CINXE.COM

Vie — Wikipédia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Vie — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"4e241722-ac87-40ff-97dc-543cbb5af7d2","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Vie","wgTitle":"Vie","wgCurRevisionId":224429700,"wgRevisionId":224429700,"wgArticleId":25175,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article contenant un appel à traduction en anglais","Article avec passage détourné","Article à référence insuffisante","Article à référence nécessaire","Article à référence souhaitée","Page utilisant P486","Page utilisant P1748","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des bases relatives à la santé","Page utilisant P3123","Page pointant vers des bases relatives à la recherche","Page utilisant P1417","Page utilisant P5019","Page utilisant P8313","Page utilisant P4613","Page utilisant P7305","Page utilisant P6058","Page utilisant P3222","Page utilisant P4342","Page utilisant P3365","Page utilisant P3219","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Portail:Médecine/Articles liés","Portail:Biologie/Articles liés","Portail:Sciences/Articles liés","Portail:Philosophie/Articles liés","Portail:Société/Articles liés","Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés","Projet:Biologie/Pages liées","Portail:Religions et croyances/Articles liés","Bon article en japonais","Bon article en anglais","Vivant","Concept philosophique"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Vie","wgRelevantArticleId":25175,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q3","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.23"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/05/Biology-0001.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="948"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Biology-0001.jpg/800px-Biology-0001.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="632"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Biology-0001.jpg/640px-Biology-0001.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="506"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Vie — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Vie"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Vie"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="auth.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Vie rootpage-Vie skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Page d’accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil" title="Regroupements d&#039;articles par thématiques"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact" title="Qui contacter"><span>Contact</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter" title="Guide pour apprendre à contribuer à Wikipédia"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales" title="Outils pour contribuer à Wikipédia"><span>Pages spéciales</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l&#039;encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l&#039;apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Vie" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Vie" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Vie" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Vie" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Description" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Description"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Description</span> </div> </a> <ul id="toc-Description-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nature_et_sens_de_la_vie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Nature_et_sens_de_la_vie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Nature et sens de la vie</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Nature_et_sens_de_la_vie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Nature et sens de la vie</span> </button> <ul id="toc-Nature_et_sens_de_la_vie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Religion" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Religion"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Religion</span> </div> </a> <ul id="toc-Religion-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Physique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Physique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Physique</span> </div> </a> <ul id="toc-Physique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Philosophie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Philosophie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Philosophie</span> </div> </a> <ul id="toc-Philosophie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Idéalisme_et_matérialisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Idéalisme_et_matérialisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.1</span> <span>Idéalisme et matérialisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Idéalisme_et_matérialisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Définition_par_Kant" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Définition_par_Kant"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2</span> <span>Définition par Kant</span> </div> </a> <ul id="toc-Définition_par_Kant-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Définition_phénoménologique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Définition_phénoménologique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.3</span> <span>Définition phénoménologique</span> </div> </a> <ul id="toc-Définition_phénoménologique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Approche_scientifique_(biologie)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Approche_scientifique_(biologie)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Approche scientifique (biologie)</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Approche_scientifique_(biologie)-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Approche scientifique (biologie)</span> </button> <ul id="toc-Approche_scientifique_(biologie)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Définitions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Définitions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Définitions</span> </div> </a> <ul id="toc-Définitions-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Autres_définitions" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Autres_définitions"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Autres définitions</span> </div> </a> <ul id="toc-Autres_définitions-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Propriétés" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Propriétés"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Propriétés</span> </div> </a> <ul id="toc-Propriétés-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Activités_caractéristiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Activités_caractéristiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.1</span> <span>Activités caractéristiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Activités_caractéristiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Structures_et_chimie_caractéristique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Structures_et_chimie_caractéristique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.2</span> <span>Structures et chimie caractéristique</span> </div> </a> <ul id="toc-Structures_et_chimie_caractéristique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Formes_frontières" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Formes_frontières"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.3</span> <span>Formes frontières</span> </div> </a> <ul id="toc-Formes_frontières-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Réplicateurs_biologiques_non_viraux" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Réplicateurs_biologiques_non_viraux"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.3.1</span> <span>Réplicateurs biologiques non viraux</span> </div> </a> <ul id="toc-Réplicateurs_biologiques_non_viraux-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Virus" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Virus"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.3.2</span> <span>Virus</span> </div> </a> <ul id="toc-Virus-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Localisation" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Localisation"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Localisation</span> </div> </a> <ul id="toc-Localisation-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Origine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Origine"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Origine</span> </div> </a> <ul id="toc-Origine-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Classification" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Classification"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Classification</span> </div> </a> <ul id="toc-Classification-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vidéographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Vidéographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Vidéographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Vidéographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Vie</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 168 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-168" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">168 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Lewe" title="Lewe – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Lewe" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Leben" title="Leben – alémanique" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Leben" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alémanique" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%85%E1%8B%AD%E1%8B%88%E1%89%B5" title="ህይወት – amharique" lang="am" hreflang="am" data-title="ህይወት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amharique" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Vida" title="Vida – aragonais" lang="an" hreflang="an" data-title="Vida" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonais" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/L%C4%ABf" title="Līf – ancien anglais" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Līf" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="ancien anglais" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A9" title="حياة – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="حياة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A9" title="حياة – arabe marocain" lang="ary" hreflang="ary" data-title="حياة" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="arabe marocain" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A7%80%E0%A7%B1%E0%A6%A8" title="জীৱন – assamais" lang="as" hreflang="as" data-title="জীৱন" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="assamais" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Vida" title="Vida – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Vida" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Jaka%C3%B1a" title="Jakaña – aymara" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Jakaña" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="aymara" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/H%C9%99yat" title="Həyat – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Həyat" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A7%D8%B4%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%B4" title="یاشاییش – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یاشاییش" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%BE%D1%80%D0%BC%D0%BE%D1%88" title="Тормош – bachkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Тормош" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="bachkir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/G%C4%ABv%C4%ABb%C4%97" title="Gīvībė – samogitien" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Gīvībė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="samogitien" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Buhay" title="Buhay – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Buhay" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%8B%D1%86%D1%86%D1%91" title="Жыццё – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Жыццё" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%8B%D1%86%D1%8C%D1%86%D1%91" title="Жыцьцё – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Жыцьцё" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%82" title="Живот – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Живот" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A4%97%E0%A5%80" title="जिनगी – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="जिनगी" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A7%80%E0%A6%AC%E0%A6%A8" title="জীবন – bengali" lang="bn" hreflang="bn" data-title="জীবন" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengali" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A0%E0%BD%9A%E0%BD%BC%E0%BC%8B%E0%BD%96%E0%BC%8D" title="འཚོ་བ། – tibétain" lang="bo" hreflang="bo" data-title="འཚོ་བ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tibétain" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Buhez" title="Buhez – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Buhez" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDivot" title="Život – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Život" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Ngolu" title="Ngolu – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Ngolu" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/%E1%A8%88%E1%A8%98%E1%A8%93%E1%A8%9A" title="ᨈᨘᨓᨚ – bugi" lang="bug" hreflang="bug" data-title="ᨈᨘᨓᨚ" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="bugi" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Ugi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BC%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB" title="Амидарал – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Амидарал" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Vida" title="Vida – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Vida" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/S%C4%95ng-m%C3%AAng" title="Sĕng-mêng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Sĕng-mêng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80" title="Дахар – tchétchène" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Дахар" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="tchétchène" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Kinabuhi" title="Kinabuhi – cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Kinabuhi" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%98%DB%8C%D9%86" title="ژین – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ژین" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDivot" title="Život – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Život" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Bywyd" title="Bywyd – gallois" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Bywyd" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="gallois" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Liv" title="Liv – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Liv" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Ny%C9%9Bvili" title="Nyɛvili – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Nyɛvili" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Leben" title="Leben – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Leben" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%96%CF%89%CE%AE" title="Ζωή – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Ζωή" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bon article"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Life" title="Life – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Life" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Vivo" title="Vivo – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Vivo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Vida" title="Vida – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Vida" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Elu" title="Elu – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Elu" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Bizi" title="Bizi – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Bizi" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/V%C3%ADa" title="Vía – estrémègne" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Vía" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="estrémègne" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="زندگی – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="زندگی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/El%C3%A4m%C3%A4" title="Elämä – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Elämä" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Bula_(kilanibula)" title="Bula (kilanibula) – fidjien" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Bula (kilanibula)" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fidjien" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Leewent" title="Leewent – frison septentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Leewent" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frison septentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Libben" title="Libben – frison occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Libben" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frison occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Beatha" title="Beatha – irlandais" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Beatha" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Lavi" title="Lavi – créole guyanais" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Lavi" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="créole guyanais" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Beatha" title="Beatha – gaélique écossais" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Beatha" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélique écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Vida" title="Vida – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Vida" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Tekove" title="Tekove – guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Tekove" data-language-autonym="Avañe&#039;ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe&#039;ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/S%C3%A2ng-miang" title="Sâng-miang – hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Sâng-miang" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%97%D7%99%D7%99%D7%9D" title="חיים – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="חיים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%B5%E0%A4%A8" title="जीवन – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="जीवन" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Zindagi" title="Zindagi – hindi fidjien" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Zindagi" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="hindi fidjien" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%BDivot" title="Život – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Život" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Lavi" title="Lavi – créole haïtien" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Lavi" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="créole haïtien" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/%C3%89let" title="Élet – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Élet" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Կյանք – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Կյանք" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Vita" title="Vita – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Vita" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Pengidup" title="Pengidup – iban" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Pengidup" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="iban" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kehidupan" title="Kehidupan – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Kehidupan" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Vive" title="Vive – interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Vive" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Biag" title="Biag – ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Biag" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%85%D0%B0%D1%80" title="Вахар – ingouche" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Вахар" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ingouche" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/L%C3%ADf" title="Líf – islandais" lang="is" hreflang="is" data-title="Líf" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandais" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Vita" title="Vita – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Vita" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="bon article"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E7%94%9F%E5%91%BD" title="生命 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="生命" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Laif" title="Laif – créole jamaïcain" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Laif" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="créole jamaïcain" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/lo_kamji%27e" title="lo kamji&#039;e – lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="lo kamji&#039;e" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Urip" title="Urip – javanais" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Urip" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanais" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%94" title="სიცოცხლე – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="სიცოცხლე" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%8A%D0%B0%D1%89%D3%80%D1%8D" title="ГъащӀэ – kabarde" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="ГъащӀэ" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="kabarde" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%96%D1%80%D1%88%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Тіршілік – kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Тіршілік" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakh" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9C%E0%B3%80%E0%B2%B5%E0%B2%A8" title="ಜೀವನ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಜೀವನ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%83%9D%EB%AA%85" title="생명 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="생명" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B6%D0%B0%D1%88%D0%B0%D1%83" title="Джашау – karatchaï balkar" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Джашау" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="karatchaï balkar" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%90%D9%86%D9%9B%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="زِنٛدگی – cachemiri" lang="ks" hreflang="ks" data-title="زِنٛدگی" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="cachemiri" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Jiyan" title="Jiyan – kurde" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Jiyan" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurde" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Bewnans" title="Bewnans – cornique" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Bewnans" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="cornique" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BA" title="Тиричилик – kirghize" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Тиричилик" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirghize" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Vita" title="Vita – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Vita" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Vive" title="Vive – lingua franca nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Vive" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="lingua franca nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Leve" title="Leve – limbourgeois" lang="li" hreflang="li" data-title="Leve" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limbourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Vitta" title="Vitta – ligure" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Vitta" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ligure" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Vita" title="Vita – lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Vita" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Bom%C9%94i" title="Bomɔi – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Bomɔi" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%8A%E0%BA%B5%E0%BA%A7%E0%BA%B4%E0%BA%94" title="ຊີວິດ – lao" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ຊີວິດ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="lao" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Gyvyb%C4%97" title="Gyvybė – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Gyvybė" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Dz%C4%ABv%C4%ABba" title="Dzīvība – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Dzīvība" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Kao%E1%B8%8Di%C3%A2n" title="Kaoḍiân – madurais" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Kaoḍiân" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="madurais" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Fiainana" title="Fiainana – malgache" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Fiainana" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgache" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Hiduik" title="Hiduik – minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Hiduik" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%82" title="Живот – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Живот" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B5%80%E0%B4%B5%E0%B5%BB" title="ജീവൻ – malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജീവൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BC%D1%8C%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%BB" title="Амьдрал – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Амьдрал" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%B5%E0%A4%A8" title="जीवन – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="जीवन" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Hidupan" title="Hidupan – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Hidupan" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Bida" title="Bida – mirandais" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Bida" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandais" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9E%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%9B%E1%80%BE%E1%80%AD" title="သက်ရှိ – birman" lang="my" hreflang="my" data-title="သက်ရှိ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birman" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Leven" title="Leven – bas-allemand" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Leven" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="bas-allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%80%E0%A4%B5%E0%A4%A8" title="जीवन – népalais" lang="ne" hreflang="ne" data-title="जीवन" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="népalais" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Leven" title="Leven – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Leven" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Livet" title="Livet – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Livet" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Liv" title="Liv – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Liv" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Vida" title="Vida – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Vida" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%9C%E0%A9%80%E0%A8%B5%E0%A8%A8" title="ਜੀਵਨ – pendjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਜੀਵਨ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Bida" title="Bida – papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Bida" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBycie" title="Życie – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Życie" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Vita" title="Vita – piémontais" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Vita" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="piémontais" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%88%D9%86" title="جیون – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="جیون" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%98%D9%88%D9%86%D8%AF" title="ژوند – pachto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ژوند" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pachto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Vida" title="Vida – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Vida" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Kawsay" title="Kawsay – quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Kawsay" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Via%C8%9B%C4%83" title="Viață – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Viață" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B7%D0%BD%D1%8C" title="Жизнь – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Жизнь" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%8B%D0%B2%D0%BE%D1%82" title="Жывот – ruthène" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Жывот" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ruthène" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Ubuzima" title="Ubuzima – kinyarwanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Ubuzima" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="kinyarwanda" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BB%D0%BE%D1%85" title="Олох – iakoute" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Олох" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="iakoute" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A1%E1%B1%A4%E1%B1%AD%E1%B1%9A%E1%B1%B1" title="ᱡᱤᱭᱚᱱ – santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱡᱤᱭᱚᱱ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Vita" title="Vita – sicilien" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Vita" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sicilien" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Life" title="Life – écossais" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Life" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D9%8A" title="زندگي – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="زندگي" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/%C5%BDivot" title="Život – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Život" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B7%93%E0%B7%80%E0%B6%BA" title="ජීවය – cingalais" lang="si" hreflang="si" data-title="ජීවය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalais" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Life" title="Life – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Life" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/%C5%BDivot" title="Život – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Život" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="زندگی – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="زندگی" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/%C5%BDivljenje" title="Življenje – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Življenje" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Hupenyu" title="Hupenyu – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Hupenyu" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Nolosha" title="Nolosha – somali" lang="so" hreflang="so" data-title="Nolosha" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somali" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Jeta" title="Jeta – albanais" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Jeta" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanais" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D0%B2%D0%BE%D1%82" title="Живот – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Живот" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Hirup" title="Hirup – soundanais" lang="su" hreflang="su" data-title="Hirup" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="soundanais" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Liv" title="Liv – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Liv" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Uhai" title="Uhai – swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Uhai" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBycie" title="Życie – silésien" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Życie" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="silésien" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/uzip" title="uzip – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="uzip" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%89%E0%AE%AF%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AF%8D" title="உயிர் – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="உயிர்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%9C%E0%B1%80%E0%B0%B5%E0%B0%82" title="జీవం – télougou" lang="te" hreflang="te" data-title="జీవం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="télougou" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%B3%D3%A3" title="Зиндагӣ – tadjik" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Зиндагӣ" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tadjik" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B5%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%95" title="ชีวิต – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="ชีวิต" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/%C3%9Da%C5%9Fa%C3%BDy%C5%9F" title="Ýaşaýyş – turkmène" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Ýaşaýyş" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmène" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Buhay" title="Buhay – tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Buhay" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/Mo%27ui" title="Mo&#039;ui – tongien" lang="to" hreflang="to" data-title="Mo&#039;ui" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="tongien" class="interlanguage-link-target"><span>Lea faka-Tonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ya%C5%9Fam" title="Yaşam – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Yaşam" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Vutomi" title="Vutomi – tsonga" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Vutomi" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="tsonga" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BB%D0%B5%D0%BA" title="Тереклек – tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Тереклек" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatar" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B8%D1%82%D1%82%D1%8F" title="Життя – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Життя" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="حیات – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="حیات" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Hayot" title="Hayot – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Hayot" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Vita" title="Vita – vénitien" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Vita" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="vénitien" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Elo" title="Elo – vepse" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Elo" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="vepse" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/S%E1%BB%B1_s%E1%BB%91ng" title="Sự sống – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Sự sống" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Lif" title="Lif – volapük" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Lif" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="volapük" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Veye_(biyolodjeye)" title="Veye (biyolodjeye) – wallon" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Veye (biyolodjeye)" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="wallon" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Kinabuhi" title="Kinabuhi – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Kinabuhi" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%94%9F%E5%91%BD" title="生命 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="生命" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Life" title="Life – xhosa" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Life" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="xhosa" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90" title="თელარა – mingrélien" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="თელარა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="mingrélien" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9C%D7%A2%D7%91%D7%9F" title="לעבן – yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="לעבן" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddish" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Sengmingh" title="Sengmingh – zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Sengmingh" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%94%9F%E5%91%BD" title="生命 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="生命" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/S%C3%A8%E2%81%BF-mi%C4%81" title="Sèⁿ-miā – minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Sèⁿ-miā" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%94%9F%E5%91%BD" title="生命 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="生命" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Impilo" title="Impilo – zoulou" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Impilo" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zoulou" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Vie" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Vie" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Vie"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Vie"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Vie" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Vie" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;oldid=224429700" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&amp;page=Vie&amp;id=224429700&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FVie"><span>Obtenir l&#039;URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FVie"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=Vie"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&amp;page=Vie&amp;action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Life" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/Vie" hreflang="fr"><span>Wikiquote</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l&#039;encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Vie_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Vie (homonymie)">Vie (homonymie)</a>. </p> </div></div> <p>La <b>vie</b> est un <a href="/wiki/Ph%C3%A9nom%C3%A8ne_naturel" title="Phénomène naturel">phénomène naturel</a> qui se manifeste à travers des structures matérielles appelées <i><a href="/wiki/Organisme_(physiologie)" title="Organisme (physiologie)">organismes vivants</a></i> ou <i>êtres vivants</i>, caractérisées par leur <a href="/wiki/Autonomie_(biologie)" title="Autonomie (biologie)">activité autonome</a>, leur capacité de <a href="/wiki/Reproduction_(biologie)" title="Reproduction (biologie)">reproduction</a> et une grande complexité de leur structure interne<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">&#91;</span>1<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Travaux_in%C3%A9dits" title="Wikipédia:Travaux inédits">[source détournée]</a></sup>. La vie n'a été observée que sur <a href="/wiki/Terre" title="Terre">Terre</a> mais il n'est pas impossible qu'elle existe ailleurs<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">&#91;</span>2<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Source_insuffisante" title="Aide:Source insuffisante">[source&#160;insuffisante]</a></sup>. </p><p>La principale caractéristique d’un être vivant, par rapport aux objets inanimés et aux machines, est qu’il est <span class="citation">«&#160;un corps qui forme lui-même sa propre substance&#160;»</span> à partir de celle qu’il puise dans le <a href="/wiki/Environnement_biophysique" title="Environnement biophysique">milieu</a><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">&#91;</span>3<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. De ce phénomène d'<a href="/wiki/Assimilation_(biologie)" title="Assimilation (biologie)">assimilation</a> découlent tous les autres phénomènes propres au vivant&#160;: la <a href="/wiki/R%C3%A9g%C3%A9n%C3%A9ration" title="Régénération">régénération</a> et le renouvellement de leurs <a href="/wiki/Tissu_biologique" title="Tissu biologique">tissus</a> par acquisition de <a href="/wiki/Nutriment" title="Nutriment">nutriments</a> et d'éléments nécessaires à la survie des <a href="/wiki/Cellule_souche" title="Cellule souche">cellules</a>, la <a href="/wiki/Reproduction_(biologie)" title="Reproduction (biologie)">reproduction</a> et le développement de l’organisme et enfin l'<a href="/wiki/%C3%89volution_(biologie)" title="Évolution (biologie)">évolution</a> au cours du temps. Ils se distinguent également par le fait qu'ils s'écartent durablement de l'<a href="/wiki/%C3%89quilibre_thermodynamique" title="Équilibre thermodynamique">équilibre thermodynamique</a> selon un processus appelé <a href="/wiki/Hom%C3%A9ostasie" title="Homéostasie">homéostasie</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">&#91;</span>4<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>L'ensemble des organismes vivants forme la <a href="/wiki/Biosph%C3%A8re" title="Biosphère">biosphère</a>. La présence de la vie sur Terre influence énormément la composition et la structure de la surface terrestre et de l'<a href="/wiki/Atmosph%C3%A8re_terrestre" title="Atmosphère terrestre">atmosphère</a><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">&#91;</span>5<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Par exemple, l'abondance d'<a href="/wiki/Oxyg%C3%A8ne" title="Oxygène">oxygène</a> dans l'atmosphère est directement liée à la présence de vie<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">&#91;</span>6<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. L'étude du phénomène vivant recoupe donc certains domaines d'études de la Terre elle-même, c'est-à-dire de la <a href="/wiki/G%C3%A9ologie" title="Géologie">géologie</a><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">&#91;</span>7<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>La vie est aussi une notion <a href="/wiki/Empirisme" title="Empirisme">empirique</a> particulièrement importante pour les <a href="/wiki/Homo_sapiens" title="Homo sapiens">êtres humains</a> (eux-mêmes des êtres vivants), cependant complexe à circonscrire en une définition (<abbr class="abbr" title="confer (reportez-vous à/comparez avec)">cf.</abbr> <a href="#Définitions">définition <i>infra</i></a>). On oppose au phénomène vivant la notion de <a href="/wiki/Mort" title="Mort">mort</a>, mais aussi de <a href="/wiki/Mati%C3%A8re" title="Matière">matière</a> inerte, voire brute. Selon ce point de vue, la notion de vie est associée à la durée s'écoulant entre la <a href="/wiki/Naissance" title="Naissance">naissance</a> et la <a href="/wiki/Mort" title="Mort">mort</a>, au contenu événementiel actif et passif de cette période, ainsi qu'à l'approche harmonieuse des relations humaines (voir <a href="/wiki/Social" title="Social">Social</a>)<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">&#91;</span>8<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>La conscience d'une transition entre la vie et la mort, exprimée au travers de <a href="/wiki/Rite_fun%C3%A9raire" title="Rite funéraire">rites funéraires</a>, fait partie des stades marquants de l'<a href="/wiki/Hominisation" title="Hominisation">hominisation</a><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">&#91;</span>9<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. La vie, parmi les concepts primordiaux de la <a href="/wiki/Pens%C3%A9e" title="Pensée">pensée</a>, a donné lieu à de nombreuses réflexions et analyses empiriques, philosophiques, scientifiques,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> C'est également une source de débats souvent reliés aux notions d'<a href="/wiki/Esprit" title="Esprit">esprit</a> et d'<a href="/wiki/Intelligence" title="Intelligence">intelligence</a>, qu'il s'agisse de considérations éthiques (<a href="/wiki/Avortement" title="Avortement">avortement</a>, <a href="/wiki/Euthanasie" title="Euthanasie">euthanasie</a>, <a href="/wiki/Immortalit%C3%A9" title="Immortalité">immortalité</a>, <a href="/wiki/Vie_%C3%A9ternelle" title="Vie éternelle">vie éternelle</a>), <a href="/wiki/Environnement" title="Environnement">environnementales</a> (<a href="/wiki/%C3%89cologisme" title="Écologisme">écologisme</a>, <a href="/wiki/Qualit%C3%A9_de_vie" title="Qualité de vie">qualité de vie</a>) ou même politiques (chartes ou déclarations des <a href="/wiki/Droits_de_l%27homme" title="Droits de l&#39;homme">droits de l'Homme</a>, des <a href="/wiki/Droits_des_femmes" title="Droits des femmes">droits de la Femme</a>, des <a href="/wiki/Droits_de_l%27enfant" title="Droits de l&#39;enfant">droits de l'Enfant</a>, des droits de l'Animal,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr>)<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">&#91;</span>10<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>La <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a> est la science ayant pour objet l'étude des caractères communs aux différents êtres vivants (selon la définition qu'en a donné, le premier, <a href="/wiki/Jean-Baptiste_de_Lamarck" title="Jean-Baptiste de Lamarck">Jean-Baptiste de Lamarck</a>). Elle s'appuie notamment sur la <a href="/wiki/Chimie_organique" title="Chimie organique">chimie organique</a> et l'étude de l'<a href="/wiki/%C3%89volution_(biologie)" title="Évolution (biologie)">évolution</a> des organismes présents ou passés, s'interrogeant sur les conditions d'apparition de la vie (phénomène unique ou au contraire très banal) et sur la possibilité de <a href="/wiki/Vie_extraterrestre" title="Vie extraterrestre">vie extraterrestre</a> éventuellement <i>évoluée</i> (implicitement des organismes sapiens émotionnellement sensibles, capables de prouesses technologiques comparables à l'humanité)<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">&#91;</span>11<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Certains théoriciens n'excluent pas d'adopter des définitions pouvant inclure des formes mécaniques ou électromécaniques, et même des formes créées par l'homme en dehors de tout processus reproductif naturel («&#160;<a href="/wiki/Robot" title="Robot">vie artificielle</a>&#160;» ou <a href="/wiki/Cellule_artificielle" title="Cellule artificielle">cellule artificielle</a>)<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">&#91;</span>12<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Biology-0001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Biology-0001.jpg/220px-Biology-0001.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Biology-0001.jpg/330px-Biology-0001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Biology-0001.jpg/440px-Biology-0001.jpg 2x" data-file-width="1049" data-file-height="829" /></a><figcaption>Différentes formes de vie.</figcaption></figure> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Description">Description</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=1" title="Modifier la section : Description" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=1" title="Modifier le code source de la section : Description"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Amazon.A2002182.1405.1km.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Amazon.A2002182.1405.1km.jpg/250px-Amazon.A2002182.1405.1km.jpg" decoding="async" width="220" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Amazon.A2002182.1405.1km.jpg/330px-Amazon.A2002182.1405.1km.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Amazon.A2002182.1405.1km.jpg/500px-Amazon.A2002182.1405.1km.jpg 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1400" /></a><figcaption>La couleur verte en certains endroits de la surface terrestre est l'une des principales manifestations de la présence de vie visible même depuis l'<a href="/wiki/Espace_(cosmologie)" title="Espace (cosmologie)">espace</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Big_and_Small_Age_Grandpa_and_Grandson_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Big_and_Small_Age_Grandpa_and_Grandson_01.jpg/220px-Big_and_Small_Age_Grandpa_and_Grandson_01.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Big_and_Small_Age_Grandpa_and_Grandson_01.jpg/330px-Big_and_Small_Age_Grandpa_and_Grandson_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Big_and_Small_Age_Grandpa_and_Grandson_01.jpg/440px-Big_and_Small_Age_Grandpa_and_Grandson_01.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="2304" /></a><figcaption>La vie, jeunesse et vieillesse.</figcaption></figure> <p>Les formes de vie observées sur Terre sont d'aspect, de structure et de taille extrêmement diverses, mais ont tout de même en commun une organisation dite <a href="/wiki/Cellule_(biologie)" title="Cellule (biologie)">cellulaire</a> ainsi qu'un <a href="/wiki/Biologie_mol%C3%A9culaire" title="Biologie moléculaire">répertoire commun de réactions chimiques</a><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">&#91;</span>13<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> impliquant de longues <a href="/wiki/Mol%C3%A9cule" title="Molécule">molécules</a> à forte teneur en <a href="/wiki/Carbone" title="Carbone">carbone</a>, telles que l'<a href="/wiki/Acide_d%C3%A9soxyribonucl%C3%A9ique" title="Acide désoxyribonucléique">ADN</a>, l'<a href="/wiki/Acide_ribonucl%C3%A9ique" title="Acide ribonucléique">ARN</a>, les <a href="/wiki/Prot%C3%A9ine" title="Protéine">protéines</a> et les <a href="/wiki/Acide_amin%C3%A9" title="Acide aminé">acides aminés</a>. Parmi ces molécules, l'ADN joue un rôle essentiel dans la mesure où il encode l'information caractéristique de la plupart des formes de vie (l'ARN joue un rôle équivalent pour de rares organismes). Cette information est codée en séquences indivisibles appelés <a href="/wiki/G%C3%A8ne" title="Gène">gènes</a>.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">&#91;</span>14<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> Un autre point commun consiste dans la présence indispensable d'<a href="/wiki/Eau" title="Eau">eau</a> liquide pour le maintien en vie des organismes. L'eau est présente au sein des <a href="/wiki/Cellule_(biologie)" title="Cellule (biologie)">cellules</a> ainsi que dans le milieu intercellulaire pour les <a href="/wiki/Organisme_multicellulaire" title="Organisme multicellulaire">organismes multicellulaires</a>. Elle semble jouer notamment un rôle de <a href="/wiki/Solvant" title="Solvant">solvant</a> pour la plupart des réactions nécessaires à l'<a href="/wiki/Hom%C3%A9ostasie" title="Homéostasie">homéostasie</a><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">&#91;</span>15<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Les formes de vies peuvent être classées selon une démarche scientifique appelée <a href="/wiki/Taxonomie" title="Taxonomie">taxonomie</a>, et dont le plus haut niveau de classification comporte six <a href="/wiki/R%C3%A8gne_(biologie)" title="Règne (biologie)">règnes</a>&#160;: <a href="/wiki/Archaea" title="Archaea">archéen</a>, <a href="/wiki/Bact%C3%A9rie" title="Bactérie">bactérien</a>, <a href="/wiki/Protista" title="Protista">protiste</a>, <a href="/wiki/Champignon" title="Champignon">champignon</a>, <a href="/wiki/Plante" title="Plante">plante</a> et <a href="/wiki/Animal" title="Animal">animal</a>, ces deux derniers étant les règnes les plus visibles aux <a href="/wiki/Propri%C3%A9t%C3%A9_macroscopique" title="Propriété macroscopique">échelles macroscopiques</a>. La classification taxonomique est accompagnée et le plus souvent confirmée par une étude génétique comparative inférant leur lignée reproductive selon une démarche dite <a href="/wiki/Phylog%C3%A9nie" title="Phylogénie">phylogénétique</a><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">&#91;</span>16<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nature_et_sens_de_la_vie">Nature et sens de la vie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=2" title="Modifier la section : Nature et sens de la vie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=2" title="Modifier le code source de la section : Nature et sens de la vie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Sens_de_la_vie" title="Sens de la vie">Sens de la vie</a>.</div></div> <p>La question du sens de la vie se présente comme, de facto, <a href="/wiki/Polys%C3%A9mie" title="Polysémie">polysémique</a>&#160;: </p> <ul><li><a href="/wiki/T%C3%A9l%C3%A9ologie" title="Téléologie">Téléologique</a> et <a href="/wiki/Religieuse" title="Religieuse">religieuse</a>&#160;: Où va-t-elle, quelle en est la <a href="/wiki/Finalit%C3%A9" title="Finalité">finalité</a>&#160;?</li> <li><a href="/wiki/Physique" title="Physique">Physique</a>&#160;: De quoi s'agit-il&#160;?</li> <li><a href="/wiki/S%C3%A9miologie" title="Sémiologie">Sémiologique</a>&#160;: Que signifie-t-elle&#160;?</li> <li><a href="/wiki/Axiologie" title="Axiologie">Axiologique</a>&#160;: Que vaut-elle&#160;?</li> <li><a href="/wiki/Ontologie_(philosophie)" title="Ontologie (philosophie)">Ontologique</a>&#160;: D'où vient-elle&#160;?</li> <li><a href="/wiki/Ph%C3%A9nom%C3%A9nologie_(philosophie)" title="Phénoménologie (philosophie)">Phénoménologique</a>&#160;: Quelle est son essence&#160;?</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Religion">Religion</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=3" title="Modifier la section : Religion" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=3" title="Modifier le code source de la section : Religion"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Chaque <a href="/wiki/Religion" title="Religion">religion</a> donne sa propre analyse du sens de la vie, selon les convictions. </p><p>Dans les <a href="/wiki/Religion_du_Livre" title="Religion du Livre">religions du Livre</a> (<a href="/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme">judaïsme</a>, <a href="/wiki/Christianisme" title="Christianisme">christianisme</a> et <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a>), la vie est le fruit de la <a href="/wiki/Cr%C3%A9ation_(Bible)" title="Création (Bible)">création divine</a>. Le <a href="/wiki/Livre_de_la_Gen%C3%A8se" title="Livre de la Genèse">livre de la Genèse</a> contient le récit de la Création. Dans les <a href="/wiki/D%C3%A9calogue" title="Décalogue">Dix commandements</a>, il est écrit qu'il est interdit de tuer. Le <a href="/wiki/D%C3%A9calogue" title="Décalogue">décalogue</a> est en quelque sorte un <a href="/wiki/Code_moral" title="Code moral">code de vie</a> pour les <a href="/wiki/Isra%C3%A9lites" title="Israélites">Israélites</a> et, dans un certain sens, pour les <a href="/wiki/Christianisme" title="Christianisme">chrétiens</a> également. </p><p>Les <a href="/wiki/Chr%C3%A9tien" title="Chrétien">chrétiens</a> croient en la <a href="/wiki/R%C3%A9surrection_de_J%C3%A9sus" title="Résurrection de Jésus">résurrection de Jésus</a>, qui scelle la victoire de la vie sur la mort<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">&#91;</span>17<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. C'est pourquoi le christianisme insiste sur le caractère inaliénable de la vie. Dans le <a href="/wiki/Nouveau_Testament" title="Nouveau Testament">Nouveau Testament</a>, Jésus dit <span class="citation">«&#160;Je suis le chemin, la vérité et la vie.&#160;»</span> (Jn 14, 6). L'<a href="/wiki/Saint-Esprit" title="Saint-Esprit">Esprit Saint</a> est appelé «&#160;souffle de vie&#160;». La vie <a href="/wiki/Surnaturel" title="Surnaturel">surnaturelle</a> trouve sa source dans l'<a href="/wiki/Union_hypostatique" title="Union hypostatique">union hypostatique</a> de Dieu. Le <a href="/wiki/Magist%C3%A8re_de_l%27%C3%89glise_catholique" title="Magistère de l&#39;Église catholique">Magistère de l'Église catholique</a> a adressé les <a href="/wiki/Encyclique" title="Encyclique">encycliques</a> <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Evangelium_vit%C3%A6" title="Evangelium vitæ">Evangelium vitæ</a></span></i> et <i><span class="lang-la" lang="la"><a href="/wiki/Human%C3%A6_vit%C3%A6" title="Humanæ vitæ">Humanæ vitæ</a></span></i>, sur le <a href="/wiki/Droit_%C3%A0_la_vie" title="Droit à la vie">droit à la vie</a> et le <a href="/wiki/Respect" title="Respect">respect</a> fondamental qui lui est dû. Ces textes sont le fondement de la <a href="/wiki/Doctrine_du_christianisme_sur_l%27avortement#Catholicisme" title="Doctrine du christianisme sur l&#39;avortement">doctrine catholique sur l'avortement</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Physique">Physique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=4" title="Modifier la section : Physique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=4" title="Modifier le code source de la section : Physique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La question de la nature du phénomène vivant a longtemps intrigué les physiciens dans la mesure où la vie semble, du moins en apparence, être contraire au <a href="/wiki/Second_principe_de_la_thermodynamique" class="mw-redirect" title="Second principe de la thermodynamique">second principe de la thermodynamique</a>. Le sujet n'a été abordé sérieusement que récemment cependant, les premiers ouvrages entièrement consacrés au sujet pouvant être tracés au début du vingtième siècle&#160;: </p> <ul><li>en 1920, <a href="/wiki/William_James_Sidis" title="William James Sidis">William James Sidis</a> publie <i><a href="/wiki/The_Animate_and_the_Inanimate" title="The Animate and the Inanimate">L'Animé et l'Inanimé</a></i>, qui présente une théorie thermodynamique de la vie&#160;;</li> <li>en 1944, <a href="/wiki/Erwin_Schr%C3%B6dinger" title="Erwin Schrödinger">Erwin Schrödinger</a> publie un livre sur le sujet&#160;: <i><a href="/wiki/Qu%27est-ce_que_la_vie_%3F" title="Qu&#39;est-ce que la vie ?">Qu'est-ce que la vie&#160;?</a></i></li></ul> <p>En substance, l'explication développée par Schrödinger consiste à rappeler qu'un système vivant n'est pas un <a href="/wiki/Syst%C3%A8me_isol%C3%A9" title="Système isolé">système isolé</a> et que donc s'il parvient à réduire ou maintenir constante son <a href="/wiki/Entropie_(thermodynamique)" title="Entropie (thermodynamique)">entropie</a>, c'est parce qu'il exporte de l'entropie vers son environnement (typiquement, un organisme vivant produit des déchets par exemple). L'explication de Sidis est plus radicale&#160;: il postule la validité aussi bien de la seconde loi de la thermodynamique que de son inverse&#160;: la prépondérance de l'une ou de l'autre n'étant que locale, et la vie est l'occurrence ponctuelle de la loi contraire au sein d'une tendance locale. </p><p>Le sujet reste largement ouvert cependant<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">&#91;</span>18<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">&#91;</span>19<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, dans la mesure où sa résolution complète requiert une meilleure compréhension des mécanismes vivants fondamentaux, mais aussi parce que certains développements scientifiques récents, notamment en <a href="/wiki/Cosmologie" title="Cosmologie">cosmologie</a> et en <a href="/wiki/Informatique" title="Informatique">informatique</a> (par exemple, avec des modèles de <a href="/wiki/Vie_artificielle" title="Vie artificielle">vie artificielle</a>) soulèvent de nouvelles questions concernant des formes de vie inconnues ou supputées. </p><p>Il arrive aussi que les physiciens, et en particulier les <a href="/wiki/Cosmologie" title="Cosmologie">cosmologistes</a>, s'interrogent sur l'aspect <a href="/wiki/T%C3%A9l%C3%A9ologie" title="Téléologie">téléologique</a> du phénomène vivant, notamment lorsqu'ils sont amenés à statuer sur la possibilité d'une présence de vie extra-terrestre, dont l'actuelle non-observation amène à s'interroger sur l'importance et la place de la Vie dans l'Univers, et en particulier des formes de vie intelligentes. La vie ayant une tendance idiosyncratique à se propager, la question se pose de savoir si à terme, elle se propagera à travers la galaxie et si une telle propagation requiert une forme d'intelligence. Si une telle propagation est inévitable, il reste à savoir pourquoi elle n'a pas déjà eu lieu, problème qui constitue le <a href="/wiki/Paradoxe_de_Fermi" title="Paradoxe de Fermi">paradoxe de Fermi</a>. Par ailleurs, selon le <a href="/wiki/Principe_anthropique" title="Principe anthropique">principe anthropique</a>, l'existence même du phénomène vivant a des conséquences directes concernant les lois physiques. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Philosophie">Philosophie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=5" title="Modifier la section : Philosophie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=5" title="Modifier le code source de la section : Philosophie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Idéalisme_et_matérialisme"><span id="Id.C3.A9alisme_et_mat.C3.A9rialisme"></span>Idéalisme et matérialisme</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=6" title="Modifier la section : Idéalisme et matérialisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=6" title="Modifier le code source de la section : Idéalisme et matérialisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Hoh_rain_forest_trees.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Hoh_rain_forest_trees.jpg/250px-Hoh_rain_forest_trees.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Hoh_rain_forest_trees.jpg/330px-Hoh_rain_forest_trees.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Hoh_rain_forest_trees.jpg/500px-Hoh_rain_forest_trees.jpg 2x" data-file-width="1424" data-file-height="1072" /></a><figcaption><a href="/wiki/Plante" title="Plante">Plante</a> vivante.</figcaption></figure> <p>Deux grands groupes de définitions sont discutés depuis les débuts de la <a href="/wiki/Philosophie" title="Philosophie">philosophie</a>&#160;: les conceptions <a href="/wiki/Id%C3%A9alisme_(philosophie)" title="Idéalisme (philosophie)">idéalistes</a> qui s’appuient sur une séparation plus ou moins nette entre la matière et la vie (cf. la définition <a href="/wiki/Ph%C3%A9nom%C3%A9nologie_(philosophie)" title="Phénoménologie (philosophie)">phénoménologique</a>, ci-après) et les conceptions <a href="/wiki/Mat%C3%A9rialisme" title="Matérialisme">matérialistes</a> qui supposent la vie comme une des manifestations émergentes de la matière. </p><p>Historiquement, il existe deux thèses, sans qu'il soit possible de déterminer si l'une est antérieure à l'autre, d'autant qu'elles peuvent faire l'objet de synthèses variées, les deux thèses cohabitant à des degrés divers au sein de théories plus sophistiquées. Elles sont trouvées dans la pensée grecque antique. </p><p>Selon les thèses dites <a href="/wiki/Dualisme_(philosophie_de_l%27esprit)" title="Dualisme (philosophie de l&#39;esprit)">dualistes</a>, la vie est conçue comme fondamentalement différente de la matière&#160;: il y a du vivant (spirituel) et de l'inerte (matériel et énergie) comme il y a du fer et de l'eau. La seule difficulté, c'est de «&#160;purifier&#160;» et «&#160;d'isoler&#160;» (au sens quasiment chimique) le vivant de l'inerte, séparation d'autant plus difficile qu'elle est, par définition, inaccessible aux méthodes exclusivement matérielles. Ces thèses font appel à des notions diverses&#160;: l’âme, le souffle vital, l’élan vital,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> Cette séparation a donné lieu à diverses théories, comme celle de la <a href="/wiki/G%C3%A9n%C3%A9ration_spontan%C3%A9e" title="Génération spontanée">génération spontanée</a>, encore vivaces au temps de <a href="/wiki/Louis_Pasteur" title="Louis Pasteur">Louis Pasteur</a>. </p><p>Selon les thèses monistes, au contraire, la vie est une manifestation de la matière, une <a href="/wiki/Auto-organisation" title="Auto-organisation">propriété émergente</a> qui apparaît spontanément dans certaines conditions. Il est alors possible de faire varier la définition de la vie selon les conditions que les individus considèrent comme caractéristiques, ce qui introduit des marges de faux débats (les contradicteurs croyant discuter sur le concept de vie alors que, en adoptant des critères différents, ils s'interdisent <i>a priori</i> tout accord) même si en pratique seuls les objets en marge sont sujets à discussion (les microbes, les virus, les prions, le feu, etc.). La pensée scientifique moderne relève de ce type de thèse, en particulier à la suite des expériences de Pasteur sur la stérilisation&#160;: tant qu'il n'a pas été démontré la nécessité de postuler une dualité, il convient de s'en tenir à l'hypothèse moniste. Même si les étapes de l’apparition de la vie, ou de l'organisation des êtres vivants, restent à expliquer, les lois chimiques connues sont pour l'instant suffisantes. </p><p>Les recherches sur les conditions matérielles originelles de notre planète, avec l’espoir de parvenir à croiser ces informations avec celles existant sur d’autres planètes, nous donneront peut-être un jour un ou des scénarios convaincants du passage de la <a href="/wiki/Origine_de_la_vie" title="Origine de la vie">matière inerte à la vie</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Définition_par_Kant"><span id="D.C3.A9finition_par_Kant"></span>Définition par Kant</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=7" title="Modifier la section : Définition par Kant" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=7" title="Modifier le code source de la section : Définition par Kant"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le philosophe allemand <a href="/wiki/Emmanuel_Kant" title="Emmanuel Kant">Emmanuel Kant</a> a discuté la différence entre les êtres vivants et les machines dans un passage célèbre&#160;: </p> <blockquote> <p>«&#160;Dans une montre une partie est l’instrument du mouvement des autres, mais un rouage n’est pas la cause efficiente de la production d’un autre rouage&#160;; certes une partie existe pour une autre, mais ce n’est pas par cette autre partie qu’elle existe. C’est pourquoi la cause productrice de celles-ci et de leur forme n’est pas contenue dans la nature (de cette matière), mais en dehors d’elle dans un être, qui d’après des Idées peut réaliser un tout possible par sa causalité. C’est pourquoi aussi dans une montre un rouage ne peut en produire un autre et encore moins une montre d’autres montres, en sorte qu’à cet effet, elle utiliserait (elle organiserait) d’autres matières&#160;; c’est pourquoi elle ne remplace pas d’elle-même les parties qui lui ont été ôtées, ni ne corrige leurs défauts dans la première formation par l’intervention des autres parties, ou se répare elle-même, lorsqu’elle est déréglée&#160;: or tout cela nous pouvons en revanche l’attendre de la nature organisée. – Ainsi un être organisé n’est pas simplement machine, car la machine possède uniquement une force motrice&#160;; mais l’être organisé possède en soi une force formatrice, qu’il communique aux matériaux, qui ne la possèdent pas (il les organise)&#160;: il s’agit ainsi d’une force formatrice qui se propage et qui ne peut pas être expliquée par la seule faculté de mouvoir (le mécanisme). </p><p>On dit trop peu de la nature et de sa faculté dans les produits organisés quand on la nomme un analogon de l’art&#160;; on imagine en effet alors l’artiste (un être raisonnable) en dehors d’elle. Elle s’organise plutôt elle-même et cela dans chaque espèce de ses produits organisés selon un même modèle dans l’ensemble, avec toutefois les modifications convenables, qui sont exigées par la conservation (de l’organisation) selon les circonstances.&#160;» </p> </blockquote><p style="margin:-0.7em 0 0.3em 6em">—&#160;<a href="/wiki/Emmanuel_Kant" title="Emmanuel Kant">Emmanuel Kant</a>,&#32;<cite><i><a href="/wiki/Critique_de_la_facult%C3%A9_de_juger" title="Critique de la faculté de juger">Critique du jugement</a></i>, 1790, §65<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">&#91;</span>20<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup></cite></p> <p>Kant, qui à son époque ignore tout de la nature de la «&#160;force formatrice&#160;» que possèdent les êtres vivants, ne semble pas en faire une propriété surnaturelle, mais bien le produit de la nature qui «&#160;s’organise elle-même&#160;». </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Définition_phénoménologique"><span id="D.C3.A9finition_ph.C3.A9nom.C3.A9nologique"></span>Définition phénoménologique</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=8" title="Modifier la section : Définition phénoménologique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=8" title="Modifier le code source de la section : Définition phénoménologique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Ph%C3%A9nom%C3%A9nologie_de_la_vie_(Michel_Henry)" title="Phénoménologie de la vie (Michel Henry)">Phénoménologie de la vie (Michel Henry)</a>.</div></div> <p>Le philosophe <a href="/wiki/Michel_Henry" title="Michel Henry">Michel Henry</a> définit la vie d'un point de vue phénoménologique comme ce qui possède la faculté et le pouvoir «&#160;de se sentir et de s'éprouver soi-même en chaque point de son être&#160;»<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">&#91;</span>21<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Pour lui, la vie est essentiellement de l'ordre de la force subjective et de l'affectivité<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">&#91;</span>22<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, elle consiste en une pure expérience subjective de soi qui oscille en permanence entre la souffrance et la joie<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">&#91;</span>23<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">&#91;</span>24<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. Une «&#160;force subjective&#160;» n’est pas une force impersonnelle, aveugle et insensible comme le sont les forces objectives rencontrées dans la nature, mais une force vivante et sensible éprouvée de l’intérieur et résultant d’un désir subjectif et d’un effort subjectif de la volonté pour le satisfaire<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">&#91;</span>25<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">&#91;</span>26<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. À partir de cette approche phénoménologique de la vie, Michel Henry établit une opposition radicale entre la chair vivante douée de sensibilité et le corps matériel, qui est par principe insensible, dans son livre <i>Incarnation, une philosophie de la chair</i><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">&#91;</span>27<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Approche_scientifique_(biologie)"><span id="Approche_scientifique_.28biologie.29"></span>Approche scientifique (biologie)</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=9" title="Modifier la section : Approche scientifique (biologie)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=9" title="Modifier le code source de la section : Approche scientifique (biologie)"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Définitions"><span id="D.C3.A9finitions"></span>Définitions</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=10" title="Modifier la section : Définitions" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=10" title="Modifier le code source de la section : Définitions"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Claude_Bernard" title="Claude Bernard">Claude Bernard</a>, dans la première des <i>Leçons sur les phénomènes de la vie communs aux animaux et aux végétaux</i> (1878), déclare explicitement que l'on n'a pas à se soucier de la notion de vie, car la biologie doit être une science expérimentale et n'a donc pas à donner une définition de la vie&#160;; ce serait là une définition <i>a priori</i> et <span class="citation">«&#160;la méthode qui consiste à définir et à tout déduire d'une définition peut convenir aux sciences de l'esprit, mais elle est contraire à l'esprit même des sciences expérimentales&#160;»</span>. En conséquence, <span class="citation">«&#160;il suffit que l'on s'entende sur le mot vie pour l'employer&#160;»</span> et <span class="citation">«&#160;il est illusoire et chimérique, contraire à l'esprit même de la science, d'en chercher une définition absolue&#160;»</span>. </p><p>C'est apparemment à cette conception que la biologie est restée fidèle, puisqu'elle continue à ignorer la notion de vie et à la remplacer par l'analyse d'objets que le <a href="/wiki/Sens_commun" title="Sens commun">sens commun</a> lui désigne comme vivants. Ainsi, le problème de la spécificité du vivant par rapport aux objets inanimés et aux machines n'est pas encore réglé par la <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a> moderne, dont l'objet reste délimité de manière à la fois empirique et conventionnelle. Ce problème est seulement occulté de diverses manières, qui toutes tendent à ramener, faute de mieux, la conception de <a href="/wiki/Descartes" class="mw-redirect" title="Descartes">Descartes</a> de l'être vivant comme plus ou moins semblable à une <a href="/wiki/Animal-machine" title="Animal-machine">machine</a> très complexe. </p><p>Toute définition doit tenir compte de la notion de niveaux d'organisation structurels, d'émergence, d'<a href="/wiki/Hom%C3%A9ostasie" title="Homéostasie">homéostasie</a>, d'<a href="/wiki/Entropie_(thermodynamique)" title="Entropie (thermodynamique)">entropie (thermodynamique)</a> et de <a href="/wiki/M%C3%A9tabolisme" title="Métabolisme">métabolisme</a> pour éviter de se retrouver dans une «&#160;zone grise&#160;». Les définitions suivantes semblent limiter ces zones grises&#160;: </p> <ul><li>selon la <a href="/wiki/National_Aeronautics_and_Space_Administration" title="National Aeronautics and Space Administration">NASA</a><sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">&#91;</span>28<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>, est vivant tout système délimité sur le plan spatial par une membrane semi-perméable de sa propre fabrication et capable de s'auto-entretenir, ainsi que de se reproduire en fabriquant ses propres constituants à partir d'énergie ou d'éléments extérieurs&#160;;</li> <li>la vie est un état organisé et <a href="/wiki/Hom%C3%A9ostasie" title="Homéostasie">homéostatique</a> de la matière<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">&#91;</span>29<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> capable de changements qualitatifs rendant l'évolution possible<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">&#91;</span>30<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;;</li> <li>mode d’organisation de la matière générant des formes diverses, de complexités variables, en interaction et ayant comme propriété principale de se reproduire <i>presque à l’identique</i> en utilisant les matériaux et l'énergie disponibles dans leur environnement, auquel elles peuvent s’adapter et qu'elles contribuent à modifier. L'expression <i>presque à l’identique</i> réfère aux mutations qui apparaissent lors de la réplication de l'organisme et qui peuvent conférer un avantage adaptatif à celui-ci.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Autres_définitions"><span id="Autres_d.C3.A9finitions"></span>Autres définitions</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=11" title="Modifier la section : Autres définitions" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=11" title="Modifier le code source de la section : Autres définitions"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pour <a href="/wiki/Francisco_Varela" title="Francisco Varela">Francisco Varela</a> et <a href="/wiki/Humberto_Maturana" title="Humberto Maturana">Humberto Maturana</a>, une entité est vivante si elle peut se reproduire elle-même, si elle est basée sur l'eau, si elle produit des lipides et des protéines, si son métabolisme est basé sur le carbone, si elle se réplique grâce à des acides nucléiques et si elle possède un système permettant de «&#160;lire&#160;» des protéines<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le janvier 2024) ; voir l&#39;aide.">&#91;réf.&#160;nécessaire&#93;</span></a></sup>. Cette définition a été largement utilisée par <a href="/wiki/Lynn_Margulis" title="Lynn Margulis">Lynn Margulis</a>. </p><p>«&#160;Un système de rétrocontrôles négatifs inférieurs subordonnés à un <a href="/wiki/R%C3%A9trocontr%C3%B4le" class="mw-redirect" title="Rétrocontrôle">rétrocontrôle</a> positif supérieur.&#160;»<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">&#91;</span>31<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p><p>Dans <i>L'aventure du vivant</i>, le biologiste <a href="/wiki/Jo%C3%ABl_de_Rosnay" title="Joël de Rosnay">Joël de Rosnay</a> énumère trois propriétés fondamentales<sup id="cite_ref-de_Rosnay198840_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-de_Rosnay198840-32"><span class="cite-bracket">&#91;</span>32<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;: </p> <ul><li>l'auto conservation (qui est la capacité des organismes à se maintenir en vie par l'assimilation, la nutrition, les réactions énergétiques de fermentation et de respiration)&#160;;</li> <li>l'auto reproduction (leur possibilité de propager la vie)&#160;;</li> <li>l'<a href="/wiki/Autor%C3%A9gulation" title="Autorégulation">autorégulation</a> (les fonctions de coordination, de synchronisation et de contrôle des réactions d'ensemble).</li></ul> <p>Il faut ajouter à ces trois propriétés la capacité des êtres vivants à évoluer. </p><p>Pour <a href="/w/index.php?title=Steven_A._Benner&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Steven A. Benner (page inexistante)">Steven A. Benner</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Steven_A._Benner" class="extiw" title="en:Steven A. Benner"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Steven A. Benner&#160;»">(en)</span></a>, pionnier de la <a href="/wiki/Biologie_de_synth%C3%A8se" title="Biologie de synthèse">biologie de synthèse</a>, pour qu’un système moléculaire puisse être dit vivant, il faut qu'il remplisse cinq critères<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">&#91;</span>33<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>&#160;: </p> <ul><li>capacité à renfermer de l’information&#160;;</li> <li>capacité à transférer cette information à un autre système moléculaire&#160;;</li> <li>capacité à faire quelque chose de cette information, qui puisse être retenu par la sélection naturelle&#160;;</li> <li>capacité à évoluer&#160;;</li> <li>autosuffisance, c'est-à-dire capacité à trouver des ressources pour survivre et se reproduire.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Propriétés"><span id="Propri.C3.A9t.C3.A9s"></span>Propriétés</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=12" title="Modifier la section : Propriétés" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=12" title="Modifier le code source de la section : Propriétés"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L’organisme vivant est l’objet d’un processus de développement, la vie, qui le conduit en général par étapes d’un état «&#160;embryonnaire&#160;» à l’adulte et à la mort, de manière individuelle ou coloniale, libre ou fixée, tout ou partie de sa vie. </p><p>La <a href="/wiki/Graine" title="Graine">graine</a>, la <a href="/wiki/Spore" title="Spore">spore</a>, le <a href="/wiki/Spermatozo%C3%AFde" title="Spermatozoïde">spermatozoïde</a> ou l’<a href="/wiki/Ovule" title="Ovule">ovule</a> sont aussi des formes du vivant, bien qu’ils n’aient en eux-mêmes ni la forme ni les caractéristiques des êtres vivants qu’ils vont devenir, hormis le code génétique. Il est ainsi difficile d’isoler totalement la vie d’un individu de la lignée à laquelle il appartient et de la <a href="/wiki/Biosph%C3%A8re" title="Biosphère">biosphère</a>. Le vivant naît du vivant&#160;: nous ne connaissons pas de vivant émergeant de l'inerte, ce qui rend difficile la reconstitution des étapes prébiotiques. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Activités_caractéristiques"><span id="Activit.C3.A9s_caract.C3.A9ristiques"></span>Activités caractéristiques</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=13" title="Modifier la section : Activités caractéristiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=13" title="Modifier le code source de la section : Activités caractéristiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Assassin_bug_(Rhynocoris_iracundus)_with_bee_(Apis_ssp)_prey.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Assassin_bug_%28Rhynocoris_iracundus%29_with_bee_%28Apis_ssp%29_prey.jpg/250px-Assassin_bug_%28Rhynocoris_iracundus%29_with_bee_%28Apis_ssp%29_prey.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Assassin_bug_%28Rhynocoris_iracundus%29_with_bee_%28Apis_ssp%29_prey.jpg/330px-Assassin_bug_%28Rhynocoris_iracundus%29_with_bee_%28Apis_ssp%29_prey.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Assassin_bug_%28Rhynocoris_iracundus%29_with_bee_%28Apis_ssp%29_prey.jpg/500px-Assassin_bug_%28Rhynocoris_iracundus%29_with_bee_%28Apis_ssp%29_prey.jpg 2x" data-file-width="5124" data-file-height="3416" /></a><figcaption><i>Rhynocoris iracundus</i> (de la famille des <a href="/wiki/Reduviidae" title="Reduviidae">Reduviidae</a>) attrapant un insecte <a href="/wiki/Apis_(insecte)" title="Apis (insecte)">Apis (genre)</a> sur un <a href="/wiki/Panicaut" title="Panicaut">Panicaut</a> en <a href="/wiki/Mac%C3%A9doine_du_Nord" title="Macédoine du Nord">Macédoine du Nord</a>. Aout 2017.</figcaption></figure> <p>En <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a>, une <a href="/wiki/Entit%C3%A9" title="Entité">entité</a> est traditionnellement considérée comme vivante si elle présente les activités suivantes, au moins une fois durant son <a href="/wiki/Existence" title="Existence">existence</a>&#160;: </p> <ol><li>Développement ou <a href="/wiki/Croissance_biologique" title="Croissance biologique">croissance</a>&#160;: l’entité grandit ou mûrit jusqu’au moment où elle devient capable de se reproduire&#160;;</li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9tabolisme" title="Métabolisme">Métabolisme</a>&#160;: consommation, transformation et stockage d'<a href="/wiki/%C3%89nergie" title="Énergie">énergie</a> ou de <a href="/wiki/Masse" title="Masse">masse</a>&#160;; croissance en absorbant de l’énergie ou des nutriments présents dans son environnement ou en réorganisant sa masse, par production d’énergie, de travail et rejet de déchets&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Mobilit%C3%A9_spatiale" title="Mobilité spatiale">Mobilité externe</a> (locomotion) ou interne (circulation)&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Reproduction_(biologie)" title="Reproduction (biologie)">Reproduction</a>&#160;: pouvoir créer de façon autonome d'autres entités similaires à soi-même.</li> <li>Réponse à des <a href="/wiki/Stimulus" title="Stimulus">stimuli</a>&#160;: pouvoir détecter des propriétés de son <a href="/wiki/Environnement" title="Environnement">environnement</a> et d'agir de façon adaptée.</li></ol> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Sperm-egg.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Sperm-egg.jpg/250px-Sperm-egg.jpg" decoding="async" width="250" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Sperm-egg.jpg/375px-Sperm-egg.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/86/Sperm-egg.jpg 2x" data-file-width="391" data-file-height="265" /></a><figcaption>Un <a href="/wiki/Spermatozo%C3%AFde" title="Spermatozoïde">spermatozoïde</a> rencontrant un <a href="/wiki/Ovule" title="Ovule">ovule</a>.</figcaption></figure> <p>Discussion sur ces critères&#160;: </p> <ul><li>ils ne sont pas tous satisfaits en même temps pour un individu particulier&#160;: il faut parfois considérer la lignée ou l’espèce pour qu’ils coexistent (les <a href="/wiki/Hybride" title="Hybride">hybrides</a> stériles sont des êtres vivants)&#160;;</li> <li>en isoler un ou deux peut conduire à des conclusions erronées&#160;: le <a href="/wiki/Feu" title="Feu">feu</a> (combustion) assimilable à une <a href="/wiki/Digestion" title="Digestion">digestion</a>, car ce sont deux processus d’<a href="/wiki/Oxydation" class="mw-redirect" title="Oxydation">oxydation</a>, ne transforme pas le feu en être vivant&#160;;</li> <li>parfois, un critère manque&#160;: les <a href="/wiki/Virus" title="Virus">virus</a> ne grandissent pas et n'ont pas d'activité métabolique, mais certains les considèrent comme vivants puisqu’ils peuvent contenir de l’<a href="/wiki/Acide_d%C3%A9soxyribonucl%C3%A9ique" title="Acide désoxyribonucléique">ADN</a> et être munis de mécanismes (transcription d’ADN en <a href="/wiki/Acide_ribonucl%C3%A9ique" title="Acide ribonucléique">ARN</a>) provoquant leur reproduction dans les cellules hôtes&#160;;</li> <li>d’autres fois encore, c’est une seule propriété qui est présente et qui se transmet à d’autres entités, comme un mime de la fonction de reproduction (le <a href="/wiki/Prion_(prot%C3%A9ine)" title="Prion (protéine)">prion</a> est une protéine, conformée en miroir par rapport à la protéine normale, qui transmet sa propriété pathogène aux autres protéines), etc.</li></ul> <p>D’où le besoin, éprouvé par les biologistes, de compléter ces caractéristiques pour réduire ces ambiguïtés. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Structures_et_chimie_caractéristique"><span id="Structures_et_chimie_caract.C3.A9ristique"></span>Structures et chimie caractéristique</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=14" title="Modifier la section : Structures et chimie caractéristique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=14" title="Modifier le code source de la section : Structures et chimie caractéristique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les organismes vivants comportent au moins une <a href="/wiki/Cellule_(biologie)" title="Cellule (biologie)">cellule</a>&#160;; c’est-à-dire une membrane fermée séparant du milieu extérieur un milieu intérieur, lequel contient le métabolisme et éventuellement le <a href="/wiki/G%C3%A9nome" title="Génome">matériel génétique</a> (les <a href="/wiki/%C3%89rythrocyte" title="Érythrocyte">hématies</a> de la plupart des mammifères sont dépourvus de génome). Ces structures cellulaires se composent de <a href="/wiki/Mol%C3%A9cule" title="Molécule">molécules</a> complexes telles que&#160;: des <a href="/wiki/Glucide" title="Glucide">glucides</a>, des <a href="/wiki/Lipide" title="Lipide">lipides</a>, des <a href="/wiki/Acide_amin%C3%A9" title="Acide aminé">acides aminés</a>, et des <a href="/wiki/Acide_nucl%C3%A9ique" title="Acide nucléique">acides nucléiques</a>. Ces molécules complexes ou monomères se polymérisent et s'assemblent afin de former toutes les structures utiles à la cellule. Ces monomères sont en grande partie constitués à base de carbone, toutefois, cela peut être perçu comme une vision biaisée des organismes vivants parce que <span class="citation">«&#160;carbocentrique&#160;»</span>. Des <a href="/wiki/Biochimies_hypoth%C3%A9tiques#Biochimie_du_silicium" title="Biochimies hypothétiques">formes de vie «&#160;pourraient&#160;» en théorie être fondées sur le silicium</a>, mais celui-ci ne présente pas la même réactivité que le <a href="/wiki/Carbone" title="Carbone">carbone</a> en conditions expérimentales semblables. </p><p>Particularismes&#160;: </p> <ul><li>une caractéristique propre aux molécules carbonées chirales&#160;: pour toute structure donnée existe une molécule «&#160;miroir&#160;». Or actuellement le vivant, tel que le phénomène existe sur Terre, ne présente quasiment que des acides aminés de forme L et des osides de forme D&#160;; et anecdotiquement quelques rares bactéries utilisent ponctuellement dans leur structure ou dans leur métabolisme la forme «&#160;exotique&#160;» d'un acide aminé ou d'un oside&#160;;</li> <li>un organisme vivant est un ensemble organisé de matière qui tend à maintenir l'état <a href="/wiki/Hom%C3%A9ostasie" title="Homéostasie">homéostatique</a> par une utilisation concertée d'énergie. Selon la source d'énergie utilisée, on distingue deux classes d'<a href="/wiki/Autotrophie" title="Autotrophie">autotrophie</a>&#160;: les <a href="/wiki/Chimiotrophie" title="Chimiotrophie">chimiotrophes</a> tirant leur énergie du potentiel de réaction de certaines molécules et les <a href="/wiki/Phototrophie" title="Phototrophie">phototrophes</a> tirant leur énergie de la <a href="/wiki/Rayonnement_solaire" title="Rayonnement solaire">lumière solaire</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Formes_frontières"><span id="Formes_fronti.C3.A8res"></span>Formes frontières</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=15" title="Modifier la section : Formes frontières" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=15" title="Modifier le code source de la section : Formes frontières"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Il existe des entités proches des organismes vivants, qui ne sont toutefois pas considérées comme telles. Cependant, ces entités partagent avec les organismes vivants la capacité de se répliquer, c'est-à-dire de susciter de la part de leur environnement la production de copies d'elles-mêmes (formulation de <a href="/wiki/David_Deutsch" title="David Deutsch">David Deutsch</a>)&#160;: ce sont des <a href="/wiki/R%C3%A9plicateur_(biologie)" title="Réplicateur (biologie)">réplicateurs</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Réplicateurs_biologiques_non_viraux"><span id="R.C3.A9plicateurs_biologiques_non_viraux"></span>Réplicateurs biologiques non viraux</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=16" title="Modifier la section : Réplicateurs biologiques non viraux" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=16" title="Modifier le code source de la section : Réplicateurs biologiques non viraux"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Du fait d'une absence de métabolisme, les <a href="/wiki/Prion_(prot%C3%A9ine)" title="Prion (protéine)">prions</a> ne sont pas considérés comme vivants, même s'ils ont indéniablement une activité biologique réplicative. Ces protéines dans leur forme active sont en effet capables de modifier la conformation tertiaire voire quaternaire d'autres prions. Dans certaines pathologies, c'est une forme maligne qui répand sa conformation, induisant des désordres métaboliques pouvant déboucher sur des syndromes parfois létaux comme l'encéphalopathie spongiforme bovine ou «&#160;<a href="/wiki/Maladie_de_la_vache_folle" class="mw-redirect" title="Maladie de la vache folle">maladie de la vache folle</a>&#160;». </p><p>On rencontre aussi des polymères nucléotidiques indépendants dont le mode de réplication est très proche des virus, sans toutefois avoir recours à une capside ni aucun autre constituant. Du fait de ce fonctionnement, on les appelle «&#160;<a href="/wiki/Viro%C3%AFde" title="Viroïde">viroïdes</a>&#160;» en référence aux virus. </p><p>Autre cas de nucléotides se répliquant de façon indépendante, les <a href="/wiki/Transposon" class="mw-redirect" title="Transposon">transposons</a> sont des séquences ADN capable de se déplacer et se multiplier de manière autonome ou semi-autonome dans un génome, par un mécanisme appelé transposition (un mécanisme qui fait notamment intervenir un intermédiaire ADN). </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Virus">Virus</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=17" title="Modifier la section : Virus" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=17" title="Modifier le code source de la section : Virus"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Virus" title="Virus">Virus</a>.</div></div> <p>Les <a href="/wiki/Virus" title="Virus">virus</a> sont une famille particulière de réplicateurs dont la forme matérielle libre, le virion, infecte systématiquement un hôte où il se désagrège et devient une forme dormante ou active du virus (forme active qui détournera tout ou partie de la machinerie hôte au bénéfice de sa réplication). La structure d'un virion peut varier d'un simple ou double brin ADN ou ARN englobé dans une <a href="/wiki/Capside" title="Capside">capside</a> (<abbr class="abbr" title="Exemple">ex.&#160;:</abbr> <a href="/wiki/Rhinovirus" title="Rhinovirus">Rhinovirus</a>) à des superstructures transportant même des éléments métaboliques actifs comme des <a href="/wiki/Enzyme" title="Enzyme">enzymes</a>, voire un habillage polyosidique complexe (<abbr class="abbr" title="Exemple">ex.&#160;:</abbr> <i><a href="/wiki/Megavirus_chilensis" title="Megavirus chilensis">Megavirus chilensis</a></i>)<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">&#91;</span>34<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:HI-Virion-en-2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/HI-Virion-en-2.png/220px-HI-Virion-en-2.png" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/HI-Virion-en-2.png/330px-HI-Virion-en-2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/HI-Virion-en-2.png/440px-HI-Virion-en-2.png 2x" data-file-width="1725" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Schéma d'un virus enveloppé&#160;: le <a href="/wiki/Virus_de_l%27immunod%C3%A9ficience_humaine" title="Virus de l&#39;immunodéficience humaine">VIH</a>.</figcaption></figure> <p>La taille des virus est déterminante dans leur mode d'infection, et en même temps, elle est responsable de la découverte tardive (<a href="/wiki/Mimivirus" title="Mimivirus">mimivirus</a> en 2003, <a href="/wiki/Mamavirus" title="Mamavirus">mamavirus</a> en 2008)<sup id="cite_ref-Smallridge2008_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-Smallridge2008-35"><span class="cite-bracket">&#91;</span>35<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> des <a href="/wiki/Virus_g%C3%A9ant" title="Virus géant">virus géants</a>, du fait de la définition virologique<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">&#91;</span>36<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> alors couramment utilisée. Cependant, les <a href="/wiki/Virus_g%C3%A9ant" title="Virus géant">virus géants</a>, tant dans leur mode d'infection par <a href="/wiki/Phagocytose" title="Phagocytose">phagocytose</a> que durant leur phase active, remettent en cause cette non-appartenance au phénomène vivant puisqu'ils présenteraient un complexe métabolique unique, l'«&#160;usine à virion&#160;», dont le fonctionnement semble très similaire à celui d'un noyau de cellule <a href="/wiki/Eucaryote" class="mw-redirect" title="Eucaryote">eucaryote</a><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire">[<abbr class="abbr" title="référence">réf.</abbr>&#160;souhaitée]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Localisation">Localisation</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=18" title="Modifier la section : Localisation" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=18" title="Modifier le code source de la section : Localisation"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Actuellement, seule la <a href="/wiki/Biosph%C3%A8re" title="Biosphère">biosphère</a> terrienne s'offre à l'étude de la vie par l'Homme, mais le phénomène vivant s'avère particulièrement déroutant tant ses formes sont variées, complexes et finalement adaptables par générations successives. La biosphère s'étend des premiers kilomètres de croûte terrestre<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">&#91;</span>37<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup> aux hautes couches stratosphériques<sup id="cite_ref-migrationInsectes1997_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-migrationInsectes1997-38"><span class="cite-bracket">&#91;</span>38<span class="cite-bracket">&#93;</span></a></sup>. La majorité de la biomasse se concentre à l'interaction de la <a href="/wiki/Cro%C3%BBte_terrestre" title="Croûte terrestre">croûte terrestre</a> et de l'<a href="/wiki/Hydrosph%C3%A8re" title="Hydrosphère">hydrosphère</a> ou le cas échéant de la <a href="/wiki/Troposph%C3%A8re" title="Troposphère">troposphère</a> (on connaît des formes de vie dans la <a href="/wiki/Roche" title="Roche">roche</a> profonde, dans le <a href="/wiki/P%C3%A9trole" title="Pétrole">pétrole</a>, des <a href="/wiki/Extr%C3%A9mophile" title="Extrémophile">extrémophiles</a>, diverses formes de résistances à des contraintes comme le <a href="/wiki/Vide_(physique)" title="Vide (physique)">vide</a> poussé, la <a href="/wiki/Radioactivit%C3%A9" title="Radioactivité">radioactivité</a>, de hautes <a href="/wiki/Pression" title="Pression">pressions</a>, des <a href="/wiki/Potentiel_hydrog%C3%A8ne" title="Potentiel hydrogène">pH</a> extrêmes, des <a href="/wiki/Temp%C3%A9rature" title="Température">températures</a> extrêmes <a href="/wiki/Transfert_thermique" title="Transfert thermique">chaudes</a> ou <a href="/wiki/Froid" title="Froid">froides</a>, la <a href="/wiki/Dessiccation" title="Dessiccation">dessiccation</a>…). Bien qu'en apparence la vie puisse sembler fragile, le phénomène vivant pris dans son ensemble depuis ses toutes premières traces terriennes connues (il y a environ quatre milliards d'années) fait en réalité la preuve d'une remarquable <a href="/wiki/R%C3%A9silience_(%C3%A9cologie)" title="Résilience (écologie)">résilience</a>. </p><p>On suppute que de la vie serait potentiellement présente ailleurs dans l'<a href="/wiki/Univers" title="Univers">Univers</a>, bien qu'aucun indice décisif ne soutienne cette supposition. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Origine">Origine</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=19" title="Modifier la section : Origine" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=19" title="Modifier le code source de la section : Origine"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Origine_de_la_vie" title="Origine de la vie">Origine de la vie</a>.</div></div> <p>La vie n'est pas un phénomène <a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/%C3%A9pisodique" class="extiw" title="wikt:épisodique">épisodique</a>, c'est-à-dire qu'elle ne se manifeste pas de façon clairement délimitée dans le temps, du moins pas pour la borne inférieure. En effet, la <a href="/wiki/Mort" title="Mort">mort</a> permet de définir une borne supérieure individuelle, mais le commencement de la vie est plus problématique&#160;: il est considéré que tout organisme vivant est le résultat de la <a href="/wiki/Reproduction_(biologie)" title="Reproduction (biologie)">reproduction</a> d'un ou deux organismes antécesseurs, dit «&#160;progéniteurs&#160;». </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Stromatolites.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Stromatolites.jpg/220px-Stromatolites.jpg" decoding="async" width="220" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Stromatolites.jpg/330px-Stromatolites.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Stromatolites.jpg/440px-Stromatolites.jpg 2x" data-file-width="550" data-file-height="371" /></a><figcaption><a href="/wiki/Stromatolithe" title="Stromatolithe">Stromatolithes</a> du <a href="/wiki/Pr%C3%A9cambrien" title="Précambrien">Précambrien</a>, dans la <a href="/w/index.php?title=Formation_de_Siyeh&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Formation de Siyeh (page inexistante)">formation de Siyeh</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Purcell_Supergroup" class="extiw" title="en:Purcell Supergroup"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Purcell Supergroup&#160;»">(en)</span></a>. En 2002, William Schopf a affirmé que ces formations étaient âgées de <span class="nowrap">3,5 milliards</span> d'années, elles seraient alors <a href="/wiki/Fossiles_les_plus_anciens" title="Fossiles les plus anciens">les plus anciennes traces de vie</a> sur Terre.</figcaption></figure> <p>L'hypothèse contraire, dite de <a href="/wiki/G%C3%A9n%C3%A9ration_spontan%C3%A9e" title="Génération spontanée">génération spontanée</a>, a été formulée pour la première fois par les anciens grecs, et est considérée comme erronée dans le sens où il est de nos jours considéré que tous les organismes vivants actuellement sur Terre sont le résultat de la reproduction de leurs progéniteurs, qui eux-mêmes furent le résultat de la reproduction de leurs progéniteurs, et ainsi de suite sur des échelles de temps géologique. Le <a href="/wiki/Dernier_anc%C3%AAtre_commun_universel" title="Dernier ancêtre commun universel">dernier ancêtre commun universel</a> est estimé avoir vécu il y a environ <span class="nowrap">3,5 milliards</span> d'années. </p><p>Si les formes de vie suivent donc une chaîne de reproduction remontant très loin dans le passé, il est admis cependant qu'il a existé une période pendant laquelle aucune forme de vie n'était présente sur Terre. La transition entre cette période et celle où la vie existe constitue l'énigme scientifique dite de l'<a href="/wiki/Origine_de_la_vie" title="Origine de la vie">origine de la vie</a>. </p><p>L'origine de la vie et les relations entre ses lignées majeures font l'objet de recherches incessantes, sans cesse bouleversées par de nouvelles découvertes scientifiques, en particulier en <a href="/wiki/Biologie_mol%C3%A9culaire" title="Biologie moléculaire">biologie moléculaire</a> durant ces dernières décennies. Trois principaux règnes sont distingués, les <a href="/wiki/Procaryote" class="mw-redirect" title="Procaryote">procaryotes</a>, les <a href="/wiki/Eucaryote" class="mw-redirect" title="Eucaryote">eucaryotes</a> et les <a href="/wiki/Archaea" title="Archaea">archaeas</a>. Deux <a href="/wiki/Organites" class="mw-redirect" title="Organites">organites</a> <a href="/wiki/Symbiose" title="Symbiose">symbiotiques</a> présents chez les <a href="/wiki/Eukaryota" title="Eukaryota">eucaryotes</a>, à savoir la <a href="/wiki/Mitochondrie" title="Mitochondrie">mitochondrie</a> et le <a href="/wiki/Chloroplaste" title="Chloroplaste">chloroplaste</a>, sont considérés comme le résultat de l'<a href="/wiki/Th%C3%A9orie_endosymbiotique" title="Théorie endosymbiotique">endosymbiose</a> de bactéries. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Classification">Classification</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=20" title="Modifier la section : Classification" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=20" title="Modifier le code source de la section : Classification"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Classification_scientifique_des_esp%C3%A8ces" title="Classification scientifique des espèces">Classification scientifique des espèces</a>.</div></div> <p>Afin de comprendre l'organisation, le fonctionnement et l'évolution du vivant, les organismes actuels et passés font l'objet d'un classement. Celui-ci repose sur l'histoire évolutive du monde vivant (sa <a href="/wiki/Phylog%C3%A9nie" title="Phylogénie">phylogénie</a>), qui est parfois représenté métaphoriquement par un «&#160;arbre de la vie&#160;». Les tenants du <a href="/wiki/Cladisme" class="mw-redirect" title="Cladisme">cladisme</a> assurent qu'un classement strictement <a href="/wiki/Holophyl%C3%A9tique" class="mw-redirect" title="Holophylétique">holophylétique</a> est l'approche la plus pertinente, car offrant le minimum de contestations possibles. Tous les groupes reconnus sont alors constitués d'un ancêtre commun et de <i>tous</i> ses descendants. À cela s'opposent les tenants de la <a href="/wiki/Syst%C3%A9matique_%C3%A9volutionniste" title="Systématique évolutionniste">systématique évolutionniste</a> qui considèrent que l'exclusion de certains descendants ayant radicalement divergé du <a href="/wiki/Plan_d%27organisation" title="Plan d&#39;organisation">plan d'organisation</a> originel permet d'obtenir des groupes plus homogènes et donc plus naturels. </p><p>Plusieurs modèles s'opposent quant à l'allure générale de l'arbre du vivant. Selon l'un d'eux, le vivant se divise en trois grandes lignées holophylétiques originelles appelées <a href="/wiki/Domaine_(biologie)" title="Domaine (biologie)">domaines</a>&#160;: les <a href="/wiki/Archaea" title="Archaea">archébactéries</a>, les <a href="/wiki/Eubact%C3%A9rie" class="mw-redirect" title="Eubactérie">eubactéries</a> et les <a href="/wiki/Eucaryote" class="mw-redirect" title="Eucaryote">eucaryotes</a>. Selon un modèle alternatif, le vivant se divise en deux <a href="/wiki/Empire_(biologie)" title="Empire (biologie)">empires</a>&#160;: les <a href="/wiki/Procaryotes" class="mw-redirect" title="Procaryotes">procaryotes</a> et les <a href="/wiki/Eucaryotes" class="mw-redirect" title="Eucaryotes">eucaryotes</a>, les seconds ayant évolué à partir des premiers, il y a seulement environ un milliard d'années. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=21" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=21" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text">Informations <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cnrtl.fr/lexicographie/Vie/0">lexicographiques</a> et <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cnrtl.fr/etymologie/Vie/0">étymologiques</a> de «&#160;Vie&#160;» (sens IB) dans le <i><a href="/wiki/Tr%C3%A9sor_de_la_langue_fran%C3%A7aise_informatis%C3%A9" title="Trésor de la langue française informatisé">Trésor de la langue française informatisé</a></i>, sur le site du <a href="/wiki/Centre_national_de_ressources_textuelles_et_lexicales" title="Centre national de ressources textuelles et lexicales">Centre national de ressources textuelles et lexicales</a>.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2013">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lesechos.fr/2013/08/y-a-t-il-de-la-vie-ailleurs-dans-lunivers-1098787"><cite style="font-style:normal;">Y a-t-il de la vie ailleurs dans l'univers&#160;?</cite></a>&#160;», <i><a href="/wiki/Les_%C3%89chos" title="Les Échos">Les Échos</a></i>, <time class="nowrap" datetime="2013-08-16" data-sort-value="2013-08-16">16 août 2013</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Jean-Baptiste_de_Lamarck" title="Jean-Baptiste de Lamarck">Jean-Baptiste de Lamarck</a>, <i>Hydrogéologie</i>, 1802, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;112&#160;; <i>Philosophie zoologique</i>, 1809, <abbr class="abbr" title="Deuxième">II<sup>e</sup></abbr>&#160;partie, chapitre VII.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2019">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.santemagazine.fr/sante/dossiers/physiologie/tout-savoir-sur-les-processus-dhomeostasie-426100"><cite style="font-style:normal;">Tout savoir sur les processus d'homéostasie</cite></a>&#160;», sur <span class="italique"><a href="/wiki/Sant%C3%A9_Magazine" title="Santé Magazine">Santé Magazine</a></span>, <time class="nowrap" datetime="2019-07-31" data-sort-value="2019-07-31">31 juillet 2019</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.caminteresse.fr/nature/dou-vient-loxygene%E2%80%89-11152751/?amp=1"><cite style="font-style:normal;">D’où vient l’oxygène ?</cite></a>&#160;», sur <span class="italique"><a href="/wiki/%C3%87a_m%27int%C3%A9resse" title="Ça m&#39;intéresse">Ça m'intéresse</a></span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text">Voir l'article <a href="/wiki/Grande_oxydation" class="mw-redirect" title="Grande oxydation">Grande oxydation</a>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Larousse"><span class="ouvrage" id="Éditions_Larousse">Éditions <span class="nom_auteur">Larousse</span>, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/biosph%C3%A8re/27130"><cite style="font-style:normal;">biosphère</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">www.larousse.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bandini2018"><span class="ouvrage" id="Aude_Bandini2018">Aude Bandini, <cite style="font-style:normal">«&#160;Empirisme (A)&#160;»</cite>, dans Maxime Kristanek (dir.), <cite class="italique">Encyclopédie philosophique</cite>, <time class="nowrap" datetime="2018-09" data-sort-value="2018-09">septembre 2018</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2606-6661">2606-6661</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyclo-philo.fr/empirisme-a">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=bookitem&amp;rft.btitle=Encyclop%C3%A9die+philosophique&amp;rft.atitle=Empirisme+%28A%29&amp;rft.aulast=Bandini&amp;rft.aufirst=Aude&amp;rft.date=2018-09&amp;rft.issn=2606-6661&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fencyclo-philo.fr%2Fempirisme-a&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1982">«&#160;<cite style="font-style:normal">Les grandes étapes de l’hominisation</cite>&#160;», <i>Le Monde.fr</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="1982-10-27" data-sort-value="1982-10-27">27 octobre 1982</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/archives/article/1982/10/27/les-grandes-etapes-de-l-rsquo-hominisation_2892687_1819218.html">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Les+grandes+%C3%A9tapes+de+l%E2%80%99hominisation&amp;rft.jtitle=Le+Monde.fr&amp;rft.date=1982-10-27&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.coe.int/fr/web/compass/what-are-human-rights-"><cite style="font-style:normal;">Les droits de l’homme, c’est quoi&#160;?</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Manuel pour la pratique de l’éducation aux droits de l’homme avec les jeunes</span>, <a href="/wiki/Conseil_de_l%27Europe" title="Conseil de l&#39;Europe">Conseil de l'Europe</a> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://bio.umontreal.ca/departement/biologie/"><cite style="font-style:normal;">Qu’est-ce que la biologie?</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">département de sciences biologiques, <a href="/wiki/Universit%C3%A9_de_Montr%C3%A9al" title="Université de Montréal">Université de Montréal</a></span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://theconversation.com/amp/le-devenir-robot-de-lhumain-106827"><cite style="font-style:normal;">Le devenir robot de l'humain</cite></a>&#160;», sur <span class="italique"><a href="/wiki/The_Conversation_(m%C3%A9dia)" title="The Conversation (média)">The Conversation</a></span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://acces.ens-lyon.fr/acces/thematiques/biodiversite/dossiers-thematiques/les-trois-domaines-du-vivant/les-grandes-etapes"><cite style="font-style:normal;">Les grandes étapes de l'histoire du vivant — Site des ressources d'ACCES pour enseigner les Sciences de la Vie et de la Terre</cite></a>&#160;», sur <span class="italique"><a href="/wiki/%C3%89cole_normale_sup%C3%A9rieure_de_Lyon" title="École normale supérieure de Lyon">École normale supérieure de Lyon</a></span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.genomequebec-education-formations.com/education-concepts-adn"><cite style="font-style:normal;">ADN - Concepts de base de la génétique</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Génome Québec Éducation et Formations</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="König"><span class="ouvrage" id="Claire_König">Claire <span class="nom_auteur">König</span>, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.futura-sciences.com/planete/dossiers/developpement-durable-eau-elle-encore-bleue-618/page/7/"><cite style="font-style:normal;">L’importance de l'eau pour l’Homme et les autres êtres vivants</cite></a>&#160;», sur <span class="italique"><a href="/wiki/Futura_(portail_web)" title="Futura (portail web)">Futura</a></span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://parlonssciences.ca/ressources-pedagogiques/documents-dinformation/la-classification-de-la-vie-de-la-taxonomie"><cite style="font-style:normal;">La classification de la vie&#160;: De la taxonomie linnéenne au code-barres génétique</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Parlons sciences</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2022-01-28" data-sort-value="2022-01-28">28 janvier 2022</time>)</small></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text">Père Bernard Sesboüé, «&#160;Le sens de la résurrection de Jésus&#160;», <i><a href="/wiki/La_Croix" title="La Croix">La Croix</a></i>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://croire.la-croix.com/Definitions/Lexique/Resurrection/Le-sens-de-la-resurrection-de-Jesus">lire en ligne</a></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.englandlab.com/uploads/7/8/0/3/7803054/2013jcpsrep.pdf">Statistical physics of self-replication</a>, Jeremy England (<abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.quantamagazine.org/20140122-a-new-physics-theory-of-life/#ixzz3Lw5rbLPe">article correspondant sur le site quantamagazine</a>)</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=GcfLZSL7YGw">The Physics of Life</a>, <a href="/wiki/Public_Broadcasting_Service" title="Public Broadcasting Service">PBS</a> Space Time, sur <a href="/wiki/Youtube" class="mw-redirect" title="Youtube">Youtube</a>.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Emmanuel_Kant" title="Emmanuel Kant">Emmanuel Kant</a>, <i><a href="/wiki/Critique_de_la_facult%C3%A9_de_juger" title="Critique de la faculté de juger">Critique de la faculté de juger</a></i>, 1790, éd. Vrin, 1993, §65, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">297-298</span>.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Henry, <i>La Barbarie</i>, éd. Grasset, 1987, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;15, 23 et 80.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Henry, <i>Voir l’invisible</i>, éd. François Bourin, 1988, page de couverture.</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Henry, <i>La Barbarie</i>, éd. Grasset, 1987, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;122.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text">Paul Audi&#160;: <i>Michel Henry&#160;: Une trajectoire philosophique</i>, Les Belles Lettres, 2006, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;109&#160;: "Ainsi, en dépit de sa simplicité, et à cause de son caractère dynamique (force) et pathétique (affect), le "vivre" est affectivité (jouissance et souffrance), mais il est aussi pulsion, désir, volonté, agir (praxis), pensée (représentation)".</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Henry, <i>Voir l’invisible</i>, éd. François Bourin, 1988, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">211-212</span>.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Henry, <i>C'est moi la Vérité</i>, éd. du Seuil, 1996, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;138 et 218.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text">Michel Henry, <i>Incarnation</i>, éd. du Seuil, 2000, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">8-9</span>.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/vision/universe/starsgalaxies/life%27s_working_definition.html"><cite style="font-style:normal;" lang="en">NASA - Life's Working Definition: Does It Work?</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">www.nasa.gov</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2020-05-17" data-sort-value="2020-05-17">17 mai 2020</time>)</small></span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="MossioMontévilLongo2016"><span class="ouvrage" id="Matteo_MossioMaël_MontévilGiuseppe_Longo2016"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Matteo <span class="nom_auteur">Mossio</span>, Maël <span class="nom_auteur">Montévil</span> et Giuseppe <span class="nom_auteur">Longo</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">Theoretical principles for biology: Organization</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">Progress in Biophysics and Molecular Biology</span></i>, from the Century of the Genome to the Century of the Organism: New Theoretical Approaches, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;122, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;1,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2016-10-01" data-sort-value="2016-10-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> octobre 2016</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">24–35</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016/j.pbiomolbio.2016.07.005">10.1016/j.pbiomolbio.2016.07.005</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/27938405/Theoretical_principles_for_biology_organization">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-12-19" data-sort-value="2016-12-19">19 décembre 2016</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Theoretical+principles+for+biology%3A+Organization&amp;rft.jtitle=Progress+in+Biophysics+and+Molecular+Biology&amp;rft.issue=1&amp;rft.aulast=Mossio&amp;rft.aufirst=Matteo&amp;rft.au=Mont%C3%A9vil%2C+Ma%C3%ABl&amp;rft.au=Longo%2C+Giuseppe&amp;rft.date=2016-10-01&amp;rft.volume=122&amp;rft.pages=24%E2%80%9335&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.pbiomolbio.2016.07.005&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="MontévilMossioPochevilleLongo2016"><span class="ouvrage" id="Maël_MontévilMatteo_MossioArnaud_PochevilleGiuseppe_Longo2016">Maël <span class="nom_auteur">Montévil</span>, Matteo <span class="nom_auteur">Mossio</span>, Arnaud <span class="nom_auteur">Pocheville</span> et Giuseppe <span class="nom_auteur">Longo</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Theoretical principles for biology: Variation</cite>&#160;», <i>Progress in Biophysics and Molecular Biology</i>, from the Century of the Genome to the Century of the Organism: New Theoretical Approaches, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;122, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;1,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2016-10-01" data-sort-value="2016-10-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> octobre 2016</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">36–50</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016/j.pbiomolbio.2016.08.005">10.1016/j.pbiomolbio.2016.08.005</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/27942089/Theoretical_principles_for_biology_Variation">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-12-19" data-sort-value="2016-12-19">19 décembre 2016</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Theoretical+principles+for+biology%3A+Variation&amp;rft.jtitle=Progress+in+Biophysics+and+Molecular+Biology&amp;rft.issue=1&amp;rft.aulast=Mont%C3%A9vil&amp;rft.aufirst=Ma%C3%ABl&amp;rft.au=Mossio%2C+Matteo&amp;rft.au=Pocheville%2C+Arnaud&amp;rft.au=Longo%2C+Giuseppe&amp;rft.date=2016-10-01&amp;rft.volume=122&amp;rft.pages=36%E2%80%9350&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.pbiomolbio.2016.08.005&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text">J. theor Biol., 2001</span> </li> <li id="cite_note-de_Rosnay198840-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-de_Rosnay198840_32-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#de_Rosnay1988">de Rosnay 1988</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;40. </span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Morin2019"><span class="ouvrage" id="Hervé_Morin2019">Hervé Morin, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/sciences/article/2019/02/26/des-nouvelles-lettres-dans-l-alphabet-genetique_5428580_1650684.html"><cite style="font-style:normal;">Des nouvelles lettres dans l’alphabet génétique</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">le site du journal <a href="/wiki/Le_Monde" title="Le Monde">Le Monde</a></span>, <time class="nowrap" datetime="2019-02-26" data-sort-value="2019-02-26">26 février 2019</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2019-03-08" data-sort-value="2019-03-08">8 mars 2019</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lwoff1957"><span class="ouvrage" id="A._Lwoff1957"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> A. Lwoff, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">The concept of virus</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en"><a href="/w/index.php?title=Journal_of_General_Microbiology&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Journal of General Microbiology (page inexistante)">Journal of General Microbiology</a>&#160;<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Journal_of_General_Microbiology" class="extiw" title="en:Journal of General Microbiology"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais&#160;: «&#160;Journal of General Microbiology&#160;»">(en)</span></a></span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;17, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;2,&#8206; <time>1957</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">239–253</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.microbiologyresearch.org/docserver/fulltext/micro/17/2/mic-17-2-239.pdf">lire en ligne</a> <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d&#39;Adobe">&#91;PDF&#93;</abbr>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=The+concept+of+virus&amp;rft.jtitle=%3AJournal+of+General+Microbiology%C2%A0%28en%29Cat%C3%A9gorie%3AArticle+contenant+un+appel+%C3%A0+traduction+en+anglais&amp;rft.issue=2&amp;rft.aulast=Lwoff&amp;rft.aufirst=A.&amp;rft.date=1957&amp;rft.volume=17&amp;rft.pages=239%E2%80%93253&amp;rft_id=http%3A%2F%2Fwww.microbiologyresearch.org%2Fdocserver%2Ffulltext%2Fmicro%2F17%2F2%2Fmic-17-2-239.pdf&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Smallridge2008-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Smallridge2008_35-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Smallridge2008"><span class="ouvrage" id="Rachel_Smallridge2008">Rachel Smallridge, «&#160;<cite style="font-style:normal">Virology: A Virus gets a Virus</cite>&#160;», <i>Nature Reviews Microbiology</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;6,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2008-10" data-sort-value="2008-10">octobre 2008</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038/nrmicro2002">10.1038/nrmicro2002</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Virology%3A+A+Virus+gets+a+Virus&amp;rft.jtitle=Nature+Reviews+Microbiology&amp;rft.aulast=Smallridge&amp;rft.aufirst=Rachel&amp;rft.date=2008-10&amp;rft.volume=6&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fnrmicro2002&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a> </span><span class="reference-text">Christelle Rigal, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hal.archives-ouvertes.fr/docs/00/04/59/36/PDF/tel-00004194.pdf">Contribution à l'étude de la recherche médicale</a>&#160;: Autour des travaux de Jean Bernard et de ses collaborateurs sur la leucémie aiguë, 1940-1970</i>, <a href="/wiki/Universit%C3%A9_Paris_VII_-_Diderot" class="mw-redirect" title="Université Paris VII - Diderot">Université Paris 7 - Denis Diderot</a>, 2003.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Morin2011"><span class="ouvrage" id="Hervé_Morin2011">Hervé Morin, «&#160;<cite style="font-style:normal">Record de profondeur pour des "maîtres de l'inframonde"</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/Le_Monde" title="Le Monde">Le Monde</a>.fr</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2011-06-03" data-sort-value="2011-06-03">3 juin 2011</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/planete/article/2011/06/03/record-de-profondeur-pour-des-maitres-de-l-inframonde_1531494_3244.html">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Record+de+profondeur+pour+des+%22ma%C3%AEtres+de+l%27inframonde%22&amp;rft.jtitle=Le+Monde.fr&amp;rft.aulast=Morin&amp;rft.aufirst=Herv%C3%A9&amp;rft.date=2011-06-03&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lemonde.fr%2Fplanete%2Farticle%2F2011%2F06%2F03%2Frecord-de-profondeur-pour-des-maitres-de-l-inframonde_1531494_3244.html&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-migrationInsectes1997-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-migrationInsectes1997_38-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Gatehouse1997"><span class="ouvrage" id="A.G._Gatehouse1997"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> A.G. Gatehouse, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="en">Behavior and ecological genetics of wind-borne migration by insects</cite>&#160;», <i><span class="lang-en" lang="en">Annual Review of Entomology</span></i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;42,&#8206; <time class="nowrap" datetime="1997-01" data-sort-value="1997-01">janvier 1997</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">475-502</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1146/annurev.ento.42.1.475">10.1146/annurev.ento.42.1.475</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Behavior+and+ecological+genetics+of+wind-borne+migration+by+insects&amp;rft.jtitle=Annual+Review+of+Entomology&amp;rft.aulast=Gatehouse&amp;rft.aufirst=A.G.&amp;rft.date=1997-01&amp;rft.volume=42&amp;rft.pages=475-502&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.1146%2Fannurev.ento.42.1.475&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span></span></span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=22" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=22" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia&#160;:</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="wiktionary"><a href="https://fr.wiktionary.org/wiki/vie" class="extiw" title="wikt:vie">vie</a>, <span class="nowrap">sur le <span class="project">Wiktionnaire</span></span></li><li class="wikiquote"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/Vie" class="extiw" title="q:Vie">Vie</a>, <span class="nowrap">sur <span class="project">Wikiquote</span></span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=23" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=23" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Christophe Malaterre, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://noesis.revues.org/1656?lang=fr">Expliquer les origines de la vie&#160;: structures et schèmes explicatifs</a></i>, Noesis [En ligne], 14 2008, mis en ligne le <time class="nowrap" datetime="2010-06-28" data-sort-value="2010-06-28">28 juin 2010</time>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2014-11-17" data-sort-value="2014-11-17">17 novembre 2014</time>.</li> <li>Guenther Witzany: What is Life? In: Frontiers in Astronomy and Space Sciences. Vol. 7, S. 1-13, doi: 10.3389/fspas.2020.00007</li> <li>Yves Michaud <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=JvYUBAAAQBAJ&amp;dq=qu%27est-ce+que+la+vie&amp;lr=&amp;hl=fr&amp;source=gbs_navlinks_s">Qu'est-ce que la vie&#160;?</a></i> Volume 1 de Université de tous les savoirs, éditions Odile Jacob, 2006. 512 pages. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2738178987" title="Spécial:Ouvrages de référence/2738178987"><span class="nowrap">2738178987</span></a>)</small>, 9782738178985.</li> <li>Michel Meslin, Alain Proust et Ysé Tardan-Masquelier, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=nSWPdUs3VmgC&amp;dq=Les+religions,+la+m%C3%A9decine+et+l%27origine+de+la+vie&amp;hl=fr&amp;source=gbs_navlinks_s">Les religions, la médecine et l'origine de la vie</a></i>. Éditeur Odile Jacob, 2001. 266 pages. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2738109780" title="Spécial:Ouvrages de référence/2738109780"><span class="nowrap">2738109780</span></a>)</small>, 9782738109781.</li> <li><span class="ouvrage" id="de_Rosnay1988"><span class="ouvrage" id="Joël_de_Rosnay1988">Joël <span class="nom_auteur">de Rosnay</span>, <cite class="italique">L'aventure du vivant</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Seuil</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Science ouverte&#160;», <time>1988</time> (<abbr class="abbr" title="première">1<sup>re</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr> 1988), 232&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/Online_Computer_Library_Center" title="Online Computer Library Center">OCLC</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldcat.org/fr/title/77232966">77232966</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27aventure+du+vivant&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Seuil&amp;rft.aulast=de+Rosnay&amp;rft.aufirst=Jo%C3%ABl&amp;rft.date=1988&amp;rft.tpages=232&amp;rft_id=info%3Aoclcnum%2F77232966&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AVie"></span></span></span> <span title="Document utilisé pour la rédaction de l’article"><span typeof="mw:File"><span><img alt="Document utilisé pour la rédaction de l’article" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/20px-Icon_flat_design_plume.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Icon_flat_design_plume.svg/40px-Icon_flat_design_plume.svg.png 1.5x" data-file-width="330" data-file-height="158" /></span></span></span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Vidéographie"><span id="Vid.C3.A9ographie"></span>Vidéographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=24" title="Modifier la section : Vidéographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=24" title="Modifier le code source de la section : Vidéographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Thomas_Lecuit" title="Thomas Lecuit">Thomas Lecuit</a>, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.college-de-france.fr/site/thomas-lecuit/inaugural-lecture-2017-04-27-18h00.htm">Dynamiques du vivant</a>&#160;», cours, <a href="/wiki/Coll%C3%A8ge_de_France" title="Collège de France">Collège de France</a>, <time class="nowrap" datetime="2017-04-27" data-sort-value="2017-04-27">27 avril 2017</time>&#160;: leçon inaugurale</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=25" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=25" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_%C3%A9volutive_du_vivant" title="Histoire évolutive du vivant">Histoire évolutive du vivant</a></li> <li><a href="/wiki/Lyfe_(astrobiologie)" title="Lyfe (astrobiologie)">Lyfe (astrobiologie)</a></li> <li><a href="/wiki/Mort" title="Mort">Mort</a> - <span class="page_h"><a href="/wiki/Fin_de_vie" class="mw-disambig" title="Fin de vie">Fin de vie</a></span></li> <li><a href="/wiki/Origine_de_la_vie" title="Origine de la vie">Origine de la vie</a></li> <li><a href="/wiki/Sens_de_la_vie" title="Sens de la vie">Sens de la vie</a></li> <li><a href="/wiki/Valeur_de_la_vie" title="Valeur de la vie">Valeur de la vie</a></li> <li><a href="/wiki/V%C3%A9rit%C3%A9" title="Vérité">Vérité</a> Compréhension de la vie</li> <li><a href="/wiki/Vie_apr%C3%A8s_la_mort" title="Vie après la mort">Vie après la mort</a></li> <li><a href="/wiki/Vie_artificielle" title="Vie artificielle">Vie artificielle</a></li> <li><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Index/Vie" title="Spécial:Index/Vie">Tous les articles commençant par «&#160;Vie&#160;»</a></li> <li><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche/intitle:Vie" title="Spécial:Recherche/intitle:Vie">Toutes les pages avec «&#160;Vie&#160;» dans le titre</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;veaction=edit&amp;section=26" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Vie&amp;action=edit&amp;section=26" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p class="mw-empty-elt"> </p> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressources relatives à la santé<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q3?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D019369"><span class="lang-en" lang="en">Medical Subject Headings</span></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ncit.nci.nih.gov/ncitbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Thesaurus&amp;code=C37987"><span class="lang-en" lang="en">NCI Thesaurus</span></a></li> </ul></span></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à la recherche<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q3?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/life/"><span class="lang-en" lang="en"><i>Stanford Encyclopedia of Philosophy</i></span></a></li> </ul></span> </li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q3?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/life"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/leben"><i>Brockhaus</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//liv/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://esu.com.ua/search_articles.php?id=18094"><i>Encyclopédie de l'Ukraine moderne</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;4003248"><i>Internetowa encyklopedia PWN</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/vie/101614"><i>Larousse</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/liv"><i>Nationalencyklopedin</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/liv"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.treccani.it/enciclopedia/vita"><i>Treccani</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/vie/"><i>Universalis</i></a></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l&#39;information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q3?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11933780m">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11933780m">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/sh85076810">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4034831-3">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00570344">Japon</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&amp;authority_id=XX530995">Espagne</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&amp;local_base=NLX10&amp;find_code=UID&amp;request=987007529230105171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&amp;local_base=aut&amp;ccl_term=ica=ph128022">Tchéquie</a></span></li> </ul></div></li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="2" style="background:#B0E0E6"><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_%C3%89l%C3%A9ments_de_la_nature" title="Modèle:Palette Éléments de la nature"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_%C3%89l%C3%A9ments_de_la_nature&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%">Éléments de la <a href="/wiki/Nature" title="Nature">nature</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:#AFEEEE">Composants</th> <td class="navbox-list" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Mati%C3%A8re" title="Matière">Matière</a> <ul><li><a href="/wiki/Atome" title="Atome">Atome</a></li> <li><a href="/wiki/Mol%C3%A9cule" title="Molécule">Molécule</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%C3%89nergie_(physique)" title="Énergie (physique)">Énergie</a></li> <li><a href="/wiki/Lumi%C3%A8re_du_jour" title="Lumière du jour">Lumière du jour</a></li> <li><a href="/wiki/Rayonnement" title="Rayonnement">Rayonnement</a></li> <li><a href="/wiki/Temps_(physique)" title="Temps (physique)">Temps</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:#AFEEEE"><a href="/wiki/Atmosph%C3%A8re_terrestre" title="Atmosphère terrestre">Atmosphère</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Climat" title="Climat">Climat</a></li> <li><a href="/wiki/Nuage" title="Nuage">Nuage</a></li> <li><a href="/wiki/Pr%C3%A9cipitations" title="Précipitations">Précipitations</a></li> <li><a href="/wiki/Temps_(m%C3%A9t%C3%A9orologie)" title="Temps (météorologie)">Temps (météorologie)</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:#AFEEEE"><a href="/wiki/Biosph%C3%A8re" title="Biosphère">Biosphère</a></th> <td class="navbox-list" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Biodiversit%C3%A9" title="Biodiversité">Biodiversité</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89cosyst%C3%A8me" title="Écosystème">Écosystème</a> <ul><li><a href="/wiki/Bioc%C3%A9nose" title="Biocénose">Biocénose</a></li> <li><a href="/wiki/Biotope" title="Biotope">Biotope</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Environnement_biophysique" title="Environnement biophysique">Environnement biophysique</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89volution_(biologie)" title="Évolution (biologie)">Évolution</a></li> <li><a href="/wiki/Organisme_(physiologie)" title="Organisme (physiologie)">Organisme</a> <ul><li><a href="/wiki/Animal" title="Animal">animal</a></li> <li><a href="/wiki/V%C3%A9g%C3%A9tal" title="Végétal">végétal</a></li> <li><a href="/wiki/Fungi" title="Fungi">champignon</a></li> <li><a href="/wiki/Micro-organisme" title="Micro-organisme">micro-organisme</a></li></ul></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Vie</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:#AFEEEE"><a href="/wiki/Hydrosph%C3%A8re" title="Hydrosphère">Hydrosphère</a> / <a href="/wiki/Lithosph%C3%A8re" title="Lithosphère">Lithosphère</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Cours_d%27eau" title="Cours d&#39;eau">Cours d'eau</a></li> <li><a href="/wiki/Cristaux" class="mw-redirect" title="Cristaux">Cristaux</a></li> <li><a href="/wiki/Glacier" title="Glacier">Glacier</a></li> <li><a href="/wiki/Mer" title="Mer">Mer</a></li> <li><a href="/wiki/Min%C3%A9ral" title="Minéral">Minéral</a></li> <li><a href="/wiki/Roche" title="Roche">Roche</a></li> <li><a href="/wiki/Sol_(p%C3%A9dologie)" title="Sol (pédologie)">Sol</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:#AFEEEE"><a href="/wiki/Univers" title="Univers">Univers</a></th> <td class="navbox-list" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Espace_(cosmologie)" title="Espace (cosmologie)">Espace</a> <ul><li><a href="/wiki/%C3%89toile" title="Étoile">Étoile</a></li> <li><a href="/wiki/Galaxie" title="Galaxie">Galaxie</a></li> <li><a href="/wiki/Plan%C3%A8te" title="Planète">Planète</a></li> <li><a href="/wiki/Rayonnement_cosmique" title="Rayonnement cosmique">Rayonnement cosmique</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Soleil" title="Soleil">Soleil</a></li> <li><a href="/wiki/Terre" title="Terre">Terre</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="background:#AFEEEE">Liés</th> <td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Capital_naturel" title="Capital naturel">Capital naturel</a></li> <li><a href="/wiki/Conservation_de_la_nature" title="Conservation de la nature">Conservation</a></li> <li>Cycle <ul><li><a href="/wiki/Cycle_de_l%27eau" title="Cycle de l&#39;eau">de l'eau</a></li> <li><a href="/wiki/Cycle_du_carbone" title="Cycle du carbone">du carbone</a></li> <li><a href="/wiki/Oscillation_climatique" title="Oscillation climatique">du climat</a></li> <li><a href="/wiki/Cycle_g%C3%A9ologique" title="Cycle géologique">géologique</a></li></ul></li> <li>Droits de <ul><li><a href="/wiki/D%C3%A9claration_universelle_des_droits_de_l%27animal" title="Déclaration universelle des droits de l&#39;animal">l'animal</a></li> <li><a href="/wiki/Droit_de_l%27environnement" title="Droit de l&#39;environnement">l'environnement</a></li> <li><a href="/wiki/Droits_de_la_nature" title="Droits de la nature">la nature</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Histoire_naturelle" title="Histoire naturelle">Histoire</a> <ul><li><a href="/wiki/Histoire_de_la_Terre" title="Histoire de la Terre">de la Terre</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Mon%C3%A9tarisation_de_la_nature" title="Monétarisation de la nature">Monétarisation</a></li> <li><a href="/wiki/Naturalit%C3%A9_(environnement)" title="Naturalité (environnement)">Naturalité</a></li> <li><a href="/wiki/Paysage" title="Paysage">Paysage</a></li> <li><a href="/wiki/Ph%C3%A9nom%C3%A8ne_naturel" title="Phénomène naturel">Phénomène naturel</a></li> <li><a href="/wiki/Philosophie_naturelle" title="Philosophie naturelle">Philosophie naturelle</a></li> <li><a href="/wiki/Produit_naturel" title="Produit naturel">Produit naturel</a></li> <li><a href="/wiki/Ressource_naturelle" title="Ressource naturelle">Ressource naturelle</a></li> <li><a href="/wiki/Science_de_la_nature" title="Science de la nature">Sciences naturelles</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:M%C3%A9decine" title="Portail de la médecine"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Star_of_life2.svg/40px-Star_of_life2.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Star_of_life2.svg/60px-Star_of_life2.svg.png 2x" data-file-width="192" data-file-height="192" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:M%C3%A9decine" title="Portail:Médecine">Portail de la médecine</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Philosophie" title="Portail de la philosophie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Portal_Philosophy_Icon.svg/40px-Portal_Philosophy_Icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Portal_Philosophy_Icon.svg/60px-Portal_Philosophy_Icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Philosophie" title="Portail:Philosophie">Portail de la philosophie</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Biologie" title="Portail de la biologie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/ADN_static_h.png/60px-ADN_static_h.png" decoding="async" width="47" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/ADN_static_h.png/120px-ADN_static_h.png 1.5x" data-file-width="285" data-file-height="148" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Biologie" title="Portail:Biologie">Portail de la biologie</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Religions_et_croyances" title="Portail des religions et croyances"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Religious_symbols.svg/24px-Religious_symbols.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Religious_symbols.svg/36px-Religious_symbols.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Religious_symbols.svg/48px-Religious_symbols.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Religions_et_croyances" title="Portail:Religions et croyances">Portail des religions et croyances</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐7dbbdd594f‐l2zqv Cached time: 20250405235121 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.389 seconds Real time usage: 0.576 seconds Preprocessor visited node count: 3822/1000000 Post‐expand include size: 108912/2097152 bytes Template argument size: 11177/2097152 bytes Highest expansion depth: 12/100 Expensive parser function count: 3/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 32874/5000000 bytes Lua time usage: 0.152/10.000 seconds Lua memory usage: 6829457/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 446.832 1 -total 27.94% 124.836 1 Modèle:Liens 21.10% 94.286 1 Modèle:Références 7.87% 35.177 13 Modèle:Lien_web 5.87% 26.215 1 Modèle:Voir_homonymes 5.58% 24.954 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note 5.54% 24.760 1 Modèle:Autres_projets 5.53% 24.699 1 Modèle:Portail 5.30% 23.667 1 Modèle:Méta_bandeau 4.64% 20.753 1 Modèle:Site_officiel --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:25175:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250405235121 and revision id 224429700. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://auth.wikimedia.org/loginwiki/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de «&#160;<a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Vie&amp;oldid=224429700">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Vie&amp;oldid=224429700</a>&#160;».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Vivant" title="Catégorie:Vivant">Vivant</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Concept_philosophique" title="Catégorie:Concept philosophique">Concept philosophique</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_anglais" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais">Article contenant un appel à traduction en anglais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_avec_passage_d%C3%A9tourn%C3%A9" title="Catégorie:Article avec passage détourné">Article avec passage détourné</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_insuffisante" title="Catégorie:Article à référence insuffisante">Article à référence insuffisante</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Catégorie:Article à référence nécessaire">Article à référence nécessaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_souhait%C3%A9e" title="Catégorie:Article à référence souhaitée">Article à référence souhaitée</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P486" title="Catégorie:Page utilisant P486">Page utilisant P486</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1748" title="Catégorie:Page utilisant P1748">Page utilisant P1748</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_sant%C3%A9" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la santé">Page pointant vers des bases relatives à la santé</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3123" title="Catégorie:Page utilisant P3123">Page utilisant P3123</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_recherche" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la recherche">Page pointant vers des bases relatives à la recherche</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P5019" title="Catégorie:Page utilisant P5019">Page utilisant P5019</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4613" title="Catégorie:Page utilisant P4613">Page utilisant P4613</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7305" title="Catégorie:Page utilisant P7305">Page utilisant P7305</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P6058" title="Catégorie:Page utilisant P6058">Page utilisant P6058</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3222" title="Catégorie:Page utilisant P3222">Page utilisant P3222</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3365" title="Catégorie:Page utilisant P3365">Page utilisant P3365</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité">Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:M%C3%A9decine/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Médecine/Articles liés">Portail:Médecine/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Biologie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Biologie/Articles liés">Portail:Biologie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences/Articles liés">Portail:Sciences/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Philosophie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Philosophie/Articles liés">Portail:Philosophie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Soci%C3%A9t%C3%A9/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Société/Articles liés">Portail:Société/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences_humaines_et_sociales/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés">Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Projet:Biologie/Pages_li%C3%A9es" title="Catégorie:Projet:Biologie/Pages liées">Projet:Biologie/Pages liées</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Religions_et_croyances/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Religions et croyances/Articles liés">Portail:Religions et croyances/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_japonais" title="Catégorie:Bon article en japonais">Bon article en japonais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Bon_article_en_anglais" title="Catégorie:Bon article en anglais">Bon article en anglais</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 31 mars 2025 à 23:47.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a>&#160;: les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a>&#160;; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Vie" title="Spécial:Citer/Vie">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Vie&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Vie</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>168 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7dbbdd594f-cnn7v","wgBackendResponseTime":217,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.389","walltime":"0.576","ppvisitednodes":{"value":3822,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":108912,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":11177,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":32874,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 446.832 1 -total"," 27.94% 124.836 1 Modèle:Liens"," 21.10% 94.286 1 Modèle:Références"," 7.87% 35.177 13 Modèle:Lien_web"," 5.87% 26.215 1 Modèle:Voir_homonymes"," 5.58% 24.954 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note"," 5.54% 24.760 1 Modèle:Autres_projets"," 5.53% 24.699 1 Modèle:Portail"," 5.30% 23.667 1 Modèle:Méta_bandeau"," 4.64% 20.753 1 Modèle:Site_officiel"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.152","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6829457,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-7dbbdd594f-l2zqv","timestamp":"20250405235121","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Vie","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Vie","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q3","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q3","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-08-10T13:42:21Z","dateModified":"2025-03-31T21:47:26Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/05\/Biology-0001.jpg","headline":"ph\u00e9nom\u00e8ne qui permet \u00e0 un organisme d'extraire de l'\u00e9nergie \u00e0 partir de son environnement afin de se reproduire"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10