CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="vi" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Tru di – Wikipedia tiếng Việt</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )viwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"vi normal","wgMonthNames":["","tháng 1","tháng 2","tháng 3","tháng 4","tháng 5","tháng 6","tháng 7","tháng 8","tháng 9","tháng 10","tháng 11","tháng 12"],"wgRequestId":"f0266d17-d437-4068-be97-c9af1b0ad15d","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Tru_di","wgTitle":"Tru di","wgCurRevisionId":71650706,"wgRevisionId":71650706,"wgArticleId":294700,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Trang có lỗi chú thích","Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback","Nguồn CS1 tiếng Hàn (ko)","Tất cả bài viết sơ khai","Sơ khai Đông Á","Hình phạt phong kiến","Lịch sử Việt Nam","Lịch sử Triều Tiên","Lịch sử Trung Quốc","Lịch sử Nhật Bản","Tử hình","Trung Hoa cổ đại","Trừng phạt tập thể","Phương pháp hành hình","Quan hệ họ hàng và nguồn gốc", "Thanh trừng chính trị và văn hóa"],"wgPageViewLanguage":"vi","wgPageContentLanguage":"vi","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Tru_di","wgRelevantArticleId":294700,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"vi","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"vi"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1038388", "wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp", "ext.gadget.did_you_mean","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.AVIM","ext.gadget.AVIM_portlet","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.purgetab","ext.gadget.switcher","ext.gadget.AdvancedSiteNotices","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=vi&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=ext.gadget.charinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=vi&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Tru di – Wikipedia tiếng Việt"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//vi.m.wikipedia.org/wiki/Tru_di"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Sửa đổi" href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (vi)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//vi.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Tru_di"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.vi"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Nguồn cấp Atom của Wikipedia" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_g%E1%BA%A7n_%C4%91%C3%A2y&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Tru_di rootpage-Tru_di skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Bước tới nội dung</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Trang Web"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Trình đơn chính" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Trình đơn chính</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Trình đơn chính</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ẩn</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Điều hướng </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Trang_Ch%C3%ADnh" title="Xem trang chính [z]" accesskey="z"><span>Trang Chính</span></a></li><li id="n-wikipedia-featuredcontent" class="mw-list-item"><a href="/wiki/C%E1%BB%95ng_th%C3%B4ng_tin:N%E1%BB%99i_dung_ch%E1%BB%8Dn_l%E1%BB%8Dc"><span>Nội dung chọn lọc</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ng%E1%BA%ABu_nhi%C3%AAn" title="Xem trang ngẫu nhiên [x]" accesskey="x"><span>Bài viết ngẫu nhiên</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_g%E1%BA%A7n_%C4%91%C3%A2y" title="Danh sách thay đổi gần đây trong wiki [r]" accesskey="r"><span>Thay đổi gần đây</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:B%C3%A1o_l%E1%BB%97i_b%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt"><span>Báo lỗi nội dung</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikipedia-interaction" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikipedia-interaction" > <div class="vector-menu-heading"> Tương tác </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-wikipedia-helppage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:S%C3%A1ch_h%C6%B0%E1%BB%9Bng_d%E1%BA%ABn"><span>Hướng dẫn</span></a></li><li id="n-aboutsite" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u"><span>Giới thiệu Wikipedia</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:C%E1%BB%99ng_%C4%91%E1%BB%93ng" title="Giới thiệu dự án, cách sử dụng và tìm kiếm thông tin ở đây"><span>Cộng đồng</span></a></li><li id="n-wikipedia-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn"><span>Thảo luận chung</span></a></li><li id="n-wikipedia-helpdesk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%C3%BAp_s%E1%BB%AD_d%E1%BB%A5ng_Wikipedia"><span>Giúp sử dụng</span></a></li><li id="n-contactpage" class="mw-list-item"><a href="//vi.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Liên_lạc"><span>Liên lạc</span></a></li><li id="n-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tr%C3%ACnh_t%E1%BA%A3i_l%C3%AAn_t%E1%BA%ADp_tin"><span>Tải lên tập tin</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Trang_Ch%C3%ADnh" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="Bách khoa toàn thư mở" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-vi.svg" width="120" height="10" style="width: 7.5em; height: 0.625em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:T%C3%ACm_ki%E1%BA%BFm" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Tìm kiếm Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Tìm kiếm</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Tìm kiếm trên Wikipedia" aria-label="Tìm kiếm trên Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Tìm kiếm Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Đặc_biệt:Tìm_kiếm"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Tìm kiếm</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Công cụ cá nhân"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Giao diện"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Giao diện" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Giao diện</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_vi.wikipedia.org&uselang=vi" class=""><span>Quyên góp</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:M%E1%BB%9F_t%C3%A0i_kho%E1%BA%A3n&returnto=Tru+di" title="Bạn được khuyến khích mở tài khoản và đăng nhập; tuy nhiên, không bắt buộc phải có tài khoản" class=""><span>Tạo tài khoản</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C4%83ng_nh%E1%BA%ADp&returnto=Tru+di" title="Đăng nhập sẽ có lợi hơn, tuy nhiên không bắt buộc. [o]" accesskey="o" class=""><span>Đăng nhập</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Thêm tùy chọn" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Công cụ cá nhân" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Công cụ cá nhân</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Bảng chọn thành viên" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_vi.wikipedia.org&uselang=vi"><span>Quyên góp</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:M%E1%BB%9F_t%C3%A0i_kho%E1%BA%A3n&returnto=Tru+di" title="Bạn được khuyến khích mở tài khoản và đăng nhập; tuy nhiên, không bắt buộc phải có tài khoản"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Tạo tài khoản</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C4%83ng_nh%E1%BA%ADp&returnto=Tru+di" title="Đăng nhập sẽ có lợi hơn, tuy nhiên không bắt buộc. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Đăng nhập</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Trang dành cho người dùng chưa đăng nhập <a href="/wiki/Tr%E1%BB%A3_gi%C3%BAp:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u" aria-label="Tìm hiểu thêm về sửa đổi"><span>tìm hiểu thêm</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:%C4%90%C3%B3ng_g%C3%B3p_c%E1%BB%A7a_t%C3%B4i" title="Danh sách các sửa đổi được thực hiện qua địa chỉ IP này [y]" accesskey="y"><span>Đóng góp</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_t%C3%B4i" title="Thảo luận với địa chỉ IP này [n]" accesskey="n"><span>Thảo luận cho địa chỉ IP này</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Trang Web"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Nội dung" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Nội dung</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ẩn</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Đầu</div> </a> </li> <li id="toc-Khái_lược" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Khái_lược"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Khái lược</span> </div> </a> <ul id="toc-Khái_lược-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lịch_sử" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Lịch_sử"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Lịch sử</span> </div> </a> <ul id="toc-Lịch_sử-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tru_di_tam_tộc" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tru_di_tam_tộc"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Tru di tam tộc</span> </div> </a> <ul id="toc-Tru_di_tam_tộc-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tru_di_cửu_tộc" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tru_di_cửu_tộc"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Tru di cửu tộc</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Tru_di_cửu_tộc-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Hiện/ẩn mục Tru di cửu tộc</span> </button> <ul id="toc-Tru_di_cửu_tộc-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Cửu_tộc_đời_Chu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cửu_tộc_đời_Chu"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Cửu tộc đời Chu</span> </div> </a> <ul id="toc-Cửu_tộc_đời_Chu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cửu_tộc_đời_Tần" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cửu_tộc_đời_Tần"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Cửu tộc đời Tần</span> </div> </a> <ul id="toc-Cửu_tộc_đời_Tần-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Tru_di_thập_tộc" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tru_di_thập_tộc"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Tru di thập tộc</span> </div> </a> <ul id="toc-Tru_di_thập_tộc-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xem_thêm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Xem_thêm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Xem thêm</span> </div> </a> <ul id="toc-Xem_thêm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chú_thích" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Chú_thích"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Chú thích</span> </div> </a> <ul id="toc-Chú_thích-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tham_khảo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tham_khảo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Tham khảo</span> </div> </a> <ul id="toc-Tham_khảo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Nội dung" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Đóng mở mục lục" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Đóng mở mục lục</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Tru di</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Xem bài viết trong ngôn ngữ khác. Bài có sẵn trong 7 ngôn ngữ" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-7" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">7 ngôn ngữ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Pemberantasan_sembilan_derajat_kekerabatan" title="Pemberantasan sembilan derajat kekerabatan – Tiếng Indonesia" lang="id" hreflang="id" data-title="Pemberantasan sembilan derajat kekerabatan" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Tiếng Indonesia" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Penghukuman_sembilan_keturunan" title="Penghukuman sembilan keturunan – Tiếng Mã Lai" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Penghukuman sembilan keturunan" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Tiếng Mã Lai" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Nine_familial_exterminations" title="Nine familial exterminations – Tiếng Anh" lang="en" hreflang="en" data-title="Nine familial exterminations" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Tiếng Anh" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A9%B8%EC%A1%B1" title="멸족 – Tiếng Hàn" lang="ko" hreflang="ko" data-title="멸족" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Tiếng Hàn" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Supplicium_capitis_novem_generibus_cognationis" title="Supplicium capitis novem generibus cognationis – Tiếng La-tinh" lang="la" hreflang="la" data-title="Supplicium capitis novem generibus cognationis" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Tiếng La-tinh" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E6%97%8F%E8%AA%85" title="族誅 – Tiếng Nhật" lang="ja" hreflang="ja" data-title="族誅" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Tiếng Nhật" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%97%8F%E8%AA%85" title="族誅 – Tiếng Trung" lang="zh" hreflang="zh" data-title="族誅" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Tiếng Trung" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1038388#sitelinks-wikipedia" title="Sửa liên kết giữa ngôn ngữ" class="wbc-editpage">Sửa liên kết</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Không gian tên"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Tru_di" title="Xem bài viết [c]" accesskey="c"><span>Bài viết</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn:Tru_di" rel="discussion" title="Thảo luận về trang này [t]" accesskey="t"><span>Thảo luận</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Thay đổi biến thể ngôn ngữ" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Tiếng Việt</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Giao diện"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Tru_di"><span>Đọc</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit" title="Sửa đổi trang này [v]" accesskey="v"><span>Sửa đổi</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit" title="Sửa đổi mã nguồn của trang này [e]" accesskey="e"><span>Sửa mã nguồn</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=history" title="Các phiên bản cũ của trang này [h]" accesskey="h"><span>Xem lịch sử</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Công cụ trang"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Công cụ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Công cụ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Công cụ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ẩn</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Thêm tùy chọn" > <div class="vector-menu-heading"> Tác vụ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Tru_di"><span>Đọc</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit" title="Sửa đổi trang này [v]" accesskey="v"><span>Sửa đổi</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit" title="Sửa đổi mã nguồn của trang này [e]" accesskey="e"><span>Sửa mã nguồn</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=history"><span>Xem lịch sử</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Chung </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_%C4%91%E1%BA%BFn_%C4%91%C3%A2y/Tru_di" title="Các trang liên kết đến đây [j]" accesskey="j"><span>Các liên kết đến đây</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Thay_%C4%91%E1%BB%95i_li%C3%AAn_quan/Tru_di" rel="nofollow" title="Thay đổi gần đây của các trang liên kết đến đây [k]" accesskey="k"><span>Thay đổi liên quan</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Trang_%C4%91%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t" title="Một danh sách chứa tất cả trang đặc biệt [q]" accesskey="q"><span>Trang đặc biệt</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&oldid=71650706" title="Liên kết thường trực đến phiên bản này của trang"><span>Liên kết thường trực</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=info" title="Thêm chi tiết về trang này"><span>Thông tin trang</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Tr%C3%ADch_d%E1%BA%ABn&page=Tru_di&id=71650706&wpFormIdentifier=titleform" title="Hướng dẫn cách trích dẫn trang này"><span>Trích dẫn trang này</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fvi.wikipedia.org%2Fwiki%2FTru_di"><span>Lấy URL ngắn gọn</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:QrCode&url=https%3A%2F%2Fvi.wikipedia.org%2Fwiki%2FTru_di"><span>Tải mã QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> In và xuất </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:S%C3%A1ch&bookcmd=book_creator&referer=Tru+di"><span>Tạo một quyển sách</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:DownloadAsPdf&page=Tru_di&action=show-download-screen"><span>Tải dưới dạng PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tru_di&printable=yes" title="Bản để in ra của trang [p]" accesskey="p"><span>Bản để in ra</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Tại dự án khác </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1038388" title="Liên kết đến khoản mục kết nối trong kho dữ liệu [g]" accesskey="g"><span>Khoản mục Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Công cụ trang"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Giao diện"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Giao diện</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">chuyển sang thanh bên</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ẩn</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Bách khoa toàn thư mở Wikipedia</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="vi" dir="ltr"><p><b>Tru di</b> (chữ Hán: 誅夷) hay <b>tộc tru</b> (chữ Hán: 族誅), là một hình phạt <a href="/wiki/T%E1%BB%AD_h%C3%ACnh" title="Tử hình">tử hình</a> tàn bạo từng được áp dụng dưới thời <a href="/wiki/Phong_ki%E1%BA%BFn" class="mw-disambig" title="Phong kiến">phong kiến</a> ở các nước <a href="/wiki/%C4%90%C3%B4ng_%C3%81" title="Đông Á">Đông Á</a> như <a href="/wiki/Trung_Hoa" class="mw-redirect" title="Trung Hoa">Trung Hoa</a>, <a href="/wiki/Tri%E1%BB%81u_Ti%C3%AAn" title="Triều Tiên">Triều Tiên</a>, <a href="/wiki/Nh%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n" title="Nhật Bản">Nhật Bản</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> và <a href="/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam" title="Việt Nam">Việt Nam</a>. Hình phạt này xử tử không chỉ tội nhân mà còn cả gia tộc thân nhân của họ trong phạm vi nhiều đời. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Khái_lược"><span id="Kh.C3.A1i_l.C6.B0.E1.BB.A3c"></span>Khái lược</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=1" title="Sửa đổi phần “Khái lược”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=1" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Khái lược"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Theo từ điển Hán Việt Thiều Chửu thì: </p> <ul><li>"Tru" (誅): giết, kể rõ tội lỗi ra mà giết đi gọi là <i>tru</i>, giết cả kẻ nọ kẻ kia không những một người cũng gọi là <i>tru</i>;</li> <li>"Di" (夷): giết hết, xưa ai có tội nặng thì giết hết cả chín họ gọi là <i>di</i>.</li> <li>"Tộc" (族): Loài, dòng dõi, con cháu cùng liên thuộc với nhau gọi là tộc. Từ cha con đến cháu là ba dòng (<i>tam tộc</i>, 三族), từ ông cao tổ đến cháu huyền gọi là chín dòng (<i>cửu tộc</i>, 九族). Giết cả cha mẹ vợ con gọi là <i>diệt tộc</i> (滅族).</li></ul> <p>Hình phạt tru di dựa trên quan hệ gia đình truyền thống trong xã hội cổ đại Trung Quốc.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hình phạt này thường áp dụng cho các tội danh nặng nhất theo quan niệm của phong kiến Trung Hoa, bao gồm "thông địch phản quốc" (<a href="/wiki/Ph%E1%BA%A3n_qu%E1%BB%91c" title="Phản quốc">phản quốc</a>, tư thông với kẻ địch), "khi quân phạm thượng" (dối vua, mạo phạm đến hoàng gia), "mật mưu tạo phản" (âm mưu <a href="/wiki/N%E1%BB%95i_lo%E1%BA%A1n" title="Nổi loạn">nổi loạn</a>, phản nghịch), "thao thiên tử tội" (tội chết nặng nề). Trong <a href="/wiki/Ch%E1%BA%BF_%C4%91%E1%BB%99_qu%C3%A2n_ch%E1%BB%A7_chuy%C3%AAn_ch%E1%BA%BF" class="mw-redirect" title="Chế độ quân chủ chuyên chế">chế độ quân chủ chuyên chế</a>, hình phạt này nhằm diệt trừ hậu hoạn, nhổ tận gốc những ảnh hưởng từ tội nhân cùng với thân nhân của họ, đồng thời củng cố uy quyền tối cao của <a href="/wiki/Ho%C3%A0ng_%C4%91%E1%BA%BF" title="Hoàng đế">hoàng đế</a>. Xử <a href="/wiki/L%C4%83ng_tr%C3%AC" class="mw-redirect" title="Lăng trì">lăng trì</a> hoặc <a href="/wiki/Ch%C3%A9m_%C4%91%E1%BA%A7u" title="Chém đầu">chém đầu</a> thị chúng là những phương thức hành quyết chủ yếu trong hình phạt tru di. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Lịch_sử"><span id="L.E1.BB.8Bch_s.E1.BB.AD"></span>Lịch sử</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=2" title="Sửa đổi phần “Lịch sử”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=2" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Lịch sử"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Hình phạt tru di được cho rằng khởi thủy từ <a href="/wiki/Tri%E1%BB%81u_Th%C6%B0%C6%A1ng" class="mw-redirect" title="Triều Thương">triều Thương</a> trong <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Trung_Qu%E1%BB%91c" title="Lịch sử Trung Quốc">lịch sử Trung Quốc</a>. Bấy giờ, hình phạt này được gọi là <b>nhị điễn</b> (劓殄), xử tử tội nhân cùng với con cái của họ. Sách <a href="/wiki/S%E1%BB%AD_k%C3%BD" title="Sử ký">Sử ký</a>, thiên "Triệu thế gia", có chép vụ án Tru di thời <a href="/wiki/Xu%C3%A2n_Thu" title="Xuân Thu">Xuân Thu</a>, khi viên quan nước Tấn là <a href="/w/index.php?title=%C4%90%E1%BB%93_Ng%E1%BA%A1n_C%E1%BB%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="Đồ Ngạn Cổ (trang không tồn tại)">Đồ Ngạn Cổ</a><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> được sự đồng ý của <a href="/wiki/T%E1%BA%A5n_C%E1%BA%A3nh_c%C3%B4ng" title="Tấn Cảnh công">Tấn Cảnh công</a>, đem quân tru diệt toàn bộ gia tộc công thần <a href="/wiki/Tri%E1%BB%87u_S%C3%B3c" title="Triệu Sóc">Triệu Sóc</a>. Sự kiện này là nguyên mẫu để tác gia <a href="/w/index.php?title=K%E1%BB%B7_Qu%C3%A2n_T%C6%B0%E1%BB%9Dng&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kỷ Quân Tường (trang không tồn tại)">Kỷ Quân Tường</a> thời <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Nguy%C3%AAn" title="Nhà Nguyên">nhà Nguyên</a> sáng tác vở tạp kịch <a href="/wiki/Con_c%C3%B4i_nh%C3%A0_h%E1%BB%8D_Tri%E1%BB%87u" title="Con côi nhà họ Triệu">Con côi nhà họ Triệu</a> nổi tiếng. Tuy nhiên, theo các nhà nghiên cứu thì giai thoại này có lẽ là hư cấu. </p><p>Đến <a href="/wiki/Nh%C3%A0_T%E1%BA%A7n" title="Nhà Tần">thời Tần</a>, các hình phạt tru di trở nên nghiêm khắc hơn dưới thời <a href="/wiki/T%E1%BA%A7n_Th%E1%BB%A7y_Ho%C3%A0ng" title="Tần Thủy Hoàng">Tần Thủy Hoàng</a>,<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> khi được mở rộng lên phạm vi "tam tộc" (3 dòng), "ngũ tộc" (5 dòng), "thất tộc" (7 dòng). Để duy trì quyền cai trị của mình, Tần Thủy Hoàng quy định những hành động lừa dối, bôi nhọ thiên tử và nghiên cứu những tác phẩm văn học bị cấm sẽ bị tru di.<sup id="cite_ref-xin_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-xin-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Sự gia tăng chuyên chế này đã đẩy nhanh quá trình diệt vong của nhà Tần.<sup id="cite_ref-eywedu_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-eywedu-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dưới thời Hán, mặc dù vẫn kế thừa hình phạt tru di, nhưng đã ôn hòa hơn. Trong nhiều trường hợp, hoàng đế sẽ rút lại bản án, và vì vậy các vụ tru di hiếm hơn nhiều so với thời nhà Tần.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tuy nhiên, vào cuối thời Đông Hán, các vụ tru di xảy ra thường xuyên hơn do quyền lực của các hoàng đế phần lớn bị rơi vào tay quyền thần, nổi bật là hai vụ tru di <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%95ng_Tr%C3%A1c" title="Đổng Trác">Đổng Trác</a> và <a href="/wiki/%C4%90%E1%BB%95ng_Th%E1%BB%ABa" title="Đổng Thừa">Đổng Thừa</a> là do các quyền thần <a href="/wiki/V%C6%B0%C6%A1ng_Do%C3%A3n" title="Vương Doãn">Vương Doãn</a> và <a href="/wiki/T%C3%A0o_Th%C3%A1o" title="Tào Tháo">Tào Tháo</a> ra lệnh. </p><p>Đến <a href="/wiki/Nh%C3%A0_T%C3%B9y" title="Nhà Tùy">thời Tùy</a>, hình phạt này bị <a href="/wiki/T%C3%B9y_V%C4%83n_%C4%91%E1%BA%BF" class="mw-redirect" title="Tùy Văn đế">Tùy Văn đế</a> phế trừ, nhưng sau <a href="/wiki/T%C3%B9y_D%E1%BA%A1ng_%C4%91%E1%BA%BF" class="mw-redirect" title="Tùy Dạng đế">Tùy Dạng đế</a> lại cho khôi phục và mở rộng đến cả "cửu tộc" (9 dòng).<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Trong thời <a href="/wiki/Nh%C3%A0_%C4%90%C6%B0%E1%BB%9Dng" title="Nhà Đường">nhà Đường</a>, hình phạt tru di chỉ được áp dụng cho những người âm mưu chống lại sự cai trị của Hoàng đế, đối tượng hành quyết là cha mẹ, trẻ em trên mười sáu tuổi và những người thân cận khác, và chỉ được áp dụng cho các tội phản quốc và nổi loạn.<sup id="cite_ref-xin_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-xin-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Sang thời <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Minh" title="Nhà Minh">nhà Minh</a>, các vụ tru di xảy ra nhiều hơn.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dưới thời <a href="/wiki/Minh_Th%C3%A1i_T%E1%BB%95" title="Minh Thái Tổ">Minh Thái Tổ</a>, những người phạm tội phản quốc và nổi loạn sẽ bị tru di cùng với cha mẹ, ông bà, anh chị em của họ, con, cháu, những người sống chung với tội phạm không phân biệt quan hệ họ hàng, chú bác và con cái của anh chị em, cũng như cái chết cho chính những kẻ nổi loạn bằng cách xử lăng trì.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hoạn quan Lưu Cẩn, một thành viên thuộc nhóm <a href="/wiki/B%C3%A1t_h%E1%BB%95" title="Bát hổ">Bát hổ</a>, đã bị <a href="/wiki/Minh_V%C5%A9_T%C3%B4ng" title="Minh Vũ Tông">Minh Vũ Tông</a> xử tử bằng hình thức này. Thậm chí, thời <a href="/wiki/Minh_Th%C3%A0nh_T%E1%BB%95" title="Minh Thành Tổ">Minh Thành Tổ</a> còn ra lệnh tru di đến "thập tộc" trong <a href="/wiki/%C3%81n_v%C4%83n_t%E1%BB%B1_%C4%91%E1%BA%A7u_%C4%91%E1%BB%9Di_Minh" title="Án văn tự đầu đời Minh">vụ án Văn Hiếu Nhụ</a>, giết chết tổng cộng 873 người, không chỉ chín dòng gia tộc Phương Hiếu Nhụ, mà cả thân hữu, môn đồ của ông cũng vạ lây vì bị Minh Thành Tổ gộp lại cho thành dòng thứ 10.<sup id="cite_ref-Giết_10_họ_vì_một_câu_nói_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-Giết_10_họ_vì_một_câu_nói-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Hình phạt tru di trong thời <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Thanh" title="Nhà Thanh">nhà Thanh</a> là một sự bắt chước trực tiếp các quy định dưới thời nhà Minh.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hình phạt tàn khốc này chỉ được chính thức bãi bỏ vào năm <a href="/wiki/1905" title="1905">1905</a>, cuối thời nhà Thanh. </p><p>Do ảnh hưởng đồng văn với Trung Hoa, trong lịch sử của các quốc gia Triều Tiên, <a href="/wiki/Nh%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n" title="Nhật Bản">Nhật Bản</a>, <a href="/wiki/Vi%E1%BB%87t_Nam" title="Việt Nam">Việt Nam</a>, hình phạt tru di cũng được áp dụng trong các triều đình chuyên chế gây nên những vụ tàn sát thảm khốc nổi tiếng. Trong <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Tri%E1%BB%81u_Ti%C3%AAn" title="Lịch sử Triều Tiên">lịch sử Triều Tiên</a>, hình phạt này được áp dụng dưới thời trị vì của Vua <a href="/wiki/Ch%C3%A2n_B%C3%ACnh_v%C6%B0%C6%A1ng" title="Chân Bình vương">Chân Bình vương</a> của <a href="/wiki/T%C3%A2n_La" title="Tân La">Tân La</a> (579-632) khi kẻ mưu phản Ichan Chilsuk (이찬 칠숙) cùng toàn bộ gia đình và người thân của ông ta bị hành quyết.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ngoài ra, <a href="/wiki/V%E1%BB%A5_%C3%A1n_L%E1%BB%87_Chi_Vi%C3%AAn" class="mw-redirect" title="Vụ án Lệ Chi Viên">vụ án Lệ Chi Viên</a> trong <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Vi%E1%BB%87t_Nam" title="Lịch sử Việt Nam">lịch sử Việt Nam</a> cũng chứng kiến cả nhà <a href="/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Tr%C3%A3i" title="Nguyễn Trãi">Nguyễn Trãi</a> bị xử tội chết.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Có nhiều phán quyết đạo đức khác nhau liên quan đến hình phạt tru di trong thời cổ đại. Nó thường được coi là biểu tượng của phương pháp cai trị chuyên chế, trừng phạt bất công những thành viên vô tội trong gia đình chỉ vì tội của người trong họ. Giống như tất cả các hình thức tử hình tập thể, nó cũng nhằm mục đích răn đe đáng sợ đối với những tội ác nghiêm trọng nhất dưới thời phong kiến, thay vì chỉ là một hình thức trả thù. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tru_di_tam_tộc"><span id="Tru_di_tam_t.E1.BB.99c"></span>Tru di tam tộc</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=3" title="Sửa đổi phần “Tru di tam tộc”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=3" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tru di tam tộc"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Có nhiều thuyết khác nhau về định nghĩa "tam tộc". Có thuyết cho rằng "tam tộc" là "phụ mẫu" (cha mẹ), "huynh đệ" (anh em), "thê tử" (vợ con). Thuyết khác cho rằng "tam tộc" chính là "phụ" (cha), "mẫu" (mẹ), thê (vợ). Cũng có thuyết lại cho "tam tộc" là "phụ" (cha), "tử" (con), "tôn" (cháu).<sup id="cite_ref-cct_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-cct-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Vụ án tru di tam tộc đầu tiên được ghi nhận trong lịch sử Trung Quốc là vụ quyền thần <a href="/wiki/Tri%E1%BB%87u_Cao" title="Triệu Cao">Triệu Cao</a> vu cho thừa tướng <a href="/wiki/L%C3%BD_T%C6%B0" title="Lý Tư">Lý Tư</a> làm phản, mượn tay <a href="/wiki/T%E1%BA%A7n_Nh%E1%BB%8B_th%E1%BA%BF" class="mw-redirect" title="Tần Nhị thế">Tần Nhị thế</a> xử tử 3 họ nhà Lý Tư. Tuy nhiên, về sau ba họ nhà Triệu Cao cũng bị chính vua <a href="/wiki/T%E1%BA%A7n_T%E1%BB%AD_Anh" title="Tần Tử Anh">Tần Tử Anh</a> xử tử.<sup id="cite_ref-CENJ_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-CENJ-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Trong <a href="/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Vi%E1%BB%87t_Nam" title="Lịch sử Việt Nam">lịch sử Việt Nam</a>, vụ án tru di tam tộc nổi tiếng nhất là <a href="/wiki/V%E1%BB%A5_%C3%A1n_L%E1%BB%87_Chi_Vi%C3%AAn" class="mw-redirect" title="Vụ án Lệ Chi Viên">vụ án Lệ Chi Viên</a> <a href="/wiki/Th%E1%BB%9Di_L%C3%AA_s%C6%A1" class="mw-redirect" title="Thời Lê sơ">nhà Lê sơ</a> khi lão thần <a href="/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Tr%C3%A3i" title="Nguyễn Trãi">Nguyễn Trãi</a> và người thiếp là <a href="/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Th%E1%BB%8B_L%E1%BB%99" title="Nguyễn Thị Lộ">Nguyễn Thị Lộ</a> bị vu tội giết vua <a href="/wiki/L%C3%AA_Th%C3%A1i_T%C3%B4ng" title="Lê Thái Tông">Lê Thái Tông</a>, bị triều đình khép án. Vào thời <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Nguy%E1%BB%85n" title="Nhà Nguyễn">nhà Nguyễn</a>, nhà thơ <a href="/wiki/Cao_B%C3%A1_Qu%C3%A1t" title="Cao Bá Quát">Cao Bá Quát</a> cũng bị vua <a href="/wiki/T%E1%BB%B1_%C4%90%E1%BB%A9c" title="Tự Đức">Tự Đức</a> tru di tam tộc do cầm đầu <a href="/wiki/Cu%E1%BB%99c_kh%E1%BB%9Fi_ngh%C4%A9a_Cao_B%C3%A1_Qu%C3%A1t" class="mw-redirect" title="Cuộc khởi nghĩa Cao Bá Quát">cuộc khởi nghĩa</a> chống lại triều đình. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tru_di_cửu_tộc"><span id="Tru_di_c.E1.BB.ADu_t.E1.BB.99c"></span>Tru di cửu tộc</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=4" title="Sửa đổi phần “Tru di cửu tộc”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=4" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tru di cửu tộc"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Tương tự như "tam tộc", "cửu tộc" cũng có nhiều thuyết khác nhau. Các Nho gia đời Hán có 2 thuyết: </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cửu_tộc_đời_Chu"><span id="C.E1.BB.ADu_t.E1.BB.99c_.C4.91.E1.BB.9Di_Chu"></span>Cửu tộc đời Chu</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=5" title="Sửa đổi phần “Cửu tộc đời Chu”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=5" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Cửu tộc đời Chu"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Theo <i>Tộc chế</i> đời <a href="/wiki/Nh%C3%A0_Chu" title="Nhà Chu">nhà Chu</a>, cửu tộc là 9 hạng người có liên hệ thân thuộc với bản thân phạm nhân: </p> <ol><li>Cha mẹ, anh chị em, con trai con gái.</li> <li>Cô ruột.</li> <li>Con chị em gái.</li> <li>Cháu ngoại. (Bốn hạng người trên thuộc Tộc của cha)</li> <li>Ông ngoại.</li> <li>Bà ngoại.</li> <li>Dì ruột. (Ba hạng người này thuộc Tộc của mẹ)</li> <li>Cha vợ.</li> <li>Mẹ vợ. (Hai hạng người này thuộc Tộc của vợ)</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cửu_tộc_đời_Tần"><span id="C.E1.BB.ADu_t.E1.BB.99c_.C4.91.E1.BB.9Di_T.E1.BA.A7n"></span>Cửu tộc đời Tần</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=6" title="Sửa đổi phần “Cửu tộc đời Tần”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=6" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Cửu tộc đời Tần"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Đến thời <a href="/wiki/Nh%C3%A0_T%E1%BA%A7n" title="Nhà Tần">nhà Tần</a>, nhà Hán, Cửu Tộc đổi lại, lấy y theo thời vua Nghiêu vua Thuấn, tức là lấy người trong họ của cha, bà con trực hệ làm căn bản, từ bản thân suy lên 4 đời, và từ bản thân lấy xuống 4 đời, tổng cộng là 9 đời, kể ra sau đây: </p> <ol><li>Cao Tổ: Kỵ Nội.</li> <li>Tằng Tổ: Cụ Nội.</li> <li>Tổ Phụ: Ông Nội.</li> <li>Phụ: Cha.</li> <li>Ngang với phạm nhân: anh em trai ruột (<i>thân huynh đệ</i>), anh em họ trai khác họ (<i>biểu huynh đệ</i>), anh em họ trai cùng họ (<i>đường huynh đệ/nhị tòng huynh đệ</i>, tức những người cùng ông nội, cụ nội), có thể lấy đến chung 3 thế hệ (<i>tam tòng huynh đệ</i>, tức là những người cùng kỵ nội)</li> <li>Nhi: Con trai con gái.</li> <li>Tôn: Cháu nội.</li> <li>Tằng tôn: Chắt</li> <li>Huyền tôn: Chút.</li></ol> <p>Nhưng cho đến nay người ta vẫn quan niệm thông thường là lấy và hiểu 9 họ theo đời nhà Chu. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tru_di_thập_tộc"><span id="Tru_di_th.E1.BA.ADp_t.E1.BB.99c"></span>Tru di thập tộc</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=7" title="Sửa đổi phần “Tru di thập tộc”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=7" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tru di thập tộc"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Xem thêm: <a href="/wiki/Minh_Th%C3%A0nh_T%E1%BB%95" title="Minh Thành Tổ">Minh Thành Tổ</a></div> <p><a href="/wiki/Minh_Th%C3%A0nh_T%E1%BB%95" title="Minh Thành Tổ">Yên vương Chu Đệ</a> cướp ngôi soán vị của cháu là <a href="/wiki/Minh_Hu%E1%BB%87_%C4%90%E1%BA%BF" title="Minh Huệ Đế">Minh Huệ Đế</a>. <a href="/w/index.php?title=Ph%C6%B0%C6%A1ng_Hi%E1%BA%BFu_Nh%E1%BB%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Phương Hiếu Nhụ (trang không tồn tại)">Phương Hiếu Nhụ</a> viết lên 4 chữ "Yên tặc thoán vị" (燕賊篡位, <i>Giặc Yên cướp ngôi</i>), khiến Chu Đệ nổi giận đòi tru di cửu tộc. Họ Phương khi nghe còn cười khẩy, "Tru di thập tộc đã làm gì được ta nào!" Vì thế Chu Đệ đã gom cả môn sinh bằng hữu của họ Phương thành nhóm thứ 10. Tổng cộng có 873 người bị giết.<sup id="cite_ref-Giết_10_họ_vì_một_câu_nói_15-1" class="reference"><a href="#cite_note-Giết_10_họ_vì_một_câu_nói-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Số người sống lưu vong, bị sung quân cũng lên đến hàng ngàn. </p><p>Trong bài thơ "Mộ kỳ lân" của thi hào <a href="/wiki/Nguy%E1%BB%85n_Du" title="Nguyễn Du">Nguyễn Du</a> có câu: "Bạo nộ nhất sính di thập tộc" (暴怒一逞夷十族, <i>Để hả một cơn giận, giết cả mười họ người ta</i>) chính là nhắc đến sự kiện này. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xem_thêm"><span id="Xem_th.C3.AAm"></span>Xem thêm</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=8" title="Sửa đổi phần “Xem thêm”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=8" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Xem thêm"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/V%E1%BB%A5_%C3%A1n_L%E1%BB%87_Chi_Vi%C3%AAn" class="mw-redirect" title="Vụ án Lệ Chi Viên">Vụ án Lệ Chi Viên</a></li> <li><a href="/wiki/T%E1%BB%A9_m%C3%A3_ph%C3%A2n_th%C3%A2y" class="mw-redirect" title="Tứ mã phân thây">Tứ mã phân thây</a></li> <li><a href="/wiki/Voi_gi%C3%A0y" title="Voi giày">Voi giày</a></li> <li><a href="/wiki/Cung_h%C3%ACnh" title="Cung hình">Cung hình</a></li> <li><a href="/wiki/T%C3%B9ng_x%E1%BA%BBo" title="Tùng xẻo">Tùng xẻo</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Chú_thích"><span id="Ch.C3.BA_th.C3.ADch"></span>Chú thích</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=9" title="Sửa đổi phần “Chú thích”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=9" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Chú thích"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r71728118">.mw-parser-output .reflist{margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}@media screen{.mw-parser-output .reflist{font-size:90%}}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><b><a href="#cite_ref-1">^</a></b> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67233549">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"“""”""‘""’"}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.weblio.jp/wkpja/content/%E6%97%8F%E8%AA%85_%E6%97%A5%E6%9C%AC">“族誅 - 日本 - わかりやすく解説 Weblio辞書”</a>. <i>www.weblio.jp</i><span class="reference-accessdate">. Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2022</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.weblio.jp&rft.atitle=%E6%97%8F%E8%AA%85+-+%E6%97%A5%E6%9C%AC+-+%E3%82%8F%E3%81%8B%E3%82%8A%E3%82%84%E3%81%99%E3%81%8F%E8%A7%A3%E8%AA%AC+Weblio%E8%BE%9E%E6%9B%B8&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.weblio.jp%2Fwkpja%2Fcontent%2F%25E6%2597%258F%25E8%25AA%2585_%25E6%2597%25A5%25E6%259C%25AC&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3ATru+di" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-2"><b><a href="#cite_ref-2">^</a></b> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200908051310/http://www.chinareviewnews.com/crn-webapp/cbspub/secDetail.jsp?bookid=7314&secid=7342">“和諧家庭：構建和諧社會的基石”</a>. 中國評論學術出版社. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.chinareviewnews.com/crn-webapp/cbspub/secDetail.jsp?bookid=7314&secid=7342">Bản gốc</a> lưu trữ ngày 8 tháng 9 năm 2020<span class="reference-accessdate">. Truy cập ngày 2 tháng 11 năm 2008</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%E5%92%8C%E8%AB%A7%E5%AE%B6%E5%BA%AD%EF%BC%9A%E6%A7%8B%E5%BB%BA%E5%92%8C%E8%AB%A7%E7%A4%BE%E6%9C%83%E7%9A%84%E5%9F%BA%E7%9F%B3&rft.pub=%E4%B8%AD%E5%9C%8B%E8%A9%95%E8%AB%96%E5%AD%B8%E8%A1%93%E5%87%BA%E7%89%88%E7%A4%BE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.chinareviewnews.com%2Fcrn-webapp%2Fcbspub%2FsecDetail.jsp%3Fbookid%3D7314%26secid%3D7342&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3ATru+di" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><b><a href="#cite_ref-3">^</a></b> <span class="reference-text">Nhiều tài liệu tiếng Việt chép tên là <b>Đồ Ngạn Giả</b>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><b><a href="#cite_ref-4">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.china-week.com/html/4383.htm">张辉：秦制千年到红朝</a> "Qin system a millennium of red mornings" – China Report Weekly</span> </li> <li id="cite_note-xin-5">^ <a href="#cite_ref-xin_5-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-xin_5-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070526004722/http://news.xinhuanet.com/theory/2007-04/29/content_6040233.htm">“株连九族”的历史演进 – 新华网</a> "The history and evolution of '株连九族' (Nine exterminations)" – <a href="/wiki/Xinhua" class="mw-redirect" title="Xinhua">Xinhua</a></span> </li> <li id="cite_note-eywedu-6"><b><a href="#cite_ref-eywedu_6-0">^</a></b> <span class="error mw-ext-cite-error" lang="vi" dir="ltr">Lỗi chú thích: Thẻ <code><ref></code> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên <code>eywedu</code></span></li> <li id="cite_note-7"><b><a href="#cite_ref-7">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://big5.ce.cn/gate/big5/cathay.ce.cn/person/200901/23/t20090123_18041726.shtml">晁智囊千慮一失被族誅(西漢)(圖)</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110725165638/http://big5.ce.cn/gate/big5/cathay.ce.cn/person/200901/23/t20090123_18041726.shtml">Lưu trữ</a> 2011-07-25 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> "Thousand worries of the extermination of a family (Western Han)" from the Chinese Civilisation network of the Chinese economic net (華夏文明——中國經濟網)</span> </li> <li id="cite_note-8"><b><a href="#cite_ref-8">^</a></b> <span class="reference-text">《廣陽雜記·卷一》「九族始於隋煬帝」</span> </li> <li id="cite_note-9"><b><a href="#cite_ref-9">^</a></b> <span class="reference-text">《唐六典注》：煬帝「末年嚴刻，生殺任情，不復依例。楊玄感反，誅九族，復行轘裂梟首，磔而射之。」</span> </li> <li id="cite_note-10"><b><a href="#cite_ref-10">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hubce.edu.cn/mrwc/show.php?lm=docfile&id=1181628897">湖北第二师范学院:“株连九族”</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090425110206/http://www.hubce.edu.cn/mrwc/show.php?lm=docfile&id=1181628897">Lưu trữ</a> 2009-04-25 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> "History of Familial Extermination" from Hubei Normal College II (湖北第二师范学院)</span> </li> <li id="cite_note-11"><b><a href="#cite_ref-11">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.danganj.net/Article/ArticleShow.asp?ArticleID=2217">《明大诰》(档案界)</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090425192836/http://www.danganj.net/Article/ArticleShow.asp?ArticleID=2217">Lưu trữ</a> 2009-04-25 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> "Letters of Ming" from "The Archive Domain" (档案界档案界门户网站)</span> </li> <li id="cite_note-12"><b><a href="#cite_ref-12">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ruiwen.com/news/25514.htm">汉字趣编（之十四）（刑）</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180709153829/http://www.ruiwen.com/news/25514.htm">Lưu trữ</a> 2018-07-09 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> "Notable compilation 14 – Punishment" from Secondary school resources (中学语文教学资源网)</span> </li> <li id="cite_note-13"><b><a href="#cite_ref-13">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.chinamonitor.org/article/kuxing/mingkx.htm">中国死刑观察--明初酷刑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171109081231/http://www.chinamonitor.org/article/kuxing/mingkx.htm">Lưu trữ</a> 2017-11-09 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> "Examination of China's death penalty – torture from the Ming" – Chinamonitor</span> </li> <li id="cite_note-14"><b><a href="#cite_ref-14">^</a></b> <span class="reference-text">倪正茂, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=ets_fwnbLBYC&pg=PA229">比较法学探析</a>, 中国法制出版社, 2006 (Google Books)</span> </li> <li id="cite_note-Giết_10_họ_vì_một_câu_nói-15">^ <a href="#cite_ref-Giết_10_họ_vì_một_câu_nói_15-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Giết_10_họ_vì_một_câu_nói_15-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://plo.vn/plo/giet-10-ho-vi-mot-cau-noi-374573.html">Giết 10 họ vì một câu nói</a></span> </li> <li id="cite_note-16"><b><a href="#cite_ref-16">^</a></b> <span class="reference-text">Tianting Zheng, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=l6dA2ic_edQC&pg=RA2-PA467">清史鄭天挺編著</a> (Google Books)</span> </li> <li id="cite_note-17"><b><a href="#cite_ref-17">^</a></b> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREFPankaj_Mohan2005" class="citation journal cs1">Pankaj Mohan (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=UkbwAAAAIAAJ&q=Chilsuk%27s+Rebellion">“The Uses of Buddhist and Shamanistic Symbolism in the Empowerment of Queen Sŏndŏk”</a>. <i>International Association for Buddhist Thought and Culture</i>. <b>5–8</b>: 133. <q>The hostility of the aristocracy manifested itself in a conspiracy against the throne hatched by Yichan Chilsuk and Achan Sŏkpum. The plot was revealed in 631, and Chilsuk's entire family and relatives to the ninth degree were executed.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=International+Association+for+Buddhist+Thought+and+Culture&rft.atitle=The+Uses+of+Buddhist+and+Shamanistic+Symbolism+in+the+Empowerment+of+Queen+S%C5%8Fnd%C5%8Fk&rft.volume=5%E2%80%938&rft.pages=133&rft.date=2005&rft.au=Pankaj+Mohan&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DUkbwAAAAIAAJ%26q%3DChilsuk%2527s%2BRebellion&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3ATru+di" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><b><a href="#cite_ref-18">^</a></b> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.encyber.com/search_w/ctdetail.php?masterno=86642&contentno=86642">“Samjok (삼족 三族)”</a> (bằng tiếng Hàn). <a href="/wiki/Doosan_Encyclopedia" class="mw-redirect" title="Doosan Encyclopedia">Doosan Encyclopedia</a>. <q>In ancient China and Korea, when someone committed a big crime, the three sets of relatives were annihilated for the principle of guilt by association which was referred to as 'samjok myeolmun jihwa', 고대 중국·한국 등에서는 어떤 사람이 큰 죄를 범하면 '삼족멸문지화(三族滅門之禍)'라고 하여 혈연의 삼족을 형벌에 연좌(緣坐)시키기도 하였다.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Samjok+%28%EC%82%BC%EC%A1%B1+%E4%B8%89%E6%97%8F%29&rft.pub=Doosan+Encyclopedia&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.encyber.com%2Fsearch_w%2Fctdetail.php%3Fmasterno%3D86642%26contentno%3D86642&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3ATru+di" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><b><a href="#cite_ref-19">^</a></b> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120222191344/http://hwarang.culturecontent.com/ME-0105/ME-0105010101.asp?event_id=e_100381&kind=blank&subject=eve001_003">“Chilsuk's Rebellion (칠숙의 난)”</a>. <i><a href="/wiki/Samguk_Sagi" class="mw-redirect" title="Samguk Sagi">Samguk Sagi</a></i> (bằng tiếng Hàn). Korea Culture & Content Agency. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hwarang.culturecontent.com/ME-0105/ME-0105010101.asp?event_id=e_100381&kind=blank&subject=eve001_003">Bản gốc</a> lưu trữ ngày 22 tháng 2 năm 2012<span class="reference-accessdate">. Truy cập ngày 13 tháng 9 năm 2022</span>. <q>In May Summer, Chilsuk the Inchan officer plotted to rise in rebellion along with Seokpum the Achan officer. As <a href="/w/index.php?title=Jinpyeong_of_Silla&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jinpyeong of Silla (trang không tồn tại)">the king (of Silla)</a> knew this, he captured and beheaded Chilsuk at the Eastern Market and then annihilated his nine sets of relatives. (夏五月, 伊(阿)湌柒宿與阿湌石品謀叛, 王覺之, 捕捉柒宿, 斬之東市, 幷夷九族)</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Samguk+Sagi&rft.atitle=Chilsuk%27s+Rebellion+%28%EC%B9%A0%EC%88%99%EC%9D%98+%EB%82%9C%29&rft_id=http%3A%2F%2Fhwarang.culturecontent.com%2FME-0105%2FME-0105010101.asp%3Fevent_id%3De_100381%26kind%3Dblank%26subject%3Deve001_003&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3ATru+di" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><b><a href="#cite_ref-20">^</a></b> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://facstaff.gpc.edu/~shale/humanities/literature/world_literature/classprojects/vietnam/biograph.htm">BIOGRAPHY Nguyen Trai (1380–1442)</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090419164842/http://facstaff.gpc.edu/~shale/humanities/literature/world_literature/classprojects/vietnam/biograph.htm">Lưu trữ</a> 2009-04-19 tại <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> <i>"A close adviser of two successive kings, he was finally suspected to have plotted for regicide. His family was harmed by traitors to the court. He and entire family were executed."</i></span> </li> <li id="cite_note-cct-21"><b><a href="#cite_ref-cct_21-0">^</a></b> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite id="CITEREF馬重奇、周麗英2002" class="citation book cs1">馬重奇、周麗英 (2002). <i>《中國古代文化知識趣談》</i>. 導師出版社有限公司. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Ngu%E1%BB%93n_s%C3%A1ch/978-962-397-717-3" title="Đặc biệt:Nguồn sách/978-962-397-717-3"><bdi>978-962-397-717-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%E3%80%8A%E4%B8%AD%E5%9C%8B%E5%8F%A4%E4%BB%A3%E6%96%87%E5%8C%96%E7%9F%A5%E8%AD%98%E8%B6%A3%E8%AB%87%E3%80%8B&rft.pub=%E5%B0%8E%E5%B8%AB%E5%87%BA%E7%89%88%E7%A4%BE%E6%9C%89%E9%99%90%E5%85%AC%E5%8F%B8&rft.date=2002&rft.isbn=978-962-397-717-3&rft.au=%E9%A6%AC%E9%87%8D%E5%A5%87%E3%80%81%E5%91%A8%E9%BA%97%E8%8B%B1&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3ATru+di" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-CENJ-22"><b><a href="#cite_ref-CENJ_22-0">^</a></b> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67233549"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hk.chiculture.net/1005/html/d09/1005d09.html">“中國古代立法與司法”</a><span class="reference-accessdate">. Truy cập ngày 2 tháng 11 năm 2008</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%E4%B8%AD%E5%9C%8B%E5%8F%A4%E4%BB%A3%E7%AB%8B%E6%B3%95%E8%88%87%E5%8F%B8%E6%B3%95&rft_id=http%3A%2F%2Fhk.chiculture.net%2F1005%2Fhtml%2Fd09%2F1005d09.html&rfr_id=info%3Asid%2Fvi.wikipedia.org%3ATru+di" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tham_khảo"><span id="Tham_kh.E1.BA.A3o"></span>Tham khảo</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit&section=10" title="Sửa đổi phần “Tham khảo”" class="mw-editsection-visualeditor"><span>sửa</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tru_di&action=edit&section=10" title="Sửa mã nguồn tại đề mục: Tham khảo"><span>sửa mã nguồn</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="boilerplate metadata plainlinks" id="stub"><table class="metadata plainlinks stub" style="background: transparent;" role="presentation"><tbody><tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:S%C6%A1_khai_%C4%90%C3%B4ng_%C3%81" title="Thể loại:Sơ khai Đông Á"><img alt="Hình tượng sơ khai" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/East_Asia_%28orthographic_projection%29.svg/35px-East_Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="35" height="35" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/East_Asia_%28orthographic_projection%29.svg/53px-East_Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/East_Asia_%28orthographic_projection%29.svg/70px-East_Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span></td> <td><i>Bài viết liên quan đến <a href="/wiki/%C4%90%C3%B4ng_%C3%81" title="Đông Á">Đông Á</a> này vẫn còn <a href="/wiki/Wikipedia:B%C3%A0i_s%C6%A1_khai" title="Wikipedia:Bài sơ khai">sơ khai</a>. Bạn có thể giúp Wikipedia <a class="external text" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tru_di&veaction=edit">mở rộng nội dung</a> để bài được hoàn chỉnh hơn.</i><div class="plainlinks hlist navbar mini" style="position: absolute; right: 15px; display: none;"><ul><li class="nv-xem"><a href="/wiki/B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:S%C6%A1_khai_%C4%90%C3%B4ng_%C3%81" title="Bản mẫu:Sơ khai Đông Á"><abbr title="Xem bản mẫu này">x</abbr></a></li><li class="nv-thảo luận"><a href="/w/index.php?title=Th%E1%BA%A3o_lu%E1%BA%ADn_B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:S%C6%A1_khai_%C4%90%C3%B4ng_%C3%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thảo luận Bản mẫu:Sơ khai Đông Á (trang không tồn tại)"><abbr title="Thảo luận bản mẫu này">t</abbr></a></li><li class="nv-sửa"><a class="external text" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu:S%C6%A1_khai_%C4%90%C3%B4ng_%C3%81&action=edit"><abbr title="Sửa bản mẫu này">s</abbr></a></li></ul></div></td> </tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Lấy từ “<a dir="ltr" href="https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tru_di&oldid=71650706">https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tru_di&oldid=71650706</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%C4%90%E1%BA%B7c_bi%E1%BB%87t:Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i" title="Đặc biệt:Thể loại">Thể loại</a>: <ul><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:S%C6%A1_khai_%C4%90%C3%B4ng_%C3%81" title="Thể loại:Sơ khai Đông Á">Sơ khai Đông Á</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:H%C3%ACnh_ph%E1%BA%A1t_phong_ki%E1%BA%BFn" title="Thể loại:Hình phạt phong kiến">Hình phạt phong kiến</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Vi%E1%BB%87t_Nam" title="Thể loại:Lịch sử Việt Nam">Lịch sử Việt Nam</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Tri%E1%BB%81u_Ti%C3%AAn" title="Thể loại:Lịch sử Triều Tiên">Lịch sử Triều Tiên</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Trung_Qu%E1%BB%91c" title="Thể loại:Lịch sử Trung Quốc">Lịch sử Trung Quốc</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_Nh%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n" title="Thể loại:Lịch sử Nhật Bản">Lịch sử Nhật Bản</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:T%E1%BB%AD_h%C3%ACnh" title="Thể loại:Tử hình">Tử hình</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trung_Hoa_c%E1%BB%95_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Thể loại:Trung Hoa cổ đại">Trung Hoa cổ đại</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Tr%E1%BB%ABng_ph%E1%BA%A1t_t%E1%BA%ADp_th%E1%BB%83" title="Thể loại:Trừng phạt tập thể">Trừng phạt tập thể</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Ph%C6%B0%C6%A1ng_ph%C3%A1p_h%C3%A0nh_h%C3%ACnh" title="Thể loại:Phương pháp hành hình">Phương pháp hành hình</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Quan_h%E1%BB%87_h%E1%BB%8D_h%C3%A0ng_v%C3%A0_ngu%E1%BB%93n_g%E1%BB%91c" title="Thể loại:Quan hệ họ hàng và nguồn gốc">Quan hệ họ hàng và nguồn gốc</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Thanh_tr%E1%BB%ABng_ch%C3%ADnh_tr%E1%BB%8B_v%C3%A0_v%C4%83n_h%C3%B3a" title="Thể loại:Thanh trừng chính trị và văn hóa">Thanh trừng chính trị và văn hóa</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Thể loại ẩn: <ul><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Trang_c%C3%B3_l%E1%BB%97i_ch%C3%BA_th%C3%ADch" title="Thể loại:Trang có lỗi chú thích">Trang có lỗi chú thích</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:B%E1%BA%A3n_m%E1%BA%ABu_webarchive_d%C3%B9ng_li%C3%AAn_k%E1%BA%BFt_wayback" title="Thể loại:Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback">Bản mẫu webarchive dùng liên kết wayback</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:Ngu%E1%BB%93n_CS1_ti%E1%BA%BFng_H%C3%A0n_(ko)" title="Thể loại:Nguồn CS1 tiếng Hàn (ko)">Nguồn CS1 tiếng Hàn (ko)</a></li><li><a href="/wiki/Th%E1%BB%83_lo%E1%BA%A1i:T%E1%BA%A5t_c%E1%BA%A3_b%C3%A0i_vi%E1%BA%BFt_s%C6%A1_khai" title="Thể loại:Tất cả bài viết sơ khai">Tất cả bài viết sơ khai</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Trang này được sửa đổi lần cuối vào ngày 29 tháng 8 năm 2024, 19:24.</li> <li id="footer-info-copyright">Văn bản được phát hành theo <a href="/wiki/Wikipedia:Nguy%C3%AAn_v%C4%83n_Gi%E1%BA%A5y_ph%C3%A9p_Creative_Commons_Ghi_c%C3%B4ng%E2%80%93Chia_s%E1%BA%BB_t%C6%B0%C6%A1ng_t%E1%BB%B1_phi%C3%AAn_b%E1%BA%A3n_4.0_Qu%E1%BB%91c_t%E1%BA%BF" title="Wikipedia:Nguyên văn Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự phiên bản 4.0 Quốc tế">Giấy phép Creative Commons Ghi công–Chia sẻ tương tự</a>; có thể áp dụng điều khoản bổ sung. Với việc sử dụng trang web này, bạn chấp nhận <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/vi">Điều khoản Sử dụng</a> và <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/vi">Quy định quyền riêng tư</a>. Wikipedia® là thương hiệu đã đăng ký của <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, một tổ chức phi lợi nhuận.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Quy định quyền riêng tư</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Gi%E1%BB%9Bi_thi%E1%BB%87u">Giới thiệu Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Ph%E1%BB%A7_nh%E1%BA%ADn_chung">Lời phủ nhận</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Bộ Quy tắc Ứng xử Chung</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Lập trình viên</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/vi.wikipedia.org">Thống kê</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Tuyên bố về cookie</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//vi.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Tru_di&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Phiên bản di động</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-gr6xb","wgBackendResponseTime":186,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.171","walltime":"0.202","ppvisitednodes":{"value":709,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":21099,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":313,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":7,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":32995,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 152.883 1 -total"," 80.59% 123.207 1 Bản_mẫu:Tham_khảo"," 51.55% 78.808 5 Bản_mẫu:Chú_thích_web"," 12.64% 19.331 1 Bản_mẫu:Xem_thêm"," 6.97% 10.661 6 Bản_mẫu:Webarchive"," 6.00% 9.170 1 Bản_mẫu:Sơ_khai_Đông_Á"," 5.02% 7.668 1 Bản_mẫu:Asbox"," 4.56% 6.971 1 Bản_mẫu:Chú_thích_tạp_chí"," 3.18% 4.867 1 Bản_mẫu:Chú_thích_sách"," 2.61% 3.986 1 Bản_mẫu:Thanh_điều_hướng"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.080","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3544698,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-b5955fb59-kbfkr","timestamp":"20241107082930","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Tru di","url":"https:\/\/vi.wikipedia.org\/wiki\/Tru_di","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1038388","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1038388","author":{"@type":"Organization","name":"Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00f3ng g\u00f3p v\u00e0o c\u00e1c d\u1ef1 \u00e1n Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Qu\u1ef9 Wikimedia","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2008-10-23T07:47:28Z","dateModified":"2024-08-29T19:24:41Z"}</script> </body> </html>