CINXE.COM
اتمسفر زمین - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="fa" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>اتمسفر زمین - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )fawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[".\t,","٫\t٬"],"wgDigitTransformTable":[ "0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9\t%","۰\t۱\t۲\t۳\t۴\t۵\t۶\t۷\t۸\t۹\t٪"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ژانویه","فوریه","مارس","آوریل","مه","ژوئن","ژوئیه","اوت","سپتامبر","اکتبر","نوامبر","دسامبر"],"wgRequestId":"41d1bb85-878b-4583-bbca-8ae65fef998a","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"اتمسفر_زمین","wgTitle":"اتمسفر زمین","wgCurRevisionId":40626323,"wgRevisionId":40626323,"wgArticleId":1792784,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی","یادکردهای دارای منبع به زبان آلمانی","صفحات حفاظت‌شده ویکی‌پدیا در حد بازبینی ویرایش","مقاله‌های برگزیده", "مقاله‌های دارای واژگان به زبان انگلیسی","اقلیم","ترمودینامیک جوی","جو زمین","طبیعت","گازهای تنفسی","محیط زیست‌ها"],"wgPageViewLanguage":"fa","wgPageContentLanguage":"fa","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"اتمسفر_زمین","wgRelevantArticleId":1792784,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"status":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":40626323,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fa","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"fa"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat" :[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q3230","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready", "ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.Edittools","ext.gadget.EasyNewSection","ext.gadget.signit","ext.gadget.decodesummary","ext.gadget.Watchlist","ext.gadget.switcher","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints", "ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fa&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg/1200px-%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1999"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg/800px-%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1333"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg/640px-%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="1066"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="اتمسفر زمین - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fa.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="ویرایش" href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ویکی‌پدیا (fa)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fa.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fa"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="خوراک اتم برای ویکی‌پدیا" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-اتمسفر_زمین rootpage-اتمسفر_زمین skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">پرش به محتوا</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="منوی اصلی" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">منوی اصلی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">منوی اصلی</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> بازدید محتوا </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" title="مشاهدهٔ صفحهٔ اصلی [z]" accesskey="z"><span>صفحهٔ اصلی</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C" title="یافتن اطلاعات پس‌زمینه پیرامون رویدادهای کنونی"><span>رویدادهای کنونی</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%81%DB%8C" title="آوردن یک صفحهٔ تصادفی [x]" accesskey="x"><span>مقالهٔ تصادفی</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-collaboration" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-collaboration" > <div class="vector-menu-heading"> همکاری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1" title="فهرستی از تغییرات اخیر ویکی [r]" accesskey="r"><span>تغییرات اخیر</span></a></li><li id="n-cooperateing" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C"><span>ویکی‌نویس شوید!</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA" title="مکانی برای دریافتن"><span>راهنما</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%A7"><span>تماس با ویکی‌پدیا</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ویکی‌پدیا" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fa.svg" style="width: 6em; height: 2em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="دانشنامهٔ آزاد" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fa.svg" width="72" height="18" style="width: 4.5em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>جستجو</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="جستجو در ویکی‌پدیا" aria-label="جستجو در ویکی‌پدیا" autocapitalize="sentences" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ویژه:جستجو"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">جستجو</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ابزارهای شخصی"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="تغییر ظاهر اندازهٔ قلم، عرض و رنگ صفحه" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ظاهر" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ظاهر</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa" class=""><span>کمک مالی</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است." class=""><span>ایجاد حساب</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o" class=""><span>ورود</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="گزینه‌های بیشتر" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارهای شخصی" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ابزارهای شخصی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="منوی کاربری" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa"><span>کمک مالی</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ایجاد حساب</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>ورود</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> صفحه‌هایی برای ویرایشگرانی که از سامانه خارج شدند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87" aria-label="دربارهٔ ویرایش‌کردن بیشتر بدانید"><span>بیشتر بدانید</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86" title="فهرست ویرایش‌ها انجام شده از این نشانی آی‌پی [y]" accesskey="y"><span>مشارکت‌ها</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%85%D9%86" title="بحث پیرامون ویرایش‌های این نشانی آی‌پی [n]" accesskey="n"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="فهرست" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">فهرست</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">نهفتن</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">بخش آغازین</div> </a> </li> <li id="toc-ترکیبات" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ترکیبات"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱</span> <span>ترکیبات</span> </div> </a> <ul id="toc-ترکیبات-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-تکامل_جو" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#تکامل_جو"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲</span> <span>تکامل جو</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-تکامل_جو-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های تکامل جو</span> </button> <ul id="toc-تکامل_جو-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-جو_نخست" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جو_نخست"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۱</span> <span>جو نخست</span> </div> </a> <ul id="toc-جو_نخست-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جو_دوم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جو_دوم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۲</span> <span>جو دوم</span> </div> </a> <ul id="toc-جو_دوم-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جو_سوم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جو_سوم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۳</span> <span>جو سوم</span> </div> </a> <ul id="toc-جو_سوم-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-آلودگی_هوا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#آلودگی_هوا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۳.۱</span> <span>آلودگی هوا</span> </div> </a> <ul id="toc-آلودگی_هوا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-گرمایش_زمین" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#گرمایش_زمین"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۳.۲</span> <span>گرمایش زمین</span> </div> </a> <ul id="toc-گرمایش_زمین-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-آیندهٔ_جو_زمین" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#آیندهٔ_جو_زمین"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴</span> <span>آیندهٔ جو زمین</span> </div> </a> <ul id="toc-آیندهٔ_جو_زمین-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-بخش‌های_مختلف" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#بخش‌های_مختلف"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳</span> <span>بخش‌های مختلف</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-بخش‌های_مختلف-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های بخش‌های مختلف</span> </button> <ul id="toc-بخش‌های_مختلف-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-بخش‌بندی_بر_پایهٔ_دما" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#بخش‌بندی_بر_پایهٔ_دما"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱</span> <span>بخش‌بندی بر پایهٔ دما</span> </div> </a> <ul id="toc-بخش‌بندی_بر_پایهٔ_دما-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-تروپوسفر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#تروپوسفر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱.۱</span> <span>تروپوسفر</span> </div> </a> <ul id="toc-تروپوسفر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-استراتوسفر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#استراتوسفر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱.۲</span> <span>استراتوسفر</span> </div> </a> <ul id="toc-استراتوسفر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-مزوسفر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#مزوسفر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱.۳</span> <span>مزوسفر</span> </div> </a> <ul id="toc-مزوسفر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ترموسفر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ترموسفر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱.۴</span> <span>ترموسفر</span> </div> </a> <ul id="toc-ترموسفر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-اگزوسفر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#اگزوسفر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱.۵</span> <span>اگزوسفر</span> </div> </a> <ul id="toc-اگزوسفر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-بخش‌بندی_بر_پایهٔ_ویژگی‌های_الکترومغناطیسی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#بخش‌بندی_بر_پایهٔ_ویژگی‌های_الکترومغناطیسی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۲</span> <span>بخش‌بندی بر پایهٔ ویژگی‌های الکترومغناطیسی</span> </div> </a> <ul id="toc-بخش‌بندی_بر_پایهٔ_ویژگی‌های_الکترومغناطیسی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-یونوسفر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#یونوسفر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۲.۱</span> <span>یونوسفر</span> </div> </a> <ul id="toc-یونوسفر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-مگنتوسفر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#مگنتوسفر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۲.۲</span> <span>مگنتوسفر</span> </div> </a> <ul id="toc-مگنتوسفر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-کمربند_وان_آلن" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#کمربند_وان_آلن"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۲.۳</span> <span>کمربند وان آلن</span> </div> </a> <ul id="toc-کمربند_وان_آلن-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ویژگی‌های_فیزیکی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ویژگی‌های_فیزیکی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴</span> <span>ویژگی‌های فیزیکی</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ویژگی‌های_فیزیکی-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های ویژگی‌های فیزیکی</span> </button> <ul id="toc-ویژگی‌های_فیزیکی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-فشار" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#فشار"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۱</span> <span>فشار</span> </div> </a> <ul id="toc-فشار-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-چگالی_و_جرم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#چگالی_و_جرم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲</span> <span>چگالی و جرم</span> </div> </a> <ul id="toc-چگالی_و_جرم-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-وزن_اتمی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#وزن_اتمی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۳</span> <span>وزن اتمی</span> </div> </a> <ul id="toc-وزن_اتمی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ویژگی‌های_نوری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ویژگی‌های_نوری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵</span> <span>ویژگی‌های نوری</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ویژگی‌های_نوری-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های ویژگی‌های نوری</span> </button> <ul id="toc-ویژگی‌های_نوری-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-پراکندگی_نور" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#پراکندگی_نور"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱</span> <span>پراکندگی نور</span> </div> </a> <ul id="toc-پراکندگی_نور-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جذب_نور_خورشید" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جذب_نور_خورشید"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۲</span> <span>جذب نور خورشید</span> </div> </a> <ul id="toc-جذب_نور_خورشید-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ضریب_شکست" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ضریب_شکست"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۳</span> <span>ضریب شکست</span> </div> </a> <ul id="toc-ضریب_شکست-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-گردش" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#گردش"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶</span> <span>گردش</span> </div> </a> <ul id="toc-گردش-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-نگارخانه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#نگارخانه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷</span> <span>نگارخانه</span> </div> </a> <ul id="toc-نگارخانه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جستارهای_وابسته" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#جستارهای_وابسته"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۸</span> <span>جستارهای وابسته</span> </div> </a> <ul id="toc-جستارهای_وابسته-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-واژه‌نامه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#واژه‌نامه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۹</span> <span>واژه‌نامه</span> </div> </a> <ul id="toc-واژه‌نامه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-یادداشت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#یادداشت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰</span> <span>یادداشت</span> </div> </a> <ul id="toc-یادداشت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منابع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۱</span> <span>منابع</span> </div> </a> <ul id="toc-منابع-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پیوند_به_بیرون" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پیوند_به_بیرون"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۲</span> <span>پیوند به بیرون</span> </div> </a> <ul id="toc-پیوند_به_بیرون-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="فهرست" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر وضعیت فهرست محتویات" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">تغییر وضعیت فهرست محتویات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">اتمسفر زمین</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="به مقاله‌ای به یک زبان دیگر بروید. به ۱۳۰ زبان در دسترس است." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-130" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">۱۳۰ زبان</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Aarde_se_atmosfeer" title="Aarde se atmosfeer–آفریکانس" lang="af" hreflang="af" data-title="Aarde se atmosfeer" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="آفریکانس" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Erdatmosph%C3%A4re" title="Erdatmosphäre–آلمانی سوئیسی" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Erdatmosphäre" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="آلمانی سوئیسی" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A8%E1%89%A3%E1%89%A2_%E1%8A%A0%E1%8B%A8%E1%88%AD" title="ከባቢ አየር–امهری" lang="am" hreflang="am" data-title="ከባቢ አየር" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="امهری" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%81_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%B6_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%8A" title="غلاف الأرض الجوي–عربی" lang="ar" hreflang="ar" data-title="غلاف الأرض الجوي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="عربی" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%83%E0%A6%A5%E0%A6%BF%E0%A7%B1%E0%A7%80%E0%A7%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%81%E0%A6%AE%E0%A6%A3%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%B2" title="পৃথিৱীৰ বায়ুমণ্ডল–آسامی" lang="as" hreflang="as" data-title="পৃথিৱীৰ বায়ুমণ্ডল" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="آسامی" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Atm%C3%B3sfera_terrestre" title="Atmósfera terrestre–آستوری" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Atmósfera terrestre" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="آستوری" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B9%E0%A4%B5%E0%A4%BE" title="हवा–اودهی" lang="awa" hreflang="awa" data-title="हवा" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="اودهی" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Yerin_atmosferi" title="Yerin atmosferi–ترکی آذربایجانی" lang="az" hreflang="az" data-title="Yerin atmosferi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ترکی آذربایجانی" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A6%D8%B1%DB%8C%D9%86_%D8%A2%D8%AA%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1%DB%8C" title="یئرین آتموسفری–South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یئرین آتموسفری" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%80_%D0%B0%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0%D2%BB%D1%8B" title="Ер атмосфераһы–باشقیری" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Ер атмосфераһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="باشقیری" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C5%BDem%C4%97s_atmuosp%C4%97ra" title="Žemės atmuospėra–ساموگیتی" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Žemės atmuospėra" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="ساموگیتی" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Атмасфера Зямлі–بلاروسی" lang="be" hreflang="be" data-title="Атмасфера Зямлі" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="بلاروسی" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%84%D1%8D%D1%80%D0%B0_%D0%97%D1%8F%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Атмасфэра Зямлі–بلاروسی (دستورخط کلاسیک)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Атмасфэра Зямлі" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="بلاروسی (دستورخط کلاسیک)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%B0" title="Атмосфера на Земята–بلغاری" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Атмосфера на Земята" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="بلغاری" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%B2" title="वायुमंडल–Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="वायुमंडल" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%83%E0%A6%A5%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%80%E0%A6%B0_%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A7%81%E0%A6%AE%E0%A6%A3%E0%A7%8D%E0%A6%A1%E0%A6%B2" title="পৃথিবীর বায়ুমণ্ডল–بنگالی" lang="bn" hreflang="bn" data-title="পৃথিবীর বায়ুমণ্ডল" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="بنگالی" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Atmosferenn" title="Atmosferenn–برتون" lang="br" hreflang="br" data-title="Atmosferenn" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="برتون" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Zemljina_atmosfera" title="Zemljina atmosfera–بوسنیایی" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Zemljina atmosfera" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="بوسنیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_terrestre" title="Atmosfera terrestre–کاتالان" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Atmosfera terrestre" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="کاتالان" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%DB%95%D9%88%D8%B4%DA%A9" title="تەوشک–کردی مرکزی" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="تەوشک" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="کردی مرکزی" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Atmosf%C3%A9ra_Zem%C4%9B" title="Atmosféra Země–چکی" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Atmosféra Země" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="چکی" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C4%95%D1%80_%D0%B0%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Çĕр атмосфери–چوواشی" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Çĕр атмосфери" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="چوواشی" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Atmosffer_y_Ddaear" title="Atmosffer y Ddaear–ولزی" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Atmosffer y Ddaear" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ولزی" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Jordens_atmosf%C3%A6re" title="Jordens atmosfære–دانمارکی" lang="da" hreflang="da" data-title="Jordens atmosfære" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="دانمارکی" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Erdatmosph%C3%A4re" title="Erdatmosphäre–آلمانی" lang="de" hreflang="de" data-title="Erdatmosphäre" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="آلمانی" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Hewa" title="Hewa–Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Hewa" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%84%CE%BC%CF%8C%CF%83%CF%86%CE%B1%CE%B9%CF%81%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%93%CE%B7%CF%82" title="Ατμόσφαιρα της Γης–یونانی" lang="el" hreflang="el" data-title="Ατμόσφαιρα της Γης" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="یونانی" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Atmosphere_of_Earth" title="Atmosphere of Earth–انگلیسی" lang="en" hreflang="en" data-title="Atmosphere of Earth" data-language-autonym="English" data-language-local-name="انگلیسی" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Tera_atmosfero" title="Tera atmosfero–اسپرانتو" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Tera atmosfero" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="اسپرانتو" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Atm%C3%B3sfera_terrestre" title="Atmósfera terrestre–اسپانیایی" lang="es" hreflang="es" data-title="Atmósfera terrestre" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="اسپانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Atmosf%C3%A4%C3%A4r" title="Atmosfäär–استونیایی" lang="et" hreflang="et" data-title="Atmosfäär" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="استونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Lurraren_atmosfera" title="Lurraren atmosfera–باسکی" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Lurraren atmosfera" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="باسکی" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ilmakeh%C3%A4" title="Ilmakehä–فنلاندی" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ilmakehä" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="فنلاندی" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/%C3%95hkkund" title="Õhkkund–Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Õhkkund" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Atmosph%C3%A8re_terrestre" title="Atmosphère terrestre–فرانسوی" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Atmosphère terrestre" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="فرانسوی" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Atmosfeere" title="Atmosfeere–فریزی شمالی" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Atmosfeere" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="فریزی شمالی" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Dampkring" title="Dampkring–فریسی غربی" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Dampkring" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="فریسی غربی" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Atmaisf%C3%A9ar_an_Domhain" title="Atmaisféar an Domhain–ایرلندی" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Atmaisféar an Domhain" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ایرلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_terrestre" title="Atmosfera terrestre–گالیسیایی" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Atmosfera terrestre" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="گالیسیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Sararin_Samaniya_na_Duniya" title="Sararin Samaniya na Duniya–هوسایی" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Sararin Samaniya na Duniya" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="هوسایی" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%98%D7%9E%D7%95%D7%A1%D7%A4%D7%99%D7%A8%D7%AA_%D7%9B%D7%93%D7%95%D7%A8_%D7%94%D7%90%D7%A8%D7%A5" title="אטמוספירת כדור הארץ–عبری" lang="he" hreflang="he" data-title="אטמוספירת כדור הארץ" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="عبری" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80_%E0%A4%95%E0%A4%BE_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%B2" title="पृथ्वी का वायुमण्डल–هندی" lang="hi" hreflang="hi" data-title="पृथ्वी का वायुमण्डल" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="هندی" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Zemljina_atmosfera" title="Zemljina atmosfera–کروات" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Zemljina atmosfera" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="کروات" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Atmosf%C3%A8_Lat%C3%A8" title="Atmosfè Latè–هائیتیایی" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Atmosfè Latè" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="هائیتیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%AB_%D5%B4%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Երկրի մթնոլորտ–ارمنی" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Երկրի մթնոլորտ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ارمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Atmosphera_terrestre" title="Atmosphera terrestre–اینترلینگوا" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Atmosphera terrestre" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="اینترلینگوا" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Atmosfer_Bumi" title="Atmosfer Bumi–اندونزیایی" lang="id" hreflang="id" data-title="Atmosfer Bumi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="اندونزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Ter-atmosfero" title="Ter-atmosfero–ایدو" lang="io" hreflang="io" data-title="Ter-atmosfero" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ایدو" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Gufuhvolf" title="Gufuhvolf–ایسلندی" lang="is" hreflang="is" data-title="Gufuhvolf" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ایسلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_terrestre" title="Atmosfera terrestre–ایتالیایی" lang="it" hreflang="it" data-title="Atmosfera terrestre" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ایتالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83%E3%81%AE%E5%A4%A7%E6%B0%97" title="地球の大気–ژاپنی" lang="ja" hreflang="ja" data-title="地球の大気" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ژاپنی" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Atmosfier_a_Oert" title="Atmosfier a Oert–Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Atmosfier a Oert" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Swasana" title="Swasana–جاوه‌ای" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Swasana" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="جاوه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D" title="დედამიწის ატმოსფერო–گرجی" lang="ka" hreflang="ka" data-title="დედამიწის ატმოსფერო" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="گرجی" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera–قره‌قالپاقی" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Atmosfera" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="قره‌قالپاقی" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D1%80_%D0%B0%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%8B" title="Жер атмосферасы–قزاقی" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Жер атмосферасы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="قزاقی" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%81%E1%9F%92%E1%9E%99%E1%9E%9B%E1%9F%8B" title="ខ្យល់–خمری" lang="km" hreflang="km" data-title="ខ្យល់" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="خمری" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AD%E0%B3%82%E0%B2%AE%E0%B2%BF%E0%B2%AF_%E0%B2%B5%E0%B2%BE%E0%B2%AF%E0%B3%81%E0%B2%AE%E0%B2%82%E0%B2%A1%E0%B2%B2" title="ಭೂಮಿಯ ವಾಯುಮಂಡಲ–کانارا" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಭೂಮಿಯ ವಾಯುಮಂಡಲ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="کانارا" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%A7%80%EA%B5%AC_%EB%8C%80%EA%B8%B0%EA%B6%8C" title="지구 대기권–کره‌ای" lang="ko" hreflang="ko" data-title="지구 대기권" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="کره‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B5%D1%80_%D0%B0%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%8B" title="Жер атмосферасы–قرقیزی" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Жер атмосферасы" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="قرقیزی" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/A%C3%ABr" title="Aër–لاتین" lang="la" hreflang="la" data-title="Aër" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="لاتین" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Atmosph%C3%A4r_vun_der_%C3%84erd" title="Atmosphär vun der Äerd–لوگزامبورگی" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Atmosphär vun der Äerd" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="لوگزامبورگی" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_terr%C3%A8stra" title="Atmosfera terrèstra–لومبارد" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Atmosfera terrèstra" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="لومبارد" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9A%E0%BA%B1%E0%BA%99%E0%BA%8D%E0%BA%B2%E0%BA%81%E0%BA%B2%E0%BA%94%E0%BA%82%E0%BA%AD%E0%BA%87%E0%BB%82%E0%BA%A5%E0%BA%81" title="ບັນຍາກາດຂອງໂລກ–لائوسی" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ບັນຍາກາດຂອງໂລກ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="لائوسی" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDem%C4%97s_atmosfera" title="Žemės atmosfera–لیتوانیایی" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žemės atmosfera" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="لیتوانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Zemes_atmosf%C4%93ra" title="Zemes atmosfēra–لتونیایی" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Zemes atmosfēra" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="لتونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Atmosfer" title="Atmosfer–Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Atmosfer" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Soson-drivotry_ny_tany" title="Soson-drivotry ny tany–مالاگاسی" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Soson-drivotry ny tany" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="مالاگاسی" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%BC%D1%98%D0%B8%D0%BD%D0%B0_%D0%B0%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Земјина атмосфера–مقدونی" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Земјина атмосфера" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="مقدونی" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AD%E0%B5%97%E0%B4%AE%E0%B4%BE%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%B0%E0%B5%80%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%B7%E0%B4%82" title="ഭൗമാന്തരീക്ഷം–مالایالامی" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഭൗമാന്തരീക്ഷം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="مالایالامی" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8D%D0%BB%D1%85%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D0%BB" title="Дэлхийн агаар мандал–مغولی" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Дэлхийн агаар мандал" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="مغولی" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A4%A3" title="पृथ्वीचे वातावरण–مراتی" lang="mr" hreflang="mr" data-title="पृथ्वीचे वातावरण" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="مراتی" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_Bumi" title="Atmosfera Bumi–مالایی" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Atmosfera Bumi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="مالایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%99%E1%80%B9%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%B7%E1%80%9C%E1%80%B1%E1%80%91%E1%80%AF" title="ကမ္ဘာ့လေထု–برمه‌ای" lang="my" hreflang="my" data-title="ကမ္ဘာ့လေထု" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="برمه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Dampkring" title="Dampkring–ساکسونی سفلی" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Dampkring" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ساکسونی سفلی" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A5%8B_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%B2" title="पृथ्वीको वायुमण्डल–نپالی" lang="ne" hreflang="ne" data-title="पृथ्वीको वायुमण्डल" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="نپالی" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Aardatmosfeer" title="Aardatmosfeer–هلندی" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Aardatmosfeer" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="هلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Jordatmosf%C3%A6ren" title="Jordatmosfæren–نروژی نی‌نُشک" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jordatmosfæren" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="نروژی نی‌نُشک" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Jordens_atmosf%C3%A6re" title="Jordens atmosfære–نروژی بوک‌مُل" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jordens atmosfære" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="نروژی بوک‌مُل" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Atmosf%C3%A8ra_terr%C3%A8stra" title="Atmosfèra terrèstra–اکسیتان" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Atmosfèra terrèstra" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="اکسیتان" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Qilleensa_Marsaa" title="Qilleensa Marsaa–اورومویی" lang="om" hreflang="om" data-title="Qilleensa Marsaa" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="اورومویی" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AA%E0%AD%83%E0%AC%A5%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AD%80%E0%AC%B0_%E0%AC%AC%E0%AC%BE%E0%AD%9F%E0%AD%81%E0%AC%AE%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%A1%E0%AC%B3" title="ପୃଥିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳ–اوریه‌ای" lang="or" hreflang="or" data-title="ପୃଥିବୀର ବାୟୁମଣ୍ଡଳ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="اوریه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%A7%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80_%E0%A8%A6%E0%A8%BE_%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%AF%E0%A9%82%E0%A8%AE%E0%A9%B0%E0%A8%A1%E0%A8%B2" title="ਧਰਤੀ ਦਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ–پنجابی" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਧਰਤੀ ਦਾ ਵਾਯੂਮੰਡਲ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_di_mundu" title="Atmosfera di mundu–پاپیامنتو" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Atmosfera di mundu" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="پاپیامنتو" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_Ziemi" title="Atmosfera Ziemi–لهستانی" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Atmosfera Ziemi" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="لهستانی" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera–پیدمونتی" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Atmosfera" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="پیدمونتی" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%81%D9%88%D8%A7" title="ہوا–پنجابی" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ہوا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7" title="هوا–پشتو" lang="ps" hreflang="ps" data-title="هوا" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="پشتو" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_da_Terra" title="Atmosfera da Terra–پرتغالی" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Atmosfera da Terra" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="پرتغالی" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Wayra_pacha" title="Wayra pacha–کچوایی" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Wayra pacha" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="کچوایی" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_da_la_terra" title="Atmosfera da la terra–رومانش" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Atmosfera da la terra" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="رومانش" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_P%C4%83m%C3%A2ntului" title="Atmosfera Pământului–رومانیایی" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Atmosfera Pământului" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="رومانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D0%B8" title="Атмосфера Земли–روسی" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Атмосфера Земли" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="روسی" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A4%BF%E0%A4%B5%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%83_%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AE%E0%A4%A3%E0%A5%8D%E0%A4%A1%E0%A4%B2%E0%A4%AE%E0%A5%8D" title="पृथिव्याः वायुमण्डलम्–سانسکریت" lang="sa" hreflang="sa" data-title="पृथिव्याः वायुमण्डलम्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="سانسکریت" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera–ساردینیایی" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Atmosfera" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="ساردینیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Atmosphere_o_Yird" title="Atmosphere o Yird–اسکاتلندی" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Atmosphere o Yird" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="اسکاتلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%BE%D9%88%D8%A7" title="ھوا–سندی" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ھوا" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="سندی" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Zemljina_atmosfera" title="Zemljina atmosfera–صرب و کرواتی" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Zemljina atmosfera" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="صرب و کرواتی" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B4%E0%B7%98%E0%B6%AE%E0%B7%92%E0%B7%80%E0%B7%92_%E0%B7%80%E0%B7%8F%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%9C%E0%B7%9D%E0%B6%BD%E0%B6%BA" title="පෘථිවි වායුගෝලය–سینهالی" lang="si" hreflang="si" data-title="පෘථිවි වායුගෝලය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="سینهالی" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Atmosphere_of_Earth" title="Atmosphere of Earth–انگلیسی ساده" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Atmosphere of Earth" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="انگلیسی ساده" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Atmosf%C3%A9ra_Zeme" title="Atmosféra Zeme–اسلواکی" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Atmosféra Zeme" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="اسلواکی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Ozra%C4%8Dje" title="Ozračje–اسلوونیایی" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Ozračje" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="اسلوونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Eenn%C3%A2m_%C3%A1imukerdi" title="Eennâm áimukerdi–ایناری سامی" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Eennâm áimukerdi" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="ایناری سامی" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Atmosfera_e_Tok%C3%ABs" title="Atmosfera e Tokës–آلبانیایی" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Atmosfera e Tokës" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="آلبانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/Zemljina_atmosfera" title="Zemljina atmosfera–صربی" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Zemljina atmosfera" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="صربی" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/%C3%84id-Atmosph%C3%A4re" title="Äid-Atmosphäre–Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Äid-Atmosphäre" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Wiati" title="Wiati–سوندایی" lang="su" hreflang="su" data-title="Wiati" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="سوندایی" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Jordens_atmosf%C3%A4r" title="Jordens atmosfär–سوئدی" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Jordens atmosfär" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="سوئدی" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AF%81%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AF%8D_%E0%AE%B5%E0%AE%B3%E0%AE%BF%E0%AE%AE%E0%AE%A3%E0%AF%8D%E0%AE%9F%E0%AE%B2%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="புவியின் வளிமண்டலம்–تامیلی" lang="ta" hreflang="ta" data-title="புவியின் வளிமண்டலம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="تامیلی" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AD%E0%B1%82%E0%B0%AE%E0%B0%BF_%E0%B0%B5%E0%B0%BE%E0%B0%A4%E0%B0%BE%E0%B0%B5%E0%B0%B0%E0%B0%A3%E0%B0%82" title="భూమి వాతావరణం–تلوگویی" lang="te" hreflang="te" data-title="భూమి వాతావరణం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="تلوگویی" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B8_%D0%97%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D0%BD" title="Атмосфераи Замин–تاجیکی" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Атмосфераи Замин" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="تاجیکی" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81" title="บรรยากาศของโลก–تایلندی" lang="th" hreflang="th" data-title="บรรยากาศของโลก" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="تایلندی" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera–ترکمنی" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Atmosfera" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="ترکمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/D%C3%BCnya_atmosferi" title="Dünya atmosferi–ترکی استانبولی" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Dünya atmosferi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ترکی استانبولی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Атмосфера–تاتاری" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Атмосфера" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="تاتاری" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Атмосфера–تووایی" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Атмосфера" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="تووایی" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D1%8A%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8D%D0%BD_%D0%B0%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%B5%D0%B7" title="Музъемлэн атмосфераез–اودمورتی" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Музъемлэн атмосфераез" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="اودمورتی" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BC%D0%BE%D1%81%D1%84%D0%B5%D1%80%D0%B0_%D0%97%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%96" title="Атмосфера Землі–اوکراینی" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Атмосфера Землі" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="اوکراینی" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%DB%82_%DB%81%D9%88%D8%A7" title="زمینی کرۂ ہوا–اردو" lang="ur" hreflang="ur" data-title="زمینی کرۂ ہوا" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="اردو" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera–ازبکی" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Atmosfera" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ازبکی" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Kh%C3%AD_quy%E1%BB%83n_Tr%C3%A1i_%C4%90%E1%BA%A5t" title="Khí quyển Trái Đất–ویتنامی" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Khí quyển Trái Đất" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ویتنامی" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Atmosfeer_(Eirde)" title="Atmosfeer (Eirde)–West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Atmosfeer (Eirde)" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83%E5%A4%A7%E6%B0%94%E5%B1%82" title="地球大气层–وو" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="地球大气层" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="وو" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A2%D7%A8%D7%93%27%D7%A1_%D7%90%D7%98%D7%9E%D7%90%D7%A1%D7%A4%D7%A2%D7%A8" title="ערד'ס אטמאספער–یدی" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ערד'ס אטמאספער" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="یدی" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Oj%C3%BA%E1%BB%8D%CC%80run_ay%C3%A9" title="Ojúọ̀run ayé–یوروبایی" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ojúọ̀run ayé" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="یوروبایی" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Atmosfe%C3%AAr" title="Atmosfeêr–زیلاندی" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Atmosfeêr" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="زیلاندی" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83%E5%A4%A7%E6%B0%94%E5%B1%82" title="地球大气层–چینی" lang="zh" hreflang="zh" data-title="地球大气层" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="چینی" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/T%C4%93-ki%C3%BB_%C3%AA_t%C4%81i-kh%C3%AC-khoan" title="Tē-kiû ê tāi-khì-khoan–مین نان" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tē-kiû ê tāi-khì-khoan" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="مین نان" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%9C%B0%E7%90%83%E5%A4%A7%E6%B0%A3%E5%B1%A4" title="地球大氣層–کانتونی" lang="yue" hreflang="yue" data-title="地球大氣層" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="کانتونی" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Umoyambulunga_Womhlaba" title="Umoyambulunga Womhlaba–زولویی" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Umoyambulunga Womhlaba" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="زولویی" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3230#sitelinks-wikipedia" title="ویرایش پیوندهای بین‌زبانی" class="wbc-editpage">ویرایش پیوندها</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="فضاهای نام"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="دیدن صفحهٔ محتویات [c]" accesskey="c"><span>مقاله</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB:%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" rel="discussion" title="گفتگو پیرامون محتوای صفحه [t]" accesskey="t"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر گونهٔ زبان" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">فارسی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="بازدیدها"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit" title="ویرایش کد مبدأ این صفحه [e]" accesskey="e"><span>ویرایش</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=history" title="نسخه‌های پیشین این صفحه [h]" accesskey="h"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارها" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ابزارها</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ابزارها</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="گزینه‌های بیشتر" > <div class="vector-menu-heading"> عمل‌ها </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit" title="ویرایش کد مبدأ این صفحه [e]" accesskey="e"><span>ویرایش</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=history"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> عمومی </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="فهرست همهٔ صفحه‌هایی که به این صفحه پیوند می‌دهند [j]" accesskey="j"><span>پیوندها به این صفحه</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" rel="nofollow" title="تغییرات اخیر صفحه‌هایی که این صفحه به آن‌ها پیوند دارد [k]" accesskey="k"><span>تغییرات مرتبط</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/ویکی‌پدیا:بارگذاری" title="بارگذاری تصاویر و پرونده‌های دیگر [u]" accesskey="u"><span>بارگذاری پرونده</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87" title="فهرستی از همهٔ صفحه‌های ویژه [q]" accesskey="q"><span>صفحه‌های ویژه</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&oldid=40626323" title="پیوند پایدار به این نسخه از این صفحه"><span>پیوند پایدار</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=info" title="اطلاعات بیشتر دربارهٔ این صفحه"><span>اطلاعات صفحه</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF&page=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&id=40626323&wpFormIdentifier=titleform" title="اطلاعات در خصوص چگونگی یادکرد این صفحه"><span>یادکرد این صفحه</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25B1_%25D8%25B2%25D9%2585%25DB%258C%25D9%2586"><span>دریافت نشانی کوتاه‌شده</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25B3%25D9%2581%25D8%25B1_%25D8%25B2%25D9%2585%25DB%258C%25D9%2586"><span>بارگیری کد QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> نسخه‌برداری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:DownloadAsPdf&page=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=show-download-screen"><span>بارگیری به‌صورت PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&printable=yes" title="نسخهٔ قابل چاپ این صفحه [p]" accesskey="p"><span>نسخهٔ قابل چاپ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> در پروژه‌های دیگر </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Earth%27s_atmosphere" hreflang="en"><span>ویکی‌انبار</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3230" title="پیوند به آیتم متصل‌شدۀ مخزن داده‌ها [g]" accesskey="g"><span>آیتم ویکی‌داده</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ظاهر</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">نهفتن</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-featured-star" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%D9%87" title="این یک مقالهٔ برگزیده است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید."><img alt="این یک مقالهٔ برگزیده است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/19px-Symbol_star_gold.svg.png" decoding="async" width="19" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/29px-Symbol_star_gold.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/39px-Symbol_star_gold.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span></div></div> <div id="mw-indicator-indicator-fr-review-status" class="mw-indicator"><indicator name="fr-review-status" class="mw-fr-review-status-indicator" id="mw-fr-revision-toggle"><span class="cdx-fr-css-icon-review--status--stable"></span><b>بررسی‌شده</b></indicator></div> <div id="mw-indicator-pp-autoreview" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA_%D8%A7%D8%B2_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7#تا۱" title="همه ویرایش‌های کاربران ثبت‌نام‌نکرده و کاربران تازه‌کار در حال انتظار برای بررسی هستند"><img alt="صفحه با تغییرات در انتظار سطح ۱ حفاظت شده‌است" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Pending-protection-shackle-double-ticks.svg/20px-Pending-protection-shackle-double-ticks.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Pending-protection-shackle-double-ticks.svg/30px-Pending-protection-shackle-double-ticks.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Pending-protection-shackle-double-ticks.svg/40px-Pending-protection-shackle-double-ticks.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><div id="mw-fr-revision-messages"><div id="mw-fr-revision-details" class="mw-fr-revision-details-dialog" style="display:none;"><div tabindex="0"></div><div class="cdx-dialog cdx-dialog--horizontal-actions"><header class="cdx-dialog__header cdx-dialog__header--default"><div class="cdx-dialog__header__title-group"><h2 class="cdx-dialog__header__title">وضعیت نسخهٔ صفحه</h2><p class="cdx-dialog__header__subtitle">این یک نسخهٔ بررسی‌شده از صفحه است</p></div><button class="cdx-button cdx-button--action-default cdx-button--weight-quiet 							cdx-button--size-medium cdx-button--icon-only cdx-dialog__header__close-button" aria-label="بستن" onclick="document.getElementById("mw-fr-revision-details").style.display = "none";" type="submit"><span class="cdx-icon cdx-icon--medium 							cdx-fr-css-icon--close"></span></button></header><div class="cdx-dialog__body">این <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%A7%D9%84_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1" title="ویکی‌پدیا:تغییرات در حال انتظار">نسخهٔ پایداری</a> است که در <i>۱۷ نوامبر ۲۰۲۴</i> <a class="external text" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&type=review&page=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:Badtitle/Message">بررسی شده است</a>.</div></div><div tabindex="0"></div></div></div></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="fa" dir="rtl"><p class="mw-empty-elt"> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg/300px-%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg.png" decoding="async" width="300" height="500" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg/450px-%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg/600px-%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="853" /></a><figcaption>لایه‌های اتمسفر زمین<sup class="reference plainlinks nourlexpansion" id="ref_art5"><a href="#endnote_art5">[الف]</a></sup><sup class="reference plainlinks nourlexpansion" id="ref_art8"><a href="#endnote_art8">[ب]</a></sup><sup class="reference plainlinks nourlexpansion" id="ref_art12"><a href="#endnote_art12">[پ]</a></sup></figcaption></figure> <p><b>جَوّ زمین</b>،<sup id="cite_ref-academy_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-academy-1"><span class="cite-bracket">[</span>۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <b>هواسپهر</b> یا <b>اَتمُسفِر</b><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="زبان انگلیسی">انگلیسی</a>: <span title="انگلیسی-language text"><span lang="en" dir="ltr">Atmosphere</span></span>) بالاترین بخش تشکیل‌دهندهٔ <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین">سیارهٔ زمین</a> است که <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8_%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="ترکیب شیمیایی">ترکیبی</a> از <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="گازها">گازهای</a> گوناگون شامل <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%86" title="نیتروژن">نیتروژن</a> (۷۸٪)، <a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%86" title="اکسیژن">اکسیژن</a> (۲۱٪)، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86" title="آرگون">آرگون</a> (۰٫۹٪) و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="کربن دی‌اکسید">کربن دی‌اکسید</a> (۰٫۰۳٪) است. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="اتمسفر">اتمسفر</a> زمین از سطح زمین آغاز شده و تا ارتفاع ۱۰٫۰۰۰ <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%84%D9%88%D9%85%D8%AA%D8%B1" title="کیلومتر">کیلومتر</a><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ادامه می‌یابد و پنج لایهٔ اصلی <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="تروپوسفر">تروپوسفر</a>،<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="استراتوسفر">استراتوسفر</a>،<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="مزوسفر">مزوسفر</a>،<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="ترموسفر">ترموسفر</a><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و <a href="/wiki/%D8%A7%DA%AF%D8%B2%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="اگزوسفر">اگزوسفر</a><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> را در بر می‌گیرد. <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%84" title="مولکول">مولکول‌های</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86_(%D9%85%D9%88%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%84)" class="mw-redirect" title="ازون (مولکول)">اوزون (O3)</a> که <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="لایهٔ ازون">لایهٔ اوزون</a> را تشکیل می‌دهند، در استراتوسفر قرار دارند و از ورود <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88" class="mw-redirect" title="پرتو">پرتوهای</a> <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D9%86%D9%81%D8%B4" title="فرابنفش">فرابنفش</a> <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="خورشید">خورشید</a> جلوگیری می‌کنند و موجب ادامهٔ <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="زندگی">زندگی</a> بر سطح زمین می‌شوند. سردترین بخش جو زمین با دمای ۹۰- درجهٔ <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%B3%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="سلسیوس">سلسیوس</a> در بالای مزوسفر قرار دارد. <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="یونوسفر">یونوسفر</a>،<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%DA%AF%D9%86%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" class="mw-redirect" title="مگنتوسفر">مگنتوسفر</a><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A8%D9%86%D8%AF_%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%86" title="کمربند وان آلن">کمربند وان آلن</a> بخش‌های جداگانه‌ای در جو با توجه به ویژگی‌های <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B3" title="الکترومغناطیس">الکترومغناطیس</a><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هستند. </p><p>نخستین اتمسفر زمین حدود ۴٫۵۷ میلیارد سال پیش شکل‌گرفت که شامل گازهای <a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%86" title="هیدروژن">هیدروژن</a> و <a href="/wiki/%D9%87%D9%84%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="هلیم">هلیم</a> بود؛ که پس از مدتی به‌دلیل سبک بودن، بر <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="گرانش زمین">گرانش زمین</a> غلبه کردند و به <a href="/wiki/%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="فضای بیرونی">فضای بیرونی</a> گریختند. جو دوم حدود ۳٫۵ یا ۲٫۷ میلیارد سال پیش شکل‌گرفت و شامل گازهایی مانند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B7%D9%88%D8%A8%D8%AA" title="رطوبت">بخار آب</a>، کربن دی‌اکسید و <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%A9" title="آمونیاک">آمونیاک</a> بود. با فعالیت <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%B1%DB%8C" title="باکتری">باکتری‌ها</a> و انجام <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF" title="فرایند">فرایند</a> <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%86%D8%AA%D8%B2" title="فتوسنتز">فتوسنتز</a> و عوامل دیگر، اکسیژن در جو آزاد شد و موجب شکل‌گیری جو سوم شد. در این زمان، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ابردوران">ابردوران</a> <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="پیدازیستی">پیدازیستی</a> شکل‌گرفت که طی آن <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جانوران">جانوران</a> با <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%D9%81%D8%B3" title="تنفس">تنفس</a> اکسیژن، زندگی‌های جانوری را تشکیل دادند.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>هرچه از سطح زمین به ارتفاعات می‌رویم، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1_%D9%87%D9%88%D8%A7" class="mw-redirect" title="فشار هوا">فشار هوا</a> و <a href="/wiki/%DA%86%DA%AF%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="چگالی">چگالی</a> کاهش می‌یابد. مجموع <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85_(%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9)" title="جرم (فیزیک)">جرم</a> جو زمین ۱۰<sup>۱۸</sup>×۵٫۵ کیلوگرم است. بخشی از <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="نور خورشید">نور خورشید</a> در جو پراکنده می‌شود. نور خورشید دارای <a href="/wiki/%D8%B7%DB%8C%D9%81_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="طیف الکترومغناطیسی">طیف‌های الکترومغناطیسی</a> مختلفی است که یکی از آن‌ها <a href="/wiki/%D8%B7%DB%8C%D9%81_%D9%85%D8%B1%D8%A6%DB%8C" title="طیف مرئی">طیف مرئی</a> است که <a href="/wiki/%DA%86%D8%B4%D9%85_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="چشم انسان">چشم انسان</a> قادر به تشخیص آن است. <a href="/wiki/%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%A8_%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA" title="ضریب شکست">ضریب شکست</a> هوا ۱٫۰۰۰۲۹ است. </p><p><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="گردش جوی">گردش جوی</a> موجب توزیع <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7" title="گرما">گرما</a> در سطح زمین می‌شود. سه چرخش پایه در گردش عرضی به نام‌های <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%84_%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%84%DB%8C" title="سلول هادلی">سلول هادلی</a>،<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%84_%D9%81%D8%B1%D9%84" title="سلول فرل">سلول فرل</a><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%84_%D9%82%D8%B7%D8%A8%DB%8C" title="سلول قطبی">سلول قطبی</a><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وجود دارند. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ترکیبات"><span id=".D8.AA.D8.B1.DA.A9.DB.8C.D8.A8.D8.A7.D8.AA"></span>ترکیبات</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=1" title="ویرایش بخش: ترکیبات"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35841839">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-right:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C_%D8%AC%D9%88" title="شیمی جو">شیمی جو</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Picture_taken_at_aprox._100,000_feet_above_Oregon_by_Justin_Hamel_and_Chris_Thompson.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Picture_taken_at_aprox._100%2C000_feet_above_Oregon_by_Justin_Hamel_and_Chris_Thompson.jpg/250px-Picture_taken_at_aprox._100%2C000_feet_above_Oregon_by_Justin_Hamel_and_Chris_Thompson.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Picture_taken_at_aprox._100%2C000_feet_above_Oregon_by_Justin_Hamel_and_Chris_Thompson.jpg/375px-Picture_taken_at_aprox._100%2C000_feet_above_Oregon_by_Justin_Hamel_and_Chris_Thompson.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Picture_taken_at_aprox._100%2C000_feet_above_Oregon_by_Justin_Hamel_and_Chris_Thompson.jpg/500px-Picture_taken_at_aprox._100%2C000_feet_above_Oregon_by_Justin_Hamel_and_Chris_Thompson.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /></a><figcaption>جو زمین، سطح زمین را پوشانده‌است.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="اتمسفر">اتمسفر</a> مخلوطی از <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="گازها">گازها</a>ی مختلف است که <a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D8%B8%D8%AA" title="غلظت">غلظت</a> گروهی از گازها مانند <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%86" title="نیتروژن">نیتروژن</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%86" title="اکسیژن">اکسیژن</a> و <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86" title="آرگون">آرگون</a> به‌طور تقریبی ثابت و غلظت گروه دیگر مانند <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D8%B1_%D8%A2%D8%A8" title="بخار آب">بخار آب</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="کربن دی‌اکسید">کربن دی‌اکسید</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86_(%D9%85%D9%88%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%84)" class="mw-redirect" title="ازون (مولکول)">ازون</a> متغیر است. اگرچه مقادیر گازهای متغیر ناچیز است، اما این گازها برای ادامهٔ زندگی بر <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین">زمین</a> ضروری هستند. برای نمونه، کربن دی‌اکسید علاوه بر درگیر شدن در <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF" title="فرایند">فرایند</a> فتوسنتز، در جذب <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88" class="mw-redirect" title="پرتو">پرتو</a> <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%B1%D8%AE" title="فروسرخ">فروسرخ</a> نقش دارد.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین اکسیژن و کربن دی‌اکسید در دو فرایند <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%86%D8%AA%D8%B2" title="فتوسنتز">فتوسنتز</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%D9%81%D8%B3" title="تنفس">تنفس</a> نقش دارند.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><i><a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%D8%AE%D8%B4" title="هواپخش">ذرات معلق در هوا</a></i> به ذرات <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%AF" title="جامد">جامد</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B9" title="مایع">مایع</a> در موجود در جو گفته می‌شود که مقادیر آن در جو از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3" title="اقیانوس">اقیانوس‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="بیابان">بیابان‌ها</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87" title="کوه">کوه‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84" title="جنگل">جنگل‌ها</a>، <a href="/wiki/%DB%8C%D8%AE" title="یخ">یخ</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85" title="اکوسیستم">اکوسیستم</a> بیشتر است. برخلاف اندازهٔ کوچک این ذرات، تأثیر مهمی بر <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%D9%88%D9%87%D9%88%D8%A7" class="mw-redirect" title="آب‌وهوا">آب‌وهوا</a> و سلامتی دارند. ذرات مهم معلق در هوا شامل <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%81%D8%A7%D8%AA" title="سولفات">سولفات‌ها</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86" title="کربن">کربن آلی</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%87" title="دوده">کربن سیاه</a>، <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="نیترات">نیترات‌ها</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%D9%88_%D8%BA%D8%A8%D8%A7%D8%B1" title="گرد و غبار">گرد و غبارهای معدنی</a> و <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%DA%A9_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="نمک دریا">نمک دریا</a> می‌شوند. حدود ۹۰ درصد ذرات معلق در هوا منشأ طبیعی دارند. برای نمونه، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%D9%81%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="آتشفشان">آتشفشان‌ها</a> <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%B1" title="خاکستر">خاکسترهای</a> آتشفشانی را بیرون می‌رانند و آتش‌سوزی در جنگل‌ها موجب پراکنده شدن کربن آلی نیمه‌سوخته در جو می‌شود. ۱۰ درصد باقی‌ماندهٔ این ذرات یا ساختهٔ بشر هستند یا توسط انسان‌ها در جو معلق شده‌اند. خودروها، کارخانه‌های ذوب، <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D8%B1%D9%82" class="mw-redirect" title="نیروگاه‌های تولید برق">نیروگاه‌های تولید برق</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="جنگل‌زدایی">جنگل‌زدایی</a>، چرای بی‌رویهٔ دام، کشیدن سیگار، پخت‌وپز، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87" title="شومینه">شومینه</a> و شمع از <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="منابع انسانی">منابع انسانی</a> معلق‌کنندهٔ این مواد در جو هستند.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B2_%DA%AF%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="گاز گلخانهای">گاز گلخانهای</a> از دیگر گازهای جو است و به گازی گفته می‌شود که پرتو <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%B1%D8%AE" title="فروسرخ">فروسرخ</a> را جذب می‌کند و موجب انجام‌گرفتن پدیده‌ای به نام <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AB%D8%B1_%DA%AF%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="اثر گلخانهای">اثر گلخانهای</a> می‌شود. مهم‌ترین این گازها کربن دی‌اکسید، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="متان">متان</a> و بخار آب هستند. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86_(%D9%85%D9%88%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%84)" class="mw-redirect" title="ازون (مولکول)">ازون</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="اکسید">اکسیدهای</a> نیتروژن‌دار و گازهای <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D9%88%D8%A6%D9%88%D8%B1" title="فلوئور">فلوئوردار</a> از اجزای دیگر این گازها هستند.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C" title="انرژی">انرژی</a> خورشید از جو عبور می‌کند و به سطح زمین می‌رسد و آن را گرم می‌کند. بخشی از این انرژی به عنوان پرتو فروسرخ به فضا بازمی‌گردد. پرتوهای فروسرخ هنگام بازگشت به فضا توسط گازهای گلخانهای جذب می‌شوند و در جو باقی می‌مانند و موجب <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="گرم‌شدن زمین">گرمایش زمین</a> می‌شوند.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اکنون غلظت گازهای گلخانهای به بیشترین مقدار در ۳ میلیون سال پیش رسیده‌است که در تاریخ بشریت بی‌سابقه بوده‌است. غلظت کربن دی‌اکسید برای نخستین‌بار در طول ۳ میلیون سال پیش به ۴۰۰ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AE%D8%B4_%D8%AF%D8%B1_%D9%88%D8%A7%D8%AD%D8%AF_%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%B4" class="mw-redirect" title="بخش در واحد سنجش">پی‌پی‌ام</a> رسیده‌است.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <table class="wikitable" align="center"> <caption>گازهای موجود در جو زمین بر پایهٔ مقادیر موجود<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup class="reference plainlinks nourlexpansion" id="ref_art16"><a href="#endnote_art16">[ت]</a></sup><sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup class="reference plainlinks nourlexpansion" id="ref_art20"><a href="#endnote_art20">[ث]</a></sup> </caption> <tbody><tr> <th>گاز</th> <th>نماد شیمیایی</th> <th>درصد موجود</th> <th>گاز</th> <th>نماد شیمیایی</th> <th>درصد موجود </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%86" title="نیتروژن">نیتروژن</a><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>N<sub>۲</sub></td> <td>۷۸٫۰۸۴</td> <td><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C_%D9%86%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%86_%D9%85%D9%88%D9%86%D9%88%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="دی نیتروژن مونوکسید">دی نیتروژن مونوکسید</a><sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>N<sub>۲</sub>O</td> <td>۰٫۰۰۰۰۳۱ </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%86" title="اکسیژن">اکسیژن</a><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>O<sub>۲</sub></td> <td>۲۰٫۹۴۷</td> <td><a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D9%88%D9%86" title="زنون">زنون</a><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>Xe</td> <td>۰٫۰۰۰۰۰۸۷ </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%86" title="آرگون">آرگون</a><sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>Ar</td> <td>۰٫۹۳۴</td> <td><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86_(%D9%85%D9%88%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%84)" class="mw-redirect" title="ازون (مولکول)">ازون</a><sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>O<sub>۳</sub></td> <td>تقریباً ۰٫۰۰۰۰۲۵ </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="کربن دی‌اکسید">کربن دی‌اکسید</a><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>CO<sub>۲</sub></td> <td>۰٫۰۳۵۰</td> <td><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%88%D9%86%D9%88%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="کربن مونوکسید">کربن مونوکسید</a><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>CO</td> <td>تقریباً ۰٫۰۰۰۸ </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D9%86%D8%A6%D9%88%D9%86" title="نئون">نئون</a><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>Ne</td> <td>۰٫۰۰۱۸۱۸</td> <td><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="گوگرد دی‌اکسید">گوگرد دی‌اکسید</a><sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>SO<sub>۲</sub></td> <td>تقریباً ۰٫۰۰۰۰۱ </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D9%87%D9%84%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="هلیم">هلیم</a><sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>He</td> <td>۰٫۰۰۰۵۲۴</td> <td><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%86_%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="نیتروژن دی‌اکسید">نیتروژن دی‌اکسید</a><sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>NO<sub>۲</sub></td> <td>تقریباً ۰٫۰۰۰۰۰۲ </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D9%85%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="متان">متان</a><sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>CH<sub>۴</sub></td> <td>۰٫۰۰۰۱۷</td> <td><a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%A9" title="آمونیاک">آمونیاک</a><sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>NH<sub>۳</sub></td> <td>تقریباً ۰٫۰۰۰۰۰۰۳ </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA%D9%88%D9%86" title="کریپتون">کریپتون</a><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>Kr</td> <td>۰٫۰۰۰۱۱۴</td> <td><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D8%B1_%D8%A2%D8%A8" title="بخار آب">بخار آب</a><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>H<sub>۲</sub>O</td> <td>کمتر از ۰٫۱ تا بیش از ۶<sup class="reference plainlinks nourlexpansion" id="ref_art24"><a href="#endnote_art24">[ج]</a></sup> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%86" title="هیدروژن">هیدروژن</a><sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td> <td>H<sub>۲</sub></td> <td>۰٫۰۰۰۰۵۳ </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="تکامل_جو"><span id=".D8.AA.DA.A9.D8.A7.D9.85.D9.84_.D8.AC.D9.88"></span>تکامل جو</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=2" title="ویرایش بخش: تکامل جو"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جو_نخست"><span id=".D8.AC.D9.88_.D9.86.D8.AE.D8.B3.D8.AA"></span>جو نخست</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=3" title="ویرایش بخش: جو نخست"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B8%D9%88%D9%85%D9%87_%D8%B4%D9%85%D8%B3%DB%8C" title="منظومه شمسی">منظومه شمسی</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین">کرهٔ زمین</a> حدود ۴٫۶ میلیارد سال پیش<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و جو زمین حدود ۴٫۵۷ میلیارد سال پیش شکل‌گرفتند.<sup id="cite_ref-innovateus_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-innovateus-42"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نخستین جو زمین را به احتمال زیاد هیدروژن (H<sub>۲</sub>) و هلیم (He) تشکیل می‌دادند، زیرا این دو گازهای اصلی تشکیل‌دهندهٔ <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%D9%88_%D8%BA%D8%A8%D8%A7%D8%B1" title="گرد و غبار">گرد و غبار</a> بودند که به دور از خورشید، سیارات را تشکیل می‌دادند. در آن زمان، زمین و جو آن بسیار داغ بودند. مولکول‌های هیدروژن و هلیم به‌ویژه در دمای زیاد سریع حرکت می‌کردند. سرعت حرکت این مولکول‌ها آن‌قدر زیاد بود که سرانجام بر <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="گرانش زمین">گرانش زمین</a> غلبه کردند و به فضا گریختند.<sup id="cite_ref-nasa-history_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-nasa-history-43"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جو_دوم"><span id=".D8.AC.D9.88_.D8.AF.D9.88.D9.85"></span>جو دوم</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=4" title="ویرایش بخش: جو دوم"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Plagiomnium_affine_laminazellen.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Plagiomnium_affine_laminazellen.jpeg/220px-Plagiomnium_affine_laminazellen.jpeg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Plagiomnium_affine_laminazellen.jpeg/330px-Plagiomnium_affine_laminazellen.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Plagiomnium_affine_laminazellen.jpeg/440px-Plagiomnium_affine_laminazellen.jpeg 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="کلروپلاست">کلروپلاست</a><sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%87" title="دیسه">دیسه‌هایی</a> دارای <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%B2%DB%8C%D9%86%D9%87" title="سبزینه">سبزینه</a> هستند که عمل فتوسنتز را در گیاه انجام می‌دهند.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Simple_photosynthesis_overview_fa.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Simple_photosynthesis_overview_fa.svg/220px-Simple_photosynthesis_overview_fa.svg.png" decoding="async" width="220" height="272" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Simple_photosynthesis_overview_fa.svg/330px-Simple_photosynthesis_overview_fa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Simple_photosynthesis_overview_fa.svg/440px-Simple_photosynthesis_overview_fa.svg.png 2x" data-file-width="830" data-file-height="1027" /></a><figcaption>نمایی از فرایند فتوسنتز</figcaption></figure> <p>جو دوم حدود ۳٫۵<sup id="cite_ref-innovateus_42-1" class="reference"><a href="#cite_note-innovateus-42"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یا ۲٫۷ میلیارد سال پیش شکل‌گرفت.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پیدایش جو دوم احتمالاً با فعالیت‌های آتشفشانی مرتبط بوده‌است.<sup id="cite_ref-britannica-history_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-britannica-history-47"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%D9%81%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="آتشفشان">آتشفشان‌ها</a> با انتشار بخار آب (H<sub>۲</sub>O)، کربن دی‌اکسید (CO<sub>۲</sub>) و <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%A9" title="آمونیاک">آمونیاک</a> (NH<sub>۳</sub>) جو دوم را پدیدآوردند.<sup id="cite_ref-nasa-history_43-1" class="reference"><a href="#cite_note-nasa-history-43"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین، گازهایی مانند نیتروژن و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%88%D9%86%D9%88%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="کربن مونوکسید">کربن مونوکسید</a> در جو دوم وجود داشتند.<sup id="cite_ref-innovateus_42-2" class="reference"><a href="#cite_note-innovateus-42"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اکسیژن توسط <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%B1%DB%8C" title="باکتری">باکتری‌های</a> ساده<sup id="cite_ref-nasa-history_43-2" class="reference"><a href="#cite_note-nasa-history-43"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و تابش پرتوهای فرابنفش (دارای طول موج کوتاه) بر بخار آب در جو دوم پدید آمد. به‌طوری‌که پرتوهای فرابنفش با انرژی بسیار خود بخار آب را شکستند و آن را به هیدروژن و اکسیژن تبدیل کردند که هیدروژن از جو گریخت و اکسیژن در جو باقی‌ماند. پس از آن، عمل <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%86%D8%AA%D8%B2" title="فتوسنتز">فتوسنتز</a><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آغاز به فعالیت کرد. <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%AA_%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87" class="mw-redirect" title="موجودات زنده">موجودات زنده</a> مانند <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%B1" title="سیانوباکتر">سیانوباکترها</a><sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/%D8%AC%D9%84%D8%A8%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%A8%D8%B2%D8%A2%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="جلبک‌های سبزآبی">جلبک‌های سبزآبی</a>)، کربن دی‌اکسید و آب را دریافت کردند و آن‌ها را در فتوسنتز به کار بردند و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="کربوهیدرات">کربوهیدرات</a> (مواد قندی)<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تولید کردند و موجب آزادسازی اکسیژن شدند. کشف سیانوباکترها در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF_%D8%A2%D9%87%DA%A9" title="سنگ آهک">سنگ‌های آهک</a> ۳٫۵ میلیارد ساله نشان می‌دهد که سیانوباکترها در آن زمان وجود داشته‌اند.<sup id="cite_ref-britannica-history_47-1" class="reference"><a href="#cite_note-britannica-history-47"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جو_سوم"><span id=".D8.AC.D9.88_.D8.B3.D9.88.D9.85"></span>جو سوم</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=5" title="ویرایش بخش: جو سوم"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>جو سوم حدود ۴۰۰ میلیون سال پیش پدید آمد.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بسیاری از مولکول‌های کربن دی‌اکسید (CO<sub>۲</sub>) در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3" title="اقیانوس">اقیانوس‌ها</a> حل‌شدند و باکتری‌های ساده‌ای پدید آمدند که اکسیژن تولید کردند. در همین زمان، مولکول‌های آمونیاک توسط تابش خورشید شکسته‌شدند و نیتروژن و هیدروژن‌های آن‌ها از هم جدا شد و هیدروژن‌ها به دلیل سبک بودن خود از جو به فضا گریختند.<sup id="cite_ref-nasa-history_43-3" class="reference"><a href="#cite_note-nasa-history-43"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این زمان، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ابردوران">ابردوران</a> <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="پیدازیستی">پیدازیستی</a> (ابر دورانی که جانوران در زمین فراوان شدند) شکل‌گرفت که طی آن <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جانوران">جانوران</a> با <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%D9%81%D8%B3" title="تنفس">تنفس</a> اکسیژن انواع مختلف زندگی جانوری را آغاز کردند.<sup id="cite_ref-innovateus_42-3" class="reference"><a href="#cite_note-innovateus-42"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> جو زمین زمانی تکامل یافت که دارای اکسیژن شد. این مولکول سپس خود موجب پیدایش لایهٔ ازون شد؛ لایه‌ای که از زندگی بر روی زمین محافظت می‌کند و از ورود پرتوهای مضر فرابنفش به سطح زمین جلوگیری می‌کند.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="آلودگی_هوا"><span id=".D8.A2.D9.84.D9.88.D8.AF.DA.AF.DB.8C_.D9.87.D9.88.D8.A7"></span>آلودگی هوا</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=6" title="ویرایش بخش: آلودگی هوا"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Alfred_Palmer_Smokestacks.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Alfred_Palmer_Smokestacks.jpg/220px-Alfred_Palmer_Smokestacks.jpg" decoding="async" width="220" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Alfred_Palmer_Smokestacks.jpg/330px-Alfred_Palmer_Smokestacks.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Alfred_Palmer_Smokestacks.jpg/440px-Alfred_Palmer_Smokestacks.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1548" /></a><figcaption>آلودگی هوا توسط یک کارخانهٔ تولیدی در زمان <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="جنگ جهانی دوم">جنگ جهانی دوم</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%88%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%A7" title="آلودگی هوا">آلودگی هوا</a></div> <p>هوا زمانی آلوده‌است که دارای گازها، گرد و غبار، دود و بوهای زیان‌آور باشد و <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%88%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%A7" title="آلودگی هوا">آلودگی هوا</a> می‌تواند به سلامتی انسان، جانوران، گیاهان و مواد آسیب برساند. موادی که موجب آلودگی می‌شوند، <i>آلاینده</i> نام دارند. آلاینده‌هایی که از جای دیگر وارد هوا شده و به‌طور مستقیم هوا را آلوده می‌کنند، آلاینده‌های اولیه نامیده می‌شوند که شامل کربن مونواکسید خارج‌شده از اگزوز خودروها و <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="گوگرد دی‌اکسید">گوگرد دی‌اکسید</a> حاصل از سوختن <a href="/wiki/%D8%B2%D8%BA%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF" title="زغال‌سنگ">زغال‌سنگ</a> است. علاوه بر این، اگر آلاینده‌های اولیه در جو با یک‌دیگر واکنش دهند، آلاینده‌های ثانویه را تولید می‌کنند که <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%AF" title="مه‌دود">مه‌دود فتوشیمیایی</a> از این نوع است.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که شمار کسانی که در اثر آلاینده‌های سمی اگزوز هواپیماها درگذشته‌اند، از شمار کسانی که در سقوط هواپیماها درگذشته‌اند، بیشتر است. در سال‌های اخیر، حدود هزار نفر سالانه در اثر سقوط هواپیماها و حدود ده هزار نفر در اثر تولید گازهای گلخانهای هواپیماها درگذشته‌اند. اگزوز هواپیماها مانند اگزوز خودروها شامل انواع آلاینده‌های هوا مانند گوگرد دی‌اکسید و اکسیدهای نیتروژن است. با این که این ذرات <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87" title="آلاینده">آلاینده</a>، کوچکتر از عرض تار موی انسان هستند، مقصر اصلی سلامتی انسان هستند و می‌توانند وارد ریه و احتمالاً جریان خون شوند.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>گازهای آلایندهٔ هوا شامل گوگرد دی‌اکسید، <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%86_%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="نیتروژن دی‌اکسید">نیتروژن دی‌اکسید</a>، کربن مونواکسید که نگرانی اصلی در شهرها هستند، از <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA_%D8%B3%D9%86%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" class="mw-redirect" title="سوخت سنگواره‌ای">سوخت‌های سنگواره‌ای</a> مانند نفت، بنزین و <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B2_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C" title="گاز طبیعی">گاز طبیعی</a> تولید می‌شوند. ازون (یکی از اجزای مهم مه‌دود فتوشیمیایی) نیز یک آلایندهٔ گازی است که از واکنش‌های شیمیایی پیچیده میان نیتروژن دی‌اکسید و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%A2%D9%84%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="ترکیبات آلی فرار">ترکیبات آلی فرار</a> (برای نمونه، بخارهای بنزین) تشکیل می‌شود. کربن مونواکسید گازی نامرئی و بی‌بو است که از سوختن ناقص تشکیل می‌شود. علاوه بر این، وسایل نقلیه، سیستم‌های گرمایش خانه‌ها و برخی از فرایندهای صنعتی مقدار قابل توجهی از این گاز تولید می‌کنند. این گاز به‌شدت زیان‌آور است و به آسانی می‌تواند در جریان خون جایگزین اکسیژن شود که حتی منجر به خفگی می‌شود. گوگرد دی‌اکسید گازی بی‌رنگ و دارای بو است که در اثر سوختن زغال‌سنگ یا نفت تشکیل می‌شود. تنفس این گاز می‌تواند به چشم‌ها، گلو و بافت‌ها آسیب برساند. این گاز همچنین در هوا با اکسیژن و بخار آب واکنش می‌دهد و موجب تشکیل <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%84%D9%81%D9%88%D8%B1%DB%8C%DA%A9_%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="سولفوریک اسید">سولفوریک اسید</a> می‌شود. سولفوریک اسید نیز یکی از اجزای <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF%DB%8C" title="باران اسیدی">باران اسیدی</a> است که به زمین می‌رسد و موجب آسیب رساندن و نابود کردن ماهی‌ها می‌شود و باعث خوردگی و فرسایش فلزات می‌شود و سطوح ساختمان‌ها و سازه‌های عمومی را از بین می‌برد. نیتروژن دی‌اکسید نیز موجب ورم ریوی و تجمع بیش از حد مواد مایع در ریه‌ها می‌شود و این گاز نقش مهمی در تشکیل مه‌دود فتوشیمیایی دارد.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="گرمایش_زمین"><span id=".DA.AF.D8.B1.D9.85.D8.A7.DB.8C.D8.B4_.D8.B2.D9.85.DB.8C.D9.86"></span>گرمایش زمین</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=7" title="ویرایش بخش: گرمایش زمین"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r26758752/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:right;background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:254px;max-width:254px"><div class="trow"><div class="theader">گرمایش زمین</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:252px;max-width:252px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:GISS_temperature_2000-09_lrg.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/GISS_temperature_2000-09_lrg.png/250px-GISS_temperature_2000-09_lrg.png" decoding="async" width="250" height="125" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/GISS_temperature_2000-09_lrg.png/375px-GISS_temperature_2000-09_lrg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/GISS_temperature_2000-09_lrg.png/500px-GISS_temperature_2000-09_lrg.png 2x" data-file-width="2880" data-file-height="1440" /></a></span></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:252px;max-width:252px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:GISS_temperature_palette.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/GISS_temperature_palette.svg/250px-GISS_temperature_palette.svg.png" decoding="async" width="250" height="32" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/GISS_temperature_palette.svg/375px-GISS_temperature_palette.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/GISS_temperature_palette.svg/500px-GISS_temperature_palette.svg.png 2x" data-file-width="340" data-file-height="43" /></a></span></div><div class="thumbcaption">میزان افزایش و کاهش دما بر حسب درجهٔ سانتی‌گراد</div></div></div></div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="گرم‌شدن زمین">گرم‌شدن زمین</a></div> <p>به پدیدهٔ افزایش میانگین دمای جو در نزدیکی سطح زمین از یک تا دو سدهٔ گذشته گرمایش (گرم‌شدن) زمین می‌گویند. از اواسط سدهٔ بیستم، دانشمندان <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="علوم جوی">علوم جوی</a> مشاهدات دقیقی از پدیده‌های آب‌وهوایی مختلف (مانند دما، بارش و توفان) و تأثیرات مربوط به آب‌وهوا (مانند جریان‌های اقیانوسی و ترکیب شیمیایی جو) جمع‌آوری کرده‌اند. این داده‌ها نشان می‌دهد که آب‌وهوای زمین از ابتدای <a href="/wiki/%D9%85%D9%82%DB%8C%D8%A7%D8%B3_%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="مقیاس زمانی زمین‌شناسی">مقیاس زمانی زمین‌شناسی</a> تاکنون بسیار تغییر کرده و نیز فعالیت‌های انسانی، حداقل از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C" title="انقلاب صنعتی">انقلاب صنعتی</a> به بعد، با تغییرات آب‌وهوای زمین پیوند زیادی داشته‌است.<sup id="cite_ref-britannica-warming_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-britannica-warming-56"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>عامل گرمایش زمین، انتشار گازهای گلخانهای است و انسان‌ها این گازها را به شیوه‌های گوناگونی منتشر می‌کنند. بیشتر گازهای گلخانهای از سوختن <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA_%D8%B3%D9%86%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" class="mw-redirect" title="سوخت سنگواره‌ای">سوخت‌های سنگواره‌ای</a> در خودروها، کارخانه‌ها و نیروگاه‌های تولید برق پدید می‌آیند. بزرگ‌ترین عامل گرمایش زمین، گاز کربن دی‌اکسید (CO<sub>۲</sub>) است. همچنین متان آزادشده از محل‌های دفن زباله و کشاورزی، دی‌نیتروژن مونواکسید از کودها، گازهای مورد استفاده برای سردخانه‌ها و فرایندهای صنعتی و نیز از بین رفتن جنگل‌ها که توانایی جذب کربن دی‌اکسید را دارا هستند، از دیگر عوامل گرمایش زمین هستند. گازهای گلخانهای توانایی به دام انداختن گرما را دارند و حتی برخی از آن‌ها توانایی بیشتری نسبت به گاز کربن دی‌اکسید برای به دام انداختن گرما دارند؛ برای نمونه، گاز متان بیش از ۲۰ برابر کربن دی‌اکسید، گاز دی‌نیتروژن مونواکسید ۳۰۰ برابر کربن دی‌اکسید و گازهایی مانند <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%B1%D9%88%D9%81%D9%84%D9%88%D8%A6%D9%88%D8%B1%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86" title="کلروفلوئوروکربن">کلروفلوئوروکربن‌ها</a> (سی‌اف‌سی‌ها) هزاران برابر کربن دی‌اکسید توانایی به دام اندازی گرما در جو زمین را دارا هستند. اما به این دلیل که <a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D8%B8%D8%AA" title="غلظت">غلظت</a> این گازها بسیار پایین‌تر از کربن دی‌اکسید است، تأثیر آن‌ها نسبت به کربن دی‌اکسید در گرم کردن جو کمتر بوده‌است.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>گرمایش زمین تأثیراتی بر زمین گذاشته‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: </p> <ul><li>یخ‌های سراسر جهان به ویژه یخ‌های <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%A8_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8" title="قطب جنوب">قطب جنوب</a> در حال ذوب‌شدن هستند.</li> <li>بالا آمدن آب دریاها در طول سدهٔ گذشته سریع‌تر شد.</li> <li>بارش به‌طور متوسط در سراسر جهان افزایش یافته‌است.</li></ul> <p>اگر گرمایش زمین ادامه یابد، در اواخر سده می‌تواند اتفاقات زیر روی دهد: </p> <ul><li>سطح دریاها ۱۸ تا ۲۵ سانتی‌متر بالا خواهد آمد و اگر ذوب یخ در قطب ادامه پیدا کند، می‌تواند ۱۰ تا ۲۰ سانتی‌متر سطح دریاها را بالا بیاورد.<sup id="cite_ref-warming_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-warming-58"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این رویداد باعث خواهد شد که صدها میلیون نفر در مناطقی زندگی کنند که در معرض خطر جاری شدن سیل قرار دارد و این افراد وادار به ترک خانه‌های خود و نقل مکان به جایی دیگر خواهند بود. امکان دارد که جزیره‌های کم‌ارتفاع نیز به‌طور کامل زیر آب فرو برود.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>احتمال دارد که <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="گردباد">گردبادها</a> و <a href="/wiki/%D8%B7%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86" title="طوفان">طوفان‌ها</a> قوی‌تر شوند.</li> <li>ممکن‌است <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87_(%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C)" title="گونه (زیست‌شناسی)">گونه‌هایی</a> که به یک‌دیگر وابسته‌اند، از همگام‌سازی خارج شوند. برای نمونه، گیاهان زودتر از این که حشرات <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="گرده‌افشانی">گرده‌افشان</a> فعال شوند، شکوفه بدهند.</li> <li>برخی از بیماری‌ها مانند <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="مالاریا">مالاریا</a> شیوع پیدا خواهند کرد.</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85" title="اکوسیستم">اکوسیستم‌ها</a> تغییر خواهند کرد و برخی گونه‌ها به شمال حرکت خواهند کرد، اما گونه‌های دیگر قادر به حرکت نخواهند بود و امکان دارد منقرض شوند.<sup id="cite_ref-warming_58-1" class="reference"><a href="#cite_note-warming-58"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="آیندهٔ_جو_زمین"><span id=".D8.A2.DB.8C.D9.86.D8.AF.D9.87.D9.94_.D8.AC.D9.88_.D8.B2.D9.85.DB.8C.D9.86"></span>آیندهٔ جو زمین</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=8" title="ویرایش بخش: آیندهٔ جو زمین"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="آینده زمین">آینده زمین</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Red_Giant_Earth.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Red_Giant_Earth.jpg/280px-Red_Giant_Earth.jpg" decoding="async" width="280" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Red_Giant_Earth.jpg/420px-Red_Giant_Earth.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Red_Giant_Earth.jpg/560px-Red_Giant_Earth.jpg 2x" data-file-width="1010" data-file-height="683" /></a><figcaption>تصویر شبیه‌سازی‌شده از ۶/۹ میلیارد سال بعد که سوختن کرهٔ زمین را پس از ورود خورشید به حالت <a href="/wiki/%D8%BA%D9%88%D9%84_%D8%B3%D8%B1%D8%AE" title="غول سرخ">غول سرخ</a> نشان می‌دهد.</figcaption></figure> <p>اگر در آینده نیز انرژی حاصل از سوخت‌های سنگواره‌ای در جهان مصرف شود، غلظت گازهای گلخانهای و درجهٔ حرارت زمین افزایش خواهد یافت. <a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%AA_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%DB%8C_%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%D9%88%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="هیئت بین دولتی تغییرات آب‌وهوایی">هیئت بین دولتی تغییرات آب‌وهوایی</a> تخمین زده‌است که درجهٔ حرارت زمین تا ۲ تا ۶ درجهٔ سانتی‌گراد افزایش خواهد یافت. در آینده گرمای زمین در روزهای گرم بیشتر و در روزهای سرد کمتر خواهد شد (روزهای گرم، گرمتر و روزهای سرد، سردتر خواهد شد).<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> طبق پژوهش ناسا، طی سدهٔ آینده بارش باران در بخش‌های مرطوب زمین افزایش خواهد یافت و بخش‌های خشک زمین دوران خشکسالی طولانی‌تری را خواهند داشت. به ازای افزایش هر درجهٔ فارنهایت،<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بارش در مناطق مرطوب ۴ درصد افزایش و دورهٔ خشکسالی و فقدان بارش در بخش‌های خشک ۲٫۶ درصد کاهش خواهد یافت. دلیل علمی این تغییر جوی این است که هم‌زمان با افزایش دما، جو می‌تواند مقدار بیشتری از بخار آب را در خود حفظ کند و بیشترین بخش این بخار آب در بخش‌های مرطوب ذخیره خواهد شد و بارش در بخش‌های خشک کاهش می‌یابد. سرعت وقوع این تغییرات جوی در الگوی بارش به میزان تولید کربن دی‌اکسید بستگی دارد، اما دانشمندان ناسا می‌گویند که این پژوهش‌ها و پیش‌بینی‌ها مربوط به سدهٔ آینده است.<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>سناریوهای بسیاری توسط <a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D8%A6%D8%AA_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%DB%8C_%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%D9%88%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="هیئت بین دولتی تغییرات آب‌وهوایی">هیئت بین دولتی تغییرات آب‌وهوایی</a> برای پیش‌بینی تغییرات جوی در آینده پیشنهاد شده‌است. این سناریوها به فرضیات گوناگون دربارهٔ میزان رشد، جمعیت، توسعهٔ اقتصادی، تقاضای انرژی و پیشرفت فناوری بستگی دارد و با افزایش گازهای گلخانهای، رشد اقتصادی و افزایش استفاده از فناوری سازگار با <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA" title="محیط زیست">محیط زیست</a> در ارتباط است.<sup id="cite_ref-britannica-warming_56-1" class="reference"><a href="#cite_note-britannica-warming-56"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="بخش‌های_مختلف"><span id=".D8.A8.D8.AE.D8.B4.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D8.AE.D8.AA.D9.84.D9.81"></span>بخش‌های مختلف</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=9" title="ویرایش بخش: بخش‌های مختلف"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="بخش‌بندی_بر_پایهٔ_دما"><span id=".D8.A8.D8.AE.D8.B4.E2.80.8C.D8.A8.D9.86.D8.AF.DB.8C_.D8.A8.D8.B1_.D9.BE.D8.A7.DB.8C.D9.87.D9.94_.D8.AF.D9.85.D8.A7"></span>بخش‌بندی بر پایهٔ دما</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=10" title="ویرایش بخش: بخش‌بندی بر پایهٔ دما"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="تروپوسفر"><span id=".D8.AA.D8.B1.D9.88.D9.BE.D9.88.D8.B3.D9.81.D8.B1"></span>تروپوسفر</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=11" title="ویرایش بخش: تروپوسفر"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Endeavour_silhouette_STS-130.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Endeavour_silhouette_STS-130.jpg/300px-Endeavour_silhouette_STS-130.jpg" decoding="async" width="300" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Endeavour_silhouette_STS-130.jpg/450px-Endeavour_silhouette_STS-130.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6b/Endeavour_silhouette_STS-130.jpg/600px-Endeavour_silhouette_STS-130.jpg 2x" data-file-width="6048" data-file-height="4032" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%81%D8%B6%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="فضاپیمای اندور">شاتل فضایی اندور</a> بر فراز زمین. لایهٔ نارنجی رنگ تروپوسفر است و پس از آن، استراتوسفر و مزوسفر دیده می‌شوند.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="تروپوسفر">تروپوسفر</a> پایین‌ترین لایهٔ جو و نزدیک‌ترین لایه به سطح زمین است و از سطح زمین آغاز شده و تا ارتفاع ۱۸–۱۰ کیلومتری (۱۱–۶ مایلی) ادامه می‌یابد. بسیاری از ابرها و سیستم‌های آب‌وهوایی در این لایه قرار دارند.<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ضخامت تروپوسفر در قطب حدود ۸–۷ کیلومتر (۵ مایل) و در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7" title="استوا">استوا</a> حدود ۱۸–۱۶ کیلومتر (۱۱–۱۰ مایل) است. علاوه بر این، ارتفاع این لایه به تغییر فصل‌ها نیز بستگی دارد. ۸۰ درصد کل جرم جو و ۹۹ درصد بخار آب جو در تروپوسفر قرار دارد. بخار آب موجود در تروپوسفر در مناطق گرم و به ویژه مناطق استوایی زیاد و در مناطق قطبی کم است.<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بخار آب با جذب انرژی تابشی گرمایی خورشید نقش مهمی در تنظیم آب‌وهوای زمین دارد.<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>با افزایش ارتفاع در تروپوسفر، چگالی گازها کاهش می‌یابد و هوا رقیق‌تر می‌شود؛ بنابراین، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%A7" title="دما">دمای هوا</a> با افزایش ارتفاع در این لایه نیز کاهش می‌یابد.<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین با افزایش ارتفاع، فشار هوا نیز کاهش می‌یابد. دمای هوا در سطح زمین ۱۵ درجهٔ سانتی‌گراد و ارتفاع ۱۰ کیلومتر ۴۹٫۹- درجهٔ سانتی‌گراد است. فشار در سطح زمین ۱٫۰۱۳۲ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1_(%DB%8C%DA%A9%D8%A7)" title="بار (یکا)">بار</a> و در ارتفاع ۱۰ کیلومتر ٫۲۶۵ بار است.<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با افزایش ارتفاع، چگالی کاهش می‌یابد و در نتیجه تروپوسفر چگال‌ترین لایهٔ جو است. ابرهایی مانند <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="ابرهای کومولوس">کومولوس</a><sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="استراتوس">استراتوس</a><sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این لایه قرار دارند. <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7" title="هواپیما">هواپیماها</a> عمدتاً در این لایه پرواز می‌کنند.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در این لایه، مولکول‌های <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86_%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1%DB%8C" title="ازون تروپوسفری">ازون تروپوسفری</a><sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وجود دارند که آلاینده هستند.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مولکول‌های ازون موجود در تروپوسفر می‌توانند به راحتی با <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%81%D8%AA_(%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C)" title="بافت (زیست‌شناسی)">بافت‌های زیستی</a> واکنش داده و آن‌ها را از بین ببرند. این مولکول‌ها موجب احساس سوزش در <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B4" title="شش">شش‌های</a> انسان می‌شوند. پژوهشگران دانش پزشکی دریافته‌اند که تنفس ازون بیش از چند ماه تا چند سال، یکی از عوامل برگشت‌ناپذیری است که به شش‌های <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="پستانداران">پستانداران</a> آسیب می‌رساند. مولکول‌های ازون به ویژه برای کودکان، سالمندان و بزرگسالانی خطرناک است که در فصل تابستان به‌طور منظم برای ورزش بیرون از خانه می‌روند.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="تروپوپاز">تروپوپاز</a><sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مرز میان تروپوسفر و استراتوسفر است.<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="استراتوسفر"><span id=".D8.A7.D8.B3.D8.AA.D8.B1.D8.A7.D8.AA.D9.88.D8.B3.D9.81.D8.B1"></span>استراتوسفر</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=12" title="ویرایش بخش: استراتوسفر"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ozone_cycle-fa.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Ozone_cycle-fa.svg/300px-Ozone_cycle-fa.svg.png" decoding="async" width="300" height="212" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Ozone_cycle-fa.svg/450px-Ozone_cycle-fa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Ozone_cycle-fa.svg/600px-Ozone_cycle-fa.svg.png 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1414" /></a><figcaption><a href="/wiki/%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86-%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%DA%98%D9%86" class="mw-redirect" title="چرخه ازون-اکسیژن">چرخهٔ ازون-اکسیژن</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="استراتوسفر">استراتوسفر</a> دومین لایهٔ جو زمین است که از ارتفاع ۱۰ کیلومتری (۶٫۲ مایلی) آغاز شده و تا ارتفاع ۵۰ کیلومتری (۳۱ مایلی) ادامه می‌یابد. ارتفاع استراتوسفر به <a href="/wiki/%D8%B7%D9%88%D9%84_%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="طول جغرافیایی">طول</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%B6_%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="عرض جغرافیایی">عرض جغرافیایی</a> و تغییر فصل‌ها بستگی دارد.<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>استراتوسفر از ارتفاع ۱۶ کیلومتری (۱۰ مایلی) بر فراز استوا و از ارتفاع ۱۰ کیلومتری (۶ مایلی) بر فراز قطب آغاز می‌گردد. بخار آب بسیار کمی در استراتوسفر وجود دارد و دلیلش این است که تقریباً همهٔ ابرها به استثنای <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D8%B7%D8%A8%DB%8C" title="ابر استراتوسفری قطبی">ابرهای استراتوسفری قطبی</a> در تروپوسفر قرار دارند. این ابرها در ارتفاع ۲۵–۱۵ کیلومتری (۱۵٫۵–۹٫۳ مایلی) یافت می‌شوند. هوا در این لایه تقریباً هزار برابر نازکتر از هوا در سطح دریا است (تراکم مولکول‌ها در سطح دریا تقریباً هزار برابر تراکم مولکول‌ها در استراتوسفر است).<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Future_ozone_layer_concentrations.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Future_ozone_layer_concentrations.gif/300px-Future_ozone_layer_concentrations.gif" decoding="async" width="300" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Future_ozone_layer_concentrations.gif/450px-Future_ozone_layer_concentrations.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Future_ozone_layer_concentrations.gif/600px-Future_ozone_layer_concentrations.gif 2x" data-file-width="1280" data-file-height="932" /></a><figcaption>پیش‌بینی <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">ناسا</a> از ضخامت ازون استراتوسفری بر حسب <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D9%88%D9%86_(%DB%8C%DA%A9%D8%A7)" title="دابسون (یکا)">دابسون</a> (اگر سی‌اف‌سی‌ها ممنوع نشده‌بودند)</figcaption></figure> <p>در این لایه با افزایش ارتفاع، دما نیز افزایش می‌یابد و دلیل آن وجود غلظت بالایی از مولکول‌های ازون است.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دما در ارتفاع ۵۰ کیلومتری به حدود ۶- درجهٔ سانتی‌گراد می‌رسد.<sup id="cite_ref-temperature_79-0" class="reference"><a href="#cite_note-temperature-79"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پرتوی فرابنفش تولید شده توسط تابش خورشید در صورت رسیدن به سطح زمین می‌تواند موجب <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA" title="سرطان پوست">سرطان پوست</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AF" title="آب‌مروارید">آب‌مروارید</a> چشم، آسیب رساندن به <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%86%DB%8C" title="دستگاه ایمنی">سیستم ایمنی بدن</a> و تأثیر منفی بر رشد گیاهان شود.<sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مولکول‌های ازون و اکسیژن که در استراتوسفر قراردارند، پرتوهای فرابنفش خورشید را جذب می‌کنند و مانند یک سپر مانع از ورود این پرتوها به سطح زمین می‌شوند. ازون و اکسیژن می‌تواند ۹۹٫۹–۹۵٪ پرتوهای فرابنفش به ویژه فرابنفش نوع C و B که پرانرژی‌ترین پرتوهای فرابنفش هستند و موجب آسیب زیستی می‌شوند را جذب کند. نقش نگهبانی ازون به قدری حیاتی است که به باور دانشمندان زندگی بر روی زمین بدون <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86" title="لایه ازون">لایهٔ ازون</a> امکان‌پذیر نبود.<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> لایهٔ ازون پرتو فرابنفش را به پرتو <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%B1%D8%AE" title="فروسرخ">فروسرخ</a> تبدیل می‌کند و به سطح زمین می‌فرستد.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%B1%D9%88%D9%81%D9%84%D9%88%D8%A6%D9%88%D8%B1%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86" title="کلروفلوئوروکربن">کلروفلوئوروکربن‌ها</a> (سی‌اف‌سی‌ها)<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> باعث کاهش مولکول‌های ازون در استراتوسفر زمین شده‌اند.<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86" title="هالوکربن">هالوکربن‌ها</a><sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نیز از دیگر مواد تخریب‌کنندهٔ ازون استراتوسفری هستند و با انتشار <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%B1" title="کلر">کلر</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%85" title="برم">برم</a> لایهٔ ازون را تخریب می‌کنند. همچنین، برخی از مواد تخریب‌کنندهٔ لایهٔ اُزون در وسایل نقلیهٔ هوایی، گازهای به کاررفته در فرایند خنک‌سازی در <a href="/wiki/%DB%8C%D8%AE%DA%86%D8%A7%D9%84" title="یخچال">یخچال</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84_(%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C)" title="حلال (شیمی)">حلال (شیمی)ها</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="اسپری">افشانه‌ها</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%BE%D8%B3%D9%88%D9%84_%D8%A2%D8%AA%D8%B4%E2%80%8C%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="کپسول آتش‌نشانی">کپسول‌های آتش‌نشانی</a> وجود دارند.<sup id="cite_ref-ene.gov_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-ene.gov-86"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="گرم‌شدن زمین">گرمایش زمین</a> افزایش نظام‌مند گرمای زمین است که عمدتاً ناشی از <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B2_%DA%AF%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="گاز گلخانهای">گازهای گلخانهای</a> است.<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ازون یک گاز گلخانهای است و در <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%D9%88%D9%87%D9%88%D8%A7" class="mw-redirect" title="آب‌وهوا">آب‌وهوای</a> کرهٔ زمین نقش دارد. افزایش گازهای گلخانهای مانند کربن دی‌اکسید ممکن‌است بر چگونگی بهبود لایهٔ ازون در سال‌های آینده اثر بگذارد.<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> لایهٔ ازون سالانه کوچکتر از پیش می‌شود. به‌طوری‌که آمار <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">ناسا</a> در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۷ نشان داد که حفره ازون به اوج خود رسیده‌است و لایهٔ ازون تنها می‌تواند ۹٫۷ میلیون <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%84_%D9%85%D8%B1%D8%A8%D8%B9" title="مایل مربع">مایل مربع</a> (یعنی به قاره‌ای به اندازهٔ <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="آمریکای شمالی">آمریکای شمالی</a>) را پوشش دهد.<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> حفرهٔ ازون در <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%A8_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8" title="قطب جنوب">قطب جنوب</a> هنوز مثل هر سال است.<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دلیل این پدیده نیز ورود کلرهای موجود در مواد شیمیایی ساخته‌شده توسط انسان‌ها به استراتوسفر است.<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ناسا اعلام کرده‌است که دو سوم لایهٔ اُزون تا سال ۲۰۶۵ نه تنها بر فراز قطب جنوب، بلکه در همه جای زمین نابود خواهدشد.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مرز میان استراتوسفر و مزوسفر، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="استراتوپاز">استراتوپاز</a><sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نام دارد.<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">[</span>۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="مزوسفر"><span id=".D9.85.D8.B2.D9.88.D8.B3.D9.81.D8.B1"></span>مزوسفر</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=13" title="ویرایش بخش: مزوسفر"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Bolide.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Bolide.jpg/250px-Bolide.jpg" decoding="async" width="250" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/Bolide.jpg 1.5x" data-file-width="251" data-file-height="164" /></a><figcaption>یک شهاب‌سنگ روشن</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="مزوسفر">مزوسفر</a> لایهٔ بعدی زمین است که میان استراتوسفر و ترموسفر قرار دارد. این لایه از ارتفاع ۵۰ کیلومتری (۳۱ مایلی) آغاز شده و تا ارتفاع ۸۵ کیلومتری (۵۳ مایلی) ادامه می‌یابد. با افزایش ارتفاع در مزوسفر، دما کاهش می‌یابد.<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite-bracket">[</span>۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سردترین بخش جو زمین با دمای ۹۰- درجهٔ سانتی‌گراد در بالای این لایه قرار دارد.<sup id="cite_ref-mesosphere_96-0" class="reference"><a href="#cite_note-mesosphere-96"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فشار هوا در بخش‌های بالایی مزوسفر یک میلیونیم فشار هوا در سطح دریا است.<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">[</span>۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>روزانه حدود ۵۰ تن <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF" title="شهاب‌سنگ">شهاب‌سنگ</a> وارد جو زمین می‌شود.<sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite-bracket">[</span>۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و بیشتر آن‌ها در لایه مزوسفر تبخیر می‌شوند. این‌گونه مواد موجود در شهاب‌سنگ‌ها در مزوسفر پراکنده می‌شوند و این لایه هم‌اکنون دارای مقادیر <a href="/wiki/%D8%A2%D9%87%D9%86" title="آهن">آهن</a> و فلزات دیگر است. بالون‌های هواشناسی و هواپیما نمی‌توانند به این لایه برسند. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D8%B4%D8%A8%E2%80%8C%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="ابر شب‌تاب">ابرهای شب‌تاب</a> از دیگر ابرها بسیار بالاتر هستند و بالای مزوسفر قرار دارند. <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%D8%B1_%D9%88_%D9%85%D8%AF" title="جزر و مد">جزر و مد</a> جو نیز تحت تأثیر این لایه است و هوا در این لایه بسیار رقیق است.<sup id="cite_ref-mesosphere_96-1" class="reference"><a href="#cite_note-mesosphere-96"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مرز میان مزوسفر و ترموسفر، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="مزوپاز">مزوپاز</a><sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نام دارد.<sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite-bracket">[</span>۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ترموسفر"><span id=".D8.AA.D8.B1.D9.85.D9.88.D8.B3.D9.81.D8.B1"></span>ترموسفر</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=14" title="ویرایش بخش: ترموسفر"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Aurora_borealis_over_Eielson_Air_Force_Base,_Alaska.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Aurora_borealis_over_Eielson_Air_Force_Base%2C_Alaska.jpg/250px-Aurora_borealis_over_Eielson_Air_Force_Base%2C_Alaska.jpg" decoding="async" width="250" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Aurora_borealis_over_Eielson_Air_Force_Base%2C_Alaska.jpg/375px-Aurora_borealis_over_Eielson_Air_Force_Base%2C_Alaska.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Aurora_borealis_over_Eielson_Air_Force_Base%2C_Alaska.jpg/500px-Aurora_borealis_over_Eielson_Air_Force_Base%2C_Alaska.jpg 2x" data-file-width="3008" data-file-height="1960" /></a><figcaption>پدیدهٔ شفق قطبی در <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%84%D9%86%D8%AF" title="گرینلند">گرینلند</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="ترموسفر">ترموسفر</a> بالاترین لایهٔ جو زمین است که میان مزوسفر و اگزوسفر قرار دارد. این لایه از ارتفاع ۹۰ کیلومتری (۵۶ مایلی) آغاز شده و تا ارتفاع ۵۰۰ کیلومتری (۳۱۱ مایلی) یا ۱٬۰۰۰ کیلومتری (۶۲۱ مایلی) ادامه می‌یابد. با افزایش ارتفاع در ترموسفر، دما در بخش‌های پایینی این لایه به شدت افزایش می‌یابد اما در بخش‌های بالایی دما نسبتاً ثابت می‌ماند. فعالیت‌های خورشیدی دما در این لایه را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. دمای ترموسفر معمولاً در طول روز ۲۰۰ درجهٔ سانتی‌گراد بیشتر از شب است و زمان‌هایی که خورشید بسیار فعال است، دما در این لایه از ۵۰۰ درجهٔ سانتی‌گراد به ۲٬۰۰۰ درجهٔ سانتی‌گراد افزایش می‌یابد.<sup id="cite_ref-ucar-thermosphere_101-0" class="reference"><a href="#cite_note-ucar-thermosphere-101"><span class="cite-bracket">[</span>۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-2-thermosphere_102-0" class="reference"><a href="#cite_note-2-thermosphere-102"><span class="cite-bracket">[</span>۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>چگالی در ترموسفر بسیار کم است و برخی بر این باورند که <a href="/wiki/%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="فضای بیرونی">فضای بیرونی</a> از بخش‌های پایینی ترموسفر آغاز می‌گردد، اما این لایه بخشی از جو زمین به‌شمار می‌آید. <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%AA%D9%84_%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="شاتل فضایی">شاتل‌های فضایی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C" title="ایستگاه فضایی بین‌المللی">ایستگاه‌های فضایی بین‌المللی</a> در این لایه قرار دارند. در بخش‌های پایینی این لایه اکسیژن اتمی (O)، نیتروژن اتمی (N) و هلیم (He) اجزای اصلی هوا هستند. بخش عمده‌ای از <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88_%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D8%B3" title="پرتو ایکس">پرتو ایکس</a> و فرابنفش در این لایه جذب می‌شوند. یونوسفر زمین متشکل از ذرات یونیزه شده در جو است و با ترموسفر که از نظر الکتریکی خنثی است، هم‌پوشانی دارد. ذرات باردار یونوسفر با اتم‌ها و مولکول‌های ترموسفر برخورد می‌کنند و انرژی اضافی تولید می‌کنند. این انرژی اضافی توسط <a href="/wiki/%D9%81%D9%88%D8%AA%D9%88%D9%86" title="فوتون">فوتون‌ها</a><sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌شکل نور ساطع می‌شود و <a href="/wiki/%D8%B4%D9%81%D9%82_%D9%82%D8%B7%D8%A8%DB%8C" title="شفق قطبی">شفق‌های قطبی</a> را رخ می‌دهد. شفق‌های قطبی عمدتاً در ترموسفر رخ می‌دهند. <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%85%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="ترموپاز">ترموپاز</a><sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مرز میان ترموسفر و اگزوسفر است.<sup id="cite_ref-ucar-thermosphere_101-1" class="reference"><a href="#cite_note-ucar-thermosphere-101"><span class="cite-bracket">[</span>۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-2-thermosphere_102-1" class="reference"><a href="#cite_note-2-thermosphere-102"><span class="cite-bracket">[</span>۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="اگزوسفر"><span id=".D8.A7.DA.AF.D8.B2.D9.88.D8.B3.D9.81.D8.B1"></span>اگزوسفر</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=15" title="ویرایش بخش: اگزوسفر"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D8%A7%DA%AF%D8%B2%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="اگزوسفر">اگزوسفر</a> بالاترین لایهٔ جو زمین است که جو پس از آن پایان می‌پذیرد و خلأ آغاز می‌گردد. هوا در این لایه بسیار رقیق است و تفاوت چندانی با خلأ ندارد.<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite-bracket">[</span>۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اجزای اصلی این لایه هیدروژن و هلیم هستند که تراکم کمی دارند و بسیاری از <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87" title="ماهواره">ماهواره‌ها</a> در این لایه قرار دارند.<sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite-bracket">[</span>۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>اگزوسفر مرز میان جو و فضای بیرونی به‌شمار می‌رود و از ارتفاع حدود ۵۰۰ کیلومتر آغاز شده و تا ۱۰٬۰۰۰ کیلومتر (۶٬۲۰۰ مایل) ادامه می‌یابد.<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">[</span>۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اتم‌ها و مولکول‌های هوا در این لایه به‌طور مداوم به فضا می‌گریزند و راه می‌یابند. این لایه شامل حرکات ذرات به درون و بیرون <a href="/wiki/%D9%85%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B1" title="مغناطیس‌سپهر">مغناطیس‌سپهر</a> (مگنتوسفر) و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C" title="باد خورشیدی">باد خورشیدی</a> است.<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">[</span>۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌دلیل رقیق بودن بسیار هوا در اگزوسفر، گرمای زیادی در هوا به اشیاء منتقل نمی‌شود، حتی اگر هوا بسیار گرم باشد.<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">[</span>۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="بخش‌بندی_بر_پایهٔ_ویژگی‌های_الکترومغناطیسی"><span id=".D8.A8.D8.AE.D8.B4.E2.80.8C.D8.A8.D9.86.D8.AF.DB.8C_.D8.A8.D8.B1_.D9.BE.D8.A7.DB.8C.D9.87.D9.94_.D9.88.DB.8C.DA.98.DA.AF.DB.8C.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.A7.D9.84.DA.A9.D8.AA.D8.B1.D9.88.D9.85.D8.BA.D9.86.D8.A7.D8.B7.DB.8C.D8.B3.DB.8C"></span>بخش‌بندی بر پایهٔ ویژگی‌های الکترومغناطیسی</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=16" title="ویرایش بخش: بخش‌بندی بر پایهٔ ویژگی‌های الکترومغناطیسی"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="یونوسفر"><span id=".DB.8C.D9.88.D9.86.D9.88.D8.B3.D9.81.D8.B1"></span>یونوسفر</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=17" title="ویرایش بخش: یونوسفر"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="یونوسفر">یونوسفر</a> (یون کره) بخشی از بخش‌های بالایی جو است<sup id="cite_ref-noaa-ion_110-0" class="reference"><a href="#cite_note-noaa-ion-110"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> که توسط تابش‌های خورشیدی یونیزه<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شده‌است<sup id="cite_ref-daily_112-0" class="reference"><a href="#cite_note-daily-112"><span class="cite-bracket">[</span>۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و در ارتفاع حدود ۸۰۰–۶۰ کیلومتر قرار دارد.<sup id="cite_ref-swri_113-0" class="reference"><a href="#cite_note-swri-113"><span class="cite-bracket">[</span>۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بخش عمده‌ای از این یونیزه شدن توسط <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88_%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D8%B3" title="پرتو ایکس">پرتو ایکس</a> و فرابنفش و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C" title="باد خورشیدی">باد خورشیدی</a> صورت می‌گیرد. اگرچه خورشید مهم‌ترین عامل یونیزه شدن است، اما <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88_%DA%A9%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="پرتو کیهانی">پرتوهای کیهانی</a> نیز در این عمل سهم کمی دارند و هرگونه اختلال در جو، در یونیزه شدن اثر می‌گذارد.<sup id="cite_ref-noaa-ion_110-1" class="reference"><a href="#cite_note-noaa-ion-110"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌دلیل رقیق بودن بسیار هوا در تروپوسفر، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D9%84_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF" title="مدل الکترون آزاد">الکترون‌های آزاد</a> در این لایه وجود دارند، اما امکان دارد الکترون‌ها توسط <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%88%D9%86" title="کاتیون">کاتیون‌ها</a><sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (یون‌های مثبت) اسیر شوند. تعداد الکترون‌ها به اندازه‌ای است که می‌توانند بر انتشار <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%DB%8C" title="فرکانس رادیویی">فرکانس رادیویی</a><sup id="cite_ref-115" class="reference"><a href="#cite_note-115"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تأثیر بگذارند. این بخش یونیزه شدهٔ جو را یونوسفر می‌نامند.<sup id="cite_ref-daily_112-1" class="reference"><a href="#cite_note-daily-112"><span class="cite-bracket">[</span>۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تراکم <a href="/wiki/%D9%BE%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7_(%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9)" title="پلاسما (فیزیک)">پلاسما</a><sup id="cite_ref-116" class="reference"><a href="#cite_note-116"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در یونوسفر در طول روز و شب و فصل‌ها تغییر می‌کند و به <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="گرانش زمین">گرانش زمین</a> نیز بستگی دارد. بیشترین چگالی پلاسما در یونوسفر در ارتفاع ۳۰۰–۲۵۰ کیلومتر است.<sup id="cite_ref-swri_113-1" class="reference"><a href="#cite_note-swri-113"><span class="cite-bracket">[</span>۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یونوسفر می‌تواند امواج رادیویی در محدودهٔ فرکانس خاصی را منعکس کند.<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite-bracket">[</span>۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="مگنتوسفر"><span id=".D9.85.DA.AF.D9.86.D8.AA.D9.88.D8.B3.D9.81.D8.B1"></span>مگنتوسفر</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=18" title="ویرایش بخش: مگنتوسفر"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Magnetosphere_rendition.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Magnetosphere_rendition.jpg/300px-Magnetosphere_rendition.jpg" decoding="async" width="300" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Magnetosphere_rendition.jpg/450px-Magnetosphere_rendition.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Magnetosphere_rendition.jpg/600px-Magnetosphere_rendition.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="656" /></a><figcaption>مگنتوسفر از زمین در برابر باد خورشیدی محافظت می‌کند.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D9%85%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B1" title="مغناطیس‌سپهر">مگنتوسفر</a> فضای پیرامون یک جسم فضایی است که توسط <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="میدان مغناطیسی">میدان مغناطیسی</a> جسم کنترل می‌شود.<sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118"><span class="cite-bracket">[</span>۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مگنتوسفر منطقهٔ تعامل میان میدان مغناطیسی طبیعی سیاره و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C" title="باد خورشیدی">باد خورشیدی</a> است. در این منطقه بسیاری از ذرات دارای <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%DB%8C%DA%A9%DB%8C" title="بار الکتریکی">بار الکتریکی</a> نزدیک سیاره وجود دارند. بخش‌های اصلی مگنتوسفر زمین، باد خورشیدی و میدان مغناطیسی هستند.<sup id="cite_ref-universe_119-0" class="reference"><a href="#cite_note-universe-119"><span class="cite-bracket">[</span>۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="میدان مغناطیسی زمین">میدان مغناطیسی زمین</a> تا ۳۶٬۰۰۰ مایل به درون فضا می‌رسد. مگنتوسفر این میدان مغناطیسی را پوشش داده‌است و از بسیاری از ذرات خورشید مانند باد خورشیدی که می‌تواند به زمین آسیب برساند، جلوگیری می‌کند. اما برخی از بادهای خورشیدی از مگنتوسفر هم می‌گذرند و شفق‌های قطبی می‌سازند.<sup id="cite_ref-windows_120-0" class="reference"><a href="#cite_note-windows-120"><span class="cite-bracket">[</span>۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>مگنتوسفر زمین علاوه بر مزایای پنهان خود خطراتی نیز دارد که یکی از این خطرات توفان‌های مغناطیسی هستند. هنگامی که بادهای نیرومند خورشیدی با مگنتوسفر برخورد می‌کنند، می‌توانند به <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%DB%8C%DA%A9%DB%8C" title="مدار الکتریکی">مدارهای الکتریکی</a> آسیب بزنند و موجب <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B9_%D8%A8%D8%B1%D9%82" title="قطع برق">قطع برق</a> و خاموشی بشوند. خورشید و سیارات دیگر مگنتوسفر دارند، اما مگنتوسفر زمین نیرومندترین مگنتوسفر در میان سیارات سنگی است.<sup id="cite_ref-universe_119-1" class="reference"><a href="#cite_note-universe-119"><span class="cite-bracket">[</span>۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="کمربند_وان_آلن"><span id=".DA.A9.D9.85.D8.B1.D8.A8.D9.86.D8.AF_.D9.88.D8.A7.D9.86_.D8.A2.D9.84.D9.86"></span>کمربند وان آلن</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=19" title="ویرایش بخش: کمربند وان آلن"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Van_Allen_Radiation_Belts_Persian.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Van_Allen_Radiation_Belts_Persian.svg/300px-Van_Allen_Radiation_Belts_Persian.svg.png" decoding="async" width="300" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Van_Allen_Radiation_Belts_Persian.svg/450px-Van_Allen_Radiation_Belts_Persian.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Van_Allen_Radiation_Belts_Persian.svg/600px-Van_Allen_Radiation_Belts_Persian.svg.png 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1100" /></a><figcaption>دو کمربند هلالی شکل وان آلن</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%B1%D8%A8%D9%86%D8%AF_%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%86" title="کمربند وان آلن">کمربند تابشی وان آلن</a> از دو لایهٔ هلالی شکل ساخته‌شده و دارای ذرات باردار انرژی (<a href="/wiki/%D9%BE%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7_(%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9)" title="پلاسما (فیزیک)">پلاسما</a>) است و پیرامون زمین قرار دارد و میدان مغناطیسی زمین را در جای خود نگه می‌دارد. کمربند وان آلن از ارتفاع ۱٬۰۰۰ کیلومتر آغاز شده و تا ارتفاع ۶۰٬۰۰۰ کیلومتر گسترش می‌یابد.<sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121"><span class="cite-bracket">[</span>۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>این کمربند دارای دو منطقهٔ درونی و بیرونی است. منطقهٔ درونی در ارتفاع ۳٬۰۰۰ کیلومتر (۱٬۸۶۰ مایل) بالاتر از سطح زمین و منطقهٔ بیرونی آن که بیشترین چگالی را دارد، در فاصلهٔ ۱۵٬۰۰۰ تا ۲۰٬۰۰۰ کیلومتر (۹٬۳۰۰ تا ۱۲٬۴۰۰ مایل) بالاتر از سطح زمین واقع شده‌است. منطقهٔ درونی دارای <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D9%88%D9%86" title="پروتون">پروتون</a><sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>های پرانرژی است که بیش از ۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%88%D9%84%D8%AA" title="الکترون‌ولت">الکترون‌ولت</a><sup id="cite_ref-123" class="reference"><a href="#cite_note-123"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> انرژی دارند. منطقهٔ بیرونی دارای ذرات بارداری هستند که از جو و خورشید (برای نمونه، <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86" title="یون">یون</a><sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>های هلیم که از باد خورشیدی سرچشمه گرفته‌اند) منشأ گرفته‌اند. این منطقه دارای پروتون‌های کم انرژی و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86" title="الکترون">الکترون</a><sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>های پرانرژی است که انرژی آن تا چند صد میلیون الکترون‌ولت می‌رسد.<sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126"><span class="cite-bracket">[</span>۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>چندی پیش، <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">ناسا</a> سومین کمربند تابشی در پیرامون زمین را کشف کرد. مشاهدات جدید ناسا طی مأموریت <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%86_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%B2" title="وان آلن پروبز">وان آلن پروبز</a> نشان داد که پیرامون زمین سه کمربند مجزا و طولانی وجود دارد که میان آن‌ها فضا وجود دارد.<sup id="cite_ref-127" class="reference"><a href="#cite_note-127"><span class="cite-bracket">[</span>۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ویژگی‌های_فیزیکی"><span id=".D9.88.DB.8C.DA.98.DA.AF.DB.8C.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.81.DB.8C.D8.B2.DB.8C.DA.A9.DB.8C"></span>ویژگی‌های فیزیکی</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=20" title="ویرایش بخش: ویژگی‌های فیزیکی"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="فشار"><span id=".D9.81.D8.B4.D8.A7.D8.B1"></span>فشار</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=21" title="ویرایش بخش: فشار"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1_%D9%87%D9%88%D8%A7" class="mw-redirect" title="فشار هوا">فشار هوا</a> مقدار نیرویی است که توسط هوای جسم بالای سطح بر سطح وارد می‌شود. اگر وزن هوای جسم یا تعداد مولکول‌های آن افزایش یابد، فشار هوا افزایش و اگر وزن هوای جسم یا تعداد مولکول‌های آن کاهش یابد، فشار هوا کاهش می‌یابد.<sup id="cite_ref-uiuc_128-0" class="reference"><a href="#cite_note-uiuc-128"><span class="cite-bracket">[</span>۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هر چه ارتفاع افزایش می‌یابد، فشار هوا کاهش می‌یابد؛ زیرا مولکول‌های جو در ارتفاعات بالاتر کاهش یافته و در نتیجه فشار هوا نیز کاهش می‌یابد. از آن‌جا که بسیاری از مولکول‌های جو توسط گرانش زمین در نزدیکی سطح زمین هستند، ابتدا کاهش فشار هوا به سرعت انجام می‌گیرد (از پایین به بالا) و سپس از سرعت کاهش فشار کاسته می‌شود. از آن‌جا که بیش از نیمی از مولکول‌های جو در زیر ارتفاع ۵٫۵ کیلومتر هستند، ۵۰ درصد فشار هوا در این ارتفاع است.<sup id="cite_ref-129" class="reference"><a href="#cite_note-129"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>فشار هوا با دستگاهی به نام <a href="/wiki/%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%AC" title="فشارسنج">فشارسنج</a> (بارومتر)<sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اندازه‌گیری می‌شود.<sup id="cite_ref-uiuc_128-1" class="reference"><a href="#cite_note-uiuc-128"><span class="cite-bracket">[</span>۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فشارسنج دارای یک لولهٔ باریک شیشه‌ای است که هوایی در آن وجود ندارد و به یک ظرف <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%88%D9%87" title="جیوه">جیوه</a> وارد می‌شود. هوا به جیوهٔ درون ظرف فشار می‌آورد و جیوه حدود ۳۰ اینچ (اگر فشارسنجی در سطح زمین انجام‌گیرد) به درون لوله می‌رود. نوع دیگری از فشارسنج، فشارسنج آنروید<sup id="cite_ref-131" class="reference"><a href="#cite_note-131"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> است که امروزه در هواشناسی و حمل‌ونقل هوایی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ زیرا این فشارسنج فضای کم‌تری اشغال می‌کند و دقیق‌تر است.<sup id="cite_ref-132" class="reference"><a href="#cite_note-132"><span class="cite-bracket">[</span>۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فشار هوای استاندارد ۷۶۰ میلی‌متر جیوه (mmHg) در سطح دریا<sup id="cite_ref-133" class="reference"><a href="#cite_note-133"><span class="cite-bracket">[</span>۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> است.<sup id="cite_ref-134" class="reference"><a href="#cite_note-134"><span class="cite-bracket">[</span>۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> واحدهای اندازه‌گیری فشار هوا عبارتند از: جیوه،<sup id="cite_ref-135" class="reference"><a href="#cite_note-135"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_(%DB%8C%DA%A9%D8%A7)" title="اتمسفر (یکا)">اتمسفر</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%84_(%DB%8C%DA%A9%D8%A7)" title="پاسکال (یکا)">کیلوپاسکال</a><sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1_(%DB%8C%DA%A9%D8%A7)" title="بار (یکا)">میلی بار</a>.<sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C" title="هوانوردی">هوانوردی</a> از واحد جیوه استفاده می‌شود، اما <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="هواشناسی">هواشناسان</a> از واحد میلی بار بر روی نقشه‌های آب‌وهوایی استفاده می‌کنند. مقایسهٔ مقادیر واحدهای فشار هوا به شرح زیر است:<sup id="cite_ref-uiuc_128-2" class="reference"><a href="#cite_note-uiuc-128"><span class="cite-bracket">[</span>۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <p>۲۹٫۹۲ Hg = ۱٫۰ atm = ۱۰۱٫۳۲۵ kPa = ۱۰۱۳٫۲۵ mb </p> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="چگالی_و_جرم"><span id=".DA.86.DA.AF.D8.A7.D9.84.DB.8C_.D9.88_.D8.AC.D8.B1.D9.85"></span>چگالی و جرم</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=22" title="ویرایش بخش: چگالی و جرم"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Atmosphere_Model_Persian.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Atmosphere_Model_Persian.svg/320px-Atmosphere_Model_Persian.svg.png" decoding="async" width="320" height="198" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Atmosphere_Model_Persian.svg/480px-Atmosphere_Model_Persian.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Atmosphere_Model_Persian.svg/640px-Atmosphere_Model_Persian.svg.png 2x" data-file-width="770" data-file-height="476" /></a><figcaption>چگالی و دمای جو در ارتفاعات مختلف</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Airmassesorigin.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/76/Airmassesorigin.png" decoding="async" width="300" height="226" class="mw-file-element" data-file-width="300" data-file-height="226" /></a><figcaption>بخش‌های تودهٔ هوا:<br />cA:بخش قاره‌ای قطب شمال<br />cP:بخش قاره‌ای قطبی<br />cT:بخش قاره‌ای گرمسیری<br />mP:بخش دریایی قطبی<br />mT:بخش دریایی گرمسیری</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%DA%86%DA%AF%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%A7" title="چگالی هوا">چگالی هوا</a> به معنی جرم گازهای جو و بر <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D9%85" title="حجم">حجم</a> آن‌ها است. چگالی هوای خشک در صفر درجهٔ سانتی‌گراد در سطح دریا با فشار استاندارد ۱٫۲۹ گرم در هر <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%AA%D8%B1" title="لیتر">لیتر</a><sup id="cite_ref-138" class="reference"><a href="#cite_note-138"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> است. چگالی هوا در سطح دریا با دمای ۱۵ درجهٔ سانتی‌گراد ۱٫۲۷۵ kg/m<sup>۳</sup> است که <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C" title="جو استاندارد بین‌المللی">جو استاندارد بین‌المللی</a> نام دارد.<sup id="cite_ref-139" class="reference"><a href="#cite_note-139"><span class="cite-bracket">[</span>۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%A7" title="دستگاه بین‌المللی یکاها">دستگاه بین‌المللی یکاها</a> (سیستم متریک)<sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> چگالی بر حسب کیلوگرم بر متر مکعب (kg/m<sup>۳</sup>) اندازه‌گیری می‌شود. چگالی هوا به دما، فشار و بخار آب موجود در هوا بستگی دارد. مولکول‌های تشکیل‌دهندهٔ جو به‌سرعت در حال حرکتند و با یک‌دیگر و اشیاء دیگر برخورد می‌کنند. هرچه دما افزایش یابد، سرعت حرکت این مولکول‌ها افزایش و چگالی هوا کاهش می‌یابد. با افزایش فشار هوا، چگالی هوا نیز افزایش می‌یابد. هرچه ارتفاع از سطح زمین افزایش می‌یابد، فشار کاهش می‌یابد. در نتیجه چگالی نیز کاهش می‌یابد.<sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite-bracket">[</span>۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>مجموع <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85_(%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9)" title="جرم (فیزیک)">جرم</a> جو زمین ۱۰<sup>۱۸</sup>×۵٫۵ کیلوگرم است<sup id="cite_ref-mass-britannica_142-0" class="reference"><a href="#cite_note-mass-britannica-142"><span class="cite-bracket">[</span>۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite-bracket">[</span>۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> که حدود یک میلیونم جرم زمین است. هوا در سطح دریا سنگین‌تر است، چون مولکول‌های هوا به یک‌دیگر نزدیکند و توسط وزن هوای بالای خود فشرده شده‌اند. با افزایش ارتفاع، فاصلهٔ مولکول‌های هوا از یک‌دیگر جداشده و هوا سبک‌تر می‌شود.<sup id="cite_ref-mass-britannica_142-1" class="reference"><a href="#cite_note-mass-britannica-142"><span class="cite-bracket">[</span>۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AF%D9%87_%D9%87%D9%88%D8%A7" title="توده هوا">تودهٔ هوا</a> به حجم بزرگی از هوا می‌گویند که دما و رطوبت آن در سطح افقی برای صدها یا هزاران کیلومتر یکسان باشد. تودهٔ هوا معمولاً به چهار بخش قطبی (سرد)، قطب شمال (بسیار سرد)، استوایی (گرم و بسیار مرطوب) و گرمسیری (گرم) طبقه‌بندی می‌شود.<sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite-bracket">[</span>۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مقدار جرم جو زمین در ارتفاعات به شرح زیر است:<sup id="cite_ref-145" class="reference"><a href="#cite_note-145"><span class="cite-bracket">[</span>۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul><li>۵۰ درصد زیر ارتفاع ۵٫۶ کیلومتر</li> <li>۹۰ درصد زیر ارتفاع ۱۶ کیلومتر</li> <li>۹۹٫۹۹۹۹۷ درصد زیر ارتفاع ۱۰۰ کیلومتر</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="وزن_اتمی"><span id=".D9.88.D8.B2.D9.86_.D8.A7.D8.AA.D9.85.DB.8C"></span>وزن اتمی</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=23" title="ویرایش بخش: وزن اتمی"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>جو را با استفاده از ترکیبات تشکیل‌دهندهٔ آن می‌توان به دو منطقهٔ گسترده به نام‌های هتروسفر<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و هوموسفر<sup id="cite_ref-147" class="reference"><a href="#cite_note-147"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> طبقه‌بندی کرد. هتروسفر بخش بیرونی این طبقه‌بندی است که گازها در آن توسط <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4" title="گرانش">گرانش</a> و با توجه به <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85_%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C_%D9%86%D8%B3%D8%A8%DB%8C" title="جرم اتمی نسبی">جرم اتمی نسبی</a> (وزن اتمی) خود پراکنده شده‌اند؛ بنابراین، سبک‌ترین عناصر (هیدروژن و هلیم) در بخش‌های بیرونی هتروسفر و عناصر سنگین‌تر (نیتروژن و اکسیژن) در بخش‌های درونی هتروسفر قرار می‌گیرند. هوموسفر میان سطح زمین و هتروسفر است و گازها در این منطقه تقریباً یکسان پراکنده شده‌اند و پراکندگی آن‌ها ربط به عواملی همچون ارتفاع ندارد. موارد استثناء در پراکندگی آن‌ها لایهٔ ازون، بخار آب، کربن دی‌اکسید و آلاینده‌های هوا است.<sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite-bracket">[</span>۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ویژگی‌های_نوری"><span id=".D9.88.DB.8C.DA.98.DA.AF.DB.8C.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.86.D9.88.D8.B1.DB.8C"></span>ویژگی‌های نوری</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=24" title="ویرایش بخش: ویژگی‌های نوری"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="پراکندگی_نور"><span id=".D9.BE.D8.B1.D8.A7.DA.A9.D9.86.D8.AF.DA.AF.DB.8C_.D9.86.D9.88.D8.B1"></span>پراکندگی نور</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=25" title="ویرایش بخش: پراکندگی نور"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Cloud_in_the_sunlight.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Cloud_in_the_sunlight.jpg/220px-Cloud_in_the_sunlight.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Cloud_in_the_sunlight.jpg/330px-Cloud_in_the_sunlight.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Cloud_in_the_sunlight.jpg/440px-Cloud_in_the_sunlight.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>ابری در هنگام غروب آفتاب</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="پراکندگی">پراکندگی</a></div> <p>بخشی از <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="نور خورشید">نور خورشید</a> در هوا پراکنده می‌شود.<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite-bracket">[</span>۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هنگامی که نور از یک ماده یا گاز می‌گذرد، بخشی از آن جذب ماده یا گاز می‌شود و بقیهٔ آن پراکنده می‌شود. مرحلهٔ اصلی پراکندگی نور، جذب نور توسط مولکول‌ها و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="بازتاب">بازتاب</a> در جهات مختلف است.<sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150"><span class="cite-bracket">[</span>۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آبی بودن رنگ آسمان به دلیل پراکندگی نور خورشید میان مولکول‌های جو است. این پراکندگی نور، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="پراکندگی رایلی">پراکندگی رایلی</a><sup id="cite_ref-151" class="reference"><a href="#cite_note-151"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نام دارد و بر طول موج‌های کوتاه (انتهای رنگ آبی در طیف مرئی) اثر می‌گذارد.<sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite-bracket">[</span>۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جذب_نور_خورشید"><span id=".D8.AC.D8.B0.D8.A8_.D9.86.D9.88.D8.B1_.D8.AE.D9.88.D8.B1.D8.B4.DB.8C.D8.AF"></span>جذب نور خورشید</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=26" title="ویرایش بخش: جذب نور خورشید"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>همهٔ جانوران و اشیاء بی‌جان قادر به جذب نور هستند. گیاهان جذب نور را در فرایند فتوسنتز انجام می‌دهند. جذب نور به <a href="/wiki/%D8%B7%DB%8C%D9%81_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="طیف الکترومغناطیسی">طیف الکترومغناطیسی</a> (رنگ‌ها) و ماهیت اتم‌های جسم بستگی دارد.<sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite-bracket">[</span>۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برای نمونه، مولکول‌های ازون، پرتوهای فرابنفش B و C را که طول موج آن‌ها ۲۰۰ تا ۳۲۰ <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%85%D8%AA%D8%B1" title="نانومتر">نانومتر</a><sup id="cite_ref-154" class="reference"><a href="#cite_note-154"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> است، جذب می‌کند.<sup id="cite_ref-155" class="reference"><a href="#cite_note-155"><span class="cite-bracket">[</span>۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8_%D9%81%D9%88%D9%82_%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5" title="آب فوق خالص">آب خالص</a> امواجی را که طول موج آن‌ها میان ۳۸۰ تا ۷۰۰ نانومتر است، جذب می‌کند.<sup id="cite_ref-156" class="reference"><a href="#cite_note-156"><span class="cite-bracket">[</span>۹۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در مناطقی از جو، نور می‌تواند نفوذ بسیاری داشته‌باشد که این بخش‌ها <i><a href="/wiki/%D9%BE%D9%86%D8%AC%D8%B1%D9%87_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="پنجره جوی">پنجره‌های جوی</a></i> نامیده می‌شوند. این پنجره‌ها اغلب در مناطق دارای <a href="/wiki/%D8%B7%DB%8C%D9%81_%D9%85%D8%B1%D8%A6%DB%8C" title="طیف مرئی">طیف مرئی</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%DB%8C" title="فرکانس رادیویی">فرکانس رادیویی</a> دیده می‌شوند.<sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite-bracket">[</span>۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این مناطق میزان جذب پرتوها کم یا هیچ است و موجب می‌شود که پرتوها به آسانی به سطح زمین برسند.<sup id="cite_ref-158" class="reference"><a href="#cite_note-158"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> گازها برخی از طول موج‌های خاص را جذب می‌کنند و برخی از طول موج‌ها نیز از گازها می‌گذرند. مناطقی که طیف‌های الکترومغناطیسی توسط گازهای جو جذب می‌شوند، <i><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%AF_%D8%AC%D8%B0%D8%A8" title="باند جذب">باندهای جذب</a></i> نامیده می‌شوند.<sup id="cite_ref-159" class="reference"><a href="#cite_note-159"><span class="cite-bracket">[</span>۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> جو زمین از عبور پرتوهای زیان‌آور و پرانرژی <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88_%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D8%B3" title="پرتو ایکس">ایکس</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88_%DA%AF%D8%A7%D9%85%D8%A7" title="پرتو گاما">گاما</a> و فرابنفش و همچنین پرتوهای کم انرژی فروسرخ و <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%AC%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="موج‌های رادیویی">امواج رادیویی</a> جلوگیری می‌کند و نور مرئی و همچنین امواج رادیویی و محدودهٔ طول موج کمی از فروسرخ را از خود عبور می‌دهد.<sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160"><span class="cite-bracket">[</span>۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>طیف مرئی مخلوطی از رنگ‌ها است که دارای طول موج میان ۴۰۰ تا ۷۰۰ نانومتر است و توسط چشم انسان تشخیص داده می‌شود. اشیاء دارای رنگ‌های مختلفی هستند، چون هر شیء طول موج خاصی را جذب می‌کند.<sup id="cite_ref-usyd_161-0" class="reference"><a href="#cite_note-usyd-161"><span class="cite-bracket">[</span>۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:EM_Spectrum_Properties_edit_fa.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/EM_Spectrum_Properties_edit_fa.svg/410px-EM_Spectrum_Properties_edit_fa.svg.png" decoding="async" width="410" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/EM_Spectrum_Properties_edit_fa.svg/615px-EM_Spectrum_Properties_edit_fa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/EM_Spectrum_Properties_edit_fa.svg/820px-EM_Spectrum_Properties_edit_fa.svg.png 2x" data-file-width="675" data-file-height="400" /></a><figcaption>طیف‌های الکترومغناطیسی با طول موج آن‌ها</figcaption></figure> <table class="wikitable"> <caption>رنگ‌های مختلف طیف مرئی:<sup id="cite_ref-usyd_161-1" class="reference"><a href="#cite_note-usyd-161"><span class="cite-bracket">[</span>۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </caption> <tbody><tr> <th>رنگ</th> <th><a href="/wiki/%D8%B7%D9%88%D9%84_%D9%85%D9%88%D8%AC" title="طول موج">طول موج</a> </th></tr> <tr> <td>قرمز</td> <td>۷۷۰ نانومتر </td></tr> <tr> <td>نارنجی</td> <td>۶۶۷ نانومتر </td></tr> <tr> <td>زرد</td> <td>۶۲۵ نانومتر </td></tr> <tr> <td>سبز</td> <td>۵۵۶ نانومتر </td></tr> <tr> <td>نیلی</td> <td>۴۷۷ نانومتر </td></tr> <tr> <td>آبی</td> <td>۴۳۵ نانومتر </td></tr> <tr> <td>بنفش</td> <td>۴۰۰ نانومتر </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ضریب_شکست"><span id=".D8.B6.D8.B1.DB.8C.D8.A8_.D8.B4.DA.A9.D8.B3.D8.AA"></span>ضریب شکست</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=27" title="ویرایش بخش: ضریب شکست"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D8%B6%D8%B1%DB%8C%D8%A8_%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA" title="ضریب شکست">ضریب شکست</a> یک محیط مقدار تغییر <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B9%D8%AA_%D9%86%D9%88%D8%B1" title="سرعت نور">سرعت نور</a> در آن محیط نسبت به <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A3" title="خلأ">خلأ</a> است. هنگامی که <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88_(%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C)" title="پرتو (نورشناسی)">پرتو نور</a> با زاویهٔ قائم به سطح بین دو ماده یا محیط (مانند هوا و لیوان) بتابد، بدون شکست از محیطی به محیطی دیگر وارد می‌شود. اما اگر با زاویه‌ای دیگر بتابد، با <a href="/wiki/%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA_%D9%86%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="شکست نور">شکست</a> وارد محیط دیگر می‌شود. این انحراف به سرعت نور بستگی دارد.<sup id="cite_ref-162" class="reference"><a href="#cite_note-162"><span class="cite-bracket">[</span>۹۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برای نمونه، اگر نور از آب وارد هوا شود، دچار انحراف می‌شود. زاویهٔ شکست نمی‌تواند بیش از ۹۰ درجه باشد و زاویه‌ای که شکست آن برابر با ۹۰ درجه باشد، زاویهٔ بحرانی نام دارد. اگر زاویهٔ شکست بیش از ۹۰ درجه باشد، نمی‌تواند از محیط عبور کند و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="بازتاب">بازتاب</a> می‌شود که به این پدیده <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="بازتاب کلی">بازتاب کلی</a> می‌گویند.<sup id="cite_ref-163" class="reference"><a href="#cite_note-163"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ضریب شکست هوا ۱٫۰۰۰۲۹ است.<sup id="cite_ref-164" class="reference"><a href="#cite_note-164"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="گردش"><span id=".DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.B4"></span>گردش</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=28" title="ویرایش بخش: گردش"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Earth_Global_Circulation_-_fa.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Earth_Global_Circulation_-_fa.svg/300px-Earth_Global_Circulation_-_fa.svg.png" decoding="async" width="300" height="264" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Earth_Global_Circulation_-_fa.svg/450px-Earth_Global_Circulation_-_fa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Earth_Global_Circulation_-_fa.svg/600px-Earth_Global_Circulation_-_fa.svg.png 2x" data-file-width="910" data-file-height="801" /></a><figcaption>نمایی از گردش جوی</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="گردش جوی">گردش جوی</a></div> <p>گردش جوی به‌طور کلی به گردش زمین و جنبش‌های منطقه‌ای هوا گفته می‌شود. به‌طور متوسط، این گردش مربوط به سیستم‌های وزش بادی بزرگ است که در چند کمربند شرقی-غربی، زمین را احاطه کرده‌اند.<sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> گردش جوی موجب توزیع گرما در سطح زمین می‌شود. سه چرخش پایه در گردش عرضی وجود دارد:<sup id="cite_ref-167" class="reference"><a href="#cite_note-167"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul><li><b><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%84_%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%84%DB%8C" title="سلول هادلی">سلول هادلی</a>:</b> سلول هادلی یک الگوی گردش جوی در مناطق گرمسیر است که <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%D8%A8%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="باد بسامان">بادهای بسامان</a> تولید می‌کند. سلول هادلی ۳۰ درجهٔ شمالی تا ۳۰ درجهٔ جنوبی زمین (یعنی ۳۰ درجه بالاتر و پایین‌تر از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7" title="استوا">استوا</a>) را در بر می‌گیرد. دلیل رخ‌دادن این جریان هوا، گرم کردن هوا در سطح زمین نزدیک استوا توسط خورشید است. هوا به سمت بالا می‌رود و یک باند کم‌فشار در استوا ایجاد می‌کند. هنگامی که هوا به ارتفاع ۱۰–۱۵ کیلومتر (بخش‌های بالایی تروپوسفر) می‌رسد، جریان آن به سوی <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%A8_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84" title="قطب شمال">قطب شمال</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%A8_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8" title="قطب جنوب">قطب جنوب</a> ادامه می‌یابد. در پایان، سلول هادلی هوا را به سطح زمین در نواحی استوایی نزدیک به ۳۰ درجه شمال یا جنوب عرضی بازمی‌گرداند.<sup id="cite_ref-168" class="reference"><a href="#cite_note-168"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%84_%D9%81%D8%B1%D9%84" title="سلول فرل">سلول فرل</a>:</b> در سلول فرل، جریان هوا به سمت قطب و شرق تا نزدیکی سطح زمین و به سمت استوا و غرب تا ارتفاعات بالاتر ادامه می‌یابد. این حرکت معکوس جریان هوا در سلول هادلی است<sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و به‌طور متوسط در اواسط عرض‌های جغرافیایی (۳۰ تا ۶۰ درجه)<sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> حرکت می‌کند.<sup id="cite_ref-171" class="reference"><a href="#cite_note-171"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌طور کلی، جریان غربی بر سلول فرل در سطح زمین و نقاط بالای زمین حکمفرماست. اعتقاد بر این است که سلول فرل یک پدیدهٔ اجباری ناشی از کنش میان دو سلول دیگر است. حرکت عمودی رو به پایین تا ۳۰ درجهٔ شمالی و حرکت عمودی رو به بالا تا ۶۰ درجهٔ شمالی موجب گردش سلول فرل می‌شود. این الگو تا حد زیادی موجب تبادل هوای قطبی در حال حرکت به جنوب و هوای گرمسیری در حال حرکت به شمال می‌شود.<sup id="cite_ref-evac_172-0" class="reference"><a href="#cite_note-evac-172"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%84_%D9%82%D8%B7%D8%A8%DB%8C" title="سلول قطبی">سلول قطبی</a>:</b> سلول قطبی یک منطقهٔ هوا و جریان قوی غرب به شرق است.<sup id="cite_ref-173" class="reference"><a href="#cite_note-173"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این سلول شمالی‌ترین گردش جوی است و موقعیت متوسط آن میان ۶۰ درجهٔ شمالی و قطب شمال است. در قطب، هوا به سمت جنوب گسترش می‌یابد. از آن‌جا که <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AB%D8%B1_%DA%A9%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%B3" title="اثر کوریولیس">اثر کوریولیس</a> (نیروی کوریولیس)<sup id="cite_ref-174" class="reference"><a href="#cite_note-174"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قوی در قطب وجود دارد، هوایی که به سمت جنوب در حال حرکت است، به‌شدت به سمت راست منحرف می‌شود. نزدیک به ۶۰ درجهٔ شمالی، جنوب شرقی هوای در حال حرکت با جریان ضعیف هوای شمال غربی که ناشی از گسترش هوا از ۳۰ درجهٔ شمالی است، برخورد می‌کند. با این برخورد، هوا دوباره بالا می‌رود.<sup id="cite_ref-evac_172-1" class="reference"><a href="#cite_note-evac-172"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="نگارخانه"><span id=".D9.86.DA.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AE.D8.A7.D9.86.D9.87"></span>نگارخانه</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=29" title="ویرایش بخش: نگارخانه"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Top_of_Atmosphere.jpg" class="mw-file-description" title="پراکندگی رایلی عامل آبی بودن رنگ آسمان از سطح زمین است. (عکس توسط ایستگاه فضایی بین‌المللی)"><img alt="پراکندگی رایلی عامل آبی بودن رنگ آسمان از سطح زمین است. (عکس توسط ایستگاه فضایی بین‌المللی)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/120px-Top_of_Atmosphere.jpg" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/180px-Top_of_Atmosphere.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/240px-Top_of_Atmosphere.jpg 2x" data-file-width="3027" data-file-height="2010" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="پراکندگی رایلی">پراکندگی رایلی</a> عامل آبی بودن رنگ آسمان از سطح زمین است. (عکس توسط <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C" title="ایستگاه فضایی بین‌المللی">ایستگاه فضایی بین‌المللی</a>)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Sunset_from_the_ISS.JPG" class="mw-file-description" title="رنگ‌ها تقریباً لایه‌های جو زمین را نشان می‌دهند. (عکس به هنگام غروب آفتاب در اقیانوس هند گرفته‌شده توسط ایستگاه فضایی بین‌المللی)"><img alt="رنگ‌ها تقریباً لایه‌های جو زمین را نشان می‌دهند. (عکس به هنگام غروب آفتاب در اقیانوس هند گرفته‌شده توسط ایستگاه فضایی بین‌المللی)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Sunset_from_the_ISS.JPG/120px-Sunset_from_the_ISS.JPG" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Sunset_from_the_ISS.JPG/180px-Sunset_from_the_ISS.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Sunset_from_the_ISS.JPG/240px-Sunset_from_the_ISS.JPG 2x" data-file-width="4256" data-file-height="2829" /></a></span></div> <div class="gallerytext">رنگ‌ها تقریباً لایه‌های جو زمین را نشان می‌دهند. (عکس به هنگام <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B1%D9%88%D8%A8" title="غروب">غروب آفتاب</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3_%D9%87%D9%86%D8%AF" title="اقیانوس هند">اقیانوس هند</a> گرفته‌شده توسط ایستگاه فضایی بین‌المللی)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Earth_Eclipses_Sun-ap12-s80-37406.jpg" class="mw-file-description" title="نگاره‌ای از خورشیدگرفتگی که توسط یک دوربین عکاسی متحرک به قطر ۱۶ میلی‌متر از فضاپیمای آپولو ۱۲ گرفته شده‌است."><img alt="نگاره‌ای از خورشیدگرفتگی که توسط یک دوربین عکاسی متحرک به قطر ۱۶ میلی‌متر از فضاپیمای آپولو ۱۲ گرفته شده‌است." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Earth_Eclipses_Sun-ap12-s80-37406.jpg/120px-Earth_Eclipses_Sun-ap12-s80-37406.jpg" decoding="async" width="120" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Earth_Eclipses_Sun-ap12-s80-37406.jpg/180px-Earth_Eclipses_Sun-ap12-s80-37406.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Earth_Eclipses_Sun-ap12-s80-37406.jpg/240px-Earth_Eclipses_Sun-ap12-s80-37406.jpg 2x" data-file-width="4096" data-file-height="4096" /></a></span></div> <div class="gallerytext">نگاره‌ای از <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%DA%AF%DB%8C" title="خورشیدگرفتگی">خورشیدگرفتگی</a> که توسط یک دوربین عکاسی متحرک به قطر ۱۶ میلی‌متر از <a href="/wiki/%D8%A2%D9%BE%D9%88%D9%84%D9%88_%DB%B1%DB%B2" title="آپولو ۱۲">فضاپیمای آپولو ۱۲</a> گرفته شده‌است.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Moon_Limb_%26_Troposphere.JPG" class="mw-file-description" title="بخش نارنجی رنگ نگاره، تروپوسفر است. تروپوسفر در تروپوپاز (مرز میان نارنجی و آبی) به پایان می‌رسد."><img alt="بخش نارنجی رنگ نگاره، تروپوسفر است. تروپوسفر در تروپوپاز (مرز میان نارنجی و آبی) به پایان می‌رسد." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Moon_Limb_%26_Troposphere.JPG/120px-Moon_Limb_%26_Troposphere.JPG" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Moon_Limb_%26_Troposphere.JPG/180px-Moon_Limb_%26_Troposphere.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Moon_Limb_%26_Troposphere.JPG/240px-Moon_Limb_%26_Troposphere.JPG 2x" data-file-width="4256" data-file-height="2832" /></a></span></div> <div class="gallerytext">بخش نارنجی رنگ نگاره، تروپوسفر است. تروپوسفر در تروپوپاز (مرز میان نارنجی و آبی) به پایان می‌رسد.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:ISS003-ESC-6152.jpg" class="mw-file-description" title="طوفان‌های ژئومغناطیسی موجب نمایش زیبای شفق قطبی در سراسر جو می‌شوند."><img alt="طوفان‌های ژئومغناطیسی موجب نمایش زیبای شفق قطبی در سراسر جو می‌شوند." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/ISS003-ESC-6152.jpg/120px-ISS003-ESC-6152.jpg" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/ISS003-ESC-6152.jpg/180px-ISS003-ESC-6152.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/ISS003-ESC-6152.jpg/240px-ISS003-ESC-6152.jpg 2x" data-file-width="3060" data-file-height="2036" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D8%B7%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86_%DA%98%D8%A6%D9%88%D9%85%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="طوفان ژئومغناطیسی">طوفان‌های ژئومغناطیسی</a> موجب نمایش زیبای شفق قطبی در سراسر جو می‌شوند.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Cairo_in_smog.jpg" class="mw-file-description" title="نمایی از شهر قاهره در حالی که مه‌دود در جو آن وجود دارد."><img alt="نمایی از شهر قاهره در حالی که مه‌دود در جو آن وجود دارد." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Cairo_in_smog.jpg/120px-Cairo_in_smog.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Cairo_in_smog.jpg/180px-Cairo_in_smog.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Cairo_in_smog.jpg/240px-Cairo_in_smog.jpg 2x" data-file-width="1183" data-file-height="887" /></a></span></div> <div class="gallerytext">نمایی از شهر <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%87" title="قاهره">قاهره</a> در حالی که <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%AF" title="مه‌دود">مه‌دود</a> در جو آن وجود دارد.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="جستارهای_وابسته"><span id=".D8.AC.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.88.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D9.87"></span>جستارهای وابسته</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=30" title="ویرایش بخش: جستارهای وابسته"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40381259">.mw-parser-output .portalbox{float:left;border:solid #aaa 1px;padding:0}.mw-parser-output .portalbox.tleft{margin:0.5em 1em 0.5em 0}.mw-parser-output .portalbox.tright{margin:0.5em 0 0.5em 1em}.mw-parser-output .portalbox>ul{display:table;box-sizing:border-box;padding:0.1em;max-width:175px;background:#f9f9f9;font-size:85%;line-height:110%;font-style:italic;font-weight:bold}.mw-parser-output .portalbox>ul>li{display:table-row}.mw-parser-output .portalbox>ul>li>span:first-child{display:table-cell;padding:0.2em;vertical-align:middle;text-align:center}.mw-parser-output .portalbox>ul>li>span:last-child{display:table-cell;padding:0.2em 0.3em 0.2em 0.2em;vertical-align:middle}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .portalbox>ul{background:transparent}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .portalbox>ul{background:transparent}}</style><div role="navigation" aria-label="درگاه‌ها" class="noprint portalbox plainlist tleft"> <ul> <li><span><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Double-alaskan-rainbow.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Double-alaskan-rainbow.jpg/32px-Double-alaskan-rainbow.jpg" decoding="async" width="32" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Double-alaskan-rainbow.jpg/48px-Double-alaskan-rainbow.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Double-alaskan-rainbow.jpg/64px-Double-alaskan-rainbow.jpg 2x" data-file-width="1919" data-file-height="1008" /></a></span></span><span><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="درگاه:علوم جوی">درگاه علوم جوی</a></span></li> <li><span><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:The_Earth_seen_from_Apollo_17_with_transparent_background.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/The_Earth_seen_from_Apollo_17_with_transparent_background.png/28px-The_Earth_seen_from_Apollo_17_with_transparent_background.png" decoding="async" width="28" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/The_Earth_seen_from_Apollo_17_with_transparent_background.png/42px-The_Earth_seen_from_Apollo_17_with_transparent_background.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/The_Earth_seen_from_Apollo_17_with_transparent_background.png/56px-The_Earth_seen_from_Apollo_17_with_transparent_background.png 2x" data-file-width="2790" data-file-height="2776" /></a></span></span><span><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="درگاه:علوم زمین">درگاه علوم زمین</a></span></li></ul></div> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="باد">باد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D9%BE%DA%A9%D8%AA%DB%8C%D9%88_%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="پرسپکتیو هوایی">پرسپکتیو هوایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D9%87" title="زیست‌کره">زیست‌کره</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%B4%D8%B1%D8%AF%D9%87" title="هوای فشرده">هوای فشرده</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%DA%A9%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="تاریک‌شدن زمین">تاریک‌شدن زمین</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%DA%A9%DB%8C%D9%88%D8%AA%D9%88" title="پیمان کیوتو">پیمان کیوتو</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="واژه‌نامه"><span id=".D9.88.D8.A7.DA.98.D9.87.E2.80.8C.D9.86.D8.A7.D9.85.D9.87"></span>واژه‌نامه</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=31" title="ویرایش بخش: واژه‌نامه"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r37199623">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3 mw-content-ltr" dir="ltr"> <ol class="references"> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Atmosphere</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Troposphere</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Stratosphere</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Mesosphere</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Thermosphere</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">Exosphere</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Ionosphere</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Magnetosphere</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Electromagnetic</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">Hadley Cell</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">Ferrel Cell</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Polar cell</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Nitrogen</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">Nitrous Oxide</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text">Oxygen</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">Xenon</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text">Argon</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text">Oone</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">Carbon Dioxide</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text">Carbon Monoxide</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text">Neon</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Sulfur Dioxide</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Helium</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">Nitrogen Dioxide</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text">Methane</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text">Ammonia</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">Krypton</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">Water Vapor</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text">Hydrogen</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">Chloroplast</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">Photosynthesis</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text">CyanoBacteria</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text">Carbohydrate</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text">F (Fahrenheit)</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text">Cumulus Clouds</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text">Stratus Clouds</span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text">Tropospheric Ozone</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text">Tropopause</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text">ChloroFluoroCarbons (CFCs)</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text">Halon</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text">Stratopause</span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a></span> <span class="reference-text">Mesopause</span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text">Photon</span> </li> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a></span> <span class="reference-text">Thermopause</span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a></span> <span class="reference-text">Ionization</span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a></span> <span class="reference-text">Cation</span> </li> <li id="cite_note-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-115">↑</a></span> <span class="reference-text">Radio Frequency</span> </li> <li id="cite_note-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-116">↑</a></span> <span class="reference-text">Plasma</span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a></span> <span class="reference-text">Proton</span> </li> <li id="cite_note-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-123">↑</a></span> <span class="reference-text">Electron Volt</span> </li> <li id="cite_note-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-124">↑</a></span> <span class="reference-text">Ion</span> </li> <li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a></span> <span class="reference-text">Electron</span> </li> <li id="cite_note-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-130">↑</a></span> <span class="reference-text">Barometer</span> </li> <li id="cite_note-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-131">↑</a></span> <span class="reference-text">Aneroid Barometer</span> </li> <li id="cite_note-135"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-135">↑</a></span> <span class="reference-text">Hg</span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a></span> <span class="reference-text">KPa (KiloPaskal)</span> </li> <li id="cite_note-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-137">↑</a></span> <span class="reference-text">MBar (MilliBar)</span> </li> <li id="cite_note-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-138">↑</a></span> <span class="reference-text">Liter</span> </li> <li id="cite_note-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-140">↑</a></span> <span class="reference-text">Metric System</span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a></span> <span class="reference-text">Heterosphere</span> </li> <li id="cite_note-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-147">↑</a></span> <span class="reference-text">Homosphere</span> </li> <li id="cite_note-151"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-151">↑</a></span> <span class="reference-text">Rayleigh Scattering</span> </li> <li id="cite_note-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-154">↑</a></span> <span class="reference-text">Nm (NanoMerer)</span> </li> <li id="cite_note-174"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-174">↑</a></span> <span class="reference-text">Coriolis Effect</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="یادداشت"><span id=".DB.8C.D8.A7.D8.AF.D8.AF.D8.A7.D8.B4.D8.AA"></span>یادداشت</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=32" title="ویرایش بخش: یادداشت"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>[الف] <cite id="endnote_art5"><a href="#ref_art5"><b>^</b></a></cite>  اندازهٔ لایه‌ها نسبت به یک‌دیگر دقیق نیست. چون برخی لایه‌ها مانند ترموسفر بسیار بزرگ هستند و برخی دیگر مانند تروپوسفر نسبت به ترموسفر بسیار کوچک هستند و اگر اندازه‌ها دقیق باشد، تروپوسفر بسیار کوچک خواهد شد و شاید حتی کسی آن را نبیند.</li> <li>[ب] <cite id="endnote_art8"><a href="#ref_art8"><b>^</b></a></cite>  اگزوسفر بسیار طولانی‌تر از این مقدار است و تا ۱۰٬۰۰۰ کیلومتر بالاتر از سطح زمین ادامه می‌یابد.</li> <li>[پ] <cite id="endnote_art12"><a href="#ref_art12"><b>^</b></a></cite>  <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9_%D8%A8%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C%DA%A9" class="mw-redirect" title="موشک بالیستیک">موشک‌های بالیستیک</a> معمولاً ارتفاع بسیار بالایی می‌گیرند و برخی از موشک‌های بالستیک که برد بسیار بالایی دارند، حتی از جو زمین نیز خارج می‌شوند و با استفاده از یک ماشین ورود مجدد (RV) به جو بازمی‌گردند.</li> <li>[ت] <cite id="endnote_art16"><a href="#ref_art16"><b>^</b></a></cite>  این پانویس مربوط به گازهای نخست تا شانزدهم (نیتروژن تا آمونیاک) است.</li> <li>[ث] <cite id="endnote_art20"><a href="#ref_art20"><b>^</b></a></cite>  این پانویس مربوط به گاز هفدهم (بخار آب) است.</li> <li>[ج] <cite id="endnote_art24"><a href="#ref_art24"><b>^</b></a></cite>  مقدار بخار آب موجود در هوای یک جا با هوای جایی دیگر بسیار متفاوت است و به جا، دما و زمان بستگی دارد. در بیابان‌ها و جاهایی که دمای پایین دارند، بخار آب موجود در هوا می‌تواند کمتر از ۰٫۱ درصد هوا باشد و در جاهای گرم و مرطوب، ممکن‌است بیش از ۶ درصد بخار آب در هوا وجود داشته‌باشد.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="منابع"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9"></span>منابع</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=33" title="ویرایش بخش: منابع"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r37199623"><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2 mw-content-ltr" dir="ltr"> <ol class="references"> <li id="cite_note-academy-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-academy_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090803145909/http://www.persianacademy.ir/fa/wordspdf.aspx">«واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فرهنگ واژه‌های مصوّب فرهنگستان: ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵، بخش دوم: به ترتیب الفبای لاتینی»</a>. <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D8%AF%D8%A8_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="فرهنگستان زبان و ادب فارسی">فرهنگستان زبان و ادب فارسی</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persianacademy.ir/fa/wordspdf.aspx">اصلی</a> در ۳ اوت ۲۰۰۹<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%85%D8%B5%D9%88%D9%91%D8%A8+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%A7%D8%AF%D8%A8+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%8C+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF+%D9%88%D8%A7%DA%98%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%85%D8%B5%D9%88%D9%91%D8%A8+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%3A+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B6+%D8%AA%D8%A7+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B5%D8%8C+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D8%AF%D9%88%D9%85%3A+%D8%A8%D9%87+%D8%AA%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D8%A8+%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A8%D8%A7%DB%8C+%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86%DB%8C&rft.pub=%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%A7%D8%AF%D8%A8+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.persianacademy.ir%2Ffa%2Fwordspdf.aspx&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r28290294">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39868036">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170517071138/https://scied.ucar.edu/shortcontent/exosphere-overview">"Exosphere - overview"</a>. UCAR. 2011. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scied.ucar.edu/shortcontent/exosphere-overview">the original</a> on 17 May 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">April 19,</span> 2015</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Exosphere+-+overview&rft.pub=UCAR&rft.date=2011&rft_id=http%3A%2F%2Fscied.ucar.edu%2Fshortcontent%2Fexosphere-overview&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/evolution-of-the-atmosphere-1703862">"Evolution of the atmosphere | History, Composition, Changes, & Facts | Britannica"</a>. <i>www.britannica.com</i> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2023-02-11</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.britannica.com&rft.atitle=Evolution+of+the+atmosphere+%7C+History%2C+Composition%2C+Changes%2C+%26+Facts+%7C+Britannica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Ftopic%2Fevolution-of-the-atmosphere-1703862&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJobV5xj?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10582/air">"air (atmospheric gas)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10582/air">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=air+%28atmospheric+gas%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F10582%2Fair&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJocz07R?url=http://water.me.vccs.edu/concepts/oxycycle.html">"The Oxygen Cycle"</a> (به انگلیسی). VCCS. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://water.me.vccs.edu/concepts/oxycycle.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Oxygen+Cycle&rft.pub=VCCS&rft_id=http%3A%2F%2Fwater.me.vccs.edu%2Fconcepts%2Foxycycle.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFAdam_Voiland2010" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Adam Voiland (2 November 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJodDAMS?url=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/Aerosols/">"Aerosols: Tiny Particles, Big Impact"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/Features/Aerosols/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Aerosols%3A+Tiny+Particles%2C+Big+Impact&rft.pub=NASA&rft.date=2010-11-02&rft.au=Adam+Voiland&rft_id=http%3A%2F%2Fearthobservatory.nasa.gov%2FFeatures%2FAerosols%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJoe2ULi?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/683450/greenhouse-gas">"greenhouse gas (atmospheric science)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/683450/greenhouse-gas">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">26 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=greenhouse+gas+%28atmospheric+science%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F683450%2Fgreenhouse-gas&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJoeX4xW?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/245233/greenhouse-effect">"greenhouse effec (atmosphere science)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/245233/greenhouse-effect">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">26 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=greenhouse+effec+%28atmosphere+science%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F245233%2Fgreenhouse-effect&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMQmIHVP?url=http://www.radiofarda.com/content/f35_co2_highest_in_mankind_history/24983439.html">«گازهای گلخانهای به بالاترین میزان در ۳ میلیون سال اخیر رسید»</a>. <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88_%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7" title="رادیو فردا">رادیو فردا</a>. <bdi>۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۲</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.radiofarda.com/content/f35_co2_highest_in_mankind_history/24983439.html">اصلی</a> در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۳<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۵ اردیبهشت ۱۳۹۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%DA%AF%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C+%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%DB%B3+%D9%85%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%88%D9%86+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1+%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF&rft.pub=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.date=1392&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fcontent%2Ff35_co2_highest_in_mankind_history%2F24983439.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJof0GTK?url=http://eesc.columbia.edu/courses/ees/slides/climate/table_1.html">"Table of gaseous composition of dry air"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%DA%A9%D9%84%D9%85%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="دانشگاه کلمبیا">Columbia University</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://eesc.columbia.edu/courses/ees/slides/climate/table_1.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Table+of+gaseous+composition+of+dry+air&rft.pub=Columbia+University&rft_id=http%3A%2F%2Feesc.columbia.edu%2Fcourses%2Fees%2Fslides%2Fclimate%2Ftable_1.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFProfessor_Shakhashiri2007" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Professor Shakhashiri (November 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130319102812/http://scifun.chem.wisc.edu/chemweek/PDF/airgas.pdf">"Gases of the Air"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%88%DB%8C%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86" title="دانشگاه ویسکانسین-مدیسن">University of Wisconsin–Madison</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scifun.chem.wisc.edu/chemweek/pdf/airgas.pdf">the original</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> on 19 March 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">20 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Gases+of+the+Air&rft.pub=University+of+Wisconsin%E2%80%93Madison&rft.date=2007-11&rft.au=Professor+Shakhashiri&rft_id=http%3A%2F%2Fscifun.chem.wisc.edu%2Fchemweek%2Fpdf%2Fairgas.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121030012317/http://campus.udayton.edu/~INSS/ThemeEvol/evoltimelineMED/secondchunk.htm">"4.6 billion years ago - 543 million years ago"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AF%DB%8C%D8%AA%D9%88%D9%86" title="دانشگاه دیتون">University of Dayton</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://campus.udayton.edu/~INSS/ThemeEvol/evoltimelineMED/secondchunk.htm">the original</a> on 30 October 2012<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=4.6+billion+years+ago+-+543+million+years+ago&rft.pub=University+of+Dayton&rft_id=http%3A%2F%2Fcampus.udayton.edu%2F~INSS%2FThemeEvol%2FevoltimelineMED%2Fsecondchunk.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-innovateus-42"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-innovateus_42-0">۱۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-innovateus_42-1">۱۳٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-innovateus_42-2">۱۳٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-innovateus_42-3">۱۳٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130426005739/http://www.innovateus.net/earth-matters/what-history-earth%E2%80%99s-atmosphere">"What is the History of the Earth's Atmosphere?"</a> (به انگلیسی). Innovate Us. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.innovateus.net/earth-matters/what-history-earth’s-atmosphere">the original</a> on 26 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=What+is+the+History+of+the+Earth%E2%80%99s+Atmosphere%3F&rft.pub=Innovate+Us&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.innovateus.net%2Fearth-matters%2Fwhat-history-earth%E2%80%99s-atmosphere&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-nasa-history-43"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-nasa-history_43-0">۱۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-nasa-history_43-1">۱۴٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-nasa-history_43-2">۱۴٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-nasa-history_43-3">۱۴٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130430002333/http://scijinks.nasa.gov/atmosphere-formation">"How did Earth's atmosphere form?"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://scijinks.nasa.gov/atmosphere-formation">the original</a> on 30 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=How+did+Earth%27s+atmosphere+form%3F&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fscijinks.nasa.gov%2Fatmosphere-formation&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJpGbzV3?url=http://www.ux1.eiu.edu/~cfjps/1400/atmos_origin.html">"The atmosphere - origin and structure"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="دانشگاه ایلینوی شرقی">EIU</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ux1.eiu.edu/~cfjps/1400/atmos_origin.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+atmosphere+-+origin+and+structure&rft.pub=EIU&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ux1.eiu.edu%2F~cfjps%2F1400%2Fatmos_origin.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFJerry_Coffey2010" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Jerry Coffey (7 February 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJpHQUXI?url=http://www.universetoday.com/54760/what-is-the-atmosphere/">"What Is The Atmosphere?"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%B2_%D8%AA%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="یونیورز تودی">Universe Today</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.universetoday.com/54760/what-is-the-atmosphere/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">24 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=What+Is+The+Atmosphere%3F&rft.pub=Universe+Today&rft.date=2010-02-07&rft.au=Jerry+Coffey&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.universetoday.com%2F54760%2Fwhat-is-the-atmosphere%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-britannica-history-47"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-britannica-history_47-0">۱۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-britannica-history_47-1">۱۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJpHtn4E?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/176038/geologic-history-of-Earth/69784/Development-of-the-atmosphere-and-oceans">"geologic history of Earth: Development of the atmosphere and oceans"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/176038/geologic-history-of-Earth/69784/Development-of-the-atmosphere-and-oceans">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=geologic+history+of+Earth%3A+Development+of+the+atmosphere+and+oceans&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F176038%2Fgeologic-history-of-Earth%2F69784%2FDevelopment-of-the-atmosphere-and-oceans&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140819103331/http://lightning.sbs.ohio-state.edu/geog1900h/ch1_evolution.ppt">"Evolution of the Atmosphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C%D9%88" title="دانشگاه ایالتی اوهایو">Ohio State University</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lightning.sbs.ohio-state.edu/geog1900h/ch1_evolution.ppt">the original</a> <span class="cs1-format">(PPT)</span> on 19 August 2014<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Evolution+of+the+Atmosphere&rft.pub=Ohio+State+University&rft_id=http%3A%2F%2Flightning.sbs.ohio-state.edu%2Fgeog1900h%2Fch1_evolution.ppt&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJpITDBr?url=http://www.eoearth.org/">"Earth's atmospheric air"</a> (به انگلیسی). The <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="دانشنامه زمین">Encyclopedia of Earth</a>. 18 October 2011. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eoearth.org/article/Earth%27s_atmospheric_air?topic=49479">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">24 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Earth%27s+atmospheric+air&rft.pub=The+Encyclopedia+of+Earth&rft.date=2011-10-18&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eoearth.org%2Farticle%2FEarth%2527s_atmospheric_air%3Ftopic%3D49479&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130703081745/http://www.epa.vic.gov.au/air/aq4kids/pollution.asp">"What Is Air Pollution?"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A2%DA%98%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA_%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="آژانس حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریکا">EPA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.epa.vic.gov.au/air/aq4kids/pollution.asp">the original</a> on 3 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 June</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=What+Is+Air+Pollution%3F&rft.pub=EPA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.epa.vic.gov.au%2Fair%2Faq4kids%2Fpollution.asp&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMason_Inman2010" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Mason Inman (5 October 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMRmyrPu?url=http://news.nationalgeographic.com/news/2010/10/101005-planes-pollution-deaths-science-environment/">"Plane Exhaust Kills More People Than Plane Crashes"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%84_%D8%AC%D8%A6%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C" class="mw-redirect" title="انجمن نشنال جئوگرافی">National Geographic</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.nationalgeographic.com/news/2010/10/101005-planes-pollution-deaths-science-environment/">the original</a> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">24 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Plane+Exhaust+Kills+More+People+Than+Plane+Crashes&rft.pub=National+Geographic&rft.date=2010-10-05&rft.au=Mason+Inman&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.nationalgeographic.com%2Fnews%2F2010%2F10%2F101005-planes-pollution-deaths-science-environment%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMRukiM9?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10772/air-pollution">"air pollution"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica Online</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10772/air-pollution">the original</a> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 June</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=air+pollution&rft.pub=Encyclopedia+Britannica+Online&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F10772%2Fair-pollution&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-britannica-warming-56"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-britannica-warming_56-0">۲۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-britannica-warming_56-1">۲۳٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMS0SBFa?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/235402/global-warming">"global warming (Earth science)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/235402/global-warming">the original</a> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=global+warming+%28Earth+science%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F235402%2Fglobal-warming&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMS5oHVb?url=http://environment.nationalgeographic.com/environment/global-warming/gw-causes/">"Causes of Global Warming"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%84_%D8%AC%D8%A6%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C" class="mw-redirect" title="انجمن نشنال جئوگرافی">National Geographic</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://environment.nationalgeographic.com/environment/global-warming/gw-causes/">the original</a> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Causes+of+Global+Warming&rft.pub=National+Geographic&rft_id=http%3A%2F%2Fenvironment.nationalgeographic.com%2Fenvironment%2Fglobal-warming%2Fgw-causes%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-warming-58"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-warming_58-0">۲۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-warming_58-1">۲۵٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMS9Zmfi?url=http://environment.nationalgeographic.com/environment/global-warming/gw-effects/">"Global Warming Effects"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%84_%D8%AC%D8%A6%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C" class="mw-redirect" title="انجمن نشنال جئوگرافی">National Geographic</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://environment.nationalgeographic.com/environment/global-warming/gw-effects/">the original</a> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Global+Warming+Effects&rft.pub=National+Geographic&rft_id=http%3A%2F%2Fenvironment.nationalgeographic.com%2Fenvironment%2Fglobal-warming%2Fgw-effects%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ocean.nationalgeographic.com/ocean/critical-issues-sea-level-rise/">"Sea Level Rise"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%84_%D8%AC%D8%A6%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C" class="mw-redirect" title="انجمن نشنال جئوگرافی">National Geographic</a><span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Sea+Level+Rise&rft.pub=National+Geographic&rft_id=http%3A%2F%2Focean.nationalgeographic.com%2Focean%2Fcritical-issues-sea-level-rise%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130516222555/http://science.nasa.gov/earth-science/big-questions/how-well-can-we-predict-future-changes-in-the-earth-system/">"How will the Earth system change in the future?"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://science.nasa.gov/earth-science/big-questions/how-well-can-we-predict-future-changes-in-the-earth-system/">the original</a> on 16 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=How+will+the+Earth+system+change+in+the+future%3F&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fscience.nasa.gov%2Fearth-science%2Fbig-questions%2Fhow-well-can-we-predict-future-changes-in-the-earth-system%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMSIGR9X?url=http://www.radiofarda.com/articleprintview/24978838.html">«پژوهش جدید ناسا: پر بارش شدن مناطق بارانی جهان در سده آینده»</a>. <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88_%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7" title="رادیو فردا">رادیو فردا</a>. <bdi>۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۲</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.radiofarda.com/articleprintview/24978838.html">اصلی</a> در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۳<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۳۰ تیر ۱۳۹۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4+%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF+%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%3A+%D9%BE%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B4+%D8%B4%D8%AF%D9%86+%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82+%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%B3%D8%AF%D9%87+%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87&rft.pub=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.date=1392&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Farticleprintview%2F24978838.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJofCVPc?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/606688/troposphere">"troposphere (atmospheric region)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/606688/troposphere">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">4 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=troposphere+%28atmospheric+region%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F606688%2Ftroposphere&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJofg0RP?url=http://www.weatheronline.co.uk/reports/wxfacts/Troposphere.htm">"Weather Facts: Troposphere"</a> (به انگلیسی). Weather Online. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.weatheronline.co.uk/reports/wxfacts/Troposphere.htm">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Weather+Facts%3A+Troposphere&rft.pub=Weather+Online&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.weatheronline.co.uk%2Freports%2Fwxfacts%2FTroposphere.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJogD9NT?url=http://web.physics.ucsb.edu/~lgrace/chem123/troposphere.htm">"troposphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%DA%A9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%81%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%8C_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7" class="mw-redirect" title="دانشگاه کالیفرنیا، سانتا باربارا">UCSB</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.physics.ucsb.edu/~lgrace/chem123/troposphere.htm">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=troposphere&rft.pub=UCSB&rft_id=http%3A%2F%2Fweb.physics.ucsb.edu%2F~lgrace%2Fchem123%2Ftroposphere.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130402010454/http://www.srh.noaa.gov/jetstream/atmos/layers.htm">"Layers of the Atmosphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D9%88_%D8%AC%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="سازمان ملی اقیانوسی و جوی">NOAA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.srh.noaa.gov/jetstream/atmos/layers.htm">the original</a> on 2 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Layers+of+the+Atmosphere&rft.pub=NOAA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.srh.noaa.gov%2Fjetstream%2Fatmos%2Flayers.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJogkkcb?url=http://www.esrl.noaa.gov/gmd/infodata/lesson_plans/Temperature%20and%20Pressure%20Patterns%20in%20the%20Troposphere.pdf">"Temperature and Pressure Patterns in the Troposphere"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D9%88_%D8%AC%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="سازمان ملی اقیانوسی و جوی">NOAA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.esrl.noaa.gov/gmd/infodata/lesson_plans/Temperature%20and%20Pressure%20Patterns%20in%20the%20Troposphere.pdf">the original</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Temperature+and+Pressure+Patterns+in+the+Troposphere&rft.pub=NOAA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.esrl.noaa.gov%2Fgmd%2Finfodata%2Flesson_plans%2FTemperature%2520and%2520Pressure%2520Patterns%2520in%2520the%2520Troposphere.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120906123416/http://atlantic.evsc.virginia.edu/~bph/AW_Book_Spring_96/AW_Book_15.html">"The Troposphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%AC%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="دانشگاه ویرجینیا">Virginia University</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://atlantic.evsc.virginia.edu/~bph/AW_Book_Spring_96/AW_Book_15.html">the original</a> on 6 September 2012<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">4 May</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Troposphere&rft.pub=Virginia+University&rft_id=http%3A%2F%2Fatlantic.evsc.virginia.edu%2F~bph%2FAW_Book_Spring_96%2FAW_Book_15.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20050706235057/http://www.ucar.edu/learn/1_7_1.htm">"Tropospheric Ozone, the Polluter"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="سازمان دانشگاهی پژوهش‌های جوی">UCAR</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ucar.edu/learn/1_7_1.htm">the original</a> on 6 July 2005<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">30 January</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Tropospheric+Ozone%2C+the+Polluter&rft.pub=UCAR&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ucar.edu%2Flearn%2F1_7_1.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EEkUM5Z2?url=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/OzoneWx/OzoneWx2.php">"Watching our Ozone Weather"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/Features/OzoneWx/OzoneWx2.php">the original</a> on 6 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">6 February</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Watching+our+Ozone+Weather&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fearthobservatory.nasa.gov%2FFeatures%2FOzoneWx%2FOzoneWx2.php&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJogyIdm?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/41364/atmosphere/261446/Wind-generated-turbulence#ref952871">"atmosphere (gaseous envelope)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/41364/atmosphere/261446/Wind-generated-turbulence#ref952871">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2012</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=atmosphere+%28gaseous+envelope%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F41364%2Fatmosphere%2F261446%2FWind-generated-turbulence%23ref952871&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJohqcWQ?url=https://spark.ucar.edu/shortcontent/stratosphere-overview">"The Stratosphere - overview"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="سازمان دانشگاهی پژوهش‌های جوی">UCAR</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://spark.ucar.edu/shortcontent/stratosphere-overview">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Stratosphere+-+overview&rft.pub=UCAR&rft_id=https%3A%2F%2Fspark.ucar.edu%2Fshortcontent%2Fstratosphere-overview&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJoiQbzu?url=http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/stratosphere.html">"The Stratosphere"</a> (به انگلیسی). Windows2Universe. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/stratosphere.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Stratosphere&rft.pub=Windows2Universe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.windows2universe.org%2Fearth%2FAtmosphere%2Fstratosphere.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120415230439/http://www.atmosphere.mpg.de/enid/Climate_in_brief/-_Stratosphere_2t6.html">"- Stratosphere"</a> (به انگلیسی). Atmosphere. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.atmosphere.mpg.de/enid/Climate_in_brief/-_Stratosphere_2t6.html">the original</a> on 15 April 2012<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">14 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=-+Stratosphere&rft.pub=Atmosphere&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.atmosphere.mpg.de%2Fenid%2FClimate_in_brief%2F-_Stratosphere_2t6.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-temperature-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-temperature_79-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJojb4aZ?url=http://www.windows2universe.org/kids_space/temp_profile.html">"Why does the temperature of the atmosphere vary?"</a> (به انگلیسی). Windows2Universe. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.windows2universe.org/kids_space/temp_profile.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Why+does+the+temperature+of+the+atmosphere+vary%3F&rft.pub=Windows2Universe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.windows2universe.org%2Fkids_space%2Ftemp_profile.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EEkNTQ3m?url=http://www.eco-action.org/dt/ozone.html">"UV radiation"</a> (به انگلیسی). Eco-action. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eco-action.org/dt/ozone.html">the original</a> on 6 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 January</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=UV+radiation&rft.pub=Eco-action&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eco-action.org%2Fdt%2Fozone.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130212035959/http://www.ucar.edu/learn/1_5_1.htm">"Introduction to Ozone"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="سازمان دانشگاهی پژوهش‌های جوی">UCAR</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ucar.edu/learn/1_5_1.htm">the original</a> on 12 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">1 February</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Introduction+to+Ozone&rft.pub=UCAR&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ucar.edu%2Flearn%2F1_5_1.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EEkPS01e?url=http://www.unc.edu/courses/2005fall/envr/051/001/11ozone.htm">"STRATOSPHERIC OZONE DEPLETION"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%DA%86%D9%BE%D9%84_%D9%87%DB%8C%D9%84" title="دانشگاه کارولینای شمالی در چپل هیل">UNC</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.unc.edu/courses/2005fall/envr/051/001/11ozone.htm">the original</a> on 6 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">6 February</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=STRATOSPHERIC+OZONE+DEPLETION&rft.pub=UNC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.unc.edu%2Fcourses%2F2005fall%2Fenvr%2F051%2F001%2F11ozone.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EEkPep4B?url=http://www.ciesin.org/TG/OZ/cfcozn.html">"Chlorofluorocarbons and Ozone Depletion"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="مؤسسه زمین">Ciesin.org</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ciesin.org/TG/OZ/cfcozn.html">the original</a> on 6 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 January</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Chlorofluorocarbons+and+Ozone+Depletion&rft.pub=Ciesin.org&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ciesin.org%2FTG%2FOZ%2Fcfcozn.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-ene.gov-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ene.gov_86-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FbNo6TlT?url=http://www.ene.gov.on.ca/environment/en/subject/ozone_depleting_substances/index.htm">"Ozone Depleting Substances"</a> (به انگلیسی). <a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="وزات محیط زیست انتاریو (صفحه وجود ندارد)">Ene.gov</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ene.gov.on.ca/environment/en/subject/ozone_depleting_substances/index.htm">the original</a> on 3 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">12 March</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ozone+Depleting+Substances&rft.pub=Ene.gov&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ene.gov.on.ca%2Fenvironment%2Fen%2Fsubject%2Fozone_depleting_substances%2Findex.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFElizabeth_Steeter" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Elizabeth Steeter. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FbNph4b4?url=http://www.ehow.com/how-does_5112209_global-warming-effects-ozone-depletion.html">"Global Warming Effects on Ozone Depletion"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D9%88" title="ای‌هاو">eHow.com</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ehow.com/how-does_5112209_global-warming-effects-ozone-depletion.html">the original</a> on 3 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">3 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Global+Warming+Effects+on+Ozone+Depletion&rft.pub=eHow.com&rft.au=Elizabeth+Steeter&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ehow.com%2Fhow-does_5112209_global-warming-effects-ozone-depletion.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FbNqFtxs?url=http://www.oar.noaa.gov/climate/t_ozonelayer.html">"The Ozone Layer"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D9%88_%D8%AC%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="سازمان ملی اقیانوسی و جوی">NOAA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oar.noaa.gov/climate/t_ozonelayer.html">the original</a> on 3 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">1 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Ozone+Layer&rft.pub=NOAA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.oar.noaa.gov%2Fclimate%2Ft_ozonelayer.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EEkR6R15?url=http://www.nasa.gov/vision/earth/environment/ozone_resource_page.html">"Ozone Resource Page"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/vision/earth/environment/ozone_resource_page.html">the original</a> on 6 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 January</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ozone+Resource+Page&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Fvision%2Fearth%2Fenvironment%2Fozone_resource_page.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EEkRYHjp?url=http://www.nasa.gov/topics/earth/features/ozone-history.html">"From Discovery, To Solution, To Evolution: Observing Earth's Ozone Layer"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/topics/earth/features/ozone-history.html">the original</a> on 6 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 January</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=From+Discovery%2C+To+Solution%2C+To+Evolution%3A+Observing+Earth%27s+Ozone+Layer&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Ftopics%2Fearth%2Ffeatures%2Fozone-history.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6FbNogxOa?url=http://www.nasa.gov/topics/earth/features/ozone-hole-2012.html">"2012 Antarctic Ozone Hole Second Smallest in 20 Years"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/topics/earth/features/ozone-hole-2012.html">the original</a> on 3 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">12 March</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=2012+Antarctic+Ozone+Hole+Second+Smallest+in+20+Years&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Ftopics%2Fearth%2Ffeatures%2Fozone-hole-2012.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6EEkS3Mcj?url=http://www.nasa.gov/topics/earth/features/world_avoided.html">"New Simulation Shows Consequences of a World Without Earth's Natural Sunscreen"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/topics/earth/features/world_avoided.html">the original</a> on 6 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">6 February</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=New+Simulation+Shows+Consequences+of+a+World+Without+Earth%27s+Natural+Sunscreen&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Ftopics%2Fearth%2Ffeatures%2Fworld_avoided.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130725223453/http://www2.acd.ucar.edu/news/elevated-stratopause-events">"ELEVATED STRATOPAUSE EVENTS"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="سازمان دانشگاهی پژوهش‌های جوی">UCAR</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www2.acd.ucar.edu/news/elevated-stratopause-events">the original</a> on 25 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=ELEVATED+STRATOPAUSE+EVENTS&rft.pub=UCAR&rft_id=http%3A%2F%2Fwww2.acd.ucar.edu%2Fnews%2Felevated-stratopause-events&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFTega_Jessa2011" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Tega Jessa (25 March 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130527093245/http://www.universetoday.com/85100/mesosphere/">"Mesosphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%B2_%D8%AA%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="یونیورز تودی">Universe Today</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.universetoday.com/85100/mesosphere/">the original</a> on 27 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Mesosphere&rft.pub=Universe+Today&rft.date=2011-03-25&rft.au=Tega+Jessa&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.universetoday.com%2F85100%2Fmesosphere%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-mesosphere-96"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-mesosphere_96-0">۵۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-mesosphere_96-1">۵۵٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJol2BKk?url=https://spark.ucar.edu/shortcontent/mesosphere-overview">"The Mesosphere - overview"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="سازمان دانشگاهی پژوهش‌های جوی">UCAR</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://spark.ucar.edu/shortcontent/mesosphere-overview">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Mesosphere+-+overview&rft.pub=UCAR&rft_id=https%3A%2F%2Fspark.ucar.edu%2Fshortcontent%2Fmesosphere-overview&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJolSVn6?url=http://www.atoptics.co.uk/highsky/hmeso.htm">"Mesosphere & Mesopause"</a> (به انگلیسی). Atoptics. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.atoptics.co.uk/highsky/hmeso.htm">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Mesosphere+%26+Mesopause&rft.pub=Atoptics&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.atoptics.co.uk%2Fhighsky%2Fhmeso.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110919002519/http://www.iap-kborn.de/Dust-in-the-mesosphere.117.0.html?&L=1">"Dust in the mesosphere"</a> (به آلمانی). IAP. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iap-kborn.de/Dust-in-the-mesosphere.117.0.html?&L=1">the original</a> on 19 September 2011<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2013-04-15</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Dust+in+the+mesosphere&rft.pub=IAP&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iap-kborn.de%2FDust-in-the-mesosphere.117.0.html%3F%26L%3D1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJomSWUt?url=http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/mesosphere.html">"Mesosphere - Layer of Earth's Atmosphere"</a> (به انگلیسی). Windows2Universe. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/mesosphere.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Mesosphere+-+Layer+of+Earth%27s+Atmosphere&rft.pub=Windows2Universe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.windows2universe.org%2Fearth%2FAtmosphere%2Fmesosphere.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-ucar-thermosphere-101"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-ucar-thermosphere_101-0">۵۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ucar-thermosphere_101-1">۵۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJomtaiV?url=https://spark.ucar.edu/shortcontent/thermosphere-overview">"Thermosphere - overview"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="سازمان دانشگاهی پژوهش‌های جوی">UCAR</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://spark.ucar.edu/shortcontent/thermosphere-overview">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Thermosphere+-+overview&rft.pub=UCAR&rft_id=https%3A%2F%2Fspark.ucar.edu%2Fshortcontent%2Fthermosphere-overview&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-2-thermosphere-102"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-2-thermosphere_102-0">۶۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-2-thermosphere_102-1">۶۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJonKIJq?url=http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/thermosphere.html">"The Thermosphere"</a> (به انگلیسی). Windows2Universe. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/thermosphere.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Thermosphere&rft.pub=Windows2Universe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.windows2universe.org%2Fearth%2FAtmosphere%2Fthermosphere.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJonkfuk?url=https://spark.ucar.edu/shortcontent/exosphere-overview">"Exosphere - overview"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="سازمان دانشگاهی پژوهش‌های جوی">UCAR</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://spark.ucar.edu/shortcontent/exosphere-overview">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">15 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Exosphere+-+overview&rft.pub=UCAR&rft_id=https%3A%2F%2Fspark.ucar.edu%2Fshortcontent%2Fexosphere-overview&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJooAeGt?url=http://www.enviropedia.org.uk/Atmosphere/Exosphere.php">"Exosphere"</a> (به انگلیسی). Enviropedia. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.enviropedia.org.uk/Atmosphere/Exosphere.php">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Exosphere&rft.pub=Enviropedia&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.enviropedia.org.uk%2FAtmosphere%2FExosphere.php&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFFraser_Cain2009" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Fraser Cain (16 September 2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJooebt6?url=http://www.universetoday.com/40451/exosphere/">"Exosphere"</a> (به انگلیسی). Univers Today. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.universetoday.com/40451/exosphere/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Exosphere&rft.pub=Univers+Today&rft.date=2009-09-16&rft.au=Fraser+Cain&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.universetoday.com%2F40451%2Fexosphere%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130427040440/http://airs.jpl.nasa.gov/maps/satellite_feed/atmosphere_layers/">"AIRS: atmosphere_layers"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://airs.jpl.nasa.gov/maps/satellite_feed/atmosphere_layers/">the original</a> on 27 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=AIRS%3A+atmosphere_layers&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fairs.jpl.nasa.gov%2Fmaps%2Fsatellite_feed%2Fatmosphere_layers%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJopWsue?url=http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/exosphere_temperature.html">"Temperature in the Exosphere"</a> (به انگلیسی). Windows2Universe. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/exosphere_temperature.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Temperature+in+the+Exosphere&rft.pub=Windows2Universe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.windows2universe.org%2Fearth%2FAtmosphere%2Fexosphere_temperature.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-noaa-ion-110"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-noaa-ion_110-0">۶۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-noaa-ion_110-1">۶۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJopzwse?url=http://www.ngdc.noaa.gov/stp/iono/ionointro.html">"Introduction to the Ionosphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D9%88_%D8%AC%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="سازمان ملی اقیانوسی و جوی">NOAA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ngdc.noaa.gov/stp/iono/ionointro.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Introduction+to+the+Ionosphere&rft.pub=NOAA&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ngdc.noaa.gov%2Fstp%2Fiono%2Fionointro.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-daily-112"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-daily_112-0">۶۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-daily_112-1">۶۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130420222444/http://www.sciencedaily.com/articles/i/ionosphere.htm">"Ionosphere"</a> (به انگلیسی). Science Daily. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/articles/i/ionosphere.htm">the original</a> on 20 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ionosphere&rft.pub=Science+Daily&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Farticles%2Fi%2Fionosphere.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-swri-113"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-swri_113-0">۶۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-swri_113-1">۶۸٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20131007060300/http://pluto.space.swri.edu/image/glossary/ionosphere.html">"Ionosphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87_%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="مؤسسه تحقیقات جنوب غربی">SWRI</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pluto.space.swri.edu/IMAGE/glossary/ionosphere.html">the original</a> on 7 October 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ionosphere&rft.pub=SWRI&rft_id=http%3A%2F%2Fpluto.space.swri.edu%2FIMAGE%2Fglossary%2Fionosphere.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMSlQYfv?url=http://www.ips.gov.au/HF_Systems/1/4">"Ionospheric Map"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="اداره هواشناسی استرالیا">IPS</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ips.gov.au/HF_Systems/1/4">the original</a> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">11 May</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ionospheric+Map&rft.pub=IPS&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ips.gov.au%2FHF_Systems%2F1%2F4&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130216085351/http://pluto.space.swri.edu/image/glossary/magnetosphere.html">"Magnetosphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87_%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="مؤسسه تحقیقات جنوب غربی">SWRI</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pluto.space.swri.edu/IMAGE/glossary/magnetosphere.html">the original</a> on 16 February 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Magnetosphere&rft.pub=SWRI&rft_id=http%3A%2F%2Fpluto.space.swri.edu%2FIMAGE%2Fglossary%2Fmagnetosphere.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-universe-119"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-universe_119-0">۷۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-universe_119-1">۷۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFTega_Jessa2010" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Tega Jessa (6 April 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJorypJ6?url=http://www.universetoday.com/61456/magnetosphere/">"Magnetosphere"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%B2_%D8%AA%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="یونیورز تودی">Universe Today</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.universetoday.com/61456/magnetosphere/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Magnetosphere&rft.pub=Universe+Today&rft.date=2010-04-06&rft.au=Tega+Jessa&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.universetoday.com%2F61456%2Fmagnetosphere%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-windows-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-windows_120-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJosfwUe?url=http://www.windows2universe.org/earth/Magnetosphere/overview.html">"Earth's Magnetosphere"</a> (به انگلیسی). Windows2Universe. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.windows2universe.org/earth/Magnetosphere/overview.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Earth%27s+Magnetosphere&rft.pub=Windows2Universe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.windows2universe.org%2Fearth%2FMagnetosphere%2Foverview.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFAndy_Soos2013" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Andy Soos (1 March 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJotDnNj?url=http://www.enn.com/sci-tech/article/45669">"The Third Van Allen Belt"</a> (به انگلیسی). ENN. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.enn.com/sci-tech/article/45669">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Third+Van+Allen+Belt&rft.pub=ENN&rft.date=2013-03-01&rft.au=Andy+Soos&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.enn.com%2Fsci-tech%2Farticle%2F45669&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-126">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJotaf5a?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/622563/Van-Allen-radiation-belt">"Van Allen radiation belt (astrophysics)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/622563/Van-Allen-radiation-belt">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Van+Allen+radiation+belt+%28astrophysics%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F622563%2FVan-Allen-radiation-belt&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-127">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMSsBXzi?url=http://www.nasa.gov/home/hqnews/2013/feb/HQ_13-065_Van_Allen_Probes_Belts.html">"NASA's Van Allen Probes Reveal a New Radiation Belt Around Earth"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. 28 February 2013. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nasa.gov/home/hqnews/2013/feb/HQ_13-065_Van_Allen_Probes_Belts.html">the original</a> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=NASA%27s+Van+Allen+Probes+Reveal+a+New+Radiation+Belt+Around+Earth&rft.pub=NASA&rft.date=2013-02-28&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nasa.gov%2Fhome%2Fhqnews%2F2013%2Ffeb%2FHQ_13-065_Van_Allen_Probes_Belts.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-uiuc-128"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-uiuc_128-0">۷۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-uiuc_128-1">۷۶٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-uiuc_128-2">۷۶٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJou0H65?url=http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/fw/prs/def.rxml">"Atmospheric Pressure force exerted by the weight of the air"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%B4%D9%85%D9%BE%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="دانشگاه ایلینوی در اربانا-شمپین">UIUC</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/fw/prs/def.rxml">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">20 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Atmospheric+Pressure+force+exerted+by+the+weight+of+the+air&rft.pub=UIUC&rft_id=http%3A%2F%2Fww2010.atmos.uiuc.edu%2F%28Gh%29%2Fguides%2Fmtr%2Ffw%2Fprs%2Fdef.rxml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-129"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-129">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMT5eNfl?url=http://usatoday30.usatoday.com/weather/wbaromtr.htm">"Pressure with Height"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%B4%D9%85%D9%BE%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="دانشگاه ایلینوی در اربانا-شمپین">UIUC</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ww2010.atmos.uiuc.edu/(Gh)/guides/mtr/prs/hght.rxml">the original</a> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Pressure+with+Height&rft.pub=UIUC&rft_id=http%3A%2F%2Fww2010.atmos.uiuc.edu%2F%28Gh%29%2Fguides%2Fmtr%2Fprs%2Fhght.rxml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-132">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFChad_Palmer" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Chad Palmer. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://usatoday30.usatoday.com/weather/wbaromtr.htm">"How a barometer measures air pressure"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="یواس‌ای تودی">USA TODAY</a><span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=How+a+barometer+measures+air+pressure&rft.pub=USA+TODAY&rft.au=Chad+Palmer&rft_id=http%3A%2F%2Fusatoday30.usatoday.com%2Fweather%2Fwbaromtr.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-133"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-133">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFJerry_Coffey2010" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Jerry Coffey (12 September 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJouNnN8?url=http://www.universetoday.com/73474/what-is-atmospheric-pressure/">"What Is Atmospheric Pressure"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%B2_%D8%AA%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="یونیورز تودی">Universe Today</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.universetoday.com/73474/what-is-atmospheric-pressure/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">20 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=What+Is+Atmospheric+Pressure&rft.pub=Universe+Today&rft.date=2010-09-12&rft.au=Jerry+Coffey&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.universetoday.com%2F73474%2Fwhat-is-atmospheric-pressure%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-134">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJouoBDO?url=http://www.physicsforums.com/showthread.php?t=400712">"blood pressure and atmospheric pressure"</a> (به انگلیسی). Physucs Forums. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.physicsforums.com/showthread.php?t=400712">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">20 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=blood+pressure+and+atmospheric+pressure&rft.pub=Physucs+Forums&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.physicsforums.com%2Fshowthread.php%3Ft%3D400712&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-139"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-139">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFAnne_Marie_Helmenstine,_Ph.D." class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Anne Marie Helmenstine, Ph.D. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJov9cmx?url=http://chemistry.about.com/od/gases/f/What-Is-The-Density-Of-Air-At-Stp.htm">"Density of Air - What Is the Density of Air at STP?"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AA.%DA%A9%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="ابوت.کام">About.com</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://chemistry.about.com/od/gases/f/What-Is-The-Density-Of-Air-At-Stp.htm">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">21 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Density+of+Air+-+What+Is+the+Density+of+Air+at+STP%3F&rft.pub=About.com&rft.au=Anne+Marie+Helmenstine%2C+Ph.D.&rft_id=http%3A%2F%2Fchemistry.about.com%2Fod%2Fgases%2Ff%2FWhat-Is-The-Density-Of-Air-At-Stp.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFJack_Williams" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Jack Williams. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJovPVNb?url=http://usatoday30.usatoday.com/weather/wdensity.htm">"Understanding air density and its effects"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="یواس‌ای تودی">USA Today</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://usatoday30.usatoday.com/weather/wdensity.htm">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">21 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Understanding+air+density+and+its+effects&rft.pub=USA+Today&rft.au=Jack+Williams&rft_id=http%3A%2F%2Fusatoday30.usatoday.com%2Fweather%2Fwdensity.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-mass-britannica-142"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-mass-britannica_142-0">۸۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-mass-britannica_142-1">۸۳٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJovzIMb?url=http://www.britannica.com/blogs/2012/01/how-much-does-earth-atmosphere-weigh/">"How Much Does Earth's Atmosphere Weigh?"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. 5 January 2012. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/blogs/2012/01/how-much-does-earth-atmosphere-weigh/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">22 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=How+Much+Does+Earth%E2%80%99s+Atmosphere+Weigh%3F&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft.date=2012-01-05&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fblogs%2F2012%2F01%2Fhow-much-does-earth-atmosphere-weigh%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJowc9PL?url=http://hypertextbook.com/facts/1999/LouiseLiu.shtml">"Mass of the Atmosphere"</a> (به انگلیسی). Hyper Text Book. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hypertextbook.com/facts/1999/LouiseLiu.shtml">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">22 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Mass+of+the+Atmosphere&rft.pub=Hyper+Text+Book&rft_id=http%3A%2F%2Fhypertextbook.com%2Ffacts%2F1999%2FLouiseLiu.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJowpnPa?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10749/air-mass#ref64988">"air mass (meteorology)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/10749/air-mass#ref64988">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">22 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=air+mass+%28meteorology%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F10749%2Fair-mass%23ref64988&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-145">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJoxHCxD?url=http://www.naturphilosophie.co.uk/earths-atmosphere/">"Earth's Atmosphere"</a> (به انگلیسی). Nature Philosophie. 5 March 2013. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.naturphilosophie.co.uk/earths-atmosphere/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">22 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Earth%E2%80%99s+Atmosphere&rft.pub=Nature+Philosophie&rft.date=2013-03-05&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.naturphilosophie.co.uk%2Fearths-atmosphere%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130415005523/http://www4.uwsp.edu/geo/faculty/ritter/geog101/textbook/atmosphere/atmospheric_composition.html">"Atmospheric Composition"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%88%DB%8C%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%88%D9%86_%D9%BE%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AA" title="دانشگاه ویسکانسین در استیون پوینت">UWSP</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www4.uwsp.edu/geo/faculty/ritter/geog101/textbook/atmosphere/atmospheric_composition.html">the original</a> on 15 April 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">22 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Atmospheric+Composition&rft.pub=UWSP&rft_id=http%3A%2F%2Fwww4.uwsp.edu%2Fgeo%2Ffaculty%2Fritter%2Fgeog101%2Ftextbook%2Fatmosphere%2Fatmospheric_composition.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJozzcqR?url=http://www.itp.uni-hannover.de/~zawischa/ITP/scattering.html">"Scattering of Light"</a> (به انگلیسی). Uni-Hannover. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.itp.uni-hannover.de/~zawischa/ITP/scattering.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">27 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Scattering+of+Light&rft.pub=Uni-Hannover&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.itp.uni-hannover.de%2F~zawischa%2FITP%2Fscattering.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp0f7gW?url=http://www.tutorvista.com/content/physics/physics-iv/optics/light-scattering.php">"Scattering of Light"</a> (به انگلیسی). Tutor Vista. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tutorvista.com/content/physics/physics-iv/optics/light-scattering.php">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">27 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Scattering+of+Light&rft.pub=Tutor+Vista&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tutorvista.com%2Fcontent%2Fphysics%2Fphysics-iv%2Foptics%2Flight-scattering.php&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp1uoDi?url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/atmos/blusky.html">"Blue Sky and Rayleigh Scattering"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%AA%DB%8C_%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC%DB%8C%D8%A7" title="دانشگاه ایالتی جورجیا">GSU</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/atmos/blusky.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">27 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Blue+Sky+and+Rayleigh+Scattering&rft.pub=GSU&rft_id=http%3A%2F%2Fhyperphysics.phy-astr.gsu.edu%2Fhbase%2Fatmos%2Fblusky.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMatt_Williams2011" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Matt Williams (4 July 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp2AoKV?url=http://www.universetoday.com/87943/absorption-of-light/">"Absorption of Light"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%B2_%D8%AA%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="یونیورز تودی">Universe Today</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.universetoday.com/87943/absorption-of-light/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Absorption+of+Light&rft.pub=Universe+Today&rft.date=2011-07-04&rft.au=Matt+Williams&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.universetoday.com%2F87943%2Fabsorption-of-light%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-155">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp2Vflt?url=http://www.bom.gov.au/uv/faq.shtml">"Ultraviolet (UV) / Ozone Frequently Asked Questions"</a> (به انگلیسی). Australian Goverment Bureau of Meteorology. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bom.gov.au/uv/faq.shtml">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ultraviolet+%28UV%29+%2F+Ozone+Frequently+Asked+Questions&rft.pub=Australian+Goverment+Bureau+of+Meteorology&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bom.gov.au%2Fuv%2Ffaq.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-156"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-156">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp32wFn?url=http://www.opticsinfobase.org/ao/abstract.cfm?uri=ao-36-33-8710">"Absorption spectrum (380–700 nm) of pure water. II. Integrating cavity measurements"</a> (به انگلیسی). Optics Info Base. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.opticsinfobase.org/ao/abstract.cfm?uri=ao-36-33-8710">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Absorption+spectrum+%28380%E2%80%93700+nm%29+of+pure+water.+II.+Integrating+cavity+measurements&rft.pub=Optics+Info+Base&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.opticsinfobase.org%2Fao%2Fabstract.cfm%3Furi%3Dao-36-33-8710&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp4El4z?url=http://csep10.phys.utk.edu/astr162/lect/light/windows.html">"Atmospheric Windows"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA%D9%86%D8%B3%DB%8C" title="دانشگاه تنسی">UTK</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://csep10.phys.utk.edu/astr162/lect/light/windows.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">26 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Atmospheric+Windows&rft.pub=UTK&rft_id=http%3A%2F%2Fcsep10.phys.utk.edu%2Fastr162%2Flect%2Flight%2Fwindows.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-158"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-158">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp4UUIZ?url=http://earthobservatory.nasa.gov/Features/RemoteSensing/remote_04.php">"Absorption Bands and Atmospheric Windows"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">NASA</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://earthobservatory.nasa.gov/Features/RemoteSensing/remote_04.php">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">26 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Absorption+Bands+and+Atmospheric+Windows&rft.pub=NASA&rft_id=http%3A%2F%2Fearthobservatory.nasa.gov%2FFeatures%2FRemoteSensing%2Fremote_04.php&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-159"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-159">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6IMTAY77M?url=http://iweb.tntech.edu/fhossain/CEE6900/CEE6900_Class3.pdf">"CEE6900 Environmental Applications of Remote Sensing, Lecture Three – Atmospheric Windows, EM Wave and Medium Properties 3 Hours"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%D9%86%D8%B3%DB%8C" title="دانشگاه فناوری تنسی">Tennessee Technological University</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://iweb.tntech.edu/fhossain/CEE6900/CEE6900_Class3.pdf">the original</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> on 24 July 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=CEE6900+Environmental+Applications+of+Remote+Sensing%2C+Lecture+Three+%E2%80%93+Atmospheric+Windows%2C+EM+Wave+and+Medium+Properties+3+Hours&rft.pub=Tennessee+Technological+University&rft_id=http%3A%2F%2Fiweb.tntech.edu%2Ffhossain%2FCEE6900%2FCEE6900_Class3.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-160"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-160">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120606180327/http://www.ipac.caltech.edu/outreach/Edu/Windows/irwindows.html">"Infrared Windows"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87_%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%81%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="مؤسسه فناوری کالیفرنیا">California Institute of Technology</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ipac.caltech.edu/outreach/Edu/Windows/irwindows.html">the original</a> on 6 June 2012<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">16 July</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Infrared+Windows&rft.pub=California+Institute+of+Technology&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ipac.caltech.edu%2Foutreach%2FEdu%2FWindows%2Firwindows.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-usyd-161"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-usyd_161-0">۹۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-usyd_161-1">۹۸٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp52U1H?url=http://firstyear.chem.usyd.edu.au/calculators/colour_wheel.shtml">"Colour and Light"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D9%86%DB%8C" title="دانشگاه سیدنی">The University of Sydney</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://firstyear.chem.usyd.edu.au/calculators/colour_wheel.shtml">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Colour+and+Light&rft.pub=The+University+of+Sydney&rft_id=http%3A%2F%2Ffirstyear.chem.usyd.edu.au%2Fcalculators%2Fcolour_wheel.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-162"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-162">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp7AL4l?url=http://www.bbc.co.uk/bitesize/higher/physics/radiation/refraction/revision/2/">"Higher Bitesize Physics - Refraction of light: Revision, Page2"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C" title="بی‌بی‌سی">BBC</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/bitesize/higher/physics/radiation/refraction/revision/2/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Higher+Bitesize+Physics+-+Refraction+of+light%3A+Revision%2C+Page2&rft.pub=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fbitesize%2Fhigher%2Fphysics%2Fradiation%2Frefraction%2Frevision%2F2%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-163"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-163">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp8M7pp?url=http://www.bbc.co.uk/bitesize/higher/physics/radiation/refraction/revision/1/">"Higher Bitesize Physics - Refraction of light: Revision"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C" title="بی‌بی‌سی">BBC</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/bitesize/higher/physics/radiation/refraction/revision/1/">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Higher+Bitesize+Physics+-+Refraction+of+light%3A+Revision&rft.pub=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fbitesize%2Fhigher%2Fphysics%2Fradiation%2Frefraction%2Frevision%2F1%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-164">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp8zJ99?url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/tables/indrf.html">"Index of Refraction"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%AA%DB%8C_%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%AC%DB%8C%D8%A7" title="دانشگاه ایالتی جورجیا">GSU</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/tables/indrf.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Index+of+Refraction&rft.pub=GSU&rft_id=http%3A%2F%2Fhyperphysics.phy-astr.gsu.edu%2Fhbase%2Ftables%2Findrf.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-165"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-165">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp9B6Up?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/495677/refractive-index">"refractive index (physics)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/495677/refractive-index">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=refractive+index+%28physics%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F495677%2Frefractive-index&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-166"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-166">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJp9mn0y?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/41463/atmospheric-circulation">"atmospheric circulation (meteorology)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/41463/atmospheric-circulation">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">23 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=atmospheric+circulation+%28meteorology%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F41463%2Fatmospheric-circulation&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-167"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-167">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130511164629/http://www.sciencedaily.com/articles/a/atmospheric_circulation.htm">"Atmospheric circulation"</a> (به انگلیسی). Scince Daily. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/articles/a/atmospheric_circulation.htm">the original</a> on 11 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">28 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Atmospheric+circulation&rft.pub=Scince+Daily&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Farticles%2Fa%2Fatmospheric_circulation.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-168"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-168">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJpCdqTb?url=http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/hadley_cell.html">"Hadley Cell"</a> (به انگلیسی). Windows2Universe. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.windows2universe.org/earth/Atmosphere/hadley_cell.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Hadley+Cell&rft.pub=Windows2Universe&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.windows2universe.org%2Fearth%2FAtmosphere%2Fhadley_cell.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-169"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-169">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJpD8kqt?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/204996/Ferrel-cell">"Ferrel cell (meteorology)"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopedia Britannica</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/204996/Ferrel-cell">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ferrel+cell+%28meteorology%29&rft.pub=Encyclopedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F204996%2FFerrel-cell&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-170"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-170">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130518153056/http://minerva.union.edu/failinge/earths_convection_cells.html">"Earth's Convection Cells"</a> (به انگلیسی). Union. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://minerva.union.edu/failinge/earths_convection_cells.html">the original</a> on 18 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Earth%27s+Convection+Cells&rft.pub=Union&rft_id=http%3A%2F%2Fminerva.union.edu%2Ffailinge%2Fearths_convection_cells.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-171">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJpE6sYj?url=http://www.cmmap.org/learn/climate/circ6.html">"Ferrel Cells"</a> (به انگلیسی). Cmmap. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cmmap.org/learn/climate/circ6.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ferrel+Cells&rft.pub=Cmmap&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cmmap.org%2Flearn%2Fclimate%2Fcirc6.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-evac-172"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-evac_172-0">۱۰۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-evac_172-1">۱۰۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060901175441/http://sparce.evac.ou.edu/q_and_a/air_circulation.htm">"Air Circulation"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87%D9%85%D8%A7" title="دانشگاه اکلاهما">Ou</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://sparce.evac.ou.edu/q_and_a/air_circulation.htm">the original</a> on 1 September 2006<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">29 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Air+Circulation&rft.pub=Ou&rft_id=http%3A%2F%2Fsparce.evac.ou.edu%2Fq_and_a%2Fair_circulation.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-173"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-173">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6GJpEhaTz?url=http://ozonewatch.gsfc.nasa.gov/facts/vortex_NH.html">"What is the Polar Vortex?"</a> (به انگلیسی). <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7" title="ناسا">Nasa</a>. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ozonewatch.gsfc.nasa.gov/facts/vortex_NH.html">the original</a> on 2 May 2013<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 April</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=What+is+the+Polar+Vortex%3F&rft.pub=Nasa&rft_id=http%3A%2F%2Fozonewatch.gsfc.nasa.gov%2Ffacts%2Fvortex_NH.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پیوند_به_بیرون"><span id=".D9.BE.DB.8C.D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1.D9.88.D9.86"></span>پیوند به بیرون</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&section=34" title="ویرایش بخش: پیوند به بیرون"><span>ویرایش</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="infobox sisterproject" style="font-size: 90%; padding: .5em 1em 1em 1em;"> <div style="text-align:center;"> <p><b>اتمسفر زمین</b> در پروژه‌های خواهر </p> </div><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Earth%27s_atmosphere" title="در ویکی‌انبار"><img alt="در ویکی‌انبار" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Earth%27s_atmosphere" class="extiw" title="commons:Category:Earth's atmosphere">پرونده‌های مرتبط</a> در ویکی‌انبار<br /> </div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130213212917/http://modelweb.gsfc.nasa.gov/spdf_models_home.html#atmo">نمونه‌های اتمسفری ناسا</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/earthfact.html">برگهٔ اطلاعات زمین از ناسا</a></li></ul> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40355799">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39648996">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:right;border-left-width:2px;border-right-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#b3ccff}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#dbe7ff}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e5edff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:right;text-align:right;margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox-list li{unicode-bidi:isolate}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="اتمسفر_زمین" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40261389">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:right;text-align:right}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-left:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-right:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="الگو:اتمسفر زمین"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="بحث الگو:اتمسفر زمین"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:اتمسفر زمین"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="اتمسفر_زمین" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a class="mw-selflink selflink">اتمسفر زمین</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">لایه‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="تروپوسفر">تروپوسفر</a> (وردسپهر) • <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="استراتوسفر">استراتوسفر</a> (پوشن‌سپهر) • <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="مزوسفر">مزوسفر</a> (میان‌سپهر) • <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="ترموسفر">ترموسفر</a> (دما‌سپهر) • <a href="/wiki/%D8%A7%DA%AF%D8%B2%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="اگزوسفر">اگزوسفر</a> (برون‌سپهر)</div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="3" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/w/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Atmosphere_layers.svg&lang=fa" class="mw-file-description" title="اتمسفر زمین"><img alt="اتمسفر زمین" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Atmosphere_layers.svg/langfa-18px-Atmosphere_layers.svg.png" decoding="async" width="18" height="106" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Atmosphere_layers.svg/langfa-27px-Atmosphere_layers.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Atmosphere_layers.svg/langfa-36px-Atmosphere_layers.svg.png 2x" data-file-width="457" data-file-height="2688" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مرزلایه‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="تروپوپاز">تروپوپاز</a> (وردایست) • <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="استراتوپاز">استراتوپاز</a> (پوشن‌ایست) • <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="مزوپاز">مزوپاز</a> (میان‌ایست) • <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%85%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="ترموپاز">ترموپاز</a> (دماایست) / <a href="/wiki/%D8%A7%DA%AF%D8%B2%D9%88%D8%A8%DB%8C%D8%B3" class="mw-redirect" title="اگزوبیس">اگزوبیس</a> (برون‌پایه)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">دیگر مفاهیم</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D8%B2%D9%88%D9%86" title="لایه ازون">لایه ازون</a> • <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A8%D9%88%D9%BE%D8%A7%D8%B2" title="توربوپاز">توربوپاز</a> (آشفته‌مرز) • <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D9%88%D8%B3%D9%81%D8%B1" title="یونوسفر">یونوسفر</a> (یون‌سپهر)</div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="عناصر_طبیعت" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#339900; color:#ffffff;"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA" title="الگو:طبیعت"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو" style="color:#ffffff">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA" title="بحث الگو:طبیعت"><abbr title="بحث پیرامون این الگو" style="color:#ffffff">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:طبیعت"><abbr title="ویرایش کردن این الگو" style="color:#ffffff">و</abbr></a></li></ul></div><div id="عناصر_طبیعت" style="font-size:114%;margin:0 4em">عناصر <span style="color:white;"><a href="/wiki/%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA" title="طبیعت">طبیعت</a></span></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffffff; color:#339900;"><span style="color:#339900;"><a href="/wiki/%DA%AF%DB%8C%D8%AA%DB%8C" title="گیتی">گیتی</a></span></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%81%D8%B6%D8%A7" title="فضا">فضا</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86" title="زمان">زمان</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87_(%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9)" title="ماده (فیزیک)">ماده (فیزیک)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C" title="انرژی">انرژی</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffffff; color:#339900;"><span style="color:#339900;"><a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="زمین">زمین</a></span></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="علوم زمین">علوم زمین</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="آینده زمین">آینده زمین</a> •  <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%DB%8C_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="تاریخ زمین‌شناختی زمین">تاریخ زمین‌شناختی زمین</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="زمین‌شناسی">زمین‌شناسی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="تاریخ زمین">تاریخ زمین</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="زمین‌ساخت صفحه‌ای">زمین‌ساخت صفحه‌ای</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="ساختار زمین">ساختار زمین</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffffff; color:#339900;"><span style="color:#339900;"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%D9%88%D9%87%D9%88%D8%A7" class="mw-redirect" title="آب‌وهوا">آب‌وهوا</a></span></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="جو زمین">جو زمین</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اقلیم">اقلیم</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="هواشناسی">هواشناسی</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffffff; color:#339900;"><span style="color:#339900;"><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%A8%D9%88%D9%85" title="زیست‌بوم">زیست‌بوم</a></span></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="بوم‌شناسی">بوم‌شناسی</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%85%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="بوم‌سازگان">بوم‌سازگان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA_%D9%88%D8%AD%D8%B4" title="طبیعت وحش">طبیعت وحش</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#ffffff; color:#339900;"><span style="color:#339900;"><a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="زندگی">زندگی</a></span></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="زیست‌شناسی">زیست‌شناسی</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%AA" title="یوکاریوت">یوکاریوت</a> (<a href="/wiki/%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D9%87" title="گیاه">گیاه</a>/<a href="/wiki/%DA%AF%DB%8C%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="گیاگان">گیاگان</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جانوران">جانوران</a>/<a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="زیاگان">زیاگان</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B1%DA%86" title="قارچ">قارچ</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="آغازیان">آغازیان</a>) •  <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%81%D8%B1%DA%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C_%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA" class="mw-redirect" title="تاریخ فرگشتی حیات">تاریخ فرگشتی حیات</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="سازماندهی زیستی">سازماندهی زیستی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1" title="جاندار">اندامگان</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="پیدایش حیات">پیدایش حیات</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%AA" title="پروکاریوت">پروکاریوت</a> (<a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="باستانیان">باستانیان</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%B1%DB%8C" title="باکتری">باکتری</a>) •  <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B3_(%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C)" class="mw-redirect" title="ویروس (زیستی)">ویروس (زیستی)</a></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><b><span style="color:#339900;"></span></b> •  <b><span style="color:#339900;"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4" title="درگاه:دانش">درگاه:دانش</a></span></b></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="چرخهٔ_کربن" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86" title="الگو:چرخه کربن"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:چرخه کربن (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:چرخه کربن"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="چرخهٔ_کربن" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86" title="چرخه کربن">چرخهٔ کربن</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><a href="/wiki/%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="چرخه کربن در جو زمین">در جو زمین</a> • <a href="/wiki/%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D9%87" title="چرخه کربن در آب‌کره">در آب‌کره</a> • <a href="/wiki/%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="چرخه کربن در زیست‌کره زمینی">در زیست‌کرهٔ زمینی</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">موضوعات اصلی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="زمین‌شناسی">اجزای زمین</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D9%87" title="سنگ‌کره">سنگ‌کره</a>  •  <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D9%87" title="زیست‌کره">زیست‌کره</a>  •  <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%DA%A9%E2%80%8C%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B1" title="خاک‌سپهر">خاک‌سپهر</a>  •  <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%DA%A9%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D9%87" title="خاک‌کره">خاک‌کره</a>  •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D9%87" class="mw-redirect" title="آب‌کره">آب‌کره</a>  •  <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="جو زمین">جو زمین</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87%DB%8C_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="سازماندهی زیستی">موضوعات زیست‌محیطی</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="گرم‌شدن زمین">گرمایش زمین</a>  •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AB%D8%B1_%DA%AF%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="اثر گلخانهای">اثر گلخانهای</a>  •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B2_%DA%AF%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="گاز گلخانهای">گاز گلخانهای</a>  •  <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="آینده زمین">آیندهٔ زمین</a>  •  <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="جنگل‌زدایی">جنگل‌زدایی</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">موضوعات دیگر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8_%D9%88_%D9%87%D9%88%D8%A7" class="mw-redirect" title="آب و هوا">آب و هوای زمین</a>  •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="کم‌آبیاری">کم‌آبیاری</a>  •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%88" title="سازمان جهانی دیده‌بان جو">سازمان جهانی دیده‌بان جو</a>  •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86_%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="کربن دی‌اکسید">کربن دی‌اکسید</a>  •  <a href="/wiki/%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1_%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="تغییر پوشش زمین">تغییر پوشش زمین</a></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><b><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Portal-puzzle.svg" class="mw-file-description" title="درگاه"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/16px-Portal-puzzle.svg.png" decoding="async" width="16" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/24px-Portal-puzzle.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/32px-Portal-puzzle.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="28" /></a></span> <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C" title="درگاه:شیمی">درگاه شیمی</a></b></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="جو" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7" title="الگو:اتمسفرها"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:اتمسفرها (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:اتمسفرها"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="جو" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_(%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C)" class="mw-redirect" title="جو (هواشناسی)">جو</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">ستاره</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="جو ستاره‌ای">خورشید</a></li></ul> </div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="6" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Top_of_Atmosphere.jpg" class="mw-file-description" title="Toward the top of Earth's atmosphere"><img alt="Toward the top of Earth's atmosphere" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/76px-Top_of_Atmosphere.jpg" decoding="async" width="76" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/114px-Top_of_Atmosphere.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Top_of_Atmosphere.jpg/152px-Top_of_Atmosphere.jpg 2x" data-file-width="3027" data-file-height="2010" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سیاره خارج منظومه شمسی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=HD_209458_b&action=edit&redlink=1" class="new" title="HD 209458 b (صفحه وجود ندارد)">HD 209458 b</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Kepler-7b&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kepler-7b (صفحه وجود ندارد)">Kepler-7b</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سیاره</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D8%B9%D8%B7%D8%A7%D8%B1%D8%AF" title="جو عطارد">جو عطارد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D9%86%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="جو ناهید">جو ناهید</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="جو زمین">جو زمین</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D9%85%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="جو مریخ">جو مریخ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C" title="جو مشتری">جو مشتری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%AD%D9%84" title="زحل">زحل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3" title="جو اورانوس">جو اورانوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%BE%D8%AA%D9%88%D9%86" title="نپتون">نپتون</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سیاره کوتوله</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B3" title="سرس">سرس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D9%84%D9%88%D8%AA%D9%88" class="mw-redirect" title="پلوتو">پلوتو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%A7%DA%A9%DB%8C" title="ماکی‌ماکی">ماکی‌ماکی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">قمر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%88_(%D9%85%D8%A7%D9%87)" class="mw-redirect" title="کالیستو (ماه)">کالیستو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D9%86%D9%87_(%D9%82%D9%85%D8%B1)" title="دیونه (قمر)">دیونه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%84%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%B3_(%D9%82%D9%85%D8%B1)" class="mw-redirect" title="انسلادوس (قمر)">انسلادوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7_(%D9%82%D9%85%D8%B1)" title="اروپا (قمر)">اروپا</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85%D8%AF" title="گانیمد">گانیمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%D9%88_(%D9%82%D9%85%D8%B1)" title="آیو (قمر)">آیو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%A7%D9%87" title="جو کره ماه">جو کره ماه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A6%D8%A7_(%D9%82%D9%85%D8%B1)" title="رئا (قمر)">رئا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تیتان">تیتان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D9%88%D9%86_(%D9%82%D9%85%D8%B1)" title="تریتون (قمر)">تریتون</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">جستارهای وابسته</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%A7_(%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1)" class="mw-redirect" title="کما (دنباله‌دار)">کما</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Extraterrestrial_atmosphere&action=edit&redlink=1" class="new" title="Extraterrestrial atmosphere (صفحه وجود ندارد)">Extraterrestrial atmosphere</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="جو ستاره‌ای">جو ستاره‌ای</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div></div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">برگرفته از «<a dir="ltr" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=اتمسفر_زمین&oldid=40626323">https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=اتمسفر_زمین&oldid=40626323</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویژه:رده‌ها">رده‌ها</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85" title="رده:اقلیم">اقلیم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%B1%D9%85%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%8C%DA%A9_%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="رده:ترمودینامیک جوی">ترمودینامیک جوی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86" title="رده:جو زمین">جو زمین</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA" title="رده:طبیعت">طبیعت</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%AF%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D9%86%D9%81%D8%B3%DB%8C" title="رده:گازهای تنفسی">گازهای تنفسی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="رده:محیط زیست‌ها">محیط زیست‌ها</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">رده‌های پنهان: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="رده:یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی">یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="رده:یادکردهای دارای منبع به زبان آلمانی">یادکردهای دارای منبع به زبان آلمانی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4" title="رده:صفحات حفاظت‌شده ویکی‌پدیا در حد بازبینی ویرایش">صفحات حفاظت‌شده ویکی‌پدیا در حد بازبینی ویرایش</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%D9%87" title="رده:مقاله‌های برگزیده">مقاله‌های برگزیده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="رده:مقاله‌های دارای واژگان به زبان انگلیسی">مقاله‌های دارای واژگان به زبان انگلیسی</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> این صفحه آخرین‌بار در ۱۷ نوامبر ۲۰۲۴ ساعت ۱۸:۱۵ ویرایش شده است.</li> <li id="footer-info-copyright">همهٔ نوشته‌ها تحت <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ar">مجوز Creative Commons Attribution/Share-Alike</a> در دسترس است؛ برای جزئیات بیشتر <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">شرایط استفاده</a> را بخوانید.<br /> ویکی‌پدیا® علامتی تجاری متعلق به سازمان غیرانتفاعی <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">بنیاد ویکی‌مدیا</a> است.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">سیاست حفظ حریم خصوصی</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87">دربارهٔ ویکی‌پدیا</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%DA%A9%D8%B0%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C">تکذیب‌نامه‌ها</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">آیین‌نامه رفتاری</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/How_to_contribute/fa?uselang=fa">توسعه‌دهندگان</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fa.wikipedia.org">آمار</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">بیانیهٔ کوکی</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fa.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">نمای موبایل</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-fb7ms","wgBackendResponseTime":205,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.423","walltime":"2.635","ppvisitednodes":{"value":12666,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":380922,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1917,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":9,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":11,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":417414,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2385.502 1 -total"," 73.50% 1753.373 2 الگو:پانویس"," 64.30% 1533.985 109 الگو:یادکرد_وب"," 6.71% 160.035 5 الگو:Navbox"," 4.60% 109.711 1 الگو:Cite_web"," 4.18% 99.739 1 الگو:به_انگلیسی"," 4.12% 98.221 1 الگو:به_زبان_دیگر"," 4.04% 96.398 1 الگو:هواکره"," 4.03% 96.142 1 الگو:Lang"," 3.36% 80.174 1 الگو:حص-حنب"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.819","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":14740653,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::gsub","580","31.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","500","27.2"],["?","200","10.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","180","9.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::find","80","4.3"],["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","80","4.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","40","2.2"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","40","2.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::test","40","2.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","40","2.2"],["[others]","60","3.3"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-kvjbf","timestamp":"20241122003610","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0627\u062a\u0645\u0633\u0641\u0631 \u0632\u0645\u06cc\u0646","url":"https:\/\/fa.wikipedia.org\/wiki\/%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q3230","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q3230","author":{"@type":"Organization","name":"\u0645\u0634\u0627\u0631\u06a9\u062a\u200c\u06a9\u0646\u0646\u062f\u06af\u0627\u0646 \u067e\u0631\u0648\u0698\u0647\u0654 \u0648\u06cc\u06a9\u06cc\u200c\u0645\u062f\u06cc\u0627"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2008-10-04T15:52:25Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/74\/%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%88_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86.svg","headline":"\u0644\u0627\u06cc\u06c0 \u06af\u0627\u0632 \u062f\u0631 \u0627\u0637\u0631\u0627\u0641 \u06a9\u0631\u06c0 \u0632\u0645\u06cc\u0646"}</script> </body> </html>