CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="ka" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>გალაქტიკა - ვიკიპედია</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )kawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","იანვარი","თებერვალი","მარტი","აპრილი","მაისი","ივნისი","ივლისი","აგვისტო","სექტემბერი","ოქტომბერი","ნოემბერი","დეკემბერი"],"wgRequestId":"43245b59-80fb-4cc8-be2f-36dc0f960dfd","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"გალაქტიკა","wgTitle":"გალაქტიკა","wgCurRevisionId":4687028,"wgRevisionId":4687028,"wgArticleId":76795,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["ყველა სტატია მკვდარი გარე ბმულით","CS1-ის შეცდომები: et al.-ის დაწვრილებითი გამოყენება", "ყველა სტატია მკვდარი გარე ბმულით - სექტემბერი 2021","რჩეული სტატიები","ასტრონომია","გალაქტიკები"],"wgPageViewLanguage":"ka","wgPageContentLanguage":"ka","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"გალაქტიკა","wgRelevantArticleId":76795,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":4687028,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"ka","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"ka"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true}, "wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q318","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready", "mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.switcher","ext.gadget.pgnviewer","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints", "ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ka&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=ka&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ka&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/1200px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="991"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/800px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="660"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/640px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="528"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="გალაქტიკა - ვიკიპედია"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//ka.m.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ვიკიპედია (ka)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//ka.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ka"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="ვიკიპედია-ის არხი Atom" href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-გალაქტიკა rootpage-გალაქტიკა skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">შინაარსზე გადასვლა</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="საიტი"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="მთავარი მენიუ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > მთავარი მენიუ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">მთავარი მენიუ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">გადატანა გვერდით ზოლზე</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">დამალვა</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> ნავიგაცია </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98" title="გახსენით მთავარი გვერდი [z]" accesskey="z">მთავარი გვერდი</a></li><li id="n-თემატური-ძიება" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98">თემატური ძიება</a></li><li id="n-რჩეული-სტატიები" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98">რჩეული სტატიები</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97" title="შემთხვევითი გვერდის გახსნა. [x]" accesskey="x">შემთხვევითი გვერდი</a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98">ახალი გვერდები</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> მონაწილეობა </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-ინფორმაცია" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98">ინფორმაცია</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="სად გავიგოთ.">დახმარება</a></li><li id="n-ფორუმი" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98">ფორუმი</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკიპედიაში ბოლო ცვლილებების სია. [r]" accesskey="r">ბოლო ცვლილებები</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ვიკიპედია" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-ka.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.5em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="თავისუფალი ენციკლოპედია" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-ka.svg" width="130" height="14" style="width: 8.125em; height: 0.875em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%AB%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="ძიება ვიკიპედია [f]" accesskey="f"> ძიება </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ძიება ვიკიპედია" aria-label="ძიება ვიკიპედია" autocapitalize="sentences" title="ძიება ვიკიპედია [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="სპეციალური:ძიება"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ძიება</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="პირადი ხელსაწყოები"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="იერსახე"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="გვერდის შრიფტის ზომის, სიგანისა და ფერის შეცვლა" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="იერსახე" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > იერსახე </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_ka.wikipedia.org&uselang=ka" class="">შემოწირულობები</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%90&returnto=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="ჩვენ გთავაზობთ, შექმნათ ანგარიში და შეხვიდეთ სისტემაში; თუმცა ეს არ არის აუცილებელი" class="">ანგარიშის შექმნა</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90&returnto=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="სასურველია დარეგისტრირდეთ, თუმცა აუცილებელი არ არის. [o]" accesskey="o" class="">შესვლა</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="მეტი შესაძლებლობა" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="პირადი ხელსაწყოები" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > პირადი ხელსაწყოები </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="მომხმარებლის მენიუ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_ka.wikipedia.org&uselang=ka">შემოწირულობები</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%90&returnto=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="ჩვენ გთავაზობთ, შექმნათ ანგარიში და შეხვიდეთ სისტემაში; თუმცა ეს არ არის აუცილებელი"> ანგარიშის შექმნა</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90&returnto=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="სასურველია დარეგისტრირდეთ, თუმცა აუცილებელი არ არის. [o]" accesskey="o"> შესვლა</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> გვერდები სისტემიდან გამოსული რედაქტორებისათვის <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" aria-label="რედაქტირების შესახებ მეტის გაგება">გაიგეთ მეტი</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%98_%E1%83%AC%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98" title="რედაქტირებების სია შესრულებული ამ IP მისამართიდან [y]" accesskey="y">წვლილი</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%95%E1%83%90" title="დისკუსია ამ ip მისამართის წაშლის შესახებ [n]" accesskey="n">განხილვა</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eდამალვა\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"ka\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv class=\"layout plainlinks\" align=\"right\"\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://www.facebook.com/georgianwikipedia\" rel=\"nofollow\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/18px-Facebook_icon.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"18\" height=\"18\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/27px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/36px-Facebook_icon.svg.png 2x\" data-file-width=\"256\" data-file-height=\"256\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://www.instagram.com/georgianwiki\" rel=\"nofollow\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Instagram_icon.png/17px-Instagram_icon.png\" decoding=\"async\" width=\"17\" height=\"17\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Instagram_icon.png/26px-Instagram_icon.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Instagram_icon.png/34px-Instagram_icon.png 2x\" data-file-width=\"5001\" data-file-height=\"5001\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://www.twitter.com/georgianwiki\" rel=\"nofollow\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Twitter_logo_initial.svg/12px-Twitter_logo_initial.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"17\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Twitter_logo_initial.svg/18px-Twitter_logo_initial.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Twitter_logo_initial.svg/24px-Twitter_logo_initial.svg.png 2x\" data-file-width=\"50\" data-file-height=\"69\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E\n\u003Cp\u003E\u003Cbr /\u003E\n\u003C/p\u003E\n\u003Cdiv id=\"wle-banner\" class=\"plainlinks\" style=\"background:white; border:3px solid #21ABCD; margin: 0 auto 1em auto; font-size: 120%; overflow: hidden; text-align: center; padding: 0.5ex;\"\u003E\u003Cfigure class=\"mw-halign-left\" typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://ge.wikimedia.org/wiki/%E1%83%95%E1%83%9B_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98/2024/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94\" title=\"wmge:ვმ საქართველო/კონკურსები/2024/ვიკიპედიის აზიის თვე\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Wikipedia_Asian_Month_Logo_v2_%28ka%29.svg/100px-Wikipedia_Asian_Month_Logo_v2_%28ka%29.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"100\" height=\"108\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Wikipedia_Asian_Month_Logo_v2_%28ka%29.svg/150px-Wikipedia_Asian_Month_Logo_v2_%28ka%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Wikipedia_Asian_Month_Logo_v2_%28ka%29.svg/200px-Wikipedia_Asian_Month_Logo_v2_%28ka%29.svg.png 2x\" data-file-width=\"512\" data-file-height=\"555\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003Cfigcaption\u003E\u003C/figcaption\u003E\u003C/figure\u003E \u003Cfigure class=\"mw-halign-right\" typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://ge.wikimedia.org/wiki/\" title=\"wmge:\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Wikimedia_User_Group_Georgia_Logo_Black_%28Official%29.svg/90px-Wikimedia_User_Group_Georgia_Logo_Black_%28Official%29.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"90\" height=\"90\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Wikimedia_User_Group_Georgia_Logo_Black_%28Official%29.svg/135px-Wikimedia_User_Group_Georgia_Logo_Black_%28Official%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Wikimedia_User_Group_Georgia_Logo_Black_%28Official%29.svg/180px-Wikimedia_User_Group_Georgia_Logo_Black_%28Official%29.svg.png 2x\" data-file-width=\"2329\" data-file-height=\"2329\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003Cfigcaption\u003E\u003C/figcaption\u003E\u003C/figure\u003E \u003Cb\u003Eჩაერთეთ კონკურსში \u003Cbr /\u003E\u003Cbig\u003E\u003Ca href=\"https://ge.wikimedia.org/wiki/%E1%83%95%E1%83%9B_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98/2024/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94\" class=\"extiw\" title=\"wmge:ვმ საქართველო/კონკურსები/2024/ვიკიპედიის აზიის თვე\"\u003E\u003Cfont color=\"#0000FF\"\u003E„ვიკიპედიის აზიის თვე“,\u003C/font\u003E\u003C/a\u003E\u003C/big\u003E \u003Cbr /\u003Eშექმენით სტატიები და მოიგეთ პრიზები!\u003C/b\u003E\u003C/div\u003E\n\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="საიტი"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="სარჩევი" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">სარჩევი</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">გადატანა გვერდით ზოლზე</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">დამალვა</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">შესავალი</div> </a> </li> <li id="toc-ეტიმოლოგია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ეტიმოლოგია"> <div class="vector-toc-text"> 1 ეტიმოლოგია </div> </a> <ul id="toc-ეტიმოლოგია-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ნომენკლატურა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ნომენკლატურა"> <div class="vector-toc-text"> 2 ნომენკლატურა </div> </a> <ul id="toc-ნომენკლატურა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-დაკვირვებათა_ისტორია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#დაკვირვებათა_ისტორია"> <div class="vector-toc-text"> 3 დაკვირვებათა ისტორია </div> </a> <button aria-controls="toc-დაკვირვებათა_ისტორია-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> სექცია „დაკვირვებათა ისტორია“-ის გაშლა/ჩაკეცვა </button> <ul id="toc-დაკვირვებათა_ისტორია-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ირმის_ნახტომი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ირმის_ნახტომი"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 ირმის ნახტომი </div> </a> <ul id="toc-ირმის_ნახტომი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-სხვა_ნისლეულებისგან_გარჩევა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#სხვა_ნისლეულებისგან_გარჩევა"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 სხვა ნისლეულებისგან გარჩევა </div> </a> <ul id="toc-სხვა_ნისლეულებისგან_გარჩევა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-თანამედროვე_კვლევა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#თანამედროვე_კვლევა"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 თანამედროვე კვლევა </div> </a> <ul id="toc-თანამედროვე_კვლევა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ტიპები_და_მორფოლოგია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#ტიპები_და_მორფოლოგია"> <div class="vector-toc-text"> 4 ტიპები და მორფოლოგია </div> </a> <button aria-controls="toc-ტიპები_და_მორფოლოგია-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> სექცია „ტიპები და მორფოლოგია“-ის გაშლა/ჩაკეცვა </button> <ul id="toc-ტიპები_და_მორფოლოგია-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ელიფსური" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ელიფსური"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 ელიფსური </div> </a> <ul id="toc-ელიფსური-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-სპირალური" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#სპირალური"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 სპირალური </div> </a> <ul id="toc-სპირალური-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-სხვა_მორფოლოგიები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#სხვა_მორფოლოგიები"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 სხვა მორფოლოგიები </div> </a> <ul id="toc-სხვა_მორფოლოგიები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ჯუჯა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ჯუჯა"> <div class="vector-toc-text"> 4.4 ჯუჯა </div> </a> <ul id="toc-ჯუჯა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-უჩვეულო_დინამიკა_და_აქტივობები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#უჩვეულო_დინამიკა_და_აქტივობები"> <div class="vector-toc-text"> 5 უჩვეულო დინამიკა და აქტივობები </div> </a> <button aria-controls="toc-უჩვეულო_დინამიკა_და_აქტივობები-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> სექცია „უჩვეულო დინამიკა და აქტივობები“-ის გაშლა/ჩაკეცვა </button> <ul id="toc-უჩვეულო_დინამიკა_და_აქტივობები-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ურთიერთქმედება" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ურთიერთქმედება"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 ურთიერთქმედება </div> </a> <ul id="toc-ურთიერთქმედება-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ვარსკვლავთწარმოქმნა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ვარსკვლავთწარმოქმნა"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 ვარსკვლავთწარმოქმნა </div> </a> <ul id="toc-ვარსკვლავთწარმოქმნა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-აქტიური_ბირთვი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#აქტიური_ბირთვი"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 აქტიური ბირთვი </div> </a> <ul id="toc-აქტიური_ბირთვი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-წარმოქმნა_და_ევოლუცია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#წარმოქმნა_და_ევოლუცია"> <div class="vector-toc-text"> 6 წარმოქმნა და ევოლუცია </div> </a> <button aria-controls="toc-წარმოქმნა_და_ევოლუცია-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> სექცია „წარმოქმნა და ევოლუცია“-ის გაშლა/ჩაკეცვა </button> <ul id="toc-წარმოქმნა_და_ევოლუცია-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-წარმოქმნა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#წარმოქმნა"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 წარმოქმნა </div> </a> <ul id="toc-წარმოქმნა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ევოლუცია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ევოლუცია"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 ევოლუცია </div> </a> <ul id="toc-ევოლუცია-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-მომავალი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#მომავალი"> <div class="vector-toc-text"> 6.3 მომავალი </div> </a> <ul id="toc-მომავალი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-უფრო_დიდი_სტრუქტურები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#უფრო_დიდი_სტრუქტურები"> <div class="vector-toc-text"> 7 უფრო დიდი სტრუქტურები </div> </a> <ul id="toc-უფრო_დიდი_სტრუქტურები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-დაკვირვება_სხვადასხვა_დიაპაზონებში" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#დაკვირვება_სხვადასხვა_დიაპაზონებში"> <div class="vector-toc-text"> 8 დაკვირვება სხვადასხვა დიაპაზონებში </div> </a> <ul id="toc-დაკვირვება_სხვადასხვა_დიაპაზონებში-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-სქოლიო" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#სქოლიო"> <div class="vector-toc-text"> 9 სქოლიო </div> </a> <ul id="toc-სქოლიო-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="სარჩევი" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="სარჩევის დამალვა/ჩვენება" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > სარჩევის დამალვა/ჩვენება </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">გალაქტიკა</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="სხვაენოვან სტატიაზე გადასვლა. ხელმისაწვდომია 177 ენაზე" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-177" aria-hidden="true" > 177 ენა </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Sterrestelsel" title="Sterrestelsel — აფრიკაანსი" lang="af" hreflang="af" data-title="Sterrestelsel" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="აფრიკაანსი" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — შვეიცარიული გერმანული" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="შვეიცარიული გერმანული" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%A8%E1%8C%A8%E1%89%B5" title="ረጨት — ამჰარული" lang="am" hreflang="am" data-title="ረጨት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ამჰარული" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Galaxia" title="Galaxia — არაგონული" lang="an" hreflang="an" data-title="Galaxia" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="არაგონული" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="मंदाकिनी — ანგიკა" lang="anp" hreflang="anp" data-title="मंदाकिनी" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="ანგიკა" class="interlanguage-link-target">अंगिका</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AC%D8%B1%D8%A9" title="مجرة — არაბული" lang="ar" hreflang="ar" data-title="مجرة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="არაბული" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AC%D8%B1%D8%A9" title="مجرة — Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="مجرة" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AC%D8%B1%D9%87" title="مجره — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="مجره" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A7%B0%E0%A6%95%E0%A6%BE%E0%A7%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="তাৰকাৰাজ্য — ასამური" lang="as" hreflang="as" data-title="তাৰকাৰাজ্য" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="ასამური" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Galaxa" title="Galaxa — ასტურიული" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Galaxa" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="ასტურიული" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D1%8F" title="Галаксия — ხუნძური" lang="av" hreflang="av" data-title="Галаксия" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="ხუნძური" class="interlanguage-link-target">Авар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Qalaktika" title="Qalaktika — აზერბაიჯანული" lang="az" hreflang="az" data-title="Qalaktika" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="აზერბაიჯანული" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C" title="قالاکسی — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="قالاکسی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — ბაშკირული" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Галактика" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="ბაშკირული" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Galakt%C4%97ka" title="Galaktėka — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Galaktėka" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Galaksiya" title="Galaksiya — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Galaksiya" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Галактыка — ბელარუსული" lang="be" hreflang="be" data-title="Галактыка" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="ბელარუსული" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D1%82%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Галяктыка — Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Галяктыка" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Jula-juli" title="Jula-juli — Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Jula-juli" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target">Betawi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — ბულგარული" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Галактика" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="ბულგარული" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%97%E0%A5%88%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%80" title="गैलेक्सी — Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="गैलेक्सी" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9B%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%AA%E0%A6%A5" title="ছায়াপথ — ბენგალური" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ছায়াপথ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="ბენგალური" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A6%E0%BE%90%E0%BD%A2%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BD%A0%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BD%82%E0%BC%8B" title="སྐར་མའི་མ་ལག་ — ტიბეტური" lang="bo" hreflang="bo" data-title="སྐར་མའི་མ་ལག་" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="ტიბეტური" class="interlanguage-link-target">བོད་ཡིག</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Galaksienn" title="Galaksienn — ბრეტონული" lang="br" hreflang="br" data-title="Galaksienn" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="ბრეტონული" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Galaksija" title="Galaksija — ბოსნიური" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Galaksija" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="ბოსნიური" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target">Batak Mandailing</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Галактика" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Gal%C3%A0xia" title="Galàxia — კატალანური" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Galàxia" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="კატალანური" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — ჩეჩნური" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Галактика" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="ჩეჩნური" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Galaksiya" title="Galaksiya — სებუანო" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Galaksiya" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="სებუანო" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8F%83%E1%8F%88%E1%8F%8F_%E1%8E%A4%E1%8E%BE%E1%8F%93%E1%8E%B7%E1%8E%AC" title="ᏃᏈᏏ ᎤᎾᏓᎷᎬ — ჩეროკი" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᏃᏈᏏ ᎤᎾᏓᎷᎬ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="ჩეროკი" class="interlanguage-link-target">ᏣᎳᎩ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%DB%95%D9%84%DB%95%D8%B3%D8%AA%DB%8E%D8%B1%DB%95" title="گەلەستێرە — ცენტრალური ქურთული" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="گەلەستێرە" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="ცენტრალური ქურთული" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — ჩეხური" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ჩეხური" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — ჩუვაშური" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Галактика" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="ჩუვაშური" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Galaeth" title="Galaeth — უელსური" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Galaeth" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="უელსური" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Galakse" title="Galakse — დანიური" lang="da" hreflang="da" data-title="Galakse" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="დანიური" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — გერმანული" lang="de" hreflang="de" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="გერმანული" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Galaksiye" title="Galaksiye — Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Galaksiye" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BE%CE%AF%CE%B5%CF%82" title="Γαλαξίες — ბერძნული" lang="el" hreflang="el" data-title="Γαλαξίες" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="ბერძნული" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Gal%C3%A2sia" title="Galâsia — Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Galâsia" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target">Emiliàn e rumagnòl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Galaxy" title="Galaxy — ინგლისური" lang="en" hreflang="en" data-title="Galaxy" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ინგლისური" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="კარგი სტატია"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Galaksio" title="Galaksio — ესპერანტო" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Galaksio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="ესპერანტო" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Galaxia" title="Galaxia — ესპანური" lang="es" hreflang="es" data-title="Galaxia" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="ესპანური" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Galaktika" title="Galaktika — ესტონური" lang="et" hreflang="et" data-title="Galaktika" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="ესტონური" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Galaxia" title="Galaxia — ბასკური" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Galaxia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="ბასკური" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Galassia" title="Galassia — Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Galassia" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%87%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="کهکشان — სპარსული" lang="fa" hreflang="fa" data-title="کهکشان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="სპარსული" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — ფინური" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ფინური" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Tsirgurada_(t%C3%A4hetiid%C3%BCs)" title="Tsirgurada (tähetiidüs) — Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Tsirgurada (tähetiidüs)" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Isoso_kalokalo" title="Isoso kalokalo — ფიჯი" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Isoso kalokalo" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="ფიჯი" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Stj%C3%B8rnubreyt" title="Stjørnubreyt — ფარერული" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Stjørnubreyt" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="ფარერული" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — ფრანგული" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ფრანგული" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Galaksii" title="Galaksii — ჩრდილოფრიზიული" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Galaksii" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="ჩრდილოფრიზიული" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Galassie" title="Galassie — ფრიულური" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Galassie" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="ფრიულური" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Stjerrestelsel_(molkewei)" title="Stjerrestelsel (molkewei) — დასავლეთფრიზიული" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Stjerrestelsel (molkewei)" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="დასავლეთფრიზიული" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/R%C3%A9altra" title="Réaltra — ირლანდიური" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Réaltra" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ირლანდიური" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Reul-chrios" title="Reul-chrios — შოტლანდიური გელური" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Reul-chrios" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="შოტლანდიური გელური" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Galaxia" title="Galaxia — გალისიური" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Galaxia" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="გალისიური" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Arapyvore" title="Arapyvore — გუარანი" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Arapyvore" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="გუარანი" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Co-rollageys" title="Co-rollageys — მენური" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Co-rollageys" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="მენური" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/S%C3%AAn-hi" title="Sên-hi — Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Sên-hi" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%92%D7%9C%D7%A7%D7%A1%D7%99%D7%94" title="גלקסיה — ებრაული" lang="he" hreflang="he" data-title="גלקסיה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="ებრაული" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%80" title="मन्दाकिनी — ჰინდი" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मन्दाकिनी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="ჰინდი" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Tara_ke_samundar" title="Tara ke samundar — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Tara ke samundar" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Galaktika" title="Galaktika — ხორვატული" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Galaktika" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="ხორვატული" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — ჰაიტიური კრეოლი" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="ჰაიტიური კრეოლი" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Galaxis" title="Galaxis — უნგრული" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Galaxis" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="უნგრული" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Գալակտիկաներ — სომხური" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Գալակտիկաներ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="სომხური" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Galaxia" title="Galaxia — ინტერლინგუალური" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Galaxia" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ინტერლინგუალური" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — ინდონეზიური" lang="id" hreflang="id" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ინდონეზიური" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Galaxe" title="Galaxe — ინტერლინგი" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Galaxe" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="ინტერლინგი" class="interlanguage-link-target">Interlingue</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/%E1%BB%A4y%E1%BB%8Dk%E1%BB%8D_kpakpando" title="Ụyọkọ kpakpando — იგბო" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Ụyọkọ kpakpando" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="იგბო" class="interlanguage-link-target">Igbo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Ariwanas" title="Ariwanas — ილოკო" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Ariwanas" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ილოკო" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Galaxio" title="Galaxio — იდო" lang="io" hreflang="io" data-title="Galaxio" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="იდო" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Stj%C3%B6rnu%C3%BEoka" title="Stjörnuþoka — ისლანდიური" lang="is" hreflang="is" data-title="Stjörnuþoka" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ისლანდიური" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Galassia" title="Galassia — იტალიური" lang="it" hreflang="it" data-title="Galassia" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="იტალიური" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="კარგი სტატია"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E9%8A%80%E6%B2%B3" title="銀河 — იაპონური" lang="ja" hreflang="ja" data-title="銀河" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="იაპონური" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Gialaxi" title="Gialaxi — Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Gialaxi" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/barda_tarci_bo_girzu" title="barda tarci bo girzu — ლოჟბანი" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="barda tarci bo girzu" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="ლოჟბანი" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — იავური" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="იავური" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Galaktika" title="Galaktika — ყარაყალფახური" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Galaktika" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="ყარაყალფახური" class="interlanguage-link-target">Qaraqalpaqsha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Amazellaw" title="Amazellaw — კაბილური" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Amazellaw" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="კაბილური" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Naal%C9%A9m_maya%C9%A3" title="Naalɩm mayaɣ — Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Naalɩm mayaɣ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — ყაზახური" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Галактика" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ყაზახური" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AC%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%B9%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%BE%E0%B2%82%E0%B2%A1" title="ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ — კანადა" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಬ್ರಹ್ಮಾಂಡ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="კანადა" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9D%80%ED%95%98" title="은하 — კორეული" lang="ko" hreflang="ko" data-title="은하" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="კორეული" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8B%D1%80%D1%8B%D1%82" title="Мырыт — ყარაჩაულ-ბალყარული" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Мырыт" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="ყარაჩაულ-ბალყარული" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DB%82_%D8%B4%D9%8A%D9%96%D8%B1" title="جادۂ شيٖر — ქაშმირული" lang="ks" hreflang="ks" data-title="جادۂ شيٖر" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="ქაშმირული" class="interlanguage-link-target">कॉशुर / کٲشُر</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Galaks%C3%AE" title="Galaksî — ქურთული" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Galaksî" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="ქურთული" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — კორნული" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="კორნული" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — ყირგიზული" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Галактика" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ყირგიზული" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Galaxias" title="Galaxias — ლათინური" lang="la" hreflang="la" data-title="Galaxias" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="ლათინური" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — ლუქსემბურგული" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="ლუქსემბურგული" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — ლეზგიური" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Галактика" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="ლეზგიური" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Galasia" title="Galasia — Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Galasia" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Starest%C3%A8lsel" title="Starestèlsel — ლიმბურგული" lang="li" hreflang="li" data-title="Starestèlsel" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="ლიმბურგული" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Galassia" title="Galassia — Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Galassia" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Galassia" title="Galassia — Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Galassia" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Galaktika" title="Galaktika — ლიეტუვური" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Galaktika" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="ლიეტუვური" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Galaktika" title="Galaktika — ლატვიური" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Galaktika" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="ლატვიური" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%81%D1%8C" title="Галактикась — მოქშა" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Галактикась" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="მოქშა" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Vondron-kintana" title="Vondron-kintana — მალაგასიური" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Vondron-kintana" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="მალაგასიური" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Галаксија — მაკედონური" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Галаксија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="მაკედონური" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%A4%E0%B4%BE%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%AA%E0%B4%A5%E0%B4%82" title="താരാപഥം — მალაიალამური" lang="ml" hreflang="ml" data-title="താരാപഥം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="მალაიალამური" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA" title="Галактик — მონღოლური" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Галактик" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="მონღოლური" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A6%E0%A5%80%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%98%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE" title="दीर्घिका — მარათჰი" lang="mr" hreflang="mr" data-title="दीर्घिका" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="მარათჰი" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — მალაიური" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="მალაიური" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Gal%C3%A1xia" title="Galáxia — მირანდული" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Galáxia" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="მირანდული" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%9A%E1%80%BA%E1%80%9C%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%86%E1%80%AE" title="ဂယ်လက်ဆီ — ბირმული" lang="my" hreflang="my" data-title="ဂယ်လက်ဆီ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="ბირმული" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%87%DA%A9%D8%B4%D9%88%D9%86" title="کهکشون — მაზანდერანული" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="کهکشون" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="მაზანდერანული" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Citlalpopocac" title="Citlalpopocac — Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Citlalpopocac" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target">Nāhuatl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — ქვემოგერმანული" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ქვემოგერმანული" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%9E%E0%A5%8D%E0%A4%9C" title="तारापुञ्ज — ნეპალური" lang="ne" hreflang="ne" data-title="तारापुञ्ज" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="ნეპალური" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Sterrenstelsel" title="Sterrenstelsel — ნიდერლანდური" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Sterrenstelsel" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="ნიდერლანდური" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Galakse" title="Galakse — ნორვეგიული ნიუნორსკი" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Galakse" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="ნორვეგიული ნიუნორსკი" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Galakse" title="Galakse — ნორვეგიული ბუკმოლი" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Galakse" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="ნორვეგიული ბუკმოლი" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target">Novial</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Galaxia" title="Galaxia — ოქსიტანური" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Galaxia" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="ოქსიტანური" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Ruda" title="Ruda — ორომო" lang="om" hreflang="om" data-title="Ruda" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="ორომო" class="interlanguage-link-target">Oromoo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9B%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AC%BE%E0%AC%AA%E0%AC%A5" title="ଛାୟାପଥ — ორია" lang="or" hreflang="or" data-title="ଛାୟାପଥ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="ორია" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%85%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%97%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A8%BE" title="ਅਕਾਸ਼ਗੰਗਾ — პენჯაბური" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਅਕਾਸ਼ਗੰਗਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="პენჯაბური" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Galaxy" title="Galaxy — პამპანგა" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Galaxy" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="პამპანგა" class="interlanguage-link-target">Kapampangan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Galacsie" title="Galacsie — Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Galacsie" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Galaktyka" title="Galaktyka — პოლონური" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Galaktyka" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="პოლონური" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Galassia" title="Galassia — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Galassia" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D8%A7_%D8%B3%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%B1" title="تارا سمندر — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="تارا سمندر" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%87%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="کهکشان — პუშტუ" lang="ps" hreflang="ps" data-title="کهکشان" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="პუშტუ" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="კარგი სტატია"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Gal%C3%A1xia" title="Galáxia — პორტუგალიური" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Galáxia" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="პორტუგალიური" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/%C3%91u%C3%B1u_warani" title="Ñuñu warani — კეჩუა" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Ñuñu warani" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="კეჩუა" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Galaxia" title="Galaxia — რეტორომანული" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Galaxia" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="რეტორომანული" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Samodor" title="Samodor — Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Samodor" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target">Romani čhib</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Galaxie" title="Galaxie — რუმინული" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Galaxie" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="რუმინული" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — რუსული" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Галактика" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="რუსული" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D2%90%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%81%D1%96%D1%8F" title="Ґалаксія — Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Ґалаксія" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B6%E0%A4%97%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%97%E0%A4%BE" title="आकाशगङ्गा — სანსკრიტი" lang="sa" hreflang="sa" data-title="आकाशगङ्गा" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="სანსკრიტი" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галаактика — იაკუტური" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Галаактика" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="იაკუტური" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Galassia" title="Galassia — სიცილიური" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Galassia" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="სიცილიური" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%AA%D9%87%DA%AA%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="ڪهڪشان — სინდჰური" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ڪهڪشان" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="სინდჰური" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Galaksija" title="Galaksija — სერბულ-ხორვატული" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Galaksija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="სერბულ-ხორვატული" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Asif_n_ignwan" title="Asif n ignwan — შილჰა" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Asif n ignwan" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="შილჰა" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AF%E0%B7%8F%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%AB%E0%B7%92" title="මන්දාකිණි — სინჰალური" lang="si" hreflang="si" data-title="මන්දාකිණි" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="სინჰალური" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Galaxy" title="Galaxy — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Galaxy" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Galaxia" title="Galaxia — სლოვაკური" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Galaxia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="სლოვაკური" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Galaksija" title="Galaksija — სლოვენური" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Galaksija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="სლოვენური" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Muzvcazi" title="Muzvcazi — შონა" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Muzvcazi" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="შონა" class="interlanguage-link-target">ChiShona</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Yllplimja" title="Yllplimja — ალბანური" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Yllplimja" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ალბანური" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Галаксија — სერბული" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Галаксија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="სერბული" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — სუნდური" lang="su" hreflang="su" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="სუნდური" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Galax" title="Galax — შვედური" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Galax" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="შვედური" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Majarra" title="Majarra — სუაჰილი" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Majarra" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="სუაჰილი" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%A3%E0%AF%8D%E0%AE%AE%E0%AF%80%E0%AE%A9%E0%AF%8D_%E0%AE%AA%E0%AF%87%E0%AE%B0%E0%AE%9F%E0%AF%88" title="விண்மீன் பேரடை — ტამილური" lang="ta" hreflang="ta" data-title="விண்மீன் பேரடை" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="ტამილური" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%97%E0%B1%87%E0%B0%B2%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%B8%E0%B1%80" title="గేలక్సీ — ტელუგუ" lang="te" hreflang="te" data-title="గేలక్సీ" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="ტელუგუ" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — ტაჯიკური" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Галактика" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="ტაჯიკური" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3" title="ดาราจักร — ტაილანდური" lang="th" hreflang="th" data-title="ดาราจักร" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="ტაილანდური" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Galaktika" title="Galaktika — თურქმენული" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Galaktika" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="თურქმენული" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Galaksiya" title="Galaksiya — Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Galaksiya" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Galaksi" title="Galaksi — თურქული" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Galaksi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="თურქული" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — თათრული" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Галактика" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="თათრული" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%BF%D1%82%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B9" title="Каптагай — ტუვა" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Каптагай" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="ტუვა" class="interlanguage-link-target">Тыва дыл</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — უდმურტული" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Галактика" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="უდმურტული" class="interlanguage-link-target">Удмурт</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0" title="Галактика — უკრაინული" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Галактика" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="უკრაინული" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%DB%81%DA%A9%D8%B4%D8%A7%DA%BA" title="کہکشاں — ურდუ" lang="ur" hreflang="ur" data-title="کہکشاں" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ურდუ" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Galaktika" title="Galaktika — უზბეკური" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Galaktika" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="უზბეკური" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Ga%C5%82asia" title="Gałasia — Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Gałasia" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Galaktik" title="Galaktik — Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Galaktik" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Thi%C3%AAn_h%C3%A0" title="Thiên hà — ვიეტნამური" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Thiên hà" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ვიეტნამური" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Galaksiya" title="Galaksiya — ვარაი" lang="war" hreflang="war" data-title="Galaksiya" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="ვარაი" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%98%9F%E7%B3%BB" title="星系 — ვუ" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="星系" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="ვუ" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="გალაქტიკა — Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="გალაქტიკა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%92%D7%90%D7%9C%D7%90%D7%A7%D7%A1%D7%99%D7%A2" title="גאלאקסיע — იდიში" lang="yi" hreflang="yi" data-title="גאלאקסיע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="იდიში" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%98%9F%E7%B3%BB" title="星系 — ჩინური" lang="zh" hreflang="zh" data-title="星系" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ჩინური" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%A9%E6%B2%B3" title="天河 — Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="天河" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/G%C3%AEn-h%C3%B4" title="Gîn-hô — Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Gîn-hô" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%98%9F%E7%B3%BB" title="星系 — კანტონური" lang="yue" hreflang="yue" data-title="星系" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="კანტონური" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Umthalakazi" title="Umthalakazi — ზულუ" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Umthalakazi" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="ზულუ" class="interlanguage-link-target">IsiZulu</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q318#sitelinks-wikipedia" title="ენათშორისი ბმულების რედაქტირება" class="wbc-editpage">ბმულების რედაქტირება</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="სახელთა სივრცე"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="იხილეთ შიგთავსის გვერდი [c]" accesskey="c">სტატია</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%95%E1%83%90:%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" rel="discussion" title="გვერდის შიგთავსის განხილვა [გ]" accesskey="გ">განხილვა</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ენის ვარიანტის შეცვლა" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >ქართული </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="გადახედვა"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90">შემოწმებული სტატია</a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit" title="გვერდი დაცულია. შეგიძლიათ მისი წყარო იხილოთ. [e]" accesskey="e">წყაროს ხილვა</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=history" title="ამ გვერდის ბოლო ვერსიები [ი]" accesskey="ი">ისტორია</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ინსტრუმენტები გვერდებისთვის"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ხელსაწყოები" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >ხელსაწყოები </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ხელსაწყოები</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">გადატანა გვერდით ზოლზე</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">დამალვა</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> მოქმედებები </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90">შემოწმებული სტატია</a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit">წყაროს ხილვა</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=history">ისტორია</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> ძირითადი </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:WhatLinksHere/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="ყველა ვიკი გვერდის სია, რომლებშიც ეს გვერდია მითითებული [j]" accesskey="j">ბმულები გვერდზე</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:RecentChangesLinked/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" rel="nofollow" title="ბოლო ცვლილებები ამ გვერდთან დაკავშირებულ გვერდებზე [k]" accesskey="k">დაკავშირებული ცვლილებები</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ყველა სპეციალური გვერდის სია [q]" accesskey="q">სპეციალური გვერდები</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&oldid=4687028" title="მუდმივი ბმული გვერდის ამ ვერსიაზე">მუდმივი ბმული</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=info" title="მეტი ინფორმაცია ამ გვერდის შესახებ">გვერდის ინფორმაცია</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:CiteThisPage&page=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&id=4687028&wpFormIdentifier=titleform" title="ინფორმაცია ამ გვერდის ციტირების შესახებ">გვერდის ციტირება</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fka.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E1%2583%2592%25E1%2583%2590%25E1%2583%259A%25E1%2583%2590%25E1%2583%25A5%25E1%2583%25A2%25E1%2583%2598%25E1%2583%2599%25E1%2583%2590">შემოკლებული URL-ის მიღება</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:QrCode&url=https%3A%2F%2Fka.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E1%2583%2592%25E1%2583%2590%25E1%2583%259A%25E1%2583%2590%25E1%2583%25A5%25E1%2583%25A2%25E1%2583%2598%25E1%2583%2599%25E1%2583%2590">QR-კოდის ჩამოტვირთვა</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> ბეჭდვა/ექსპორტი </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98&bookcmd=book_creator&referer=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90">წიგნის შექმნა</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:DownloadAsPdf&page=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=show-download-screen">გადაწერა PDF ფორმატში</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&printable=yes" title="ამ გვერდის დასაბეჭდი ვერსია [p]" accesskey="p">დასაბეჭდი ვერსია</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> სხვა პროექტებში </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Galaxies" hreflang="en">ვიკისაწყობი</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q318" title="მონაცემთა საცავის დაკავშირებული ელემენტის ბმული [g]" accesskey="g">ვიკიმონაცემების ელემენტი</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ინსტრუმენტები გვერდებისთვის"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="იერსახე"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">იერსახე</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">გადატანა გვერდით ზოლზე</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">დამალვა</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="ka" dir="ltr"><div id="Vorlage_Dieser_Artikel" class="noprint"> <table cellspacing="8" cellpadding="0" class="hintergrundfarbe1 rahmenfarbe1" style="width: 100%; font-size: 95%; background-color: whitesmoke; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; margin-bottom: 0.5em; position:relative;"> <tbody><tr> <td style="width: 26px; vertical-align: middle;"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Cscr-featured.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/16px-Cscr-featured.svg.png" decoding="async" width="16" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/24px-Cscr-featured.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/32px-Cscr-featured.svg.png 2x" data-file-width="466" data-file-height="443" /></a> </td> <td>ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „გალაქტიკა“ მინიჭებული აქვს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკიპედია:რჩეული სტატიები">რჩეული სტატიის სტატუსი</a>. გალაქტიკა ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია. </td></tr></tbody></table> </div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:NGC_4414_(NASA-med).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/300px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg" decoding="async" width="300" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/450px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg/600px-NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg 2x" data-file-width="1730" data-file-height="1428" /></a><figcaption>NGC 4414 - ტიპური სპირალური გალაქტიკა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ბერენიკეს თმები">ბერენიკეს თმების</a> <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="თანავარსკვლავედები">თანავარსკვლავედში</a>. მისი <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98" title="დიამეტრი">დიამეტრი</a>, დაახლოებით, 55 000 <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%AC%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="სინათლის წელიწადი">სინათლის წელიწადია</a> და დედამიწიდან 60 მილიონი სინათლის წლითაა დაშორებული.</figcaption></figure> გალაქტიკა — <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციულად</a> დაკავშირებული მატერიის მასიური სისტემა, რომელიც შეიცავს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავებს</a>, <a href="/wiki/%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98" title="ზეახალი ვარსკვლავის ნარჩენი">ვარსკვლავურ ნარჩენებს</a>, გაზისა და მტვრის <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%94" title="ვარსკვლავთშორისი სივრცე">ვარსკვლავთშორის სივრცესა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბნელი მატერია">ბნელ მატერიას</a> — მნიშვნელოვან, მაგრამ თითქმის უცნობ კომპონენტს.<a href="#cite_note-sparkegallagher2000-1">[1]</a><a href="#cite_note-nasa060812-2">[2]</a> სიტყვა გალაქტიკა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძნულიდანაა</a> წარმოებული „γαλαξίας“ (იკითხება გალაქსია) და ნიშნავს „რძიანს“. ამიტომაც ინგლისურად <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">ჩვენს გალაქტიკას</a> „რძიან გზას“ უწოდებენ, ხოლო ქართულში მას, ძირითადად, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="ირმის ნახტომის სახელების სია">„ირმის ნახტომად“</a> მოიხსენიებენ. გალაქტიკების მრავალფეროვნება იწყება ჯუჯებით, რომლებიც 10 მილიონამდე (107) <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავს</a> შეიცავს,<a href="#cite_note-eso000503-3">[3]</a> და მთავრდება გიგანტებით, რომელთა შემადგენლობაში 100 ტრილიონი (1014) <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავი</a> შედის.<a href="#cite_note-science250_4980_539-4">[4]</a> თითოეული ვარსკვლავი საკუთარი გალაქტიკის მასის ცენტრის ირგვლის მოძრაობს. გალაქტიკები <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%90" title="პლანეტა">პლანეტების</a>, <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a>, <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90" title="ვარსკვლავთგროვა">ვარსკვლავთგროვებისა</a> და გარკვეული ტიპის <a href="/w/index.php?title=%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ვარსკვლავთშორისი ღრუბელი (ჯერ არაა დაწერილი)">ვარსკვლავთშორისი ღრუბლების</a> სხვადასხვა რაოდენობას შეიცავს. ამ ობიექტებს შორის არის <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" class="mw-redirect" title="კოსმოსური სხივები">კოსმოსური სხივების</a>, გაზისა და მტვრის მეჩხერი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%94" title="ვარსკვლავთშორისი სივრცე">ვარსკვლავთშორისი სივრცე</a>. უმეტეს გალაქტიკათა ცენტრში ზემასიური <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="შავი ხვრელი">შავი ხვრელი</a> ბინადრობს. თანამედროვე მოსაზრების მიხედვით, ზემასიური შავი ხვრელი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკის აქტიური ბირთვი (ჯერ არაა დაწერილი)">გალაქტიკის აქტიური ბირთვის</a> ძირითადი მომმარაგებელია. ცნობილია, რომ „ირმის ნახტომი“ სულ ცოტა ერთ <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98_A*" title="მშვილდოსანი A*">ასეთ ობიექტს</a> შეიცავს.<a href="#cite_note-smbh-5">[5]</a> ისტორიულად, გალაქტიკები კატეგორიებად იყო დაყოფილი მათი ხილული ფორმების მიხედვით, რომელსაც ჩვეულებრივ ვიზუალურ მორფოლოგიას უწოდებენ. გავრცელებული ფორმა არის <a href="/w/index.php?title=%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ელიფსური გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">ელიფსური გალაქტიკა</a>,<a href="#cite_note-uf030616-6">[6]</a> რომელსაც <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A1%E1%83%98" title="ელიფსი">ელიფსის</a> ფორმის სინათლის მოხაზულობა აქვს. <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სპირალური გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">სპირალური გალაქტიკები</a> დისკოს ფორმისაა მტვრიანი, მრუდე მკლავებით. უჩვეულო ფორმისა და უსწორომასწორო გალაქტკებს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="არაწესიერი გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">არაწესიერი გალაქტიკები</a> ეწოდება<a href="#cite_note-IRatlas-7">[7]</a> და ჩვეულებრივ წარმოიქმნება მეზობელი გალაქტიკების <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციული მიზიდულობის</a> შეწყვეტით. ასეთი ურთიერთქმედება ერთმანეთთან ახლოს მდებარე გალაქტიკებს შორის, რომელიც საბოლოოდ შეჯახებით მთავრდება, ზოგჯერ იწვევს ვარსკვლავების წარმოქმნის შესამჩნევად ზრდად შემთხვევებს. ხილულ <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D" title="სამყარო">სამყაროში</a> 170 მილიარდზე მეტი გალაქტიკაა.<a href="#cite_note-8">[8]</a> გალაქტიკათა უმეტესობის <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98" title="დიამეტრი">დიამეტრი</a> 1000-დან 100 000 <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%98" title="პარსეკი">პარსეკამდეა</a> და ერთმანეთისგან მილიონობით პარსეკის (ან მეგაპარსეკი) მანძილითაა დაშორებული. გალაქტიკათშორის სივრცეში (სივრცე გალაქტიკებს შორის) გათხელებული გაზია, რომლის საშუალო სიმჭიდროვე კუბურ მეტრზე ერთი <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ატომი">ატომია</a>. გალაქტიკათა უმეტესობა არც სრულიად შემთხვევითაა დალაგებული, არც სრულიად განსაზღვრული წყობათა ერთობლიობით, რომელსაც გალაქტიკათა ჯგუფები ან გროვები ეწოდება, რომელიც, მეორე მხრივ, უფრო დიდ ზეგროვებს წარმოქმნის. უდიდეს მასშტაბებზე ეს გაერთიანებები დალაგებულია ფილამენტებად და ქსოვილებად, რომლებიც გარშემორტყმულია უზარმაზარი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%9D%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_(%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90)" title="ვოიდი (ასტრონომია)">ვოიდებით</a> (სიცარიელით).<a href="#cite_note-camb_lss-9">[9]</a> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ეტიმოლოგია">ეტიმოლოგია</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:A_Milky_Arc_Over_Paranal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/A_Milky_Arc_Over_Paranal.jpg/220px-A_Milky_Arc_Over_Paranal.jpg" decoding="async" width="220" height="85" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/A_Milky_Arc_Over_Paranal.jpg/330px-A_Milky_Arc_Over_Paranal.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/A_Milky_Arc_Over_Paranal.jpg/440px-A_Milky_Arc_Over_Paranal.jpg 2x" data-file-width="18000" data-file-height="6925" /></a><figcaption>„ირმის ნახტომის“ რკალი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="პარანალის ობსერვატორია (ჯერ არაა დაწერილი)">პარანალის ობსერვატორიის</a> თავზე.<a href="#cite_note-10">[10]</a> </figcaption></figure> სიტყვა „გალაქტიკა“ <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძნულიდანაა</a> წარმოებული <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">ჩვენი გალაქტიკისთვის</a>: „γαλαξίας“ („რძიანი“) ან kyklos ("წრე") galaktikos („რძიანი“).<a href="#cite_note-oed-11">[11]</a> რასაკვირველია, ეს სახელი მისი გარეგნობის გამო შეერქვა. <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="ბერძნული მითოლოგია">ბერძნულ მითოლოგიაში</a>, მოკვდავი ქალისგან შეძენილი ვაჟი — ჩვილი ჰერაკლე ზევსმა მძინარე ჰერას მკერდზე მიუწვინა, რა დროსაც ჩვილმა მისი ღვთიური რძე დალია, რის შედეგადაც იგი უკვდავი გახდა. ჰერას მაშინ გამოეღვიძა, როდესაც ჰერაკლე მის ძუძუს წოვდა; ჰერა მიხვდა, რომ საკუთარი რძით ის უცნობ ბავშვს კვებავდა. მან ჩვილი სასწრაფოდ მოიშორა მკერდიდან, რა დროსაც მისი რძის შხეფები ღამის ცას შეესხა, რამაც ბუნდოვანი სინათლის ზოლები წარმოქმნა, რომელსაც „რძიანი გზა“ უწოდეს.<a href="#cite_note-waller_hodge2003-12">[12]</a><a href="#cite_note-konean2006-13">[13]</a> ასტრონომიულ ლიტერატურაში დიდ ასოზე დაწყებული სიტყვა „Galaxy“ ჩვენი გალაქტიკის, „ირმის ნახტომის“, აღსანიშნად გამოიყენება, რათა არ აგვერიოს სხვა მილიარდობით გალაქტიკაში. ინგლისური ტერმინი „Milky Way“ ჩოსერის ერთ მოთხრობას უკავშირდება: "See yonder, lo, the Galaxyë  Which men clepeth the Milky Wey,  For hit is whyt." — <a href="/wiki/%E1%83%AF%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A9%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="ჯეფრი ჩოსერი">ჯეფრი ჩოსერი</a>. <a href="/w/index.php?title=%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="დიდების სახლი (ჯერ არაა დაწერილი)">დიდების სახლი</a>, 1380.<a href="#cite_note-oed-11">[11]</a> როცა <a href="/wiki/%E1%83%A3%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9B_%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="უილიამ ჰერშელი">უილიამ ჰერშელმა</a> 1786 შექმნა ღრმა ციური სხეულების კატალოგი, მან გამოიყენა სახელი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სპირალური ნისლეული (ჯერ არაა დაწერილი)">„სპირალური ნისლეული“</a> გარკვეული ობიექტებისთვის, როგორიცაა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">M31</a> (ანდრომედას გალაქტიკა). შემდეგ ეს აღიარებულ იქნა, როგორც ვარსკვლავების უზარმაზარი თავმოყრა, როცა ამ ობიექტებამდე ნამდვილი მანძილის დადგენა დააფასეს, შემდეგ ის მოიხსენიეს, როგორც კუნძულისებრი სამყაროები. თუმცა, იმ დროს სიტყვა „სამყაროს“ მნიშვნელობა ესმოდათ, როგორც არსებობის მთლიანობა, ამიტომ ეს გამოთქმა ხმარებიდან გამოვიდა და ამის ნაცვლად ამ ობიექტებს გალაქტიკები დაერქვა.<a href="#cite_note-rao2005-14">[14]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ნომენკლატურა">ნომენკლატურა</h2></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg/200px-NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg" decoding="async" width="200" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg/300px-NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg/400px-NASA-HS201427a-HubbleUltraDeepField2014-20140603.jpg 2x" data-file-width="2300" data-file-height="2100" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰაბლის უკიდურესად ღრმა ხედი (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰაბლის უკიდურესად ღრმა ხედის</a> ფოტო (2014 წლის ივნისი).<a href="#cite_note-NASA-20140603-15">[15]</a></figcaption></figure> ათობით ათასი გალაქტიკა კატალოგშია შეტანილი. მხოლოდ მათმა მცირე რიცხვმა მიიღო განსაკუთრებული სახელი, როგორიცაა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">ანდრომედა</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="მაგელანის დიდი ნისლეული">მაგელანის დიდი ნისლეული</a>, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="მორევის გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">მორევის გალაქტიკა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="სომბრეროს გალაქტიკა">სომბრეროს გალაქტიკა</a>. ასტრონომები რამდენიმე გარკვეულ კატალოგზე მუშაობენ: <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="მესიეს კატალოგი (ჯერ არაა დაწერილი)">მესიეს კატალოგი</a>, NGC (<a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98" title="ახალი საერთო კატალოგი">ახალი საერთო კატალოგი</a> — New General Catalogue), IC (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ინდექსკატალოგი (ჯერ არაა დაწერილი)">ინდექსკატალოგი</a> — Index Catalogue), CGCG (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%90_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკებისა და გალაქტიკების გროვების კატალოგი (ჯერ არაა დაწერილი)">გალაქტიკებისა და გალაქტიკების გროვების კატალოგი</a> — Catalogue of Galaxies and of Clusters of Galaxies), MCG (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკების მორფოლოგიური კატალოგი (ჯერ არაა დაწერილი)">გალაქტიკების მორფოლოგიური კატალოგი</a> — Morphological Catalogue of Galaxies) და UGC (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%A3%E1%83%A4%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="უფსალას გალაქტიკების საერთო კატალოგი (ჯერ არაა დაწერილი)">უფსალას გალაქტიკების საერთო კატალოგი</a>). ყველა კარგად ნაცნობი გალაქტიკა ერთ ან მეტ კატალოგში ჩნდება, ოღონდ სხვადასხვა სახელებით. მაგალითად, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%94_109&action=edit&redlink=1" class="new" title="მესიე 109 (ჯერ არაა დაწერილი)">„მესიე 109“</a> სპირალური სისტემაა, რომელსაც ნომერი 109 აქვს მესიეს კატალოგში. ასევე აქვს სხვა კოდებიც: NCG3992, UGC6937, CGCG 269-023, MCG +09-20-044 და PGC 37617. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Abell_2744.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/a/a0/Abell_2744.jpg/200px-Abell_2744.jpg" decoding="async" width="200" height="93" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/a/a0/Abell_2744.jpg/300px-Abell_2744.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/a/a0/Abell_2744.jpg/400px-Abell_2744.jpg 2x" data-file-width="2492" data-file-height="1156" /></a><figcaption>შორეული გალაქტიკა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A_2744&action=edit&redlink=1" class="new" title="აბელ 2744 (ჯერ არაა დაწერილი)">აბელ 2744</a>, რომელიც გადაღებულია <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპი">ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპით</a>.<a href="#cite_note-16">[16]</a> </figcaption></figure> მეცნიერებაში ყველაზე სწავლებად ობიექტებზე სახელების დარქმევა აუცილებელია, ყველაზე პატარებზეც კი. ბელგიელმა ასტროფიზიკოსმა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%AF%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93_%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჯერარდ ბოდიფე (ჯერ არაა დაწერილი)">ჯერარდ ბოდიფემ</a> და კლასიკოსმა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="მიშელ ბერგერი">მიშელ ბერგერმა</a> შექმნეს ახალი კატალოგი (CNG — Catalogue of Named Galaxies — <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სახელდარქმეული გალაქტიკების კატალოგი (ჯერ არაა დაწერილი)">სახელდარქმეული გალაქტიკების კატალოგი</a>),<a href="#cite_note-17">[17]</a> რომელშიც კარგად ცნობილი ათასობით გალაქტიკა ლათინურადაა მოცემული მრავალმნიშვნელოვანი, თვალსაჩინო სახელებით<a href="#cite_note-18">[18]</a> ბინომიალურ ნომენკლატურასთან შეთანხმებით, რომელიც გამოიყენება სხვა მეცნიერებებში, როგორებიცაა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="ბიოლოგია">ბიოლოგია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90" title="ანატომია">ანატომია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="პალეონტოლოგია">პალეონტოლოგია</a> და <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90" title="ასტრონომია">ასტრონომიის</a> სხვადასხვა დარგი, მაგალითად <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%98" title="მარსი">მარსის</a> <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90" title="გეოგრაფია">გეოგრაფია</a>. ამის გაკეთების ერთ-ერთი არგუმენტი ისაა, რომ ეს მიმზიდველი ობიექტები უფრო მეტს იმსახურებს, ვიდრე რთულ და მოსაწყენ კოდებს. მაგალითად, ბოდიფემ და ბერგერმა არაფორმალური, თვალსაჩინო სახელი „Callimorphus Ursae Majoris“ დახურული გალაქტიკა „მესიე 109-ის“ აღსანიშნად, რომელიც <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98" title="დიდი დათვის თანავარსკვლავედი">დიდი დათვის</a> (Ursa Major) <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="თანავარსკვლავედები">თანავარსკვლავედში</a> მდებარეობს. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="დაკვირვებათა_ისტორია">დაკვირვებათა ისტორია</h2></div> იმის გააზრება, რომ გალაქტიკაში ვცხოვრობთ და, ფაქტობრივად, რომ კიდევ მრავალი სხვა გალაქტიკაა სამყაროში, პარალელს ავლებს აღმოჩენებზე, რომლებიც „ირმის ნახტომსა“ და ღამის ცაზე არსებულ სხვა <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ნისლეული">ნისლეულებზე</a> გაკეთდა. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ირმის_ნახტომი">ირმის ნახტომი</h3></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a> მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">ირმის ნახტომი</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_(%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97_%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/b/b7/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_%28%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97_%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%29.jpg/300px-%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_%28%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97_%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%29.jpg" decoding="async" width="300" height="201" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/b/b7/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_%28%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97_%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%29.jpg/450px-%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_%28%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97_%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/b/b7/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_%28%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97_%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%29.jpg/600px-%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_%28%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97_%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%29.jpg 2x" data-file-width="3123" data-file-height="2092" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">ირმის ნახტომის</a> გალაქტიკის ცენტრი. (ავტორი: <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97_%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98" title="დავით დვალი">დავით დვალი</a>, ფოტო გადაღებულია <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D" title="საგურამო">საგურამოდან</a>)</figcaption></figure> ბერძენმა ფილოსოფოსმა <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94" title="დემოკრიტე">დემოკრიტემ</a> (ძვ.წ. 450-370) ივარაუდა, რომ ღამის ცაზე არსებული კაშკაშა რკალი, რომელსაც „რძიანი გზა“ ეწოდება, შეიძლება შორეულ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავებს</a> შეიცავდეს.<a href="#cite_note-Plutarch-19">[19]</a> თუმცა, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94" title="არისტოტელე">არისტოტელეს</a> (ძვ.წ. 384-322) სჯეროდა, რომ „რძიანი გზის“ გამომწვევი მიზეზი იყო „ზოგიერთი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავის</a> ცეცხლოვანი ღრმად ამოსუნთქვის აალება, რომლებიც უზარმაზარი, ურიცხვი და ერთმანეთთან ახლოს მყოფი იყო“ და რომ “აალება ატმოსფეროს ზედა ნაწილში ხდება - მსოფლიოს რეგიონში, რომელიც უწყვეტია ზეციური მოძრაობებით“.<a href="#cite_note-Montada-20">[20]</a> <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="ნეოპლატონიზმი">ნეოპლატონისტ</a> ფილოსოფოსი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A0_%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%AA%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ოლიმპიოდორ უმცროსი (ჯერ არაა დაწერილი)">ოლიმპიოდორ უმცროსი</a> (495-570 ახ.წ.) მეცნიერულად კრიტიკულად უყურებდა ამ შეხედულებას. მისი თქმით, თუ „რძიანი გზა“ სუბლუნარული (<a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94" title="მთვარე">მთვარესა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AC%E1%83%90" title="დედამიწა">დედამიწას</a> შორის მოთავსებული) იყო, მაშინ ის უნდა გამოჩენულიყო განსხვავებულად სხვადასხვა დროსა და ადგილიდან, და მას უნდა ჰქონოდა <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98" title="პარალაქსი">პარალაქსი</a>, რომელიც სინამდვილეში არ აქვს. მისი შეხედულებით, „რძიანი გზა“ ღვთაებრივი იყო. ეს მოსაზრება მოგვიანებით <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98" title="ისლამი">ისლამურ</a> სამყაროში ძალზე გავლენიანი გახდა.<a href="#cite_note-heidarzadeh23-21">[21]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:The_Milky_Way_above_the_antennas_of_ALMA.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/The_Milky_Way_above_the_antennas_of_ALMA.jpg/220px-The_Milky_Way_above_the_antennas_of_ALMA.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/The_Milky_Way_above_the_antennas_of_ALMA.jpg/330px-The_Milky_Way_above_the_antennas_of_ALMA.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/The_Milky_Way_above_the_antennas_of_ALMA.jpg/440px-The_Milky_Way_above_the_antennas_of_ALMA.jpg 2x" data-file-width="6123" data-file-height="4082" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">„ირმის ნახტომი“</a> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ატაკამას დიდი მილიმეტრული მასივი (ჯერ არაა დაწერილი)">ატაკამას დიდი მილიმეტრული მასივის</a> თავზე.<a href="#cite_note-22">[22]</a></figcaption></figure> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="მოჰანი მოჰამედი (ჯერ არაა დაწერილი)">მოჰანი მოჰამედის</a> თანახმად, არაბმა ასტრონომმა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ალჰაზენი (ჯერ არაა დაწერილი)">ალჰაზენმა</a> (965-1037) პირველად სცადა, დაკვირვებოდა და გაეზომა „რძიანი გზის“ პარალაქსი<a href="#cite_note-mohamed-23">[23]</a> და მან, აქედან გამომდინარე, „დაასკვნა, რომ რადგანაც „რძიან გზას“ არ აქვს პარალაქსი, ის ძალიან შორს იყო დედამიწიდან და არ ეკუთვნოდა ატმოსფეროს“.<a href="#cite_note-24">[24]</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" class="mw-redirect" title="სპარსეთი">სპარსელმა</a> ასტონომმა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%98" title="ალ-ბირუნი">ალ-ბირუნიმ</a> (973-1048) ივარაუდა, რომ „ირმის ნახტომის“ გალაქტიკა იყო “ბუნდოვანი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> უთვალავი ბუნების ფრაგმენტის გროვა“.<a href="#cite_note-25">[25]</a><a href="#cite_note-al_biruni-26">[26]</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდალუზია">ანდალუზიელმა</a> ასტრონომმა იბნ ბაჯაჰმა კი ივარაუდა, რომ „ირმის ნახტომი“ შედგებოდა მრავალი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავისგან</a>, რომლებიც თითქმის ერთმანეთს ეხება და უწყვეტ სურათად ჩანს სუბლუნარული მატერიისგან<a href="#cite_note-heidarzadeh25-27">[27]</a> გამოწვეული გარდატეხის ეფექტის გამო. თავისი დაკვირვების დასამოწმებლად კი მტკიცებულებად მოიყვანა <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="იუპიტერი">იუპიტერისა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%98" title="მარსი">მარსის</a> შეერთება ღამის ცაზე. ეს ხდება მაშინ, როცა ეს ობიექტები ერთმანეთთან ახლოსაა.<a href="#cite_note-Montada-20">[20]</a> XIV საუკუნეში <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სირია">სირიაში</a> დაბადებულმა იბნ ქაიიმ ივარაუდა, რომ „ირმის ნახტომი“ იყო „პაწაწინა ვარსკვლავების უთვალავი რაოდენობა, რომელიც თავმოყრილია ერთად უძრავი ვარსკვლავების სფეროში“.<a href="#cite_note-Livingston-28">[28]</a> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Herschel-Galaxy.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Herschel-Galaxy.png/220px-Herschel-Galaxy.png" decoding="async" width="220" height="66" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Herschel-Galaxy.png/330px-Herschel-Galaxy.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Herschel-Galaxy.png/440px-Herschel-Galaxy.png 2x" data-file-width="668" data-file-height="200" /></a><figcaption>.„ირმის ნახტომის ფორმა, რომელიც უილიამ ჰერშელმა დაასკვნა ვარსკვლავების დათვლით 1785 წელს; <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="მზის სისტემა">მზის სისტემა</a> ცენტრთან ახლოს იყო.</figcaption></figure> ის ფაქტი, რომ <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">„ირმის ნახტომი“</a> უამრავ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავს</a> შეიცავს, <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%98" title="გალილეო გალილეი">გალილეო გალილეიმ</a> დაამტკიცა 1610 წელს, როცა მან გამოიყენა <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98" title="ტელესკოპი">ტელესკოპი</a> ჩვენი გალაქტიკის შესასწავლად და აღმოაჩინა, რომ მასში ურიცხვი რაოდენობის მკრთალი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავი</a> შედის.<a href="#cite_note-29">[29]</a><a href="#cite_note-30">[30]</a> <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ინგლისელები">ინგლისელმა</a> ასტრონომმა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="თომას რაითი (ჯერ არაა დაწერილი)">თომას რაითმა</a> 1750 წელს თავის გამოცემაში, სახელად „სამყაროს თავდაპირველი თეორია ან ახალი ჰიპოთეზა“, ივარაუდა (სწორად), რომ გალაქტიკა შეიძლება ყოფილიყო უამრავი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავის</a>, რომლებიც ერთმანეთთან გრავიტაციულადაა დაკავშირებული, მბრუნავი სხეული, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="მზის სისტემა">მზის სისტემის</a> მონათესავე, ოღონდ ბევრად დიდ მასშტაბებზე. წარმოქმნილი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> დისკოს დანახვა ჩვენი გადმოსახედიდან (დისკოს შიგნით) შესაძლებელია, როგორც ზონარი ცაზე.<a href="#cite_note-31">[31]</a><a href="#cite_note-our_galaxy-32">[32]</a> 1755 წელს ტრაქტატში <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98" title="იმანუელ კანტი">იმანუელ კანტმა</a> გულმოდგინედ დაამუშავა რაითის იდეა „ირმის ნახტომის“ სტრუქტურის შესახებ.<a href="#cite_note-33">[33]</a> „ირმის ნახტომის“ ფორმისა და მასში ჩვენი <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%94" title="მზე">მზის</a> ადგილმდებარეობის განსაზღვრა პირველად <a href="/wiki/%E1%83%A3%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9B_%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="უილიამ ჰერშელი">უილიამ ჰერშელმა</a> სცადა 1785 წელს. მან დიდი სიზუსტითა და სიფრთილით დათვალა <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> რაოდენობა ცის სხვადასხვა რეგიონში. მან შექმნა გალაქტიკის ფორმის დიაგრამა, სადაც <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="მზის სისტემა">მზის სისტემა</a> ცენტრთან ახლოს იყო..<a href="#cite_note-34">[34]</a><a href="#cite_note-paul1993-35">[35]</a> დახვეწილი მიდგომით აკობ კაპტეინმა 1920 წელს მიიღო სურათი პატარა (დიამეტრი 15 <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%98" title="პარსეკი">კილოპარსეკი</a>) ელიფსოიდური გალაქტიკისა, სადაც <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%94" title="მზე">მზე</a> ცენტრთან ახლოს იყო. განსხვავებული მეთოდი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A3_%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰარლოუ შაპლი (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰარლოუ შაპლიმ</a> გამოიყენა, რომელიც დაფუძნებული იყო <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="სფერული გროვა (ჯერ არაა დაწერილი)">სფერული გროვების</a> დაკატალოგებაზე. ამან კი რადიკალურად განსხვავებული სურათი მიაღებინა: ბრტყელი დისკო დიამეტრით 70 კილოპარსეკი და მზე ცენტრიდან ძალიან შორს.<a href="#cite_note-our_galaxy-32">[32]</a> ორივე ანალიზი შეცდა იმაში, რომ უგულებელყვეს <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%94" title="სინათლე">სინათლის</a> შთანთქმა ვარსკვლავთშორისი მტვრის მიერ, რომელიც გალაქტიკურ სიბრტყეზე მდებარეობს, მაგრამ მას შემდეგ, რაც რობერტ იულიუს ტრამპლერმა გაზომა ეს ეფექტი 1930 წელს ღია გროვების შესწავლით, „ირმის ნახტომის“ თანამედროვე სურათი მივიღეთ.<a href="#cite_note-36">[36]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="სხვა_ნისლეულებისგან_გარჩევა"><span id=".E1.83.A1.E1.83.AE.E1.83.95.E1.83.90_.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.9C_.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.A9.E1.83.94.E1.83.95.E1.83.90">სხვა ნისლეულებისგან გარჩევა</h3></div> მეათე საუკუნეში სპარსელმა ასტრონომი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%9A-%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A4%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ალ-სუფი (ჯერ არაა დაწერილი)">ალ-სუფიმ</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">ანდრომედას გალაქტიკის</a> ყველაზე ადრეული კვლევები ჩაატარა და იგი აღწერა, როგორც „პატარა ღრუბელი“.<a href="#cite_note-NSOG-37">[37]</a> ალ-სუფიმ, რომელმაც კვლევები თავის „უძრავი ვარსკვლავების წიგნში“ გამოაქვეყნა, ასევე, აღმოაჩინა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="მაგელანის დიდი ნისლეული">მაგელანის დიდი ნისლეული</a>, რომელიც ხილულია <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98" title="იემენი">იემენიდან</a>, თუმცა არა <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ისპაჰანი">ისპაჰანიდან</a>. <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="მაგელანის დიდი ნისლეული">მაგელანის დიდი ნისლეული</a> ევროპელებმა XVI საუკუნეში <a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%9D_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="ფერნანდო მაგელანი">მაგელანის</a> ვოიაჟამდე ვერ დაინახეს.<a href="#cite_note-obspm-38">[38]</a><a href="#cite_note-obspm2-39">[39]</a> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="საიმონ მარიუსი (ჯერ არაა დაწერილი)">საიმონ მარიუსმა</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">ანდრომედას გალაქტიკა</a> ხელახლა აღმოაჩინა დამოუკიდებლად 1612 წელს.<a href="#cite_note-NSOG-37">[37]</a> ესენი მხოლოდ ის გალაქტიკებია, რომლებიც ადვილად შესამჩნევია შეუიარაღებელი თვალით, ამიტომ ისინი დედამიწიდან შესწავლილი პირველი გალაქტიკები იყო. თომას რაითმა 1750 წელს თავის პუბლიკაციაში, სახელად „სამყაროს თავდაპირველი თეორია ან ახალი ჰიპოთეზა“, ივარაუდა (სწორად), რომ „რძიანი გზა“ იყო ვარსკვალვების გაბრტყელებული დისკო და რომ ზოგიერთი <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ნისლეული">ნისლეული</a>, რომელიც ღამის ცაზე ჩანს, შეიძლება განცალკევებული „რძიანი გზები“ იყოს.<a href="#cite_note-our_galaxy-32">[32]</a><a href="#cite_note-40">[40]</a> 1755 წელს იმანუელ კანტმა გამოიყენა ტერმინი „კუნძულისებრი სამყარო“ ამ შორეული ნისლეულების აღსაწერად. <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Pic_iroberts1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Pic_iroberts1.jpg/220px-Pic_iroberts1.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Pic_iroberts1.jpg/330px-Pic_iroberts1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/Pic_iroberts1.jpg/440px-Pic_iroberts1.jpg 2x" data-file-width="569" data-file-height="371" /></a><figcaption>„უზარმაზარი ანდრომედას ნისლეულის“ სურათი 1899 წელს გადაღებული. შემდგომში ეს <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">ანდრომედას გალაქტიკა</a> გახდა.</figcaption></figure> XVIII საუკუნის დასასრულს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%96_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჩარლზ მესიე (ჯერ არაა დაწერილი)">ჩარლზ მესიემ</a> შეადგინა კატალოგი, რომელიც 109 ყველაზე კაშკაშა ნისლეულს (ციური სხეულები ღრუბლისებრი გარეგნობით) შეიცავდა, მის შემდეგ კი უფრო დიდი კატალოგი, რომელიც 5000 ნისლეულს შეიცავდა, უილიამ ჰერშელმა შექმნა.<a href="#cite_note-our_galaxy-32">[32]</a> 1845 წელს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%93_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%96%E1%83%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="ლორდ როზე (ჯერ არაა დაწერილი)">ლორდ როზემ</a> ააგო ახალი <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98" title="ტელესკოპი">ტელესკოპი</a>, რამაც საშუალება მისცა, გაერჩია ელიფსური და სპირალური ნისლეულები. მან, ასევე, შეძლო ამ ნისლეულოებში ცალკეული წერტილოვანი რეგიონების დადგენა, რითაც გაამყარა კანტისეული ვარაუდი.<a href="#cite_note-41">[41]</a> 1912 წელს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ვესტო სლიფერი (ჯერ არაა დაწერილი)">ვესტო სლიფერმა</a> ყველაზე კაშკაშა სპირალური ნისლეულების სპექტროგრაფიული კვლევები ჩაატარა, რათა განესაზღვრა, იყო თუ არა ისინი შედგენილი იმ ქიმიური ელემენტებით, რაც მოსალოდნელი იყო პლანეტარულ სისტემაში. თუმცა, სლიფერმა აღმოაჩინა, რომ სპირალურ ნისლეულებს მაღალი <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%90" class="mw-redirect" title="წითელი ძვრა">წითელი წანაცვლება</a> ჰქონდა, რაც იმაზე მიუთითებდა, რომ ნისლეულები იმ სიჩქარეზე სწრაფად მოძრაობდა, ვიდრე „ირმის ნახტომის“ <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციისგან</a> თავის დასაღწევადაა საჭირო (კოსმოსური სიჩქარე; მაგალითად, დედამიწის გრავიტაციული ველისგან თავის დასაღწევად საჭიროა 8 კმ/წმ, ხოლო <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="შავი ხვრელი">შავი ხვრელიდან</a> - <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A9%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94" title="სინათლის სიჩქარე">სინათლის სიჩქარეც</a> კი არაა საკმარისი). აქედან გამომდინარე, ეს ნისლეულები „ირმის ნახტომთან“ გრავიტაციულად არ იყო დაკავშირებული და შეუძლებელი იყო, გალაქტიკის ნაწილი ყოფილიყო.<a href="#cite_note-42">[42]</a><a href="#cite_note-43">[43]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:M51Sketch.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/M51Sketch.jpg/220px-M51Sketch.jpg" decoding="async" width="220" height="181" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/M51Sketch.jpg/330px-M51Sketch.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/M51Sketch.jpg/440px-M51Sketch.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="412" /></a><figcaption>1845 წელს ლორდ როზეს მიერ გაკეთებული <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="მორევის გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">„მესიე 51-ის“</a> მონახაზი. მას შემდეგ „მორევის გალაქტიკა“ ეწოდა.</figcaption></figure> 1917 წელს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰებერ კარტისი (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰებერ კარტისმა</a> <a href="/wiki/%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ზეახალი ვარსკვლავი">ზეახალი</a> <a href="/w/index.php?title=S_Andromedae&action=edit&redlink=1" class="new" title="S Andromedae (ჯერ არაა დაწერილი)">S Andromedae</a> დააფიქსირა „უზარმაზარ ანდრომედას ნისლეულში“. ფოტოგრაფიული ჩანაწერების თვალიერებისას მან კიდევ 11 ზეახალი იპოვა. კარტისმა შენიშნა, რომ ეს ზეახლები, საშუალოდ, 10 <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94" title="ვარსკვლავიერი სიდიდე">ვარსკვლავიერი სიდიდით</a> მკრთალი იყო, ვიდრე ისინი, რომლებიც ჩვენ გალაქტიკაში ხდებოდა. შედეგად, მან წამოაყენა ვარაუდი, რომ მანძილი 150 000 <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%98" title="პარსეკი">პარსეკი</a> იყო. ის გახდა ე.წ. „კუნძულისებრი სამყაროების“ დამცველი, რომლის მიხედვითაც <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სპირალური გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">სპირალური გალაქტიკები</a> სინამდვილეში დამოუკიდებელი გალაქტიკებია.<a href="#cite_note-44">[44]</a> 1920 წელს ე.წ. „დიდი დებატები“ გაიმართა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A3_%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰარლოუ შაპლი (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰარლოუ შაპლისა</a> და ჰებერ კარტისს შორის „ირმის ნახტომის“, სპირალური ნისლეულებისა და <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D" title="სამყარო">სამყაროს</a> განზომილებების ბუნების შესახებ. თავისი განცხადების მხარდასაჭერად, რომ „უზარმაზარი ანდრომედას ნისლეული“ გარეშე გალაქტიკა იყო, კარტისმა აღნიშნა, რომ ბნელი ბილიკების გარეგნობა „ირმის ნახტომში“ არსებულ მტვრის ღრუბლებს წააგავს, ასევე შესამჩნევი <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98" title="დოპლერის ეფექტი">დოპლერის წანაცვლება</a>.<a href="#cite_note-45">[45]</a> საკითხი საბოლოოდ 1920-იან წლებში გადაწყდა. 1922 წელს ესტონელმა ასტრონომმა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2_%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ერნესტ იოპიკი (ჯერ არაა დაწერილი)">ერნესტ იოპიკმა</a> მანძილის გაზომვის ახალი მეთოდი შემოიტანა, რითაც მხარი დაუჭირა თეორიას, რომ ანდრომედას ნისლეული სინამდვილეში შორეული გალაქტიკა იყო.<a href="#cite_note-46">[46]</a> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A3%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="უილსონის მთა (ჯერ არაა დაწერილი)">უილსონის მთაზე</a> არსებული 100 ინჩიანი (250 სმ.) ტელესკოპით <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%98%E1%83%9C_%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98" title="ედუინ ჰაბლი">ედუინ ჰაბლმა</a> შეძლო, დაენახა ზოგიერთი სპირალური ნისლეულის გარე ნაწილები, როგორც ცალკეული <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> შეჯგუფება და, ასევე, აღმოაჩინა რამდენიმე ცვალებადი ცეფეიდი, აქედან გამომდინარე, ამან საშუალება მისცა მას, მანძილი განესაზღვრა ნისლეულებამდე: ისინი ზედმეტად შორს იყო იმისათვის, რომ „ირმის ნახტომის“ ნაწილი ყოფილიყო.<a href="#cite_note-47">[47]</a> 1936 წელს ჰაბლმა შექმნა გალაქტიკების კლასიფიკაციის სისტემა, რომელიც დღესაც გამოიყენება. მას <a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰაბლის მიმდევრობა (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰაბლის მიმდევრობა</a> ეწოდება..<a href="#cite_note-48">[48]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="თანამედროვე_კვლევა">თანამედროვე კვლევა</h3></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%94.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/2/24/%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%94.png/200px-%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%94.png" decoding="async" width="200" height="118" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/2/24/%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%94.png 1.5x" data-file-width="240" data-file-height="141" /></a><figcaption>ტიპური სპირალური გალაქტიკის <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკის ბრუნვითი სიმრუდე (ჯერ არაა დაწერილი)">ბრუნვითი სიმრუდე</a>: ნაწინასწარმეტყველებია ხილულ მატერიასა (A) და დაკვირვებულზე (B) დაფუძნებით. მანძილი არის გალაქტიკის ბირთვიდან.</figcaption></figure> 1944 წელს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C_%E1%83%93%E1%83%94_%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰენდრიკ ვან დე ჰულსტი (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰენდრიკ ვან დე ჰულსტმა</a> იწინასწარმეტყველა <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ელექტრომაგნიტური გამოსხივება">მიკროტალღური გამოსხივება</a> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="წყალბადის ხაზი (ჯერ არაა დაწერილი)">21 სმ-ის სიგრძის ტალღაში</a>, რომელიც მიიღება ვარსკვლავთსორისი ატომური წყალბადის გაზისგან.<a href="#cite_note-49">[49]</a> ეს გამოსხივება 1951 წელს იქნა შესწავლილი. გამოსხივებამ უზრუნველყო „ირმის ნახტომის“ გაუმჯობესებული შესწავლა, რადგანაც მასზე მტვრის შთანთქმა არ ახდენს გავლენას და მისი <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98" title="დოპლერის ეფექტი">დოპლერის წანაცვლების</a> გამოყენება შესაძლებელია გალაქტიკაში არსებული გაზის მოძრაობის ტრაექტორიის განსაზღვრა. ამ დაკვირვებებმა გალაქტიკის ცენტრში მბრუნავი ბარის სტრუქტურის პოსტულაცია წარმოქმნა.<a href="#cite_note-50">[50]</a> გაუმჯობესებული <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="რადიოტელესკოპი (ჯერ არაა დაწერილი)">რადიოტელესკოპებით</a> <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="წყალბადი">წყალბადის</a> გაზის კვალის დაფიქსირება სხვა გალაქტიკებშიცაა შესაძლებელი. <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:UDFy-38135539.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/UDFy-38135539.jpg/200px-UDFy-38135539.jpg" decoding="async" width="200" height="125" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/UDFy-38135539.jpg/300px-UDFy-38135539.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/UDFy-38135539.jpg/400px-UDFy-38135539.jpg 2x" data-file-width="3425" data-file-height="2141" /></a><figcaption>მეორე ყველაზე შორეული გალაქტიკა: <a href="/w/index.php?title=UDFy-38135539&action=edit&redlink=1" class="new" title="UDFy-38135539 (ჯერ არაა დაწერილი)">UDFy-38135539</a></figcaption></figure> 1970-იანებში გალაქტიკებში არსებულ გაზის ბრუნვითი სიჩქარის კვლევაში, რომელიც <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90_%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98" title="ვერა რუბინი">ვერა რუბინს</a> ეკუთვნოდა, აღმოჩნა, რომ მთლიანი ხილული <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90" title="მასა">მასა</a> (<a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავებიდან</a> და გაზებიდან) ზუსტად არ ემთხვევა მბრუნავი გაზის სიჩქარეს. გალაქტიკის მოძრაობის ეს პრობლემა იხსნება დიდი რაოდენობით უხილავი <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბნელი მატერია">ბნელი მატერიის</a> არსებობით.<a href="#cite_note-51">[51]</a><a href="#cite_note-52">[52]</a> 1990-იანების დასაწყისში <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ჰაბლის კოსმოსური ტელესკოპი">ჰაბლის კოსმოსურმა ტელესკოპმა</a> გაუმჯობესებული დაკვირვებები დაიწყო. სხვა მრავალთა შორის, მან დაამტკიცა, რომ ჩვენს გალაქტიკაში დაკარგული <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბნელი მატერია">ბნელი მატერია</a> (არსებითად) შეუძლებელი იქნებოდა, რომ მკრთალ და პატარა ზომის <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავებში</a> ყოფილიყო.<a href="#cite_note-53">[53]</a> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰაბლის ღრმა ხედი (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰაბლის ღრმა ხედმა</a> - ცის შედარებით ცარიელი ნაწილის უკიდურესად დიდი დაყოვნებით მიღებული ფოტო - უზრუნველყო მტკიცებულება, რომ 125 მილიარდზე მეტი გალაქტიკა არსებობს სამყაროში.<a href="#cite_note-54">[54]</a> გაუმჯობესებულმა ტექნოლოგიამ, რომელიც ადამიანის თვალისთვის უხილავ სპექტრში ხედავს (რადიოტელესკოპები, ინფრაწითელი კამერები და რენტგენის ტელესკოპები), მეცნიერებს საშუალება მისცა, აღმოეჩინათ ის გალაქტიკები, რომელთაც ჰაბლი ვერ ამჩნევდა. გალაქტიკურმა დაკვირვებებმა მრავალი ახალი გალაქტიკა აღმოაჩინა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გაუქმების ზონაში (ჯერ არაა დაწერილი)">„გაუქმების ზონაში“</a> - ცის რეგიონი, რომელიც „ირმის ნახტომის“ მიერაა დაბლოკილი.<a href="#cite_note-55">[55]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ტიპები_და_მორფოლოგია">ტიპები და მორფოლოგია</h2></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Hubble_sequence_photo.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Hubble_sequence_photo.png/360px-Hubble_sequence_photo.png" decoding="async" width="360" height="199" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Hubble_sequence_photo.png/540px-Hubble_sequence_photo.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Hubble_sequence_photo.png/720px-Hubble_sequence_photo.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="443" /></a><figcaption>გალაქტიკათა ტიპები ჰაბლის კლასიფიკაციის სქემის მიხედვით. E ნიშნავს ელიფსური ტიპის გალაქტიკას; S სპირალია; SB დახურული სპირალური გალაქტიკაა. <a href="#cite_note-56">[56]</a></figcaption></figure> არსებობს გალაქტიკათა სამი ძირითადი ტიპი: ელიფსური, სპირალური და არაწესიერი. გალაქტიკათა ტიპების ოდნავ უფრო ფართო აღწერა, რომელიც დაფუძნებულია მათ გარეგნობაზე, „ჰაბლის მიმდევრობით“ არის მოცემული. რადგანაც „ჰაბლის მიმდევრობა“ მთლიანად დაფუძნებულია ვიზუალურ მორფოლოგიურ ტიპზე, ის არ ითვალისწინებს გალაქტიკათა გარკვეულ მნიშვნელოვან მახასიათებლებს, როგორიცაა ვარსკვლავთწარმოქმნის ტემპი (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%AC%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="მაღალი ტემპის ვარსკვლავთწარმოქმნადობის გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">მაღალი ტემპის ვარსკვლავთწარმოქმნადობის გალაქტიკებში</a>) და აქტიურობა ბირთვში (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="აქტიური გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">აქტიურ გალაქტიკებში</a>).<a href="#cite_note-IRatlas-7">[7]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ელიფსური">ელიფსური</h3></div> ჰაბლის კლასიფიკაციის სისტემა ელიფსურ გალაქტიკებს მათ ელიფსურობაზე დაფუძნებით აფასებს: დაწყებული EO-თი, რომელიც თითქმის სფერულია, და დამთავრებული E7-ით, რომელიც ძალიან წაგრძელებულია. ამ გალაქტიკებს <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" title="ელიფსოიდი">ელიფსოიდური</a> მოხაზულობა აქვს, რის გამოც მათი გარეგნობა ელიფსურია, ხედვის კუთხის მიუხედავად. მათი გარეგნობა მცირე სტრუქტურას გვიჩვენებს და მათ ჩვეულებისამებრ შედარებით მცირე ვარსკვლავთშორისი მატერია აქვს. ამ გალაქტიკებს, ასევე, აქვს ღია გროვების მცირე ნაწილი და ახალი ვარსკვლავების წარმოქმნის შემცირებული ტემპი. სამაგიეროდ ასეთი ტიპის გალაქტიკებში დომინანტობს ხნიერი, უფრო განვითარებული <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a>, რომლებიც <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციის</a> საერთო ცენტრის გარშემო მოძრაობს შემთხვევითი მიმართულებებით. ეს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> მძიმე ელემენტებს მცირე რაოდენობით შეიცავს, რადგან ვარსკვლავთწარმომქმნელი პროცესები წყდება თავდაპირველი ანთებისას. ამ თვალსაზრისით მათ რაღაც მსგავსება აქვს ბევრად პატარა სფერულ გროვებთან.<a href="#cite_note-elliptical-57">[57]</a> უდიდესი გალაქტიკები გიგანტური ელიფსურებია. თანამედროვე წარმოდგენით, მრავალი ელიფსური გალაქტიკა წარმოიქმნება გალაქტიკების ურთიერთქმედებით, რის შედეგადაც ხდება შეჯახება და შერწყმა. მათ უზარმაზარ ზომამადე შეუძლიათ გაზრდა (მაგალითად, სპირალურ გალაქტიკებთან შედარებით) და გიგანტური გალაქტიკები ხშირად უზარმაზარი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკათა გროვები (ჯერ არაა დაწერილი)">გალაქტიკათა გროვების</a> ბირთვთან დაიმზირება.<a href="#cite_note-58">[58]</a> მაღალი ტემპის ვარსკვლავთწარმოქმნადობის გალაქტიკები ასეთი გალაქტიკური შეჯახების შედეგია, რომელიც შედეგად იძლევა ელიფსური გალაქტიკის ფორმირებას.<a href="#cite_note-elliptical-57">[57]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="სპირალური">სპირალური</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Messier51_sRGB.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Messier51_sRGB.jpg/220px-Messier51_sRGB.jpg" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Messier51_sRGB.jpg/330px-Messier51_sRGB.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Messier51_sRGB.jpg/440px-Messier51_sRGB.jpg 2x" data-file-width="11477" data-file-height="7965" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="მორევის გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">მორევის გალაქტიკა</a> (მარცხნივ) - ღია სპირალური გალაქტიკის ნათელი მაგალითი.</figcaption></figure> სპირალური არის ის გალაქტიკა, რომლის ხილული <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> სპირალურად ეხვევა ტრიალას ფორმით. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთ გალაქტიკებში მოთავსებული <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> და სხვა ხილული მატერია ძირითადად სიბრტყეზე მდებარეობს, სპირალური გალაქტიკის მასის უმეტესობა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბნელი მატერია">ბნელი მატერიის</a> სფერულ <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკის ჰალო (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰალოზე</a> მოდის, რომელიც ხილული ნაწილის გაღმა იშლება.<a href="#cite_note-Williams2009-59">[59]</a> სპირალური გალაქტიკები მოიცავს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> მბრუნავ დისკოსა და <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%94" title="ვარსკვლავთშორისი სივრცე">ვარსკვლავთშორის სივრცეს</a>, უმეტესად ხნიერი ვარსკვლავების ცენტრალური <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AF%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკის ბალჯი (ჯერ არაა დაწერილი)">ბალჯით</a> (ამოზნექილობა). ბალჯიდან გარეთ მიმართული მკლავები შედარებით კაშკაშაა. ჰაბლის კლასიფიკაციის სქემაში სპირალური გალაქტიკები დაჯგუფებულია S ტიპად, რომელსაც ასო (a, b ან c) მოსდევს. ეს კი მიუთითებს სპირალური მკლავების სიმჭიდროვესა და ცენტრალური ბალჯის ზომაზე. Sa ტიპის გალაქტიკას მჭიდრო „ჭრილობა“ აქვს, უხეიროდ გამოკვეთილი მკლავები და შედარებით დიდი ბირთვის რეგიონს ფლობს. მეორე უკიდურესობაა Sc გალაქტიკა, რომელსაც აქვს ღია, კარგად გამოკვეთილი მკლავები და პატარა ბირთვის რეგიონი.<a href="#cite_note-60">[60]</a> უხეიროდ გამოკვეთილი მკლავების მქონე გალაქტიკას ზოგჯერ „ფლოკულენტულ სპირალურ გალაქტიკას“ უწოდებენ.<a href="#cite_note-bergh1998-61">[61]</a> ზოგი სპირალური გალაქტიკა სქელი და ბალჯიანია, ხოლო ზოგი კი ბრტყელი დისკოა, რადგან ასეთი ობიექტები ძალიან სწრაფად ბრუნავს.<a href="#cite_note-62">[62]</a> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Hubble2005-01-barred-spiral-galaxy-NGC1300.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Hubble2005-01-barred-spiral-galaxy-NGC1300.jpg/300px-Hubble2005-01-barred-spiral-galaxy-NGC1300.jpg" decoding="async" width="300" height="171" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Hubble2005-01-barred-spiral-galaxy-NGC1300.jpg/450px-Hubble2005-01-barred-spiral-galaxy-NGC1300.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Hubble2005-01-barred-spiral-galaxy-NGC1300.jpg/600px-Hubble2005-01-barred-spiral-galaxy-NGC1300.jpg 2x" data-file-width="6637" data-file-height="3787" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=NGC_1300&action=edit&redlink=1" class="new" title="NGC 1300 (ჯერ არაა დაწერილი)">NGC 1300</a> - დახურული სპირალური გალაქტიკის ნათელი მაგალითი.</figcaption></figure> სპირალურ გალაქტიკებში სპირალურ მკლავებს მიახლოებითი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ლოგარითმული სპირალები (ჯერ არაა დაწერილი)">ლოგარითმული სპირალების</a> ფორმა აქვს - ფორმა, რომლის თეორიულად ჩვენება შეიძლება ვარსკვლავების ერთფეროვნად მბრუნავი მასის აგზნებით. <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> მსგავსად სპირალური მკლავებიც ცენტრის გარშემო ბრუნავს, მაგრამ ისინი მუდმივი <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A9%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94" title="კუთხური სიჩქარე">კუთხური სიჩქარით</a> ბრუნავს. მეცნიერთა ვარაუდით, სპირალური მკლავები მაღალი <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%94" title="სიმკვრივე">სიმკვრივის</a> მატერიის ადგილია, ამას კი ზოგჯერ „სიმკვრივის ტალღებს“ უწოდებენ.<a href="#cite_note-bertin_lin1996-63">[63]</a> რადგანაც <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> მკლავის გავლით მოძრაობს, თითოეული ვარსკვლავური სისტემის <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A9%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94" title="სიჩქარე">სიჩქარე</a> მაღალი სიმკვრივის რეგიონის <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციული ძალის</a> გავლენით იცვლება (სიჩქარე ჩვეულებრივ მაშინ უბრუნდება, როცა ვარსკვლავები მკლავის სხვა მხარეს გადავა). ეს ეფექტი ჰგავს მოძრაობის შენელების „ტალღას“ მოძრავი მანქანებით სავსე გზატკეცილზე. ეს მკლავები ხილულია, რადგან მაღალი სიმკვრივე ვარსკლავთწარმომქმნელ პროცესებს აადვილებს და, აქედან გამომდინარე, ასეთ რეგიონებში უამრავი კაშკაშა და ახალგაზრდა <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავია</a>.<a href="#cite_note-belkora355-64">[64]</a> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Hoag%27s_object.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Hoag%27s_object.jpg/230px-Hoag%27s_object.jpg" decoding="async" width="230" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Hoag%27s_object.jpg/345px-Hoag%27s_object.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Hoag%27s_object.jpg/460px-Hoag%27s_object.jpg 2x" data-file-width="1521" data-file-height="1489" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98" title="ჰოაგის ობიექტი">ჰოაგის ობიექტი</a> - <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="რგოლისებრი გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">რგოლისებრი გალაქტიკის</a> მაგალითი.</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Ngc5866_hst_big.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Ngc5866_hst_big.png/230px-Ngc5866_hst_big.png" decoding="async" width="230" height="271" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Ngc5866_hst_big.png/345px-Ngc5866_hst_big.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Ngc5866_hst_big.png/460px-Ngc5866_hst_big.png 2x" data-file-width="3190" data-file-height="3756" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=NGC_5866&action=edit&redlink=1" class="new" title="NGC 5866 (ჯერ არაა დაწერილი)">NGC 5866</a> - <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ლინზისებრი გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">ლინზისებრი გალაქტიკის</a> მაგალითი.</figcaption></figure> ჩვენი <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">„ირმის ნახტომის“</a> გალაქტიკის ჩათვლით, სპირალური გალაქტიკების უმეტესობას სწორხაზოვანი, ვარსკვლავების ძელაკის ფორმის ჯგუფი აქვს, რომელიც იჭიმება ბირთვის ორივე მხრიდან გარეთკენ, შემდეგ ერწყმება სპირალური მკლავის სტრუქტურას.<a href="#cite_note-65">[65]</a> ჰაბლის კლასიფიკაციის სქემაში ასეთები აღნიშნულია SB-თი, რომელსაც ასოები (a, b ან c) მოსდევს. ეს კი მიუთითებს სპირალური მკლავების ფორმაზე (იმავე წესით, როგორც ნორმალური სპირალური გალაქტიკების კატეგორიებად დაყოფისას). ნავარაუდევია, რომ <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკის ბარი (ჯერ არაა დაწერილი)">გალაქტიკის ბარი</a> დროებითი სტრუქტურაა, რომლის გამომწვევი მიზეზი „სიმკვრივის ტალღის“ ბირთვიდან გარეთკენ გამოსხივებაა ან სულაც სხვა გალაქტიკასთან გრავიტაციული ურთიერთქმედება.<a href="#cite_note-66">[66]</a> დახურული სპირალური გალაქტიკები აქტიურია, სავარაუდოდ იმიტომ, რომ გაზი ჩაედინება ბირთვში მკლავების გასწვრივ.<a href="#cite_note-67">[67]</a> ჩვენი გალაქტიკა „ირმის ნახტომი“ არის დიდი დისკოს ფორმის დახურული სპირალური გალაქტიკა,<a href="#cite_note-68">[68]</a> რომლის დიამეტრი 30 <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%98" title="პარსეკი">კილოპარსეკია</a>, ხოლო სისქე - 1 კილოპარსეკი. ის შეიცავს, დაახლოებით, 200 მილიარდ (2×1011)<a href="#cite_note-69">[69]</a> <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავს</a> და მისი <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90" title="მასა">მასა</a> 600 მილიარდი (6×1011) <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90" title="მზის მასა">მზის მასის</a> ტოლია.<a href="#cite_note-70">[70]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="სხვა_მორფოლოგიები">სხვა მორფოლოგიები</h3></div> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A3%E1%83%A9%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%9D_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="უჩვეულო გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">უჩვეულო გალაქტიკები</a> არის გალაქტიკური წარმონაქმნები, რომლებიც უცნაურ ნიშან-თვისებებს ივითარებენ სხვა გალაქტიკებთან <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციული</a> ურთიერქმედების გამო. ამის მაგალითი არის <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="რგოლისებრი გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">რგოლისებრი გალაქტიკა</a>, რომელსაც აქვს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავებისა</a> და ვარსკვლავთშორისი სივრცის რგოლისებრი სტრუქტურა, რომელიც გარს აკრავს მოშიშვლებულ ბირთვს. მეცნიერთა ვარაუდით, რგოლისებრი გალაქტიკა მაშინ წარმოიქმნება, როცა შედარებით პატარა გალაქტიკა სპირალური გალაქტიკის ბირთვისკენ ჩაივლის.<a href="#cite_note-71">[71]</a> ასეთმა მოვლენამ შესაძლოა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">ანდრომედას გალაქტიკაზე</a> მოახდინა გავლენა, რადგან მას <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ინფრაწითელი გამოსხივება">ინფრაწითელ</a> დიაპაზონში მრავალრგოლიანი სტრუქტურის მსგავსი ფორმა აქვს.<a href="#cite_note-72">[72]</a> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ლინზისებრი გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">ლინზისებრი გალაქტიკა</a> შუალედური ფორმაა, რომელსაც ელიფსურისა და სპირალური გალაქტიკების თვისებები აქვს. ჰაბლის კლასიფიკაციით, ასეთი ობიექტების ტიპი არის S0 და მათ არასრულყოფილად გამოკვეთილი მკლავები აქვს ვარსკვლავების ელიფსური ჰალოთი (დახურულმა ლინზისებრმა გალაქტიკებმა ჰაბლის კლასიფიკაციით SB0 ტიპი მიიღო).<a href="#cite_note-73">[73]</a> ზემოთ ხსენებული კლასიფიკაციების დამატებით, არსებობს გალაქტიკების გარკვეული რაოდენობა, რომლის ადვილად კლასიფიცირება ელიფსურად ან სპირალურად შეუძლებელია. ასეთი ტიპის ობიექტებს არაწესიერი გალაქტიკები ეწოდება. Irr-I ტიპის გალაქტიკას რაღაც სტრუქტურა გააჩნია, მაგრამ სუფთად არ ეწყობა ჰაბლის კლასიფიკაციის სქემას. Irr-II ტიპის გალაქტიკას არანაირი არ გააჩნია სტრუქტურა, რომელიც ჰაბლის კლასიფიკაციას ჰგავს, და შეიძლება დანგრეულიც იყოს.<a href="#cite_note-74">[74]</a> არაწესიერი (ჯუჯა) გალაქტიკების უახლოესი მაგალითებია მაგელანის ნისლეულები (იხ. <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="მაგელანის დიდი ნისლეული">მაგელანის დიდი ნისლეული</a>) <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ჯუჯა">ჯუჯა</h3></div> მიუხედავად იმისა, რომ უზარმაზარი ელიფსური და სპირალური გალაქტიკები მნიშვნელოვანია, გალაქტიკათა უმეტესობა <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D" title="სამყარო">სამყაროში</a> ჯუჯაა. ეს გალაქტიკები შედარებით პატარა ზომისაა სხვა დიდ გალაქტიკურ წარმონაქმნებთან შედარებით - „ირმის ნახტომის“ დაახლოებით 1/100, რომელიც რამდენიმე მილიარდ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავს</a> შეიცავს. ულტრაკომპაქტური ჯუჯა გალაქტიკები ახლახან აღმოაჩინეს, რომელთა <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98" title="დიამეტრი">დიამეტრი</a> სულ რაღაც 100 პარსეკია.<a href="#cite_note-75">[75]</a> უამრავი ჯუჯა გალაქტიკა უფრო დიდი გალაქტიკის გარშემო ბრუნავს. „ირმის ნახტომს“ <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="მაგელანის დიდი ნისლეული">ასეთი თანამგზავრი</a>, სულ ცოტა, 12 ცალი ჰყავს, ხოლო მეცნიერთა შეფასებით, 300-500 კიდევ აღმოსაჩენია.<a href="#cite_note-76">[76]</a> ჯუჯა გალაქტიკების კლასიფიცირება შეიძლება ელიფსურებად, სპირალურებად ან არაწესიერებად. რადგანაც ჯუჯა ელიფსურ გალაქტიკებს მცირე მსგავსება აქვს დიდ ელიფსურ გალაქტიკებთან, მათ ხშირად მოიხსენიებენ, როგორც ჯუჯა სფეროიდული გალაქტიკები. „ირმის ნახტომის“ 27 მეზობელზე ჩატარებული კვლევებით დადგინა, რომ ყველა ჯუჯა გალაქტიკაში ცენტრალური მასა 10 მილიონი <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90" title="მზის მასა">მზის მასაა</a>, მიუხედავად იმისა, შეიცავს თუ არა იგი ათასობით ან მილიონობით <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავს</a>. ამან კი წარმოშვა ვარაუდი, რომ გალაქტიკების წარმოქმნაში დიდი წვლილი <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბნელი მატერია">ბნელ მატერიას</a> მიუძღვის, და რომ მინიმალური ზომა მიუთითებს თბილი ბნელი მატერიის ფორმაზე, რომელსაც არ შეუძლია გრავიტაციული გაერთიანება უფრო მცირე მასშტაბებზე..<a href="#cite_note-77">[77]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="უჩვეულო_დინამიკა_და_აქტივობები"><span id=".E1.83.A3.E1.83.A9.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.9D_.E1.83.93.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.90.E1.83.A5.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.95.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98">უჩვეულო დინამიკა და აქტივობები</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ურთიერთქმედება">ურთიერთქმედება</h3></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Antennae_galaxies_xl.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Antennae_galaxies_xl.jpg/200px-Antennae_galaxies_xl.jpg" decoding="async" width="200" height="198" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Antennae_galaxies_xl.jpg/300px-Antennae_galaxies_xl.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Antennae_galaxies_xl.jpg/400px-Antennae_galaxies_xl.jpg 2x" data-file-width="3915" data-file-height="3885" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ანტენების გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">ანტენების გალაქტიკები</a> განიცდიან შეჯახებას, რომელიც საბოლოოდ მათ შთანთქმას გამოიწვევს</figcaption></figure> გალაქტიკებს შორის ურთიერქმედება შედარებით ხშირია და უდიდეს როლს თამაშობს მათ ევოლუციაში. გალაქტიკების ერთმანეთთან ახლოს ჩავლის (და აცდენის) შემთხვევები იწვევს მათ დეფორმაციასა და დამახინჯებას <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციული ურთიერთქმედებების</a> გამო და გაზსა და მტვერს უცვლიან ერთმანეთს.<a href="#cite_note-umda-78">[78]</a><a href="#cite_note-suia-79">[79]</a> შეჯახებები ხდება მაშინ, როცა ორი გალაქტიკა ერთმანეთში გაივლის და აქვს საკმარისი ფარდობითი <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="ინერცია">ინერცია</a>, რომ არ შთანქონ ერთმანეთს. ამ ურთიერთქმედ გალაქტიკებში არსებული <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> ჩვეულებრივ შეჯახების გარეშე ჩაუვლის ერთმანეთს. თუმცა, გაზი და მტვერი ორ ფორმაში იურთერქმედებს. ეს კი გამოიწვევს ვარსკვლავთწარმომქმნელი პროცესების დაწყებას, რადგან <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%94" title="ვარსკვლავთშორისი სივრცე">ვარსკვლავთშორისი სივრცე</a> გარღვეული და შეკუმშული ხდება. შეჯახებას ძალუძს საგრძნობლად დაამახინჯოს ერთი ან ორივე გალაქტიკა და წარმოქმნას ბარები, რგოლები ან კუდის მსგავსი სტრუქტურები.<a href="#cite_note-umda-78">[78]</a><a href="#cite_note-suia-79">[79]</a> ურთიერთქმედების უკიდურესი ფორმა გალაქტიკური შთანთქმაა. ამ შემთხვევაში ორი გალაქტიკის ფარდობითი ინერცია არასაკმარისია იმისათვის, რომ გალაქტიკებმა ერთმანეთში უპრობლემოდ გაიარონ. ამის ნაცვლად ისინი თანდათანობით შთაინთქმებიან და ერთ, უფრო დიდ გალაქტიკას წარმოქმნიან. შთანთქმები შესამჩნევ ცვლილებას იწვევს მორფოლოგიაში თავდაპირველ გალაქტიკასთან შედარებით. იმ შემთხვევაში, თუ ერთი გალაქტიკა ბევრად მასიურია, ვიდრე მეორე, შედეგს კანიბალიზმი ეწოდება. ამ შემთხვევაში დიდი გალაქტიკა შთანთქმის შედეგად შედარებით დაუმახინჯებელი დარჩება, ხოლო მცირე გალაქტიკა ნაწილებად დაქუცმაცდება. <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">„ირმის ნახტომი“</a> ამჟამად <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%AF%E1%83%A3%E1%83%AF%E1%83%90_%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="მშვილდოსანის ჯუჯა ელიფსური გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">„მშვილდოსანის ჯუჯა ელიფსურ გალაქტიკას“</a> და <a href="/w/index.php?title=%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%A5%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%AF%E1%83%A3%E1%83%AF%E1%83%90_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="დიდი ქოფაკის ჯუჯა გალაქტიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">„დიდი ქოფაკის ჯუჯა გალაქტიკას“</a> შთანთქავს, ანუ ამ გალაქტიკების კანიბალიზმის პროცესშია.<a href="#cite_note-umda-78">[78]</a><a href="#cite_note-suia-79">[79]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ვარსკვლავთწარმოქმნა">ვარსკვლავთწარმოქმნა</h3></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:M82_HST_ACS_2006-14-a-large_web.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/M82_HST_ACS_2006-14-a-large_web.jpg/200px-M82_HST_ACS_2006-14-a-large_web.jpg" decoding="async" width="200" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/M82_HST_ACS_2006-14-a-large_web.jpg/300px-M82_HST_ACS_2006-14-a-large_web.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/M82_HST_ACS_2006-14-a-large_web.jpg/400px-M82_HST_ACS_2006-14-a-large_web.jpg 2x" data-file-width="9500" data-file-height="7400" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%94_82&action=edit&redlink=1" class="new" title="მესიე 82 (ჯერ არაა დაწერილი)">M82</a>, მაღალი ტემპის ვარსკვლავთწარმოქმნადობის გალაქტიკა, რომელშიც 10-ჯერ უფრო სწრაფად წარმოიქმნება ვარსკვლავები, ვიდრე „ჩვეულებრივ“ გალაქტიკაში.<a href="#cite_note-80">[80]</a></figcaption></figure> <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> წარმოიქმნება გალაქტიკებში არსებული ცივი გაზის რეზერვისგან, რომელიც გიგანტურ <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="მოლეკულური ღრუბელი">მოლეკულურ ღრუბლებში</a> ფორმირდება. დაკვირვებებმა აჩვენა, რომ ზოგიერთ გალაქტიკაში <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> განსაკუთრებული ტემპით ფორმირდება. ასეთ გალაქტიკებს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%AC%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="მაღალი ტემპის ვარსკვლავთწარმოქმნადობის გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">მაღალი ტემპის ვარსკვლავთწარმოქმნადობის გალაქტიკები</a> ეწოდება. თუმცა, ასე თუ გააგრძელებენ, ისინი მოიხმარენ გაზის მთელ მარაგს უფრო მცირე დროში, ვიდრე გალაქტიკის სიცოცხლის ხანგრძლივობაა. აქედან გამომდინარე, ვარსკვლავთწარმომქმნელი აქტივობა ჩვეულებრივ 10 მილიონი წელიწადი გრძელდება - შედარებით მოკლე პერიოდი გალაქტიკის ისტორიაში.<a href="#cite_note-chandra-81">[81]</a> მაღალი ტემპის ვარსკვლავთწარმოქმნადობის გალაქტიკები უფრო გავრცელებული იყო <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D" title="სამყარო">სამყაროს</a> ადრეულ ისტორიაში და ახლაც დიდი წვლილი შეაქვს (დაახ. 15 %) ვარსკვლავების წარმოქმნის ტემპში.<a href="#cite_note-82">[82]</a> მაღალი ტემპის ვარსკვლავთწარმოქმნადობის გალაქტიკები ხასიათდება გაზის მტვრიანი კონცენტრაციითა და ახლად წარმოქმნილი ვარსკვლავებს გარეგნობით, რომელიც მოიცავს მასიურ ვარსკვლავებს. ეს უკანასკნელნი კი იონიზაციას უკეთებს გარშემორტყმულ ღრუბელს და ქმნის <a href="/w/index.php?title=H_II_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="H II რეგიონი (ჯერ არაა დაწერილი)">H II რეგიონებს</a>.<a href="#cite_note-83">[83]</a> ეს მასიური <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> წარმოიქმნის <a href="/wiki/%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ზეახალი ვარსკვლავი">ზეახალ ანთებებს</a>, შედეგად კი წარმოქმნის გაფართოებად ნარჩენებს, რომლებიც ძლიერად ურთიერთქმედებს გარშემორტმულ გაზთან. ეს აფეთქებები იწვევს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავის</a> წარმოქმნის ჯაჭვურ რეაქციებს, რომლებიც ვრცელდება მთელ გაზურ რეგიონში. როცა ხელმისაწვდოი გაზი თითქმის ამოიწურება ან განიბნევა, მხოლოდ მაშინ წყდება ვარსკვლავთწარმოქმნელი პროცესები.<a href="#cite_note-chandra-81">[81]</a> ვარსკვლავთწარმოქმნა ხშირად ახასიათებს შთანქმად ან ურთიერთქმედ გალაქტიკებს. ვარსკვლავთწარმომქმნელი ურთიერთქმედების ასეთი პროტოტიპული მაგალითია M82, რომელმაც ახლო შეჯახება გადაიტანა უფრო დიდ M81-თან. არაწესიერ გალაქტიკებში ხშირად შეინიშნება ვარსკვლავთწარმომქმნელი აქტივობების შუალედური კვანძები.<a href="#cite_note-84">[84]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="აქტიური_ბირთვი">აქტიური ბირთვი</h3></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:M87_jet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/M87_jet.jpg/200px-M87_jet.jpg" decoding="async" width="200" height="209" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/M87_jet.jpg/300px-M87_jet.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/M87_jet.jpg/400px-M87_jet.jpg 2x" data-file-width="1222" data-file-height="1276" /></a><figcaption>ელიფსური რადიოგალაქტიკა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%94_87&action=edit&redlink=1" class="new" title="მესიე 87 (ჯერ არაა დაწერილი)">M87-დან</a> გამოსხივებული ნაწილაკების ჭავლი.</figcaption></figure> ჩვენ მიერ დაკვირვებადი გალაქტიკების ნაწილი კლასიფიცირებულია, როგორც აქტიური. <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკის აქტიური ბირთვი (ჯერ არაა დაწერილი)">გალაქტიკის აქტიური ბირთვის</a> სტანდარტული მოდელი დაფუძნებულია აკრეციულ დისკოზე, რომელიც ზემასიური <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="შავი ხვრელი">შავი ხვრელის</a> ირგვლივ წარმოიქმნება (ბირთვის რეგიონში). გალაქტიკის აქტიური ბირთვიდან გამოსხივება მიიღება მატერიის გრავიტაციული ენერგიით, როცა ის ეცემა დისკოდან შავ ხვრელში.<a href="#cite_note-keel-85">[85]</a> ასეთი ობიექტების 10 %-ში ენერგეტიკული ჭავლების დიამეტრულად საწინააღმდეგო წყვილი გამოტყორცნის ნაწილაკებს ბირთვიდან <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A9%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94" title="სინათლის სიჩქარე">სინათლის სიჩქარესთან</a> მიახლოებული სიჩქარით. ამ ჭავლების წარმოქმნის მექანიზმი ჯერ კიდევ არ არის კარგად გაგებული.<a href="#cite_note-monster-86">[86]</a> აქტიურ გალაქტიკებს, რომლებიც მაღალი ენერგიის რადიაციას ასხივებენ რენტგენის სახით, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სეიფერტის გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">სეიფერტის გალაქტიკები</a> ან <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="კვაზარი">კვაზარები</a> ეწოდება, რომელიც დამოკიდებულია სიკაშკაშეზე. მიჩნეულია, რომ <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბლაზარი (ჯერ არაა დაწერილი)">ბლაზარები</a> არის აქტიური გალაქტიკები რელატივისტური ჭავლით, რომელიც დედამიწის მიმართულებითაა მომართული. რადიოგალაქტიკა რადიოსიხშირეებს ასხივებს რელატივისტური ჭავლებიდან. ასეთი ტიპის აქტიური გალაქტიკების ერთიანი მოდელი ხსნის მათ სხვაობას, რომელიც დაფუძლებულია დამკვირვებლის ხედვის კუთხეზე.<a href="#cite_note-monster-86">[86]</a> გალაქტიკის აქტიურ ბირთვთან შეძლებისამებრ დაკავშირებული (ასევე ვარსკვლავთწარმოქმნის რეგიონები) არის დაბალი იონიზაციის ბირთვული ემისიური ხაზების რეგიონი (დიბეხრ-ები). გამოსხივებას დიბეხრ-ის ტიპის გალაქტიკებში მართავს სუსტად <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="იონიზაცია">იონიზირებული</a> ელემენტები.<a href="#cite_note-heckman1980-87">[87]</a> უახლოესი გალაქტიკების დაახლოებით 1/3 კლასიფიცირებულია ისეთ კატეგორიებად, რომლებიც შეიცავს დიბერხ ბირთვს.<a href="#cite_note-keel-85">[85]</a><a href="#cite_note-heckman1980-87">[87]</a><a href="#cite_note-hoetal1997b-88">[88]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="წარმოქმნა_და_ევოლუცია">წარმოქმნა და ევოლუცია</h2></div> გალაქტიკის წარმოქმნისა და ევოლუციის კვლევა ცდილობს, რომ უპასუხოს შეკითხვებს იმის შესახებ, თუ როგორ წარმოიქმნა გალაქტიკები და მათი ევოლუციური გზა სამყაროს ისტორიის მანძილზე. ამ სფეროში ზოგი თეორია ფართოდ აღიარებული გახდა, თუმცა ეს კვლავ აქტიური სფეროა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="ასტროფიზიკა">ასტროფიზიკაში</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="წარმოქმნა">წარმოქმნა</h3></div> ადრეული <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D" title="სამყარო">სამყაროს</a> მიმდინარე კოსმოლოგიური მოდელები დაფუძნებულია <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%A5%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="დიდი აფეთქების თეორია">დიდი აფეთქების თეორიაზე</a>. ამ მოვლენიდან დაახლოებით 300 000 წლის შემდეგ, <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="წყალბადი">წყალბადისა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98" title="ჰელიუმი">ჰელიუმის</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ატომი">ატომებმა</a> წარმოქმნა დაიწყეს პროცესში, რომელსაც <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="რეკომბინაცია (ჯერ არაა დაწერილი)">რეკომბინაცია</a> (ხელახალი გაერთიანება) ეწოდება. თითქმის მთელი წყალბადი ნეიტრალური იყო (<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="იონიზაცია">არაიონიზირებული</a>) და ადვილად შთანთქავდა <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%94" title="სინათლე">სინათლეს</a>. ამ დროს კი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> ჯერ არ იყო წარმოქმნილი. შედეგად ამ პერიოდს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AC%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბნელი წლები (ჯერ არაა დაწერილი)">„ბნელი წლები“</a> დაერქვა. ამ თავდაპირველ მატერიაში სიმკვრივის ფლუქტუაციებიდან (ან <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ანიზოტროპია (ჯერ არაა დაწერილი)">ანიზტროპული არათანაბრობა</a>) შედარებით დიდი სტრუქტურები გამოჩნდა. შედეგად ბარიონული მატერიის მასები კონდენსირდა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ცივი ბნელი მატერია (ჯერ არაა დაწერილი)">ცივი ბნელი მატერიის</a> ჰალოებში.<a href="#cite_note-hqrdvj-89">[89]</a><a href="#cite_note-rmaa17_107-90">[90]</a> ეს თავდაპირველი სტრუქტურები საბოლოოდ გახდა ის გალაქტიკები, რომელთაც ჩვენ დღეს ვხედავთ. <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Young_Galaxy_Accreting_Material.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Young_Galaxy_Accreting_Material.jpg/220px-Young_Galaxy_Accreting_Material.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Young_Galaxy_Accreting_Material.jpg/330px-Young_Galaxy_Accreting_Material.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Young_Galaxy_Accreting_Material.jpg/440px-Young_Galaxy_Accreting_Material.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a><figcaption>200pxახალგაზრდა გალაქტიკის აკრეციული მატერია (მხატვრის წარმოსახვა).</figcaption></figure> გალაქტიკების ადრეული გამოჩენის მტკიცებულება 2006 წელს იპოვეს, როდესაც აღმოჩნდა, რომ გალაქტიკა <a href="/w/index.php?title=IOK-1&action=edit&redlink=1" class="new" title="IOK-1 (ჯერ არაა დაწერილი)">IOK-1</a>-ს უჩვეულოდ მაღალი <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%90" class="mw-redirect" title="წითელი ძვრა">წითელი წანაცვლება</a> ჰქონდა - 6,96, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ ის <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%A5%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="დიდი აფეთქების თეორია">დიდი აფეთქებიდან</a> სულ რაღაც 750 მილიონი წლის შემდეგ ჩამოყალიბდა და გახდა ყველაზე შორეული და თავდაპირველი გალაქტიკა, რაც კი ოდესმე უნახავთ.<a href="#cite_note-91">[91]</a> მიუხედავად იმისა, რომ მეცნიერთა ნაწილი აცხადებს, სხვა ობიექტებს (როგორიცაა <a href="/w/index.php?title=Abell_1835_IR1916&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abell 1835 IR1916 (ჯერ არაა დაწერილი)">„Abell 1835 IR1916“</a>) უფრო მაღალი წითელი წანაცვლება აქვს (აქედან გამომდინარე, სამყაროს ევოლუციის უფრო ადრეულ ეტაპზეა დანახული), IOK-1-ის ასაკი და შედგენილობა ბევრად საიმედოდაა დამტკიცებული. თუმცა, 2012 წლის დეკემბერში ასტრონომებმა განაცხადეს, რომ გალაქტიკა <a href="/w/index.php?title=UDFj-39546284&action=edit&redlink=1" class="new" title="UDFj-39546284 (ჯერ არაა დაწერილი)">UDFj-39546284</a> ყველაზე შორეული გალაქტიკაა და წითელი წანაცვლების მაჩვენებელი 11,9-ია. გალაქტიკა, რომელიც, მეცნიერთა შეფასებით, დიდი აფეთქებიდან 380 მილიონი წლის<a href="#cite_note-Space-20121212-92">[92]</a> შემდეგ არსებობდა (ანუ 13,8 მილიარდი წლის წინ),<a href="#cite_note-Cosmic_Detectives-93">[93]</a> 13,42 მილიარდი სინათლის წლითაა დაშორებული. ასეთი ადრეული პროტოგალაქტიკის არსებობა მეტყველებს იმაზე, რომ ისინი უნდა გაზრდილიყვნენ ზომაში ე.წ. <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AC%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბნელი წლები (ჯერ არაა დაწერილი)">ბნელ წლებში</a>.<a href="#cite_note-hqrdvj-89">[89]</a> დეტალური პროცესი, რომლითაც ასეთი ადრეული გალაქტიკა წარმოიქმნა, მთავარი ამოცანაა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90" title="ასტრონომია">ასტრონომიაში</a>. თეორიები ორ კატეგორიად იყოფა: ზედა-ქვედა და ძირეული-ზედა. ზედა-ქვედა თეორიებში (როგორიცაა „ეგენ-ლინდენ-ბელ-სანდეჯის (ელს) მოდელი) პროტოგალაქტიკები წარმოიქმნა მასშტაბური ერთდროული კოლაფსით, რომელიც დაახლოებით 100 მილიონი წელიწადი გრძელდება.<a href="#cite_note-94">[94]</a> ძირეულ-ზედა თეორიებში (როგორიცაა სირლ-ზინის (სზ) მოდელი) პატარა სტრუქტურები, როგორიცაა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="სფერული გროვა (ჯერ არაა დაწერილი)">სფერული გროვები</a>, თავდაპირველად წარმოიქმნება და შემდეგ ასეთი სხეულების გარკვეული რაოდენობა შეგროვდება და წარმოიქმნება უფრო დიდი ობიექტი - გალაქტიკა.<a href="#cite_note-95">[95]</a> როგორც კი პროტოგალაქტიკები წარმოქმნასა და შეკუმშვას დაიწყებს, მათში ჩნდება პირველი ჰალოს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> (<a href="/w/index.php?title=III_%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="III პოპულაციის ვარსკვლავები (ჯერ არაა დაწერილი)">III პოპულაციის ვარსკვლავები</a>). ისინი თითქმის მთლიანად <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="წყალბადი">წყალბადითა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98" title="ჰელიუმი">ჰელიუმით</a> იყო გაჯერებული და, შესაძლოა, მაისურიც. თუ ასეა, ეს უზარმაზარი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> სწრაფად მოიხმარდა თავიანთ საწვავს და <a href="/wiki/%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ზეახალი ვარსკვლავი">ზეახალი ვარსკვლავები</a> გახდებოდა, რის შედეგადაც მძიმე ელემენტებს გამოტყორცნიდა ვარსკვლავთშორის სივრცეში.<a href="#cite_note-96">[96]</a> ამ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> პირველმა თაობამ ხელახალი <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="იონიზაცია">იონიზაცია</a> გაუკეთა გარშემორტყმულ ნეიტრალურ წყალბადს და სივრცის გაფართოებადი ბუშტები შექმნა, რომელშიც <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%94" title="სინათლე">სინათლეს</a> უკვე თავისუფლად შეეძლო გავლა.<a href="#cite_note-97">[97]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ევოლუცია">ევოლუცია</h3></div> გალაქტიკის წარმოქმნიდან მილიარდ წელიწადში მთავარი სტრუქტურები ჩნდება: <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="სფერული გროვა (ჯერ არაა დაწერილი)">სფერული გროვების</a>, ცენტრალური <a href="/w/index.php?title=%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ზემასიური შავი ხვრელი (ჯერ არაა დაწერილი)">ზემასიური შავი ხვრელისა</a> და მეტალით ღარიბი <a href="/w/index.php?title=II_%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="II პოპულაციის ვარსკვლავები (ჯერ არაა დაწერილი)">II პოპულაციის ვარსკვლავების</a> გალაქტიკური ბალჯი წარმოიქმნება. ზემასიური შავი ხვრელის წარმოქმნა უდიდეს როლს თამაშობს გალაქტიკების აქტიურად რეგულირებად ზრდაში.<a href="#cite_note-98">[98]</a> ამ ადრეულ ეპოქაში გალაქტიკები განიცდიან <a href="/w/index.php?title=%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%AC%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ვარსკვლავთწარმოქმნელი პროცესები (ჯერ არაა დაწერილი)">ვარსკვლავთწარმოქმნელი პროცესების</a> მთავარ ეტაპს.<a href="#cite_note-99">[99]</a> მომდევნო ორი მილიარდი წლის განმავლობაში მოგროვებული მატერია გალაქტიკურ დისკოში თავსდება.<a href="#cite_note-100">[100]</a> გალაქტიკა მთელი თავისი სიცოცხლე გააგრძელებს მატერიის შთანთქმას მაღალი სიჩქარის მქონე ღრუბლებიდან და ჯუჯა გალაქტიკებიდან.<a href="#cite_note-101">[101]</a> ეს მატერია უმეტესად <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="წყალბადი">წყალბადი</a> და <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98" title="ჰელიუმი">ჰელიუმია</a>. <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> დაბადებისა და სიკვდილის ციკლი ნელი ტემპით ზრდის მძიმე ელემენტების რაოდენობას, რაც კი საბოლოოდ <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%90" title="პლანეტა">პლანეტების</a> წარმოქმნას უწყობს ხელს.<a href="#cite_note-102">[102]</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4671289/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .multiimageinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle .thumbcaption{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .trow>.thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="სიგანე:204px;max-width:204px"><div class="trow"><div class="theader"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰაბლის უკიდურესად ღრმა ხედი (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰაბლის უკიდურესად ღრმა ხედი</a></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="სიგანე:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90.jpeg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/fd/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90.jpeg/200px-%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90.jpeg" decoding="async" width="200" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/fd/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90.jpeg/300px-%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/fd/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90.jpeg/400px-%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90.jpeg 2x" data-file-width="2400" data-file-height="2489" /></a></div><div class="thumbcaption">„ჰაბლის უკიდურესად ღრმა ხედის“ ზომა შედარებულია მთვარის ზომასთან - რამდენიმე ათასი გალაქტიკა, თითოში მილიარდობით <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავი</a> შედის, ამ პატარა ფოტოში ჩანს.</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="სიგანე:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:The_Hubble_eXtreme_Deep_Field.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/The_Hubble_eXtreme_Deep_Field.jpg/200px-The_Hubble_eXtreme_Deep_Field.jpg" decoding="async" width="200" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/The_Hubble_eXtreme_Deep_Field.jpg/300px-The_Hubble_eXtreme_Deep_Field.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/The_Hubble_eXtreme_Deep_Field.jpg/400px-The_Hubble_eXtreme_Deep_Field.jpg 2x" data-file-width="2382" data-file-height="2078" /></a></div><div class="thumbcaption">„ჰაბლის უკიდურესად ღრმა ხედი“ (2012) - თითოეული სინათლის ლაქა გალაქტიკაა. ზოგიერთი მათგანი 13,2 მილიარდი წლისაა.<a href="#cite_note-Space-20120925-103">[103]</a> მეცნიერთა შეფასებით, ხილული სამყარო 200 მილიარდ გალაქტიკას მოიცავს.</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="სიგანე:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98.jpeg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/f4/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98.jpeg/200px-%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98.jpeg" decoding="async" width="200" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/f4/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98.jpeg/300px-%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/f4/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98.jpeg/400px-%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%93_%E1%83%A6%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_-_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98.jpeg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2101" /></a></div><div class="thumbcaption">„ჰაბლის უკიდურესად ღრმა ფოტო“ გვიჩვენებს სრულად მომწიფებულ გალაქტიკებს წინა პლანზე - თითქმის მომწიფებული გალაქტიკები 5-9 მილიარდი წლის წინ - პროტოგალაქტიკები კაშკაშა ახალგაზრდა ვარსკვლავებით, 9 მილიარდი წლის წინ.</div></div></div></div></div> გალაქტიკების ევოლუციაზე დიდ გავლენას ურთიერთქმედებები და შეჯახებები ახდენს. გალაქტიკების შთანთქმა გავრცელებული იყო ადრეულ ეპოქაში და მათი უმეტესობა მორფოლოგიაში უცნაური იყო.<a href="#cite_note-sa296-104">[104]</a> <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავებს</a> შორის ამ მანძილებში შეჯახებად გალაქტიკებში ვარსკვლავური სისტემების უმრავლესობა დაუზიანებელი დარჩება. თუმცა, <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციული გავლენა</a> ვარსკვლავური გაზისა და მტვრისა, რომლებიც სპირალური მკლავების შედგენილობაშია, წარმოქმნის ვარსკვლავების გრძელ მატარებელს, რომელსაც მიქცევა-მოქცევის კუდები ეწოდება. ამ წარმონაქმნების მაგალითების ხილვა შესაძლებელია <a href="/w/index.php?title=NGC_4676&action=edit&redlink=1" class="new" title="NGC 4676 (ჯერ არაა დაწერილი)">NGC 4676</a>-ში<a href="#cite_note-105">[105]</a> ან <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ანტენების გალაქტიკები (ჯერ არაა დაწერილი)">„ანტენების გალაქტიკებში“</a>.<a href="#cite_note-106">[106]</a> ამ ურთიერთქმედების მაგალითია <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">„ირმის ნახტომი“</a> და მეზობელი <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">ანდრომედას გალაქტიკა</a>, რომლებიც ერთმანეთის მიმართულებით მოძრაობს 130 კმ/წმ სიჩქარით და - დამოკიდებული ჰორიზონტალურ მოძრაობაზე - 5 ან 6 მილიარდ წელიწადში ერთმანეთს შეეჯახება. თუმცა, „ირმის ნახტომი“ არასოდეს შეჯახებია ანდრომედას სიდიდის გალაქტიკას, მაგრამ მტკიცებულებათა რიცხვი იმაზე, რომ ჩვენი გალაქტიკა ჯუჯა გალაქტიკებს წარსულში შეეჯახა, იზრდება.<a href="#cite_note-107">[107]</a> ასეთი მასშტაბური ურთიერთქმედებები იშვიათია. რაც დრო გადის, თანაბარი ზომის ორი სისტემის შთანთქმა უფრო ნაკლებად ხდება. კაშკაშა გალაქტიკათა უმეტესობა ფუნდამენტურად უცვლელი დარჩა უკანასკნელი რამდენიმე მილიარდი წლის მანძილზე და ვარსკვლავთწარმომქმნელი პროცესების ტემპმა პიკს დაახლოებით 10 მილიარდი წლის წინ მიაღწია.<a href="#cite_note-108">[108]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="მომავალი">მომავალი</h3></div> ამჟამად ვარსკლავთწარმომქმნელი პროცესების უმეტესობა უფრო მცირე ზომის გალაქტიკებში ხდება, სადაც გრილი გაზი ძალიან არაა გამოლეული. სპირალური გალაქტიკები, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">„ირმის ნახტომის“</a> მსგავსად, <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> ახალ თაობას წარმოქმნიან მანამდე, სანამ აქვს ვარსკვლავთშორისი <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="წყალბადი">წყალბადის</a> მკვრივი მოლეკულური ღრუბელი სპირალურ მკლავებში.<a href="#cite_note-109">[109]</a> ელიფსური გალაქტიკები უკვე ძალიან განიცდიან ამ გაზის ნაკლებობას და, აქედან გამომდინარე, ახალი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავები</a> ვერ წარმოიქმნება.<a href="#cite_note-110">[110]</a> ვარსკვლავების წარმომქმნელი მატერიის მარაგი სასრულია: როგორც კი ვარსკვლავები <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="წყალბადი">წყალბადის</a> არსებულ მარაგს გადააქცევს მძიმე ელემენტებად, ახალი ვარსკვლავების წარმოქმნა შეწყდება.<a href="#cite_note-cosmic_battle-111">[111]</a> <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> წარმოქმნის მიმდინარე ეპოქა 100 მილიარდი წელი გაგრძელდება. შემდეგ კი „ვარსკვლავური ხანა“ საბოლოოდ დამთავრდება 10-დან 100 ტრილიონამდე წელიწადში (1013-1014 წელიწადი), რადგან ყველაზე პატარა, ხანგრძლივი ვარსკვალვები ჩვენს ასტროსფეროში, პაწაწინა <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AF%E1%83%A3%E1%83%AF%E1%83%90" title="წითელი ჯუჯა">წითელი ჯუჯები</a>, კვდომას დაიწყებს. „ვარსკვლავური ხანის“ დასასრულს, გალაქტიკების შემადგენლობაში კომპაქტური ობიექტები შევა: <a href="/wiki/%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%AF%E1%83%A3%E1%83%AF%E1%83%90" title="ყავისფერი ჯუჯა">ყავისფერი ჯუჯები</a>, <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%AF%E1%83%A3%E1%83%AF%E1%83%90" title="თეთრი ჯუჯა">თეთრი ჯუჯები</a>, რომლებიც გაგრილების პროცესშია ან ცივია (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AF%E1%83%A3%E1%83%AF%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="შავი ჯუჯა (ჯერ არაა დაწერილი)">„შავი ჯუჯები“</a>), <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ნეიტრონული ვარსკვლავი">ნეიტრონული ვარსკვლავები</a> და <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="შავი ხვრელი">შავი ხვრელები</a>. საბოლოოდ, გრავიტაციული შესუსტების შედეგად ყველა ვარსკვლავი ან ცენტრალურ <a href="/w/index.php?title=%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ზემასიური შავი ხვრელი (ჯერ არაა დაწერილი)">ზემასიურ შავ ხვრელში</a> შთაინთქმება, ან შეჯახებების შედეგად გალაქტიკათშორის სივრცეში გაიტყორცნება.<a href="#cite_note-cosmic_battle-111">[111]</a><a href="#cite_note-112">[112]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="უფრო_დიდი_სტრუქტურები">უფრო დიდი სტრუქტურები</h2></div> ცის სიღრმისეულად დაკვირვებების მიხედვით, გალაქტიკები ხშირად სხვა გალაქტიკებთან შედარებით ახლო გაერთიანებებში ცხოვრობს. მარტოხელა გალაქტიკები,<a href="#cite_note-113">[113]</a> რომელთაც ურთიერთქმედება არ ჰქონიათ სხვა გალაქტიკასთან გასული მილიარდობით წლების განმავლობაში, შედარებით იშვიათია. გამოკვლეულ გალაქტიკათა მხოლოდ 5 %-ია ნამდვილად იზოლირებული. თუმცა, ამ იზოლირებულ წარმონაქმნებს შესაძლებელია წარსულში ურთიერთქმედება ჰქონდათ და შთაინთქმნენ კიდეც სხვა გალაქტიკებთან, და ისიც შესაძლებელია, რომ მათ ორბიტას პატარა, თანამგზავრული გალაქტიკები მართავდეს. იზოლირებულ გალაქტიკებს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> წარმოქმნა უფრო მაღალი ტემპით შეუძლია, ვიდრე ჩვეულებრივს, რადგან მათში არსებულ გაზს სხვა გალაქტიკები არ იპარავს.<a href="#cite_note-114">[114]</a> უდიდეს მასშტაბებზე <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D" title="სამყარო">სამყარო</a> განუწყვეტლივ ფართოვდება. ეს კი შედეგად ცალკეულ გალაქტიკებს შორის დაშორების საშუალო ზრდას იწვევს (იხ. <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ჰაბლის კანონი">ჰაბლის კანონი</a>). გალაქტიკათა გაერთიანებებს ამ გაფართოების დაჯაბნა შეუძლია თავიანთი საერთო <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციული მიზიდულობის</a> დახმარებით. ეს გაერთიანებები ადრეულ სამყაროში წარმოიქმნა, როცა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბნელი მატერია">ბნელი მატერიის</a> გროვებმა თავიანთი შესაბამისი გალაქტიკები გააერთიანეს. უახლოესი ჯგუფები მოგვიანებით ერთმანეთს შეერწყა და წარმოიქმნა უფრო დიდი მასშტაბის გროვები. შთანთქმის ეს მოქმედი პროცესი (ისევე, როგორც ვარდნადი გაზის შენაკადი) ათბობს გროვაში არსებულ გალაქტიკათშორის გაზს ძალიან მაღალ <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90" title="ტემპერატურა">ტემპერატურამდე</a>, რომელიც 30-100 <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98" title="კელვინი">მეგაკელვინს</a> აღწევს.<a href="#cite_note-115">[115]</a> გროვაში არსებული <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90" title="მასა">მასის</a> 70-80 % ბნელი მატერიის ფორმითაა, ხოლო 10-30 % ამ გამთბარ გაზს შეიცავს, მატერიის დანარჩენი რამდენიმე პროცენტი კი გალაქტიკის სახითაა.<a href="#cite_note-116">[116]</a> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Seyfert_Sextet_full.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Seyfert_Sextet_full.jpg/220px-Seyfert_Sextet_full.jpg" decoding="async" width="220" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Seyfert_Sextet_full.jpg/330px-Seyfert_Sextet_full.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Seyfert_Sextet_full.jpg/440px-Seyfert_Sextet_full.jpg 2x" data-file-width="1488" data-file-height="1392" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სეიფერტის სიქსტეტი (ჯერ არაა დაწერილი)">სეიფერტის სიქსტეტი</a> კომპაქტური გალაქტიკური ჯგუფის მაგალითია</figcaption></figure> სამყაროში არსებულ გალაქტიკათა უმეტესობა გრავიტაციულად დაკავშირებულია გარკვეული რაოდენობის სხვა გალაქტიკებთან. ამის შედეგად წარმოიქმნება <a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98" title="ფრაქტალი">ფრაქტალის</a><a href="#cite_note-117">[117]</a> მსგავსი ჯგუფური სტრუქტურები. ასეთი ტიპის ყველაზე პატარა გაერთიანებას ჯგუფი ეწოდება. გალაქტიკათა ჯგუფები გალაქტიკათგროვების ყველაზე გავრცელებული ტიპია და ეს წარმონაქმნები სამყაროში არსებულ გალაქტიკათა უმეტესობას შეიცავს (ისევე, როგორც ბარიონული მასის უმეტეს ნაწილს).<a href="#cite_note-118">[118]</a><a href="#cite_note-119">[119]</a> ამ ჯგუფთან <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="გრავიტაცია">გრავიტაციულად</a> დაკავშირებული რომ დარჩეს, თითოეულ წევრ გალაქტიკას უნდა ჰქონდეს საკმარისად დაბალი <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A9%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94" title="სიჩქარე">სიჩქარე</a>, რომ ვერ „გაიქცეს“. თუმცა, თუ არასაკმარისი <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="კინეტიკური ენერგია">კინეტიკური ენერგიაა</a>, ჯგუფი შეიძლება განვითარდეს უფრო პატარა გალაქტიკებად შთანთქმების შედეგად.<a href="#cite_note-120">[120]</a> დიდ სტრუქტურებს, რომლებიც ათასობით გალაქტიკას შეიცავს იმ სივრცეში, რომელიც რამდენიმე <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%98" title="პარსეკი">მეგაპარსეკზეა</a> გადაჭიმული, გროვები ეწოდება. გალაქტიკათგროვებს ხშირად ერთი გიგანტური ელიფსური გალაქტიკა აკონტროლებს, რომელსაც გროვის ყველაზე კაშკაშა გალაქტიკა ეწოდება, რომელიც, დროთა განმავლობაში, გრავიტაციული ზემოქმედებით ანადგურებს მის თანამგზავრ გალაქტიკებს და მათ <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90" title="მასა">მასას</a> თავისას ამატებს.<a href="#cite_note-121">[121]</a> ზეგროვები ათობით ათას გალაქტიკას შეიცავს, რომლებიც ნაპოვნია გროვებში, ჯგუფებსა და, ზოგჯერ, ცალკეულადაც. ზეგროვების მასშტაბზე, გალაქტიკები დალაგებულია ფენებად და ბოჭკოებად (ფილამენტებად), რომელთაც გარს აკრავს უკიდეგანო ცარიელი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%9D%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ვოიდი">ვოიდები</a>.<a href="#cite_note-122">[122]</a> ამ მასშტაბს ზემოთ სამყარო ერთნაირია ყველა მიმართულებით (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="იზოტროპია (ჯერ არაა დაწერილი)">იზოტროპული</a> და <a href="/w/index.php?title=%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ერთგვაროვნება (ჯერ არაა დაწერილი)">ერთგვაროვანი</a>).<a href="#cite_note-123">[123]</a> <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">„ირმის ნახტომი“</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AF%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%A4%E1%83%98" title="ადგილობრივი ჯგუფი">ადგილობრივი ჯგუფის</a> წევრია - გალაქტიკათა შედარებით მცირე ჯგუფი, რომლის <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98" title="დიამეტრი">დიამეტრი</a>, დაახლოებით, 1 <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%98" title="პარსეკი">მეგაპარსეკია</a>. „ირმის ნახტომი“ და <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">ანდრომედას გალაქტიკა</a> ორი ყველაზე კაშკაშა გალაქტიკაა ჯგუფში. სხვა მრავალი წევრი ჯუჯა გალაქტიკა ამ ორი გალაქტიკის კომპანიონია.<a href="#cite_note-124">[124]</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AF%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%A4%E1%83%98" title="ადგილობრივი ჯგუფი">ადგილობრივი ჯგუფი</a>, თავის მხრივ, ღრუბლის მსგავსი სტრუქტურის ნაწილია <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AC%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ქალწულის ზეგროვა (ჯერ არაა დაწერილი)">ქალწულის ზეგროვაში</a> - გალაქტიკების ჯგუფებისა და გროვების დიდი, ფართოდ გადაჭიმული სტრუქტურა, რომლის ცენტრში <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AC%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%90" title="ქალწულის გროვა">ქალწულის გროვაა</a>.<a href="#cite_note-tully1982-125">[125]</a> თავის მხრივ, ქალწულის ზეგროვა ნაწილია <a href="/w/index.php?title=%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98-%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ვეშაპი-თევზების ზეგროვის კომპლექსი (ჯერ არაა დაწერილი)">ვეშაპი-თევზების ზეგროვის კომპლექსისა</a> - გიგანტური <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გალაქტიკური ფილამენტი (ჯერ არაა დაწერილი)">გალაქტიკური ფილამენტი</a>. <div class="center"> <div class="thumb" style="margin: 0.5em 1.4em 0.8em; clear: both;"> <div class="thumbinner" style="max-width: 2000px;"> <div class="noresize" style="overflow: auto; width: 100%;"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A8%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98.jpg" class="mw-file-description" title="დიაგრამა, რომელიც ნათლად ასახავს ჩვენს ადგილმდებარეობას ხილულ სამყაროში. ფოტო კარგად მეტყველებს სამყაროს ზომებზე."><img alt="დიაგრამა, რომელიც ნათლად ასახავს ჩვენს ადგილმდებარეობას ხილულ სამყაროში. ფოტო კარგად მეტყველებს სამყაროს ზომებზე." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/e/e6/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A8%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98.jpg/2000px-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A8%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98.jpg" decoding="async" width="2000" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/e/e6/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A8%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98.jpg/3000px-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A8%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/e/e6/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A8%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98.jpg/4000px-%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A8%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98.jpg 2x" data-file-width="23624" data-file-height="2953" /></a></div> <div class="thumbcaption">დიაგრამა, რომელიც ნათლად ასახავს ჩვენს ადგილმდებარეობას ხილულ სამყაროში. ფოტო კარგად მეტყველებს სამყაროს ზომებზე.</div> </div> </div> </div> <div class="center"> <div class="thumb" style="margin: 0.5em 1.4em 0.8em; clear: both;"> <div class="thumbinner" style="max-width: 1077px;"> <div class="noresize" style="overflow: auto; width: 100%;"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%96%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98_-_%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97.jpg" class="mw-file-description" title="გიგაგალაქტიკური „ზუმი“ - სხვადასხვა ობიექტების განხილვა და ზოგადი ინფორმაცია"><img alt="გიგაგალაქტიკური „ზუმი“ - სხვადასხვა ობიექტების განხილვა და ზოგადი ინფორმაცია" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/f6/%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%96%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98_-_%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97.jpg/1077px-%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%96%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98_-_%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97.jpg" decoding="async" width="1077" height="539" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/f6/%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%96%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98_-_%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97.jpg/1616px-%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%96%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98_-_%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/f/f6/%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%96%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98_-_%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97.jpg/2154px-%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%96%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98_-_%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97.jpg 2x" data-file-width="6000" data-file-height="3000" /></a></div> <div class="thumbcaption">გიგაგალაქტიკური „ზუმი“ - სხვადასხვა ობიექტების განხილვა და ზოგადი ინფორმაცია</div> </div> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="დაკვირვება_სხვადასხვა_დიაპაზონებში"><span id=".E1.83.93.E1.83.90.E1.83.99.E1.83.95.E1.83.98.E1.83.A0.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90_.E1.83.A1.E1.83.AE.E1.83.95.E1.83.90.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.AE.E1.83.95.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.98.E1.83.90.E1.83.9E.E1.83.90.E1.83.96.E1.83.9D.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.A8.E1.83.98">დაკვირვება სხვადასხვა დიაპაზონებში</h2></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Andromeda_galaxy.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Andromeda_galaxy.jpg/220px-Andromeda_galaxy.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Andromeda_galaxy.jpg/330px-Andromeda_galaxy.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Andromeda_galaxy.jpg/440px-Andromeda_galaxy.jpg 2x" data-file-width="6200" data-file-height="6200" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ანდრომედას გალაქტიკა">ანდრომედას გალაქტიკის</a> ეს ულტრაიისფერი ფოტო გვიჩვენებს ლურჯ რეგიონებს, რომლებიც ახალგაზრდა და მასიურ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავებს</a> შეიცავს.</figcaption></figure> მას შემდეგ, რაც დამტკიცა, რომ <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ირმის ნახტომი">„ირმის ნახტომის“</a> გარდა სხვა გალაქტიკებიც არსებობს, თავდაპირველი დაკვირვებები, ძირითადად, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="ხილული სინათლე (ჯერ არაა დაწერილი)">ხილული სინათლის</a> გამოყენებით მიმდინარეობდა. უმეტესი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავის</a> გამოსხივების პიკი ამ დიაპაზონშია, ამიტომ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავების</a> შესწავლა, რომლებიც გალაქტიკებს წარმოქმნის, <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90" title="ოპტიკური ასტრონომია">ოპტიკური ასტრონომიის</a> მთავარი კომპონენტი გახდა. ის, ასევე, იმ სპექტრის ხელსაყრელი ნაწილი გახდა, რითაც <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="იონიზაცია">იონიზირებული</a> <a href="/w/index.php?title=H_II_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="H II რეგიონი (ჯერ არაა დაწერილი)">H II რეგიონის</a> შესწავლა შეიძლება და მტვრიანი მკლავების გავრცელების განსაზღვრა. ვარსკვლავთშორის სივრცეში არსებული მტვერი ხილული სინათლისთვის გაუმჭვირვალეა. ის ბევრად გამჭვირვალეა შორეული <a href="/w/index.php?title=%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ინფრაწითელი (ჯერ არაა დაწერილი)">ინფრაწითელისთვის</a>, რომელიც გამოიყენება გალაქტიკის ბირთვებისა და გიგანტური მოლეკულური ღრუბლების შინაგანი ნაწილების დეტალური კვლევისთვის.<a href="#cite_note-126">[126]</a> ინფრაწითელი, ასევე, გამოიყენება შორეული, დიდი <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%90" class="mw-redirect" title="წითელი ძვრა">წითელი წანაცვლების</a> მქონე გალაქტიკების შესწავლისათვის, რომლებიც <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D" title="სამყარო">სამყაროს</a> ადრეულ ისტორიაში ჩამოყალიბდა. წყლის <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A5%E1%83%9A%E1%83%98" title="ორთქლი">ორთქლი</a> და <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%9F%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%98" title="ნახშირორჟანგი">ნახშირორჟანგი</a> ინფრაწითელი სპექტრის სასარგებლო ნაწილებს შთანთქავს, ამიტომ <a href="/w/index.php?title=%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ინფრაწითელი ასტრონომია (ჯერ არაა დაწერილი)">ინფრაწითელი ასტრონომიისთვის</a> მაღალ ადგილზე მდებარე ან კოსმოსური ტელესკოპები გამოიყენება. გალაქტიკების პირველი არავიზუალური კვლევა, კონკრეტულად კი აქტიური გალაქტიკების, რადიოსიხშირეების გამოყენებით ჩატარდა. ატმოსფერო თითქმის გამჭვირვალეა რადიოტალღებისთვის 5 <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%98" class="mw-disambig" title="ჰერცი">მჰ-სა</a> და 30 გჰ-ს შორის (<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D" title="იონოსფერო">იონოსფერო</a> ბლოკავს სიგნალებს ამ ზღვარს ქვემოთ).<a href="#cite_note-127">[127]</a> დიდი რადიო <a href="/w/index.php?title=%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ინტერფერომეტრი (ჯერ არაა დაწერილი)">ინტერფერომეტრების</a> გამოყენებით მეცნიერებმა შეძლეს აქტიური ბირთვიდან გამოსხივებული აქტიური ჭავლების რუკა შედგენა. <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="რადიოტელესკოპი (ჯერ არაა დაწერილი)">რადიოტელესკოპების</a> გამოყენება შეიძლება ნეიტრალური <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="წყალბადი">წყალბადის</a> დასაკვირვებლად, არაიონიზირებული მატერიის ჩათვლით, რომელიც ადრეულ <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D" title="სამყარო">სამყაროში</a> არსებობდა და მოგვიანებით გალაქტიკები ჩამოაყალიბა.<a href="#cite_note-128">[128]</a> <a href="/wiki/%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ულტრაიისფერი გამოსხივება">ულტრაიისფერ</a> და <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="რენტგენული გამოსხივება">რენტგენულ</a> ტელესკოპებს მაღალი ენერგიების გალაქტიკური ფენომენების შესასწავლად იყენებენ. ულტრაიისფერი ანთება მაშინ დაფიქსირდა, როცა შორეულ გალაქტიკაში <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="ვარსკვლავი">ვარსკვლავი</a> <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="შავი ხვრელი">შავმა ხვრელმა</a> ნაწილებად გახლიჩა.<a href="#cite_note-129">[129]</a> გალაქტიკურ გროვებში ცხელი გაზის გავრცელების რუკის შედგენა რენტგენის სხივების საშუალებითაა შესაძლებელი. <a href="/w/index.php?title=%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ზემასიური შავი ხვრელი (ჯერ არაა დაწერილი)">ზემასიური შავი ხვრელების</a> არსებობა გალაქტიკების ბირთვებში <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="რენტგენული ასტრონომია (ჯერ არაა დაწერილი)">რენტგენული ასტრონომიის</a> საშუალებით დამტკიცდა.<a href="#cite_note-130">[130]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="სქოლიო">სქოლიო</h2></div> <div style="height:250px; overflow:auto; padding:3px; border:1px solid #aaa;" class="scrollbox"> <div class="reflist columns references-column-width" style="font-size: 90%; -moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-sparkegallagher2000-1"><a href="#cite_ref-sparkegallagher2000_1-0">↑</a> <a href="#CITEREFSparkeGallagher_III2000">Sparke და Gallagher III 2000</a>, p. i </li> <li id="cite_note-nasa060812-2"><a href="#cite_ref-nasa060812_2-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Hupp, E.; Roy, S.; Watzke, M.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200328193824/https://www.nasa.gov/home/hqnews/2006/aug/HQ_06297_CHANDRA_Dark_Matter.html">NASA Finds Direct Proof of Dark Matter</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a> (2006-08-12). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/home/hqnews/2006/aug/HQ_06297_CHANDRA_Dark_Matter.html">ორიგინალიდან</a> — 2020-03-28. ციტირების თარიღი: 2007-04-17.</cite> </li> <li id="cite_note-eso000503-3"><a href="#cite_ref-eso000503_3-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120729/http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2000/pr-12-00.html">Unveiling the Secret of a Virgo Dwarf Galaxy</a>. <a href="/w/index.php?title=ESO&action=edit&redlink=1" class="new" title="ESO (ჯერ არაა დაწერილი)">ESO</a> (2000-05-03). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2000/pr-12-00.html">ორიგინალიდან</a> — 2012-07-29. ციტირების თარიღი: 2007-01-03.</cite> </li> <li id="cite_note-science250_4980_539-4"><a href="#cite_ref-science250_4980_539_4-0">↑</a> <cite id="CITEREFUsonBoughnKuhn1990" class="citation journal cs1">Uson, J. M.; Boughn, S. P.; Kuhn, J. R. (1990). „The central galaxy in Abell 2029 – An old supergiant“. Science. 250 (4980): 539–540. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1990Sci...250..539U">1990Sci...250..539U</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1126%2Fscience.250.4980.539">10.1126/science.250.4980.539</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=The+central+galaxy+in+Abell+2029+%E2%80%93+An+old+supergiant&rft.volume=250&rft.issue=4980&rft.pages=539-540&rft.date=1990&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.250.4980.539&rft_id=info%3Abibcode%2F1990Sci...250..539U&rft.aulast=Uson&rft.aufirst=J.+M.&rft.au=Boughn%2C+S.+P.&rft.au=Kuhn%2C+J.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4042187">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"„""“""'""'"}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style> </li> <li id="cite_note-smbh-5"><a href="#cite_ref-smbh_5-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Finley, D.; Aguilar, D.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nrao.edu/pr/2005/sagastar/">Astronomers Get Closest Look Yet At Milky Way's Mysterious Core</a>. National Radio Astronomy Observatory (2005-11-02). ციტირების თარიღი: 2006-08-10.</cite> </li> <li id="cite_note-uf030616-6"><a href="#cite_ref-uf030616_6-0">↑</a> <cite id="CITEREFHoover2003" class="citation news cs1">Hoover, A. (2003-06-16). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110720083835/http://news.ufl.edu/2003/06/16/galaxies/">„UF Astronomers: Universe Slightly Simpler Than Expected“</a>. Hubble News Desk. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.ufl.edu/2003/06/16/galaxies/">ორიგინალიდან</a> — 2011-07-20. ციტირების თარიღი: 2011-03-04.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=UF+Astronomers%3A+Universe+Slightly+Simpler+Than+Expected&rft.date=2003-06-16&rft.aulast=Hoover&rft.aufirst=A.&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.ufl.edu%2F2003%2F06%2F16%2Fgalaxies%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> Based upon: <ul><li><cite id="CITEREFGrahamGuzman2003" class="citation journal cs1">Graham, A. W.; Guzman, R. (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_2003-06_125_6/page/2936">„HST Photometry of Dwarf Elliptical Galaxies in Coma, and an Explanation for the Alleged Structural Dichotomy between Dwarf and Bright Elliptical Galaxies“</a>. Astronomical Journal. 125 (6): 2936–2950. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0303391">astro-ph/0303391</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2003AJ....125.2936G">2003AJ....125.2936G</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F374992">10.1086/374992</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomical+Journal&rft.atitle=HST+Photometry+of+Dwarf+Elliptical+Galaxies+in+Coma%2C+and+an+Explanation+for+the+Alleged+Structural+Dichotomy+between+Dwarf+and+Bright+Elliptical+Galaxies&rft.volume=125&rft.issue=6&rft.pages=2936-2950&rft.date=2003&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0303391&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F374992&rft_id=info%3Abibcode%2F2003AJ....125.2936G&rft.aulast=Graham&rft.aufirst=A.+W.&rft.au=Guzman%2C+R.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_astronomical-journal_2003-06_125_6%2Fpage%2F2936&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"></li></ul> </li> <li id="cite_note-IRatlas-7">↑ <a href="#cite_ref-IRatlas_7-0">7.0</a> <a href="#cite_ref-IRatlas_7-1">7.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Jarrett, T. H.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ipac.caltech.edu/2mass/gallery/galmorph/">Near-Infrared Galaxy Morphology Atlas</a>. <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%98" title="კალიფორნიის ტექნოლოგიის ინსტიტუტი">კალიფორნიის ტექნოლოგიის ინსტიტუტი</a>. ციტირების თარიღი: 2007-01-09.</cite> </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <cite class="book" style="font-style:normal">Deutsch, David (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Z7uFxViR19oC&pg=PT234">The Fabric of Reality</a>. Penguin Books Limited, გვ. 234–. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-0-14-196961-9" title="სპეციალური:BookSources/978-0-14-196961-9">978-0-14-196961-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Fabric+of+Reality&rft.au=Deutsch%2C+David&rft.date=2011&rft.pub=Penguin+Books+Limited&rft.pages=234%E2%80%93&rft.isbn=978-0-14-196961-9&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DZ7uFxViR19oC%26pg%3DPT234">  </li> <li id="cite_note-camb_lss-9"><a href="#cite_ref-camb_lss_9-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.damtp.cam.ac.uk/user/gr/public/gal_lss.html">Galaxy Clusters and Large-Scale Structure</a>. <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AF%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%98" title="კემბრიჯის უნივერსიტეტი">კემბრიჯის უნივერსიტეტი</a>. ციტირების თარიღი: 2007-01-15.</cite> </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eso.org/public/images/potw1411a/">„A Milky Arc Over Paranal“</a>. ESO Picture of the Week. ციტირების თარიღი: 10 April 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=ESO+Picture+of+the+Week&rft.atitle=A+Milky+Arc+Over+Paranal&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eso.org%2Fpublic%2Fimages%2Fpotw1411a%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-oed-11">↑ <a href="#cite_ref-oed_11-0">11.0</a> <a href="#cite_ref-oed_11-1">11.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Harper, D.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.etymonline.com/index.php?term=galaxy">galaxy</a>. Online Etymology Dictionary. ციტირების თარიღი: 2011-11-11.</cite> </li> <li id="cite_note-waller_hodge2003-12"><a href="#cite_ref-waller_hodge2003_12-0">↑</a> <a href="#CITEREFWallerHodge2003">Waller და Hodge 2003</a>, p. 91 </li> <li id="cite_note-konean2006-13"><a href="#cite_ref-konean2006_13-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Koneãn˘, Lubomír. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060720204104/http://www.udu.cas.cz/collegium/tintoretto.pdf">Emblematics, Agriculture, and Mythography in The Origin of the Milky Way</a>. Academy of Sciences of the Czech Republic. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.udu.cas.cz/collegium/tintoretto.pdf">ორიგინალიდან</a> — 2006-07-20. ციტირების თარიღი: 2007-01-05.</cite> </li> <li id="cite_note-rao2005-14"><a href="#cite_ref-rao2005_14-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Rao, J.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.space.com/spacewatch/050902_teapot.html">Explore the Archer's Realm</a>. Space.com (2005-09-02). ციტირების თარიღი: 2007-01-03.</cite> </li> <li id="cite_note-NASA-20140603-15"><a href="#cite_ref-NASA-20140603_15-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Harrington, J.D.; Jenkins, Ann; Villard, Ray. (3 June 2014) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/press/2014/june/hubble-team-unveils-most-colorful-view-of-universe-captured-by-space-telescope/">NASA RELEASE 14-151 - Hubble Team Unveils Most Colorful View of Universe Captured by Space Telescope</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a>. ციტირების თარიღი: 4 June 2014.</cite> </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> <cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.spacetelescope.org/images/opo1417a/">„Distant galaxy in Hubble Frontier Field Abell 2744“</a>. ESA/Hubble. ციტირების თარიღი: 11 February 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=ESA%2FHubble&rft.atitle=Distant+galaxy+in+Hubble+Frontier+Field+Abell+2744&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.spacetelescope.org%2Fimages%2Fopo1417a%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Bodifée G. & Berger M.. (2010)<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bodifee.be/acms/acmsdata/document/9/184_CNG%20catalogue.pdf">CNG-Catalogue of Named Galaxies</a>. ციტირების თარიღი: 2014-01-17.</cite> </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140202094308/http://www.isnare.com/encyclopedia/Contemporary_Latin#In_science">Contemporary Latin</a>. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.isnare.com/encyclopedia/Contemporary_Latin#In_science">ორიგინალიდან</a> — 2 თებერვალი 2014. ციტირების თარიღი: 22 January 2014.</cite> </li> <li id="cite_note-Plutarch-19"><a href="#cite_ref-Plutarch_19-0">↑</a> <cite class="book" style="font-style:normal"><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%94" title="პლუტარქე">პლუტარქე</a> (2006). The Complete Works Volume 3: Essays and Miscellanies. Chapter 3: Echo Library, გვ. 66. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-1-4068-3224-2" title="სპეციალური:BookSources/978-1-4068-3224-2">978-1-4068-3224-2</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Complete+Works+Volume+3%3A+Essays+and+Miscellanies&rft.au=%E1%83%9E%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%94&rft.date=2006&rft.pub=Echo+Library&rft.place=Chapter+3&rft.pages=66&rft.isbn=978-1-4068-3224-2">  </li> <li id="cite_note-Montada-20">↑ <a href="#cite_ref-Montada_20-0">20.0</a> <a href="#cite_ref-Montada_20-1">20.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Montada, J. P.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://plato.stanford.edu/entries/ibn-bajja">Ibn Bajja</a>. Stanford Encyclopedia of Philosophy (2007-09-28). ციტირების თარიღი: 2008-07-11.</cite> </li> <li id="cite_note-heidarzadeh23-21"><a href="#cite_ref-heidarzadeh23_21-0">↑</a> <a href="#CITEREFHeidarzadeh2008">Heidarzadeh 2008</a>, p. 23–25 </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> <cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eso.org/public/announcements/ann14037/">„ALMA Centre of Expertise in Portugal“</a>. ESO Announcement. ციტირების თარიღი: 15 May 2014.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=ESO+Announcement&rft.atitle=ALMA+Centre+of+Expertise+in+Portugal&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eso.org%2Fpublic%2Fannouncements%2Fann14037%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-mohamed-23"><a href="#cite_ref-mohamed_23-0">↑</a> <a href="#CITEREFMohamed2000">Mohamed 2000</a>, p. 49–50 </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Bouali, H.-E.; Zghal, M.; Lakhdar, Z. B.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://spie.org/etop/ETOP2005_080.pdf">Popularisation of Optical Phenomena: Establishing the First Ibn Al-Haytham Workshop on Photography</a>. The Education and Training in Optics and Photonics Conference (2005). ციტირების თარიღი: 2008-07-08.</cite> </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> O'Connor, John J., Robertson, Edmund F., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Al-Biruni.html%7CAbu">Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni</a>[<a href="/w/index.php?title=%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%9B%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ვიკიპედია:მკვდარი ბმული (ჯერ არაა დაწერილი)">მკვდარი ბმული</a>], MacTutor History of Mathematics archive, University of St Andrews. </li> <li id="cite_note-al_biruni-26"><a href="#cite_ref-al_biruni_26-0">↑</a> <a href="#CITEREFAl-Biruni2004">Al-Biruni 2004</a>, p. 87 </li> <li id="cite_note-heidarzadeh25-27"><a href="#cite_ref-heidarzadeh25_27-0">↑</a> <a href="#CITEREFHeidarzadeh2008">Heidarzadeh 2008</a>, p. 25, Table 2.1 </li> <li id="cite_note-Livingston-28"><a href="#cite_ref-Livingston_28-0">↑</a> <cite id="CITEREFLivingston1971" class="citation journal cs1">Livingston, J. W. (1971). „Ibn Qayyim al-Jawziyyah: A Fourteenth Century Defense against Astrological Divination and Alchemical Transmutation“. Journal of the American Oriental Society. 91 (1): 96–103 [99]. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F600445">10.2307/600445</a>. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0003-0279">0003-0279</a>. <a href="/w/index.php?title=JSTOR&action=edit&redlink=1" class="new" title="JSTOR (ჯერ არაა დაწერილი)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/600445">600445</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+the+American+Oriental+Society&rft.atitle=Ibn+Qayyim+al-Jawziyyah%3A+A+Fourteenth+Century+Defense+against+Astrological+Divination+and+Alchemical+Transmutation&rft.volume=91&rft.issue=1&rft.pages=96-103+99&rft.date=1971&rft.issn=0003-0279&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F600445&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F600445&rft.aulast=Livingston&rft.aufirst=J.+W.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> Galileo Galilei, Sidereus Nuncius (Venice, (Italy): Thomas Baglioni, 1610), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/stream/Sidereusnuncius00Gali#page/n37/mode/2up">pages 15 and 16.</a> English translation: Galileo Galilei with Edward Stafford Carlos, trans., The Sidereal Messenger (London, England: Rivingtons, 1880), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/stream/siderealmessenge80gali#page/42/mode/2up/">pages 42 and 43.</a> </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">O'Connor, J. J.; Robertson, E. F.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120530/http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Galileo.html">Galileo Galilei</a>. University of St. Andrews (November 2002). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www-gap.dcs.st-and.ac.uk/~history/Biographies/Galileo.html">ორიგინალიდან</a> — 2012-05-30. ციტირების თარიღი: 2007-01-08.</cite> </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> Thomas Wright, An Original Theory or New Hypothesis of the Universe … (London, England: H. Chapelle, 1750). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=80VZAAAAcAAJ&pg=PA48#v=onepage&q&f=false">From p.48:</a> " … the stars are not infinitely dispersed and distributed in a promiscuous manner throughout all the mundane space, without order or design, … this phænomenon [is] no other than a certain effect arising from the observer's situation, … To a spectator placed in an indefinite space, … it [i.e., the Milky Way (Via Lactea)] [is] a vast ring of stars … " <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=80VZAAAAcAAJ&pg=PA73#v=onepage&q&f=false">On page 73</a>, Wright called the Milky Way the Vortex Magnus (the great whirlpool) and estimated its diameter at 8.64×1012 miles (13.9×1012 km). </li> <li id="cite_note-our_galaxy-32">↑ <a href="#cite_ref-our_galaxy_32-0">32.0</a> <a href="#cite_ref-our_galaxy_32-1">32.1</a> <a href="#cite_ref-our_galaxy_32-2">32.2</a> <a href="#cite_ref-our_galaxy_32-3">32.3</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Evans, J. C.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160414004141/http://physics.gmu.edu/~jevans/astr103/CourseNotes/ECText/ch20_txt.htm">Our Galaxy</a>. George Mason University (1998-11-24). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://physics.gmu.edu/~jevans/astr103/CourseNotes/ECText/ch20_txt.htm">ორიგინალიდან</a> — 2016-04-14. ციტირების თარიღი: 2007-01-04.</cite> </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> Immanuel Kant, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=nCcaAQAAMAAJ&pg=PP9#v=onepage&q&f=false">Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels …</a> [Universal Natural History and Theory of the Heavens … ], (Koenigsberg and Leipzig, (Germany): Johann Friederich Petersen, 1755). Available in English translation by Ian Johnston at: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://records.viu.ca/~johnstoi/kant/kant2e.htm">Vancouver Island University, British Columbia, Canada</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140829071546/http://records.viu.ca/~johnstoi/kant/kant2e.htm">დაარქივებული</a> 2014-08-29 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> William Herschel (1785) "On the Construction of the Heavens," Philosophical Transactions of the Royal Society of London, 75 : 213-266. Herschel's diagram of the galaxy appears immediately after the article's last page. See: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=IU9FAAAAcAAJ&pg=PA213#v=onepage&q&f=false">Google Books</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://rstl.royalsocietypublishing.org/content/75/213.full.pdf+html">The Royal Society of London</a></li></ul> </li> <li id="cite_note-paul1993-35"><a href="#cite_ref-paul1993_35-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaul1993">Paul 1993</a>, p. 16–18 </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <cite id="CITEREFTrimble1999" class="citation journal cs1">Trimble, V. (1999). „Robert Trumpler and the (Non)transparency of Space“. Bulletin of the American Astronomical Society. 31 (31): 1479. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1999AAS...195.7409T">1999AAS...195.7409T</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Bulletin+of+the+American+Astronomical+Society&rft.atitle=Robert+Trumpler+and+the+%28Non%29transparency+of+Space&rft.volume=31&rft.issue=31&rft.pages=1479&rft.date=1999&rft_id=info%3Abibcode%2F1999AAS...195.7409T&rft.aulast=Trimble&rft.aufirst=V.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-NSOG-37">↑ <a href="#cite_ref-NSOG_37-0">37.0</a> <a href="#cite_ref-NSOG_37-1">37.1</a> <a href="#CITEREFKeppleSanner1998">Kepple და Sanner 1998</a>, p. 18 </li> <li id="cite_note-obspm-38"><a href="#cite_ref-obspm_38-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://messier.obspm.fr/xtra/Bios/alsufi.html">Abd-al-Rahman Al Sufi (December 7, 903 – May 25, 986 A.D.)</a>. Observatoire de Paris. ციტირების თარიღი: 2007-04-19.</cite> </li> <li id="cite_note-obspm2-39"><a href="#cite_ref-obspm2_39-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://messier.obspm.fr/xtra/ngc/lmc.html">The Large Magellanic Cloud, LMC</a>. Observatoire de Paris. ციტირების თარიღი: 2007-04-19.</cite> </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> See text quoted from Wright's An original theory or new hypothesis of the Universe in <cite class="book" style="font-style:normal">Dyson, F. (1979) Disturbing the Universe. Pan Books, გვ. 245. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-330-26324-2" title="სპეციალური:BookSources/0-330-26324-2">0-330-26324-2</a>.</cite>  </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Abbey, L.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120604/http://labbey.com/Telescopes/Parsontown.html">The Earl of Rosse and the Leviathan of Parsontown</a>. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://labbey.com/Telescopes/Parsontown.html">ორიგინალიდან</a> — 2012-06-04. ციტირების თარიღი: 2007-01-04.</cite> </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> <cite id="CITEREFSlipher1913" class="citation journal cs1">Slipher, V. M. (1913). „The radial velocity of the Andromeda Nebula“. Lowell Observatory Bulletin. 1: 56–57. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1913LowOB...2...56S">1913LowOB...2...56S</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Lowell+Observatory+Bulletin&rft.atitle=The+radial+velocity+of+the+Andromeda+Nebula&rft.volume=1&rft.pages=56-57&rft.date=1913&rft_id=info%3Abibcode%2F1913LowOB...2...56S&rft.aulast=Slipher&rft.aufirst=V.+M.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> <cite id="CITEREFSlipher1915" class="citation journal cs1">Slipher, V. M. (1915). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_popular-astronomy_1915-01_23_1/page/21">„Spectrographic Observations of Nebulae“</a>. Popular Astronomy. 23: 21–24. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1915PA.....23...21S">1915PA.....23...21S</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Popular+Astronomy&rft.atitle=Spectrographic+Observations+of+Nebulae&rft.volume=23&rft.pages=21-24&rft.date=1915&rft_id=info%3Abibcode%2F1915PA.....23...21S&rft.aulast=Slipher&rft.aufirst=V.+M.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_popular-astronomy_1915-01_23_1%2Fpage%2F21&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> <cite id="CITEREFCurtis1988" class="citation journal cs1">Curtis, H. D. (1988). „Novae in Spiral Nebulae and the Island Universe Theory“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 100: 6. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1988PASP..100....6C">1988PASP..100....6C</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F132128">10.1086/132128</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Publications+of+the+Astronomical+Society+of+the+Pacific&rft.atitle=Novae+in+Spiral+Nebulae+and+the+Island+Universe+Theory&rft.volume=100&rft.pages=6&rft.date=1988&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F132128&rft_id=info%3Abibcode%2F1988PASP..100....6C&rft.aulast=Curtis&rft.aufirst=H.+D.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Weaver, H. F.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nap.edu/readingroom/books/biomems/rtrumpler.html">Robert Julius Trumpler</a>. US National Academy of Sciences. ციტირების თარიღი: 2007-01-05.</cite> </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">↑</a> <cite id="CITEREFÖpik1922" class="citation journal cs1">Öpik, E. (1922). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_astrophysical-journal_1922-06_55_5/page/406">„An estimate of the distance of the Andromeda Nebula“</a>. Astrophysical Journal. 55: 406. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1922ApJ....55..406O">1922ApJ....55..406O</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F142680">10.1086/142680</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=An+estimate+of+the+distance+of+the+Andromeda+Nebula&rft.volume=55&rft.pages=406&rft.date=1922&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F142680&rft_id=info%3Abibcode%2F1922ApJ....55..406O&rft.aulast=%C3%96pik&rft.aufirst=E.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_astrophysical-journal_1922-06_55_5%2Fpage%2F406&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <cite id="CITEREFHubble1929" class="citation journal cs1">Hubble, E. P. (1929). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_astrophysical-journal_1929-03_69_2/page/103">„A spiral nebula as a stellar system, Messier 31“</a>. Astrophysical Journal. 69: 103–158. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1929ApJ....69..103H">1929ApJ....69..103H</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F143167">10.1086/143167</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=A+spiral+nebula+as+a+stellar+system%2C+Messier+31&rft.volume=69&rft.pages=103-158&rft.date=1929&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F143167&rft_id=info%3Abibcode%2F1929ApJ....69..103H&rft.aulast=Hubble&rft.aufirst=E.+P.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_astrophysical-journal_1929-03_69_2%2Fpage%2F103&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> <cite id="CITEREFSandage1989" class="citation journal cs1">Sandage, A. (1989). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://antwrp.gsfc.nasa.gov/diamond_jubilee/1996/sandage_hubble.html">„Edwin Hubble, 1889–1953“</a>. Journal of the Royal Astronomical Society of Canada. 83 (6): 351–362. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1989JRASC..83..351S">1989JRASC..83..351S</a>. ციტირების თარიღი: 2007-01-08.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+the+Royal+Astronomical+Society+of+Canada&rft.atitle=Edwin+Hubble%2C+1889%E2%80%931953&rft.volume=83&rft.issue=6&rft.pages=351-362&rft.date=1989&rft_id=info%3Abibcode%2F1989JRASC..83..351S&rft.aulast=Sandage&rft.aufirst=A.&rft_id=http%3A%2F%2Fantwrp.gsfc.nasa.gov%2Fdiamond_jubilee%2F1996%2Fsandage_hubble.html&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Tenn, J.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120529/http://www.phys-astro.sonoma.edu/BruceMedalists/vandeHulst/">Hendrik Christoffel van de Hulst</a>. Sonoma State University. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.phys-astro.sonoma.edu/BruceMedalists/vandeHulst/">ორიგინალიდან</a> — 2012-05-29. ციტირების თარიღი: 2007-01-05.</cite> </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <cite id="CITEREFLópez-Corredoira2001" class="citation journal cs1">López-Corredoira, M.; et al. (2001). „Searching for the in-plane Galactic bar and ring in DENIS“. Astronomy and Astrophysics. 373 (1): 139–152. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0104307">astro-ph/0104307</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2001A&A...373..139L">2001A&A...373..139L</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1051%2F0004-6361%3A20010560">10.1051/0004-6361:20010560</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=Searching+for+the+in-plane+Galactic+bar+and+ring+in+DENIS&rft.volume=373&rft.issue=1&rft.pages=139-152&rft.date=2001&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0104307&rft_id=info%3Adoi%2F10.1051%2F0004-6361%3A20010560&rft_id=info%3Abibcode%2F2001A%26A...373..139L&rft.aulast=L%C3%B3pez-Corredoira&rft.aufirst=M.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"> et al.-ის დაწვრილებითი გამოყენება <code class="cs1-code">|author2=</code>-ში (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="დახმარება:CS1-ის შეცდომები (ჯერ არაა დაწერილი)">დახმარება</a>)<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> <cite id="CITEREFRubin1983" class="citation journal cs1">Rubin, V. C. (1983). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_scientific-american_1983-06_248_6/page/96">„Dark matter in spiral galaxies“</a>. Scientific American. 248 (6): 96–106. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1983SciAm.248...96R">1983SciAm.248...96R</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038%2Fscientificamerican0683-96">10.1038/scientificamerican0683-96</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Scientific+American&rft.atitle=Dark+matter+in+spiral+galaxies&rft.volume=248&rft.issue=6&rft.pages=96-106&rft.date=1983&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fscientificamerican0683-96&rft_id=info%3Abibcode%2F1983SciAm.248...96R&rft.aulast=Rubin&rft.aufirst=V.+C.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_scientific-american_1983-06_248_6%2Fpage%2F96&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> <cite id="CITEREFRubin2000" class="citation journal cs1">Rubin, V. C. (2000). „One Hundred Years of Rotating Galaxies“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 112 (772): 747–750. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2000PASP..112..747R">2000PASP..112..747R</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F316573">10.1086/316573</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Publications+of+the+Astronomical+Society+of+the+Pacific&rft.atitle=One+Hundred+Years+of+Rotating+Galaxies&rft.volume=112&rft.issue=772&rft.pages=747-750&rft.date=2000&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F316573&rft_id=info%3Abibcode%2F2000PASP..112..747R&rft.aulast=Rubin&rft.aufirst=V.+C.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> <cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/1994/41/text/">„Hubble Rules Out a Leading Explanation for Dark Matter“</a>. Hubble News Desk. 1994-10-17. ციტირების თარიღი: 2007-01-08.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Hubble+Rules+Out+a+Leading+Explanation+for+Dark+Matter&rft.date=1994-10-17&rft_id=http%3A%2F%2Fhubblesite.org%2Fnewscenter%2Farchive%2Freleases%2F1994%2F41%2Ftext%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/ask_astro/answers/021127a.html">How many galaxies are there?</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a> (2002-11-27). ციტირების თარიღი: 2007-01-08.</cite> </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> <cite id="CITEREFKraan-KortewegJuraszek2000" class="citation journal cs1">Kraan-Korteweg, R. C.; Juraszek, S. (2000). „Mapping the hidden Universe: The galaxy distribution in the Zone of Avoidance“. Publications of the Astronomical Society of Australia. 17 (1): 6–12. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/9910572">astro-ph/9910572</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1999astro.ph.10572K">1999astro.ph.10572K</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1071%2FAS00006">10.1071/AS00006</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Publications+of+the+Astronomical+Society+of+Australia&rft.atitle=Mapping+the+hidden+Universe%3A+The+galaxy+distribution+in+the+Zone+of+Avoidance&rft.volume=17&rft.issue=1&rft.pages=6-12&rft.date=2000&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F9910572&rft_id=info%3Adoi%2F10.1071%2FAS00006&rft_id=info%3Abibcode%2F1999astro.ph.10572K&rft.aulast=Kraan-Korteweg&rft.aufirst=R.+C.&rft.au=Juraszek%2C+S.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> ჰაბლის კლასიფიკაციის გალაქტიკებს, რომლებიც მარცხენა მხარეს მდებარეობს, ზოგჯერ „ადრეული ტიპის“ გალაქტიკა ეწოდება, ხოლო მარჯვნივ მდებარეებს - „გვიანდელი ტიპის“. </li> <li id="cite_note-elliptical-57">↑ <a href="#cite_ref-elliptical_57-0">57.0</a> <a href="#cite_ref-elliptical_57-1">57.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Barstow, M. A.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120729081504/http://www.star.le.ac.uk/edu/Elliptical.shtml">Elliptical Galaxies</a>. Leicester University Physics Department (2005). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.star.le.ac.uk/edu/Elliptical.shtml">ორიგინალიდან</a> — 2012-07-29. ციტირების თარიღი: 2006-06-08.</cite> </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://curious.astro.cornell.edu/galaxies.php">Galaxies</a>. Cornell University (2005-10-20). ციტირების თარიღი: 2006-08-10.</cite> </li> <li id="cite_note-Williams2009-59"><a href="#cite_ref-Williams2009_59-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ციფრული ობიექტის იდენტიფიკატორი (ჯერ არაა დაწერილი)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1365-2966.2009.15582.x">10.1111/j.1365-2966.2009.15582.x</a> This citation will be automatically completed in the next few minutes. You can <a rel="nofollow" class="external text" href="http://toolserver.org/~verisimilus/Bot/DOI_bot/doibot.php?doi=10.1111%2Fj.1365-2966.2009.15582.x">jump the queue</a> or <a class="external text" href="https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98:Cite_doi/10.1111/j.1365-2966.2009.15582.x&preload=Template:Cite_doi/preload&editintro=Template:Cite_doi/editintro&action=edit">expand by hand</a> </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Smith, G.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://casswww.ucsd.edu/public/tutorial/Galaxies.html">Galaxies — The Spiral Nebulae</a>. University of California, San Diego Center for Astrophysics & Space Sciences (2000-03-06). ციტირების თარიღი: 2006-11-30.</cite> </li> <li id="cite_note-bergh1998-61"><a href="#cite_ref-bergh1998_61-0">↑</a> <a href="#CITEREFVan_den_Bergh1998">Van den Bergh 1998</a>, p. 17 </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="http://phys.org/news/2014-02-fat-flat-galaxies.html">http://phys.org/news/2014-02-fat-flat-galaxies.html</a> </li> <li id="cite_note-bertin_lin1996-63"><a href="#cite_ref-bertin_lin1996_63-0">↑</a> <a href="#CITEREFBertinLin1996">Bertin და Lin 1996</a>, p. 65–85 </li> <li id="cite_note-belkora355-64"><a href="#cite_ref-belkora355_64-0">↑</a> <a href="#CITEREFBelkora2003">Belkora 2003</a>, p. 355 </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> <cite id="CITEREFEskridgeFrogel1999" class="citation journal cs1">Eskridge, P. B.; Frogel, J. A. (1999). „What is the True Fraction of Barred Spiral Galaxies?“. Astrophysics and Space Science. 269/270: 427–430. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1999Ap&SS.269..427E">1999Ap&SS.269..427E</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1023%2FA%3A1017025820201">10.1023/A:1017025820201</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysics+and+Space+Science&rft.atitle=What+is+the+True+Fraction+of+Barred+Spiral+Galaxies%3F&rft.volume=269%2F270&rft.pages=427-430&rft.date=1999&rft_id=info%3Adoi%2F10.1023%2FA%3A1017025820201&rft_id=info%3Abibcode%2F1999Ap%26SS.269..427E&rft.aulast=Eskridge&rft.aufirst=P.+B.&rft.au=Frogel%2C+J.+A.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <cite id="CITEREFBournaudCombes2002" class="citation journal cs1">Bournaud, F.; Combes, F. (2002). „Gas accretion on spiral galaxies: Bar formation and renewal“. Astronomy and Astrophysics. 392 (1): 83–102. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0206273">astro-ph/0206273</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002A&A...392...83B">2002A&A...392...83B</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1051%2F0004-6361%3A20020920">10.1051/0004-6361:20020920</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=Gas+accretion+on+spiral+galaxies%3A+Bar+formation+and+renewal&rft.volume=392&rft.issue=1&rft.pages=83-102&rft.date=2002&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0206273&rft_id=info%3Adoi%2F10.1051%2F0004-6361%3A20020920&rft_id=info%3Abibcode%2F2002A%26A...392...83B&rft.aulast=Bournaud&rft.aufirst=F.&rft.au=Combes%2C+F.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> <cite id="CITEREFKnapenPerez-RamirezLaine2002" class="citation journal cs1">Knapen, J. H.; Perez-Ramirez, D.; Laine, S. (2002). „Circumnuclear regions in barred spiral galaxies — II. Relations to host galaxies“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 337 (3): 808–828. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0207258">astro-ph/0207258</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002MNRAS.337..808K">2002MNRAS.337..808K</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1046%2Fj.1365-8711.2002.05840.x">10.1046/j.1365-8711.2002.05840.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Monthly+Notices+of+the+Royal+Astronomical+Society&rft.atitle=Circumnuclear+regions+in+barred+spiral+galaxies+%E2%80%94+II.+Relations+to+host+galaxies&rft.volume=337&rft.issue=3&rft.pages=808-828&rft.date=2002&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0207258&rft_id=info%3Adoi%2F10.1046%2Fj.1365-8711.2002.05840.x&rft_id=info%3Abibcode%2F2002MNRAS.337..808K&rft.aulast=Knapen&rft.aufirst=J.+H.&rft.au=Perez-Ramirez%2C+D.&rft.au=Laine%2C+S.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <cite id="CITEREFAlard2001" class="citation journal cs1">Alard, C. (2001). „Another bar in the Bulge“. Astronomy and Astrophysics Letters. 379 (2): L44–L47. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0110491">astro-ph/0110491</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2001A&A...379L..44A">2001A&A...379L..44A</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1051%2F0004-6361%3A20011487">10.1051/0004-6361:20011487</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics+Letters&rft.atitle=Another+bar+in+the+Bulge&rft.volume=379&rft.issue=2&rft.pages=L44-L47&rft.date=2001&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0110491&rft_id=info%3Adoi%2F10.1051%2F0004-6361%3A20011487&rft_id=info%3Abibcode%2F2001A%26A...379L..44A&rft.aulast=Alard&rft.aufirst=C.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> <cite id="CITEREFSanders2006" class="citation news cs1">Sanders, R. (2006-01-09). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2006/01/09_warp.shtml">„Milky Way galaxy is warped and vibrating like a drum“</a>. UCBerkeley News. ციტირების თარიღი: 2006-05-24.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Milky+Way+galaxy+is+warped+and+vibrating+like+a+drum&rft.date=2006-01-09&rft.aulast=Sanders&rft.aufirst=R.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.berkeley.edu%2Fnews%2Fmedia%2Freleases%2F2006%2F01%2F09_warp.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> <cite id="CITEREFBellLevine1997" class="citation journal cs1">Bell, G. R.; Levine, S. E. (1997). „Mass of the Milky Way and Dwarf Spheroidal Stream Membership“. Bulletin of the American Astronomical Society. 29 (2): 1384. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1997AAS...19110806B">1997AAS...19110806B</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Bulletin+of+the+American+Astronomical+Society&rft.atitle=Mass+of+the+Milky+Way+and+Dwarf+Spheroidal+Stream+Membership&rft.volume=29&rft.issue=2&rft.pages=1384&rft.date=1997&rft_id=info%3Abibcode%2F1997AAS...19110806B&rft.aulast=Bell&rft.aufirst=G.+R.&rft.au=Levine%2C+S.+E.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> <cite id="CITEREFGerberLambBalsara1994" class="citation journal cs1">Gerber, R. A.; Lamb, S. A.; Balsara, D. S. (1994). „Ring Galaxy Evolution as a Function of "Intruder" Mass“. Bulletin of the American Astronomical Society. 26: 911. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1994AAS...184.3204G">1994AAS...184.3204G</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Bulletin+of+the+American+Astronomical+Society&rft.atitle=Ring+Galaxy+Evolution+as+a+Function+of+%22Intruder%22+Mass&rft.volume=26&rft.pages=911&rft.date=1994&rft_id=info%3Abibcode%2F1994AAS...184.3204G&rft.aulast=Gerber&rft.aufirst=R.+A.&rft.au=Lamb%2C+S.+A.&rft.au=Balsara%2C+D.+S.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> <cite class="citation pressrelease cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/19990828194420/http://www.iso.vilspa.esa.es/outreach/esa_pr/andromed.htm">„ISO unveils the hidden rings of Andromeda“</a> (პრეს-რელიზი). European Space Agency. 1998-10-14. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iso.vilspa.esa.es/outreach/esa_pr/andromed.htm">ორიგინალიდან</a> — 1999-08-28. ციტირების თარიღი: 2006-05-24.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=ISO+unveils+the+hidden+rings+of+Andromeda&rft.pub=European+Space+Agency&rft.date=1998-10-14&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iso.vilspa.esa.es%2Foutreach%2Fesa_pr%2Fandromed.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cfa.harvard.edu/press/pr0419.html">Spitzer Reveals What Edwin Hubble Missed</a>. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (2004-05-31). ციტირების თარიღი: 2006-12-06.</cite> </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Barstow, M. A.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120227172628/http://www.star.le.ac.uk/edu/Irregular.shtml">Irregular Galaxies</a>. University of Leicester (2005). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.star.le.ac.uk/edu/Irregular.shtml">ორიგინალიდან</a> — 2012-02-27. ციტირების თარიღი: 2006-12-05.</cite> </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> <cite id="CITEREFPhillippsDrinkwaterGreggJones2001" class="citation journal cs1">Phillipps, S.; Drinkwater, M. J.; Gregg, M. D.; Jones, J. B. (2001). „Ultracompact Dwarf Galaxies in the Fornax Cluster“. Astrophysical Journal. 560 (1): 201–206. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0106377">astro-ph/0106377</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2001ApJ...560..201P">2001ApJ...560..201P</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F322517">10.1086/322517</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=Ultracompact+Dwarf+Galaxies+in+the+Fornax+Cluster&rft.volume=560&rft.issue=1&rft.pages=201-206&rft.date=2001&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0106377&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F322517&rft_id=info%3Abibcode%2F2001ApJ...560..201P&rft.aulast=Phillipps&rft.aufirst=S.&rft.au=Drinkwater%2C+M.+J.&rft.au=Gregg%2C+M.+D.&rft.au=Jones%2C+J.+B.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> <cite id="CITEREFGroshong2006" class="citation news cs1">Groshong, K. (2006-04-24). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20061115010736/http://space.newscientist.com/article/dn9043">„Strange satellite galaxies revealed around Milky Way“</a>. New Scientist. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://space.newscientist.com/article/dn9043">ორიგინალიდან</a> — 2006-11-15. ციტირების თარიღი: 2007-01-10.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Strange+satellite+galaxies+revealed+around+Milky+Way&rft.date=2006-04-24&rft.aulast=Groshong&rft.aufirst=K.&rft_id=http%3A%2F%2Fspace.newscientist.com%2Farticle%2Fdn9043&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Schirber, M.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120713/http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2008/827/3">No Slimming Down for Dwarf Galaxies</a>. ScienceNOW (2008-08-27). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2008/827/3">ორიგინალიდან</a> — 2012-07-13. ციტირების თარიღი: 2008-08-27.</cite> </li> <li id="cite_note-umda-78">↑ <a href="#cite_ref-umda_78-0">78.0</a> <a href="#cite_ref-umda_78-1">78.1</a> <a href="#cite_ref-umda_78-2">78.2</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060509074300/http://www.astro.umd.edu/education/astro/gal/interact.html">Galaxy Interactions</a>. University of Maryland Department of Astronomy. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astro.umd.edu/education/astro/gal/interact.html">ორიგინალიდან</a> — 2006-05-09. ციტირების თარიღი: 2006-12-19.</cite> </li> <li id="cite_note-suia-79">↑ <a href="#cite_ref-suia_79-0">79.0</a> <a href="#cite_ref-suia_79-1">79.1</a> <a href="#cite_ref-suia_79-2">79.2</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://Cosmos.swin.edu.au/entries/interactinggalaxies/interactinggalaxies.html?e=1">Interacting Galaxies</a>. Swinburne University. ციტირების თარიღი: 2006-12-19.</cite> </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2006/14/image/a">Happy Sweet Sixteen, Hubble Telescope!</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a> (2006-04-24). ციტირების თარიღი: 2006-08-10.</cite> </li> <li id="cite_note-chandra-81">↑ <a href="#cite_ref-chandra_81-0">81.0</a> <a href="#cite_ref-chandra_81-1">81.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://chandra.harvard.edu/xray_sources/starburst.html">Starburst Galaxies</a>. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (2006-08-29). ციტირების თარიღი: 2006-08-10.</cite> </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> Kennicutt Jr., R. C.; et al. (2005). „Demographics and Host Galaxies of Starbursts“. Starbursts: From 30 Doradus to Lyman Break Galaxies. Springer. p. 187. </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Smith, G.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://casswww.ucsd.edu/public/tutorial/Starbursts.html">Starbursts & Colliding Galaxies</a>. University of California, San Diego Center for Astrophysics & Space Sciences (2006-07-13). ციტირების თარიღი: 2006-08-10.</cite> </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Keel, B.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astr.ua.edu/keel/galaxies/starburst.html">Starburst Galaxies</a>. University of Alabama (September 2006). ციტირების თარიღი: 2006-12-11.</cite> </li> <li id="cite_note-keel-85">↑ <a href="#cite_ref-keel_85-0">85.0</a> <a href="#cite_ref-keel_85-1">85.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Keel, W. C.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.astr.ua.edu/keel/galaxies/agnintro.html">Introducing Active Galactic Nuclei</a>. University of Alabama (2000). ციტირების თარიღი: 2006-12-06.</cite> </li> <li id="cite_note-monster-86">↑ <a href="#cite_ref-monster_86-0">86.0</a> <a href="#cite_ref-monster_86-1">86.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Lochner, J.; Gibb, M.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/science/know_l2/active_galaxies.html">A Monster in the Middle</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a>. ციტირების თარიღი: 2006-12-20.</cite> </li> <li id="cite_note-heckman1980-87">↑ <a href="#cite_ref-heckman1980_87-0">87.0</a> <a href="#cite_ref-heckman1980_87-1">87.1</a> <cite id="CITEREFHeckman1980" class="citation journal cs1">Heckman, T. M. (1980). „An optical and radio survey of the nuclei of bright galaxies — Activity in normal galactic nuclei“. Astronomy and Astrophysics. 87: 152–164. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1980A&A....87..152H">1980A&A....87..152H</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=An+optical+and+radio+survey+of+the+nuclei+of+bright+galaxies+%E2%80%94+Activity+in+normal+galactic+nuclei&rft.volume=87&rft.pages=152-164&rft.date=1980&rft_id=info%3Abibcode%2F1980A%26A....87..152H&rft.aulast=Heckman&rft.aufirst=T.+M.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-hoetal1997b-88"><a href="#cite_ref-hoetal1997b_88-0">↑</a> <cite id="CITEREFHoFilippenkoSargent1997" class="citation journal cs1">Ho, L. C.; Filippenko, A. V.; Sargent, W. L. W. (1997). „A Search for "Dwarf" Seyfert Nuclei. V. Demographics of Nuclear Activity in Nearby Galaxies“. Astrophysical Journal. 487 (2): 568–578. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/9704108">astro-ph/9704108</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1997ApJ...487..568H">1997ApJ...487..568H</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F304638">10.1086/304638</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=A+Search+for+%22Dwarf%22+Seyfert+Nuclei.+V.+Demographics+of+Nuclear+Activity+in+Nearby+Galaxies&rft.volume=487&rft.issue=2&rft.pages=568-578&rft.date=1997&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F9704108&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F304638&rft_id=info%3Abibcode%2F1997ApJ...487..568H&rft.aulast=Ho&rft.aufirst=L.+C.&rft.au=Filippenko%2C+A.+V.&rft.au=Sargent%2C+W.+L.+W.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-hqrdvj-89">↑ <a href="#cite_ref-hqrdvj_89-0">89.0</a> <a href="#cite_ref-hqrdvj_89-1">89.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://cfa-www.harvard.edu/~aas/tenmeter/proto.htm">Search for Submillimeter Protogalaxies</a>. Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (1999-11-18). ციტირების თარიღი: 2007-01-10.</cite> </li> <li id="cite_note-rmaa17_107-90"><a href="#cite_ref-rmaa17_107_90-0">↑</a> <cite id="CITEREFFirmaniAvila-Reese2003" class="citation journal cs1">Firmani, C.; Avila-Reese, V. (2003). „Physical processes behind the morphological Hubble sequence“. Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica. 17: 107–120. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0303543">astro-ph/0303543</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2003RMxAC..17..107F">2003RMxAC..17..107F</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Revista+Mexicana+de+Astronom%C3%ADa+y+Astrof%C3%ADsica&rft.atitle=Physical+processes+behind+the+morphological+Hubble+sequence&rft.volume=17&rft.pages=107-120&rft.date=2003&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0303543&rft_id=info%3Abibcode%2F2003RMxAC..17..107F&rft.aulast=Firmani&rft.aufirst=C.&rft.au=Avila-Reese%2C+V.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> <cite id="CITEREFMcMahon2006" class="citation journal cs1">McMahon, R. (2006). „Journey to the birth of the Universe“. Nature. 443 (7108): 151–2. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2006Natur.443..151M">2006Natur.443..151M</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038%2F443151a">10.1038/443151a</a>. <a href="/wiki/PMID" title="PMID">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16971933">16971933</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.atitle=Journey+to+the+birth+of+the+Universe&rft.volume=443&rft.issue=7108&rft.pages=151-2&rft.date=2006&rft_id=info%3Apmid%2F16971933&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2F443151a&rft_id=info%3Abibcode%2F2006Natur.443..151M&rft.aulast=McMahon&rft.aufirst=R.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-Space-20121212-92"><a href="#cite_ref-Space-20121212_92-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Wall, Mike. (December 12, 2012) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.space.com/18879-hubble-most-distant-galaxy.html">Ancient Galaxy May Be Most Distant Ever Seen</a>. Space.com. ციტირების თარიღი: December 12, 2012.</cite> </li> <li id="cite_note-Cosmic_Detectives-93"><a href="#cite_ref-Cosmic_Detectives_93-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.esa.int/Our_Activities/Space_Science/Cosmic_detectives">Cosmic Detectives</a>. The European Space Agency (ESA) (2013-04-02). ციტირების თარიღი: 2013-04-15.</cite> </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> <cite id="CITEREFEggenLynden-BellSandage1962" class="citation journal cs1">Eggen, O. J.; Lynden-Bell, D.; Sandage, A. R. (1962). „Evidence from the motions of old stars that the Galaxy collapsed“. Reports on Progress in Physics. 136: 748. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1962ApJ...136..748E">1962ApJ...136..748E</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F147433">10.1086/147433</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Reports+on+Progress+in+Physics&rft.atitle=Evidence+from+the+motions+of+old+stars+that+the+Galaxy+collapsed&rft.volume=136&rft.pages=748&rft.date=1962&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F147433&rft_id=info%3Abibcode%2F1962ApJ...136..748E&rft.aulast=Eggen&rft.aufirst=O.+J.&rft.au=Lynden-Bell%2C+D.&rft.au=Sandage%2C+A.+R.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> <cite id="CITEREFSearleZinn1978" class="citation journal cs1">Searle, L.; Zinn, R. (1978). „Compositions of halo clusters and the formation of the galactic halo“. Astrophysical Journal. 225 (1): 357–379. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1978ApJ...225..357S">1978ApJ...225..357S</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F156499">10.1086/156499</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=Compositions+of+halo+clusters+and+the+formation+of+the+galactic+halo&rft.volume=225&rft.issue=1&rft.pages=357-379&rft.date=1978&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F156499&rft_id=info%3Abibcode%2F1978ApJ...225..357S&rft.aulast=Searle&rft.aufirst=L.&rft.au=Zinn%2C+R.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> <cite id="CITEREFHegerWoosley2002" class="citation journal cs1">Heger, A.; Woosley, S. E. (2002). „The Nucleosynthetic Signature of Population III“. Astrophysical Journal. 567 (1): 532–543. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0107037">astro-ph/0107037</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2002ApJ...567..532H">2002ApJ...567..532H</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F338487">10.1086/338487</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=The+Nucleosynthetic+Signature+of+Population+III&rft.volume=567&rft.issue=1&rft.pages=532-543&rft.date=2002&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0107037&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F338487&rft_id=info%3Abibcode%2F2002ApJ...567..532H&rft.aulast=Heger&rft.aufirst=A.&rft.au=Woosley%2C+S.+E.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> <cite id="CITEREFBarkanaLoeb1999" class="citation journal cs1">Barkana, R.; Loeb, A. (1999). „In the beginning: the first sources of light and the reionization of the Universe“. Physics Reports. 349 (2): 125–238. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0010468">astro-ph/0010468</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2001PhR...349..125B">2001PhR...349..125B</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016%2FS0370-1573%2801%2900019-9">10.1016/S0370-1573(01)00019-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Physics+Reports&rft.atitle=In+the+beginning%3A+the+first+sources+of+light+and+the+reionization+of+the+Universe&rft.volume=349&rft.issue=2&rft.pages=125-238&rft.date=1999&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0010468&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0370-1573%2801%2900019-9&rft_id=info%3Abibcode%2F2001PhR...349..125B&rft.aulast=Barkana&rft.aufirst=R.&rft.au=Loeb%2C+A.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> <cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120604/http://www.cmu.edu/PR/releases05/050209_blackhole.html">„Simulations Show How Growing Black Holes Regulate Galaxy Formation“</a>. Carnegie Mellon University. 2005-02-09. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cmu.edu/PR/releases05/050209_blackhole.html">ორიგინალიდან</a> — 2012-06-04. ციტირების თარიღი: 2007-01-07.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Simulations+Show+How+Growing+Black+Holes+Regulate+Galaxy+Formation&rft.date=2005-02-09&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cmu.edu%2FPR%2Freleases05%2F050209_blackhole.html&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> <cite id="CITEREFMassey2007" class="citation news cs1">Massey, R. (2007-04-21). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ras.org.uk/index.php?option=com_content&task=view&id=1190&Itemid=2">„Caught in the act; forming galaxies captured in the young Universe“</a>. Royal Astronomical Society. ციტირების თარიღი: 2007-04-20.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Caught+in+the+act%3B+forming+galaxies+captured+in+the+young+Universe&rft.date=2007-04-21&rft.aulast=Massey&rft.aufirst=R.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ras.org.uk%2Findex.php%3Foption%3Dcom_content%26task%3Dview%26id%3D1190%26Itemid%3D2&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> <cite id="CITEREFNoguchi1999" class="citation journal cs1">Noguchi, M. (1999). „Early Evolution of Disk Galaxies: Formation of Bulges in Clumpy Young Galactic Disks“. Astrophysical Journal. 514 (1): 77–95. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/9806355">astro-ph/9806355</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1999ApJ...514...77N">1999ApJ...514...77N</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F306932">10.1086/306932</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=Early+Evolution+of+Disk+Galaxies%3A+Formation+of+Bulges+in+Clumpy+Young+Galactic+Disks&rft.volume=514&rft.issue=1&rft.pages=77-95&rft.date=1999&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F9806355&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F306932&rft_id=info%3Abibcode%2F1999ApJ...514...77N&rft.aulast=Noguchi&rft.aufirst=M.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Baugh, C.; Frenk, C.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://physicsweb.org/articles/world/12/5/9">How are galaxies made?</a>. PhysicsWeb (May 1999). ციტირების თარიღი: 2007-01-16.</cite> </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> Gonzalez, G. (1998). „The Stellar Metallicity — Planet Connection“. Proceedings of a workshop on brown dwarfs and extrasolar planets. pp. 431. </li> <li id="cite_note-Space-20120925-103"><a href="#cite_ref-Space-20120925_103-0">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Moskowitz, Clara. (September 25, 2012) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.space.com/17755-farthest-universe-view-hubble-space-telescope.html">Hubble Telescope Reveals Farthest View Into Universe Ever</a>. Space.com. ციტირების თარიღი: September 26, 2012.</cite> </li> <li id="cite_note-sa296-104"><a href="#cite_ref-sa296_104-0">↑</a> <cite id="CITEREFConselice2007" class="citation journal cs1">Conselice, C. J. (February 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_scientific-american_2007-02_296_2/page/35">„The Universe's Invisible Hand“</a>. Scientific American. 296 (2): 35–41. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038%2Fscientificamerican0207-34">10.1038/scientificamerican0207-34</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Scientific+American&rft.atitle=The+Universe%27s+Invisible+Hand&rft.volume=296&rft.issue=2&rft.pages=35-41&rft.date=2007-02&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fscientificamerican0207-34&rft.aulast=Conselice&rft.aufirst=C.+J.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_scientific-american_2007-02_296_2%2Fpage%2F35&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">↑</a> <cite id="CITEREFFord2002" class="citation news cs1">Ford, H.; et al. (2002-04-30). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2002/11/image/d">„Hubble's New Camera Delivers Breathtaking Views of the Universe“</a>. Hubble News Desk. ციტირების თარიღი: 2007-05-08.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Hubble%27s+New+Camera+Delivers+Breathtaking+Views+of+the+Universe&rft.date=2002-04-30&rft.aulast=Ford&rft.aufirst=H.&rft_id=http%3A%2F%2Fhubblesite.org%2Fnewscenter%2Farchive%2Freleases%2F2002%2F11%2Fimage%2Fd&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> <cite id="CITEREFStruck1999" class="citation journal cs1">Struck, C. (1999). „Galaxy Collisions“. Physics Reports. 321: 1. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/9908269">astro-ph/9908269</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1999PhR...321....1S">1999PhR...321....1S</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1016%2FS0370-1573%2899%2900030-7">10.1016/S0370-1573(99)00030-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Physics+Reports&rft.atitle=Galaxy+Collisions&rft.volume=321&rft.pages=1&rft.date=1999&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F9908269&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0370-1573%2899%2900030-7&rft_id=info%3Abibcode%2F1999PhR...321....1S&rft.aulast=Struck&rft.aufirst=C.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> <cite id="CITEREFWong2000" class="citation news cs1">Wong, J. (2000-04-14). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070108183824/http://www.news.utoronto.ca/bin/000414b.asp">„Astrophysicist maps out our own galaxy's end“</a>. University of Toronto. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.news.utoronto.ca/bin/000414b.asp">ორიგინალიდან</a> — 2007-01-08. ციტირების თარიღი: 2007-01-11.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Astrophysicist+maps+out+our+own+galaxy%27s+end&rft.date=2000-04-14&rft.aulast=Wong&rft.aufirst=J.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.news.utoronto.ca%2Fbin%2F000414b.asp&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> <cite id="CITEREFPanterJimenezHeavensCharlot2007" class="citation journal cs1">Panter, B.; Jimenez, R.; Heavens, A. F.; Charlot, S. (2007). „The star formation histories of galaxies in the Sloan Digital Sky Survey“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 378 (4): 1550–1564. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0608531">astro-ph/0608531</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2007MNRAS.378.1550P">2007MNRAS.378.1550P</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1111%2Fj.1365-2966.2007.11909.x">10.1111/j.1365-2966.2007.11909.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Monthly+Notices+of+the+Royal+Astronomical+Society&rft.atitle=The+star+formation+histories+of+galaxies+in+the+Sloan+Digital+Sky+Survey&rft.volume=378&rft.issue=4&rft.pages=1550-1564&rft.date=2007&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0608531&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1365-2966.2007.11909.x&rft_id=info%3Abibcode%2F2007MNRAS.378.1550P&rft.aulast=Panter&rft.aufirst=B.&rft.au=Jimenez%2C+R.&rft.au=Heavens%2C+A.+F.&rft.au=Charlot%2C+S.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> <cite id="CITEREFKennicutt_Jr.TamblynCongdon1994" class="citation journal cs1">Kennicutt Jr., R. C.; Tamblyn, P.; Congdon, C. E. (1994). „Past and future star formation in disk galaxies“. Astrophysical Journal. 435 (1): 22–36. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1994ApJ...435...22K">1994ApJ...435...22K</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F174790">10.1086/174790</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=Past+and+future+star+formation+in+disk+galaxies&rft.volume=435&rft.issue=1&rft.pages=22-36&rft.date=1994&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F174790&rft_id=info%3Abibcode%2F1994ApJ...435...22K&rft.aulast=Kennicutt+Jr.&rft.aufirst=R.+C.&rft.au=Tamblyn%2C+P.&rft.au=Congdon%2C+C.+E.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">↑</a> <cite class="book" style="font-style:normal">Knapp, G. R. (1999) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9781886733848">Star Formation in Early Type Galaxies</a>. Astronomical Society of the Pacific. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/1-886733-84-8" title="სპეციალური:BookSources/1-886733-84-8">1-886733-84-8</a>. <a href="/wiki/OCLC" title="OCLC">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/41302839">41302839</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Star+Formation+in+Early+Type+Galaxies&rft.date=1999&rft.pub=Astronomical+Society+of+the+Pacific&rft.isbn=1-886733-84-8&rft_id=info:oclcnum/41302839&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9781886733848">  </li> <li id="cite_note-cosmic_battle-111">↑ <a href="#cite_ref-cosmic_battle_111-0">111.0</a> <a href="#cite_ref-cosmic_battle_111-1">111.1</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Adams, Fred; Laughlin, Greg. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120731/http://www.astrosociety.org/pubs/mercury/0001/cosmic.html">The Great Cosmic Battle</a>. Astronomical Society of the Pacific (2006-07-13). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.astrosociety.org/pubs/mercury/0001/cosmic.html">ორიგინალიდან</a> — 2012-07-31. ციტირების თარიღი: 2007-01-16.</cite> </li> <li id="cite_note-112"><a href="#cite_ref-112">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Pobojewski, S.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120604/http://www.umich.edu/~urecord/9697/Jan21_97/artcl17.htm">Physics offers glimpse into the dark side of the Universe</a>. University of Michigan (1997-01-21). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.umich.edu/~urecord/9697/Jan21_97/artcl17.htm">ორიგინალიდან</a> — 2012-06-04. ციტირების თარიღი: 2007-01-13.</cite> </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> ტერმინი field galaxy ზოგჯერ იზოლირებულ გალაქტიკას ნიშნავს, თუმცა იგივე ტერმინი ასევე გამოიყენება იმ გალაქტიკების აღსაწერად, რომლებიც არ ეკუთვნის გროვას, მაგრამ შეიძლება გალაქტიკათა ჯგუფის წევრი იყოს. </li> <li id="cite_note-114"><a href="#cite_ref-114">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">McKee, M.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120911/http://www.newscientist.com/article.ns?id=dn7478">Galactic loners produce more stars</a>. New Scientist (2005-06-07). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newscientist.com/article.ns?id=dn7478">ორიგინალიდან</a> — 2012-09-11. ციტირების თარიღი: 2007-01-15.</cite> </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://chandra.harvard.edu/xray_sources/galaxy_clusters.html">Groups & Clusters of Galaxies</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a>/Chandra. ციტირების თარიღი: 2007-01-15.</cite> </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Ricker, P.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120805/http://www.sdsc.edu/pub/envision/v15.2/ricker.html">When Galaxy Clusters Collide</a>. San Diego Supercomputer Center. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sdsc.edu/pub/envision/v15.2/ricker.html">ორიგინალიდან</a> — 2012-08-05. ციტირების თარიღი: 2008-08-27.</cite> </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> ფრაქტალი - (გეომეტრიული ობიექტი არასწორი, ტეხილი ან ფრაგმენტული ფორმით, რომელიც წარმოქმნილია განმეორებადი სტრუქტურით, როგორც წესი, იტერაციის პროცესში) </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Dahlem, M.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070613151936/http://www.atnf.csiro.au/people/mdahlem/sci/SCGs.html">Optical and radio survey of Southern Compact Groups of galaxies</a>. University of Birmingham Astrophysics and Space Research Group (2006-11-24). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.atnf.csiro.au/people/mdahlem/sci/SCGs.html">ორიგინალიდან</a> — 2007-06-13. ციტირების თარიღი: 2007-01-15.</cite> </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Ponman, T.. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090215023446/http://www.sr.bham.ac.uk/research/groups.html">Galaxy Systems: Groups</a>. University of Birmingham Astrophysics and Space Research Group (2005-02-25). დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sr.bham.ac.uk/research/groups.html">ორიგინალიდან</a> — 2009-02-15. ციტირების თარიღი: 2007-01-15.</cite> </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> <cite id="CITEREFGirardiGiuricin2000" class="citation journal cs1">Girardi, M.; Giuricin, G. (2000). „The Observational Mass Function of Loose Galaxy Groups“. The Astrophysical Journal. 540 (1): 45–56. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0004149">astro-ph/0004149</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2000ApJ...540...45G">2000ApJ...540...45G</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F309314">10.1086/309314</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Astrophysical+Journal&rft.atitle=The+Observational+Mass+Function+of+Loose+Galaxy+Groups&rft.volume=540&rft.issue=1&rft.pages=45-56&rft.date=2000&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0004149&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F309314&rft_id=info%3Abibcode%2F2000ApJ...540...45G&rft.aulast=Girardi&rft.aufirst=M.&rft.au=Giuricin%2C+G.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> <cite id="CITEREFDubinski1998" class="citation journal cs1">Dubinski, J. (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110514155953/http://www.cita.utoronto.ca/~dubinski/bcg/">„The Origin of the Brightest Cluster Galaxies“</a>. Astrophysical Journal. 502 (2): 141–149. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/9709102">astro-ph/9709102</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1998ApJ...502..141D">1998ApJ...502..141D</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F305901">10.1086/305901</a>. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cita.utoronto.ca/~dubinski/bcg/">ორიგინალიდან</a> — 2011-05-14. ციტირების თარიღი: 2014-08-25.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=The+Origin+of+the+Brightest+Cluster+Galaxies&rft.volume=502&rft.issue=2&rft.pages=141-149&rft.date=1998&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F9709102&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F305901&rft_id=info%3Abibcode%2F1998ApJ...502..141D&rft.aulast=Dubinski&rft.aufirst=J.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cita.utoronto.ca%2F~dubinski%2Fbcg%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> <cite id="CITEREFBahcall1988" class="citation journal cs1">Bahcall, N. A. (1988). „Large-scale structure in the Universe indicated by galaxy clusters“. Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 26 (1): 631–686. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1988ARA&A..26..631B">1988ARA&A..26..631B</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1146%2Fannurev.aa.26.090188.003215">10.1146/annurev.aa.26.090188.003215</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Annual+Review+of+Astronomy+and+Astrophysics&rft.atitle=Large-scale+structure+in+the+Universe+indicated+by+galaxy+clusters&rft.volume=26&rft.issue=1&rft.pages=631-686&rft.date=1988&rft_id=info%3Adoi%2F10.1146%2Fannurev.aa.26.090188.003215&rft_id=info%3Abibcode%2F1988ARA%26A..26..631B&rft.aulast=Bahcall&rft.aufirst=N.+A.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> <cite id="CITEREFMandolesi1986" class="citation journal cs1">Mandolesi, N.; et al. (1986). „Large-scale homogeneity of the Universe measured by the microwave background“. Letters to Nature. 319 (6056): 751–753. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1986Natur.319..751M">1986Natur.319..751M</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1038%2F319751a0">10.1038/319751a0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Letters+to+Nature&rft.atitle=Large-scale+homogeneity+of+the+Universe+measured+by+the+microwave+background&rft.volume=319&rft.issue=6056&rft.pages=751-753&rft.date=1986&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2F319751a0&rft_id=info%3Abibcode%2F1986Natur.319..751M&rft.aulast=Mandolesi&rft.aufirst=N.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"> et al.-ის დაწვრილებითი გამოყენება <code class="cs1-code">|author2=</code>-ში (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="დახმარება:CS1-ის შეცდომები (ჯერ არაა დაწერილი)">დახმარება</a>)<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> <cite id="CITEREFvan_den_Bergh2000" class="citation journal cs1">van den Bergh, S. (2000). „Updated Information on the Local Group“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 112 (770): 529–536. <a href="/w/index.php?title=ArXiv&action=edit&redlink=1" class="new" title="ArXiv (ჯერ არაა დაწერილი)">arXiv</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="//arxiv.org/abs/astro-ph/0001040">astro-ph/0001040</a>. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2000PASP..112..529V">2000PASP..112..529V</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F316548">10.1086/316548</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Publications+of+the+Astronomical+Society+of+the+Pacific&rft.atitle=Updated+Information+on+the+Local+Group&rft.volume=112&rft.issue=770&rft.pages=529-536&rft.date=2000&rft_id=info%3Aarxiv%2Fastro-ph%2F0001040&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F316548&rft_id=info%3Abibcode%2F2000PASP..112..529V&rft.aulast=van+den+Bergh&rft.aufirst=S.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-tully1982-125"><a href="#cite_ref-tully1982_125-0">↑</a> <cite id="CITEREFTully1982" class="citation journal cs1">Tully, R. B. (1982). „The Local Supercluster“. Astrophysical Journal. 257: 389–422. <a href="/wiki/Bibcode" title="Bibcode">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/1982ApJ...257..389T">1982ApJ...257..389T</a>. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086%2F159999">10.1086/159999</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Astrophysical+Journal&rft.atitle=The+Local+Supercluster&rft.volume=257&rft.pages=389-422&rft.date=1982&rft_id=info%3Adoi%2F10.1086%2F159999&rft_id=info%3Abibcode%2F1982ApJ...257..389T&rft.aulast=Tully&rft.aufirst=R.+B.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> − <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120529/http://www.ipac.caltech.edu/Outreach/Edu/Regions/irregions.html">Near, Mid & Far Infrared</a>. IPAC/<a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a>. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ipac.caltech.edu/Outreach/Edu/Regions/irregions.html">ორიგინალიდან</a> — 2012-05-29. ციტირების თარიღი: 2007-01-02.</cite> </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120529/http://radiojove.gsfc.nasa.gov/education/educ/radio/tran-rec/exerc/iono.htm">The Effects of Earth's Upper Atmosphere on Radio Signals</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a>. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="https://radiojove.gsfc.nasa.gov/education/educ/radio/tran-rec/exerc/iono.htm">ორიგინალიდან</a> — 2012-05-29. ციტირების თარიღი: 2006-08-10.</cite> </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">↑</a> <cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/releases/2006/12/061214135537.htm">„Giant Radio Telescope Imaging Could Make Dark Matter Visible“</a>. ScienceDaily. 2006-12-14. ციტირების თარიღი: 2007-01-02.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Giant+Radio+Telescope+Imaging+Could+Make+Dark+Matter+Visible&rft.date=2006-12-14&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Freleases%2F2006%2F12%2F061214135537.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> <cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120604/http://www.nasa.gov/mission_pages/galex/galex-20061205.html">„NASA Telescope Sees Black Hole Munch on a Star“</a>. <a href="/wiki/NASA" title="NASA">NASA</a>. 2006-12-05. დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/mission_pages/galex/galex-20061205.html">ორიგინალიდან</a> — 2012-06-04. ციტირების თარიღი: 2007-01-02.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=NASA+Telescope+Sees+Black+Hole+Munch+on+a+Star&rft.date=2006-12-05&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Fmission_pages%2Fgalex%2Fgalex-20061205.html&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"> </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">↑</a> <cite class="web" style="font-style:normal">Dunn, R.. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www-xray.ast.cam.ac.uk/xray_introduction/">An Introduction to X-ray Astronomy</a>. Institute of Astronomy X-Ray Group. ციტირების თარიღი: 2007-01-02.</cite> </li> </ol></div></div></div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.log.warn("Gadget \"ReferenceTooltips\" was not loaded. Please migrate it to use ResourceLoader. See \u003Chttps://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:Gadgets\u003E.");});</script><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">მოძიებულია „<a dir="ltr" href="https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=გალაქტიკა&oldid=4687028">https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=გალაქტიკა&oldid=4687028</a>“-დან</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="სპეციალური:კატეგორიები">კატეგორია</a>: <ul><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A7%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%9B%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%91%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%97_-_%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98_2021" title="კატეგორია:ყველა სტატია მკვდარი გარე ბმულით - სექტემბერი 2021">ყველა სტატია მკვდარი გარე ბმულით - სექტემბერი 2021</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კატეგორია:რჩეული სტატიები">რჩეული სტატიები</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90" title="კატეგორია:ასტრონომია">ასტრონომია</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კატეგორია:გალაქტიკები">გალაქტიკები</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">დამალული კატეგორია: <ul><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A7%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%9B%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%91%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%97" title="კატეგორია:ყველა სტატია მკვდარი გარე ბმულით">ყველა სტატია მკვდარი გარე ბმულით</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98:_et_al.-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A7%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="კატეგორია:CS1-ის შეცდომები: et al.-ის დაწვრილებითი გამოყენება">CS1-ის შეცდომები: et al.-ის დაწვრილებითი გამოყენება</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> ეს გვერდი ბოლოს დარედაქტირდა: 21:42, 30 ივლისი 2024.</li> <li id="footer-info-copyright"><div>ტექსტი ვრცელდება <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:Creative_Commons_Attribution-ShareAlike_4.0_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98" title="ვიკიპედია:Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 საერთაშორისო ლიცენზიის ტექსტი">Creative Commons Attribution-ShareAlike ლიცენზიით</a> და შესაძლოა არსებობდეს დამატებითი პირობები. ამ საიტის გამოყენებით, თქვენ ეთანხმებით <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">გამოყენების პირობებსა</a> და <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Privacy_policy">კონფიდენციალურობის პოლიტიკას</a>.</div> <div>ვიკიპედია® არის არაკომერციული ორგანიზაცია <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>-ის რეგისტრირებული სავაჭრო ნიშანი.</div> <div class="noprint"> <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ვიკიპედია:ფორუმი/დახმარება">დაგვიკავშირდით</a></div></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">კონფიდენციალურობის პოლიტიკა</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%91">ვიკიპედიის შესახებ</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98:%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A7%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%90">პასუხისმგებლობის უარყოფა</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">ქცევის კოდექსი</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">შემქმნელები</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/ka.wikipedia.org">სტატისტიკა</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">მზა ფაილების პოლიტიკა</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//ka.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">მობილური ვერსია</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-zw2dd","wgBackendResponseTime":201,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.918","walltime":"1.032","ppvisitednodes":{"value":14524,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":196529,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":38101,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":251208,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 761.935 1 -total"," 81.84% 623.604 1 თარგი:Reflist"," 36.87% 280.932 40 თარგი:Cite_journal"," 10.25% 78.090 50 თარგი:Cite_web"," 6.21% 47.315 13 თარგი:Cite_news"," 4.28% 32.602 1 თარგი:მრავალი_სურათი"," 3.34% 25.479 2 თარგი:Cite_conference"," 2.80% 21.317 2 თარგი:Citation/core"," 2.65% 20.177 1 თარგი:Cite_doi"," 2.58% 19.666 4 თარგი:Cite_book"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.301","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3592143,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-78fc6dc798-hmf5t","timestamp":"20241121024717","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u10d2\u10d0\u10da\u10d0\u10e5\u10e2\u10d8\u10d9\u10d0","url":"https:\/\/ka.wikipedia.org\/wiki\/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q318","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q318","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2008-12-06T13:29:32Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/c\/c3\/NGC_4414_%28NASA-med%29.jpg","headline":"\u10d5\u10d0\u10e0\u10e1\u10d9\u10d5\u10da\u10d0\u10d5\u10d4\u10d1\u10d8\u10e1\u10d0 \u10d3\u10d0 \u10d5\u10d0\u10e0\u10e1\u10d9\u10d5\u10da\u10d0\u10d5\u10d7\u10e8\u10dd\u10e0\u10d8\u10e1\u10d8 \u10db\u10d0\u10e2\u10d4\u10e0\u10d8\u10d8\u10e1 \u10d3\u10d8\u10d3\u10d8, \u10d2\u10e0\u10d0\u10d5\u10d8\u10e2\u10d0\u10ea\u10d8\u10e3\u10da\u10d0\u10d3 \u10e8\u10d4\u10d9\u10e0\u10e3\u10da\u10d8 \u10e1\u10d8\u10e1\u10e2\u10d4\u10db\u10d0"}</script> </body> </html>