E%E6%BD%A4%E6%B2%BB" title="坂野潤治">坂野潤治</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%87%8E%E5%81%A5%E4%B8%80" title="大野健一">大野健一</a>共著『明治維新 1858-1881』講談社現代新書、2010年、p18-31</span> </li> <li id="cite_note-wat-mei-10">^ <a href="#cite_ref-wat-mei_10-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wat-mei_10-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E6%B8%A1%E8%BE%BA%E6%B5%A9_(%E6%94%BF%E6%B2%BB%E5%AD%A6%E8%80%85)" title="渡辺浩 (政治学者)">渡辺浩</a>『明治革命・性・文明――政治思想史の冒険』(東京大学出版会、2021年)</span> </li> <li id="cite_note-11"><b><a href="#cite_ref-11">^</a></b> <span class="reference-text">『歴史学事典 12<small>王と国家</small>』(弘文堂、2005年 <a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/4335210434" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 4335210434</a>)「維新政権」(<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%B0%BE%E6%AD%A3%E4%BA%BA" title="松尾正人">松尾正人</a>)より。</span> </li> <li id="cite_note-12"><b><a href="#cite_ref-12">^</a></b> <span class="reference-text">精選版 日本国語大辞典「御一新」</span> </li> <li id="cite_note-13"><b><a href="#cite_ref-13">^</a></b> <span class="reference-text">続日本史籍協会叢書『横井小楠関係史料 一』1938年、142頁</span> </li> <li id="cite_note-14"><b><a href="#cite_ref-14">^</a></b> <span class="reference-text">東京帝国大学『大日本古文書 幕末外国関係文書之三』1911年、61頁</span> </li> <li id="cite_note-m06-1-15">^ <a href="#cite_ref-m06-1_15-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-m06-1_15-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">三谷博『明治維新を考える』有志舎、2006年,p.1-19.</span> </li> <li id="cite_note-tanaka-Kokushi-16">^ <a href="#cite_ref-tanaka-Kokushi_16-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanaka-Kokushi_16-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanaka-Kokushi_16-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanaka-Kokushi_16-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanaka-Kokushi_16-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanaka-Kokushi_16-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanaka-Kokushi_16-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanaka-Kokushi_16-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <span class="reference-text">田中彰「明治維新」<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E5%8F%B2%E5%A4%A7%E8%BE%9E%E5%85%B8_(%E6%98%AD%E5%92%8C%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="国史大辞典 (昭和時代)">国史大辞典</a>第13巻、<a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>、平成4年(1992)、722-729頁。</span> </li> <li id="cite_note-17"><b><a href="#cite_ref-17">^</a></b> <span class="reference-text">前田朋章「<span class="PDFlink"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://blhrri.org/old/info/book_guide/kiyou/ronbun/kiyou_0040-02.pdf">幕末における長州藩部落民諸隊の活動</a></span> <span style="font-size:smaller">(<a href="/wiki/Portable_Document_Format" title="Portable Document Format">PDF</a>)</span> 」部落解放研究所紀要40,昭和59,p24-29.</span> </li> <li id="cite_note-18"><b><a href="#cite_ref-18">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/787948/9">徳川内府大政返上将軍辞職ノ請ヲ允シ摂関幕府ヲ廃シ仮ニ総裁議定参与ノ三職ヲ置ク(宮堂上ニ諭告)</a>、『法令全書』慶応3年、慶応3年12月9日、国立国会図書館近代デジタルライブラリー。</span> </li> <li id="cite_note-19"><b><a href="#cite_ref-19">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%B0%BE%E4%BD%90%E7%AB%B9%E7%8C%9B" title="尾佐竹猛">尾佐竹猛</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1917723">明治維新 上巻</a>」,p.8-9.</span> </li> <li id="cite_note-20"><b><a href="#cite_ref-20">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%B0%8F%E4%B8%AD%E6%9D%91%E7%BE%A9%E8%B1%A1" class="mw-redirect" title="小中村義象">小中村義象</a>[『大政三遷史』]。吉川半七出版、1888年。「明治維新」</span> </li> <li id="cite_note-21"><b><a href="#cite_ref-21">^</a></b> <span class="reference-text">『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/787614/3">太政官日誌 第一(慶應四戊辰二月)</a>』。<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8" title="国立国会図書館">国立国会図書館</a>デジタルコレクション。</span> </li> <li id="cite_note-22"><b><a href="#cite_ref-22">^</a></b> <span class="reference-text">三浦藤作 謹解[他]「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1041465">歴代詔勅全集」 第5巻</a>、昭和15-18年、14頁。</span> </li> <li id="cite_note-23"><b><a href="#cite_ref-23">^</a></b> <span class="reference-text">「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://iiif.dl.itc.u-tokyo.ac.jp/repo/s/law/document/9843863d-76d2-46b6-a91b-7d9db13f1683#?c=0&amp;m=0&amp;s=0&amp;cv=0&amp;xywh=-320%2C-550%2C6399%2C4938">朝政一新に付大変革の通知</a>」幕府及明治政府側よりイギリス公使館宛公文書綴、東京大学法学部法制史資料室所蔵コレクション</span> </li> <li id="cite_note-24"><b><a href="#cite_ref-24">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%9D%82%E7%94%B0%E5%90%89%E9%9B%84" title="坂田吉雄">坂田吉雄</a>『天皇親政』思文閣 1984年、27,29頁</span> </li> <li id="cite_note-25"><b><a href="#cite_ref-25">^</a></b> <span class="reference-text">『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1110074/38">歴代の詔勅</a>』 p.66 ,河野省三 内閣印刷局、1940年(国立国会図書館)</span> </li> <li id="cite_note-26"><b><a href="#cite_ref-26">^</a></b> <span class="reference-text"><cite class="citation web" style="font-style:normal">“<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gendai.media/articles/-/51670">明治維新は英語で何と言う?日本の「高校・世界史」を丸ごと英訳(週刊現代) @gendai_biz</a>”.&#32;<i>現代ビジネス</i>.&#32;<span title="">2019年6月8日</span>閲覧。</cite></span> </li> <li id="cite_note-27"><b><a href="#cite_ref-27">^</a></b> <span class="reference-text">Edited Miguel Urrutia and Nagai Michio,Meiji Ishin: Restoration and Revolution,<a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/9280805339" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9280805339</a>,United Nations University Press,June 1985,<cite class="citation web" style="font-style:normal">“<a rel="nofollow" class="external text" href="https://unu.edu/publications/books/meiji-ishin-restoration-and-revolution.html">Meiji Ishin: Restoration and Revolution - United Nations University</a>”&#32;(英語).&#32;<i>unu.edu</i>.&#32;<span title="">2019年6月8日</span>閲覧。</cite>(<a href="/wiki/%E6%B0%B8%E4%BA%95%E9%81%93%E9%9B%84" title="永井道雄">永井道雄</a>、M.ウルティア共編、明治維新、<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E9%9A%9B%E9%80%A3%E5%90%88%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="国際連合大学">国際連合大学</a> 1986)</span> </li> <li id="cite_note-:0-28"><b><a href="#cite_ref-:0_28-0">^</a></b> <span class="reference-text"><cite class="citation web" style="font-style:normal">Yuichiro, SHIMIZU&#32;(2018年2月25日).&#32;“<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180601223810/http://www.japanpolicyforum.jp/archives/politics/pt20180225164234.html">Restoration, Revolution or Reform?― The Unexpected Fortune of Winners and Tenacious Efforts of Losers</a>”&#32;(英語).&#32;<i>Discuss Japan-Japan Foreign Policy Forum</i>.&#32;2018年6月1日時点の<a rel="nofollow" class="external text" href="https://sp.japanpolicyforum.jp/archives/politics/pt20180225164234.html">オリジナル</a>よりアーカイブ。<span title="">2019年6月8日</span>閲覧。</cite></span> </li> <li id="cite_note-29"><b><a href="#cite_ref-29">^</a></b> <span class="reference-text">* Toward the Meiji Revolution:The Search for “Civilization” in Nineteenth-Century Japan,Karube Tadashi,Translated by David Noble,Published by JPIC <a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/9784866580593" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-4-86658-059-3</a> ,March 2019.<br />*Tadashi KARUBE,“Long Revolution” in Modern Japan: Rethinking the Search for Civilization in Nineteenth-Century Japan,Oxford University,サントリー文化財団</span> </li> <li id="cite_note-30"><b><a href="#cite_ref-30">^</a></b> <span class="reference-text">清水唯一朗、奈良岡聰智「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://koken-publication.com/archives/438">明治維新はどのように日本社会を変えたのか?</a>」『公研』2018年1月号、公益産業研究調査会</span> </li> <li id="cite_note-31"><b><a href="#cite_ref-31">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/787948/9">徳川内府大政返上将軍辞職ノ請ヲ允シ摂関幕府ヲ廃シ仮ニ総裁議定参与ノ三職ヲ置ク(宮堂上ニ諭告)</a>、『法令全書』慶応3年12月9日、国立国会図書館近代デジタルライブラリー。</span> </li> <li id="cite_note-32"><b><a href="#cite_ref-32">^</a></b> <span class="reference-text">Francis Ottiwell Adams,the history of Japan,第四編第一章,1874-75,Henry S. King and Co.</span> </li> <li id="cite_note-33"><b><a href="#cite_ref-33">^</a></b> <span class="reference-text">William Elliot Griffis, The Mikado's Empire,Book1,The Recent Revolutions in Japan,<a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.co.jp/books?id=VepxAAAAMAAJ&amp;pg=PA291&amp;hl=ja&amp;source=gbs_toc_r&amp;cad=4#v=onepage&amp;q&amp;f=false">p.291</a>,W.E.Griffis.A.M.,New York,1877.</span> </li> <li id="cite_note-nakamura-34">^ <a href="#cite_ref-nakamura_34-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-10"><sup><i><b>k</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-11"><sup><i><b>l</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-nakamura_34-12"><sup><i><b>m</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF中村政則1986">中村政則 1986</a>, p.&#160;309-336</span> </li> <li id="cite_note-35"><b><a href="#cite_ref-35">^</a></b> <span class="reference-text">Marius Berthus Jansen,The Making of Modern Japan,Belknap Press: An Imprint of Harvard University Press; Revised, 2002,p333-</span> </li> <li id="cite_note-Gordon-36">^ <a href="#cite_ref-Gordon_36-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Gordon_36-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Gordon_36-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Gordon_36-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Gordon_36-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Gordon_36-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <span class="reference-text">原著Andrew Gordon, A Modern History of Japan,Oxford University Press, 2003.森谷文昭訳『日本の200年(上)』みすず書房, 2006年、p123-157.</span> </li> <li id="cite_note-37"><b><a href="#cite_ref-37">^</a></b> <span class="reference-text">Andrew Gordon,A Modern History of Japan: from Tokugawa Times to the Present, Meiji Revolution,Oxford Univ Pr; (2019),p.60-73.</span> </li> <li id="cite_note-regene-38">^ <a href="#cite_ref-regene_38-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-regene_38-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">三谷博『明治維新を考える』(2012年<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E6%B3%A2%E7%8F%BE%E4%BB%A3%E6%96%87%E5%BA%AB" title="岩波現代文庫">岩波現代文庫</a>)、『日本史のなかの「普遍」 比較から考える「明治維新」』東京大学出版会、2020年1月,p.381.</span> </li> <li id="cite_note-39"><b><a href="#cite_ref-39">^</a></b> <span class="reference-text">「フランス革命事典5」,<a href="/wiki/%E9%98%AA%E4%B8%8A%E5%AD%9D" title="阪上孝">阪上孝</a>「近代的統治の誕生」岩波書店 1999.p.67.</span> </li> <li id="cite_note-saigai-41">^ <a href="#cite_ref-saigai_41-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-saigai_41-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-saigai_41-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-saigai_41-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-saigai_41-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-saigai_41-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-saigai_41-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-saigai_41-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-saigai_41-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><cite style="font-style:normal" class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://news.yahoo.co.jp/expert/articles/4d57ba83d5e41aac42e5017f84dc3147e53dc0ff">“19世紀後半、黒船、地震、台風、疫病などの災禍をくぐり抜け、明治維新に向かう(福和伸夫)”</a>.&#32;<i>Yahoo!ニュース</i>.&#32;(2020年8月24日)<span style="display:none;">.&#32;<a rel="nofollow" class="external free" href="https://news.yahoo.co.jp/expert/articles/4d57ba83d5e41aac42e5017f84dc3147e53dc0ff">https://news.yahoo.co.jp/expert/articles/4d57ba83d5e41aac42e5017f84dc3147e53dc0ff</a></span>&#32;<span class="reference-accessdate"><span title="">2022年1月3日</span>閲覧。</span></cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=19%E4%B8%96%E7%B4%80%E5%BE%8C%E5%8D%8A%E3%80%81%E9%BB%92%E8%88%B9%E3%80%81%E5%9C%B0%E9%9C%87%E3%80%81%E5%8F%B0%E9%A2%A8%E3%80%81%E7%96%AB%E7%97%85%E3%81%AA%E3%81%A9%E3%81%AE%E7%81%BD%E7%A6%8D%E3%82%92%E3%81%8F%E3%81%90%E3%82%8A%E6%8A%9C%E3%81%91%E3%80%81%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0%E3%81%AB%E5%90%91%E3%81%8B%E3%81%86%28%E7%A6%8F%E5%92%8C%E4%BC%B8%E5%A4%AB%29&amp;rft.jtitle=Yahoo%21%E3%83%8B%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%82%B9&amp;rft.date=2020%E5%B9%B48%E6%9C%8824%E6%97%A5&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fnews.yahoo.co.jp%2Fexpert%2Farticles%2F4d57ba83d5e41aac42e5017f84dc3147e53dc0ff&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-sekai-42"><b><a href="#cite_ref-sekai_42-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kotobank.jp/word/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0-141073#E6.94.B9.E8.A8.82.E6.96.B0.E7.89.88.E3.80.80.E4.B8.96.E7.95.8C.E5.A4.A7.E7.99.BE.E7.A7.91.E4.BA.8B.E5.85.B8">改訂新版 世界大百科事典</a></span> </li> <li id="cite_note-43"><b><a href="#cite_ref-43">^</a></b> <span class="reference-text"><cite style="font-style:normal" class="citation journal">桑原伸介「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ndlsearch.ndl.go.jp/books/R000000004-I1988358">近代政治史料収集の歩み-1-復古記を中心に明治初年の官撰修史事業</a>」『参考書誌研究』第17号、東京&#160;: 国立国会図書館、1979年2月1日、1-11頁、<style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r101121245">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation.cs-ja1 q,.mw-parser-output .citation.cs-ja2 q{quotes:"「""」""『""』"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:var(--color-success,#3a3);margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://search.worldcat.org/ja/search?fq=x0:jrnl&amp;q=n2:03853306">03853306</a>、<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8%E3%82%AA%E3%83%B3%E3%83%A9%E3%82%A4%E3%83%B3" class="mw-redirect" title="国立国会図書館オンライン">国立国会図書館書誌ID</a>:<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a rel="nofollow" class="external text" href="//id.ndl.go.jp/bib/1988358">1988358</a>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%E8%BF%91%E4%BB%A3%E6%94%BF%E6%B2%BB%E5%8F%B2%E6%96%99%E5%8F%8E%E9%9B%86%E3%81%AE%E6%AD%A9%E3%81%BF-1-%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E8%A8%98%E3%82%92%E4%B8%AD%E5%BF%83%E3%81%AB%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%88%9D%E5%B9%B4%E3%81%AE%E5%AE%98%E6%92%B0%E4%BF%AE%E5%8F%B2%E4%BA%8B%E6%A5%AD&amp;rft.jtitle=%E5%8F%82%E8%80%83%E6%9B%B8%E8%AA%8C%E7%A0%94%E7%A9%B6&amp;rft.aulast=%E6%A1%91%E5%8E%9F%E4%BC%B8%E4%BB%8B&amp;rft.au=%E6%A1%91%E5%8E%9F%E4%BC%B8%E4%BB%8B&amp;rft.date=1979-02-01&amp;rft.issue=17&amp;rft.pages=1-11%E9%A0%81&amp;rft.pub=%E6%9D%B1%E4%BA%AC+%3A+%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8&amp;rft.issn=03853306&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fndlsearch.ndl.go.jp%2Fbooks%2FR000000004-I1988358&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-44"><b><a href="#cite_ref-44">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hi.u-tokyo.ac.jp/publication/ishin/">「大日本維新史料」</a><a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%8F%B2%E6%96%99%E7%B7%A8%E7%BA%82%E6%89%80" title="東京大学史料編纂所">東京大学史料編纂所</a></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198018‐22-45"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198018‐22_45-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF大日本帝国憲法制定史調査会1980">大日本帝国憲法制定史調査会 1980</a>, p.&#160;18‐22.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198023‐25-46"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198023‐25_46-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF大日本帝国憲法制定史調査会1980">大日本帝国憲法制定史調査会 1980</a>, p.&#160;23‐25.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198030-47">^ <a href="#cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198030_47-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198030_47-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF大日本帝国憲法制定史調査会1980">大日本帝国憲法制定史調査会 1980</a>, p.&#160;30.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198027-48"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198027_48-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF大日本帝国憲法制定史調査会1980">大日本帝国憲法制定史調査会 1980</a>, p.&#160;27.</span> </li> <li id="cite_note-49"><b><a href="#cite_ref-49">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E7%9F%B3%E4%BA%95%E5%AD%9D" title="石井孝">石井孝</a>著「明治維新の国際的環境」吉川弘文館; 増訂版 (1966)。ASIN: B000JAAC2M</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE久保田哲201812-50"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201812_50-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF久保田哲2018">久保田哲 2018</a>, p.&#160;12.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE久保田哲201816-51">^ <a href="#cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201816_51-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201816_51-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF久保田哲2018">久保田哲 2018</a>, p.&#160;16.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE久保田哲201820-52"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201820_52-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF久保田哲2018">久保田哲 2018</a>, p.&#160;20.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE久保田哲201820‐21-53"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201820‐21_53-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF久保田哲2018">久保田哲 2018</a>, p.&#160;20‐21.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE久保田哲201824-54"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE久保田哲201824_54-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF久保田哲2018">久保田哲 2018</a>, p.&#160;24.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198037‐44-55"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198037‐44_55-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF大日本帝国憲法制定史調査会1980">大日本帝国憲法制定史調査会 1980</a>, p.&#160;37‐44.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198044‐45-56"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE大日本帝国憲法制定史調査会198044‐45_56-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF大日本帝国憲法制定史調査会1980">大日本帝国憲法制定史調査会 1980</a>, p.&#160;44‐45.</span> </li> <li id="cite_note-57"><b><a href="#cite_ref-57">^</a></b> <span class="reference-text"><cite style="font-style:normal" class="citation journal">菊池万雄「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.4200/jjhg1948.30.447">江戸時代におけるコレラ病の流行&#160;: 寺院過去帳による実証</a>」『人文地理』第30巻第5号、人文地理学会、1978年、66頁、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/CRID_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="CRID (識別子)">CRID</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://cir.nii.ac.jp/crid/1390282680117776384">1390282680117776384</a>、<a href="/wiki/Doi_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Doi (識別子)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.4200%2Fjjhg1948.30.447">10.4200/jjhg1948.30.447</a>、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://search.worldcat.org/ja/search?fq=x0:jrnl&amp;q=n2:00187216">00187216</a>、<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8%E3%82%AA%E3%83%B3%E3%83%A9%E3%82%A4%E3%83%B3" class="mw-redirect" title="国立国会図書館オンライン">国立国会図書館書誌ID</a>:<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a rel="nofollow" class="external text" href="//id.ndl.go.jp/bib/1900282">1900282</a>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%E6%B1%9F%E6%88%B8%E6%99%82%E4%BB%A3%E3%81%AB%E3%81%8A%E3%81%91%E3%82%8B%E3%82%B3%E3%83%AC%E3%83%A9%E7%97%85%E3%81%AE%E6%B5%81%E8%A1%8C+%3A+%E5%AF%BA%E9%99%A2%E9%81%8E%E5%8E%BB%E5%B8%B3%E3%81%AB%E3%82%88%E3%82%8B%E5%AE%9F%E8%A8%BC&amp;rft.jtitle=%E4%BA%BA%E6%96%87%E5%9C%B0%E7%90%86&amp;rft.aulast=%E8%8F%8A%E6%B1%A0%E4%B8%87%E9%9B%84&amp;rft.au=%E8%8F%8A%E6%B1%A0%E4%B8%87%E9%9B%84&amp;rft.date=1978&amp;rft.volume=30&amp;rft.issue=5&amp;rft.pages=66%E9%A0%81&amp;rft.pub=%E4%BA%BA%E6%96%87%E5%9C%B0%E7%90%86%E5%AD%A6%E4%BC%9A&amp;rft_dat=crid/1390282680117776384&amp;rft_id=info:doi/10.4200%2Fjjhg1948.30.447&amp;rft.issn=00187216&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fdoi.org%2F10.4200%2Fjjhg1948.30.447&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-58"><b><a href="#cite_ref-58">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.archives.go.jp/exhibition/digital/tenkataihen/epidemic/contents/50/index.html">安政箇労痢(ころり)流行記</a> 国立公文書館</span> </li> <li id="cite_note-kato-59">^ <a href="#cite_ref-kato_59-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kato_59-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">加藤茂孝「人類と感染症の闘い 第7回 麻疹」モダンメディア56巻7号、2010年、p.17.(加藤茂孝『人類と感染症の歴史』丸善出版2013年3月)</span> </li> <li id="cite_note-60"><b><a href="#cite_ref-60">^</a></b> <span class="reference-text"><cite style="font-style:normal" class="citation journal" id="CITEREF七戸克彦2017">七戸克彦「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://hdl.handle.net/2324/1790495">皇位継承と改元に関する若干の覚書</a>」『ふくおか&#160;: 会報』第122巻、福岡県土地家屋調査士会、2017年1月、3-6頁、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/NAID_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="NAID (識別子)">NAID</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/naid/120005971224">120005971224</a>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%E7%9A%87%E4%BD%8D%E7%B6%99%E6%89%BF%E3%81%A8%E6%94%B9%E5%85%83%E3%81%AB%E9%96%A2%E3%81%99%E3%82%8B%E8%8B%A5%E5%B9%B2%E3%81%AE%E8%A6%9A%E6%9B%B8&amp;rft.jtitle=%E3%81%B5%E3%81%8F%E3%81%8A%E3%81%8B+%3A+%E4%BC%9A%E5%A0%B1&amp;rft.aulast=%E4%B8%83%E6%88%B8%E5%85%8B%E5%BD%A6&amp;rft.au=%E4%B8%83%E6%88%B8%E5%85%8B%E5%BD%A6&amp;rft.volume=122&amp;rft.pages=3-6%E9%A0%81&amp;rft.pub=%E7%A6%8F%E5%B2%A1%E7%9C%8C%E5%9C%9F%E5%9C%B0%E5%AE%B6%E5%B1%8B%E8%AA%BF%E6%9F%BB%E5%A3%AB%E4%BC%9A&amp;rft_dat=naid/120005971224&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fhdl.handle.net%2F2324%2F1790495&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-61"><b><a href="#cite_ref-61">^</a></b> <span class="reference-text"><cite style="font-style:normal" class="citation journal">神田茂「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.4294/zisin1948.23.4_335">本邦における被害地震の日本暦の改元について</a>」『地震 第2輯』第23巻第4号、1970年、335-336頁、<a href="/wiki/Doi_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Doi (識別子)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.4294%2Fzisin1948.23.4_335">10.4294/zisin1948.23.4_335</a>、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://search.worldcat.org/ja/search?fq=x0:jrnl&amp;q=n2:0037-1114">0037-1114</a>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%E6%9C%AC%E9%82%A6%E3%81%AB%E3%81%8A%E3%81%91%E3%82%8B%E8%A2%AB%E5%AE%B3%E5%9C%B0%E9%9C%87%E3%81%AE%E6%97%A5%E6%9C%AC%E6%9A%A6%E3%81%AE%E6%94%B9%E5%85%83%E3%81%AB%E3%81%A4%E3%81%84%E3%81%A6&amp;rft.jtitle=%E5%9C%B0%E9%9C%87+%E7%AC%AC2%E8%BC%AF&amp;rft.aulast=%E7%A5%9E%E7%94%B0%E8%8C%82&amp;rft.au=%E7%A5%9E%E7%94%B0%E8%8C%82&amp;rft.date=1970&amp;rft.volume=23&amp;rft.issue=4&amp;rft.pages=335-336%E9%A0%81&amp;rft_id=info:doi/10.4294%2Fzisin1948.23.4_335&amp;rft.issn=0037-1114&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fdoi.org%2F10.4294%2Fzisin1948.23.4_335&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-62"><b><a href="#cite_ref-62">^</a></b> <span class="reference-text">ブリタニカ国際大百科事典 小項目事典「薪水給与令」、コトバンク</span> </li> <li id="cite_note-63"><b><a href="#cite_ref-63">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E6%97%A7%E6%9A%A6" title="旧暦">旧暦</a>1月1日〜11月18日までは西暦<a href="/wiki/1868%E5%B9%B4" title="1868年">1868年</a>。旧暦11月19日から12月30日までは西暦<a href="/wiki/1869%E5%B9%B4" title="1869年">1869年</a></span> </li> <li id="cite_note-65"><b><a href="#cite_ref-65">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/pid/764085/1/236">「祝賀会の発起」</a>、東都沿革調査会編『最新東京案内記 春の巻』、教育舎。1898年。</span> </li> <li id="cite_note-66"><b><a href="#cite_ref-66">^</a></b> <span class="reference-text">東都沿革調査会編<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/pid/764265/1/20">『最新東都の栞』</a>。教育舎。1898年。</span> </li> <li id="cite_note-70"><b><a href="#cite_ref-70">^</a></b> <span class="reference-text">板垣退助 監修『自由党史(上)』遠山茂樹、佐藤誠朗 校訂、岩波書店(岩波文庫)1992年、48頁</span> </li> <li id="cite_note-72"><b><a href="#cite_ref-72">^</a></b> <span class="reference-text">「岩倉使節団という冒険」p.220 泉三郎 文藝春秋 平成16年7月20日第1刷</span> </li> <li id="cite_note-74"><b><a href="#cite_ref-74">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%8B%9D%E6%B5%B7%E8%88%9F" title="勝海舟">勝海舟</a><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/">『海軍歴史』</a>(第20巻)。1889年。<a href="/wiki/%E6%B5%B7%E8%BB%8D%E7%9C%81" title="海軍省">海軍省</a>。「横浜及横須賀製鉄所創設之上」。</span> </li> <li id="cite_note-75"><b><a href="#cite_ref-75">^</a></b> <span class="reference-text">ウィキペディア「<a href="/wiki/%E5%B0%8F%E6%A0%97%E5%BF%A0%E9%A0%86" title="小栗忠順">小栗忠順</a>」「<a href="/wiki/%E3%83%AC%E3%82%AA%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%AD%E3%83%83%E3%82%B7%E3%83%A5" title="レオン・ロッシュ">レオン・ロッシュ</a>「<a href="/wiki/%E3%83%AC%E3%82%AA%E3%83%B3%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%83%B4%E3%82%A7%E3%83%AB%E3%83%8B%E3%83%BC" title="レオンス・ヴェルニー">レオンス・ヴェルニー</a>」「<a href="/wiki/%E6%A8%AA%E9%A0%88%E8%B3%80%E7%A9%BA%E8%A5%B2" title="横須賀空襲">横須賀空襲</a>」。</span> </li> <li id="cite_note-76"><b><a href="#cite_ref-76">^</a></b> <span class="reference-text">東京水道局 <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.waterworks.metro.tokyo.lg.jp/suidojigyo/gaiyou/rekishi.html">『東京の水道・その歴史と将来』</a>。</span> </li> <li id="cite_note-77"><b><a href="#cite_ref-77">^</a></b> <span class="reference-text">東京瓦斯 <a rel="nofollow" class="external text" href="https://shashi.shibusawa.or.jp/details_nenpyo.php?sid=14180">『東京瓦斯九十年史』</a>。1976年。</span> </li> <li id="cite_note-78"><b><a href="#cite_ref-78">^</a></b> <span class="reference-text">横浜市瓦斯局 <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1065084">『横浜瓦斯史』</a>。1943年。</span> </li> <li id="cite_note-79"><b><a href="#cite_ref-79">^</a></b> <span class="reference-text"><span title="リンク先の項目はまだ不十分なため、加筆や他言語版からの追加翻訳が望まれます。"><a href="/wiki/%E3%83%91%E3%82%A6%E3%83%AB%E3%83%BB%E3%83%9E%E3%82%A4%E3%82%A8%E3%83%83%E3%83%88" title="パウル・マイエット">パウル・マイエット</a><span style="font-size: 0.77em; font-weight: normal;" class="noprint">(<a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Paul_Mayet" class="extiw" title="de:Paul Mayet">ドイツ語版</a>)</span></span>。</span> </li> <li id="cite_note-80"><b><a href="#cite_ref-80">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230103094325/https://magazine.tr.mufg.jp/90326">昔の「1円」は今のいくら?1円から見る貨幣価値・今昔物語</a> <a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%8F%B1UFJ%E4%BF%A1%E8%A8%97%E9%8A%80%E8%A1%8C" title="三菱UFJ信託銀行">三菱UFJ信託銀行</a>。</span> </li> <li id="cite_note-82"><b><a href="#cite_ref-82">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E6%BA%90%E4%BA%86%E5%86%86" class="mw-redirect" title="源了円">源了円</a> 『近世初期実学思想の研究』 <a href="/wiki/%E5%89%B5%E6%96%87%E7%A4%BE" title="創文社">創文社</a> <a href="/wiki/1980%E5%B9%B4" title="1980年">1980年</a> [page,634]</span> </li> <li id="cite_note-83"><b><a href="#cite_ref-83">^</a></b> <span class="reference-text">三ヵ月章『司法評論III』有斐閣 (2005)、11-22頁</span> </li> <li id="cite_note-am-84">^ <a href="#cite_ref-am_84-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-am_84-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-am_84-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-am_84-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-am_84-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%9E%E3%83%AB%E3%83%86%E3%82%A3%E3%82%A2%E3%83%BB%E3%82%BB%E3%83%B3" title="アマルティア・セン">アマルティア・セン</a>『アイデンティティと暴力』勁草書房,p.155-7.</span> </li> <li id="cite_note-85"><b><a href="#cite_ref-85">^</a></b> <span class="reference-text"><span typeof="mw:File"><span><img alt="ウィキソース出典" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/15px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/23px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></span></span>&#160;<cite style="font-style:normal" class="citation">『<a href="https://ja.wikisource.org/wiki/ja:%E8%AB%B8%E8%A8%BC%E6%9B%B8%E3%83%8E%E5%A7%93%E5%90%8D%E3%83%8F%E8%87%AA%E6%9B%B8%E3%82%B7%E5%AE%9F%E5%8D%B0%E3%83%B2%E6%8A%BC%E3%82%B5%E3%82%B7%E3%83%A0" class="extiw" title="s:ja:諸証書ノ姓名ハ自書シ実印ヲ押サシム">諸証書ノ姓名ハ自書シ実印ヲ押サシム</a>』。<a href="/wiki/%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%82%AD%E3%82%BD%E3%83%BC%E3%82%B9" title="ウィキソース">ウィキソース</a>より閲覧。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%5B%5Bs%3Aja%3A%E8%AB%B8%E8%A8%BC%E6%9B%B8%E3%83%8E%E5%A7%93%E5%90%8D%E3%83%8F%E8%87%AA%E6%9B%B8%E3%82%B7%E5%AE%9F%E5%8D%B0%E3%83%B2%E6%8A%BC%E3%82%B5%E3%82%B7%E3%83%A0%7C%E8%AB%B8%E8%A8%BC%E6%9B%B8%E3%83%8E%E5%A7%93%E5%90%8D%E3%83%8F%E8%87%AA%E6%9B%B8%E3%82%B7%E5%AE%9F%E5%8D%B0%E3%83%B2%E6%8A%BC%E3%82%B5%E3%82%B7%E3%83%A0%5D%5D&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span> 明治10年<a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98%E5%B8%83%E5%91%8A" class="mw-redirect" title="太政官布告">太政官布告</a>第50号</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE新関1991176–178-86"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE新関1991176–178_86-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF新関1991">新関 1991</a>, pp.&#160;176–178.</span> </li> <li id="cite_note-mi-sigs-87">^ <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-10"><sup><i><b>k</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sigs_87-11"><sup><i><b>l</b></i></sup></a> <span class="reference-text">三谷博「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/10319594">明治維新の史学史―「社会科学」以前</a>」ヨーロッパ研究9,p179~187,2010年</span> </li> <li id="cite_note-88"><b><a href="#cite_ref-88">^</a></b> <span class="reference-text">田中彰、世界大百科事典「明治維新」[明治維新観の変遷]</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE『「維新革命」への道』220-222-89"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE『「維新革命」への道』220-222_89-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF『「維新革命」への道』">『「維新革命」への道』</a>, p.&#160;220-222.</span> </li> <li id="cite_note-kitaoka-90">^ <a href="#cite_ref-kitaoka_90-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kitaoka_90-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%8C%97%E5%B2%A1%E4%BC%B8%E4%B8%80" title="北岡伸一">北岡伸一</a>『明治維新の意味』2020年、<a href="/wiki/%E6%96%B0%E6%BD%AE%E9%81%B8%E6%9B%B8" title="新潮選書">新潮選書</a>、p.11-25.</span> </li> <li id="cite_note-91"><b><a href="#cite_ref-91">^</a></b> <span class="reference-text">『亡命ロシア人の見た明治維新』 渡辺雅司訳、講談社学術文庫、1982年、p15.</span> </li> <li id="cite_note-wat-92">^ <a href="#cite_ref-wat_92-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wat_92-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">渡辺雅司「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://hdl.handle.net/10108/52776">土着的革命としての明治維新&#160;: メーチニコフの日本観の先駆性</a>」『総合文化研究』 2009年 12号 p.6-29, 東京外国語大学総合文化研究所</span> </li> <li id="cite_note-93"><b><a href="#cite_ref-93">^</a></b> <span class="reference-text">『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/769905">大政三遷史(明治21(1888))</a>』 - <a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8" title="国立国会図書館">国立国会図書館</a>デジタルコレクション</span> </li> <li id="cite_note-94"><b><a href="#cite_ref-94">^</a></b> <span class="reference-text">西田毅校注、<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E6%B3%A2%E6%96%87%E5%BA%AB" title="岩波文庫">岩波文庫</a></span> </li> <li id="cite_note-takekoshi-95">^ <a href="#cite_ref-takekoshi_95-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-takekoshi_95-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-takekoshi_95-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF『「維新革命」への道』">『「維新革命」への道』</a>, p.&#160;59-70</span> </li> <li id="cite_note-96"><b><a href="#cite_ref-96">^</a></b> <span class="reference-text">『新日本史』<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E6%B3%A2%E6%96%87%E5%BA%AB" title="岩波文庫">岩波文庫</a>下巻、p11-12.</span> </li> <li id="cite_note-97"><b><a href="#cite_ref-97">^</a></b> <span class="reference-text">北一輝著作集1巻、p354-5.</span> </li> <li id="cite_note-koyas-98">^ <a href="#cite_ref-koyas_98-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-koyas_98-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-koyas_98-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-koyas_98-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-koyas_98-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-koyas_98-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%AD%90%E5%AE%89%E5%AE%A3%E9%82%A6" title="子安宣邦">子安宣邦</a>『日本近代思想批判』岩波現代文庫、2003年p313-324</span> </li> <li id="cite_note-take2500-99">^ <a href="#cite_ref-take2500_99-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-take2500_99-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/bib/000000970426">二千五百年史</a>』1896、警醒社書店、国立国会図書館デジタルコレクション、p111-119</span> </li> <li id="cite_note-100"><b><a href="#cite_ref-100">^</a></b> <span class="reference-text">東洋時論1912年9月号、「石橋湛山評論集」<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%B0%BE%E5%B0%8A%E5%85%8A" title="松尾尊兊">松尾尊兊</a>編、<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E6%B3%A2%E6%96%87%E5%BA%AB" title="岩波文庫">岩波文庫</a>、1984年</span> </li> <li id="cite_note-101"><b><a href="#cite_ref-101">^</a></b> <span class="reference-text">朝日日本歴史人物事典「人見一太郎」、「明治維新」世界大百科事典 第2版、コトバンク</span> </li> <li id="cite_note-102"><b><a href="#cite_ref-102">^</a></b> <span class="reference-text">三上一夫『公武合体論の研究―越前藩幕末維新史分析 改訂版』御茶の水書房,1990、206-207頁。三上一夫「幕末維新期での果敢な対応 「公議論」路線をめざして」松平春嶽公百年祭記念講演録、福井市立郷土歴史博物館、平成3年、17頁</span> </li> <li id="cite_note-103"><b><a href="#cite_ref-103">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E6%A9%8B%E5%B7%9D%E6%96%87%E4%B8%89" title="橋川文三">橋川文三</a>『昭和維新試論』(1984年朝日新聞社)『西郷隆盛紀行』(朝日新聞社、1981年)</span> </li> <li id="cite_note-104"><b><a href="#cite_ref-104">^</a></b> <span class="reference-text">渡辺京二『北一輝』 朝日新聞社、1978年</span> </li> <li id="cite_note-hujiwa-105">^ <a href="#cite_ref-hujiwa_105-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-hujiwa_105-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-hujiwa_105-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E8%97%A4%E5%8E%9F%E5%BD%B0" title="藤原彰">藤原彰</a>「昭和維新」小学館 日本大百科全書(ニッポニカ)</span> </li> <li id="cite_note-mi-to-106">^ <a href="#cite_ref-mi-to_106-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-10"><sup><i><b>k</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-11"><sup><i><b>l</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-12"><sup><i><b>m</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-13"><sup><i><b>n</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-14"><sup><i><b>o</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-15"><sup><i><b>p</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-16"><sup><i><b>q</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-to_106-17"><sup><i><b>r</b></i></sup></a> <span class="reference-text">三谷博「遠山茂樹」『明治維新を考える』有志舎、2006年,pp.184-207.</span> </li> <li id="cite_note-107"><b><a href="#cite_ref-107">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E9%95%B7%E5%B2%A1%E6%96%B0%E5%90%89" title="長岡新吉">長岡新吉</a> 『日本資本主義論争の群像』 <a href="/wiki/%E3%83%9F%E3%83%8D%E3%83%AB%E3%83%B4%E3%82%A1%E6%9B%B8%E6%88%BF" title="ミネルヴァ書房">ミネルヴァ書房</a>、<a href="/wiki/1984%E5%B9%B4" title="1984年">1984年</a></span> </li> <li id="cite_note-108"><b><a href="#cite_ref-108">^</a></b> <span class="reference-text">ハーバート・ノーマン全集1巻、岩波書店、1977,p369-370.</span> </li> <li id="cite_note-m06-J-109">^ <a href="#cite_ref-m06-J_109-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-m06-J_109-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-m06-J_109-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-m06-J_109-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-m06-J_109-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-m06-J_109-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-m06-J_109-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <span class="reference-text">三谷博「マリウス・B・ジャンセン」『明治維新を考える』有志舎、2006年,p.168-183.</span> </li> <li id="cite_note-110"><b><a href="#cite_ref-110">^</a></b> <span class="reference-text">ノーマン、大窪愿二編訳『日本における近代国家の成立』第三章「明治維新」結論、ハーバート・ノーマン全集1巻、岩波書店、1977,p164-6.</span> </li> <li id="cite_note-HN4-111">^ <a href="#cite_ref-HN4_111-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-HN4_111-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">ノーマン、大窪愿二編訳『日本における近代国家の成立』日本語版新版への序(1953)、ハーバート・ノーマン全集1巻、岩波書店、1977,p4-9.</span> </li> <li id="cite_note-112"><b><a href="#cite_ref-112">^</a></b> <span class="reference-text">大窪愿二「解題」ハーバート・ノーマン全集1巻、岩波書店、1977,p385.</span> </li> <li id="cite_note-isin-113">^ <a href="#cite_ref-isin_113-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-10"><sup><i><b>k</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-11"><sup><i><b>l</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-12"><sup><i><b>m</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-13"><sup><i><b>n</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-14"><sup><i><b>o</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-isin_113-15"><sup><i><b>p</b></i></sup></a> <span class="reference-text">久住真也「第一章 維新史研究」、小林和幸編「明治史研究の最前線」2020-01-15,筑摩選書、pp15-36.</span> </li> <li id="cite_note-114"><b><a href="#cite_ref-114">^</a></b> <span class="reference-text">岡義武『近代日本の形成』(弘文堂, 1947年)、改訂:『近代日本政治史(I)』(創文社, 1962年)。『明治政治史上』(岩波文庫2019.</span> </li> <li id="cite_note-oka-115">^ <a href="#cite_ref-oka_115-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-oka_115-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-oka_115-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">岡義武『明治政治史(上)』岩波文庫、2019,p129-131</span> </li> <li id="cite_note-116"><b><a href="#cite_ref-116">^</a></b> <span class="reference-text">1956年1月1日朝日新聞、全集5</span> </li> <li id="cite_note-117"><b><a href="#cite_ref-117">^</a></b> <span class="reference-text">「ナショナリズム論について」思想」1961年 9月号、全集5</span> </li> <li id="cite_note-Miym-118">^ <a href="#cite_ref-Miym_118-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Miym_118-10"><sup><i><b>k</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><cite style="font-style:normal" class="citation journal">宮本司「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://hdl.handle.net/10291/19487">明治百年祭の道程 -1960年代における日本戦後思想史考察の一ケース・スタディとして-</a>」『明治大学人文科学研究所紀要』第83号、2018年、223‐267。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%99%BE%E5%B9%B4%E7%A5%AD%E3%81%AE%E9%81%93%E7%A8%8B+-1960%E5%B9%B4%E4%BB%A3%E3%81%AB%E3%81%8A%E3%81%91%E3%82%8B%E6%97%A5%E6%9C%AC%E6%88%A6%E5%BE%8C%E6%80%9D%E6%83%B3%E5%8F%B2%E8%80%83%E5%AF%9F%E3%81%AE%E4%B8%80%E3%82%B1%E3%83%BC%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%82%B9%E3%82%BF%E3%83%87%E3%82%A3%E3%81%A8%E3%81%97%E3%81%A6-&amp;rft.jtitle=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E4%BA%BA%E6%96%87%E7%A7%91%E5%AD%A6%E7%A0%94%E7%A9%B6%E6%89%80%E7%B4%80%E8%A6%81&amp;rft.aulast=%E5%AE%AE%E6%9C%AC%E5%8F%B8&amp;rft.au=%E5%AE%AE%E6%9C%AC%E5%8F%B8&amp;rft.issue=83&amp;rft.pages=223%E2%80%90267&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fhdl.handle.net%2F10291%2F19487&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-inoue-119"><b><a href="#cite_ref-inoue_119-0">^</a></b> <span class="reference-text">井上清『日本の歴史20 明治維新』中央公論社、昭和41(1966)、p.131-132.</span> </li> <li id="cite_note-kakiuc-120">^ <a href="#cite_ref-kakiuc_120-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kakiuc_120-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kakiuc_120-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kakiuc_120-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kakiuc_120-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kakiuc_120-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><cite style="font-style:normal" class="citation journal">垣内健「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.15017/4493117">日本研究と近代化論&#160;: 「近代日本研究会議」を中心に</a>」『比較社会文化研究』第27巻、九州大学大学院比較社会文化研究科、2010年2月、1-13頁、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/CRID_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="CRID (識別子)">CRID</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://cir.nii.ac.jp/crid/1390853651748679680">1390853651748679680</a>、<a href="/wiki/Doi_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Doi (識別子)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.15017%2F4493117">10.15017/4493117</a>、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/Hdl_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Hdl (識別子)">hdl</a>:<span><a rel="nofollow" class="external text" href="//hdl.handle.net/2324%2F4493117">2324/4493117</a></span>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%E6%97%A5%E6%9C%AC%E7%A0%94%E7%A9%B6%E3%81%A8%E8%BF%91%E4%BB%A3%E5%8C%96%E8%AB%96+%3A+%E3%80%8C%E8%BF%91%E4%BB%A3%E6%97%A5%E6%9C%AC%E7%A0%94%E7%A9%B6%E4%BC%9A%E8%AD%B0%E3%80%8D%E3%82%92%E4%B8%AD%E5%BF%83%E3%81%AB&amp;rft.jtitle=%E6%AF%94%E8%BC%83%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E6%96%87%E5%8C%96%E7%A0%94%E7%A9%B6&amp;rft.aulast=%E5%9E%A3%E5%86%85%E5%81%A5&amp;rft.au=%E5%9E%A3%E5%86%85%E5%81%A5&amp;rft.date=2010-02&amp;rft.volume=27&amp;rft.pages=1-13%E9%A0%81&amp;rft.pub=%E4%B9%9D%E5%B7%9E%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E9%99%A2%E6%AF%94%E8%BC%83%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E6%96%87%E5%8C%96%E7%A0%94%E7%A9%B6%E7%A7%91&amp;rft_dat=crid/1390853651748679680&amp;rft_id=info:doi/10.15017%2F4493117&amp;rft_id=info:hdl/2324%2F4493117&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fdoi.org%2F10.15017%2F4493117&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-121"><b><a href="#cite_ref-121">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%B1%B1%E4%BC%8A%E7%9F%A5%E9%83%8E" title="中山伊知郎">中山伊知郎</a>との対談、<a href="/wiki/%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E5%85%AC%E8%AB%96" title="中央公論">中央公論</a>1961年9月号</span> </li> <li id="cite_note-122"><b><a href="#cite_ref-122">^</a></b> <span class="reference-text">「日本における近代化の問題」細谷千博編訳、岩波書店, 1968、原著1965</span> </li> <li id="cite_note-123"><b><a href="#cite_ref-123">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%AE%89%E4%B8%B8%E8%89%AF%E5%A4%AB" title="安丸良夫">安丸良夫</a>「反動イデオロギーの現段階」歴史評論213号,1968年5月</span> </li> <li id="cite_note-124"><b><a href="#cite_ref-124">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E9%87%91%E5%8E%9F%E5%B7%A6%E9%96%80" title="金原左門">金原左門</a>『「日本近代化」論の歴史像』(中央大学出版部 1968年)</span> </li> <li id="cite_note-125"><b><a href="#cite_ref-125">^</a></b> <span class="reference-text">Julian Victor Koschmann,Modernization and Democratic Values: The ‘Japanese Model’ in the 1960s,” in Staging Growth: Modernization, Development, and the Global Cold War, edited by David C. Engerman, Nils Gilman, Mark Haefele, and Michael E. Latham (Amherst, MA: University of Massachusetts Press, 2003), 225-249.</span> </li> <li id="cite_note-126"><b><a href="#cite_ref-126">^</a></b> <span class="reference-text">マリアス・ジャンセン「坂本龍馬と明治維新」<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E5%B0%BE%E9%81%93%E9%9B%84" title="平尾道雄">平尾道雄</a>・<a href="/w/index.php?title=%E6%B5%9C%E7%94%B0%E4%BA%80%E5%90%89&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="浜田亀吉 (存在しないページ)">浜田亀吉</a>訳 時事通信社,2009</span> </li> <li id="cite_note-mJ-127">^ <a href="#cite_ref-mJ_127-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mJ_127-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mJ_127-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mJ_127-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <span class="reference-text">マリアス・ジャンセン「坂本龍馬と明治維新」<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E5%B0%BE%E9%81%93%E9%9B%84" title="平尾道雄">平尾道雄</a>・<a href="/w/index.php?title=%E6%B5%9C%E7%94%B0%E4%BA%80%E5%90%89&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="浜田亀吉 (存在しないページ)">浜田亀吉</a>訳 時事通信社,2009,i-v.緒言</span> </li> <li id="cite_note-128"><b><a href="#cite_ref-128">^</a></b> <span class="reference-text">永井道雄、M.ウルティア共編、明治維新、国際連合大学、<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%87%BA%E7%89%88%E4%BC%9A" title="東京大学出版会">東京大学出版会</a>、1986、p23</span> </li> <li id="cite_note-sasaki-129">^ <a href="#cite_ref-sasaki_129-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-sasaki_129-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-sasaki_129-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-sasaki_129-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E4%BD%90%E3%80%85%E6%9C%A8%E5%AF%9B%E5%8F%B8" title="佐々木寛司">佐々木寛司</a>「明治維新論争の今日的地平」(1989)、『幕末維新論集1世界の中の明治維新』<a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>2001、p86-94</span> </li> <li id="cite_note-130"><b><a href="#cite_ref-130">^</a></b> <span class="reference-text">The Making of Modern Japan (2000),Harvard University Press.</span> </li> <li id="cite_note-gib-131">^ <a href="#cite_ref-gib_131-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-gib_131-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">Frank Gibney,The Meiji Miracle,December 10, 2000,<a href="/wiki/%E3%83%AF%E3%82%B7%E3%83%B3%E3%83%88%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%83%9D%E3%82%B9%E3%83%88" title="ワシントン・ポスト">ワシントン・ポスト</a></span> </li> <li id="cite_note-sato-132">^ <a href="#cite_ref-sato_132-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-sato_132-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E4%BD%90%E8%97%A4%E6%99%BA%E6%81%B5_(%E4%BD%9C%E5%AE%B6)" title="佐藤智恵 (作家)">佐藤智恵</a>『ハーバード日本史教室』中公新書ラクレ 2017,p221-243.</span> </li> <li id="cite_note-igor-133">^ <a href="#cite_ref-igor_133-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-igor_133-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-igor_133-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">イゴール・ラティシェフ「明治維新 - 未完のブルジョワ革命」永井道雄、M.ウルティア共編、明治維新、国際連合大学、<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%87%BA%E7%89%88%E4%BC%9A" title="東京大学出版会">東京大学出版会</a>、1986、『幕末維新論集1世界の中の明治維新』<a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>2001、p.299-308.</span> </li> <li id="cite_note-134"><b><a href="#cite_ref-134">^</a></b> <span class="reference-text">『予見と錯誤』筑摩書房1970所収</span> </li> <li id="cite_note-135"><b><a href="#cite_ref-135">^</a></b> <span class="reference-text">思想の科学研究会「共同研究明治維新」徳問書店,1968年</span> </li> <li id="cite_note-136"><b><a href="#cite_ref-136">^</a></b> <span class="reference-text">『歴史学研究』340号(1968年9月)、342号(1968年11月)</span> </li> <li id="cite_note-137"><b><a href="#cite_ref-137">^</a></b> <span class="reference-text">井上清「「明治百年」記念とどうたたかうか」<a href="/wiki/%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E8%A9%95%E8%AB%96" class="mw-redirect" title="歴史評論">歴史評論</a>201号、1967年5月、<a href="/wiki/%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E7%A7%91%E5%AD%A6%E5%8D%94%E8%AD%B0%E4%BC%9A" title="歴史科学協議会">歴史科学協議会</a></span> </li> <li id="cite_note-richard-138">^ <a href="#cite_ref-richard_138-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-richard_138-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-richard_138-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">リチャード・カッツ「「明治維新150年」を祝わない日本人の不思議 石橋湛山が考える維新の「真の遺産」とは?」東洋経済オンライン2018/08/04</span> </li> <li id="cite_note-139"><b><a href="#cite_ref-139">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%9C%B0%E6%AD%A3%E4%BA%BA" title="宮地正人">宮地正人</a>「幕末過渡期国家論」(講座日本近世史8、1981)</span> </li> <li id="cite_note-140"><b><a href="#cite_ref-140">^</a></b> <span class="reference-text">原口清「近代天皇制成立の政治的背景」(遠山茂樹編「近代天皇制の成立」1987、岩波書店)</span> </li> <li id="cite_note-141"><b><a href="#cite_ref-141">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E5%8B%9D%E7%94%9F" title="井上勝生">井上勝生</a>「幕末政治史のなかの天皇」講座前近代の天皇2、1993.青木書店</span> </li> <li id="cite_note-142"><b><a href="#cite_ref-142">^</a></b> <span class="reference-text">藤田覚「幕末の天皇」1994</span> </li> <li id="cite_note-143"><b><a href="#cite_ref-143">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%9C%B0%E6%AD%A3%E4%BA%BA" title="宮地正人">宮地正人</a>「歴史のなかの新選組」(2004)</span> </li> <li id="cite_note-144"><b><a href="#cite_ref-144">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E9%AB%98%E6%A9%8B%E7%A7%80%E7%9B%B4" title="高橋秀直">高橋秀直</a>「幕末維新の政治と天皇」(2007)</span> </li> <li id="cite_note-145"><b><a href="#cite_ref-145">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%AE%B6%E8%BF%91%E8%89%AF%E6%A8%B9" title="家近良樹">家近良樹</a>「徳川慶喜」2004など</span> </li> <li id="cite_note-146"><b><a href="#cite_ref-146">^</a></b> <span class="reference-text">子安宣邦『日本近代思想批判』岩波現代文庫、2003年p303</span> </li> <li id="cite_note-asaM-147">^ <a href="#cite_ref-asaM_147-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-asaM_147-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-asaM_147-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">「政府が明治維新150年を祝う式典 天皇陛下は出席せず」朝日新聞<a href="/wiki/2018%E5%B9%B4" title="2018年">2018年</a>(<a href="/wiki/%E5%B9%B3%E6%88%90" title="平成">平成</a>30年)10月23日</span> </li> <li id="cite_note-148"><b><a href="#cite_ref-148">^</a></b> <span class="reference-text">「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://forbesjapan.com/articles/detail/24016">明治維新の英傑に学ぶイノベーターの条件 米倉誠一郎が語る「創造的対応」</a>」ForbesJapan2018/11/30</span> </li> <li id="cite_note-149"><b><a href="#cite_ref-149">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://forbesjapan.com/articles/detail/24017">米倉誠一郎が選ぶ、明治維新前後のイノベーター4傑</a> ForbesJapan2018/11/30(ForbesJapan2019年1月号)</span> </li> <li id="cite_note-wataAera-150">^ <a href="#cite_ref-wataAera_150-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wataAera_150-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-wataAera_150-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">渡辺豪「「明治時代の精神に学べ」ブームの危険な罠「明治翼賛」一色のありように感じる違和感」<a href="/wiki/AERA" title="AERA">AERA</a>2017年8月14-21日号、<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E6%97%A5%E6%96%B0%E8%81%9E%E7%A4%BE" title="朝日新聞社">朝日新聞社</a>、東洋経済オンライン2017/08/10</span> </li> <li id="cite_note-151"><b><a href="#cite_ref-151">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E6%B0%91%E6%B3%95_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="民法 (日本)">明治民法</a><a href="/wiki/%E7%B7%8F%E5%89%87" title="総則">総則</a><a href="/wiki/%E8%A1%8C%E7%82%BA%E8%83%BD%E5%8A%9B" title="行為能力">行為能力</a>第14条、<br /><cite style="font-style:normal" class="citation journal">奥山恭子「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ynu.repo.nii.ac.jp/records/9344">&lt;論説&gt;明治民法の「妻の無能力」条項と商業登記たる「妻登記」─明治立法期民・商法の相関性と相乗性の一端─</a>」『横浜法学』第27巻第1号、横浜法学会、2018年9月、35-59頁、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/CRID_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="CRID (識別子)">CRID</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://cir.nii.ac.jp/crid/1390009224774135424">1390009224774135424</a>、<a href="/wiki/Doi_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Doi (識別子)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.18880%2F00012014">10.18880/00012014</a>、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/Hdl_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Hdl (識別子)">hdl</a>:<span><a rel="nofollow" class="external text" href="//hdl.handle.net/10131%2F00012014">10131/00012014</a></span>、<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://search.worldcat.org/ja/search?fq=x0:jrnl&amp;q=n2:2188-1766">2188-1766</a>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%3C%E8%AB%96%E8%AA%AC%3E%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%B0%91%E6%B3%95%E3%81%AE%E3%80%8C%E5%A6%BB%E3%81%AE%E7%84%A1%E8%83%BD%E5%8A%9B%E3%80%8D%E6%9D%A1%E9%A0%85%E3%81%A8%E5%95%86%E6%A5%AD%E7%99%BB%E8%A8%98%E3%81%9F%E3%82%8B%E3%80%8C%E5%A6%BB%E7%99%BB%E8%A8%98%E3%80%8D%E2%94%80%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%AB%8B%E6%B3%95%E6%9C%9F%E6%B0%91%E3%83%BB%E5%95%86%E6%B3%95%E3%81%AE%E7%9B%B8%E9%96%A2%E6%80%A7%E3%81%A8%E7%9B%B8%E4%B9%97%E6%80%A7%E3%81%AE%E4%B8%80%E7%AB%AF%E2%94%80&amp;rft.jtitle=%E6%A8%AA%E6%B5%9C%E6%B3%95%E5%AD%A6&amp;rft.aulast=%E5%A5%A5%E5%B1%B1%E6%81%AD%E5%AD%90&amp;rft.au=%E5%A5%A5%E5%B1%B1%E6%81%AD%E5%AD%90&amp;rft.date=2018-09&amp;rft.volume=27&amp;rft.issue=1&amp;rft.pages=35-59%E9%A0%81&amp;rft.pub=%E6%A8%AA%E6%B5%9C%E6%B3%95%E5%AD%A6%E4%BC%9A&amp;rft_dat=crid/1390009224774135424&amp;rft_id=info:doi/10.18880%2F00012014&amp;rft_id=info:hdl/10131%2F00012014&amp;rft.issn=2188-1766&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fynu.repo.nii.ac.jp%2Frecords%2F9344&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-152"><b><a href="#cite_ref-152">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.u-tokyo.ac.jp/kyodo-sankaku/ja/activities/model-program/library/UTW_History/Page05.html">日本の女子高等教育の歴史</a> 東京大学男女共同参画室</span> </li> <li id="cite_note-153"><b><a href="#cite_ref-153">^</a></b> <span class="reference-text">『明治礼賛の正体』2018年、岩波ブックレット</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE『「維新革命」への道』28-30,256-154"><b><a href="#cite_ref-FOOTNOTE『「維新革命」への道』28-30,256_154-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF『「維新革命」への道』">『「維新革命」への道』</a>, p.&#160;28-30,256.</span> </li> <li id="cite_note-minsyu-huzai-155">^ <a href="#cite_ref-minsyu-huzai_155-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-minsyu-huzai_155-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREF『「維新革命」への道』">『「維新革命」への道』</a>, p.&#160;30-33</span> </li> <li id="cite_note-tanak-AIZ-156">^ <a href="#cite_ref-tanak-AIZ_156-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanak-AIZ_156-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanak-AIZ_156-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanak-AIZ_156-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-tanak-AIZ_156-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <span class="reference-text">田中悟, 「<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lib.kobe-u.ac.jp/handle_kernel/D1004158">死者の政治学―近代会津の戦死者とアイデンティティ</a>」 神戸大学 学位論文、2008年, 甲第4158号, <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/NAID_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="NAID (識別子)">NAID</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/naid/500000444387">500000444387</a>,p154-160,p210-226.</span> </li> <li id="cite_note-157"><b><a href="#cite_ref-157">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%B4%8E%E5%8D%81%E4%B8%89%E5%85%AB" title="宮崎十三八">宮崎十三八</a>『会津人の書く戊辰戦争』恒文社 1993,p.61.</span> </li> <li id="cite_note-158"><b><a href="#cite_ref-158">^</a></b> <span class="reference-text">畑敬之助『戊辰怨念の深層 - 萩と会津、誇り高く握手を』歴史春秋社〈歴史ふくしま文庫63〉、2002年、牧野登『会津人が書けなかった会津戦争―会津への手紙』 歴史春秋出版(1997/12)</span> </li> <li id="cite_note-aera-159">^ <a href="#cite_ref-aera_159-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-aera_159-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-aera_159-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <span class="reference-text">野村昌二,渡辺豪「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dot.asahi.com/articles/-/125362?page=3">“半年間、遺体を野ざらし”はなかった? 薩長の「埋葬禁止令」を覆す新史料</a>」AERA dot,2018/03/08 07:00、AERA2018年3月12日号</span> </li> <li id="cite_note-160"><b><a href="#cite_ref-160">^</a></b> <span class="reference-text">野口信一『会津戊辰戦死者埋葬の虚と実』(歴史春秋社,2017)</span> </li> <li id="cite_note-161"><b><a href="#cite_ref-161">^</a></b> <span class="reference-text">「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.minyu-net.com/honsha-annai/ishinsaikou/serial/FM20181126-326616.php">【維新再考・明日への伝言】現代編1「薩長への遺恨」今も?</a>」2018年11月26日<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E5%B3%B6%E6%B0%91%E5%8F%8B%E6%96%B0%E8%81%9E" class="mw-redirect" title="福島民友新聞">福島民友新聞</a></span> </li> <li id="cite_note-162"><b><a href="#cite_ref-162">^</a></b> <span class="reference-text">『「明治」という国家』(1989、<a href="/wiki/NHK%E3%83%96%E3%83%83%E3%82%AF%E3%82%B9" title="NHKブックス">NHKブックス</a>)、p115,244-5.</span> </li> <li id="cite_note-mi-sb-163">^ <a href="#cite_ref-mi-sb_163-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mi-sb_163-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">三谷博『明治維新を考える』有志舎、2006年,pp.214-220.</span> </li> <li id="cite_note-kono1-164">^ <a href="#cite_ref-kono1_164-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kono1_164-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">桑原武夫『ブルジョワ革命の比較研究』筑摩書房、1964年:『幕末維新論集1世界の中の明治維新』<a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>2001,p60-67</span> </li> <li id="cite_note-165"><b><a href="#cite_ref-165">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E3%82%B8%E3%83%A7%E3%83%AB%E3%82%B8%E3%83%A5%E3%83%BB%E3%83%AB%E3%83%95%E3%82%A7%E3%83%BC%E3%83%96%E3%83%AB" title="ジョルジュ・ルフェーブル">ジョルジュ・ルフェーブル</a>『フランス革命と農民』</span> </li> <li id="cite_note-166"><b><a href="#cite_ref-166">^</a></b> <span class="reference-text">朝日新聞1956年1月1日</span> </li> <li id="cite_note-kuwa-167">^ <a href="#cite_ref-kuwa_167-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kuwa_167-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">桑原武夫「明治維新と日本の近代化」永井道雄、M.ウルティア共編、明治維新、国際連合大学、<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%87%BA%E7%89%88%E4%BC%9A" title="東京大学出版会">東京大学出版会</a>、1986、『幕末維新論集1世界の中の明治維新』<a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>2001,p266-276.</span> </li> <li id="cite_note-chiz-168">^ <a href="#cite_ref-chiz_168-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-chiz_168-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text">遅塚忠躬「フランス革命と明治維新」<a href="/wiki/%E7%94%B0%E4%B8%AD%E5%BD%B0" class="mw-disambig" title="田中彰">田中彰</a>編『近代日本の軌跡(1)明治維新』(吉川弘文館, 1994年)、田中彰編『幕末維新論集1世界の中の明治維新』<a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>2001,p172-4.</span> </li> <li id="cite_note-169"><b><a href="#cite_ref-169">^</a></b> <span class="reference-text">Thomas C. Smith,Japan's Aristocratic Revolutuin,Yale Review,Spring,1967.=Smith, Thomas C. ,NATIVE SOURCES OF JAPANESE INDUSTRIALIZATION, 1750-1920,5.University of California Press,&#160;c1988.大島真理夫訳「日本社会史における伝統と創造[増補版]」ミネルヴァ書房、2002年、5.日本の士族的革命。『幕末維新論集1世界の中の明治維新』<a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>2001,p268での桑原言及.</span> </li> <li id="cite_note-170"><b><a href="#cite_ref-170">^</a></b> <span class="reference-text">A Primer on Social Dynamics: History as Dialectics and Development, (Free Press, 1970).『歴史はいかに書かれるべきか』講談社学術文庫, 1979年</span> </li> <li id="cite_note-171"><b><a href="#cite_ref-171">^</a></b> <span class="reference-text">J.W.Hall,Japan from prehistory to modern times,Delta books,1971,p.266.</span> </li> <li id="cite_note-Gibney-172">^ <a href="#cite_ref-Gibney_172-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Gibney_172-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Gibney_172-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Gibney_172-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <span class="reference-text">フランク・ギブニー(Frank Gibney)「文化革命としての明治維新」(永井道雄、M.ウルティア共編、明治維新、国際連合大学 1986).『幕末維新論集1世界の中の明治維新』<a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>2001、p277-298.</span> </li> <li id="cite_note-173"><b><a href="#cite_ref-173">^</a></b> <span class="reference-text">Book Reviews—Japan: Revolutionary Origins of Modern Japan By Thomas M.Huber,The Journal of Asian Studies , Volume 42 , Issue 4 , August 1983 , pp. 959 - 961 <a href="/wiki/Doi_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Doi (識別子)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F2054815">10.2307/2054815</a>.</span> </li> <li id="cite_note-174"><b><a href="#cite_ref-174">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%B3%E3%83%89%E3%83%AB%E3%83%BC%E3%83%BB%E3%82%B4%E3%83%BC%E3%83%89%E3%83%B3" title="アンドルー・ゴードン">アンドルー・ゴードン</a>、森谷文昭訳『日本の200年(上)』みすず書房, 2006年、p156.原注viでも紹介</span> </li> <li id="cite_note-175"><b><a href="#cite_ref-175">^</a></b> <span class="reference-text">Sidney Devere Brown,Thomas M.Huber:Revolutionary Origins of Modern Japan (1981,Stanford University Press), The American Historical Review, Volume 88, Issue 1, February 1983, Page 157, <a href="/wiki/Doi_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Doi (識別子)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2Fahr%2F88.1.157">10.1086/ahr/88.1.157</a>.</span> </li> <li id="cite_note-176"><b><a href="#cite_ref-176">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E7%8A%AC%E5%A1%9A%E5%85%83" title="犬塚元">犬塚元</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://book.asahi.com/article/14412552">「明治革命・性・文明」書評 科挙なき身分制が招いた大変動</a>」、<a href="/wiki/%E6%9C%9D%E6%97%A5%E6%96%B0%E8%81%9E" title="朝日新聞">朝日新聞</a>2021年08月07日</span> </li> <li id="cite_note-177"><b><a href="#cite_ref-177">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.utp.or.jp/special/MeijiRevolution/">「明治革命・性・文明」特設サイト</a><a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%87%BA%E7%89%88%E4%BC%9A" title="東京大学出版会">東京大学出版会</a></span> </li> <li id="cite_note-178"><b><a href="#cite_ref-178">^</a></b> <span class="reference-text">Robert Hellyer and Harald Fuess編,The Meiji Restoration:Japan as a Global Nation,Published online by Cambridge University Press:&#160; 14 April 2020. <a href="/wiki/Doi_(%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90)" class="mw-redirect" title="Doi (識別子)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1017%2F9781108775762">10.1017/9781108775762</a>.</span> </li> <li id="cite_note-mitanRevo-179">^ <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-10"><sup><i><b>k</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-11"><sup><i><b>l</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-12"><sup><i><b>m</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-13"><sup><i><b>n</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-14"><sup><i><b>o</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-15"><sup><i><b>p</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-16"><sup><i><b>q</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-17"><sup><i><b>r</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo_179-18"><sup><i><b>s</b></i></sup></a> <span class="reference-text">三谷博「序論日本史から普遍を求めて」『日本史のなかの「普遍」 比較から考える「明治維新」』東京大学出版会、2020年1月,pp.1-27.(初出:三谷博「国境を越える歴史認識」<a href="/wiki/%E5%B2%A9%E6%B3%A2%E8%AC%9B%E5%BA%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E6%AD%B4%E5%8F%B2" title="岩波講座日本歴史">岩波講座日本歴史</a>22巻歴史学の現在、2016年)</span> </li> <li id="cite_note-180"><b><a href="#cite_ref-180">^</a></b> <span class="reference-text">三谷博「明治維新、「平和な革命」はなぜ実現したのか」週刊東洋経済2021年11月20日号、p58-59</span> </li> <li id="cite_note-181"><b><a href="#cite_ref-181">^</a></b> <span class="reference-text">パリ第1大学フランス革命史研究所所長ピエール・セルナ(Pierre Serna)「フランス独立革命――長期持続の視点からコスモポリタン的政治形態を再考する」、三浦信孝, 福井 憲彦編著『フランス革命と明治維新』2018,白水社、p40.</span> </li> <li id="cite_note-182"><b><a href="#cite_ref-182">^</a></b> <span class="reference-text">Lynch, Michael (2010). The Chinese Civil War 1945-49. Osprey Publishing,p.91.</span> </li> <li id="cite_note-183"><b><a href="#cite_ref-183">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E8%97%A4%E7%94%B0%E6%9D%B1%E6%B9%96" title="藤田東湖">藤田東湖</a>『常陸帯』</span> </li> <li id="cite_note-184"><b><a href="#cite_ref-184">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E6%9D%BE%E6%B5%A6%E7%BE%A9%E5%BC%98" title="松浦義弘">松浦義弘</a>「フランス革命期のフランス」『世界歴史体系 フランス史2』、山川出版社1996,p.365.</span> </li> <li id="cite_note-mitanRevo2-185">^ <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-8"><sup><i><b>i</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-9"><sup><i><b>j</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-10"><sup><i><b>k</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-11"><sup><i><b>l</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-12"><sup><i><b>m</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-13"><sup><i><b>n</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-14"><sup><i><b>o</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-15"><sup><i><b>p</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-16"><sup><i><b>q</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-17"><sup><i><b>r</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-18"><sup><i><b>s</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-mitanRevo2_185-19"><sup><i><b>t</b></i></sup></a> <span class="reference-text">三谷博「第13章比較の試みー明治維新からみたフランス革命」、『日本史のなかの「普遍」 比較から考える「明治維新」』東京大学出版会、2020年1月,pp.361-386.(初出:「日本史からみたフランス革命」、<a href="/wiki/%E5%B1%B1%E5%B4%8E%E8%80%95%E4%B8%80_(%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E8%80%85)" title="山崎耕一 (歴史学者)">山﨑耕一</a>・<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E6%B5%A6%E7%BE%A9%E5%BC%98" title="松浦義弘">松浦義弘</a>編『フランス革命史の現在』 山川出版社 2013</span> </li> <li id="cite_note-188"><b><a href="#cite_ref-188">^</a></b> <span class="reference-text">三谷博『維新史再考 公議・王政から集権・脱身分化へ』2017,NHK出版,p402.</span> </li> <li id="cite_note-189"><b><a href="#cite_ref-189">^</a></b> <span class="reference-text">1000<a href="/wiki/%E3%83%87%E3%82%B7%E3%83%A3%E3%83%81%E3%83%BC%E3%83%8A" title="デシャチーナ">デシャチーナ</a>以上の領地を持つ巨大地主が総土地面積の31%を持っていた。100〜1000<a href="/wiki/%E3%83%87%E3%82%B7%E3%83%A3%E3%83%81%E3%83%BC%E3%83%8A" title="デシャチーナ">デシャチーナ</a>の領地を持つ大地主を合わせた割合。</span> </li> <li id="cite_note-190"><b><a href="#cite_ref-190">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E6%9A%89%E5%B3%BB%E8%A1%86%E4%B8%89" title="暉峻衆三">暉峻衆三</a>「農地改革」、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%96%80%E6%AD%A3%E5%85%8B" title="大門正克">大門正克</a>「地主制」、<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%A4%A7%E7%99%BE%E7%A7%91%E5%85%A8%E6%9B%B8" title="日本大百科全書">日本大百科全書</a>(ニッポニカ)、<a href="/wiki/%E5%B0%8F%E5%AD%A6%E9%A4%A8" title="小学館">小学館</a>、<a href="/wiki/%E3%82%B3%E3%83%88%E3%83%90%E3%83%B3%E3%82%AF" title="コトバンク">コトバンク</a></span> </li> <li id="cite_note-191"><b><a href="#cite_ref-191">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%9D%91%E6%94%BF%E5%89%87" title="中村政則">中村政則</a>「明治維新の世界史的位置 」、中村政則編『日本の近代と資本主義――国際化と地域』(東京大学出版会 1992年)</span> </li> <li id="cite_note-192"><b><a href="#cite_ref-192">^</a></b> <span class="reference-text">『孫文選集(第三巻)』社会思想社、1989、<a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/4390602802" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 4390602802</a></span> </li> <li id="cite_note-山口(2011)169-193">^ <a href="#cite_ref-山口(2011)169_193-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-山口(2011)169_193-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a href="#山口(2011)">山口(2011)</a> p.169</span> </li> <li id="cite_note-山口(2011)170-194"><b><a href="#cite_ref-山口(2011)170_194-0">^</a></b> <span class="reference-text"><a href="#山口(2011)">山口(2011)</a> p.170</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="参考文献"><span id=".E5.8F.82.E8.80.83.E6.96.87.E7.8C.AE"></span>参考文献</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=65" title="節を編集: 参考文献"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="史料・資料"><span id=".E5.8F.B2.E6.96.99.E3.83.BB.E8.B3.87.E6.96.99"></span>史料・資料</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=66" title="節を編集: 史料・資料"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E5%A4%AA%E6%94%BF%E5%AE%98_(%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%99%82%E4%BB%A3)" title="太政官 (明治時代)">太政官</a><a href="/wiki/%E6%AD%A3%E9%99%A2" title="正院">正院</a>歴史課・<a href="/wiki/%E4%BF%AE%E5%8F%B2%E5%B1%80" class="mw-redirect" title="修史局">修史局</a>・<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6" title="東京大学">東京帝国大学</a><a href="/wiki/%E8%87%A8%E6%99%82%E7%B7%A8%E5%B9%B4%E5%8F%B2%E7%B7%A8%E7%BA%82%E6%8E%9B" class="mw-redirect" title="臨時編年史編纂掛">臨時編年史編纂掛</a>編纂『<a href="/wiki/%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E8%A8%98" title="復古記">復古記</a>』1889年(明治22年)完成。全298巻357冊。 <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1148133">復古記第1冊</a>(<i>第2冊-第15冊のリンクは<a href="/wiki/%E5%BE%A9%E5%8F%A4%E8%A8%98" title="復古記">復古記</a>参照</i>)</li></ul></li> <li>多田好問『<a href="https://ja.wikisource.org/wiki/%E5%B2%A9%E5%80%89%E5%85%AC%E5%AE%9F%E8%A8%98" class="extiw" title="s:岩倉公実記">岩倉公実記</a>』、1906年 - <a href="/wiki/%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%82%AD%E3%82%BD%E3%83%BC%E3%82%B9" title="ウィキソース">ウィキソース</a></li> <li>『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/991231">欧米人の日本観. 上編</a>』、大日本文明協会編、明治41(1908)</li> <li><a href="/wiki/%E6%9C%AB%E6%9D%BE%E8%AC%99%E6%BE%84" title="末松謙澄">末松謙澄</a>「<a href="/wiki/%E9%98%B2%E9%95%B7%E5%9B%9E%E5%A4%A9%E5%8F%B2" title="防長回天史">防長回天史</a>」(1911-1921)(以下、国立国会図書館デジタルコレクション) <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169778">回天前記</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169787">嘉永安政万延記</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169792">万延文久記(一)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169798">万延文久記(二)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169803">文久元治記(一)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169809">文久元治記(二)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169811">慶応記(一)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169812">慶応記(二)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169813">慶応記(三)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169814">明治〜戊辰戦役(一)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169815">明治〜戊辰戦役(二)</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/2169816">明治二〜四年</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E6%B8%8B%E6%B2%A2%E6%A0%84%E4%B8%80" title="渋沢栄一">渋沢栄一</a>『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/953146">徳川慶喜公伝</a>』 - <a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8" title="国立国会図書館">国立国会図書館</a>デジタルコレクション 全8巻、大正7年(1918年)</li> <li><a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%BC%E3%83%8D%E3%82%B9%E3%83%88%E3%83%BB%E3%82%B5%E3%83%88%E3%82%A6" title="アーネスト・サトウ">アーネスト・サトウ</a>『<a href="/wiki/%E4%B8%80%E5%A4%96%E4%BA%A4%E5%AE%98%E3%81%AE%E8%A6%8B%E3%81%9F%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="一外交官の見た明治維新">一外交官の見た明治維新</a> A Diplomat in Japan 』(1921)。新訳版・鈴木悠訳、講談社学術文庫、2021年ほか <ul><li>維新史料編纂事務局訳編『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1921021">維新日本外交秘録</a>』(1938)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%96%87%E5%8C%96%E7%A0%94%E7%A9%B6%E4%BC%9A" title="明治文化研究会">明治文化研究会</a>『<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E6%96%87%E5%8C%96%E5%85%A8%E9%9B%86" title="明治文化全集">明治文化全集</a>』(1927年-1932年、<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E8%A9%95%E8%AB%96%E7%A4%BE" title="日本評論社">日本評論社</a>)、のち新版 <ul><li>『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1215200">明治文化全集第2巻正史篇上巻:指原安三「明治政史」上篇(明治26年刊)</a>』 - <a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8" title="国立国会図書館">国立国会図書館</a>デジタルコレクション、昭和3)- 慶応3〜明治21年の政治史</li> <li>『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1215228">明治文化全集第4巻憲政篇</a>』 - <a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8" title="国立国会図書館">国立国会図書館</a>デジタルコレクション「公議所法則案」「公議所日誌」「集議院日誌」ほか</li></ul></li> <li>維新史料編纂会『大日本維新史料』(昭和13-15, 1938-1940) - 第1編7冊、第2編5冊、第3編7冊、井伊家史料30冊。<a href="/wiki/%E9%87%91%E5%AD%90%E5%A0%85%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="金子堅太郎">金子堅太郎</a>を編纂会総裁、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%A1%9A%E6%AD%A6%E6%9D%BE" title="大塚武松">大塚武松</a>を中心とした編纂で、昭和6年、基礎稿本4180冊が完成し、最終的に4217冊の維新史料稿本が作成された<sup id="cite_ref-asi-daiishin_195-0" class="reference"><a href="#cite_note-asi-daiishin-195"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>。<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%8F%B2%E6%96%99%E7%B7%A8%E7%BA%82%E6%89%80" title="東京大学史料編纂所">東京大学史料編纂所</a>編・<a href="/wiki/%E6%9D%B1%E4%BA%AC%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%87%BA%E7%89%88%E4%BC%9A" title="東京大学出版会">東京大学出版会</a>で現行刊 <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/3432423">第1編1</a> 〜リンク省略(国立国会図書館デジタルコレクション閲覧可)〜<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1114663">第3編6</a>、<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1114695">第3編7</a></li></ul></li> <li>維新史料編纂会『概観維新史』(昭和15年)</li> <li><a href="/wiki/%E5%8E%9F%E6%9B%B8%E6%88%BF" title="原書房">原書房</a>「明治百年叢書」復刻<sup id="cite_ref-196" class="reference"><a href="#cite_note-196"><span class="cite-bracket">&#91;</span>2<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></li> <li><a href="/wiki/%E5%B2%A9%E6%B3%A2%E6%9B%B8%E5%BA%97" title="岩波書店">岩波書店</a>「<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E8%BF%91%E4%BB%A3%E6%80%9D%E6%83%B3%E5%A4%A7%E7%B3%BB" title="日本近代思想大系">日本近代思想大系</a>」(全24巻、1988-92年)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="参考文献_2"><span id=".E5.8F.82.E8.80.83.E6.96.87.E7.8C.AE_2"></span>参考文献</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=67" title="節を編集: 参考文献"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E8%8D%92%E9%87%8E%E6%B3%B0%E5%85%B8" title="荒野泰典">荒野泰典</a>『日本の対外関係7 近代化する日本』(吉川弘文館、2012)</li> <li><a href="/wiki/%E5%AE%B6%E8%BF%91%E8%89%AF%E6%A8%B9" title="家近良樹">家近良樹</a>『幕末政治と倒幕運動』(吉川弘文館、1995)</li> <li>家近良樹『孝明天皇と「一会桑」』文春新書、2002 <ul><li>『江戸幕府崩壊 孝明天皇と「一会桑」』講談社学術文庫、2014</li></ul></li> <li>家近良樹『徳川慶喜 幕末維新の個性1』吉川弘文館、2004</li> <li><a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E5%8B%9D%E7%94%9F" title="井上勝生">井上勝生</a>「幕末政治史のなかの天皇」(青木書店・講座前近代の天皇2、1993)</li> <li><a href="/wiki/%E4%B9%85%E4%BD%8F%E7%9C%9F%E4%B9%9F" title="久住真也">久住真也</a>「第一章 維新史研究」、小林和幸編「明治史研究の最前線」, pp15–36. 筑摩選書(2020)</li> <li><a href="/wiki/%E6%A1%91%E5%8E%9F%E6%AD%A6%E5%A4%AB" title="桑原武夫">桑原武夫</a>ほか編『明治維新と近代化』<a href="/wiki/%E5%B0%8F%E5%AD%A6%E9%A4%A8" title="小学館">小学館</a>創造選書(1984)</li> <li><a href="/wiki/%E9%AB%98%E6%A9%8B%E7%A7%80%E7%9B%B4" title="高橋秀直">高橋秀直</a>『幕末維新の政治と天皇』吉川弘文館(2007)</li> <li><a href="/wiki/%E9%81%A0%E5%B1%B1%E8%8C%82%E6%A8%B9_(%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%8F%B2%E5%AE%B6)" title="遠山茂樹 (日本史家)">遠山茂樹</a>『明治維新』岩波書店、1951年、岩波文庫、2018年</li> <li><a href="/wiki/%E7%94%B0%E4%B8%AD%E5%BD%B0_(%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E8%80%85)" title="田中彰 (歴史学者)">田中彰</a>『明治維新政治史研究』青木書店、1963年</li> <li><a href="/wiki/%E5%8E%9F%E5%8F%A3%E6%B8%85" title="原口清">原口清</a>『戊辰戦争』塙書房(1963)</li> <li>原口清「近代天皇制成立の政治的背景」(遠山茂樹編「近代天皇制の成立」1987、岩波書店)</li> <li><a href="/wiki/%E5%8E%9F%E7%94%B0%E4%BC%B4%E5%BD%A6" title="原田伴彦">原田伴彦</a>『改革と維新』<a href="/wiki/%E8%AC%9B%E8%AB%87%E7%A4%BE%E7%8F%BE%E4%BB%A3%E6%96%B0%E6%9B%B8" title="講談社現代新書">講談社現代新書</a>(1976)</li> <li><a href="/wiki/%E8%97%A4%E7%94%B0%E8%A6%9A" title="藤田覚">藤田覚</a>『幕末の天皇』講談社選書メチエ(1994)、講談社学術文庫(2013)</li> <li><a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%8D%9A" title="三谷博">三谷博</a>『ペリー来航』吉川弘文館、2003年</li> <li>三谷博『維新史再考 公議・王政から集権・脱身分化へ』NHKブックス(2017)</li> <li><a href="/wiki/%E5%AE%AE%E5%9C%B0%E6%AD%A3%E4%BA%BA" title="宮地正人">宮地正人</a>「幕末過渡期国家論」(有斐閣・講座日本近世史8、1981)</li> <li><a href="/wiki/%E6%AF%9B%E5%88%A9%E6%95%8F%E5%BD%A6" title="毛利敏彦">毛利敏彦</a>『明治維新政治史序説』未来社(1967年)</li> <li><a href="/wiki/%E5%9D%82%E9%87%8E%E6%BD%A4%E6%B2%BB" title="坂野潤治">坂野潤治</a>、<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%87%8E%E5%81%A5%E4%B8%80" title="大野健一">大野健一</a>『明治維新 1858-1881』講談社現代新書、2010年</li> <li>『幕末維新史辞典』<a href="/wiki/%E7%A5%9E%E8%B0%B7%E6%AC%A1%E9%83%8E" title="神谷次郎">神谷次郎</a>・<a href="/wiki/%E5%AE%89%E5%B2%A1%E6%98%AD%E7%94%B7" title="安岡昭男">安岡昭男</a>編、新人物往来社、1983年</li> <li><cite style="font-style:normal" class="citation book" id="CITEREF『「維新革命」への道』">苅部直『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ndlsearch.ndl.go.jp/books/R100000002-I028151356">「維新革命」への道&#160;: 「文明」を求めた十九世紀日本</a>』新潮社〈新潮選書〉、2017年。<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/9784106038037" title="特別:文献資料/9784106038037">9784106038037</a>。<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8%E3%82%AA%E3%83%B3%E3%83%A9%E3%82%A4%E3%83%B3" class="mw-redirect" title="国立国会図書館オンライン">国立国会図書館書誌ID</a>:<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a rel="nofollow" class="external text" href="//id.ndl.go.jp/bib/028151356">028151356</a><span style="display:none;">。<a rel="nofollow" class="external free" href="https://ndlsearch.ndl.go.jp/books/R100000002-I028151356">https://ndlsearch.ndl.go.jp/books/R100000002-I028151356</a></span>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%E3%80%8C%E7%B6%AD%E6%96%B0%E9%9D%A9%E5%91%BD%E3%80%8D%E3%81%B8%E3%81%AE%E9%81%93+%3A+%E3%80%8C%E6%96%87%E6%98%8E%E3%80%8D%E3%82%92%E6%B1%82%E3%82%81%E3%81%9F%E5%8D%81%E4%B9%9D%E4%B8%96%E7%B4%80%E6%97%A5%E6%9C%AC&amp;rft.aulast=%E8%8B%85%E9%83%A8%E7%9B%B4&amp;rft.au=%E8%8B%85%E9%83%A8%E7%9B%B4&amp;rft.date=2017&amp;rft.series=%E6%96%B0%E6%BD%AE%E9%81%B8%E6%9B%B8&amp;rft.pub=%E6%96%B0%E6%BD%AE%E7%A4%BE&amp;rft.isbn=9784106038037&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fndlsearch.ndl.go.jp%2Fbooks%2FR100000002-I028151356&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></li> <li><cite style="font-style:normal" class="citation" id="CITEREF大日本帝国憲法制定史調査会1980">大日本帝国憲法制定史調査会『大日本帝国憲法制定史』サンケイ新聞社〈サンケイ出版〉、1980年3月15日。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E6%86%B2%E6%B3%95%E5%88%B6%E5%AE%9A%E5%8F%B2&amp;rft.aulast=%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E6%86%B2%E6%B3%95%E5%88%B6%E5%AE%9A%E5%8F%B2%E8%AA%BF%E6%9F%BB%E4%BC%9A&amp;rft.au=%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E6%86%B2%E6%B3%95%E5%88%B6%E5%AE%9A%E5%8F%B2%E8%AA%BF%E6%9F%BB%E4%BC%9A&amp;rft.date=1980-3-15&amp;rft.series=%E3%82%B5%E3%83%B3%E3%82%B1%E3%82%A4%E5%87%BA%E7%89%88&amp;rft.pub=%E3%82%B5%E3%83%B3%E3%82%B1%E3%82%A4%E6%96%B0%E8%81%9E%E7%A4%BE&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></li> <li><cite style="font-style:normal" class="citation" id="CITEREF帝国議会2018">久保田哲『帝国議会』中央公論新社〈中公新書〉、2018年6月25日。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%E5%B8%9D%E5%9B%BD%E8%AD%B0%E4%BC%9A&amp;rft.aulast=%E4%B9%85%E4%BF%9D%E7%94%B0%E5%93%B2&amp;rft.au=%E4%B9%85%E4%BF%9D%E7%94%B0%E5%93%B2&amp;rft.date=2018-6-25&amp;rft.series=%E4%B8%AD%E5%85%AC%E6%96%B0%E6%9B%B8&amp;rft.pub=%E4%B8%AD%E5%A4%AE%E5%85%AC%E8%AB%96%E6%96%B0%E7%A4%BE&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></li></ul> <dl><dt>比較革命</dt></dl> <ul><li><a href="/wiki/%E6%B2%B3%E9%87%8E%E5%81%A5%E4%BA%8C" title="河野健二">河野健二</a>「明治維新と「西洋」」(1964)=桑原武夫『ブルジョワ革命の比較研究』筑摩書房、1964年:『幕末維新論集1世界の中の明治維新』吉川弘文館2001,p60-67</li> <li>Thomas C. Smith,Japan's Aristocratic Revolutuin,Yale Review,Spring,1967.=Smith, Thomas C.,NATIVE SOURCES OF JAPANESE INDUSTRIALIZATION, 1750-1920,5.University of California Press,1988.大島真理夫訳「日本社会史における伝統と創造[増補版]」ミネルヴァ書房、2002年、5.日本の士族的革命。</li> <li><a href="/wiki/%E6%A1%91%E5%8E%9F%E6%AD%A6%E5%A4%AB" title="桑原武夫">桑原武夫</a>「明治維新と日本の近代化」永井道雄、M.ウルティア共編、明治維新、国際連合大学、東京大学出版会、1986、『幕末維新論集1世界の中の明治維新』吉川弘文館2001,p266-276.</li> <li><a href="/wiki/%E9%81%85%E5%A1%9A%E5%BF%A0%E8%BA%AC" title="遅塚忠躬">遅塚忠躬</a>「フランス革命と明治維新」<a href="/wiki/%E7%94%B0%E4%B8%AD%E5%BD%B0" class="mw-disambig" title="田中彰">田中彰</a>編『近代日本の軌跡(1)明治維新』(吉川弘文館, 1994年)、田中彰編『幕末維新論集1世界の中の明治維新』吉川弘文館2001,p172-4.</li> <li>フランク・ギブニー(Frank Gibney)「文化革命としての明治維新」(永井道雄、M.ウルティア共編、明治維新、国際連合大学 1986).『幕末維新論集1世界の中の明治維新』吉川弘文館2001、p277-298.</li> <li><cite style="font-style:normal" class="citation journal" id="CITEREF中村政則1986"><a href="/wiki/%E4%B8%AD%E6%9D%91%E6%94%BF%E5%89%87" title="中村政則">中村政則</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="http://repo.komazawa-u.ac.jp/opac/repository/all/25577/">第2回駒沢大学史学大会 第13回大学院史学大会記念講演 明治維新と日本近代</a>」『駒沢大学史学論集』第16巻、駒澤大学大学院史学会、1986年、309-336頁。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%E7%AC%AC2%E5%9B%9E%E9%A7%92%E6%B2%A2%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E5%A4%A7%E4%BC%9A+%E7%AC%AC13%E5%9B%9E%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E9%99%A2%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E5%A4%A7%E4%BC%9A%E8%A8%98%E5%BF%B5%E8%AC%9B%E6%BC%94+%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0%E3%81%A8%E6%97%A5%E6%9C%AC%E8%BF%91%E4%BB%A3&amp;rft.jtitle=%E9%A7%92%E6%B2%A2%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E8%AB%96%E9%9B%86&amp;rft.aulast=%5B%5B%E4%B8%AD%E6%9D%91%E6%94%BF%E5%89%87%5D%5D&amp;rft.au=%5B%5B%E4%B8%AD%E6%9D%91%E6%94%BF%E5%89%87%5D%5D&amp;rft.date=1986&amp;rft.volume=16&amp;rft.pages=309-336%E9%A0%81&amp;rft.pub=%E9%A7%92%E6%BE%A4%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E5%A4%A7%E5%AD%A6%E9%99%A2%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E4%BC%9A&amp;rft_id=http%3A%2F%2Frepo.komazawa-u.ac.jp%2Fopac%2Frepository%2Fall%2F25577%2F&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></li> <li><cite style="font-style:normal" class="citation book" id="山口(2011)"><a href="/w/index.php?title=%E5%B1%B1%E5%8F%A3%E7%9B%B4%E5%BD%A6_(%E7%A4%BE%E4%BC%9A%E5%AD%A6%E8%80%85)&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="山口直彦 (社会学者) (存在しないページ)">山口直彦</a>『新版 エジプト近現代史 ムハンマド・アリー朝成立からムバーラク政権崩壊まで』<a href="/wiki/%E6%98%8E%E7%9F%B3%E6%9B%B8%E5%BA%97" title="明石書店">明石書店</a>〈世界歴史叢書〉、2011年(平成23年)。<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r101121245"><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/978-4750334707" title="特別:文献資料/978-4750334707">978-4750334707</a>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%E6%96%B0%E7%89%88+%E3%82%A8%E3%82%B8%E3%83%97%E3%83%88%E8%BF%91%E7%8F%BE%E4%BB%A3%E5%8F%B2+%E3%83%A0%E3%83%8F%E3%83%B3%E3%83%9E%E3%83%89%E3%83%BB%E3%82%A2%E3%83%AA%E3%83%BC%E6%9C%9D%E6%88%90%E7%AB%8B%E3%81%8B%E3%82%89%E3%83%A0%E3%83%90%E3%83%BC%E3%83%A9%E3%82%AF%E6%94%BF%E6%A8%A9%E5%B4%A9%E5%A3%8A%E3%81%BE%E3%81%A7&amp;rft.aulast=%E5%B1%B1%E5%8F%A3%E7%9B%B4%E5%BD%A6&amp;rft.au=%E5%B1%B1%E5%8F%A3%E7%9B%B4%E5%BD%A6&amp;rft.date=2011%E5%B9%B4%28%E5%B9%B3%E6%88%9023%E5%B9%B4%29&amp;rft.series=%E4%B8%96%E7%95%8C%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%8F%A2%E6%9B%B8&amp;rft.pub=%5B%5B%E6%98%8E%E7%9F%B3%E6%9B%B8%E5%BA%97%5D%5D&amp;rft.isbn=978-4750334707&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></li> <li><a href="/wiki/%E4%B8%89%E8%B0%B7%E5%8D%9A" title="三谷博">三谷博</a>『日本史のなかの「普遍」 比較から考える「明治維新」』東京大学出版会、2020年1月</li> <li><a href="/wiki/%E4%B8%89%E6%B5%A6%E4%BF%A1%E5%AD%9D" title="三浦信孝">三浦信孝</a>,<a href="/wiki/%E7%A6%8F%E4%BA%95%E6%86%B2%E5%BD%A6" title="福井憲彦">福井憲彦</a>編著『フランス革命と明治維新』2018,白水社</li> <li><a href="/wiki/%E5%B1%B1%EF%A8%91%E8%80%95%E4%B8%80" class="mw-redirect" title="山﨑耕一">山﨑耕一</a>・<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E6%B5%A6%E7%BE%A9%E5%BC%98" title="松浦義弘">松浦義弘</a>編『フランス革命史の現在』 山川出版社 2013</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="叢書"><span id=".E5.8F.A2.E6.9B.B8"></span>叢書</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=68" title="節を編集: 叢書"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>『<a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E8%B3%87%E6%9C%AC%E4%B8%BB%E7%BE%A9%E7%99%BA%E9%81%94%E5%8F%B2%E8%AC%9B%E5%BA%A7" title="日本資本主義発達史講座">日本資本主義発達史講座</a>』(1932-1933年、岩波書店)第1-2巻:明治維新史</li> <li><a href="/wiki/%E5%B2%A9%E6%B3%A2%E8%AC%9B%E5%BA%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E6%AD%B4%E5%8F%B2" title="岩波講座日本歴史">岩波講座日本歴史</a>第1次(1933 - 35年)、国史研究会 編(<a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E5%9B%BD%E4%BC%9A%E5%9B%B3%E6%9B%B8%E9%A4%A8" title="国立国会図書館">国立国会図書館</a>デジタルコレクション) <ul><li><a href="/wiki/%E4%BA%95%E9%87%8E%E8%BE%BA%E8%8C%82%E9%9B%84" title="井野辺茂雄">井野辺茂雄</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1920813/176">江戸幕府政治(三)</a>」第8回配本4</li> <li><a href="/wiki/%E6%A3%AE%E8%B0%B7%E7%A7%80%E4%BA%AE" title="森谷秀亮">森谷秀亮</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1920853/168">条約改正</a>」第5回配本4</li> <li><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%A1%9A%E6%AD%A6%E6%9D%BE" title="大塚武松">大塚武松</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1920830/3">幕末の外交</a>」第7回配本4</li> <li><a href="/wiki/%E7%94%B0%E4%BF%9D%E6%A9%8B%E6%BD%94" title="田保橋潔">田保橋潔</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1217771/1">明治外交史</a>」第9回配本5</li> <li><a href="/wiki/%E8%97%A4%E4%BA%95%E7%94%9A%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="藤井甚太郎">藤井甚太郎</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1217757/1">明治維新(一)</a>」第13回配本6</li> <li><a href="/wiki/%E7%BE%BD%E4%BB%81%E4%BA%94%E9%83%8E" title="羽仁五郎">羽仁五郎</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1920853/56">明治維新(二)</a>」第18回配本9</li> <li><a href="/wiki/%E8%97%A4%E4%BA%95%E7%94%9A%E5%A4%AA%E9%83%8E" title="藤井甚太郎">藤井甚太郎</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1217768/1">憲法の制定</a> 第1回配本4、昭和8-10</li> <li><a href="/wiki/%E6%B8%85%E6%B0%B4%E6%BE%84" title="清水澄">清水澄</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1232353/1">明治以後に於ける行政法規の沿革</a>」第13回配本7</li> <li><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E5%86%85%E5%85%B5%E8%A1%9B" title="大内兵衛">大内兵衛</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1920853/290">明治時代の経済</a>」第14回配本5</li> <li><a href="/wiki/%E6%9D%91%E5%B7%9D%E5%A0%85%E5%9B%BA" title="村川堅固">村川堅固</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1240358/1">米国の極東政策と日米関係</a>」第18回配本10</li> <li><a href="/wiki/%E4%B8%89%E4%B8%8A%E5%8F%82%E6%AC%A1" title="三上参次">三上参次</a>「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1217755/4">明治天皇の御聖徳</a>」第18回配本12</li> <li><a href="/wiki/%E9%BB%92%E6%9D%BF%E5%8B%9D%E7%BE%8E" title="黒板勝美">黒板勝美</a>「更訂国史研究年表」(昭10、第18回配本13)<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1208724/3">天保(p.238)</a> - <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1208724/3">明治44(p.266)</a></li></ul></li> <li>Horie, Hideichi,REVOLUTION AND REFORM IN MEIJI RESTORATION,Kyoto University Economic Review (1952), 22(1): 23-34</li> <li><a href="/wiki/%E7%94%B0%E4%B8%AD%E5%BD%B0_(%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E8%80%85)" title="田中彰 (歴史学者)">田中彰</a>『日本の歴史(24) 明治維新』(小学館, 1976年)=『改訂版 明治維新』(講談社学術文庫, 2003年)</li> <li><a href="/wiki/%E4%BA%95%E4%B8%8A%E5%8B%9D%E7%94%9F" title="井上勝生">井上勝生</a>『幕末・維新: シリーズ 日本近現代史 1』 岩波新書(2006年)</li> <li><a href="/wiki/%E6%9D%BE%E6%9C%AC%E5%81%A5%E4%B8%80" title="松本健一">松本健一</a>『日本の近代〈1〉1853~1871 開国・維新』中央公論新社、1998年</li> <li><a href="/wiki/%E5%9D%82%E6%9C%AC%E5%A4%9A%E5%8A%A0%E9%9B%84" title="坂本多加雄">坂本多加雄</a>『日本の近代〈2〉1871~1890 明治国家の建設』中央公論新社、1999年、中公文庫、2012年</li> <li><a href="/wiki/%E5%BE%A1%E5%8E%A8%E8%B2%B4" title="御厨貴">御厨貴</a>『日本の近代〈3〉1890-1905 明治国家の完成』(中央公論新社、2001年</li> <li>『日本史講座7 近世の解体』(2005年)東京大学出版会</li> <li>『日本史講座8 近代の成立』(2005年)東京大学出版会</li> <li>明治維新史学会編『講座明治維新』<a href="/w/index.php?title=%E6%9C%89%E5%BF%97%E8%88%8E&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="有志舎 (存在しないページ)">有志舎</a>、編集委員:<a href="/wiki/%E4%BD%90%E3%80%85%E6%9C%A8%E5%AF%9B%E5%8F%B8" title="佐々木寛司">佐々木寛司</a>・<a href="/w/index.php?title=%E6%9C%A8%E6%9D%91%E7%9B%B4%E4%B9%9F&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="木村直也 (存在しないページ)">木村直也</a>・<a href="/wiki/%E9%9D%92%E5%B1%B1%E5%BF%A0%E6%AD%A3" title="青山忠正">青山忠正</a>・<a href="/wiki/%E6%9D%BE%E5%B0%BE%E6%AD%A3%E4%BA%BA" title="松尾正人">松尾正人</a>・<a href="/wiki/%E5%8B%9D%E7%94%B0%E6%94%BF%E6%B2%BB" title="勝田政治">勝田政治</a>・<a href="/wiki/%E5%8E%9F%E7%94%B0%E6%95%AC%E4%B8%80_(%E6%AD%B4%E5%8F%B2%E5%AD%A6%E8%80%85)" title="原田敬一 (歴史学者)">原田敬一</a>・<a href="/w/index.php?title=%E6%A3%AE%E7%94%B0%E6%9C%8B%E5%AD%90&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="森田朋子 (存在しないページ)">森田朋子</a>・<a href="/wiki/%E5%A5%A5%E7%94%B0%E6%99%B4%E6%A8%B9" title="奥田晴樹">奥田晴樹</a>・<a href="/w/index.php?title=%E5%8B%9D%E9%83%A8%E7%9C%9E%E4%BA%BA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="勝部眞人 (存在しないページ)">勝部眞人</a>・<a href="/wiki/%E8%A5%BF%E6%BE%A4%E7%9B%B4%E5%AD%90" title="西澤直子">西澤直子</a>・<a href="/wiki/%E5%B0%8F%E6%9E%97%E4%B8%88%E5%BA%83" title="小林丈広">小林丈広</a>・<a href="/wiki/%E9%AB%98%E6%9C%A8%E5%8D%9A%E5%BF%97" title="高木博志">高木博志</a>・<a href="/wiki/%E7%BE%BD%E8%B3%80%E7%A5%A5%E4%BA%8C" title="羽賀祥二">羽賀祥二</a>。全12巻、2010-18<sup id="cite_ref-197" class="reference"><a href="#cite_note-197"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> <ul><li>第1巻 世界史の中の明治維新(2010)</li> <li>第2巻 幕末政治と社会変動(2011)</li> <li>第3巻 維新政権の創設(2011)</li> <li>第4巻 近代国家の形成(2012)</li> <li>第5巻 立憲制と帝国への道(2012)</li> <li>第6巻 明治維新と外交(2017)</li> <li>第7巻 明治維新と地域社会(2014)</li> <li>第8巻 明治維新の経済過程(2013)</li> <li>第9巻 明治維新と女性(2015)</li> <li>第10巻 明治維新と思想・社会(2016)</li> <li>第11巻 明治維新と宗教・文化(2016)</li> <li>第12巻 明治維新史研究の諸潮流(2018)</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="単行本・論文"><span id=".E5.8D.98.E8.A1.8C.E6.9C.AC.E3.83.BB.E8.AB.96.E6.96.87"></span>単行本・論文</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=69" title="節を編集: 単行本・論文"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%E8%8D%92%E9%87%8E%E6%B3%B0%E5%85%B8" title="荒野泰典">荒野泰典</a>『近世日本と東アジア』東京大学出版会、1988年</li> <li><a href="/wiki/%E4%BA%95%E9%87%8E%E9%82%8A%E8%8C%82%E9%9B%84" class="mw-redirect" title="井野邊茂雄">井野邊茂雄</a>『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/1210908">維新前史の研究</a>』中文館書店 1935 昭和17</li> <li><a href="/wiki/%E5%9D%82%E7%94%B0%E5%90%89%E9%9B%84" title="坂田吉雄">坂田吉雄</a>『明治維新史』未來社 1960年</li> <li><a href="/wiki/%E4%BD%90%E3%80%85%E6%9C%A8%E5%AF%9B%E5%8F%B8" title="佐々木寛司">佐々木寛司</a>「明治維新史論へのアプローチ 史学史・歴史理論の視点から」有志舎 2015</li> <li>田中彰『明治維新観の研究』(北海道大学図書刊行会, 1987年)</li> <li>奈良勝司『明治維新と世界認識体系』有志舎 2010年</li> <li><a href="/wiki/%E9%9D%92%E5%B1%B1%E5%BF%A0%E6%AD%A3" title="青山忠正">青山忠正</a>『明治維新と国家形成』<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.yoshikawa-k.co.jp/book/b614956.html">[1]</a><a href="/wiki/%E5%90%89%E5%B7%9D%E5%BC%98%E6%96%87%E9%A4%A8" title="吉川弘文館">吉川弘文館</a>2000年 <a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/9784642036924" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-4642036924</a>、オンデマンド版 2022年 <a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/9784642736923" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9784642736923</a></li> <li>青山忠正『明治維新(日本近世の歴史 6)』<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://www.yoshikawa-k.co.jp/book/b103629.html">[2]</a>吉川弘文館 2012年 <a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E6%96%87%E7%8C%AE%E8%B3%87%E6%96%99/9784642064347" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9784642064347</a></li> <li><cite style="font-style:normal" class="citation book">藤田茂吉『<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/768692">文明東漸史</a>』報知社、1884年9月<span style="display:none;">。<a rel="nofollow" class="external free" href="https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/768692">https://dl.ndl.go.jp/info:ndljp/pid/768692</a></span>。</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%E6%96%87%E6%98%8E%E6%9D%B1%E6%BC%B8%E5%8F%B2&amp;rft.aulast=%E8%97%A4%E7%94%B0%E8%8C%82%E5%90%89&amp;rft.au=%E8%97%A4%E7%94%B0%E8%8C%82%E5%90%89&amp;rft.date=1884-9&amp;rft.pub=%E5%A0%B1%E7%9F%A5%E7%A4%BE&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fdl.ndl.go.jp%2Finfo%3Andljp%2Fpid%2F768692&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span></li> <li>渡辺雅司「<a rel="nofollow" class="external text" href="https://hdl.handle.net/10108/52776">土着的革命としての明治維新&#160;: メーチコフの日本観の先駆性</a>」『総合文化研究』 2009年 12号 p.6-29, 東京外国語大学総合文化研究所</li> <li>マシュー・オーガスティン編『明治維新を問い直す』九州大学出版会 (2020)</li> <li><cite style="font-style:normal" class="citation" id="CITEREFJohn_Gubbins1922">John Gubbins&#32;(1922),&#32;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gutenberg.org/cache/epub/66178/pg66178-images.html"><i>The making of modern Japan</i></a>,&#32;Seeley, Service &amp; Co. Limited.<span style="display:none;">,&#32;<a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.gutenberg.org/cache/epub/66178/pg66178-images.html">https://www.gutenberg.org/cache/epub/66178/pg66178-images.html</a></span></cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=The+making+of+modern+Japan&amp;rft.aulast=John+Gubbins&amp;rft.au=John+Gubbins&amp;rft.date=1922&amp;rft.pub=Seeley%2C+Service+%26+Co.+Limited.&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.gutenberg.org%2Fcache%2Fepub%2F66178%2Fpg66178-images.html&amp;rfr_id=info:sid/ja.wikipedia.org:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0"><span style="display: none;">&#160;</span></span>(近代日本の形成)</li></ul> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-asi-daiishin-195"><b><a href="#cite_ref-asi-daiishin_195-0">^</a></b> <span class="reference-text">淺井良亮「明治を編む: 維新史料編纂事務局による維新史料の蒐集と編纂」北の丸&#160;: 国立公文書館報. (50) 2018-03</span> </li> <li id="cite_note-196"><b><a href="#cite_ref-196">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.harashobo.co.jp/news/n24790.html">明治百年史叢書のご案内</a></span> </li> <li id="cite_note-197"><b><a href="#cite_ref-197">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://yushisha.webnode.jp/講座%E3%80%80明治維新/">有志舎出版目録</a></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="外部リンク"><span id=".E5.A4.96.E9.83.A8.E3.83.AA.E3.83.B3.E3.82.AF"></span>外部リンク</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;action=edit&amp;section=70" title="節を編集: 外部リンク"><span>編集</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ndl.go.jp/modern/">史料にみる日本の近代 開国から戦後政治までの軌跡</a> 国立国会図書館 電子展示会</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wul.waseda.ac.jp/TENJI/virtual/bakumei/13/">幕末・明治初頭の新聞・雑誌</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www2.nhk.or.jp/archives/movies/?id=D0009010721_00000">ハイビジョン特集 世界から見たニッポン</a> - <a href="/wiki/NHK%E3%82%A2%E3%83%BC%E3%82%AB%E3%82%A4%E3%83%96%E3%82%B9%E3%83%9D%E3%83%BC%E3%82%BF%E3%83%AB#NHK放送史" title="NHKアーカイブスポータル">NHK放送史</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www2.nhk.or.jp/school/watch/clip/?das_id=D0005403071_00000">明治維新</a> - <a href="/wiki/NHK_for_School" title="NHK for School">NHK for School</a></li> <li>『<a rel="nofollow" class="external text" href="//kotobank.jp/word/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0">明治維新</a>』 - <a href="/wiki/%E3%82%B3%E3%83%88%E3%83%90%E3%83%B3%E3%82%AF" title="コトバンク">コトバンク</a></li></ul> <div class="navbox" aria-labelledby="近代日本の経済史(戦前・明治時代_-_昭和10年代)" style="border-collapse:collapse;padding:3px"><table class="nowraplinks hlist hlist-pipe mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="background:transparent;color:inherit;min-width:100%;border-spacing:0px;border-collapse:separate"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div style="float:left;width:6em;text-align:left"><div class="noprint plainlinks navbar hlist" style="white-space:nowrap;font-size:60%;font-weight:normal;background-color:transparent;padding:0;color:#000;;border:none;"><ul style="display:inline"><li><a href="/wiki/Template:%E6%88%A6%E5%89%8D%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E7%B5%8C%E6%B8%88%E5%8F%B2" title="Template:戦前日本の経済史"><span title="このテンプレートを表示します" style="font-size:125%;;;border:none;">表</span></a></li><li><a href="/wiki/Template%E2%80%90%E3%83%8E%E3%83%BC%E3%83%88:%E6%88%A6%E5%89%8D%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E7%B5%8C%E6%B8%88%E5%8F%B2" title="Template‐ノート:戦前日本の経済史"><span title="このテンプレートのノートを表示します" style="font-size:125%;color:#002bb8;;;border:none;">話</span></a></li><li><a class="external text" href="https://ja.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3A%E6%88%A6%E5%89%8D%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E7%B5%8C%E6%B8%88%E5%8F%B2&amp;action=edit"><span title="このテンプレートを編集します。保存の前にプレビューを忘れずに。" style="font-size:125%;color:#002bb8;;;border:none;">編</span></a></li><li><a class="external text" href="https://ja.wikipedia.org/w/index.php?title=Template%3A%E6%88%A6%E5%89%8D%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E7%B5%8C%E6%B8%88%E5%8F%B2&amp;action=history"><span title="このテンプレートの過去の版を表示します" style="font-size:125%;color:#002bb8;;;border:none;">歴</span></a></li></ul></div></div><div id="近代日本の経済史(戦前・明治時代_-_昭和10年代)" style="font-size:110%;margin:0 6em"><a href="/wiki/%E8%BF%91%E4%BB%A3" title="近代">近代</a><a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E7%B5%8C%E6%B8%88%E5%8F%B2" title="日本の経済史">日本の経済史</a>(<a href="/wiki/%E6%88%A6%E5%89%8D#日本史における「戦前」" title="戦前">戦前</a>・<a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB" title="明治">明治時代</a> - <a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C" title="昭和">昭和10年代</a>)</div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">明治時代</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">明治維新</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%AF%8C%E5%9B%BD%E5%BC%B7%E5%85%B5" title="富国強兵">富国強兵</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%AE%96%E7%94%A3%E8%88%88%E6%A5%AD" title="殖産興業">殖産興業</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%88%8A%E8%BE%B0%E6%88%A6%E4%BA%89" title="戊辰戦争">戊辰戦争</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%9C%B0%E7%A7%9F%E6%94%B9%E6%AD%A3" title="地租改正">地租改正</a></li> <li><a href="/wiki/%E9%8A%80%E7%9B%AE%E5%BB%83%E6%AD%A2%E4%BB%A4" title="銀目廃止令">銀目廃止令</a></li> <li><a href="/wiki/%E3%82%A6%E3%82%B5%E3%82%AE%E3%83%90%E3%83%96%E3%83%AB" title="ウサギバブル">ウサギバブル</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%9B%BD%E7%AB%8B%E9%8A%80%E8%A1%8C%E6%9D%A1%E4%BE%8B" title="国立銀行条例">国立銀行条例</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%96%B0%E8%B2%A8%E6%9D%A1%E4%BE%8B" title="新貨条例">新貨条例</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E4%B8%8D%E6%B3%81_(1873%E5%B9%B4-1896%E5%B9%B4)" title="大不況 (1873年-1896年)">大不況 (1873年-1896年)</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E9%9A%88%E8%B2%A1%E6%94%BF" title="大隈財政">大隈財政</a></li> <li><a href="/wiki/%E8%A5%BF%E5%8D%97%E6%88%A6%E4%BA%89" title="西南戦争">西南戦争</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E5%8D%81%E5%9B%9B%E5%B9%B4%E3%81%AE%E6%94%BF%E5%A4%89" title="明治十四年の政変">明治十四年の政変</a> <ul><li><a href="/wiki/%E6%9D%BE%E6%96%B9%E3%83%87%E3%83%95%E3%83%AC" title="松方デフレ">影響</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E5%B7%A5%E6%A5%AD%E5%8C%96#日本" title="工業化">産業革命</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%97%A5%E6%B8%85%E6%88%A6%E4%BA%89" title="日清戦争">日清戦争</a></li> <li><a href="/wiki/%E9%87%91%E6%9C%AC%E4%BD%8D%E5%88%B6" title="金本位制">金本位制</a></li> <li><a href="/wiki/%E8%B2%A8%E5%B9%A3%E6%B3%95" title="貨幣法">貨幣法</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%97%A5%E9%9C%B2%E6%88%A6%E4%BA%89" title="日露戦争">日露戦争</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">大正時代 - 昭和10年代</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%E7%AC%AC%E4%B8%80%E6%AC%A1%E4%B8%96%E7%95%8C%E5%A4%A7%E6%88%A6" title="第一次世界大戦">第一次世界大戦</a>(<a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%88%A6%E6%99%AF%E6%B0%97_(%E6%97%A5%E6%9C%AC)" title="大戦景気 (日本)">大戦景気</a>)</li> <li><a href="/wiki/%E6%88%A6%E5%BE%8C%E6%81%90%E6%85%8C" title="戦後恐慌">戦後恐慌</a></li> <li><a href="/wiki/%E9%96%A2%E6%9D%B1%E5%A4%A7%E9%9C%87%E7%81%BD" title="関東大震災">関東大震災</a> <ul><li><a href="/wiki/%E9%9C%87%E7%81%BD%E6%81%90%E6%85%8C" title="震災恐慌">影響</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E9%87%91%E8%9E%8D%E6%81%90%E6%85%8C" title="昭和金融恐慌">金融恐慌</a></li> <li><a href="/wiki/%E4%B8%96%E7%95%8C%E6%81%90%E6%85%8C" title="世界恐慌">世界恐慌</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E6%81%90%E6%85%8C" title="昭和恐慌">昭和恐慌</a> <ul><li><a href="/wiki/%E6%98%AD%E5%92%8C%E8%BE%B2%E6%A5%AD%E6%81%90%E6%85%8C" title="昭和農業恐慌">影響</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E9%87%91%E8%A7%A3%E7%A6%81" title="金解禁">金解禁</a></li> <li><a href="/wiki/%E3%82%A2%E3%83%B3%E3%82%B4%E3%83%A9%E7%8B%82%E4%B9%B1" title="アンゴラ狂乱">アンゴラ狂乱</a></li> <li><a href="/wiki/%E9%87%8D%E8%A6%81%E7%94%A3%E6%A5%AD%E7%B5%B1%E5%88%B6%E6%B3%95" title="重要産業統制法">重要産業統制法</a></li> <li><a href="/wiki/%E6%BA%80%E6%B4%B2%E4%BA%8B%E5%A4%89" title="満洲事変">満洲事変</a></li> <li><a href="/wiki/%E9%AB%98%E6%A9%8B%E6%98%AF%E6%B8%85" title="高橋是清">高橋財政</a> <ul><li><a href="/wiki/%E6%99%82%E5%B1%80%E5%8C%A1%E6%95%91%E4%BA%8B%E6%A5%AD" title="時局匡救事業">時局匡救事業</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%E6%97%A5%E4%B8%AD%E6%88%A6%E4%BA%89" title="日中戦争">日中戦争</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%9B%BD%E5%AE%B6%E7%B7%8F%E5%8B%95%E5%93%A1%E6%B3%95" title="国家総動員法">国家総動員法</a></li> <li><a href="/wiki/%E7%AC%AC%E4%BA%8C%E6%AC%A1%E4%B8%96%E7%95%8C%E5%A4%A7%E6%88%A6" title="第二次世界大戦">第二次世界大戦</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%A4%A7%E6%97%A5%E6%9C%AC%E7%94%A3%E6%A5%AD%E5%A0%B1%E5%9B%BD%E4%BC%9A" title="大日本産業報国会">大日本産業報国会</a></li> <li><a href="/wiki/%E5%A4%AA%E5%B9%B3%E6%B4%8B%E6%88%A6%E4%BA%89" title="太平洋戦争">太平洋戦争</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"> <a href="/wiki/Category:%E6%88%A6%E5%89%8D%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E7%B5%8C%E6%B8%88" title="Category:戦前日本の経済">Category:戦前日本の経済</a></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-label="Navbox" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Help:%E5%85%B8%E6%8B%A0%E7%AE%A1%E7%90%86" title="Help:典拠管理">典拠管理データベース</a>: 国立図書館 <span class="mw-valign-text-top noprint" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q8707#identifiers" title="ウィキデータを編集"><img alt="ウィキデータを編集" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4257343-9">ドイツ</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&amp;local_base=NLX10&amp;find_code=UID&amp;request=987007529234405171">イスラエル</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/sh85069482">アメリカ</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00567573">日本</a></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐698c79758b‐wp8c2 Cached time: 20250225093230 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.973 seconds Real time usage: 1.147 seconds Preprocessor visited node count: 26436/1000000 Post‐expand include size: 185462/2097152 bytes Template argument size: 46087/2097152 bytes Highest expansion depth: 28/100 Expensive parser function count: 7/500 Unstrip recursion depth: 1/20 Unstrip post‐expand size: 187474/5000000 bytes Lua time usage: 0.139/10.000 seconds Lua memory usage: 3010452/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 729.332 1 -total 46.82% 341.486 4 Template:Reflist 21.19% 154.540 8 Template:Cite_journal 20.14% 146.871 8 Template:Cite_journal/和書 12.19% 88.886 16 Template:Citation/identifier 11.92% 86.950 6 Template:Citation/core-ja-jp 8.14% 59.380 4 Template:ISSN 7.69% 56.062 1 Template:Normdaten 6.66% 48.568 1 Template:Cite_wikisource 5.93% 43.267 14 Template:Catalog_lookup_link --> <!-- Saved in parser cache with key jawiki:pcache:4516:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250225093230 and revision id 103816564. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">「<a dir="ltr" href="https://ja.wikipedia.org/w/index.php?title=明治維新&amp;oldid=103816564">https://ja.wikipedia.org/w/index.php?title=明治維新&amp;oldid=103816564</a>」から取得</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E3%82%AB%E3%83%86%E3%82%B4%E3%83%AA" title="特別:カテゴリ">カテゴリ</a>: <ul><li><a href="/wiki/Category:%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0" title="Category:明治維新">明治維新</a></li><li><a href="/wiki/Category:1868%E5%B9%B4%E3%81%AE%E6%97%A5%E6%9C%AC" title="Category:1868年の日本">1868年の日本</a></li><li><a href="/wiki/Category:1860%E5%B9%B4%E4%BB%A3%E6%97%A5%E6%9C%AC%E3%81%AE%E8%A8%AD%E7%AB%8B" title="Category:1860年代日本の設立">1860年代日本の設立</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">隠しカテゴリ: <ul><li><a href="/wiki/Category:ISBN%E3%83%9E%E3%82%B8%E3%83%83%E3%82%AF%E3%83%AA%E3%83%B3%E3%82%AF%E3%82%92%E4%BD%BF%E7%94%A8%E3%81%97%E3%81%A6%E3%81%84%E3%82%8B%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8" title="Category:ISBNマジックリンクを使用しているページ">ISBNマジックリンクを使用しているページ</a></li><li><a href="/wiki/Category:%E5%87%BA%E5%85%B8%E3%82%92%E5%BF%85%E8%A6%81%E3%81%A8%E3%81%99%E3%82%8B%E8%A8%98%E8%BF%B0%E3%81%AE%E3%81%82%E3%82%8B%E8%A8%98%E4%BA%8B/2022%E5%B9%B41%E6%9C%88" title="Category:出典を必要とする記述のある記事/2022年1月">出典を必要とする記述のある記事/2022年1月</a></li><li><a href="/wiki/Category:%E5%87%BA%E5%85%B8%E3%82%92%E5%BF%85%E8%A6%81%E3%81%A8%E3%81%99%E3%82%8B%E8%A8%98%E8%BF%B0%E3%81%AE%E3%81%82%E3%82%8B%E8%A8%98%E4%BA%8B/2024%E5%B9%B47%E6%9C%88" title="Category:出典を必要とする記述のある記事/2024年7月">出典を必要とする記述のある記事/2024年7月</a></li><li><a href="/wiki/Category:%E6%9B%96%E6%98%A7%E3%81%95%E5%9B%9E%E9%81%BF%E3%81%AE%E5%BF%85%E8%A6%81%E3%81%AA%E3%83%AA%E3%83%B3%E3%82%AF%E3%81%AE%E3%81%82%E3%82%8B%E3%83%9A%E3%83%BC%E3%82%B8" title="Category:曖昧さ回避の必要なリンクのあるページ">曖昧さ回避の必要なリンクのあるページ</a></li><li><a href="/wiki/Category:GND%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90%E3%81%8C%E6%8C%87%E5%AE%9A%E3%81%95%E3%82%8C%E3%81%A6%E3%81%84%E3%82%8B%E8%A8%98%E4%BA%8B" title="Category:GND識別子が指定されている記事">GND識別子が指定されている記事</a></li><li><a href="/wiki/Category:J9U%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90%E3%81%8C%E6%8C%87%E5%AE%9A%E3%81%95%E3%82%8C%E3%81%A6%E3%81%84%E3%82%8B%E8%A8%98%E4%BA%8B" title="Category:J9U識別子が指定されている記事">J9U識別子が指定されている記事</a></li><li><a href="/wiki/Category:LCCN%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90%E3%81%8C%E6%8C%87%E5%AE%9A%E3%81%95%E3%82%8C%E3%81%A6%E3%81%84%E3%82%8B%E8%A8%98%E4%BA%8B" title="Category:LCCN識別子が指定されている記事">LCCN識別子が指定されている記事</a></li><li><a href="/wiki/Category:NDL%E8%AD%98%E5%88%A5%E5%AD%90%E3%81%8C%E6%8C%87%E5%AE%9A%E3%81%95%E3%82%8C%E3%81%A6%E3%81%84%E3%82%8B%E8%A8%98%E4%BA%8B" title="Category:NDL識別子が指定されている記事">NDL識別子が指定されている記事</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> 最終更新 2025年2月19日 (水) 17:46 (日時は<a href="/wiki/%E7%89%B9%E5%88%A5:%E5%80%8B%E4%BA%BA%E8%A8%AD%E5%AE%9A#mw-prefsection-rendering" title="特別:個人設定">個人設定</a>で未設定ならば<a href="/wiki/%E5%8D%94%E5%AE%9A%E4%B8%96%E7%95%8C%E6%99%82" title="協定世界時">UTC</a>)。</li> <li id="footer-info-copyright">テキストは<a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ja">クリエイティブ・コモンズ 表示-継承ライセンス</a>のもとで利用できます。追加の条件が適用される場合があります。詳細については<a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">利用規約</a>を参照してください。</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/ja">プライバシー・ポリシー</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%82%AD%E3%83%9A%E3%83%87%E3%82%A3%E3%82%A2%E3%81%AB%E3%81%A4%E3%81%84%E3%81%A6">ウィキペディアについて</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:%E5%85%8D%E8%B2%AC%E4%BA%8B%E9%A0%85">免責事項</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">行動規範</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">開発者</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/ja.wikipedia.org">統計</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieに関する声明</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//ja.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">モバイルビュー</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>検索</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Wikipedia内を検索"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="特別:検索"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">検索</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="目次" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="目次の表示・非表示を切り替え" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">目次の表示・非表示を切り替え</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">明治維新</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>102の言語版</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>話題追加</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-698c79758b-rsts2","wgBackendResponseTime":182,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.973","walltime":"1.147","ppvisitednodes":{"value":26436,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":185462,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":46087,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":28,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":7,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":187474,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 729.332 1 -total"," 46.82% 341.486 4 Template:Reflist"," 21.19% 154.540 8 Template:Cite_journal"," 20.14% 146.871 8 Template:Cite_journal/和書"," 12.19% 88.886 16 Template:Citation/identifier"," 11.92% 86.950 6 Template:Citation/core-ja-jp"," 8.14% 59.380 4 Template:ISSN"," 7.69% 56.062 1 Template:Normdaten"," 6.66% 48.568 1 Template:Cite_wikisource"," 5.93% 43.267 14 Template:Catalog_lookup_link"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.139","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3010452,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-698c79758b-wp8c2","timestamp":"20250225093230","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u660e\u6cbb\u7dad\u65b0","url":"https:\/\/ja.wikipedia.org\/wiki\/%E6%98%8E%E6%B2%BB%E7%B6%AD%E6%96%B0","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q8707","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q8707","author":{"@type":"Organization","name":"\u30a6\u30a3\u30ad\u30e1\u30c7\u30a3\u30a2\u30d7\u30ed\u30b8\u30a7\u30af\u30c8\u3078\u306e\u8ca2\u732e\u8005"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"\u30a6\u30a3\u30ad\u30e1\u30c7\u30a3\u30a2\u8ca1\u56e3","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-03-19T05:45:20Z","dateModified":"2025-02-19T17:46:14Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/53\/Emperor_Arriving_in_Tokyo_by_Kobori_Tomoto_%28Meiji_Memorial_Picture_Gallery%29.jpg","headline":"\u65e5\u672c\u306e\u660e\u6cbb\u6642\u4ee3\u521d\u671f\u306e\u8fd1\u4ee3\u5316\u6539\u9769"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10