CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Dynamisch positioneringssysteem - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"4df718c6-37ec-4fab-bf27-781a3eb37e79","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Dynamisch_positioneringssysteem","wgTitle":"Dynamisch positioneringssysteem","wgCurRevisionId":67667836,"wgRevisionId":67667836,"wgArticleId":451963,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Etalage-artikelen","Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2006","Scheepsnavigatie"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Dynamisch_positioneringssysteem","wgRelevantArticleId":451963,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgRedirectedFrom":"Dynamic_Positioning", "wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgInternalRedirectTargetUrl":"/wiki/Dynamisch_positioneringssysteem","wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1268965","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false, "wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.view.redirect","ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar", "ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg/1200px-Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg/800px-Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg/640px-Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Dynamisch positioneringssysteem - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Dynamisch_positioneringssysteem"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Dynamisch_positioneringssysteem"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Dynamisch_positioneringssysteem rootpage-Dynamisch_positioneringssysteem skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/29_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Dynamisch+positioneringssysteem" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Dynamisch+positioneringssysteem" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Dynamisch+positioneringssysteem" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Dynamisch+positioneringssysteem" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Geschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Geschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Geschiedenis</span> </div> </a> <ul id="toc-Geschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vergelijking_tussen_verschillende_opties_om_op_positie_te_blijven" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Vergelijking_tussen_verschillende_opties_om_op_positie_te_blijven"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Vergelijking tussen verschillende opties om op positie te blijven</span> </div> </a> <ul id="toc-Vergelijking_tussen_verschillende_opties_om_op_positie_te_blijven-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Toepassingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Toepassingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Toepassingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Toepassingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Doelstelling_van_dynamic_positioning" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Doelstelling_van_dynamic_positioning"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Doelstelling van dynamic positioning</span> </div> </a> <ul id="toc-Doelstelling_van_dynamic_positioning-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Benodigdheden_voor_dynamic_positioning" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Benodigdheden_voor_dynamic_positioning"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Benodigdheden voor dynamic positioning</span> </div> </a> <ul id="toc-Benodigdheden_voor_dynamic_positioning-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referentiesystemen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Referentiesystemen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Referentiesystemen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Referentiesystemen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Referentiesystemen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Referentiesystemen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Positiereferentiesystemen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Positiereferentiesystemen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Positiereferentiesystemen</span> </div> </a> <ul id="toc-Positiereferentiesystemen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Koersreferentiesystemen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Koersreferentiesystemen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Koersreferentiesystemen</span> </div> </a> <ul id="toc-Koersreferentiesystemen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referentiesystemen_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Referentiesystemen_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Referentiesystemen</span> </div> </a> <ul id="toc-Referentiesystemen_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Controlesystemen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Controlesystemen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Controlesystemen</span> </div> </a> <ul id="toc-Controlesystemen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vermogens-_en_voortstuwingssystemen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Vermogens-_en_voortstuwingssystemen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Vermogens- en voortstuwingssystemen</span> </div> </a> <ul id="toc-Vermogens-_en_voortstuwingssystemen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Klassevereisten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Klassevereisten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Klassevereisten</span> </div> </a> <ul id="toc-Klassevereisten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-NMD" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#NMD"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>NMD</span> </div> </a> <ul id="toc-NMD-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Redundantie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Redundantie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Redundantie</span> </div> </a> <ul id="toc-Redundantie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynamic_Positioning_Operator" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynamic_Positioning_Operator"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Dynamic Positioning Operator</span> </div> </a> <ul id="toc-Dynamic_Positioning_Operator-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-IMCA" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#IMCA"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>IMCA</span> </div> </a> <ul id="toc-IMCA-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Externe_links" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Externe_links"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Externe links</span> </div> </a> <ul id="toc-Externe_links-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Verantwoording" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Verantwoording"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>Verantwoording</span> </div> </a> <ul id="toc-Verantwoording-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16</span> <span>Literatuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Noten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Noten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">17</span> <span>Noten</span> </div> </a> <ul id="toc-Noten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Dynamisch positioneringssysteem</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 10 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-10" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">10 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Dynamische_Positionierung" title="Dynamische Positionierung – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Dynamische Positionierung" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Dynamic_positioning" title="Dynamic positioning – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Dynamic positioning" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Positionnement_dynamique" title="Positionnement dynamique – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Positionnement dynamique" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%99%D7%A7%D7%95%D7%9D_%D7%93%D7%99%D7%A0%D7%9E%D7%99" title="מיקום דינמי – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="מיקום דינמי" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Posizionamento_dinamico" title="Posizionamento dinamico – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Posizionamento dinamico" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Dynamisk_posisjonering" title="Dynamisk posisjonering – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Dynamisk posisjonering" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Dynamiczne_pozycjonowanie_statku" title="Dynamiczne pozycjonowanie statku – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Dynamiczne pozycjonowanie statku" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Sistema_de_posicionamento_din%C3%A2mico" title="Sistema de posicionamento dinâmico – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Sistema de posicionamento dinâmico" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Система динамического позиционирования – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Система динамического позиционирования" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Dynamisk_positionering" title="Dynamisk positionering – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Dynamisk positionering" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1268965#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dynamisch_positioneringssysteem" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Dynamisch_positioneringssysteem" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dynamisch_positioneringssysteem"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Dynamisch_positioneringssysteem"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Dynamisch_positioneringssysteem" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Dynamisch_positioneringssysteem" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&oldid=67667836" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Dynamisch_positioneringssysteem&id=67667836&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FDynamisch_positioneringssysteem"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FDynamisch_positioneringssysteem"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Dynamisch+positioneringssysteem"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Dynamisch_positioneringssysteem&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dynamic_positioning" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1268965" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-etalage" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span id="tpl_Etalage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage" title="Etalagester"><img alt="Etalagester" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/21px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png" decoding="async" width="21" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/32px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/42px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><span class="mw-redirectedfrom">(Doorverwezen vanaf <a href="/w/index.php?title=Dynamic_Positioning&redirect=no" class="mw-redirect" title="Dynamic Positioning">Dynamic Positioning</a>)</span></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg/300px-Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg/450px-Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg/600px-Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption><i>Offshore Support Vessel</i> <i><a href="/w/index.php?title=Toisa_Perseus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Toisa Perseus (de pagina bestaat niet)">Toisa Perseus</a></i> met op de achtergrond het vijfde-generatie <a href="/wiki/Boorschip" title="Boorschip">boorschip</a> <i><a href="/wiki/Discoverer_Enterprise_(schip,_1998)" title="Discoverer Enterprise (schip, 1998)">Discoverer Enterprise</a></i>, op de <a href="/wiki/Thunder_Horse" class="mw-redirect" title="Thunder Horse">Thunder Horse</a>-locatie. Beide zijn uitgerust met een dynamic positioning-systeem.</figcaption></figure> <p>Een <b>dynamisch positioneringssysteem</b> (<i>dynamic positioning</i>, DP) is een <a href="/wiki/Systeem_(systeemtheorie)" title="Systeem (systeemtheorie)">systeem</a> dat de <a href="/wiki/Locatie" title="Locatie">positie</a> en <a href="/wiki/Koers_(richting)" title="Koers (richting)">koers</a> van een <a href="/wiki/Schip_(transportmiddel)" title="Schip (transportmiddel)">schip</a> automatisch beheerst houdt door gebruik te maken van de eigen <a href="/wiki/Scheepsschroef" title="Scheepsschroef">schroeven</a>, veelal <a href="/wiki/Roerpropeller" title="Roerpropeller">roerpropellers</a>. Werkzaamheden op zee die anders niet mogelijk zouden zijn – doordat er bijvoorbeeld niet geankerd kan worden door obstakels op de <a href="/wiki/Zeebodem" title="Zeebodem">zeebodem</a> (<a href="/wiki/Pijptransport" title="Pijptransport">pijpleidingen</a> of andere structuren) of door een te grote waterdiepte – zijn door dynamic positioning wel uit te voeren. </p><p>Terwijl de eerste schepen <a href="/wiki/Analoog_signaal" title="Analoog signaal">analoge</a> systemen hadden en geen <a href="/wiki/Redundantie" title="Redundantie">redundantie</a>, is er sindsdien enorme vooruitgang geboekt. DP wordt tegenwoordig ook buiten de olie-industrie gebruikt. Het is nu ook mogelijk om niet alleen exact op positie te blijven liggen, maar ook een nauwkeurige route te varen, wat onder andere gebruikt wordt door pijpenleggers, kabelleggers en survey. Er zijn verschillende uitrustingsklassen met een toenemende mate van redundantie, afhankelijk van de werkzaamheden en de <a href="/wiki/Risico" title="Risico">risico</a>'s die gepaard gaan met het verlies van positie. Zo worden er bij werkzaamheden in de <a href="/wiki/500_meter-veiligheidszone" title="500 meter-veiligheidszone">500 meter-veiligheidszone</a> van een <a href="/wiki/Productieplatform" title="Productieplatform">productieplatform</a> hogere eisen gesteld. </p><p>DP kan absoluut zijn, waarbij een positie ten opzichte van de zeebodem wordt vastgehouden, of relatief, waarbij een bewegend object, zoals een ander schip, een <a href="/wiki/Remotely_operated_vehicle" title="Remotely operated vehicle">ROV</a> (op afstand bestuurde mini-onderzeeër) of een drijvend <a href="/wiki/Productieplatform" title="Productieplatform">platform</a>, wordt gevolgd. Ook kan een koers ten opzichte van <a href="/wiki/Wind_(meteorologie)" title="Wind (meteorologie)">wind</a> en <a href="/wiki/Zeestromen" class="mw-redirect" title="Zeestromen">stroming</a> worden vastgehouden waarbij het benodigde <a href="/wiki/Vermogen_(natuurkunde)" title="Vermogen (natuurkunde)">vermogen</a> om op positie te blijven minimaal is. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geschiedenis">Geschiedenis</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Geschiedenis" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Geschiedenis"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>DP is in de jaren 1960 ontstaan in de offshoreboring. Doordat de boring naar dieper water verschoof, werd het niet meer mogelijk om <a href="/wiki/Hefeiland" class="mw-redirect" title="Hefeiland">hefeilanden</a> (jack-ups) te gebruiken en werd ankeren economisch ongunstig. </p><p>In 1961 werd het boorschip <i><a href="/wiki/YF-730_(schip,_1944)" title="YF-730 (schip, 1944)">CUSS I</a></i> uitgerust met vier stuurbare schroeven voor <a href="/wiki/Project_Mohole" title="Project Mohole">Project Mohole</a>, een poging de eerste <a href="/wiki/Mohorovi%C4%8Di%C4%87-discontinu%C3%AFteit" title="Mohorovičić-discontinuïteit">Moho</a>-put te boren. Met deze grote <a href="/w/index.php?title=Harbormaster_Marine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Harbormaster Marine (de pagina bestaat niet)">Harbormaster</a> buitenboordvoortstuwers wist men vanaf maart 1961 het schip handmatig binnen zo'n 600 voet (180 meter) positie te houden en te boren in waterdieptes tot 3500 meter. De positie werd bepaald door met behulp van <a href="/wiki/Radar" title="Radar">radar</a> de afstand te meten tot boeien en met behulp van <a href="/wiki/Sonar" title="Sonar">sonar</a> tot bakens op de zeebodem. Dit gebeurde handmatig en niet automatisch zoals twee maanden later het geval zou zijn op de <i><a href="/wiki/Eureka_(schip,_1961)" title="Eureka (schip, 1961)">Eureka</a></i> van <a href="/wiki/Shell_Oil" title="Shell Oil">Shell Oil</a> dat het eerste DP-systeem had. </p><p>Shell ging met de <i>Eureka</i> een stap verder. Deze was uitgerust met een <a href="/wiki/Roerpropeller" title="Roerpropeller">roerpropeller</a> voor en achter en was aanvankelijk ook bedoeld om handmatig gepositioneerd te worden. <a href="/w/index.php?title=Howard_Shatto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Howard Shatto (de pagina bestaat niet)">Howard Shatto</a> van Shell dacht echter dat dit te gecompliceerd was, zeker omdat de <i>Eureka</i> ook op ondieper water moest kunnen boren, waar eenzelfde horizontale verplaatsing resulteert in een te grote hoek voor de boorstang. Shatto wilde het positioneren dan ook automatiseren en liet <a href="/w/index.php?title=Hughes_Aircraft_Company&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hughes Aircraft Company (de pagina bestaat niet)">Hughes Aircraft</a> een ontwerp maken met drie <a href="/wiki/PID-regelaar" title="PID-regelaar">PID-regelaars</a> van <a href="/wiki/Honeywell" title="Honeywell">Honeywell</a>. De regelaars moesten respectievelijk de <a href="/wiki/Koers_(richting)" title="Koers (richting)">koersrichting</a>, de langsscheepse en de dwarsscheepse positie vasthouden.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De koersrichting werd gemeten met een <a href="/wiki/Gyrokompas" title="Gyrokompas">gyrokompas</a>, terwijl de twee andere regelaars de hoek meten van een draad die strak werd gehouden met een gewicht op de zeebodem, later bekend als <i><a href="/w/index.php?title=Light_taut_wire&action=edit&redlink=1" class="new" title="Light taut wire (de pagina bestaat niet)">light taut wire</a></i> (LTW).<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De horizontale positie was af te lezen op een <a href="/wiki/Oscilloscoop" title="Oscilloscoop">oscilloscoop</a>. Dit systeem werd <i>automatic positioning equipment</i> (APE) genoemd, wat later dynamisch positioneringssysteem (DP) werd. </p><p>Het DP-systeem was een van de onderdelen van een zeven jaar durend <a href="/wiki/Onderzoek_%26_Ontwikkeling" class="mw-redirect" title="Onderzoek & Ontwikkeling">R&D-programma</a> van Shell dat 7 miljoen dollar had gekost. Dit had een dusdanige voorsprong opgeleverd op diep water dat Shell in bepaalde gevallen als enige bood op <a href="/wiki/Concessieblok" title="Concessieblok">concessieblokken</a> die te diep waren voor anderen. Met Shell als enige bieder kende de overheid deze blokken vervolgens echter niet toe. Om concurrentie te verkrijgen en alsnog te kunnen bieden op deze <i>leases</i>, maar ook omdat de kosten en de risico's die diep water met zich mee bracht niet alleen gedragen konden worden, ging Shell in 1963 over tot een opmerkelijke stap. In de <a href="/wiki/Shell_Course_for_Industry,_Floating_Drilling_and_Underwater_Well_Completions" title="Shell Course for Industry, Floating Drilling and Underwater Well Completions">Shell Course for Industry, Floating Drilling and Underwater Well Completions</a> werden de bevindingen gedeeld met andere oliemaatschappijen. </p><p>In 1963 volgde de <i><a href="/wiki/LCT_1337_(schip,_1945)" title="LCT 1337 (schip, 1945)">Salvor</a></i> van <a href="/w/index.php?title=Dumez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dumez (de pagina bestaat niet)">Dumez</a> die net als de <i>CUSS I</i> handmatig op positie werd gehouden en de eerste was die volgens deze methode voor <a href="/wiki/Gaz_de_France" title="Gaz de France">Gaz de France</a> <a href="/wiki/Onderzeese_pijpleiding" title="Onderzeese pijpleiding">pijpleiding</a> moest gaan leggen, van <a href="/wiki/Mostaganem" title="Mostaganem">Mostaganem</a> in Algerije naar <a href="/wiki/Cartagena_(Spanje)" title="Cartagena (Spanje)">Cartagena</a> in Spanje. De <i>Salvor</i> werd hiertoe bij <a href="/w/index.php?title=Ateliers_Duchesne_et_Bossi%C3%A8re&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ateliers Duchesne et Bossière (de pagina bestaat niet)">Ateliers Duchesne et Bossière</a> uitgerust met onder meer <a href="/w/index.php?title=Schottel-roerpropeller&action=edit&redlink=1" class="new" title="Schottel-roerpropeller (de pagina bestaat niet)">Schottel-roerpropellers</a>, een pijpenschroefinstallatie en een grote <a href="/wiki/Lier_(werktuig)" title="Lier (werktuig)">lier</a>. Met de bestaande <a href="/wiki/Scheepsvoortstuwing" title="Scheepsvoortstuwing">voortststuwing</a> en de Schottels kon het schip handmatig op positie gehouden worden. Het 200 km lange traject bevatte waterdieptes tot 2700 meter en dit bleek nog een te grote uitdaging. Na veel problemen werd het project in 1963 stopgezet. </p><p>De ervaringen met de <i>Salvor</i> brachten het <a href="/wiki/Institut_Fran%C3%A7ais_du_P%C3%A9trole" class="mw-redirect" title="Institut Français du Pétrole">Institut Français du Pétrole</a> (IFP) om in 1963 met ondersteuning van <a href="/w/index.php?title=Comite_d%27Etudes_Petrolieres_Marines&action=edit&redlink=1" class="new" title="Comite d'Etudes Petrolieres Marines (de pagina bestaat niet)">Comite d'Etudes Petrolieres Marines</a> (CEPM) een oude <a href="/wiki/LCT" title="LCT">LCT</a> om te laten bouwen bij <a href="/w/index.php?title=Ateliers_et_chantiers_du_Havre&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ateliers et chantiers du Havre (de pagina bestaat niet)">Ateliers et chantiers du Havre</a>. Deze <i><a href="/wiki/T%C3%A9r%C3%A9bel_(schip)" title="Térébel (schip)">Térébel</a></i> was vooral bedoeld om nieuwe technieken te ontwikkelen voor boring en positioneringssystemen. Het werd daartoe uitgerust met onder meer twee <a href="/w/index.php?title=Schottel-roerpropeller&action=edit&redlink=1" class="new" title="Schottel-roerpropeller (de pagina bestaat niet)">Schottel-roerpropellers</a>. Ook werd er een boorinstallatie voor <a href="/w/index.php?title=Kernboring&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kernboring (de pagina bestaat niet)">kernboring</a> geplaatst die bestond uit een experimentele <a href="/wiki/Schietlood" title="Schietlood">schietloodopstelling</a>, de <a href="/w/index.php?title=Flexodrill&action=edit&redlink=1" class="new" title="Flexodrill (de pagina bestaat niet)">flexodrill</a>. In 1964 hield men het schip aanvankelijk nog handmatig op positie, maar in 1965 werd een DP-systeem geïnstalleerd van <a href="/w/index.php?title=Compagnie_fran%C3%A7aise_Thomson-Houston&action=edit&redlink=1" class="new" title="Compagnie française Thomson-Houston (de pagina bestaat niet)">Thomson-Houston</a>. Net zoals eerder in 1961 op de <i>Eureka</i> werd de <a href="/wiki/Koers_(richting)" title="Koers (richting)">koersrichting</a> gemeten met een <a href="/wiki/Gyrokompas" title="Gyrokompas">gyrokompas</a>, terwijl de relatieve horizontale <a href="/wiki/Locatie" title="Locatie">positie</a> bepaald werd met een <i>light taut wire</i>. Om <a href="/wiki/Redundantie" title="Redundantie">redundantie</a> in te bouwen, werden ook andere <a href="/wiki/Plaatsbepaling" title="Plaatsbepaling">plaatsbepalingsystemen</a> ontwikkeld, waaronder Brémius, een <i><a href="/wiki/Long_baseline" title="Long baseline">long baseline</a></i> akoestisch onderwatersysteem (LBL) en <a href="/w/index.php?title=Raydist&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raydist (de pagina bestaat niet)">Raydist</a>, een vorm van <a href="/wiki/Radionavigatie" title="Radionavigatie">radionavigatie</a>. </p><p>In 1964 liet <a href="/w/index.php?title=Caldrill_Offshore_Comapny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Caldrill Offshore Comapny (de pagina bestaat niet)">Caldrill Offshore</a> een schip ombouwen bij <a href="/w/index.php?title=California_Shipbuilding_Corporation&action=edit&redlink=1" class="new" title="California Shipbuilding Corporation (de pagina bestaat niet)">California Shipbuilding & Dry Dock Company</a> tot <a href="/wiki/Boorschip" title="Boorschip">boorschip</a> als de <i><a href="/wiki/FS-361_(schip,_1944)" title="FS-361 (schip, 1944)">Caldrill I</a></i>. Het kreeg vier grote Harbormaster buitenboordvoortstuwers en werd het eerste DP-schip met redundantie in de vorm van dubbele <a href="/wiki/Regelaar" title="Regelaar">regelaars</a> van <a href="/w/index.php?title=Baylor_Company&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baylor Company (de pagina bestaat niet)">Baylor</a> en dubbele <i>light taut wires</i>. De <i>Caldrill I</i> beperkte zich net als de eerder boorschepen tot kernboring, omdat de techniek nog te vaak uitviel om olieboring veilig uit te kunnen voeren. </p><p>Voor <a href="/wiki/Project_Mohole" title="Project Mohole">Project Mohole</a> ontwierp Honeywell voor het <a href="/wiki/Halfafzinkbaar_platform" title="Halfafzinkbaar platform">halfafzinkbare platform</a> dat <a href="/wiki/Brown_%26_Root" title="Brown & Root">Brown & Root</a> had ontworpen een DP-systeem met een <a href="/wiki/Long_baseline" title="Long baseline">long baseline</a>-systeem, twee <a href="/wiki/Short_baseline" title="Short baseline">short baseline</a>-systemen en een radarsysteem. Uiteindelijk werd dit platform echter niet gebouwd. </p><p>In 1967 werd de <i><a href="/wiki/Mission_Capistrano_(schip,_1944)" title="Mission Capistrano (schip, 1944)">Mission Capistrano</a></i> uitgerust met een DP-systeem voor <a href="/w/index.php?title=Project_Artemis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Project Artemis (de pagina bestaat niet)">Project Artemis</a>, een systeem om <a href="/wiki/Onderzeeboot" title="Onderzeeboot">onderzeeërs</a> op te sporen. Het kreeg daarvoor ook een <a href="/wiki/Sonar" title="Sonar">sonar</a> van vijf dekken hoog met ultrahoog vermogen. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:GlomarChallengerBW.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/GlomarChallengerBW.JPG/260px-GlomarChallengerBW.JPG" decoding="async" width="260" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/GlomarChallengerBW.JPG/390px-GlomarChallengerBW.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/GlomarChallengerBW.JPG/520px-GlomarChallengerBW.JPG 2x" data-file-width="711" data-file-height="564" /></a><figcaption>De <i><a href="/w/index.php?title=Glomar_Challenger_(schip,_1968)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Glomar Challenger (schip, 1968) (de pagina bestaat niet)">Glomar Challenger</a></i>, speciaal gebouwd voor het <a href="/w/index.php?title=Deep_Sea_Drilling_Project&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deep Sea Drilling Project (de pagina bestaat niet)">Deep Sea Drilling Project</a>. Dit was het eerste schip van <a href="/wiki/Global_Marine" title="Global Marine">Global Marine</a> dat was uitgerust met een DP-systeem</figcaption></figure> <p>In 1968 liet <a href="/wiki/Global_Marine" title="Global Marine">Global Marine</a> de <i><a href="/w/index.php?title=Glomar_Challenger_(schip,_1968)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Glomar Challenger (schip, 1968) (de pagina bestaat niet)">Glomar Challenger</a></i>, speciaal gebouwd voor het <a href="/w/index.php?title=Deep_Sea_Drilling_Project&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deep Sea Drilling Project (de pagina bestaat niet)">Deep Sea Drilling Project</a>, een voortzetting van Project Mohole. Dit was het eerste schip van Global dat was uitgerust met een DP-systeem. </p><p>De Amerikaanse marine liet in 1968 de <a href="/w/index.php?title=Naubuc_(schip,_1945)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Naubuc (schip, 1945) (de pagina bestaat niet)">USS <i>Naubuc</i></a> ombouwen tot <a href="/wiki/Kabellegger" title="Kabellegger">kabellegger</a> en uitrusten met een DP-systeem van Honeywell. Het kreeg daarbij de beschikking over vier stuurbare schroeven en een <a href="/wiki/Radionavigatie" title="Radionavigatie">radionavigatiesysteem</a> van <a href="/wiki/DECCA" title="DECCA">Decca</a>, Hi-Fix. </p><p>De Franse marine liet in 1971 de <i>Triton</i> bouwen die uitgerust was met een DP-systeem en twee <a href="/wiki/Voith-Schneider-propeller" title="Voith-Schneider-propeller">Voith-Schneider-propellers</a>. De ervaringen hieruit werden verwerkt in de <a href="/wiki/Tripartiteklasse" title="Tripartiteklasse">Tripartiteklasse</a> van <a href="/wiki/Mijnenjager" title="Mijnenjager">mijnenjagers</a> gebouwd voor de Belgische, Franse en Nederlandse marines. </p><p>De stap naar olieboring werd op initiatief van Shell gezet met de <i><a href="/wiki/Sedco_445_(schip,_1971)" title="Sedco 445 (schip, 1971)">Sedco 445</a></i>. In 1971 werd dit gebouwd voor <a href="/wiki/Southeastern_Drilling_Company" title="Southeastern Drilling Company">Sedco</a> door <a href="/w/index.php?title=Mitsui_Engineering_%26_Shipbuilding&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mitsui Engineering & Shipbuilding (de pagina bestaat niet)">Mitsui Engineering & Shipbuilding</a>. Sedco ontwierp het met Shell en <a href="/wiki/Earl_%26_Wright" class="mw-redirect" title="Earl & Wright">Earl & Wright</a>. Naast de twee <a href="/wiki/Voortstuwer" title="Voortstuwer">voortstuwers</a> beschikte het over elf <a href="/wiki/Roerpropeller" title="Roerpropeller">roerpropellers</a>. Het met het Automatic Station Keeping ASK-systeem van Honeywell uitgeruste schip was het eerste DP-schip waarbij de <a href="/wiki/Anemometer" title="Anemometer">windsensoren</a> <a href="/wiki/Voorwaartskoppeling" title="Voorwaartskoppeling">voorwaartsgekoppeld</a> in het DP-systeem werden gebracht, zodat het systeem kon anticiperen op windstoten voordat het schip uit positie werd geblazen. </p><p>De ervaringen met de <i>Térébel</i> vormden de basis voor het ontwerp van de <i><a href="/wiki/P%C3%A9lican_(schip,_1972)" title="Pélican (schip, 1972)">Pélican</a></i>-serie waarmee in 1968 werd begonnen en die onder meer bij <a href="/wiki/Werf_Gusto" title="Werf Gusto">IHC Gusto</a> werden gebouwd. De eerste in die serie werd in 1972 opgeleverd. </p><p>In 1974 werd het eerste <a href="/wiki/Duikondersteuningsvaartuig" title="Duikondersteuningsvaartuig">duikondersteuningsvaartuig</a> met een DP-systeem gebouwd, de <i><a href="/w/index.php?title=Arctic_Surveyor_(schip,_1974)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arctic Surveyor (schip, 1974) (de pagina bestaat niet)">Arctic Surveyor</a></i>. In 1977 was de <i><a href="/w/index.php?title=Sedco_709_(schip,_1977)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sedco 709 (schip, 1977) (de pagina bestaat niet)">Sedco 709</a></i> het eerste <a href="/wiki/Halfafzinkbaar_platform" title="Halfafzinkbaar platform">halfafzinkbare platform</a> (<i>semi</i>) met een DP-systeem. </p><p>De markt voor DP-systemen in deze jaren was klein en versplinterd, met in 1975 nog geen twintig schepen en onder meer Honeywell en <a href="/wiki/Delco" title="Delco">Delco</a> in de Verenigde Staten, <a href="/wiki/General_Electric_Company_plc" title="General Electric Company plc">General Electric Company</a> in het Verenigd Koninkrijk en <a href="/wiki/Alcatel" title="Alcatel">CIT-Alcatel</a> en <a href="/wiki/Thomson-CSF" title="Thomson-CSF">Thomson-CSF</a> in Frankrijk. In 1975 richtte <a href="/wiki/Kongsberg_Gruppen" title="Kongsberg Gruppen">Kongsberg Våpenfabrikk</a> Kongsberg Albatross op om DP-systemen te ontwikkelen. Waar tot dan toe PID-regelaars gebruikt werden, introduceerde Kongsberg de eerste DP-systemen met een <a href="/wiki/Kalman-filter" title="Kalman-filter">Kalman-filter</a>. <a href="/w/index.php?title=Jens_Glad_Balchen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jens Glad Balchen (de pagina bestaat niet)">Jens Glad Balchen</a>, die met <a href="/wiki/Rudolf_Emil_K%C3%A1lm%C3%A1n" title="Rudolf Emil Kálmán">Rudolf Emil Kálmán</a> gewerkt had, speelde hierbij een belangrijke rol. Het duikondersteuningsvaartuig <i><a href="/w/index.php?title=Seaway_Eagle_(schip,_1975)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Seaway Eagle (schip, 1975) (de pagina bestaat niet)">Seaway Eagle</a></i> was in 1977 het eerste schip dat werd uitgerust met het Albatross DP-systeem (ADP). Kongsberg zou daarna snel uitgroeien tot de grootste leverancier van DP-systemen. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vergelijking_tussen_verschillende_opties_om_op_positie_te_blijven">Vergelijking tussen verschillende opties om op positie te blijven</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Vergelijking tussen verschillende opties om op positie te blijven" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Vergelijking tussen verschillende opties om op positie te blijven"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Andere manieren om op positie te blijven liggen, zijn het gebruik van een <a href="/wiki/Anker_(schip)" title="Anker (schip)">ankerpatroon</a> en het gebruik van een <a href="/wiki/Hefeiland" class="mw-redirect" title="Hefeiland">hefeiland</a>. Elk heeft zijn eigen voor- en nadelen. </p> <table class="wikitable" style="float:left; margin-right: 1em; margin-bottom: 1em; font-size: 85%;"> <caption>Vergelijking positioneringsmogelijkheden </caption> <tbody><tr> <th style=";width:33.3%;">Hefeiland </th> <th style="width:33.3%;">Ankeren </th> <th style="width:33.3%;">Dynamic positioning </th></tr> <tr> <td valign="top"><b>Voordelen:</b> <ul><li>Geen complex systeem met (azimuth)thrusters, extra generatoren en controllers</li> <li>Geen kans op verlies van positie door systeemfouten of <a href="/wiki/Stroomuitval" title="Stroomuitval">black-outs</a></li> <li>Geen gevaar voor duikers door propellers</li></ul> </td> <td valign="top"><b>Voordelen:</b> <ul><li>Geen complex systeem met (roer)propellers, extra generatoren en controllers</li> <li>Geen kans op verlies van positie door systeemfouten of black-outs</li> <li>Geen gevaar voor duikers door propellers</li></ul> </td> <td valign="top"><b>Voordelen:</b> <ul><li>Manoeuvreert uitstekend; zeer eenvoudig van positie te veranderen</li> <li>Er zijn geen sleepboten nodig</li> <li>Onafhankelijk van de waterdiepte</li> <li>Kan snel aan werkzaamheden beginnen</li> <li>Niet beperkt door obstakels op de zeebodem</li></ul> </td></tr> <tr> <td valign="top"><b>Nadelen:</b> <ul><li>Niet meer te manoeuvreren zodra deze op de zeebodem staat</li> <li>Beperkt tot waterdieptes van ±150 meter</li></ul> </td> <td valign="top"><b>Nadelen:</b> <ul><li>Beperkte manoeuvreerbaarheid zodra men geankerd is</li> <li>Minder geschikt voor diep water</li> <li>Er zijn sleepboten nodig (<a href="/wiki/Anchor_Handling_Tug" class="mw-redirect" title="Anchor Handling Tug">AHTs</a>)</li> <li>De tijd om uit te ankeren varieert tussen een paar uur en een paar dagen</li> <li>Beperkt door obstakels op de zeebodem</li></ul> </td> <td valign="top"><b>Nadelen:</b> <ul><li>Complex systeem met roerpropellers, extra generatoren en controllers</li> <li>Hoge installatiekosten</li> <li>Hoge brandstofkosten</li> <li>Kans op verlies van positie door systeemfouten of black-outs</li> <li>Gevaar voor duikers en <a href="/wiki/ROV" class="mw-redirect" title="ROV">ROV</a>'s</li> <li>Hoge onderhoudskosten</li></ul> </td></tr></tbody></table> <div style="clear:both;"></div> <p>Hoewel alle methodes hun eigen voordelen hebben, heeft dynamic positioning veel werkzaamheden mogelijk gemaakt die voorheen niet uitgevoerd konden worden. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Toepassingen">Toepassingen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Toepassingen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Toepassingen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Sbx_underway.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Sbx_underway.jpg/260px-Sbx_underway.jpg" decoding="async" width="260" height="325" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Sbx_underway.jpg/390px-Sbx_underway.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Sbx_underway.jpg/520px-Sbx_underway.jpg 2x" data-file-width="576" data-file-height="720" /></a><figcaption><a href="/wiki/Sea-Based_X-Band_Radar" class="mw-redirect" title="Sea-Based X-Band Radar">Sea-Based X-Band Radar</a> (SBX) onderweg</figcaption></figure> <p>Belangrijke toepassingen zijn: </p> <ul><li><a href="/wiki/Amfibisch_transportschip" title="Amfibisch transportschip">Amfibische transportschepen</a></li> <li><a href="/wiki/Baggerschip" title="Baggerschip">Baggerschepen</a></li> <li><a href="/wiki/Boorschip" title="Boorschip">Boorschepen</a></li> <li><a href="/wiki/Cruiseschip" title="Cruiseschip">Cruiseschepen</a></li> <li>Diving support schepen</li> <li><a href="/wiki/Amfibisch_transportschip#Doklandingsschepen" title="Amfibisch transportschip">Doklandingsschepen</a></li> <li><a href="/wiki/FPSO" class="mw-redirect" title="FPSO">FPSO's, Floating Production, Storage and Offloading Vessels</a></li> <li>Flotels</li> <li>Kabelleggers</li> <li><a href="/wiki/Kraanschip" title="Kraanschip">Kraanschepen</a></li> <li><a href="/wiki/Mijnenveger_(vaartuig)" title="Mijnenveger (vaartuig)">Mijnenvegers</a></li> <li>Pijpenleggers</li> <li><a href="/wiki/Platformbevoorradingsschip" title="Platformbevoorradingsschip">Platformbevoorradingsschepen</a></li> <li><a href="/wiki/Sea_Launch" title="Sea Launch">Sea Launch</a>, <a href="/wiki/Ruimtevaart" title="Ruimtevaart">ruimtevaart</a> vanaf een <a href="/wiki/Half-afzinkbaar" class="mw-redirect" title="Half-afzinkbaar">half-afzinkbaar</a> platform.</li> <li><a href="/wiki/Sea-Based_X-Band_Radar" class="mw-redirect" title="Sea-Based X-Band Radar">Sea-Based X-Band Radar</a>, een enorm radarsysteem op een half-afzinkbaar platform voor het Ballistic Missile Defense (BMDS) programma van het Missile Defense Agency (MDA) van de <a href="/wiki/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Verenigde Staten</a>.</li> <li><a href="/wiki/Shuttletanker" title="Shuttletanker">Shuttletankers</a></li> <li><a href="/wiki/Stenenstorter" title="Stenenstorter">Stenenstorters</a></li> <li>Surveyschepen</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Doelstelling_van_dynamic_positioning">Doelstelling van dynamic positioning</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Doelstelling van dynamic positioning" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Doelstelling van dynamic positioning"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Een schip heeft zes <a href="/wiki/Scheepsbewegingen" title="Scheepsbewegingen">vrijheidsgraden</a>: Drie van deze zijn een <a href="/wiki/Translatie_(meetkunde)" title="Translatie (meetkunde)">translatie</a>: </p> <ul><li>Schrikken (<i>surge</i>) (langsscheepse beweging)</li> <li>Verzetten (<i>sway</i>) (dwarsscheepse beweging)</li> <li>Dompen (<i>heave</i>) (op- en neergaande beweging)</li></ul> <p>De andere drie zijn <a href="/wiki/Rotatie_(natuurkunde)" title="Rotatie (natuurkunde)">rotatie</a>: </p> <ul><li>Slingeren (<i>roll</i>) (rotatie rond de langsscheepse as)</li> <li><a href="/wiki/Stampen_(scheepsbeweging)" title="Stampen (scheepsbeweging)">Stampen</a> (<i>pitch</i>) (rotatie rond de dwarsscheepse as)</li> <li><a href="/wiki/Gieren_(scheepsbeweging)" title="Gieren (scheepsbeweging)">Gieren</a> (<i>yaw</i>) (rotatie rond de verticale as)</li></ul> <p>Dynamic positioning regelt de <i>surge</i>, <i>sway</i> en <i>yaw</i>, de bewegingen in het horizontale vlak. Er zijn opties waarmee de <i>heave</i> gedempt wordt. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Benodigdheden_voor_dynamic_positioning">Benodigdheden voor dynamic positioning</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Benodigdheden voor dynamic positioning" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Benodigdheden voor dynamic positioning"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Siemens_Schottel_Propulsor.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Siemens_Schottel_Propulsor.jpg/260px-Siemens_Schottel_Propulsor.jpg" decoding="async" width="260" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Siemens_Schottel_Propulsor.jpg/390px-Siemens_Schottel_Propulsor.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Siemens_Schottel_Propulsor.jpg/520px-Siemens_Schottel_Propulsor.jpg 2x" data-file-width="1872" data-file-height="1535" /></a><figcaption><a href="/wiki/Siemens_AG" title="Siemens AG">Siemens</a> <a href="/w/index.php?title=Schottel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Schottel (de pagina bestaat niet)">Schottel</a> <a href="/wiki/Azimuth_thruster" class="mw-redirect" title="Azimuth thruster">azimuth thrusters</a> met contraroterende schroeven</figcaption></figure> <p>Een schip dat uitgerust wordt voor dynamic positioning heeft in ieder geval het volgende nodig: </p> <ul><li><a href="/wiki/Sensoren" class="mw-redirect" title="Sensoren">Sensoren</a>, om positie en voorliggende koers te meten.</li> <li>Een <a href="/wiki/Regelaar" title="Regelaar">regelaar</a> die de propellers aanstuurt om het verschil tussen de gewenste positie en de werkelijke positie te compenseren.</li> <li><a href="/wiki/Scheepschroef" class="mw-redirect" title="Scheepschroef">Schroeven</a> om de genoemde bewegingen te kunnen maken, zoals (roer)propellers.</li></ul> <p>Voor de meeste toepassingen moeten de positiereferentiesystemen en het aantal propellers van voldoende vermogen zorgvuldig uitgekozen worden tijdens de ontwerpfase van een dynamic positioning-schip. Om ook tijdens slecht weer goed in positie te kunnen blijven liggen, moet er in de drie richtingen genoeg vermogen zijn. De belangrijkste fabrikanten van dynamic positioning-systemen zijn <a href="/wiki/Kongsberg_Gruppen" title="Kongsberg Gruppen">Kongsberg Simrad</a>, <a href="/wiki/Converteam" title="Converteam">Converteam</a> - voormalig onderdeel van <a href="/wiki/Alstom" title="Alstom">Alstom</a> - en <a href="/wiki/L-3_Communications" class="mw-redirect" title="L-3 Communications">L-3 Communications</a> (voorheen Nautronix). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Referentiesystemen">Referentiesystemen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Referentiesystemen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Referentiesystemen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Positiereferentiesystemen">Positiereferentiesystemen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: Positiereferentiesystemen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: Positiereferentiesystemen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Er zijn verschillende manieren van <a href="/wiki/Plaatsbepaling" title="Plaatsbepaling">plaatsbepaling</a> op zee. De meeste traditionele methodes zijn echter niet <a href="/wiki/Positienauwkeurigheid" title="Positienauwkeurigheid">nauwkeurig</a> genoeg om gebruikt te worden voor dynamic positioning. Daarom zijn er de afgelopen decennia meerdere systemen ontwikkeld. De beschikbaarheid hangt af van het soort werkzaamheden en de waterdiepte. De meest voorkomende Positie-Referentie-Systemen (PRS) zijn: </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:GPS_Satellite_NASA_art-iif.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/GPS_Satellite_NASA_art-iif.jpg/260px-GPS_Satellite_NASA_art-iif.jpg" decoding="async" width="260" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/GPS_Satellite_NASA_art-iif.jpg/390px-GPS_Satellite_NASA_art-iif.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/GPS_Satellite_NASA_art-iif.jpg/520px-GPS_Satellite_NASA_art-iif.jpg 2x" data-file-width="1006" data-file-height="806" /></a><figcaption>GPS-satelliet</figcaption></figure> <ul><li><b><a href="/wiki/DGPS" title="DGPS">DGPS</a>, Differential <a href="/wiki/Global_positioning_system" title="Global positioning system">GPS</a></b>. De positie die verkregen wordt door middel van het Global Positioning System is niet nauwkeurig genoeg om gebruikt te worden in dynamic positioning. De positie wordt verbeterd door gebruik te maken van een referentiestation dat zijn GPS-positie vergelijkt met zijn werkelijke positie. De correctie op de pseudorange wordt normaal gesproken naar de DGPS-ontvanger gestuurd via <a href="/wiki/Radio" title="Radio">radiosignalen</a>. Voor gebruik in dynamic positioning wordt vaak gebruikgemaakt van commerciële DGPS van bedrijven als <a href="/wiki/Fugro" title="Fugro">Fugro</a> die differentiaalsignalen versturen via een satelliet, wat het mogelijk maakt om meerdere referentiestations te combineren. Het voordeel van DGPS is dat het vrijwel altijd beschikbaar is. Nadelen zijn degradatie van het signaal door <a href="/wiki/Zonnevlek" title="Zonnevlek">zonnevlekken</a> of atmosferische storingen, afscherming door kranen of andere structuren en verslechtering van het signaal op hogere <a href="/wiki/Breedtegraad" title="Breedtegraad">geografische breedte</a>.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><b>Hydroacoustic Position Reference, HPR</b>. Dit systeem bestaat uit één of meer <a href="/wiki/Transponder" title="Transponder">transponders</a> die op de zeebodem geplaatst worden en een <a href="/wiki/Transducer" class="mw-redirect" title="Transducer">transducer</a> die onder het vlak van het schip is aangebracht. De transducer stuurt door middel van <a href="/wiki/Pi%C3%ABzo-elektrisch_effect" title="Piëzo-elektrisch effect">piëzo-elektrische</a> elementen een <a href="/wiki/Akoestiek" title="Akoestiek">akoestisch</a> signaal naar de transponder die getriggerd wordt om te reageren. Aangezien de <a href="/wiki/Geluidssnelheid" title="Geluidssnelheid">geluidssnelheid</a> door het water bekend is (bij voorkeur wordt er regelmatig een soundprofile gemaakt), kan de afstand berekend worden. Omdat er veel elementen op de transducer zitten, kan de richting van het signaal worden vastgesteld. Op deze manier kan de positie van het schip ten opzichte van de transponder worden berekend. Nadelen zijn de vatbaarheid voor lawaai door de thrusters of ander akoestische systemen. Verder is het gebruik in ondiep water beperkt door het buigen van geluid als het horizontaal door het water gaat. De belangrijkste fabrikanten zijn Kongsberg Simrad, Sonardyne en Nautronix. De volgende drie HPR-systemen zijn het meest gangbaar:</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Hipap_in_dok.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Hipap_in_dok.jpg/260px-Hipap_in_dok.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Hipap_in_dok.jpg/390px-Hipap_in_dok.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Hipap_in_dok.jpg/520px-Hipap_in_dok.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption><a href="/wiki/Kongsberg_Gruppen" title="Kongsberg Gruppen">Kongsberg</a> HiPAP 500 <a href="/wiki/Transducer" class="mw-redirect" title="Transducer">transducer</a> van de <a href="/wiki/DCV_Balder" class="mw-redirect" title="DCV Balder"><i>Balder</i></a><i> in <a href="/wiki/Droogdok" title="Droogdok">dok</a></i></figcaption></figure> <ul><li><ul><li><b>Ultra- of Super- Short Base Line, <a href="/wiki/Ultra-short_baseline" title="Ultra-short baseline">USBL</a> of SSBL</b>. Dit werkt zoals hierboven beschreven. Omdat de hoek ten opzichte van de transponder wordt gemeten, is een correctie nodig voor de slagzij en trim. Deze worden gemeten door de Motion Reference Units, <a href="/wiki/Versnellingsmeter" title="Versnellingsmeter">versnellingsmeters</a>. Door de aard van hoekmeting wordt de nauwkeurigheid minder bij toenemende waterdiepte.</li> <li><b><a href="/wiki/Long_baseline" title="Long baseline">Long baseline</a>, LBL</b>. Dit bestaat uit een opstelling van minstens drie transponders. De aanvangspositie van de transponders wordt bepaald door USBL en/of door het meten van de basislijnen tussen de transponders. Hierna hoeven alleen nog maar de afstanden naar de transponders gemeten te worden om de relatieve positie te bepalen. De positie zou theoretisch moeten liggen op de snijding van denkbeeldige bollen rond de transponders (<a href="/w/index.php?title=Box-in&action=edit&redlink=1" class="new" title="Box-in (de pagina bestaat niet)">box-in</a>). De straal van deze bollen is gelijk aan de tijd tussen het zenden en ontvangen, vermenigvuldigd met de snelheid van het geluid door water. Doordat hoekmeting niet nodig is, is het nauwkeuriger dan USBL in grote waterdiepte. Omdat er minstens drie transponders moeten worden gemeten, is het systeem niet goed te gebruiken voor dynamic positioning in ondiep water.</li> <li><b><a href="/wiki/Short_baseline" title="Short baseline">Short baseline</a>, SBL</b>. Hierbij zijn meerdere transducers aangebracht onder het schip. Deze meten hun afstand tot een transponder. De relatieve positie ten opzichte van de transponder wordt op dezelfde manier als bij LBL bepaald.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul></li> <li><b>Riser Angle Monitoring</b>. Het meten van de hoek die de riser, de pijp waarbinnen geboord wordt, maakt. Op boorschepen kan dit in het dynamic positioning-systeem worden gevoed. Dit kan bestaan uit een elektrische <a href="/wiki/Inclinometer" title="Inclinometer">inclinometer</a> of gebaseerd op USBL, waarbij een <i>riser angle monitoring</i>-transponder wordt aangebracht op de riser en een inclinometer op de <a href="/wiki/Eruptieafsluiter" title="Eruptieafsluiter">eruptieafsluiter</a> (BOP) die ondervraagd worden met het HPR-systeem.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Light_Taut_Wire.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Light_Taut_Wire.JPG/260px-Light_Taut_Wire.JPG" decoding="async" width="260" height="347" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Light_Taut_Wire.JPG/390px-Light_Taut_Wire.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Light_Taut_Wire.JPG/520px-Light_Taut_Wire.JPG 2x" data-file-width="1314" data-file-height="1752" /></a><figcaption>Een LTW op de <i>HOS Achiever</i></figcaption></figure> <ul><li><b>Light Taut Wire, LTW</b>. Letterlijk strakke draad. Het oudste positiereferentiesysteem voor dynamic positioning is nog steeds zeer nauwkeurig in relatief ondiep water. Een zwaar gewicht wordt aan een dunne draad gevierd tot deze op de zeebodem staat. Door de lengte van uitgegeven draad en de hoek die de draad maakt te meten, kan de positie relatief van het gewicht worden bepaald. De hoek moet niet te groot worden, om te voorkomen dat het gewicht over de zeebodem gesleept wordt. Het is minder geschikt voor diep water, doordat de draad buigt door stroming. Er zijn echter systemen die dit ondervangen door ook de hoek te meten van de draad bij het gewicht. Horizontale LTW's worden ook gebruikt als men dicht bij een platform werkt. Hierbij moet worden opgepast dat er geen voorwerpen op de draad vallen.</li> <li><b><a href="/wiki/Artemis_(plaatsbepaling)" title="Artemis (plaatsbepaling)">Artemis</a></b>. Een systeem gebaseerd op techniek die lijkt op <a href="/wiki/Radar" title="Radar">radar</a>. Hierbij wordt een station geplaatst op het platform waarbij men werkt. Dit wordt gericht op het station aan boord. Voordelen van dit systeem zijn de robuustheid - het werkt onder alle weersomstandigheden - en het relatief grote bereik van meerdere kilometers. Nadeel is dat het station behoorlijk zwaar is.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><b>Fanbeam / CyScan</b>. Beide systemen zijn gebaseerd op meting met behulp van <a href="/wiki/Laser_(licht)" title="Laser (licht)">laser</a>. Zeer eenvoudig, doordat er alleen een kleine <a href="/wiki/Prisma_(optica)" title="Prisma (optica)">prisma</a> geplaatst hoeft te worden op het platform of schip waarnaast men werkt. Het gevaar bestaat wel dat de fanbeam andere reflecterende objecten pakt of dat het signaal geblokkeerd wordt. Het bereik ligt aan het weer, maar is normaal gesproken meer dan 500 meter.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><b>DARPS, Differential, Absolute and Relative Positioning System</b>. Dit wordt veel gebruikt op shuttletankers terwijl ze laden vanaf een FPSO. Hierbij hebben beide een GPS-ontvanger. Omdat de fouten voor beide ontvangers gelijk zijn, hoeft het signaal niet gecorrigeerd te worden. De positie van de FPSO wordt verzonden naar de shuttletanker, zodat een peiling en afstand berekend kunnen worden om gebruikt te worden in het dynamic positioning-systeem.</li> <li><b>RADius</b>. Een systeem gebaseerd op radar gelijkende techniek, maar zonder bewegende delen, zoals bij Artemis wel het geval is. Een ander voordeel is dat de transponders veel kleiner zijn. De afstand van 500 tot 1000 meter is wel een stuk kleiner dan Artemis.</li> <li><b><a href="/wiki/Traagheidsnavigatie" title="Traagheidsnavigatie">Traagheidsnavigatie</a></b> wordt gebruikt in combinatie met GPS (Seapath) en HPR (HAIN).</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Koersreferentiesystemen">Koersreferentiesystemen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Koersreferentiesystemen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Koersreferentiesystemen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><b><a href="/wiki/Gyrokompas" title="Gyrokompas">Gyrokompassen</a></b> worden normaal gesproken gebruikt om de voorliggende koers te bepalen.</li></ul> <p>Meer geavanceerde methodes zijn: </p> <ul><li><b><a href="/wiki/Ringlasergyrokompas" title="Ringlasergyrokompas">Ringlasergyrokompassen</a></b></li> <li><b><a href="/wiki/Fibre_optic_gyrokompas" title="Fibre optic gyrokompas">Fibre optic gyrokompassen</a></b></li> <li><b>Seapath</b>, een combinatie van GPS en traagheidsnavigatie.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Referentiesystemen_2">Referentiesystemen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Referentiesystemen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Referentiesystemen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Vertical_Reference_Sensors_A_21.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Vertical_Reference_Sensors_A_21.jpg/260px-Vertical_Reference_Sensors_A_21.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Vertical_Reference_Sensors_A_21.jpg/390px-Vertical_Reference_Sensors_A_21.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Vertical_Reference_Sensors_A_21.jpg/520px-Vertical_Reference_Sensors_A_21.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Motion Reference Unit</figcaption></figure> <p>Naast positie en koers worden nog andere variabelen ingebracht in het dynamic positioning-systeem door middel van <a href="/wiki/Sensor" title="Sensor">sensoren</a>: </p> <ul><li><b>Motion Reference Units, MRU's</b>, versnellingsmeters, deze meten de slagzij, trim en het dompen van het schip.</li> <li><b><a href="/wiki/Anemometer" title="Anemometer">Windsensoren</a></b> worden <a href="/wiki/Voorwaartskoppeling" title="Voorwaartskoppeling">voorwaartsgekoppeld</a> in de DP gebracht, zodat het systeem kan anticiperen op windstoten voordat het schip uit positie wordt geblazen.</li> <li><b>Diepgangssensoren</b>, omdat een verandering van diepgang het effect van wind en stroming verandert.</li> <li>Andere sensoren hangen af van het type schip. Op pijpenleggers kan de kracht gemeten worden waarmee aan de pijp wordt getrokken, grote kraanschepen zullen sensoren hebben die de stand van de kranen meten, omdat dit invloed heeft op het windmodel (zie Controlesystemen).</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Controlesystemen">Controlesystemen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: Controlesystemen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: Controlesystemen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Control-Kalman.svg" class="mw-file-description" title="Blok diagram van control system"><img alt="Blok diagram van control system" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Control-Kalman.svg/300px-Control-Kalman.svg.png" decoding="async" width="300" height="284" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Control-Kalman.svg/450px-Control-Kalman.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Control-Kalman.svg/600px-Control-Kalman.svg.png 2x" data-file-width="441" data-file-height="418" /></a><figcaption>Blok diagram van control system</figcaption></figure><p>In het begin werden <a href="/wiki/PID-regelaar" title="PID-regelaar">PID-regelaars</a> gebruikt. Deze worden tegenwoordig nog steeds gebruikt in de simpelere dynamic positioning-systemen. Moderne regelingen echter gebruiken een <a href="/wiki/Wiskundig_model" title="Wiskundig model">mathematisch model</a> van het schip, gebaseerd op een <a href="/wiki/Hydrodynamica" class="mw-redirect" title="Hydrodynamica">hydrodynamische</a> en <a href="/wiki/Aerodynamica" title="Aerodynamica">aerodynamische</a> beschrijving van een aantal scheepskenmerken, zoals <a href="/wiki/Massa_(natuurkunde)" title="Massa (natuurkunde)">massa</a> en <a href="/wiki/Wrijving" title="Wrijving">weerstand</a>. Uiteraard is dit model niet volledig correct. Door middel van de referentiesystemen worden positie en koers in het systeem gevoerd en vergeleken met een voorspelling die door het model gemaakt wordt. Het verschil wordt gebruikt om het model bij te werken, waarbij gebruik wordt gemaakt van <a href="/wiki/Kalman-filter" title="Kalman-filter">Kalman-filteringtechniek</a>. Om het model zo accuraat mogelijk te maken, heeft het invoer van de windsensoren en <a href="/wiki/Terugkoppeling" title="Terugkoppeling">terugkoppeling</a> van de propellers. Hierdoor is het zelfs mogelijk om enige tijd, afhankelijk van de kwaliteit van het model en het weer, op positie te blijven zonder invoer van een PRS. </p><p>De <a href="/wiki/Nauwkeurigheid_en_precisie" class="mw-redirect" title="Nauwkeurigheid en precisie">nauwkeurigheid en precisie</a> van de verschillende positiereferentiesystemen (PRS) is niet hetzelfde. Terwijl een DGPS over het algemeen een zeer hoge nauwkeurigheid en precisie heeft, kan een USBL een veel lagere precisie hebben. Daarom wordt er aan elk PRS een gewicht tussen 0 en 1 toegekend, gebaseerd op <a href="/wiki/Variantie" title="Variantie">variantie</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vermogens-_en_voortstuwingssystemen">Vermogens- en voortstuwingssystemen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: Vermogens- en voortstuwingssystemen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: Vermogens- en voortstuwingssystemen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Om op positie te blijven liggen, worden <a href="/wiki/Roerpropeller" title="Roerpropeller">roerpropellers</a>, boegschroeven, hekschroeven, <a href="/wiki/Waterjet" title="Waterjet">waterjets</a>, <a href="/wiki/Roer_(schip)" title="Roer (schip)">roeren</a> en voortstuwingsschroeven gebruikt. Dynamic positioning-schepen zijn over het algemeen in ieder geval deels <a href="/wiki/Dieselelektrisch" class="mw-redirect" title="Dieselelektrisch">dieselelektrisch</a> uitgerust, omdat dit beter in staat is de grote variatie in belasting op te vangen die typisch is voor dynamic positioning-operaties. </p><p>De keuze voor de uitleg van de <a href="/wiki/Machinekamer_(schip)" title="Machinekamer (schip)">machinekamer</a>(s) en de thrusters hangt af van de DP-klasse van het schip. Een klasse 1-schip kan relatief eenvoudig uitgevoerd worden, terwijl het systeem van een klasse 3-schip behoorlijk complex is. Op klasse 2 en 3-schepen moeten alle computers en referentiesystemen gevoed worden via een <a href="/wiki/Noodstroomvoeding" title="Noodstroomvoeding">Uninterruptible Power Supply (UPS)</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Klassevereisten">Klassevereisten</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Klassevereisten" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Klassevereisten"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Gebaseerd op de <a href="/wiki/International_Maritime_Organization" class="mw-redirect" title="International Maritime Organization">IMO</a> (International Maritime Organization) circulaire MSC/Circ.645<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> hebben de <a href="/wiki/Classificatiebureau" title="Classificatiebureau">classificatiebureaus</a><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> regels uitgevaardigd voor DP-schepen die verdeeld worden in klasse 1, klasse 2 en klasse 3. De IMO-publicaties worden over het algemeen rechtstreeks overgenomen in de Nederlandse wetgeving. </p> <ul><li>Uittrustingsklasse 1 heeft geen redundantie.</li></ul> <dl><dd>Verlies van positie kan voorkomen in het geval van een enkelvoudige storing.</dd></dl> <ul><li>Uittrustingsklasse 2 heeft redundantie zodat niet één enkelvoudige storing in een actief systeem ervoor kan zorgen dat het systeem faalt.</li></ul> <dl><dd>Verlies van positie mag niet voorkomen door een enkelvoudige storing van een actief component of systeem zoals generators, thrusters, <a href="/wiki/Schakelbord" title="Schakelbord">schakelborden</a>, afstandbediende kleppen etc., maar mag voorkomen na storing van een statisch component zoals kabels, leidingen, handbediende kleppen etc.</dd></dl> <ul><li>Uittrustingsklasse 3 moet ook een brand of overstroming kunnen weerstaan in willekeurig elk compartiment zonder dat het systeem faalt.</li></ul> <dl><dd>Verlies van positie mag niet voorkomen na een enkelvoudige storing inclusief een volledig verbrand of volgestroomd waterdicht compartiment.</dd></dl> <p>Classificatiebureaus hebben hun eigen klasseaanduiding: </p> <table class="wikitable" style="float:left; margin-right: 1em; margin-bottom: 1em; font-size: 85%; text-align:center;"> <tbody><tr> <th rowspan="2" valign="bottom">Beschrijving </th> <th rowspan="2"><a href="/wiki/International_Maritime_Organization" class="mw-redirect" title="International Maritime Organization">IMO</a><br />DP-klasse </th> <th colspan="4">Overeenkomende uittrustingsklassen </th></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Lloyd%27s_Register" title="Lloyd's Register">LR</a> </th> <th><a href="/wiki/Det_Norske_Veritas" title="Det Norske Veritas">DNV</a> </th> <th><a href="/wiki/American_Bureau_of_Shipping" title="American Bureau of Shipping">ABS</a> </th> <th><a href="/wiki/Germanischer_Lloyd" title="Germanischer Lloyd">GL</a> </th></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Handmatige positiebediening en automatische koersbediening onder gespecificeerde maximale weersomstandigheden </td> <td>- </td> <td>DP(CM) </td> <td>DNV-T </td> <td>DPS-0 </td> <td>- </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Automatische en handmatige positie en koersbediening onder gespecificeerde maximale weersomstandigheden </td> <td>Klasse 1 </td> <td>DP(AM) </td> <td>DNV-AUT<br /> DNV AUTS </td> <td>DPS-1 </td> <td>DP1 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Automatische en handmatige positie en koersbediening onder gespecificeerde maximale weersomstandigheden, gedurende en na het optreden van een enkelvoudige storing exclusief het verlies van een compartiment (twee onafhankelijke computersystemen) </td> <td>Klasse 2 </td> <td>DP(AA) </td> <td>DNV-AUTR </td> <td>DPS-2 </td> <td>DP2 </td></tr> <tr> <td style="text-align:left;">Automatische en handmatige positie en koersbediening onder gespecificeerde maximale weersomstandigheden, gedurende en na het optreden van een enkelvoudige storing inclusief het verlies van een compartiment door brand of overstroming (minimaal twee onafhankelijke computersystemen met een onafhankelijk back-up-systeem gescheiden door A60-klasse-afscheiding) </td> <td>Klasse 3 </td> <td>DP(AAA) </td> <td>DNV-AUTRO </td> <td>DPS-3 </td> <td>DP3 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="NMD">NMD</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: NMD" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: NMD"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>IMO laat de beslissing van welke klasse behoort bij welke operatie over aan de beheerder van het DP-schip en zijn klant. Het Norwegian Maritime Directorate (NMD) daarentegen heeft gespecificeerd welke klasse gebruikt moet worden bij het soort operatie. In de NMD Guidelines and Notes No. 28, enclosure A zijn vier klassen gedefinieerd: </p> <ul><li>Klasse 0; Operaties waar verlies van de mogelijkheid om op positie te blijven niet geacht wordt om menselijk leven in gevaar te brengen of schade te veroorzaken.</li> <li>Klasse 1; Operaties waar verlies van de mogelijkheid om op positie te blijven schade of milieuvervuiling met weinig consequenties kan veroorzaken.</li> <li>Klasse 2; Operaties waar verlies van de mogelijkheid om op positie te blijven kan resulteren in persoonlijk letsel, milieuvervuiling of schade met grote economische consequenties.</li> <li>Klasse 3; Operaties waar verlies van de mogelijkheid om op positie te blijven kan resulteren in dodelijke ongevallen, zware milieuvervuiling of schade met zeer grote economische consequenties.</li></ul> <p>Hierop is het type schip gebaseerd voor elk soort operatie: </p> <ul><li>Klasse 1; DP-schepen met uitrustingsklasse 1 zouden moeten worden ingezet bij operaties waar verlies van de mogelijkheid om op positie te blijven, niet geacht wordt om menselijk leven in gevaar te brengen of schade of milieuvervuiling met weinig consequenties kan veroorzaken.</li> <li>Klasse 2; DP-schepen met uitrustingsklasse 2 zouden moeten worden ingezet bij operaties waar verlies van de mogelijkheid om op positie te blijven kan resulteren in persoonlijk letsel, milieuvervuiling of schade met grote economische consequenties.</li> <li>Klasse 3; DP-schepen met uitrustingsklasse 3 zouden moeten worden ingezet bij operaties waar verlies van de mogelijkheid om op positie te blijven kan resulteren in dodelijke ongevallen, zware milieuvervuiling of schade met zeer grote economische consequenties.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Redundantie">Redundantie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: Redundantie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: Redundantie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Redundantie" title="Redundantie">Redundantie</a> is de mogelijkheid om een enkelvoudige storing op te vangen zonder van positie te raken. Een enkelvoudige storing kan onder andere zijn: </p> <ul><li>Thrusterstoring</li> <li>Generatorstoring</li> <li>Powerbusstoring (als er meerdere generatoren zijn gecombineerd op een powerbus)</li> <li>Controlcomputerstoring</li> <li>Positiereferentiesysteemstoring</li> <li>Referentiesysteemstoring</li></ul> <p>Redundantie is niet voor alle werkzaamheden vereist. Als bijvoorbeeld een surveyschip van positie raakt, is er normaal gesproken geen gevaar van schade of letsel. Deze werkzaamheden zullen meestal in klasse 1 worden uitgevoerd.. </p><p>Voor ander werkzaamheden, zoals duiken of zwareladingoperaties, is er een gevaar van schade of letsel. Afhankelijk van het risico zullen deze werkzaamheden in klasse 2 of 3 worden uitgevoerd. Dit houdt in dat er ten minste drie positiereferentiesystemen beschikbaar moeten zijn. Dit geeft de mogelijkheid om een <i>voting</i>-systeem toe te passen. Op deze manier kan een fout referentiesysteem gevonden worden. Vanwege dit principe zij er ook drie dynamic positioningcontrol-computers, drie gyrokompassen, drie Motion Reference Units en drie windsensoren op klasse 3-schepen. Als er een enkelvoudige storing voorkomt die de redundantie in gevaar brengt, bijvoorbeeld het uitvallen een thruster, generator of referentiesysteem, en dit niet direct opgelost kan worden, dan moeten de klasse 3-werkzaamheden zo snel mogelijk gestopt worden. </p><p>Om genoeg redundantie te hebben, moeten er voldoende generatoren en thrusters bij staan, zodat het uitvallen van een van deze niet resulteert in het niet op positie kunnen blijven liggen. Dit naar inzicht van de Dynamic Positioning Operator (DPO). In klasse 2 en 3 systemen moet een Consequence Analyses zitten om de DPO te assisteren bij deze beslissingen. </p><p>Nadeel van de noodzaak tot redundantie is dat generatoren nooit met volle belasting draaien, waardoor de motoren sneller vervuilen en minder zuinig zijn. </p><p>De redundantie van een dynamic positioning-schip moet getoetst worden aan de hand van een <a href="/w/index.php?title=FMEA&action=edit&redlink=1" class="new" title="FMEA (de pagina bestaat niet)">Failure Mode and Effects Analysis (FMEA)</a> studie en bewezen door een FMEA-proefvaart.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Daarnaast wordt er jaarlijks een DP-proefvaart gehouden waarbij alle systemen getest worden. Voor elke DP-klus worden er ook DP-functietesten uitgevoerd. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dynamic_Positioning_Operator">Dynamic Positioning Operator</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=15" title="Bewerk dit kopje: Dynamic Positioning Operator" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=15" title="De broncode bewerken van de sectie: Dynamic Positioning Operator"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De DP operator houdt in de gaten of er voldoende redundantie is op elk gegeven moment van de werkzaamheden. International Maritime Organization heeft MSC/Circ.738 (Guidelines for dynamic positioning system (DP) operator training) uitgevaardigd op 24-06-1996. Dit haalt IMCA (International Marine Contractors Association) M 117<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> aan als acceptabele standaard. </p><p>Om te kwalificeren als DP-operator moet het volgende traject worden gevolgd: </p> <ol><li>een dynamic positioning-inductiecursus</li> <li>minimaal dertig dagen zeegaande dynamic positioning-stage</li> <li>een dynamic positioning-simulatorcursus</li> <li>minimaal zes maanden wachtlopen op een dynamic positioning-schip</li> <li>een verklaring van geschiktheid van de gezagvoerder van een dynamic positioning-schip</li></ol> <p>Als het wachtlopen heeft plaatsgevonden op een klasse 1-schip wordt een gelimiteerd certificaat verleend, anders wordt een volledig certificaat verleend. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="IMCA">IMCA</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=16" title="Bewerk dit kopje: IMCA" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=16" title="De broncode bewerken van de sectie: IMCA"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De International Marine Contractors Association (IMCA) werd in april 1995 gevormd door de fusie van AODC (oorspronkelijk de International Association of Offshore Diving Contractors), opgericht in 1972, en DPVOA (the Dynamic Positioning Vessel Owners Association), opgericht in 1990.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het vertegenwoordigt offshore, nautische en onderwateraannemers. Acergy, <a href="/wiki/Allseas" title="Allseas">Allseas</a>, Heerema Marine Contractors, Helix Energy Solutions Group, <a href="/wiki/Saipem" title="Saipem">Saipem</a>, Subsea 7 en Technip zijn vertegenwoordigd in de raad van IMCA en leveren de president. </p><p>Terwijl het begon met het verzamelen en analyseren van DP-incidenten,<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> zijn er sindsdien publicaties over diverse onderwerpen geweest om de dynamic positioning standaard te verbeteren. Ze werken ook samen met IMO en andere regelgevende organen. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Externe_links">Externe links</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=17" title="Bewerk dit kopje: Externe links" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=17" title="De broncode bewerken van de sectie: Externe links"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.imo.org">IMO, International Maritime Organization</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.imca-int.com">IMCA, International Marine Contractors Association</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20051226225736/http://www.imca-int.com/divisions/marine/reference/intro.html">IMCA DP Intro</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sjofartsdir.no/en/">NMD, Norwegian Maritime Directorate</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Verantwoording">Verantwoording</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=18" title="Bewerk dit kopje: Verantwoording" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=18" title="De broncode bewerken van de sectie: Verantwoording"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Vertaald vanuit eigen werk op de Engelstalige Wikipedia.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatuur">Literatuur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=19" title="Bewerk dit kopje: Literatuur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=19" title="De broncode bewerken van de sectie: Literatuur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=David_Bray&action=edit&redlink=1" class="new" title="David Bray (de pagina bestaat niet)">Bray, D.</a></span> (2003): <i>Dynamic Positioning - 2nd Edition</i>, Oilfield Seamanship Series - Volume 9</li> <li><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Hubert_Fa%C3%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hubert Faÿ (de pagina bestaat niet)">Faÿ, H.</a></span> (1990): <i>Dynamic Positioning Systems. Principles, Design, and Applications</i>, Éditions Technip</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Noten">Noten</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&veaction=edit&section=20" title="Bewerk dit kopje: Noten" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&action=edit&section=20" title="De broncode bewerken van de sectie: Noten"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Howard_Shatto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Howard Shatto (de pagina bestaat niet)">Shatto, H.L.</a></span> (1963): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://patentimages.storage.googleapis.com/17/9c/f9/341db1433a2608/US3140688.pdf"><i>US3140688A. Ship positioning</i></a>, <a href="/wiki/Shell_Oil" title="Shell Oil">Shell Oil</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210508094056/https://patentimages.storage.googleapis.com/17/9c/f9/341db1433a2608/US3140688.pdf">Gearchiveerd</a> op 8 mei 2021.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Howard_Shatto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Howard Shatto (de pagina bestaat niet)">Shatto, H.L.</a></span>; <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Dozier_Ronald&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dozier Ronald (de pagina bestaat niet)">Ronald, D.J.</a></span>; <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/w/index.php?title=Benjamin_Goepfert&action=edit&redlink=1" class="new" title="Benjamin Goepfert (de pagina bestaat niet)">Goepfert, B.L.</a></span> (1964): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://patentimages.storage.googleapis.com/b1/03/24/1c9d231f74d7c1/US3154854.pdf"><i>US3154854A. Ship control apparatus</i></a>, <a href="/wiki/Shell_Oil" title="Shell Oil">Shell Oil</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220706020604/https://patentimages.storage.googleapis.com/b1/03/24/1c9d231f74d7c1/US3154854.pdf">Gearchiveerd</a> op 6 juli 2022.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060311132549/http://www.imca-int.com/divisions/marine/publications/141.html">IMCA M 141, Guidelines on the Use of DGPS as a Position Reference in DP Control Systems, oktober 1997</a></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060311132745/http://www.imca-int.com/divisions/marine/publications/151.html">IMCA M 151, The Basic Principles and Use of Hydroacoustic Position Reference Systems in the Offshore Environment, april 1999</a></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060311132932/http://www.imca-int.com/divisions/marine/publications/174.html">IMCA M 174, A Review of the Artemis Mk V Positioning System, november 2004</a></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060311132835/http://www.imca-int.com/divisions/marine/publications/170.html">IMCA M 170, A Review of Marine Laser Positioning Systems, November 2003</a></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070610161824/http://www.imo.org/includes/blastDataOnly.asp/data_id%3D10015/MSCcirc645.pdf">IMO MSC/Circ.645, Guidelines for vessels with dynamic positioning systems, 6 juni 1994</a> (gearchiveerd)</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100419031807/http://www.ivw.nl/onderwerpen/binnenvaart/overzicht_klassenbureaus_particuliere_instellingen_en_natuurlijke_personen/">Inspectie Verkeer en Waterstaat, Klassebureaus</a> (gearchiveerd)</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060311132559/http://www.imca-int.com/divisions/marine/publications/166.html">IMCA M 166, Guidelines on Failure Modes & Effects Analyses (FMEAs), april 2002</a></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060311132653/http://www.imca-int.com/divisions/marine/publications/117.html">IMCA M 117, The training and experience of key DP personnel, februari 2006</a></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091229070140/http://www.imca-int.com/documents/factsheets/IMCA-fs-Marine-DPHistory.pdf">IMCA DP History, augustus 2005</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060311121347/http://www.imca-int.com/divisions/marine/publications/181.html">IMCA M 181, Analysis of Station Keeping Incident Data 1994-2003, januari 2006</a></span> </li> </ol></div></div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dynamic_positioning#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Dynamic positioning">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Dynamic_positioning#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Dynamic positioning">Dynamic positioning</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <div class="toccolours etalage" style="display:flex; justify-content:space-between; gap:1em; align-items:center; text-align:center; font-size:85%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-0.5em; border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);"> <div><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Fairytale_bookmark_golden.svg" class="mw-file-description" title="Etalagester"><img alt="Etalagester" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/20px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/30px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Fairytale_bookmark_golden.svg/40px-Fairytale_bookmark_golden.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></span></div> <div>Dit artikel is op 9 augustus 2006 in <span class="plainlinks" style="color:#0645AD"><a class="external text" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&oldid=4858445">deze versie</a></span> opgenomen in de <a href="/wiki/Wikipedia:Etalage" title="Wikipedia:Etalage">etalage</a>.</div> <div></div> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&oldid=67667836">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&oldid=67667836</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Scheepsnavigatie" title="Categorie:Scheepsnavigatie">Scheepsnavigatie</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorieën: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen" title="Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen">Wikipedia:Etalage-artikelen</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen_uit_2006" title="Categorie:Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2006">Wikipedia:Etalage-artikelen uit 2006</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 13 jun 2024 om 15:35.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Dynamisch_positioneringssysteem&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-lnpx4","wgBackendResponseTime":120,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.121","walltime":"0.185","ppvisitednodes":{"value":710,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":3668,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":948,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":7006,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 77.153 1 -total"," 42.33% 32.655 1 Sjabloon:Commonscat"," 37.07% 28.600 1 Sjabloon:Zusterproject_box"," 27.27% 21.042 1 Sjabloon:References"," 19.02% 14.677 1 Sjabloon:Etalage"," 13.29% 10.253 2 Sjabloon:First_non_empty"," 4.89% 3.771 1 Sjabloon:Intern"," 3.63% 2.804 6 Sjabloon:Aut"," 2.54% 1.960 1 Sjabloon:InterProject"," 2.27% 1.748 1 Sjabloon:Clearboth"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.005","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":638495,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-zvsmp","timestamp":"20241122184054","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Dynamisch positioneringssysteem","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Dynamisch_positioneringssysteem","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1268965","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1268965","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-04-10T19:36:54Z","dateModified":"2024-06-13T14:35:57Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/1\/1b\/Toisa_Perseus%26Discoverer_Enterprise.jpg","headline":"automatische piloot in de scheepvaart"}</script> </body> </html>