CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Pan - Wikipedia, a enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )glwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","xaneiro","febreiro","marzo","abril","maio","xuño","xullo","agosto","setembro","outubro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"236d00b8-e6d2-449e-80b8-397ef2595143","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Pan","wgTitle":"Pan","wgCurRevisionId":6715382,"wgRevisionId":6715382,"wgArticleId":12488,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con data de acceso","Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN","Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)","Wikipedia:Artigos con imprecisións","Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)","Pans"],"wgPageViewLanguage":"gl","wgPageContentLanguage":"gl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Pan","wgRelevantArticleId":12488,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true, "wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q7802","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false, "wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.gadget.PortalClass":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.gadget.PortalClass%2Ccharinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Assorted_bread.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1295"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Assorted_bread.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="863"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Assorted_bread.jpg/640px-Assorted_bread.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="691"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Pan - Wikipedia, a enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gl.m.wikipedia.org/wiki/Pan"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Pan&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Pan"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Fonte Atom de novas de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:Cambios_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Pan rootpage-Pan skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar ao contido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menú principal </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portada" title="Visitar a páxina principal [z]" accesskey="z">Portada</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_da_comunidade" title="Información acerca do proxecto, do que pode facer e dos lugares onde atopar as cousas">Portal da comunidade</a></li><li id="n-A-Taberna" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:A_Taberna">A Taberna</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Actualidade" title="Información acerca de acontecementos de actualidade">Actualidade</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_recentes" title="A lista de modificacións recentes no wiki [r]" accesskey="r">Cambios recentes</a></li><li id="n-Artigos-de-calidade" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade">Artigos de calidade</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Ao_chou" title="Cargar unha páxina ao chou [x]" accesskey="x">Páxina ao chou</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Axuda" title="O lugar para informarse">Axuda</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="a Wikipedia en galego" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gl.svg" width="118" height="13" style="width: 7.375em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Procurar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f"> Procura </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Procurar en Wikipedia" aria-label="Procurar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Procurar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Procurar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas persoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambia a aparencia do tamaño da fonte, o ancho e a cor da páxina" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aparencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Aparencia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl" class="">Doazóns</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Pan" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio" class="">Crear unha conta</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Pan" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o" class="">Acceder ao sistema</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Máis opcións" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas persoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Ferramentas persoais </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl">Doazóns</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Pan" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio"> Crear unha conta</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Pan" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o"> Acceder ao sistema</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páxinas para os editores sen a sesión iniciada <a href="/wiki/Axuda:Introduci%C3%B3n" aria-label="Máis información sobre a edición">máis información</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:As_mi%C3%B1as_contribuci%C3%B3ns" title="Unha lista das modificacións feitas desde este enderezo IP [y]" accesskey="y">Contribucións</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:A_mi%C3%B1a_conversa" title="Conversa acerca de edicións feitas desde este enderezo IP [n]" accesskey="n">Conversa</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">agochar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> 1 Historia </div> </a> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ingredientes_do_pan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ingredientes_do_pan"> <div class="vector-toc-text"> 2 Ingredientes do pan </div> </a> <button aria-controls="toc-Ingredientes_do_pan-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Ingredientes do pan" </button> <ul id="toc-Ingredientes_do_pan-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Fariña" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fariña"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Fariña </div> </a> <ul id="toc-Fariña-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Auga" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Auga"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Auga </div> </a> <ul id="toc-Auga-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sal"> <div class="vector-toc-text"> 2.3 Sal </div> </a> <ul id="toc-Sal-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lévedo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Lévedo"> <div class="vector-toc-text"> 2.4 Lévedo </div> </a> <ul id="toc-Lévedo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Outros_ingredientes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_ingredientes"> <div class="vector-toc-text"> 2.5 Outros ingredientes </div> </a> <ul id="toc-Outros_ingredientes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Elaboración_do_pan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Elaboración_do_pan"> <div class="vector-toc-text"> 3 Elaboración do pan </div> </a> <button aria-controls="toc-Elaboración_do_pan-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Elaboración do pan" </button> <ul id="toc-Elaboración_do_pan-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Formación_da_masa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Formación_da_masa"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Formación da masa </div> </a> <ul id="toc-Formación_da_masa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fermentación_e_repouso" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fermentación_e_repouso"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Fermentación e repouso </div> </a> <ul id="toc-Fermentación_e_repouso-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Afornado" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Afornado"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Afornado </div> </a> <ul id="toc-Afornado-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Enfriamento" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Enfriamento"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Enfriamento </div> </a> <ul id="toc-Enfriamento-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Almacenamento" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Almacenamento"> <div class="vector-toc-text"> 4 Almacenamento </div> </a> <ul id="toc-Almacenamento-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Usos_do_pan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Usos_do_pan"> <div class="vector-toc-text"> 5 Usos do pan </div> </a> <ul id="toc-Usos_do_pan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sabor_do_pan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sabor_do_pan"> <div class="vector-toc-text"> 6 Sabor do pan </div> </a> <ul id="toc-Sabor_do_pan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tipos_de_pan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tipos_de_pan"> <div class="vector-toc-text"> 7 Tipos de pan </div> </a> <button aria-controls="toc-Tipos_de_pan-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Tipos de pan" </button> <ul id="toc-Tipos_de_pan-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pans_sen_lévedo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pans_sen_lévedo"> <div class="vector-toc-text"> 7.1 Pans sen lévedo </div> </a> <ul id="toc-Pans_sen_lévedo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pans_de_masa_ácida" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pans_de_masa_ácida"> <div class="vector-toc-text"> 7.2 Pans de masa ácida </div> </a> <ul id="toc-Pans_de_masa_ácida-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pans_lévedos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pans_lévedos"> <div class="vector-toc-text"> 7.3 Pans lévedos </div> </a> <ul id="toc-Pans_lévedos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pans_planos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pans_planos"> <div class="vector-toc-text"> 7.4 Pans planos </div> </a> <ul id="toc-Pans_planos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pans_sen_glute" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pans_sen_glute"> <div class="vector-toc-text"> 7.5 Pans sen glute </div> </a> <ul id="toc-Pans_sen_glute-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pans_ao_vapor/fritos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pans_ao_vapor/fritos"> <div class="vector-toc-text"> 7.6 Pans ao vapor/fritos </div> </a> <ul id="toc-Pans_ao_vapor/fritos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pan_rápido" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pan_rápido"> <div class="vector-toc-text"> 7.7 Pan rápido </div> </a> <ul id="toc-Pan_rápido-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Pan_e_saúde" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Pan_e_saúde"> <div class="vector-toc-text"> 8 Pan e saúde </div> </a> <button aria-controls="toc-Pan_e_saúde-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Pan e saúde" </button> <ul id="toc-Pan_e_saúde-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Nutrición" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nutrición"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Nutrición </div> </a> <ul id="toc-Nutrición-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Enfermidades_asociadas_ao_consumo_de_pan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Enfermidades_asociadas_ao_consumo_de_pan"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 Enfermidades asociadas ao consumo de pan </div> </a> <ul id="toc-Enfermidades_asociadas_ao_consumo_de_pan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-O_pan_en_Galiza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#O_pan_en_Galiza"> <div class="vector-toc-text"> 9 O pan en Galiza </div> </a> <ul id="toc-O_pan_en_Galiza-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-O_pan_na_cultura_popular" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#O_pan_na_cultura_popular"> <div class="vector-toc-text"> 10 O pan na cultura popular </div> </a> <ul id="toc-O_pan_na_cultura_popular-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Galería_de_imaxes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Galería_de_imaxes"> <div class="vector-toc-text"> 11 Galería de imaxes </div> </a> <ul id="toc-Galería_de_imaxes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> 12 Notas </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véxase_tamén" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véxase_tamén"> <div class="vector-toc-text"> 13 Véxase tamén </div> </a> <button aria-controls="toc-Véxase_tamén-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mostrar ou agochar a subsección "Véxase tamén" </button> <ul id="toc-Véxase_tamén-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Outros_artigos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_artigos"> <div class="vector-toc-text"> 13.1 Outros artigos </div> </a> <ul id="toc-Outros_artigos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligazóns_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligazóns_externas"> <div class="vector-toc-text"> 13.2 Ligazóns externas </div> </a> <ul id="toc-Ligazóns_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mostrar ou agochar a táboa de contidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Mostrar ou agochar a táboa de contidos </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Pan</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artigo noutra lingua. Dispoñible en 204 linguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-204" aria-hidden="true" > 204 linguas </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Brood" title="Brood – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Brood" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Brot" title="Brot – alemán suízo" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Brot" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alemán suízo" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8B%B3%E1%89%A6" title="ዳቦ – amhárico" lang="am" hreflang="am" data-title="ዳቦ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amhárico" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – aragonés" lang="an" hreflang="an" data-title="Pan" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonés" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Hl%C4%81f" title="Hlāf – inglês antigo" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Hlāf" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="inglês antigo" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A5%80" title="रोटी – angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="रोटी" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target">अंगिका</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AE%D8%A8%D8%B2" title="خبز – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="خبز" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%8A%D8%B4" title="عيش – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="عيش" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A6%BE%E0%A6%89%E0%A7%B0%E0%A7%81%E0%A6%9F%E0%A7%80" title="পাউৰুটী – assamés" lang="as" hreflang="as" data-title="পাউৰুটী" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="assamés" class="interlanguage-link-target">অসমীয়া</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Pan" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Tcipa" title="Tcipa – atikamekw" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Tcipa" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="atikamekw" class="interlanguage-link-target">Atikamekw</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A1%E0%A4%AC%E0%A4%B2%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A5%80" title="डबलरोटी – awadhi" lang="awa" hreflang="awa" data-title="डबलरोटी" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="awadhi" class="interlanguage-link-target">अवधी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/T%27ant%27a" title="T'ant'a – aimará" lang="ay" hreflang="ay" data-title="T'ant'a" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="aimará" class="interlanguage-link-target">Aymar aru</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C3%B6r%C9%99k" title="Çörək – acerbaixano" lang="az" hreflang="az" data-title="Çörək" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="acerbaixano" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A4%D8%B1%DA%A9" title="چؤرک – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="چؤرک" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BA%D0%BC%D3%99%D0%BA" title="Икмәк – baxkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Икмәк" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baxkir" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Brod" title="Brod – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Brod" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Douna" title="Douna – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Douna" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Tinapay" title="Tinapay – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Tinapay" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BB%D0%B5%D0%B1" title="Хлеб – belaruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Хлеб" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="belaruso" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BB%D0%B5%D0%B1" title="Хлеб – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Хлеб" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Roti" title="Roti – Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Roti" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target">Betawi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BB%D1%8F%D0%B1" title="Хляб – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Хляб" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Ruti" title="Ruti – Banjar" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Ruti" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="Banjar" class="interlanguage-link-target">Banjar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Buuru" title="Buuru – bambara" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Buuru" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="bambara" class="interlanguage-link-target">Bamanankan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B0%E0%A7%81%E0%A6%9F%E0%A6%BF" title="রুটি – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="রুটি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Bara" title="Bara – bretón" lang="br" hreflang="br" data-title="Bara" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretón" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Hljeb" title="Hljeb – bosníaco" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Hljeb" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosníaco" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D1%85%D0%B0%D0%BD" title="Талхан – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Талхан" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Pa" title="Pa – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Pa" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Mi%C3%AAng-b%C4%83u" title="Miêng-bău – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Miêng-bău" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target">閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D0%B3" title="Бепиг – checheno" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Бепиг" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="checheno" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%A6%E1%8F%9A" title="ᎦᏚ – cherokee" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎦᏚ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="cherokee" class="interlanguage-link-target">ᏣᎳᎩ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chy mw-list-item"><a href="https://chy.wikipedia.org/wiki/K%C3%B3hkon%C3%AAh%C3%AB%C3%B6%27o" title="Kóhkonêhëö'o – cheyenne" lang="chy" hreflang="chy" data-title="Kóhkonêhëö'o" data-language-autonym="Tsetsêhestâhese" data-language-local-name="cheyenne" class="interlanguage-link-target">Tsetsêhestâhese</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%86" title="نان – kurdo central" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="نان" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="kurdo central" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/%C3%96tmek" title="Ötmek – Crimean Tatar" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Ötmek" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Crimean Tatar" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Chl%C3%A9b" title="Chléb – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Chléb" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Chl%C3%A9b" title="Chléb – Kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Chléb" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="Kashubian" class="interlanguage-link-target">Kaszëbsczi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C4%83%D0%BA%C4%83%D1%80" title="Çăкăр – chuvaxo" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Çăкăр" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvaxo" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Bara" title="Bara – galés" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Bara" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galés" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Br%C3%B8d" title="Brød – dinamarqués" lang="da" hreflang="da" data-title="Brød" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dinamarqués" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Boroboro" title="Boroboro – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Boroboro" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target">Dagbanli</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Brot" title="Brot – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Brot" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Nan" title="Nan – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Nan" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Kl%C4%9Bb" title="Klěb – baixo sorbio" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Klěb" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="baixo sorbio" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A8%CF%89%CE%BC%CE%AF" title="Ψωμί – grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Ψωμί" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Pan" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target">Emiliàn e rumagnòl</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bread" title="Bread – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Bread" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bo"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Pano" title="Pano – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Pano" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo de calidade"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – español" lang="es" hreflang="es" data-title="Pan" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="español" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Leib" title="Leib – estoniano" lang="et" hreflang="et" data-title="Leib" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoniano" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Ogi" title="Ogi – éuscaro" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Ogi" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="éuscaro" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Pan" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target">Estremeñu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%86" title="نان – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="نان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Leip%C3%A4" title="Leipä – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Leipä" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Leib" title="Leib – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Leib" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Madrai" title="Madrai – fixiano" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Madrai" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fixiano" class="interlanguage-link-target">Na Vosa Vakaviti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Brey%C3%B0" title="Breyð – feroés" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Breyð" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroés" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Pain" title="Pain – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Pain" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Bruad" title="Bruad – frisón setentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Bruad" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frisón setentrional" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – friulano" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Pan" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulano" class="interlanguage-link-target">Furlan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/B%C3%B4le" title="Bôle – frisón occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Bôle" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frisón occidental" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Ar%C3%A1n" title="Arán – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Arán" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E9%BA%B5%E5%8C%85" title="麵包 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="麵包" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Dipen" title="Dipen – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Dipen" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Aran" title="Aran – gaélico escocés" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Aran" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélico escocés" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Mbujape" title="Mbujape – guaraní" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Mbujape" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guaraní" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B7%F0%90%8C%BB%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%86%F0%90%8D%83" title="𐌷𐌻𐌰𐌹𐍆𐍃 – Gothic" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌷𐌻𐌰𐌹𐍆𐍃" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="Gothic" class="interlanguage-link-target">𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-guc mw-list-item"><a href="https://guc.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – Wayuu" lang="guc" hreflang="guc" data-title="Pan" data-language-autonym="Wayuunaiki" data-language-local-name="Wayuu" class="interlanguage-link-target">Wayuunaiki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Arran" title="Arran – manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Arran" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target">Gaelg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Gurasa" title="Gurasa – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Gurasa" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Mien-p%C3%A2u" title="Mien-pâu – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Mien-pâu" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9C%D7%97%D7%9D" title="לחם – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="לחם" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A1%E0%A4%AC%E0%A4%B2%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A5%80" title="डबलरोटी – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="डबलरोटी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Bared" title="Bared – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Bared" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Kruh" title="Kruh – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Kruh" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Pen" title="Pen – crioulo haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Pen" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="crioulo haitiano" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Keny%C3%A9r" title="Kenyér – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Kenyér" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%81" title="Հաց – armenio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հաց" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armenio" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%81" title="Հաց – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Հաց" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Pan" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Roti" title="Roti – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Roti" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Achicha" title="Achicha – igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Achicha" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="igbo" class="interlanguage-link-target">Igbo</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Punniq" title="Punniq – Inupiaq" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Punniq" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="Inupiaq" class="interlanguage-link-target">Iñupiatun</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Tinapay" title="Tinapay – ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Tinapay" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%8C%D0%BA%D1%85" title="Маькх – inguxo" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Маькх" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguxo" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Pano" title="Pano – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Pano" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Brau%C3%B0" title="Brauð – islandés" lang="is" hreflang="is" data-title="Brauð" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandés" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Pane" title="Pane – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Pane" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%95%BF%E1%96%82%E1%94%AD%E1%96%85" title="ᕿᖂᔭᖅ – inuktitut" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᕿᖂᔭᖅ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="inuktitut" class="interlanguage-link-target">ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%91%E3%83%B3" title="パン – xaponés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="パン" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="xaponés" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Bred" title="Bred – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Bred" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/nanba" title="nanba – lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="nanba" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target">La .lojban.</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Roti" title="Roti – xavanés" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Roti" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="xavanés" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98" title="პური – xeorxiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="პური" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="xeorxiano" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Nan" title="Nan – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Nan" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target">Qaraqalpaqsha</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/A%C9%A3%E1%B9%9Bum" title="Aɣṛum – cabila" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Aɣṛum" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="cabila" class="interlanguage-link-target">Taqbaylit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Kp%C9%94n%C9%94" title="Kpɔnɔ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Kpɔnɔ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Roti" title="Roti – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Roti" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target">Kumoring</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%BD" title="Нан – kazako" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Нан" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazako" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AC%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B3%86%E0%B2%A1%E0%B3%8D" title="ಬ್ರೆಡ್ – kannará" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಬ್ರೆಡ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannará" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%B9%B5" title="빵 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="빵" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%81%D1%82%D0%BC%D0%B5%D0%BA" title="Ётмек – carachaio-bálcara" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Ётмек" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="carachaio-bálcara" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Brut" title="Brut – kölsch" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Brut" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="kölsch" class="interlanguage-link-target">Ripoarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Nan" title="Nan – kurdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Nan" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdo" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Bara" title="Bara – córnico" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Bara" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="córnico" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%BD" title="Нан – kirguiz" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Нан" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirguiz" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Panis" title="Panis – latín" lang="la" hreflang="la" data-title="Panis" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latín" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Pan" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladino" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Brout" title="Brout – luxemburgués" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Brout" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxemburgués" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D1%83" title="Фу – lezguio" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Фу" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezguio" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Pan" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Broed" title="Broed – limburgués" lang="li" hreflang="li" data-title="Broed" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburgués" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Pan" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/L%C3%ADmpa" title="Límpa – lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Límpa" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target">Lingála</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BB%80%E0%BA%82%E0%BA%BB%E0%BB%89%E0%BA%B2%E0%BA%88%E0%BA%B5%E0%BB%88" title="ເຂົ້າຈີ່ – laosiano" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ເຂົ້າຈີ່" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laosiano" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Duona" title="Duona – lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Duona" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Maize" title="Maize – letón" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Maize" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letón" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Roti" title="Roti – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Roti" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target">Basa Banyumasan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%88%D0%B8" title="Кши – moksha" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Кши" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="moksha" class="interlanguage-link-target">Мокшень</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Par%C4%81oa_(kai)" title="Parāoa (kai) – maorí" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Parāoa (kai)" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="maorí" class="interlanguage-link-target">Māori</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Roti" title="Roti – minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Roti" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B5%D0%B1" title="Леб – macedonio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Леб" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedonio" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B1%E0%B5%8A%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B4%BF" title="റൊട്ടി – malabar" lang="ml" hreflang="ml" data-title="റൊട്ടി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malabar" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D1%85" title="Талх – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Талх" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%87%EA%AF%9C" title="ꯇꯜ – manipuri" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯇꯜ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="manipuri" class="interlanguage-link-target">ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mos mw-list-item"><a href="https://mos.wikipedia.org/wiki/Buri" title="Buri – mossi" lang="mos" hreflang="mos" data-title="Buri" data-language-autonym="Moore" data-language-local-name="mossi" class="interlanguage-link-target">Moore</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B5_(%E0%A4%96%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AA%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A5)" title="पाव (खाद्यपदार्थ) – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="पाव (खाद्यपदार्थ)" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%BD%D0%B4%D3%B9" title="Киндӹ – Western Mari" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Киндӹ" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="Western Mari" class="interlanguage-link-target">Кырык мары</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Roti" title="Roti – malaio" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Roti" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaio" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – mirandés" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Pan" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandés" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%95%E1%80%B1%E1%80%AB%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%AF%E1%80%94%E1%80%B7%E1%80%BA" title="ပေါင်မုန့် – birmano" lang="my" hreflang="my" data-title="ပေါင်မုန့်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmano" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%88%D0%B8" title="Кши – erzya" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Кши" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzya" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Pane" title="Pane – napolitano" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Pane" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="napolitano" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Broot" title="Broot – baixo alemán" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Broot" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="baixo alemán" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Stoete" title="Stoete – baixo saxón" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Stoete" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="baixo saxón" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%89%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A5%80" title="पाउरोटी – nepalí" lang="ne" hreflang="ne" data-title="पाउरोटी" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalí" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Brood" title="Brood – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Brood" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Br%C3%B8d" title="Brød – noruegués nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Brød" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="noruegués nynorsk" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Br%C3%B8d" title="Brød – noruegués bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Brød" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="noruegués bokmål" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/B%C3%A1%C3%A1h" title="Bááh – navajo" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Bááh" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="navajo" class="interlanguage-link-target">Diné bizaad</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Pan" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Leiby" title="Leiby – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Leiby" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target">Livvinkarjala</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%A1%E0%A8%AC%E0%A8%B2%E0%A8%B0%E0%A9%8B%E0%A8%9F%E0%A9%80" title="ਡਬਲਰੋਟੀ – panxabí" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਡਬਲਰੋਟੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panxabí" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Pain" title="Pain – Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Pain" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Brot" title="Brot – Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Brot" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target">Deitsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Chleb" title="Chleb – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Chleb" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DA%88%D8%A8%D9%84_%D8%B1%D9%88%D9%B9%DB%8C" title="ڈبل روٹی – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ڈبل روٹی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%89%D9%88%DA%89%DB%8D" title="ډوډۍ – paxto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ډوډۍ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paxto" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/P%C3%A3o" title="Pão – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Pão" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/T%27anta" title="T'anta – quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="T'anta" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quechua" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Manrho" title="Manrho – Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Manrho" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target">Romani čhib</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/P%C3%A2ine" title="Pâine – romanés" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Pâine" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romanés" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/P%C3%A2ni" title="Pâni – aromanés" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Pâni" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="aromanés" class="interlanguage-link-target">Armãneashti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BB%D0%B5%D0%B1" title="Хлеб – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Хлеб" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BB%D1%97%D0%B1" title="Хлїб – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Хлїб" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Umugati" title="Umugati – kiñaruanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Umugati" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="kiñaruanda" class="interlanguage-link-target">Ikinyarwanda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%9F%E0%A5%80" title="रोटी – sánscrito" lang="sa" hreflang="sa" data-title="रोटी" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sánscrito" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%8D%D0%BF" title="Килиэп – iacuto" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Килиэп" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="iacuto" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Pani" title="Pani – siciliano" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Pani" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siciliano" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Breid" title="Breid – escocés" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Breid" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="escocés" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%8A%D8%A8%D9%84_%D8%B1%D9%88%D9%BD%D9%8A" title="ڊبل روٽي – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ڊبل روٽي" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/L%C3%A1ibi" title="Láibi – saami setentrional" lang="se" hreflang="se" data-title="Láibi" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="saami setentrional" class="interlanguage-link-target">Davvisámegiella</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Hljeb" title="Hljeb – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Hljeb" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/A%C9%A3rum" title="Aɣrum – tachelhit" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Aɣrum" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="tachelhit" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Bread" title="Bread – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Bread" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Chlieb" title="Chlieb – eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Chlieb" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Kruh" title="Kruh – esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Kruh" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Chingwa" title="Chingwa – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Chingwa" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target">ChiShona</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Rooti" title="Rooti – somalí" lang="so" hreflang="so" data-title="Rooti" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalí" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Buka" title="Buka – albanés" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Buka" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanés" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BB%D0%B5%D0%B1" title="Хлеб – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Хлеб" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Roti" title="Roti – sundanés" lang="su" hreflang="su" data-title="Roti" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundanés" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Br%C3%B6d" title="Bröd – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Bröd" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Mkate" title="Mkate – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Mkate" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Chlyb" title="Chlyb – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Chlyb" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%B5%E0%AF%86%E0%AE%A4%E0%AF%81%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AE%BF" title="வெதுப்பி – támil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="வெதுப்பி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="támil" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B0%E0%B1%8A%E0%B0%9F%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%86" title="రొట్టె – telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="రొట్టె" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%82%E0%B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%9B%E0%B8%B1%E0%B8%87" title="ขนมปัง – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="ขนมปัง" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Tinapay" title="Tinapay – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Tinapay" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ekmek" title="Ekmek – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Ekmek" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BF%D0%B8" title="Ипи – tártaro" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Ипи" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tártaro" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Chingwa" title="Chingwa – tumbuka" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Chingwa" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="tumbuka" class="interlanguage-link-target">ChiTumbuka</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ty mw-list-item"><a href="https://ty.wikipedia.org/wiki/Faraoa" title="Faraoa – tahitiano" lang="ty" hreflang="ty" data-title="Faraoa" data-language-autonym="Reo tahiti" data-language-local-name="tahitiano" class="interlanguage-link-target">Reo tahiti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BB%D1%96%D0%B1" title="Хліб – ucraíno" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Хліб" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraíno" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DA%88%D8%A8%D9%84_%D8%B1%D9%88%D9%B9%DB%8C" title="ڈبل روٹی – urdú" lang="ur" hreflang="ur" data-title="ڈبل روٹی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdú" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Non" title="Non – uzbeko" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Non" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeko" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Pan" title="Pan – Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Pan" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Leib" title="Leib – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Leib" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/B%C3%A1nh_m%C3%AC" title="Bánh mì – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Bánh mì" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Brood" title="Brood – West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Brood" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Pwin" title="Pwin – valón" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Pwin" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="valón" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Tinapay" title="Tinapay – waray-waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Tinapay" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray-waray" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Mburu" title="Mburu – wólof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Mburu" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="wólof" class="interlanguage-link-target">Wolof</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%9D%A2%E5%8C%85" title="面包 – chinés wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="面包" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="chinés wu" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xal mw-list-item"><a href="https://xal.wikipedia.org/wiki/%D3%A8%D0%B4%D0%BC%D0%B3" title="Өдмг – calmuco" lang="xal" hreflang="xal" data-title="Өдмг" data-language-autonym="Хальмг" data-language-local-name="calmuco" class="interlanguage-link-target">Хальмг</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%99%D7%98" title="ברויט – yiddish" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ברויט" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yiddish" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Mienhbau" title="Mienhbau – Zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Mienhbau" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="Zhuang" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B4%B0%E2%B5%96%E2%B5%94%E2%B5%93%E2%B5%8E" title="ⴰⵖⵔⵓⵎ – tamazight marroquí estándar" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⴰⵖⵔⵓⵎ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="tamazight marroquí estándar" class="interlanguage-link-target">ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%BA%B5%E5%8C%85" title="麵包 – chinés" lang="zh" hreflang="zh" data-title="麵包" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinés" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E9%BA%AD" title="麭 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="麭" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Ph%C3%A1ng" title="Pháng – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Pháng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%8C%85" title="包 – cantonés" lang="yue" hreflang="yue" data-title="包" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonés" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Isinkwa" title="Isinkwa – zulú" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Isinkwa" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="zulú" class="interlanguage-link-target">IsiZulu</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7802#sitelinks-wikipedia" title="Editar as ligazóns interlingüísticas" class="wbc-editpage">Editar as ligazóns</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espazos de nomes"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Pan" title="Ver o contido da páxina [c]" accesskey="c">Artigo</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Conversa:Pan" rel="discussion" title="Conversa acerca do contido desta páxina [t]" accesskey="t">Conversa</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a variante de lingua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >galego </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Pan">Ler</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v">Editar</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e">Editar a fonte</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&action=history" title="Versións anteriores desta páxina [h]" accesskey="h">Ver o historial</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Ferramentas </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Máis opcións" > <div class="vector-menu-heading"> Accións </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Pan">Ler</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v">Editar</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e">Editar a fonte</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&action=history">Ver o historial</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Xeral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_que_ligan_con_esta/Pan" title="Lista de todas as páxinas do wiki que ligan cara a aquí [j]" accesskey="j">Páxinas que ligan con esta</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_relacionados/Pan" rel="nofollow" title="Cambios recentes nas páxinas ligadas desde esta [k]" accesskey="k">Cambios relacionados</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_especiais" title="Lista de todas as páxinas especiais [q]" accesskey="q">Páxinas especiais</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&oldid=6715382" title="Ligazón permanente a esta versión desta páxina">Ligazón permanente</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&action=info" title="Máis información sobre esta páxina">Información da páxina</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Cita&page=Pan&id=6715382&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre como citar esta páxina">Citar esta páxina</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FPan">Xerar URL acurtado</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FPan">Descargar o código QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Pan">Crear un libro</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Pan&action=show-download-screen">Descargar como PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Pan&printable=yes" title="Versión para imprimir da páxina [p]" accesskey="p">Versión para imprimir</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros proxectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Bread" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7802" title="Ligazón ao elemento conectado no repositorio de datos [g]" accesskey="g">Elemento de Wikidata</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aparencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">agochar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-03-1000" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="//gl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Lista_de_artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter" title="Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter"><img alt="Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/22px-AD_%2B30.svg.png" decoding="async" width="22" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/33px-AD_%2B30.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/AD_%2B30.svg/44px-AD_%2B30.svg.png 2x" data-file-width="10" data-file-height="10" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Na Galipedia, a Wikipedia en galego.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gl" dir="ltr"> <div class="dablink">Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: <a href="/wiki/Pan_(hom%C3%B3nimos)" class="mw-disambig" title="Pan (homónimos)">Pan (homónimos)</a>.</div> <table class="infobox vcard" style="width:22em; font-size:90%; background-color:#f8f9fa;" cellspacing="5"> <tbody><tr> <td colspan="2" style="text-align:center; font-size:larger; background-color:#ededed; color:#000000;" class="fn">Pan </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center; font-size:90%;"><a href="/wiki/Ficheiro:Assorted_bread.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Assorted_bread.jpg/250px-Assorted_bread.jpg" decoding="async" width="250" height="270" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Assorted_bread.jpg/375px-Assorted_bread.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Assorted_bread.jpg/500px-Assorted_bread.jpg 2x" data-file-width="709" data-file-height="765" /></a> Distintas variedades de pan. </td></tr> <tr> <td width="85px" align="right">Tipo</td> <td>Acompañante e ingrediente básico </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:#ededed; text-align:center;">Ingredientes </td></tr> <tr> <td width="85px" align="right" style="background-color:#d7efd2;">Orixe vexetal</td> <td><a href="/wiki/Fari%C3%B1a" title="Fariña">Fariña</a> </td></tr> <tr> <td width="85px" align="right" style="background-color:#e1d2ef;">Condimentos</td> <td><a href="/wiki/Sal_com%C3%BAn" title="Sal común">Sal común</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center; font-size:90%;"> </td></tr></tbody></table> <table style="float:right; margin:0 0 1em 1em;clear:right; border: 1px solid #999; background:#F9F6D4; text-align:center;width:180px;" class="toccolours"> <tbody><tr> <td> </td></tr> <tr> <th style="font-size: 90%; background-color: #F4EEA1"><a href="/wiki/Alimento" title="Alimento">Alimentos</a> </th></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;"> <a class="mw-selflink selflink">Pan</a> - <a href="/wiki/Pasta" title="Pasta">Pasta</a> - <a href="/wiki/Queixo" title="Queixo">Queixo</a> - <a href="/wiki/Arroz" title="Arroz">Arroz</a> <a href="/wiki/Carne" title="Carne">Carnes</a> - <a href="/wiki/Sopa" title="Sopa">Sopas</a> - <a href="/wiki/Peixes" title="Peixes">Peixes</a> - <a href="/wiki/Marisco" title="Marisco">Mariscos</a> <a href="/wiki/Auga" title="Auga">Auga</a> - <a href="/wiki/Leite" title="Leite">Leite</a> - <a href="/wiki/Pataca" title="Pataca">Patacas</a> - <a href="/wiki/Vexetal" title="Vexetal">Vexetais</a> - <a href="/wiki/Mel" title="Mel">Mel</a> - <a href="/wiki/Vi%C3%B1o" title="Viño">Viño</a> - <a href="/wiki/Verdura" title="Verdura">Verduras</a> - <a href="/wiki/Froita" title="Froita">Froitas</a> - <a href="/wiki/Hortaliza" title="Hortaliza">Hortalizas</a> - <a href="/wiki/Legume" title="Legume">Legumes</a> - <a href="/wiki/Especia" title="Especia">Especias</a> - <a href="/wiki/Comida" title="Comida">Outros ingredientes</a> <a href="/w/index.php?title=Receitas_de_coci%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Receitas de cociña (a páxina aínda non existe)">Receitas de cociña</a> </td></tr> <tr> <th style="font-size: 90%; background-color: #F4EEA1">Cociñas rexionais </th></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;"><a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_asi%C3%A1tica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña asiática (a páxina aínda non existe)">Asia</a> - <a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_europea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña europea (a páxina aínda non existe)">Europa</a> - <a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_caribe%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña caribeña (a páxina aínda non existe)">Caribe</a> <a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_do_sueste_asi%C3%A1tico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña do sueste asiático (a páxina aínda non existe)">Sueste asiático</a> - <a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_latinoamericana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña latinoamericana (a páxina aínda non existe)">Latino américa</a> <a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_do_oriente_medio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña do oriente medio (a páxina aínda non existe)">Oriente medio</a> - <a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_do_norte_de_%C3%A1frica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña do norte de áfrica (a páxina aínda non existe)">Norte de África</a> - <a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_africana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña africana (a páxina aínda non existe)">África</a> - <a href="/wiki/Gastronom%C3%ADa_de_Galicia" title="Gastronomía de Galicia">Galiza</a> <a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Gastronom%C3%ADa" title="Categoría:Gastronomía">Categoría: Gastronomía</a> </td></tr> <tr> <th style="font-size: 90%; background-color: #F4EEA1">Técnicas de preparación rexionais </th></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Arte_culinaria" title="Arte culinaria">Técnicas</a> - <a href="/w/index.php?title=Lista_de_utensilios_culinarios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lista de utensilios culinarios (a páxina aínda non existe)">Utensilios</a> <a href="/w/index.php?title=Pesos_e_medidas_culinarias&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pesos e medidas culinarias (a páxina aínda non existe)">Pesos e medidas</a> </td></tr> <tr> <th style="font-size: 90%; background-color: #F4EEA1">Vexa tamén: </th></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;"><a href="/w/index.php?title=Lista_de_chefs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lista de chefs (a páxina aínda non existe)">Chefs famosos</a> - <a href="/wiki/Coci%C3%B1a" title="Cociña">Cociñas</a> - <a href="/w/index.php?title=Comidas_diarias&action=edit&redlink=1" class="new" title="Comidas diarias (a páxina aínda non existe)">Comidas diarias</a> </td></tr></tbody></table> O pan (do <a href="/wiki/Lingua_latina" title="Lingua latina">latín</a> panis) é un alimento básico que forma parte da dieta tradicional en <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>, <a href="/wiki/Oriente_Medio" title="Oriente Medio">Oriente Medio</a>, <a href="/wiki/India" title="India">India</a>, <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a> e <a href="/wiki/Ocean%C3%ADa" title="Oceanía">Oceanía</a>. Adóitase preparar mediante o <a href="/wiki/Forno" title="Forno">enfornado</a> dunha masa, elaborada fundamentalmente con <a href="/wiki/Fari%C3%B1a" title="Fariña">fariña</a> de <a href="/wiki/Cereal" title="Cereal">cereais</a>, <a href="/wiki/Cloruro_de_sodio" title="Cloruro de sodio">sal</a> e <a href="/wiki/Auga" title="Auga">auga</a>;<a href="#cite_note-1">[1]</a> en ocasións engádense outros produtos para conferirlle determinadas calidades, como <a href="/wiki/Especia" title="Especia">especias</a>, <a href="/wiki/Froito_seco" title="Froito seco">froitos secos</a>, froitas confitadas, <a href="/wiki/Mel" title="Mel">mel</a> etc. A mestura, na maioría das ocasións, adoita conter <a href="/wiki/L%C3%A9vedo" title="Lévedo">lévedos</a> para que <a href="/wiki/Fermentaci%C3%B3n" title="Fermentación">fermente</a> a masa e sexa máis esponxosa e tenra.<a href="#cite_note-Beth-2">[2]</a> A adición do <a href="/wiki/L%C3%A9vedo" title="Lévedo">lévedo</a> provoca a <a href="/wiki/Fermentaci%C3%B3n_alcoh%C3%B3lica" title="Fermentación alcohólica">fermentación</a> da masa antes do enfornado, e como consecuencia, proporciónalle volume e esponxosidade debido á produción de pequenas burbullas de <a href="/wiki/Di%C3%B3xido_de_carbono" title="Dióxido de carbono">dióxido de carbono</a> (CO2) que quedan inmersas entre a masa húmida da fariña. Ao pan elaborado sen o emprego de levedo chámaselle pan <a href="/wiki/%C3%81cimo" title="Ácimo">ácimo</a> e, debido a esa falta de lévedo, carece da esponxosidade típica dos pans "inchados" ou "lévedos"; pode ser cocido no forno, asado nunha prancha ou mesmo frito. É moi posible que as elaboracións máis primitivas de pan non levasen lévedo, e a fariña consistise en grans malamente moídos mesturados con auga que se deixaban secar ao sol ou que acababan entre as cinzas dun lume.<a href="#cite_note-McGee-3">[3]</a> Os <a href="/wiki/Torta_(pan)" title="Torta (pan)">pans aplanados</a>, moi populares nalgunhas culturas, é moi posible que sexan os de fabricación máis antigos.<a href="#cite_note-Six-4">[4]</a> Unha variante do pan con denominación propia, son as <a href="/wiki/Galleta" title="Galleta">galletas</a> e os <a href="/wiki/Pastel" title="Pastel">pasteis</a>, que posúen diferentes masas azucradas. É moi posible que xurdisen do coñecemento panadeiro como unha necesidade de facer pans "máis manexables" e nutritivos.<a href="#cite_note-Bernard-5">[5]</a> Á masa pódenselle dar diferentes formas, debido ao emprego de diversos moldes e técnicas de amasado. Desta forma existen: as barras, os moletes, os <a href="/wiki/Rosc%C3%B3n" title="Roscón">roscóns</a>, o pan de molde, as roscas etc. A fariña máis habitual é a de <a href="/wiki/Trigo" title="Trigo">trigo</a>, pero tamén se elabora coa fariña doutros cereais, como o <a href="/wiki/Centeo" title="Centeo">centeo</a>, <a href="/wiki/Cebada" title="Cebada">cebada</a> ou <a href="/wiki/Millo" title="Millo">millo</a> (a <a href="/wiki/Broa" title="Broa">broa</a>) e mesmo doutros produtos, como o <a href="/wiki/Arroz" title="Arroz">arroz</a>, a <a href="/wiki/Pataca" title="Pataca">pataca</a> e a <a href="/wiki/Soia" title="Soia">soia</a>. As partes principais son a codia (parte exterior, que adoita ser rexa e torrada) e mailo <a href="/wiki/Miolo_(pan)" title="Miolo (pan)">miolo</a> (parte interior branda e esponxosa). O pan foi tan importante na alimentación humana, que se considera como <a href="/wiki/Sinonimia" title="Sinonimia">sinónimo</a> de <a href="/wiki/Alimento" title="Alimento">alimento</a> en moitas culturas. Así mesmo, participa en moitos <a href="/wiki/Ritual" title="Ritual">rituais</a> relixiosos e sociais, como o matzoh, na <a href="/wiki/Pessach" title="Pessach">Pascua xudía</a>, a hostia na <a href="/wiki/Eucarist%C3%ADa" title="Eucaristía">eucaristía cristiá</a>, o rito de benvida dos pobos eslavos que involucra o pan e o sal etcétera. Antigamente nas zonas rurais, o pan era elaborado nos <a href="/wiki/Familia_(sociolox%C3%ADa)" title="Familia (socioloxía)">núcleos familiares</a> e os poucos establecementos para dispensar o pan, as <a href="/wiki/Panader%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Panadería">panaderías</a>, foron cobrando importancia nas zonas <a href="/wiki/Cidade" title="Cidade">urbanas</a>.<a href="#cite_note-Six-4">[4]</a> Hoxe en día existen <a href="/wiki/Electrodom%C3%A9stico" title="Electrodoméstico">electrodomésticos</a> específicos cos que se pode elaborar pan de forma moi sinxela, como por exemplo na máquina panificadora. Na actualidade o pan é un dos alimentos básicos que pode atoparse en case calquera tenda de alimentación e <a href="/wiki/Supermercado" title="Supermercado">grandes superficies</a>. O seu valor fai que se poidan calcular índices económicos de referencia, como o índice de prezos ao consumo (IPC), empregado para determinar a evolución do custo de vida nas <a href="/wiki/Naci%C3%B3n" title="Nación">nacións</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=1" title="Editar a sección: «Historia»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=1" title="Editar o código fonte da sección: Historia">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ramses_III_bakery.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Ramses_III_bakery.jpg/220px-Ramses_III_bakery.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Ramses_III_bakery.jpg/330px-Ramses_III_bakery.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Ramses_III_bakery.jpg/440px-Ramses_III_bakery.jpg 2x" data-file-width="2037" data-file-height="1323" /></a><figcaption>Escenas de elaboración de pan na Tumba de <a href="/w/index.php?title=Rams%C3%A9s_III&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ramsés III (a páxina aínda non existe)">Ramsés III</a>. <a href="/wiki/Val_dos_Reis" title="Val dos Reis">Val dos Reis</a>, <a href="/wiki/Exipto" title="Exipto">Exipto</a>.</figcaption></figure> O pan foi o alimento básico da humanidade desde a <a href="/wiki/Prehistoria" title="Prehistoria">prehistoria</a>. Algúns autores imaxinan os inicios do pan; podería ser unha masa de grans semimoídos e lixeiramente humedecida, que se tería cocido ao sol sobre unha pedra quente ou simplemente terse deixado abandonada a carón do <a href="/wiki/Lume" title="Lume">lume</a>, ou doutra fonte de calor diversa.<a href="#cite_note-Bernard-5">[5]</a> Probablemente, os primeiros pans estarían feitos con fariñas de <a href="/wiki/Landra" title="Landra">landras</a>. Os arqueólogos desenterraron fragmentos de pan <a href="/wiki/%C3%81cimo" title="Ácimo">ácimo</a> nas escavacións de poboados preto dos lagos suízos. Sábese que os <a href="/wiki/Antigo_Exipto" title="Antigo Exipto">exipcios</a> elaboraban pan dende moi antigo, e deles datan tamén as primeiras evidencias arqueolóxicas da utilización de fermento no pan así como o emprego de fornos.<a href="#cite_note-6">[6]</a> Crese que descubriron a <a href="/wiki/Fermentaci%C3%B3n" title="Fermentación">fermentación</a> por casualidade.<a href="#cite_note-Six-4">[4]</a> O pan para os exipcios era tan importante que se consideraba como unha <a href="/wiki/Moeda" title="Moeda">moeda</a> para pagar os xornais. O pan máis antigo de Europa (<a href="/wiki/Panci%C3%B1o_de_Ovelg%C3%B6nne" title="Panciño de Ovelgönne">panciño de Ovelgönne</a>) foi atopado en <a href="/wiki/Buxtehude" title="Buxtehude">Buxtehude</a>, <a href="/wiki/Baixa_Saxonia" title="Baixa Saxonia">Baixa Saxonia</a>, en <a href="/wiki/1952" title="1952">1952</a>, datado na <a href="/wiki/Idade_de_Ferro" title="Idade de Ferro">Idade de Ferro</a> prerromana. En <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a>, durante a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Romana" title="República Romana">República</a> xa había fornos públicos. Para os <a href="/wiki/Lexionario" title="Lexionario">lexionarios romanos</a> o pan era un alimento habitual e era corrente que a súa dieta fose en gran medida <a href="/wiki/Oliva" title="Oliva">olivas</a> e pan. Entregábanselles tres <a href="/wiki/Libra_(masa)" title="Libra (masa)">libras</a> de <a href="/wiki/Trigo" title="Trigo">trigo</a> ao día, que trituraban nun <a href="/wiki/Mu%C3%AD%C3%B1o" title="Muíño">muíño</a> de man compartido por un grupo limitado de soldados. Nalgunhas rexións que non formaban parte do imperio como Alemaña ou Suecia, algúns habitantes que combateran no exército romano adoptaban o consumo de pan, e de aquí estendíase a sectores da poboación. O seu nome provén do latín pannus o que significa masa branca. Este gran consumo de pan durante o <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio romano</a> implicou a grande importancia que tivo o cultivo e comercio do trigo.<a href="#cite_note-Naum-7">[7]</a> Coa caída do Imperio romano produciuse un desabastecemento de trigo en case toda <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>, que xa se afixera de xeito masivo ao seu consumo. As exportacións cara ao norte desapareceron por completo. Proba da ampla difusión do pan nesa época é a palabra <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglesa</a> "lady", que significa en inglés antigo "a persoa que amasa o pan".<a href="#cite_note-8">[8]</a> En <a href="/wiki/Escandinavia" title="Escandinavia">Escandinavia</a>, ante a escaseza de trigo, a poboación tivo que afacerse a elaborar pans de <a href="/wiki/Centeo" title="Centeo">centeo</a> e de <a href="/wiki/Cebada" title="Cebada">cebada</a>, sendo corrente que se lle engadise á masa <a href="/wiki/Casca_(bot%C3%A1nica)" title="Casca (botánica)">casca</a> de <a href="/wiki/Pi%C3%B1eiro" title="Piñeiro">piñeiro</a> moída. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Peasants_breaking_bread.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Peasants_breaking_bread.jpg/220px-Peasants_breaking_bread.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Peasants_breaking_bread.jpg/330px-Peasants_breaking_bread.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Peasants_breaking_bread.jpg/440px-Peasants_breaking_bread.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="382" /></a><figcaption>Repartición de pan entre campesiños, do Livre du roi Modus et de la reine Ratio, Francia, Século XIV (<a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" class="mw-redirect" title="Bibliothèque nationale de France">Bibliothèque nationale</a>).</figcaption></figure> Na <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a> empezan a elaborarse distintos tipos de pan, ante a escaseza de trigo, e como consecuencia diso, comeza o seu comercio. O pan branco era un privilexio dos ricos, e o <a href="/wiki/Pan_de_centeo" title="Pan de centeo">pan negro</a> de cebada, centeo ou avea era para o resto da poboación. Facíase á man, no propio fogar ou en fornos públicos. A ampliación progresiva do sistema alimentario introduciu cambios nos hábitos dietéticos. O pan deixou de ser o elemento básico do réxime do conxunto da poboación. Unha maior variedade de produtos que permitía un mellor equilibrio na alimentación, fortaleceu a robustez e o talle dos individuos. Na elaboración do pan empezou a empregarse algún tipo de <a href="/wiki/M%C3%A1quina" title="Máquina">maquinaria</a>. Unha das elaboracións máis típicas eran as <a href="/wiki/Sopa" title="Sopa">sopas</a>: pan remollado nun <a href="/wiki/L%C3%ADquido" title="Líquido">líquido</a>. A evolución histórica do pan fundamentase en tres vías posibles: por unha banda a mellora e evolución nos elementos mecánicos que pulverizan os grans (os <a href="/wiki/Mu%C3%AD%C3%B1o" title="Muíño">muíños</a> etc.), por outro, a mellora nos <a href="/wiki/Microorganismo" title="Microorganismo">microorganismos</a> que poboan o <a href="/wiki/L%C3%A9vedo" title="Lévedo">lévedo</a> e finalmente, a evolución dos <a href="/wiki/Forno" title="Forno">fornos</a> e os elementos que proporcionan focos de calor (fornos). O pan branco, feito con fariña refinada, era un privilexio dos ricos, e o pan negro era para o resto da poboación. Facíase á man, no propio fogar ou nos fornos públicos. No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a> comezaron a empregarse algunhas máquinas. No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a> a axuda de máquinas é total: amasadoras, fornos automáticos, transportadoras, arrefriadoras, cortadoras e ata máquinas para envolver. A finais deste século popularizáronse os <a href="/wiki/Integral" title="Integral">pans integrais</a> ou negros. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ingredientes_do_pan">Ingredientes do pan</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=2" title="Editar a sección: «Ingredientes do pan»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=2" title="Editar o código fonte da sección: Ingredientes do pan">editar a fonte</a>]</div> Os ingredientes básicos, e necesarios para a elaboración do pan son só dous: <a href="/wiki/Fari%C3%B1a" title="Fariña">fariña</a> e <a href="/wiki/Auga" title="Auga">auga</a>. O <a href="/wiki/Cloruro_de_sodio" title="Cloruro de sodio">sal</a> é un compoñente opcional que se emprega para dar sabor e fortalecer a masa. Nalgúns lugares non se emprega nin sequera na elaboración do pan (son famosos polas súas características os pans elaborados na <a href="/wiki/Toscana" title="Toscana">Toscana</a>, <a href="/wiki/Italia" title="Italia">Italia</a>).<a href="#cite_note-toscana-9">[9]</a> Segundo o tipo de pan que se trate pódese incluír como cuarto ingrediente o <a href="/wiki/L%C3%A9vedo" title="Lévedo">fermento</a>. As culturas, as tradicións, e as características culinarias das rexións inducen diversas variantes respecto dos ingredientes; case sempre a elaboración do pan dunha forma é determinada e proporciona un carácter propio e característico a unha rexión, ou a unha <a href="/wiki/Gastronom%C3%ADa" title="Gastronomía">gastronomía</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fariña">Fariña</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=3" title="Editar a sección: «Fariña»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=3" title="Editar o código fonte da sección: Fariña">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Fari%C3%B1a" title="Fariña">Fariña</a>.</dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Various_grains.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Various_grains.jpg/220px-Various_grains.jpg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Various_grains.jpg/330px-Various_grains.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Various_grains.jpg/440px-Various_grains.jpg 2x" data-file-width="2700" data-file-height="1825" /></a><figcaption>Cereais: <a href="/wiki/Avea" title="Avea">avea</a>, <a href="/wiki/Cebada" title="Cebada">cebada</a>, <a href="/wiki/Trigo" title="Trigo">trigo</a> e algúns pans feitos con eles.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Hontianska_parada_2003-DSC01152.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Hontianska_parada_2003-DSC01152.JPG/220px-Hontianska_parada_2003-DSC01152.JPG" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Hontianska_parada_2003-DSC01152.JPG/330px-Hontianska_parada_2003-DSC01152.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Hontianska_parada_2003-DSC01152.JPG/440px-Hontianska_parada_2003-DSC01152.JPG 2x" data-file-width="1920" data-file-height="2560" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Moenda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moenda (a páxina aínda non existe)">Moenda</a> manual de trigo nun <a href="/wiki/Folclore" title="Folclore">festival folclórico</a> de <a href="/wiki/Eslovaquia" title="Eslovaquia">Eslovaquia</a>.</figcaption></figure> A fariña é o principal ingrediente do pan. Consta basicamente dun cereal (ou unha mestura deles) que foi <a href="/wiki/Mu%C3%AD%C3%B1o" title="Muíño">moído</a> finamente ata chegar a unha textura en forma de <a href="/wiki/Po_(materia)" title="Po (materia)">po</a> (por regra xeral é só o <a href="/wiki/Endosperma" title="Endosperma">endosperma</a> do cereal). Dependendo do uso final que se queira dar á fariña: <a href="/wiki/Pasta" title="Pasta">pastas</a>, <a href="/wiki/Panadar%C3%ADa" title="Panadaría">panadaría</a>, <a href="/wiki/Repostar%C3%ADa" title="Repostaría">repostaría</a>, adóitase moer con maior ou menor intensidade ata lograr un po dunha fineza extrema. Existen seis tipos de fariña dependendo da taxa de extracción: <ul><li>T 150 ou integral (ten todo o farelo).</li> <li>T 110 ou base (ten un 75% de farelo).</li> <li>T 80 ou campaña (50% de farelo).</li> <li>T 65 ou bise.</li> <li>T 55 ou branca.</li> <li>T 45 ou flor.</li></ul> Segundo o biólogo <a href="/w/index.php?title=C%C3%A9sar_Lema&action=edit&redlink=1" class="new" title="César Lema (a páxina aínda non existe)">César Lema</a>, a porcentaxe de minerais vai decrecendo canto maior é o grao de eliminación do farelo, de maneira que a fariña branca (ou T 55) é unha fariña de escaso valor nutritivo. As fariñas moi refinadas consérvanse mellor ao teren menos graxa, mais son moi pobres en minerais do grupo B, <a href="/wiki/Calcio" title="Calcio">calcio</a>, <a href="/wiki/Ferro" title="Ferro">ferro</a>, <a href="/wiki/Prote%C3%ADna" title="Proteína">proteínas</a> e fibra. A doutora <a href="/w/index.php?title=Caterine_Kousmine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Caterine Kousmine (a páxina aínda non existe)">Caterine Kousmine</a> relata que as fariñas integrais conteñen un 85% máis de calcio e ferro que as mesmas fariñas refinadas. A moenda tradicional en Galiza fíxose en muíños de pedra, aínda que na actualidade faise principalmente en muíños eléctricos de aceiro. Sinala <a href="/w/index.php?title=C%C3%A9sar_Lema&action=edit&redlink=1" class="new" title="César Lema (a páxina aínda non existe)">César Lema</a> que no cereal hai dous elementos moi importantes, o <a href="/wiki/Xerme" class="mw-redirect" title="Xerme">xerme</a> (rico en vitaminas, graxas poliinsaturadas, proteínas e minerais) e a <a href="/w/index.php?title=Aleurona&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aleurona (a páxina aínda non existe)">aleurona</a> (rica en vitaminas, proteínas e encimas); mais a moenda que preserva mellor estas calidades nutricionais é a realizada con muíño de pedra, feito constatado tamén polo enxeñeiro agrónomo <a href="/w/index.php?title=Claude_Aubert&action=edit&redlink=1" class="new" title="Claude Aubert (a páxina aínda non existe)">Claude Aubert</a>. A fariña adóitase comercializar en paquetes que roldan o <a href="/wiki/Quilogramo" title="Quilogramo">quilogramo</a>, a embalaxe adóitase presentar en <a href="/wiki/Papel" title="Papel">papel</a> ou <a href="/w/index.php?title=Cart%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cartón (a páxina aínda non existe)">cartón</a>. As fariñas comercializadas hoxe en día adoitan levar unha mestura de diversos tipos de cereais moídos, e por regra xeral adoitan estar <a href="/wiki/Alimento_funcional" title="Alimento funcional">enriquecidas</a>.<a href="#cite_note-Nesle-10">[10]</a> Para comprender o proceso de panificación convén entender a fariña como un conxunto de dúas substancias: <ul><li><a href="/wiki/Glute" title="Glute">Glute</a> - Corresponden ao conxunto de <a href="/wiki/Prote%C3%ADna" title="Proteína">proteínas</a> insolubles en auga procedentes dos <a href="/wiki/Cereal" title="Cereal">cereais</a> moídos, son as responsables de proporcionar á masa un aspecto compacto similar ao da <a href="/wiki/Manilkara_zapota" title="Manilkara zapota">goma de mascar</a>. O glute é tamén o responsable de atrapar o dióxido de carbono liberado durante a fermentación e provocar o 'crecemento' da masa. Cando estas proteínas se atopan nun medio seco son inertes, pero en medios acuosos as cadeas de <a href="/wiki/Amino%C3%A1cido" title="Aminoácido">aminoácidos</a> empezan a aliñarse formando redes de proteínas que son as que dan a textura final á masa. O glute componse principalmente de <a href="/w/index.php?title=Glute%C3%ADna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gluteína (a páxina aínda non existe)">gluteína</a> (proporciona <a href="/w/index.php?title=Resiliencia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Resiliencia (a páxina aínda non existe)">resistencia</a> e <a href="/w/index.php?title=Resistencia_de_materiais&action=edit&redlink=1" class="new" title="Resistencia de materiais (a páxina aínda non existe)">fortaleza</a>) e a <a href="/wiki/Gliadina" title="Gliadina">gliadina</a> (é a que proporciona a calidade <a href="/wiki/Adhesi%C3%B3n" title="Adhesión">pegañosa</a> á masa). O glute por si mesmo non aporta <a href="/wiki/Olfacto" title="Olfacto">aroma</a> ao pan.<a href="#cite_note-Dan-11">[11]</a> O contido de glute nunha fariña, por si só, non é definidor da calidade dunha fariña, dúas fariñas co mesmo contido de glute compórtanse de formas moi diferentes.</li></ul> A porcentaxe de glute define ás veces os tipos de fariña: por exemplo as fariñas de forza son aquelas que posúen un alto contido de glute (pode superar o 11 % de peso total), é por esta razón que un alto contido de glute fai que o amasado requira máis forza, xa que a masa destas fariñas é máis resistente ao estirado manual. Ao contrario, as fariñas débiles son aquelas cun contido baixo en glute que proporcionan masas máis fáciles de manipular. Algunhas variedades de cereais conteñen máis glute que outras, por exemplo: a fariña de trigo é rica en <a href="/wiki/Glute" title="Glute">glute</a> e por iso importante para crear unha textura esponxosa, pola contra as fariñas de <a href="/wiki/Cebada" title="Cebada">cebada</a> ou de <a href="/wiki/Avea" title="Avea">avea</a> posúen menos glute e menos capacidade de reter o CO2 (resultando masas menos esponxosas).<a href="#cite_note-Beranbaum-12">[12]</a> É corrente tamén atopar mesturas de fariñas de trigo con outros cereais pobres de glute, ata é habitual que se mesturen <a href="/wiki/Trigo" title="Trigo">fariñas de trigo</a> de diferentes procedencias, e riqueza en glute, para obter fariñas moi ricas destinadas a pans específicos. Existen clasificacións de fariña especiais que conteñen indicacións da pureza e da cantidade de endosperma, así como o contido en cinzas. As clasificacións máis recoñecidas internacionalmente son a francesa e a estadounidense. <ul><li><a href="/wiki/Amid%C3%B3n" title="Amidón">Amidón</a> - O amidón representa aproximadamente o 70 % de peso da fariña e posúe como funcionalidade a <a href="/wiki/Enerx%C3%ADa_potencial" title="Enerxía potencial">enerxía</a> que necesitará a futura planta para poder crecer. O amidón preséntase en forma de <a href="/w/index.php?title=Gr%C3%A1nulo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gránulo (a páxina aínda non existe)">gránulos</a> que posúen dúas moléculas de <a href="/wiki/Amid%C3%B3n" title="Amidón">amidón</a> distintas: a <a href="/wiki/Amilosa" title="Amilosa">amilosa</a> e a <a href="/wiki/Amilopectina" title="Amilopectina">amilopectina</a>.<a href="#cite_note-13">[13]</a> Estas dúas moléculas organízanse nos gránulos cunha estrutura case <a href="/wiki/Cristal" title="Cristal">cristalina</a> que absorbe pouca auga.<a href="#cite_note-Tovar-14">[14]</a> Os amidóns cumpren a misión de repartir a humidade de forma homoxénea durante o amasado e de proporcionar unha estrutura semi<a href="/wiki/S%C3%B3lido" title="Sólido">sólida</a> á masa. A fariña, xunto cos <a href="/wiki/L%C3%ADpido" title="Lípido">lípidos</a> existentes nos grans, son os que proporcionan os cheiros característicos do pan.</li></ul> A fariña posúe tamén outras substancias (nunha porcentaxe en peso inferior ao 1 %), como pode ser unha proporción pequena de <a href="/wiki/L%C3%ADpido" title="Lípido">lípidos</a>, que teñen como misión favorecer as unións das proteínas do glute (<a href="/wiki/Gliadina" title="Gliadina">gliadina</a> e <a href="/w/index.php?title=Glute%C3%ADna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gluteína (a páxina aínda non existe)">gluteína</a>), contén tamén outros <a href="/wiki/Carbohidrato" title="Carbohidrato">hidratos de carbono</a> (separadamente do <a href="/wiki/Amid%C3%B3n" title="Amidón">amidón</a>) e algunhas <a href="/wiki/Enzima" title="Enzima">enzimas</a>: as <a href="/wiki/Amilase" title="Amilase">amilases</a>, <a href="/wiki/Protease" title="Protease">proteases</a> (actúan sobre as proteínas do glute, transformándoas en <a href="/wiki/Estrutura_das_prote%C3%ADnas" title="Estrutura das proteínas">cadeas máis curtas</a>, o sal inhibe a acción desta enzima) e as <a href="/wiki/Lipase" title="Lipase">lipase</a>s. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Auga">Auga</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=4" title="Editar a sección: «Auga»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=4" title="Editar o código fonte da sección: Auga">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Auga" title="Auga">Auga</a>.</dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:2006-02-13_Drop-impact.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/2006-02-13_Drop-impact.jpg/220px-2006-02-13_Drop-impact.jpg" decoding="async" width="220" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/2006-02-13_Drop-impact.jpg/330px-2006-02-13_Drop-impact.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/2006-02-13_Drop-impact.jpg/440px-2006-02-13_Drop-impact.jpg 2x" data-file-width="1556" data-file-height="1504" /></a><figcaption>A auga é un ingrediente indispensables na elaboración do pan, e ten como meta activar os mecanismos de formación da <a href="/w/index.php?title=Masa_(alimento)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Masa (alimento) (a páxina aínda non existe)">masa</a>.</figcaption></figure> A auga ten como misión activar as proteínas da fariña para que a masa adquira textura branda e moldeable. Posúe ademais a capacidade <a href="/wiki/Disolvente" title="Disolvente">disolvente</a> acuoso das substancias engadidas á masa, sendo ademais necesaria para a marcha da fermentación. A composición química da auga empregada afecta ás calidades do pan. A proporción de auga empregada na elaboración da masa influencia a consistencia final. Adoita aplicarse auga de tal forma que supoña un 43 % do volume total da masa (ou o que é o mesmo un 66,6 % do peso da fariña, ou a fariña é 1 e 1/2 veces o peso de auga).<a href="#cite_note-Beranbaum-12">[12]</a> Se se pon un contido acuoso inferior ao 43 % a masa é menos extensible e máis densa. No entanto, a cantidade de auga que pode absorber unha fariña depende do tipo de cereal empregado na súa elaboración e da composición de proteínas (por exemplo as fariñas de alto contido proteico absorben máis auga).<a href="#cite_note-leader-15">[15]</a> Así e todo, o tipo de pan pode influenciar tamén a proporción final de auga na masa e pode acabar sendo un tema de preferencia do propio panadeiro que elabora o pan. Os panadeiros usan un sistema de porcentaxes denominado taxa de hidratación, tamén coñecido como "<a href="/w/index.php?title=Porcentaxe_de_panadeiro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Porcentaxe de panadeiro (a páxina aínda non existe)">porcentaxe de panadeiro</a>"; na que o peso da fariña representa unha porcentaxe de 100, o resto dos ingredientes mídense como porcentaxes sobre a fariña. A auga pode representar desde un cincuenta por cento en pans lixeiros, ata un setenta por cento en pans máis artesáns. Algúns panadeiros poden chegar ao oitenta por cento de auga ou mesmo igualárense auga e fariña canto á proporción. A calidade e <a href="/wiki/Qu%C3%ADmica" title="Química">composición</a> das augas inflúen na formación da masa, por exemplo sábese que as augas cun carácter ácido endurecen a rede de glute, mentres que as alcalinas suavizan a masa.<a href="#cite_note-Beth-2">[2]</a> Esta é a razón pola que ás veces se empregan <a href="/wiki/Auga_mineral" title="Auga mineral">augas minerais</a> ou filtradas na elaboración da masa para evitar que estas variables afecten negativamente á masa final; <a href="/wiki/Esterilizaci%C3%B3n_(microbiolox%C3%ADa)" title="Esterilización (microbioloxía)">matando</a>, ou inhibindo, por exemplo os lévedos. As augas <a href="/wiki/Fl%C3%BAor" title="Flúor">fluoradas</a> poden chegar a deter a fermentación.<a href="#cite_note-Blahnik-16">[16]</a> O medio líquido da mestura pode tamén conter outras substancias líquidas cunha función similar á da auga, como pode ser o <a href="/wiki/Leite" title="Leite">leite</a>, o <a href="/w/index.php?title=Soro_de_manteiga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Soro de manteiga (a páxina aínda non existe)">soro de manteiga</a>, <a href="/wiki/Bebida_alcoh%C3%B3lica" title="Bebida alcohólica">bebidas alcohólicas</a> como pode ser o <a href="/wiki/Vi%C3%B1o" title="Viño">viño</a> ou a <a href="/wiki/Cervexa" title="Cervexa">cervexa</a> ou <a href="/wiki/Whisky" title="Whisky">whisky</a> de <a href="/wiki/Malte" title="Malte">malte</a> e ata <a href="/w/index.php?title=Vinagreta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vinagreta (a páxina aínda non existe)">mesturas avinagradas</a> diversas. Algunhas investigacións mostran que o proceso de hidratación da masa trala súa mestura coa auga pode levar entre 10-20 minutos, tempo que é necesario para repousar a masa e deixar que se impregne' por completo. Convén atrasar a adición do lévedo ata que a masa háxase hidratado ben, tras este período de 'repouso'.<a href="#cite_note-Raymond-17">[17]</a> A <a href="/w/index.php?title=Auga_dura&action=edit&redlink=1" class="new" title="Auga dura (a páxina aínda non existe)">dureza da auga</a> pode influír na elaboración do pan debido a que posúen sales minerais que favorecen a fermentación coas lévedos, por regra xeral as augas de dureza media son preferibles para a elaboración do pan.<a href="#cite_note-Hamelman-18">[18]</a> Se a auga é <a href="/w/index.php?title=Auga_dura&action=edit&redlink=1" class="new" title="Auga dura (a páxina aínda non existe)">dura</a> a masa terá dificultade para chegar ao seu punto de resistencia. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sal">Sal</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=5" title="Editar a sección: «Sal»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=5" title="Editar o código fonte da sección: Sal">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/Cloruro_de_sodio" title="Cloruro de sodio">cloruro de sodio</a>.</dd></dl></div> A <a href="/wiki/Cloruro_de_sodio" title="Cloruro de sodio">sal</a> é un ingrediente opcional nalgúns pans, a misión do sal é por unha banda a de <a href="/w/index.php?title=Saborizante&action=edit&redlink=1" class="new" title="Saborizante (a páxina aínda non existe)">reforzar</a> os sabores e aromas do propio pan, e por outra banda afectar á <a href="/w/index.php?title=Textura&action=edit&redlink=1" class="new" title="Textura (a páxina aínda non existe)">textura</a> final da masa (poden alcanzar ata un 2 % do peso total da fariña).<a href="#cite_note-McGee-3">[3]</a> Os pans tradicionais non adoitan levar sal, con todo algunhas masas como os <a href="/wiki/Croissant" title="Croissant">croissants</a>, ou os <a href="/wiki/Brioche" title="Brioche">brioche</a>, posúen grandes cantidades (por encima do 3 %) co obxecto de reforzar e igualar o sabor da manteiga. Adóitanse empregar na elaboración de pans <a href="/wiki/Sal_mari%C3%B1o" title="Sal mariño">sales mariños</a> se é posible con pouco grado de refinamento e que se mesturan nas primeiras fases do amasamento da fariña.<a href="#cite_note-Dan-11">[11]</a> Sexa como sexa, a maioría das receitas que engaden o sal falan do emprego de sales non-refinados, como poden ser o <a href="/w/index.php?title=Sal_negro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sal negro (a páxina aínda non existe)">sal negro</a>, o <a href="/w/index.php?title=Sal_afumado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sal afumado (a páxina aínda non existe)">sal afumado</a>, etcétera. O sal contribúe dunha forma indirecta á formación da cor <a href="/wiki/Marr%C3%B3n" title="Marrón">marrón</a> da codia do pan, debido a que retarda a fermentación e isto xera un "exceso" de azucres que favorecen durante o enfornado a formación destas cores douradas da codia. O sal ten ademais un lixeiro efecto funxicida, a súa presenza no pan permite alargar a súa vida comestible.<a href="#cite_note-Raymond-17">[17]</a> Nalgúns casos, aconséllase engadir o sal tralo completo fermentado do pan para evitar a morte ou inhibición dos lévedos (proceso coñecido como <a href="/w/index.php?title=Aut%C3%B3lise&action=edit&redlink=1" class="new" title="Autólise (a páxina aínda non existe)">autólise</a>).<a href="#cite_note-Raymond-17">[17]</a> No método de autólise o sal e o lévedo engádense tras un repouso de 10-20 minutos. Algúns autores opinan que o sal atrasa o efecto do lévedo, prolongando desta forma a fermentación (os lévedos buscan os azucres da fariña e o sal fai máis difícil o traballo fermentativo).<a href="#cite_note-Blahnik-16">[16]</a> A <a href="/wiki/Sal_mari%C3%B1o" title="Sal mariño">sal</a> emprégase ás veces como un elemento decorativo e adoita situarse en forma de grosos grans na superficie da codia: como é no caso dos <a href="/wiki/Pretzel" title="Pretzel">pretzel</a>. O consumo de sal que vai unido ao risco de padecer <a href="/wiki/Hipertensi%C3%B3n_arterial" title="Hipertensión arterial">hipertensión arterial</a>, levou ás autoridades sanitarias de España e doutros países europeos como <a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a>, <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a> e <a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">Alemaña</a> a establecer acordos con distintas asociacións de fabricantes de pan, para limitar o contido de sal no pan. Deste xeito, nos últimos catro anos, en España, o contido de sal reduciuse desde os 22 gramos por quilo de fariña que tiña en 2005 ata 16,3 que ten no 2009, o que significa un descenso do 26,4 %.<a href="#cite_note-19">[19]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Lévedo">Lévedo</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=6" title="Editar a sección: «Lévedo»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=6" title="Editar o código fonte da sección: Lévedo">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/L%C3%A9vedo" title="Lévedo">Lévedo</a>.</dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Compressed_fresh_yeast_-_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Compressed_fresh_yeast_-_1.jpg/220px-Compressed_fresh_yeast_-_1.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Compressed_fresh_yeast_-_1.jpg/330px-Compressed_fresh_yeast_-_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Compressed_fresh_yeast_-_1.jpg/440px-Compressed_fresh_yeast_-_1.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1330" /></a><figcaption>Tacos de <a href="/wiki/L%C3%A9vedo" title="Lévedo">lévedo fresco</a> (presentación máis habitual).</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Levain.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Levain.JPG/220px-Levain.JPG" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Levain.JPG/330px-Levain.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Levain.JPG/440px-Levain.JPG 2x" data-file-width="600" data-file-height="800" /></a><figcaption>Preparación dunha <a href="/w/index.php?title=Masa_nai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Masa nai (a páxina aínda non existe)">lévedo nai</a> (típico o <a href="/w/index.php?title=Mischbrot&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mischbrot (a páxina aínda non existe)">Mischbrot</a> alemán).</figcaption></figure> A <a href="/wiki/L%C3%A9vedo" title="Lévedo">lévedo</a> é un conxunto de <a href="/wiki/Microorganismo" title="Microorganismo">microorganismos</a> <a href="/wiki/Organismo_unicelular" title="Organismo unicelular">unicelulares</a> que teñen por obxecto alimentarse do <a href="/wiki/Amid%C3%B3n" title="Amidón">amidón</a> e dos <a href="/wiki/Carbohidrato" title="Carbohidrato">azucres</a> existentes na fariña. Os lévedos forman parte da <a href="/wiki/Familia_(biolox%C3%ADa)" title="Familia (bioloxía)">familia</a> dos <a href="/wiki/Fungo_(biolox%C3%ADa)" title="Fungo (bioloxía)">fungos</a>. Este proceso <a href="/wiki/Metabolismo_microbiano" title="Metabolismo microbiano">metabólico</a> dá lugar á <a href="/wiki/Fermentaci%C3%B3n_alcoh%C3%B3lica" title="Fermentación alcohólica">fermentación alcohólica</a> cuxo resultado é o <a href="/wiki/Etanol" title="Etanol">etanol</a> (cuxa fórmula química é: <a href="/wiki/Carbono" title="Carbono">C</a><a href="/wiki/Hidr%C3%B3xeno" title="Hidróxeno">H</a>3-<a href="/wiki/Carbono" title="Carbono">C</a><a href="/wiki/Hidr%C3%B3xeno" title="Hidróxeno">H</a>2-<a href="/wiki/Grupo_hidroxilo" class="mw-redirect" title="Grupo hidroxilo">OH</a>), dióxido de carbono (<a href="/wiki/Di%C3%B3xido_de_carbono" title="Dióxido de carbono">CO2</a>) en forma de <a href="/wiki/Gas" title="Gas">gas</a>. O <a href="/wiki/Gas" title="Gas">gas</a> liberado fai que a masa do pan se inche, aumentando de volume. O <a href="/wiki/Etanol" title="Etanol">alcohol etílico</a> evaporase durante o afornado do pan, debido ás temperaturas alcanzadas no seu interior. Malia empregar os lévedos na fermentación do pan desde hai xa case máis de 6000 anos, foron tan só comprendidas ata a presentación das investigacións realizadas por <a href="/wiki/Louis_Pasteur" title="Louis Pasteur">Louis Pasteur</a> que deron luz á <a href="/w/index.php?title=Explicaci%C3%B3n_cient%C3%ADfica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Explicación científica (a páxina aínda non existe)">explicación científica</a> da fermentación como un <a href="/wiki/Vitalismo" title="Vitalismo">proceso biolóxico</a>.<a href="#cite_note-Six-4">[4]</a> A clave do emprego dos lévedos é a xeración gaseosa que incha a masa mestura de fariña e auga.<a href="#cite_note-Beranbaum-12">[12]</a> Sábese que o proceso de fermentación é altamente dependente da <a href="/wiki/Temperatura" title="Temperatura">temperatura</a> e que se produce á súa máxima <a href="/w/index.php?title=Velocidade_de_reacci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Velocidade de reacción (a páxina aínda non existe)">velocidade</a> aos 35<a href="/wiki/Celsius" title="Celsius">oC</a>. Os lévedos incorpóranse durante as primeiras etapas de mestura entre a fariñaa e a auga. Hoxe en día coñécense case máis de 100 <a href="/wiki/Especie" title="Especie">especies</a> diferentes denominadas como lévedos; algunhas delas son responsables de causar <a href="/wiki/Infecci%C3%B3n" title="Infección">infeccións</a>, outros lévedos contribúen á dexeneración e <a href="/w/index.php?title=Descomposici%C3%B3n_biol%C3%B3xica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Descomposición biolóxica (a páxina aínda non existe)">putrefacción</a> dos alimentos. De todas elas, unha especie en particular é a responsable de causar a fermentación do pan, trátase da <a href="/wiki/Saccharomyces_cerevisiae" title="Saccharomyces cerevisiae">Saccharomyces cerevisiae</a>. Este lévedo é igualmente a causante da fermentación do <a href="/w/index.php?title=Vinificaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vinificación (a páxina aínda non existe)">viño</a> e da <a href="/w/index.php?title=Elaboraci%C3%B3n_de_cervexa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elaboración de cervexa (a páxina aínda non existe)">cervexa</a>. O metabolismo do lévedo pode expresarse en forma de <a href="/wiki/Reacci%C3%B3n_qu%C3%ADmica" title="Reacción química">reacción química</a> sinxela da seguinte forma: <center> C6H12O6 → 2 C2H5-OH + 2 CO2 </center> O que significa: unha molécula de <a href="/wiki/Glicosa" title="Glicosa">glicosa</a> (que pode ser o <a href="/wiki/Amid%C3%B3n" title="Amidón">amidón</a> da fariña) mediante a acción do metabolismo dos lévedos acaba en dúas moléculas de etanol e dúas de dióxido de carbono (gas). O gas queda atrapado na rede da gluteina e aumenta o <a href="/wiki/Volume_(magnitude)" title="Volume (magnitude)">volume</a> da masa (diminuíndo a súa <a href="/wiki/Densidade" title="Densidade">densidade</a>). Baixo a denominación de lévedos podemos atoparnos tres tipos (sempre do tipo s. cerevisiae) nos establecementos: <ul><li>Lévedo seco: obtense dos tanques de fermentación e posteriormente desecanse para deter os procesos metabólicos dos lévedos. Os lévedos secos reactívanse cando son introducidos nun medio acuoso temperado (25 °C-30 °C) de novo antes de ser mesturadas na masa, neste caso denomínanse lévedos activos. Existen lévedos denominados como instantáneos que non necesitan ser <a href="/w/index.php?title=Soluci%C3%B3n_acuosa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Solución acuosa (a páxina aínda non existe)">prehidratados</a> e que se mesturan coa fariña e a auga ao mesmo tempo, por regra xeral proporcionan dióxido de carbono de forma máis vigorosa que os lévedos activos. Os panadeiros profesionais empregan cada vez máis este tipo de lévedos secos instantáneos debido a conveniencia na rapidez do seu traballo así como a súa longa vida media.<a href="#cite_note-leader-15">[15]</a></li> <li>Lévedo fresco: obtido inmediatamente dunha fermentación e posteriormente refrixerado en forma de <a href="/wiki/Cubo" title="Cubo">cubos</a> (de 50 g aproximadamente) con textura de pasta comprimida que posúen unha vida útil de escasas semanas. Os elaboradores de pan adoitan preferir este tipo de lévedo, o problema é que posúe unha vida media inferior a outros lévedos.<a href="#cite_note-Dan-11">[11]</a> O lévedo fresco é similar á lévedo seco, a única consideración é que debe empregarse o dobre; por exemplo, se unha receita de pan indica 25 <a href="/wiki/Gramo" title="Gramo">gramos</a> de lévedo seco, nese caso empregarase o dobre de lévedo fresco (é dicir 50 <a href="/wiki/Gramo" title="Gramo">g</a>).<a href="#cite_note-leader-15">[15]</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=L%C3%A9vedo_qu%C3%ADmico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lévedo químico (a páxina aínda non existe)">Lévedo químico</a>: trátase de <a href="/wiki/Composto_qu%C3%ADmico" title="Composto químico">compostos químicos</a> capaces de xerar gases (xeralmente dióxido de carbono), tal e como o faría un lévedo. Nalgúns casos o compoñente alcalino denominado <a href="/wiki/Bicarbonato_de_sodio" title="Bicarbonato de sodio">bicarbonato de sodio</a> (<a href="/wiki/Sodio" title="Sodio">Na</a><a href="/wiki/Bicarbonato" title="Bicarbonato">HCO3</a>, denominado en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a> como: baking soda) mesturado cun medio ácido como pode ser <a href="/w/index.php?title=Zume_de_lim%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zume de limón (a páxina aínda non existe)">zume de limón</a>, ou de <a href="/wiki/Zume_de_laranxa" title="Zume de laranxa">froitas</a>, <a href="/wiki/Chocolate" title="Chocolate">chocolate</a> etcétera.</li> <li>Lévedos naturais: son aqueles presentes no propio cereal, na atmosfera etcétera. Estes lévedos caracterízanse por un lento proceso de fermentación (proporcionan menos dióxido de carbono), pero proporcionan un 'sabor clásico' ao pan realizado con eles.</li></ul> A cantidade de lévedo que emprega o panadeiro pode variar dependendo do tipo de masa que se queira elaborar e pode oscilar entre o 0,5-4 % do peso da fariña (no caso de lévedos secos divídese entre dous a cantidade total empregada).<a href="#cite_note-McGee-3">[3]</a> Ás veces adóitase incluír prefermentadores (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a> denomínase poolish) á fariña co obxecto de mellorar os efectos dos lévedos na fariñas e para iso empréganse diversos métodos como pode ser o <a href="/w/index.php?title=Masa_nai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Masa nai (a páxina aínda non existe)">fermento de masa ácida</a> que se trata dun <a href="/wiki/Cultivo_(microbiolox%C3%ADa)" class="mw-redirect" title="Cultivo (microbioloxía)">cultivo</a> dos lévedos existentes no aire para que se cultiven na fariña e acaben formando un fermento (denominado ás veces tamén como <a href="/w/index.php?title=Masa_nai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Masa nai (a páxina aínda non existe)">masa nai</a>), a formación deste fermento xera <a href="/wiki/Di%C3%B3xido_de_carbono" title="Dióxido de carbono">dióxido de carbono</a> (CO2) e <a href="/wiki/%C3%81cido_l%C3%A1ctico" title="Ácido láctico">ácido láctico</a> (<a href="/wiki/Metilo" title="Metilo">H3C</a>-<a href="/wiki/Metilo" title="Metilo">CH</a>(<a href="/wiki/Grupo_hidroxilo" class="mw-redirect" title="Grupo hidroxilo">OH</a>)-<a href="/wiki/%C3%81cido_carbox%C3%ADlico" title="Ácido carboxílico">COOH</a>). As especies de lévedos empregados neste tipo de lévedos nai é o <a href="/w/index.php?title=Lactobacillus_plantarum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lactobacillus plantarum (a páxina aínda non existe)">Lactobacillus plantarum</a>, <a href="/w/index.php?title=Lactobacillus_delbrueckii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lactobacillus delbrueckii (a páxina aínda non existe)">L. delbrueckii</a>, <a href="/w/index.php?title=Lactobacillus_sanfranciscensis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lactobacillus sanfranciscensis (a páxina aínda non existe)">L. sanfrancisco</a>. Tradicionalmente os lévedos incorporábanse á masa utilizando os restos da masa do pan elaborado durante o día anterior, no que se denominaba <a href="/w/index.php?title=Masa_nai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Masa nai (a páxina aínda non existe)">masa nai</a>. Outras prefermentacións populares na <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_mediterr%C3%A1nea&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía mediterránea (a páxina aínda non existe)">área mediterránea</a> adoitan ser o <a href="/w/index.php?title=Biga_(masa_de_fari%C3%B1a)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Biga (masa de fariña) (a páxina aínda non existe)">biga</a> italiano. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Outros_ingredientes">Outros ingredientes</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=7" title="Editar a sección: «Outros ingredientes»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=7" title="Editar o código fonte da sección: Outros ingredientes">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Bollus_prenaos.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Bollus_prenaos.jpg/220px-Bollus_prenaos.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Bollus_prenaos.jpg/330px-Bollus_prenaos.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Bollus_prenaos.jpg/440px-Bollus_prenaos.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="2304" /></a><figcaption>Bolos preñados.</figcaption></figure> Adóitanse engadir outros ingredientes aos anteriormente mencionados, ben co obxecto de mellorar a fermentación: como pode ser o caso do <a href="/wiki/Azucre" title="Azucre">azucre</a>, ou ben co obxecto de mellorar o sabor, para iso engádense nalgúns lugares <a href="/wiki/Especia" title="Especia">especias</a> diversas (<a href="/w/index.php?title=Pain_d%27%C3%A9pices&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pain d'épices (a páxina aínda non existe)">pan especiado</a>). É frecuente que se lle engadan outros elementos como <a href="/wiki/Graxa" title="Graxa">graxas</a> (<a href="/wiki/Manteiga" title="Manteiga">manteiga</a>, <a href="/wiki/Touci%C3%B1o" title="Touciño">touciño de porco</a>), <a href="/wiki/Semente" title="Semente">sementes</a> diversas (<a href="/wiki/Semente_de_xirasol" title="Semente de xirasol">pebidas de xirasol</a>, <a href="/wiki/S%C3%A9samo" title="Sésamo">sésamo</a> etc.), <a href="/wiki/Froita" title="Froita">froitas</a> (<a href="/wiki/Bananeira" title="Bananeira">banana</a>, <a href="/wiki/Cebola" title="Cebola">cebolas</a>), <a href="/wiki/Leite_en_po" title="Leite en po">leite en po</a> etcétera. Tamén se adoita engadir <a href="/wiki/Ovo_(alimento)" title="Ovo (alimento)">ovo</a>, ben sexa a <a href="/wiki/Xema_(ovo)" title="Xema (ovo)">xema</a> ou a <a href="/wiki/Clara_de_ovo" title="Clara de ovo">clara</a>. Nalgúns casos resulta interesante que se lle engadan os grans do cereal lixeiramente moidos e ata <a href="/wiki/Malte" title="Malte">malteados</a> (engade <a href="/wiki/Enzima" title="Enzima">enzimas</a> alfa-amilasas que favorecen o fermentado da masa). Adóitanse engadir nalgunhas zonas do <a href="/wiki/Mar_Mediterr%C3%A1neo" title="Mar Mediterráneo">Mediterráneo</a> unhas <a href="/wiki/Oliva" title="Oliva">olivas</a> <a href="/w/index.php?title=Tapenade&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tapenade (a páxina aínda non existe)">moidas</a>. Nalgúns casos é posible incluír algún <a href="/wiki/Embutido" title="Embutido">embutido</a> ou ata <a href="/wiki/Friame" title="Friame">friame</a> <a href="/w/index.php?title=Carne_picada&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carne picada (a páxina aínda non existe)">picado</a>, como pode ser <a href="/wiki/Chourizo" title="Chourizo">chourizo</a> (como no caso do <a href="/wiki/Bolo_pre%C3%B1ado" title="Bolo preñado">bolo preñado</a>) ou <a href="/wiki/Xam%C3%B3n" title="Xamón">xamón</a>, podendo a chegar a poñer nalgunhas culturas ata <a href="/wiki/Peixe" class="mw-redirect" title="Peixe">peixe</a> (como no caso do <a href="/w/index.php?title=Kalakukko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kalakukko (a páxina aínda non existe)">Kalakukko</a>). Esta forma de reencher o pan dá lugar a unha familia moi ampla de alimentos denominado <a href="/w/index.php?title=Dumpling&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dumpling (a páxina aínda non existe)">dumplings</a>: <a href="/wiki/Empanada" title="Empanada">empanadas</a>, <a href="/w/index.php?title=Foga%C3%A7a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fogaça (a páxina aínda non existe)">fogazas</a>, o <a href="/w/index.php?title=Dampfnudel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dampfnudel (a páxina aínda non existe)">dampfnudel</a>, o <a href="/wiki/Calzone" title="Calzone">calzone</a>. Os pans de elaboración industrial posúen cantidades apreciables de <a href="/wiki/Leite" title="Leite">leite</a> (ou ata a adición de <a href="/wiki/Leite_en_po" title="Leite en po">leite en po</a>) co obxectivo de incrementar o contido da <a href="/wiki/Lisina" title="Lisina">lisina</a> do pan.<a href="#cite_note-20">[20]</a> Nalgúns casos o pan é considerado desde a industria como un <a href="/wiki/Alimento_funcional" title="Alimento funcional">alimento funcional</a> e engádenselle <a href="/wiki/Vitamina" title="Vitamina">vitaminas</a> (adoita denominarse a este tipo como "pan enriquecido").<a href="#cite_note-Monica-21">[21]</a> O contido de <a href="/wiki/Azucre" title="Azucre">azucre</a> é no caso do <a href="/w/index.php?title=Pan_de_molde&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan de molde (a páxina aínda non existe)">pan de molde</a> moi acusado. Algúns ingredientes da panadería industrial adoitan ser <a href="/wiki/Enzima" title="Enzima">enzimas</a> diversas como a <a href="/wiki/Amilase" title="Amilase">amilase</a>, que se engade para favorecer a fermentación e que o pan se faga de forma máis homoxénea. Unha das aplicacións máis frecuentes da <a href="/wiki/Industria_qu%C3%ADmica" title="Industria química">industria bioquímica</a> no uso de enzimas é a panadería.<a href="#cite_note-22">[22]</a><a href="#cite_note-enzyme-23">[23]</a> Algúns enzimas como a <a href="/w/index.php?title=Fitasa_f%C3%BAngica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fitasa fúngica (a páxina aínda non existe)">fitasa fúngica</a> engádense ao pan co obxectivo de reducir o contido de <a href="/wiki/%C3%81cido_f%C3%ADtico" title="Ácido fítico">ácido fítico</a>, o cal considérase unha substancia antinutritiva por diminuír a <a href="/wiki/Biodispo%C3%B1ibilidade" title="Biodispoñibilidade">biodispoñibilidade</a> de <a href="/w/index.php?title=Sales_minerais&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sales minerais (a páxina aínda non existe)">minerais</a> tales como calcio, zinc, magnesio, ferro e fósforo.<a href="#cite_note-Monica-21">[21]</a> Adóitase incluír nas fariñas a <a href="/wiki/Amilase" title="Amilase">α-amilase</a> xa que cambia as propiedades químicas (degrada os <a href="/wiki/Polisac%C3%A1rido" title="Polisacárido">azucres complexos</a> do pan en azucres máis sinxelos na fermentación) e físicas (o miolo, faino máis suave).<a href="#cite_note-24">[24]</a> Emprégase a <a href="/wiki/Protease" title="Protease">protease</a>, <a href="/w/index.php?title=Lipoxidase&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lipoxidase (a páxina aínda non existe)">lipoxidases</a>. O emprego de diversos produtos que se mesturan coa fariña e que melloran os rendementos de produción do pan denomínanse <a href="/w/index.php?title=Melloradores_para_pan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Melloradores para pan (a páxina aínda non existe)">melloradores para pan</a> e lévanse empregando na industria panadeira desde os <a href="/wiki/D%C3%A9cada_de_1950" title="Década de 1950">anos 1950</a>. Outros dos aditivos empregados son os <a href="/wiki/Antioxidante" title="Antioxidante">antioxidantes</a> co obxecto de manter as propiedades do pan o máis estables posibles, un dos máis polémicos empregados son o <a href="/w/index.php?title=Butilhidroxianisol&action=edit&redlink=1" class="new" title="Butilhidroxianisol (a páxina aínda non existe)">hidroxibutilanisol</a> (BHA) e o <a href="/w/index.php?title=Butilhidroxitolueno&action=edit&redlink=1" class="new" title="Butilhidroxitolueno (a páxina aínda non existe)">hidroxibutiltolueno</a> (BHT).<a href="#cite_note-25">[25]</a><a href="#cite_note-26">[26]</a> Adóitase engadir á masa <a href="/wiki/%C3%81cido_asc%C3%B3rbico" class="mw-redirect" title="Ácido ascórbico">ácido ascórbico</a> (vitamina C) co obxecto de reforzar as propiedades físicas do pan (útil en especial en grandes pezas) ao mesmo tempo que acelerar a súa maduración, o ácido ascórbico elimínase por completo durante o afornado. A <a href="/wiki/Fosfatidilcolina" title="Fosfatidilcolina">lecitina</a> adoita engadírselle por ser un emulsificante. O <a href="/w/index.php?title=Propanoato_de_calcio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Propanoato de calcio (a páxina aínda non existe)">propionato cálcico</a> como funxicida evitando a aparición de fungos. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Elaboración_do_pan">Elaboración do pan</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=8" title="Editar a sección: «Elaboración do pan»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=8" title="Editar o código fonte da sección: Elaboración do pan">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Brood.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Brood.jpg/220px-Brood.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Brood.jpg/330px-Brood.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4d/Brood.jpg 2x" data-file-width="345" data-file-height="258" /></a><figcaption>Pan de molde cortado.</figcaption></figure> A elaboración do pan é un conxunto de varios procesos en cadea. Comeza cos ingredientes nas súas proporcións xustas e as ferramentas para a súa elaboración dispostas para realizar as operacións (<a href="/w/index.php?title=Mise_en_place&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mise en place (a páxina aínda non existe)">mise en place</a>), e acaba co pan listo para ser servido. Dependendo dos panadeiros engádense máis ou menos procesos á elaboración, aínda que basicamente hai catro: <ol><li>Mestura da fariña coa auga (así como outros ingredientes), proceso de traballar a masa.</li> <li>Repouso para facer 'elevar' a masa (só se inclúe lévedo). A este proceso denomínaselle ás veces como leudado.</li> <li>Afornado o que simplemente se somete durante un período a masa a unha fonte de calor para que se cociñe.</li> <li>Arrefriado. Tralo afornado déixase repousar o pan ata que alcance a temperatura ambiente.</li></ol> Cada paso do proceso permite tomar decisións achega da textura e sabor final que se queira dar ao pan. Na industria panadeira existen procesos estandarizados desde os anos <a href="/wiki/D%C3%A9cada_de_1960" title="Década de 1960">1960s</a> tal e como o proceso de panificación Chorleywood (abreviadamente CBP do inglés Chorleywood Bread Process) que permite elaborar pan industrial con gran rapidez debido ás veloces fermentacións que realiza (da orde dos 20 minutos). Outro paso industrial é o denominado: proceso de esponxa masa moi empregado na elaboración industrial dos <a href="/w/index.php?title=Pan_de_molde&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan de molde (a páxina aínda non existe)">pans de molde</a>. Por regra xeral os libros que mencionan os procesos de panificación se requiren precisión adoitan falar das cantidades en unidades de peso, non de volume. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Formación_da_masa">Formación da masa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=9" title="Editar a sección: «Formación da masa»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=9" title="Editar o código fonte da sección: Formación da masa">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Mixing_Tara%27s_Fried_Dough.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Mixing_Tara%27s_Fried_Dough.jpg/220px-Mixing_Tara%27s_Fried_Dough.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Mixing_Tara%27s_Fried_Dough.jpg/330px-Mixing_Tara%27s_Fried_Dough.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/Mixing_Tara%27s_Fried_Dough.jpg/440px-Mixing_Tara%27s_Fried_Dough.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="3888" /></a><figcaption>Masa sendo elaborada nunha amasadora comercial.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Work_dough.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Work_dough.jpg/220px-Work_dough.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/19/Work_dough.jpg 1.5x" data-file-width="280" data-file-height="210" /></a><figcaption>Amasando o pan manualmente.</figcaption></figure> A formación da masa componse de dous subprocesos: a mestura e o traballado (amasado). A masa comeza a formarse xusto no instante cando se produce mestura da fariña coa auga. Neste momento o medio acuoso permite que aparezan algunhas reaccións químicas que transforman a mestura nunha masa case 'fibrosa', isto é debido ás proteínas da fariña (<a href="/wiki/Glute" title="Glute">glute</a>) que empezan a <a href="/wiki/Ali%C3%B1amento_estrutural" title="Aliñamento estrutural">aliñarse</a> en centos de cadeas. Ao realizarse a mestura entre a fariña e a auga, formándose a primeira masa antes de ser traballada; algúns panadeiros opinan que é mellor deixar repousar aproximadamente durante 20 minutos co obxecto de permitir que a mestura se fága homoxénea e se hidrate por completo (permite <a href="/wiki/Hidrato" title="Hidrato">actuar</a> ás moléculas de <a href="/w/index.php?title=Glutenina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Glutenina (a páxina aínda non existe)">glutenina</a> e de <a href="/wiki/Gliadina" title="Gliadina">gliadina</a> na fariña). A elaboración da masa pódese facer a man ou mediante o emprego dun <a href="/wiki/Batedeira" class="mw-redirect" title="Batedeira">mezclador</a> ou ata dun <a href="/w/index.php?title=Robot_de_coci%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robot de cociña (a páxina aínda non existe)">robot de cociña</a> (estes últimos teñen a vantaxe de expoñer a masa durante pouco tempo ao <a href="/wiki/Os%C3%ADxeno" title="Osíxeno">osíxeno</a> da <a href="/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera">atmosfera</a>). Algúns panadeiros mencionan a posibilidade de airear a fariña antes de ser mesturada para que poida favorecer a acción do amasado.<a href="#cite_note-Hamelman-18">[18]</a> Durante a fase da mestura algunhas enzimas (<a href="/w/index.php?title=5-lipoosixenase&action=edit&redlink=1" class="new" title="5-lipoosixenase (a páxina aínda non existe)">lipoosixenase</a> e <a href="/w/index.php?title=Polifenol_oxidase&action=edit&redlink=1" class="new" title="Polifenol oxidase (a páxina aínda non existe)">polifenol oxidase</a>) actúan na destrución dos <a href="/wiki/Carotenoide" title="Carotenoide">carotenoides</a>.<a href="#cite_note-Leenhardt-27">[27]</a> Ao acto de traballar a masa denomínase <a href="/w/index.php?title=Amasado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Amasado (a páxina aínda non existe)">amasado</a>. Noutros idiomas este <a href="/wiki/Verbo" title="Verbo">verbo</a> é máis específico da masa de fariña, como pode ser kneading (knead) en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a> que vén significar algo así como 'comprimir nunha bóla', en <a href="/wiki/Lingua_francesa" title="Lingua francesa">francés</a> denomínase pétrissage. Denomínase amasado á mestura adecuada dos ingredientes que supón ademais unha incorporación de aire. É necesario unha achegaa de enerxía (traballo, forza de amasado) que se absorbe durante a formación do glute, provocando un incremento da Tª, debido á liberación de enerxía por orientación da rede de glute e pola forza de rozamento. Pódense dar dous tipos de amasado, un amasado manual, no cal a achega de enerxía é lenta e xa que logo a temperatura elévase aos poucos. O outro amasado é o mecánico, onde a achega de enerxía é rápida e o aumento de temperatura vai en función da velocidade á que traballe a máquina amasadora. A absorción/liberación de enerxía depende do contido proteico da fariña, que tamén determina a cantidade de auga necesaria. A masa trabállase de forma física facendo primeiro que se estire coas mans para logo dobrarse sobre si mesma, comprimirse (evítase a formación de <a href="/w/index.php?title=Pompa_de_xab%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pompa de xabón (a páxina aínda non existe)">burbullas</a> de aire) e volver estirar para volver dobrar e a comprimir, repetindo o proceso varias veces. Procedendo desta forma favorécese o alineamento das moléculas de glute facendo que se fortalezca aos poucos a masa e permita capturar mellor os gases da fermentación. Esta operación de amasamento fai que a masa vaia adquirindo progresivamente 'fortaleza' e sexa cada vez máis difícil de manipular: as masas con maior contido de glute requiren maior forza no seu amasado e é por iso polo que se denominan masas de forza. Que a masa sexa 'sobre traballada' é un problema na panadería industrial debido ao emprego de máquinas especiais para iso: <a href="/w/index.php?title=Amasadora&action=edit&redlink=1" class="new" title="Amasadora (a páxina aínda non existe)">amasadoras</a>. En ocasións moi raras ocorre este fenómeno cando se traballa a masa a man. A operación de amasado adóitase realizar nunha superficie <a href="/wiki/Aceite_vexetal" title="Aceite vexetal">aceitada</a> para favorecer o manexo e evitar que a masa pegañosa se adhira á superficie. A adición doutros elementos á masa como poida ser manteiga, aceite, ovos etc. Por regra xeral, o que fai é atrasar o desenvolvemento da masa debido ao contido de lípidos. Esta é a razón pola que a elaboración de masas como a do <a href="/wiki/Brioche" title="Brioche">brioche</a> (que posúen desde un 40 % ata un 70 % de manteiga en relación coa fariña) adoitan ser completamente mesturadas antes de que se lle engada o azucre e a manteiga. Fenómenos principais durante o amasado: <ol><li>Formación do glute: gliadina e gluteina hidratanse (50 % da auga é captada polas proteínas). Interaccionan entre si e forman a rede do glute.</li> <li>Activación das enzimas: actívanse ao hidratarse entre elas as amilasas que actúan rompendo o amidón formando azucres.</li> <li>Hidratación do amidón: capta o 30 % da auga, ínchase, abrindo a súa estrutura e queda listo para a actuación das enzimas e para a xelatinización.</li> <li>Solubilización dos compoñentes: azucres, sales, aminoácidos, acedos… formándose unha solución coloidal.</li> <li>Incorporación de aire: necesario para a formación do glute (oxidorredución), para a multiplicación dos levedos e para esponxar o glute.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fermentación_e_repouso">Fermentación e repouso</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=10" title="Editar a sección: «Fermentación e repouso»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=10" title="Editar o código fonte da sección: Fermentación e repouso">editar a fonte</a>]</div> A fermentación do pan ocorre en diversas etapas. A denominada 'fermentación primaria' empeza a ocorrer xustamente tralo amasado e adóitase deixar a masa en forma de bóla metida nun recipiente para que 'repouse' a unha temperatura adecuada. Durante esta espera a masa adoita adquirir maior tamaño debido a que o lévedo (se se inclúe) libera dióxido de carbono (CO2) durante a súa etapa de <a href="/wiki/Metabolismo" title="Metabolismo">metabolismo</a>: dise neste caso que a masa <a href="/wiki/Fermentaci%C3%B3n_alcoh%C3%B3lica" title="Fermentación alcohólica">fermenta</a>. A masa parece que se vai 'inflando' a medida que avanza o tempo de 'repouso'. A temperatura da masa durante esta fase do proceso é moi importante debido a que a actividade metabólica dos lévedos é máxima aos 35 °C,<a href="#cite_note-Beth-2">[2]</a> pero da mesma forma a esta temperatura prodúcese CO2 a maior ritmo pero ao mesmo tempo tamén malos <a href="/wiki/Olor" title="Olor">olores</a>. É por esta razón pola que a maioría dos libros de panadería suxiren empregar temperaturas inferiores, roldando os 27 °C o que supón un repouso de aproximadamente dous <a href="/wiki/Hora" title="Hora">horas</a>. A temperatura goberna este proceso de fermentación, a maior temperatura menor tempo de repouso. Ás veces algúns panadeiros desexan que os lévedos actúen durante o maior tempo que sexa posible xa que este período de dilatado da un maior aroma e sabor ao pan. Nalgúns casos faise uso de frigorífico. <div class="thumb tnone" style="width:506px;margin: 0 auto;"> <div class="thumbinner"> <div style="float:left;margin:1px;width:252px;"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/Ficheiro:Breaddough1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Breaddough1.jpg/250px-Breaddough1.jpg" decoding="async" width="250" height="241" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Breaddough1.jpg/375px-Breaddough1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Breaddough1.jpg/500px-Breaddough1.jpg 2x" data-file-width="566" data-file-height="545" /></a></div></div> <div style="float:left;margin:1px;width:242px;"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/Ficheiro:Breaddough2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Breaddough2.jpg/240px-Breaddough2.jpg" decoding="async" width="240" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Breaddough2.jpg/360px-Breaddough2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Breaddough2.jpg/480px-Breaddough2.jpg 2x" data-file-width="1942" data-file-height="1944" /></a></div></div> <div class="thumbcaption" style="clear:left;text-align:left;background:transparent;">Masa tras ser amasada (esquerda) e tralo repouso de 40 minutos (dereita), pódese comprobar que o aumento de volume na masa é apreciable a primeira vista.</div></div></div> O final da fermentación primaria indícao o volume da masa inchada (menciónase ás veces que debe dobrar o volume), a rede de glute estírase ata chegar a un <a href="/w/index.php?title=L%C3%ADmite_el%C3%A1stico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Límite elástico (a páxina aínda non existe)">límite</a> que non pode exceder. Unha das probas máis populares para comprobar que se chegou ao límite é premer a masa cun <a href="/wiki/Dedo" title="Dedo">dedo</a>, e compróbase que a marca permanece entón dedúcese que o glute estirouse ata o seu límite. Ás veces emprégase no primeiro repouso unha <a href="/w/index.php?title=Cesta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cesta (a páxina aínda non existe)">cesta</a> de <a href="/wiki/Vime" title="Vime">vime</a> denominada <a href="/w/index.php?title=Baneton&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baneton (a páxina aínda non existe)">baneton</a>. Nalgúns casos compróbase que unha longa fermentación (e polo tanto repouso) fai que o resultado final do pan sexa máis agradable. É por esta razón pola que os panadeiros de <a href="/wiki/Viena" title="Viena">Viena</a> desde os anos <a href="/wiki/D%C3%A9cada_de_1920" title="Década de 1920">1920</a> empezaron a experimentar coa posibilidade de dividir os procesos en dúas quendas de traballo: polo día mesturaban, amasaban e moldeaban a masa e pola mañá cedo facían o afornado. Para poder facer isto metían os pans moldeados en <a href="/wiki/Refrixerador" class="mw-redirect" title="Refrixerador">refrixeradores</a> co obxecto de atrasar a fermentación e poder facer o afornado pola mañá. Os lévedos tómanse case dez veces máis tempo en fermentar se están en refrixerador, esta práctica de retardo é moi habitual hoxe en día. Tralo repouso prodúcese unha segunda fermentación; antes de que esta ocorra adóitaselle dar á masa a súa forma definitiva: barra, molete, etcétera. Hai panadeiros que volven dar un lixeiro amasado antes de proporcionar a forma definitiva,<a href="#cite_note-Dan-11">[11]</a> co obxectivo de prolongar as burbullas de gas na masa. Esta segunda fermentación é previa ao afornado. Ás veces introdúcense cortes cun <a href="/wiki/Coitelo" title="Coitelo">coitelo</a> na superficie da masa para que queden formas agradables á vista e ao mesmo tempo que sexa máis fácil partilo tralo afornado. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Afornado">Afornado</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=11" title="Editar a sección: «Afornado»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=11" title="Editar o código fonte da sección: Afornado">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Georgian_bread.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Georgian_bread.jpg/220px-Georgian_bread.jpg" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Georgian_bread.jpg/330px-Georgian_bread.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Georgian_bread.jpg/440px-Georgian_bread.jpg 2x" data-file-width="1642" data-file-height="1187" /></a><figcaption>Forno de pan en <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Xeorxia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Xeorxia (a páxina aínda non existe)">Xeorxia</a>.</figcaption></figure> Nesta fase do proceso de elaboración do pan adóitase empregar unha fonte de calor que na maioría dos casos trátase dun <a href="/wiki/Forno" title="Forno">forno</a>, tradicionalmente adoitaba ser de <a href="/w/index.php?title=Forno_de_le%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Forno de leña (a páxina aínda non existe)">leña</a>. Ademais do afornado tamén pode cociñarse en <a href="/wiki/Tixola" title="Tixola">tixola</a>, <a href="/wiki/Cazola" class="mw-redirect" title="Cazola">cazola</a>, <a href="/wiki/Grella" title="Grella">grella</a>, en <a href="/wiki/Cinza" title="Cinza">cinzas</a>, ou directamente sobre o <a href="/wiki/Lume" title="Lume">lume</a>. Os fornos antigos eran de <a href="/wiki/Arxila" title="Arxila">arxila</a>, <a href="/wiki/Pedra" title="Pedra">pedra</a> ou <a href="/wiki/Ladrillo" title="Ladrillo">ladrillo</a> o que permitía almacenar gran cantidade de <a href="/wiki/Capacidade_calor%C3%ADfica" title="Capacidade calorífica">enerxía calorífica</a>, a forma de operar destes fornos era moi sinxela introducíase madeira que se poñía a <a href="/wiki/Lume" title="Lume">arder</a> e cando só quedaban as <a href="/w/index.php?title=Brasa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Brasa (a páxina aínda non existe)">brasas</a> (o que permitía alcanzar unha <a href="/wiki/Temperatura" title="Temperatura">temperatura</a> entre 350 °C e 450 °C) estas retirábanse e introducíanse as masas moldeadas de pan. Nas panaderías modernas empréganse fornos de <a href="/w/index.php?title=Forno_de_gas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Forno de gas (a páxina aínda non existe)">gas</a> ou de <a href="/w/index.php?title=Forno_el%C3%A9ctrico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Forno eléctrico (a páxina aínda non existe)">electricidade</a> que non exceden os 250 °C.<a href="#cite_note-Zanobi-28">[28]</a> A cocción estándar realízase a temperaturas comprendidas entre 190º e 250 °C, dependendo do tamaño do pan e o tipo de forno. A duración do afornado pode oscilar entre os 12 e 16 minutos para os pans pequenos, alcanzando máis dunha hora para as pezas máis grandes. A medida exacta atópase sempre na experiencia de cada panadeiro. Os 10 primeiros minutos da cocción adoitan resecar o ambiente do forno e é esta a razón pola que adoita <a href="/w/index.php?title=Pulverizador&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pulverizador (a páxina aínda non existe)">pulverizarse</a> auga para previr este resecamento inicial, algúns autores aconsellan introducir cubiños de <a href="/wiki/Xeo" title="Xeo">xeo</a> nas bandexas inferiores para que tomen o seu tempo en derreterse e proporcionar vapor no momento axeitado.<a href="#cite_note-Zanobi-28">[28]</a><a href="#cite_note-29">[29]</a> Os fornos profesionais adoitan ter a posibilidade de inxectar <a href="/wiki/Vapor_de_auga" title="Vapor de auga">vapor</a> nestas fases do afornado. As diferenzas de temperatura alcanzadas entre o miolo interior e a codia poden alcanzar os 100 °C, polo que convén asegurarse que o interior alcanza esta temperatura para poder garantir a erradicación dos posibles organismos patóxenos que queden na masa. Dependendo do tipo de pan, de se se empregarón lévedos ou non, a masa pode sufrir un crecemento dentro do forno. Sexa como sexa o afornado, coa súa elevada temperatura "mata" os lévedos (se se fixo o pan con lévedo), pero a 'aireación' que inchou a masa trala fermentación permanece. Desde o punto de vista <a href="/wiki/Reolox%C3%ADa" title="Reoloxía">reolóxico</a> o afornado converte unha masa <a href="/wiki/Viscoelasticidade" title="Viscoelasticidade">viscoelástica</a> nun pan <a href="/wiki/Elasticidade_(mec%C3%A1nica)" title="Elasticidade (mecánica)">elástico</a>. A masa é un xel que no caso dos pans fermentados retén dióxido de carbono no seu interior, mentres que o pan afornado é unha <a href="/wiki/Esponxa_(produto)" title="Esponxa (produto)">esponxa</a> que resulta permeable ao gas. O proceso de transformación ocorre a certas temperaturas no interior do forno: en torno aos 70 °C.<a href="#cite_note-30">[30]</a> Algúns panadeiros deseñaron dispositivos para quentar a masa desde o interior que provocan un crecemento homoxéneo da masa, estes pans non posuían codia.<a href="#cite_note-31">[31]</a> No afornado a temperatura crece progresivamente desde o exterior ao interior. A cor escura da codia débese á <a href="/wiki/Reacci%C3%B3n_de_Maillard" title="Reacción de Maillard">reacción de Maillard</a>, ás veces modulase esta cor con aditivos. Os fornos ofrecen moita variación nas diferentes culturas e pode dicirse que o seu uso foi cambiando ao longo da historia da elaboración do pan, hoxe en día pódense ver como os fornos deseñados fai moitos séculos atrás seguen funcionando, tal é así o <a href="/w/index.php?title=Tandoor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tandoor (a páxina aínda non existe)">tandoor</a> indio, o <a href="/w/index.php?title=Taboon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Taboon (a páxina aínda non existe)">taboon</a> en forma de <a href="/wiki/Cono" title="Cono">cono</a> etcétera. É no século XVIII cando os fornos de panadería adquiren a tecnoloxía que os fai máis produtivos coa posibilidade de poder controlar a humidade durante o seu afornado. Algúns pans afornanse dúas veces nun período de 24 horas, no que se denomina <a href="/w/index.php?title=Biscuit&action=edit&redlink=1" class="new" title="Biscuit (a páxina aínda non existe)">biscuit</a> (no mundo anglosaxón denomínase <a href="/w/index.php?title=Rusk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rusk (a páxina aínda non existe)">rusk</a> ou o <a href="/w/index.php?title=Zwieback&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zwieback (a páxina aínda non existe)">Zwieback</a> xermano). O primeiro afornado realízase normalmente, córtase o pan en toros e déixase repousar durante 18 horas para realizar un segundo afornado. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Wei%C3%9Fbrot-1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Wei%C3%9Fbrot-1.jpg/220px-Wei%C3%9Fbrot-1.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Wei%C3%9Fbrot-1.jpg/330px-Wei%C3%9Fbrot-1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Wei%C3%9Fbrot-1.jpg/440px-Wei%C3%9Fbrot-1.jpg 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a><figcaption>Pan branco (pan de fariña de trigo) co seu corte exterior característico.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Enfriamento">Enfriamento</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=12" title="Editar a sección: «Enfriamento»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=12" title="Editar o código fonte da sección: Enfriamento">editar a fonte</a>]</div> Trala cocción no forno sobreven directamente o enfriamento do pan debido a que se extrae da fonte primaria de calor e aos poucos vai arrefriándose, debe dicirse que neste proceso a capa da codia adoita ter moi pouca humidade e moi alta temperatura (a codia ten unha <a href="/wiki/Humidade" title="Humidade">humidade relativa</a> do 15 % mentres que o <a href="/wiki/Miolo_(pan)" title="Miolo (pan)">miolo</a> un 40 %). Durante o enfriamento a humidade interior do miolo sae ao exterior a través da codia, a velocidade de perda de humidade dependerá en gran parte da forma que posúa o pan. O desecado interior vai dando firmeza ao amidón. Non adoita aconsellarse inxerir o pan cando está recentemente saído do forno, o proceso de enfriamento é igualmente un proceso de 'maduración', este proceso é máis necesario ata para aqueles pans que necesitaron de masas acedas na súa elaboración. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Almacenamento">Almacenamento</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=13" title="Editar a sección: «Almacenamento»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=13" title="Editar o código fonte da sección: Almacenamento">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/w/index.php?title=Melloradores_para_pan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Melloradores para pan (a páxina aínda non existe)">Melloradores para pan</a>.</dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Mouldy_bread.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Mouldy_bread.jpg/220px-Mouldy_bread.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Mouldy_bread.jpg/330px-Mouldy_bread.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Mouldy_bread.jpg/440px-Mouldy_bread.jpg 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption>Pan <a href="/wiki/Mofo" title="Mofo">enmofecido</a> debido a un mal almacenamento. É por esta razón pola que algunhas masas elabóranse con <a href="/wiki/Funxicida" title="Funxicida">funxicidas</a> como o <a href="/w/index.php?title=Propanoato_de_calcio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Propanoato de calcio (a páxina aínda non existe)">propionato cálcico</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:ToastedWhiteBread.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/ToastedWhiteBread.jpg/220px-ToastedWhiteBread.jpg" decoding="async" width="220" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/ToastedWhiteBread.jpg/330px-ToastedWhiteBread.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/ToastedWhiteBread.jpg/440px-ToastedWhiteBread.jpg 2x" data-file-width="1737" data-file-height="1704" /></a><figcaption>Rebandas de <a href="/wiki/Torrada" title="Torrada">pan torrado</a>.</figcaption></figure> O almacenamento do pan é un tema de interese para a industria panadeira debido a que se trata dun produto relativamente perecedeiro ao que se lle engaden ás veces certas substancias químicas para que posúa unha vida media superior. A aceptación cada vez menor dos consumidores a este tipo de actividades fixo que se abra en certas ocasións unha polémica. O almacenamento evita os cambios físicos e <a href="/w/index.php?title=Qu%C3%ADmica_dos_alimentos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Química dos alimentos (a páxina aínda non existe)">químicos</a> no pan debido ás actividades microbianas principalmente.<a href="#cite_note-Cauvain-32">[32]</a> O resultado deses cambios resulta nun cambio das propiedades <a href="/wiki/Caracter%C3%ADsticas_organol%C3%A9pticas" title="Características organolépticas">organolépticas</a> (aroma e textura) que induce ao consumidor a deducir que o 'pan non é fresco'. Nalgunhas ocasións véndese nos supermercados <a href="/wiki/Conservaci%C3%B3n_de_alimentos" title="Conservación de alimentos">pan conxelado</a>, que evidentemente soporta maior tempo de vida que un pan envasado en bolsas de plástico. Hoxe en día sábese que a retrogradación dos amidóns do pan a formas cristalinas é unha das principais causas da dureza do pan.<a href="#cite_note-33">[33]</a> Outros factores que afectan ao 'resultado' polo que se pon duro foron investigados como pode ser a temperatura de almacenamento,<a href="#cite_note-34">[34]</a> o contido húmido (denominado como <a href="/w/index.php?title=Actividade_acuosa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Actividade acuosa (a páxina aínda non existe)">actividade acuosa</a>: aw) do pan,<a href="#cite_note-35">[35]</a> cambios na estrutura do glute e a migración da humidade durante o seu almacenamento.<a href="#cite_note-36">[36]</a> Os procesos que causan que o pan se poña rancio e duro empezan durante a fase final de arrefriado (é dicir ao saír do forno), comezando ata antes de que o amidón se solidifique. Durante o almacenamento o miolo do pan vaise poñendo cada vez máis duro, seco e quebradizo. Neste proceso a codia vaise facendo máis branda e húmida. Atribúese por regra xeral este proceso a un resecamento do miolo do pan. Pódese dicir que o proceso de envellecemento do pan débese principalmente á aparición de dous subprocesos que aparecen de forma separada: a rixidez causada pola transferencia de humidade desde o miolo á codia e a rixidez intrínseca das paredes celulares asociada á recristalización durante o almacenamento.<a href="#cite_note-37">[37]</a> Durante o envellecemento, o contido húmido da codia vai aumentando como resultado da migración cara a fóra desde o seu interior. Se se envolve o pan nunha lámina antihumidade acentúase a degradación da codia facendo que a humidade do miolo non migre cara a fóra. Con todo aconséllase o embalado do pan debido a que reduce a perda global de humidade á <a href="/wiki/Atmosfera" title="Atmosfera">atmosfera</a>. Comprobouse que quentar o pan a temperaturas próximas aos 60 °C fai que se poida revertir o proceso da dureza no pan.<a href="#cite_note-38">[38]</a> Isto ocorre debido a que as moléculas retidas na estrutura dos glóbulos de amidón libéranse e ademais os <a href="/wiki/Xel" title="Xel">xeles</a> das <a href="/wiki/Amilosa" title="Amilosa">amilosas</a> volven ser tenros de novo. Esta é a razón pola que o pan duro ás veces ponse brando no forno a temperaturas lixeiras (por baixo dos 60 °C). Aconséllase para evitar o endurecemento do pan que se se vai a consumir nun ou dous días se almacene nunha <a href="/wiki/Paneira" class="mw-redirect" title="Paneira">paneira</a> ou nunha simple <a href="/w/index.php?title=Bolsa_de_papel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bolsa de papel (a páxina aínda non existe)">bolsa de papel</a> xa que mantén a humidade perfectamente. Se se vai a consumir o pan en máis de dous días aconséllase metelo nunha <a href="/w/index.php?title=Bolsa_de_pl%C3%A1stico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bolsa de plástico (a páxina aínda non existe)">bolsa de plástico</a> e <a href="/wiki/Conxelaci%C3%B3n_dos_alimentos" title="Conxelación dos alimentos">conxelalo</a> por completo. Almacenar na nevera tan só se se vai a requentar antes de ser inxerido (por exemplo as <a href="/wiki/Torrada" title="Torrada">torradas</a>). Comparado con outros alimentos, o pan contén pouca auga, e isto significa que pode ser contaminado por <a href="/wiki/Fungo_(biolox%C3%ADa)" title="Fungo (bioloxía)">fungos</a> se non é adecuadamente almacenado. As especies de fungos azuis que adoitan atacar o pan son dos xéneros <a href="/wiki/Aspergillus" title="Aspergillus">Aspergillus</a> e <a href="/wiki/Penicillium" title="Penicillium">Penicillium</a> así como a especie <a href="/w/index.php?title=Neurospora_sitophila&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neurospora sitophila (a páxina aínda non existe)">Neurospora sitophila</a> (antes Monilia sitophila). Nos pans de orixe industrial adóitanse engadir tralo fermentado algúns <a href="/wiki/Antif%C3%BAnxico" title="Antifúnxico">antifúnxicos</a> co obxecto de evitar a degradación por fungos e poder almacenar durante máis tempo o pan. Un dos máis empregados é o <a href="/w/index.php?title=Propanoato_de_calcio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Propanoato de calcio (a páxina aínda non existe)">propionato cálcico</a> (E-282 de fórmula Ca(CH3CH2COO)2) o 0,2 %. Algúns dos microorganismos fúnxicos máis frecuentes no pan durante esta fase son o <a href="/w/index.php?title=Rhizopus_nigricans&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rhizopus nigricans (a páxina aínda non existe)">Rhizopus nigricans</a>, o <a href="/w/index.php?title=Penicillium_expansum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Penicillium expansum (a páxina aínda non existe)">Penicillium expansum</a>, <a href="/w/index.php?title=Penicillium_stoloniferum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Penicillium stoloniferum (a páxina aínda non existe)">P. stoloniferum</a> e o <a href="/wiki/Aspergillus_niger" title="Aspergillus niger">Aspergillus niger</a>. Entre os microorganismos non-fúnxicos contidos no pan atópase a bacteria <a href="/wiki/Bacillus_subtilis" title="Bacillus subtilis">Bacillus subtilis</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Usos_do_pan">Usos do pan</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=14" title="Editar a sección: «Usos do pan»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=14" title="Editar o código fonte da sección: Usos do pan">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:ElLince-BocadilloSardina.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/ElLince-BocadilloSardina.JPG/220px-ElLince-BocadilloSardina.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/ElLince-BocadilloSardina.JPG/330px-ElLince-BocadilloSardina.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/ElLince-BocadilloSardina.JPG/440px-ElLince-BocadilloSardina.JPG 2x" data-file-width="3888" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Un dos usos posibles do pan é na elaboración de <a href="/wiki/Bocadillo" title="Bocadillo">bocadillos</a> como o da ilustración: <a href="/wiki/Sardi%C3%B1a" title="Sardiña">sardiñas</a> en <a href="/wiki/Salgadura" title="Salgadura">salgadura</a> con <a href="/wiki/Cogombro" title="Cogombro">cogombros</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Dagwood_sandwich.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Dagwood_sandwich.jpg/220px-Dagwood_sandwich.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Dagwood_sandwich.jpg/330px-Dagwood_sandwich.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Dagwood_sandwich.jpg/440px-Dagwood_sandwich.jpg 2x" data-file-width="479" data-file-height="639" /></a><figcaption>O <a href="/wiki/S%C3%A1ndwich" title="Sándwich">sándwich</a> é un dos usos máis internacionais do pan. (<a href="/w/index.php?title=Dagwood_s%C3%A1ndwich&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dagwood sándwich (a páxina aínda non existe)">Dagwood sándwich</a>).</figcaption></figure> O principal uso do pan é como alimentación humana e debe terse en conta que dentro desta actividade existen innumerables posibilidades. Emprégase frecuentemente como <a href="/w/index.php?title=Guarnici%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guarnición (a páxina aínda non existe)">acompañamento</a> doutros pratos e é frecuente velo na parte central da <a href="/wiki/Mesa" title="Mesa">mesa</a>, recollido ás veces nunha especie de <a href="/w/index.php?title=Cesto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cesto (a páxina aínda non existe)">cesto</a> apropiada para o seu uso, xeralmente cortado en rebandas instantes antes de servirse. Nalgunhas ocasións o pan mesmo é un aperitivo, tal e como é o <a href="/w/index.php?title=Grissino&action=edit&redlink=1" class="new" title="Grissino (a páxina aínda non existe)">grissino</a> na cociña italiana. Un dos usos máis comúns do pan é servirse como pode ser na elaboración de preparacións nas que se inclúan outros alimentos entre dúas rebandas de pan. Así se consegue o popular <a href="/wiki/S%C3%A1ndwich" title="Sándwich">sándwich</a>, que se elabora con <a href="/w/index.php?title=Pan_de_molde&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan de molde (a páxina aínda non existe)">pan de molde</a> incluíndo entre as rebandas de pan diversos contidos, xeralmente <a href="/wiki/Carne" title="Carne">cárnicos</a> así como <a href="/wiki/Salsa_(gastronom%C3%ADa)" title="Salsa (gastronomía)">salsas</a> (en forma de <a href="/wiki/Ensalada" title="Ensalada">ensaladas</a>). Este tipo de sándwichs pode ser servido frío ou quente (xeralmente elaborado nunha <a href="/wiki/S%C3%A1ndwich#Sandwicheira" title="Sándwich">sandwicheira</a>). Da mesma forma, na <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Espa%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de España (a páxina aínda non existe)">cociña española</a> téñense variantes do emparedado en pans con codias máis duras como é o <a href="/wiki/Bocadillo" title="Bocadillo">bocadillo</a> nas súas diferentes variantes (exemplos son o <a href="/wiki/Bocadillo_de_luras" title="Bocadillo de luras">bocadillo de luras</a> e o <a href="/w/index.php?title=Pepito_de_tenreira&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pepito de tenreira (a páxina aínda non existe)">pepito de tenreira</a>) e que chegaron na actualidade a unha forma refinada de <a href="/w/index.php?title=Haute_cuisine&action=edit&redlink=1" class="new" title="Haute cuisine (a páxina aínda non existe)">alta cociña</a> no que se denomina: <a href="/w/index.php?title=Bocadillo_de_autor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bocadillo de autor (a páxina aínda non existe)">bocadillo de autor</a>, na <a href="/wiki/Gastronom%C3%ADa_de_Italia" title="Gastronomía de Italia">cociña italiana</a> tense un equivalente no <a href="/w/index.php?title=Panino&action=edit&redlink=1" class="new" title="Panino (a páxina aínda non existe)">panino</a>. Convertido, nalgunhas ocasións, en parte de certas <a href="/wiki/Comida_r%C3%A1pida" title="Comida rápida">comidas rápidas</a> pódese atopar nas <a href="/wiki/Hamburguesa" title="Hamburguesa">hamburguesas</a>, os <a href="/w/index.php?title=Hotdog&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hotdog (a páxina aínda non existe)">hotdogs</a>, os <a href="/w/index.php?title=D%C3%B6ner_kebab&action=edit&redlink=1" class="new" title="Döner kebab (a páxina aínda non existe)">döner kebab</a>, ou os <a href="/w/index.php?title=Shawarma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Shawarma (a páxina aínda non existe)">shawarma</a>, entre outros. Noutros casos aparece en diferentes pequenos <a href="/wiki/Xantar" title="Xantar">xantares</a> como poida ser o <a href="/w/index.php?title=Ploughman%27s_lunch&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ploughman's lunch (a páxina aínda non existe)">ploughman's lunch</a> inglés, nas <a href="/wiki/Tapa" title="Tapa">tapas</a> españolas, nos <a href="/wiki/Meze" title="Meze">meze</a> turcos, ou o internacional <a href="/w/index.php?title=Coffee_break&action=edit&redlink=1" class="new" title="Coffee break (a páxina aínda non existe)">coffee break</a>. Ás veces úsase como <a href="/w/index.php?title=Alimento_untable&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alimento untable (a páxina aínda non existe)">untado</a> como é o caso das <a href="/wiki/Fondue" title="Fondue">fondues</a> (<a href="/w/index.php?title=Mont-d%27Or_chaud&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mont-d'Or chaud (a páxina aínda non existe)">Mont-d'Or chaud</a>), ou na inxesta dalgunhas <a href="/wiki/Sopa" title="Sopa">sopas</a> ou <a href="/wiki/Salsa_(gastronom%C3%ADa)" title="Salsa (gastronomía)">salsas</a> (como é o caso da <a href="/w/index.php?title=Salsa_de_pan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Salsa de pan (a páxina aínda non existe)">salsa de pan</a>). Outras variantes posúen contidos abertos como a <a href="/wiki/Pizza" title="Pizza">pizza</a> que teñén na cociña italiana unha orixe nunha <a href="/wiki/Torta_(pan)" title="Torta (pan)">torta</a> denominado <a href="/wiki/Focaccia" title="Focaccia">focaccia</a> (pizza branca). Outro exemplo é o popular <a href="/wiki/Pan_con_tomate" class="mw-redirect" title="Pan con tomate">pan con tomate</a> (pa amb tomàquet en <a href="/wiki/Lingua_catal%C3%A1" title="Lingua catalá">catalán</a>), o <a href="/wiki/Cachopo_(gastronom%C3%ADa)" title="Cachopo (gastronomía)">cachopo</a> da <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Asturias&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Asturias (a páxina aínda non existe)">cociña asturiana</a>, o <a href="/w/index.php?title=Strammer_Max&action=edit&redlink=1" class="new" title="Strammer Max (a páxina aínda non existe)">Strammer Max</a> alemán etcétera. Dentro da <a href="/w/index.php?title=Categor%C3%ADa_(filosof%C3%ADa)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Categoría (filosofía) (a páxina aínda non existe)">categoría</a> de pans abertos en rebandas téñense os <a href="/w/index.php?title=Alimento_untable&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alimento untable (a páxina aínda non existe)">untados</a> que se esparce un <a href="/w/index.php?title=Alimento_untable&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alimento untable (a páxina aínda non existe)">alimento líquido</a> (ou semilíquido) sobre a superficie; neste caso tense o <a href="/wiki/Sardi%C3%B1a" title="Sardiña">sardiña</a> <a href="/wiki/Pat%C3%A9" title="Paté">pâté</a>, os <a href="/w/index.php?title=Gravy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gravy (a páxina aínda non existe)">gravy</a> etc. É moi frecuente atopar o pan nos <a href="/wiki/Almorzo" title="Almorzo">almorzos</a> en forma de rebandas <a href="/wiki/Torrada" title="Torrada">torradas</a> ao lume (ou nunha <a href="/wiki/Torradora" title="Torradora">torradora</a>) ás que se engade uns pedazos de <a href="/wiki/Mermelada" title="Mermelada">mermelada</a> e <a href="/wiki/Manteiga" title="Manteiga">manteiga</a> fundida, de forma similar existe o <a href="/w/index.php?title=Mollete&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mollete (a páxina aínda non existe)">mollete</a> de <a href="/w/index.php?title=Almorzo_andaluz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Almorzo andaluz (a páxina aínda non existe)">almorzo andaluz</a>, o <a href="/w/index.php?title=Br%C3%B6tchen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Brötchen (a páxina aínda non existe)">Brötchen</a> do <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Alemania&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Alemania (a páxina aínda non existe)">cociña alemá</a>. O pan xa seco adoita aproveitarse en cociña rallándolo, conseguindo desta forma <a href="/w/index.php?title=Pan_raiado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan raiado (a páxina aínda non existe)">pan raiado</a>, que participa posteriormente <a href="/w/index.php?title=Rebozado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rebozado (a páxina aínda non existe)">rebozado</a> en innumerables preparacións <a href="/w/index.php?title=Fritura&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fritura (a páxina aínda non existe)">fritas</a> como poden ser os <a href="/w/index.php?title=Empanado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Empanado (a páxina aínda non existe)">alimentos empanados</a>. Algúns deles son: as <a href="/wiki/Croqueta" title="Croqueta">croquetas</a>, o <a href="/w/index.php?title=Polo_frito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Polo frito (a páxina aínda non existe)">polo frito</a>, as <a href="/wiki/Wiener_Schnitzel" title="Wiener Schnitzel">milanesas</a> (filetes de <a href="/w/index.php?title=Milanesa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Milanesa (a páxina aínda non existe)">carne empanadas</a>). O pan raiado fundamentalmente proporciona unha textura crujiente. O pan raiado pode empregarse igualmente no <a href="/w/index.php?title=Espesante&action=edit&redlink=1" class="new" title="Espesante (a páxina aínda non existe)">espesamiento</a> de <a href="/wiki/Salsa_(gastronom%C3%ADa)" title="Salsa (gastronomía)">salsas</a> de carne como poden ser os <a href="/w/index.php?title=Gravy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gravy (a páxina aínda non existe)">gravys</a>, o <a href="/w/index.php?title=Xat%C3%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xató (a páxina aínda non existe)">xató</a>, así como no de <a href="/wiki/Sopa" title="Sopa">sopas</a> frías como pode ser o <a href="/w/index.php?title=Salmorejo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Salmorejo (a páxina aínda non existe)">salmorejo</a> ou o <a href="/wiki/Gazpacho" title="Gazpacho">gazpacho</a>, o <a href="/w/index.php?title=Gruel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gruel (a páxina aínda non existe)">gruel</a> como a <a href="/w/index.php?title=Sopa_de_allo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sopa de allo (a páxina aínda non existe)">sopas de allo</a>. Na cociña <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Alema%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Alemaña (a páxina aínda non existe)">alemá</a> e <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Austria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Austria (a páxina aínda non existe)">austríaca</a> pódese atopar o miolo do pan en forma de masas cociñadas que acompañan a certos guisos e que se denominan <a href="/w/index.php?title=Klo%C3%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kloß (a páxina aínda non existe)">Klöße</a>. En forma de cubos pódese fritir en aceite e formar parte dos <a href="/w/index.php?title=Cro%C3%BBton&action=edit&redlink=1" class="new" title="Croûton (a páxina aínda non existe)">croûtons</a> que se sitúan en <a href="/wiki/Ensalada" title="Ensalada">ensaladas</a> como a <a href="/wiki/Ensalada_C%C3%A9sar" title="Ensalada César">César</a>, ou os famosos <a href="/w/index.php?title=Picatoste&action=edit&redlink=1" class="new" title="Picatoste (a páxina aínda non existe)">picatostes</a> cubertos de <a href="/wiki/Azucre" title="Azucre">azucre</a>. Nalgunhas ocasións participa en ensaladas como o caso do <a href="/w/index.php?title=Fattoush&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fattoush (a páxina aínda non existe)">fattoush</a> nos <a href="/wiki/Mundo_%C3%A1rabe" title="Mundo árabe">países árabes</a> (trátase dunha variante 'panificada' do <a href="/w/index.php?title=Tabule&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tabule (a páxina aínda non existe)">tabbouleh</a>). Atópanse preparacións de pan que forman parte das <a href="/wiki/Sobremesa" title="Sobremesa">sobremesas</a> como poden ser os <a href="/w/index.php?title=Bud%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Budín (a páxina aínda non existe)">puddings</a> (un dos máis coñecidos é o <a href="/w/index.php?title=Bud%C3%ADn_de_pan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Budín de pan (a páxina aínda non existe)">pudding de pan</a> nas culturas anglosaxoas). O pan duro forma parte dos ingredientes dalgúns pratos de orixe humilde como pode ser as <a href="/w/index.php?title=Sopa_de_allo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sopa de allo (a páxina aínda non existe)">sopas de allo</a> e as <a href="/wiki/Torrada_(doce)" title="Torrada (doce)">torradas</a> da <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Semana_Santa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Semana Santa (a páxina aínda non existe)">cociña de Semana Santa</a>. Outro exemplo na cociña española que está relacionado coa <a href="/wiki/Matanza_do_porco" class="mw-redirect" title="Matanza do porco">matanza</a> son as <a href="/w/index.php?title=Migas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Migas (a páxina aínda non existe)">migas</a>, así como na elaboración dalgunhas <a href="/wiki/Morcilla" title="Morcilla">morcillas</a>. Algúns pans cocíñanse con ingredientes dentro; é o caso do <a href="/w/index.php?title=Matnakash&action=edit&redlink=1" class="new" title="Matnakash (a páxina aínda non existe)">matnakash</a> <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Armenia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Armenia (a páxina aínda non existe)">armenio</a> (<a href="/wiki/Idioma_armenio" class="mw-redirect" title="Idioma armenio">Armenio</a>: Մատնաքաշ), o <a href="/wiki/Bolo_pre%C3%B1ado" title="Bolo preñado">bolo preñado</a> de <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Asturias&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Asturias (a páxina aínda non existe)">Asturias</a> (<a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Espa%C3%B1a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de España (a páxina aínda non existe)">España</a>), <a href="/wiki/Empanada" title="Empanada">empanadas</a> etcétera. Nalgunhas ocasións o pan participa como ingrediente principal nun prato como é o caso do <a href="/w/index.php?title=Panko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Panko (a páxina aínda non existe)">panko</a> da <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Xap%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Xapón (a páxina aínda non existe)">cociña xaponesa</a>. Nalgunhas ocasións o pan ocupa un lugar nas tradicións familiares dunha comunidade como é o caso da <a href="/w/index.php?title=Cea_de_acci%C3%B3n_de_grazas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cea de acción de grazas (a páxina aínda non existe)">cea de acción de grazas</a> onde se adoitan elaborar pans especiais con obxecto da ocasión. Ás veces o pan emprégase en numerosos remedios caseiros como un elemento quitacheiros ao cociñar certas verduras como as <a href="/wiki/Repolo" title="Repolo">coles</a>; para remover a humidade excesiva na cocción de alimentos como o arroz ou quitar a graxa superficial dos <a href="/wiki/Caldo" title="Caldo">caldos</a> de carne. Ás veces emprégase no <a href="/wiki/Padal" title="Padal">padal</a> para aplacar a sensación punxente dos alimentos picantes inxeridos e cunha función similar entre dúas <a href="/w/index.php?title=Cata_de_vi%C3%B1os&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cata de viños (a páxina aínda non existe)">catas de viño</a> para non confundir <a href="/wiki/Olfacto" title="Olfacto">aromas</a>. Tamén se usa ás veces para retirar de forma segura os pequenos anacos de vidro do chan que quedan tras caer un recipiente e romperse. En moitos casos emprégase como alimento de <a href="/wiki/Domesticaci%C3%B3n" title="Domesticación">animais domésticos</a> así como de <a href="/wiki/Aves" title="Aves">paxaros</a> que viven en núcleos urbanos (un exemplo son as <a href="/wiki/Pomba" class="mw-redirect" title="Pomba">pombas</a>). Nalgúns casos os alimentos empréganse como substitutivo do pan: é así o español <a href="/w/index.php?title=Pan_de_C%C3%A1diz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan de Cádiz (a páxina aínda non existe)">pan de Cádiz</a>, o <a href="/wiki/Pan_de_figos" title="Pan de figos">pan de figos</a>, o colombiano <a href="/w/index.php?title=Pan_de_azucre_(alimento)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan de azucre (alimento) (a páxina aínda non existe)">pan de azucre</a>. Tamén se usa o pan en esculturas artísticas.<a href="#cite_note-39">[39]</a> Nese caso adoita chamarse "masa morta".<a href="#cite_note-40">[40]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sabor_do_pan">Sabor do pan</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=15" title="Editar a sección: «Sabor do pan»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=15" title="Editar o código fonte da sección: Sabor do pan">editar a fonte</a>]</div> Nos alimentos o sabor procede dun conxunto de reaccións químicas que poden dividirse fundamentalmente en dous tipos: <a href="/wiki/Cin%C3%A9tica_enzim%C3%A1tica" class="mw-redirect" title="Cinética enzimática">procesos enzimáticos</a> e non enzimáticos (como pode ser a <a href="/wiki/Reacci%C3%B3n_de_Maillard" title="Reacción de Maillard">reacción de Maillard</a>). O sabor do pan procede de multitude de elementos intervintes de forma conxunta na masa, por exemplo da fariña. O glute non proporciona nin aroma nin sabor en si mesmo, mentres que o amidón xunto cos <a href="/wiki/L%C3%ADpido" title="Lípido">lípidos</a> proporcionan o carácter da fariña mesma.<a href="#cite_note-Dan-11">[11]</a> Os amidóns e lípidos en combinación cos <a href="/wiki/Enzima" title="Enzima">enzimas</a> propios da farina e as bacterias (así como os lévedos) son os responsables do aroma do pan. Nalgúns casos os propios enzimas existentes na fariña poden xerar o cheiro característico do pan.<a href="#cite_note-41">[41]</a> Nalgúns casos o pan elaborado con masas nai posúen un sabor máis prezado que aqueles que se fan con lévedos industriais e esta é unha das razóns polas que ás veces se indica nos pans dalgunhas panaderías, a procedencia deste tipo de prefermentación.<a href="#cite_note-42">[42]</a><a href="#cite_note-43">[43]</a> Algúns autores detectaron que o sabor do pan procede de ácidos orgánicos volátiles producidos durante a fermentación.<a href="#cite_note-Raymond-17">[17]</a> Esta é a razón pola cal a fermentación adecuada é a que proporciona un sabor característico ao pan. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tipos_de_pan">Tipos de pan</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=16" title="Editar a sección: «Tipos de pan»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=16" title="Editar o código fonte da sección: Tipos de pan">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/w/index.php?title=Tipos_de_pan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tipos de pan (a páxina aínda non existe)">Tipos de pan</a>.</dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Crackers_with_herring_and_garlic_sauce.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Crackers_with_herring_and_garlic_sauce.jpg/220px-Crackers_with_herring_and_garlic_sauce.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Crackers_with_herring_and_garlic_sauce.jpg/330px-Crackers_with_herring_and_garlic_sauce.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Crackers_with_herring_and_garlic_sauce.jpg/440px-Crackers_with_herring_and_garlic_sauce.jpg 2x" data-file-width="768" data-file-height="1024" /></a><figcaption>O <a href="/w/index.php?title=Cracker_(alimento)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cracker (alimento) (a páxina aínda non existe)">cracker</a> é unha modalidade de <a href="/wiki/%C3%81cimo" title="Ácimo">pan ácimo</a> plano inventado para que permanecese comestible durante longos períodos. Un caso especial é o <a href="/w/index.php?title=Hardtack&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hardtack (a páxina aínda non existe)">hardtack</a>, un tipo de craker estadounidense que se conserva en museos desde comezos do século XIX.<a href="#cite_note-44">[44]</a></figcaption></figure> Malia o reducido dos ingredientes a variedade de pans na culinaria mundial é moi grande debido en gran parte ás variantes nos procesos da súa elaboración, ás tradicións culinarias, á dispoñibilidade dos diferentes tipos de cereais, ás formas impresas ás súas masas, á ausencia dun dos seus ingredientes (como pode ser o lévedo), ás decoracións exteriores, etcétera. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pans_sen_lévedo">Pans sen lévedo</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=17" title="Editar a sección: «Pans sen lévedo»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=17" title="Editar o código fonte da sección: Pans sen lévedo">editar a fonte</a>]</div> Este tipo de pans, denominados ás veces tamén como pans cenceños (ou <a href="/wiki/%C3%81cimo" title="Ácimo">ácimo</a>), elabóranse co simple concurso da fariña e a auga, é un dos pans máis antigos que pode supoñerse debido á simplicidade dos ingredientes. Un exemplo é a lei <a href="/w/index.php?title=Chametz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chametz (a páxina aínda non existe)">chametz</a> da <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_xud%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía xudía (a páxina aínda non existe)">culinaria xudía</a> na que se evita comer pans fermentados con lévedos en especial na <a href="/wiki/Pessach" title="Pessach">Pascua xudía</a><a href="#cite_note-45">[45]</a>, desta forma téñense pans como o <a href="/w/index.php?title=Matz%C3%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Matzá (a páxina aínda non existe)">matzoh</a>, ou os pans elaborados segundo o <a href="/w/index.php?title=Pas_Yisroel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pas Yisroel (a páxina aínda non existe)">Pas Yisroel</a>. No <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_do_Magreb&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía do Magreb (a páxina aínda non existe)">norte de África</a>, na <a href="/wiki/India" title="India">India</a> e parte de <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Asia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Asia (a páxina aínda non existe)">Asia</a> elabóranse pans desta clase con fariña de trigo así como de <a href="/w/index.php?title=Burghul&action=edit&redlink=1" class="new" title="Burghul (a páxina aínda non existe)">burghul</a>, téñense as <a href="/w/index.php?title=Tarhana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tarhana (a páxina aínda non existe)">trahanas</a> da <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_sefard%C3%AD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía sefardí (a páxina aínda non existe)">cociña sefardí</a>.<a href="#cite_note-46">[46]</a> As tortillas de trigo da <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_M%C3%A9xico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de México (a páxina aínda non existe)">cociña mexicana</a> así como do <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_do_sur_de_Estados_Unidos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía do sur de Estados Unidos (a páxina aínda non existe)">sur dos Estados Unidos</a>. Os <a href="/wiki/Crepe" class="mw-redirect" title="Crepe">crêpes</a> elaborados con masas líquidas sen lévedo que se fan na tixola a moi alta temperatura. A maioría dos pans planos elabóranse con masas sen lévedo. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pans_de_masa_ácida">Pans de masa ácida</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=18" title="Editar a sección: «Pans de masa ácida»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=18" title="Editar o código fonte da sección: Pans de masa ácida">editar a fonte</a>]</div> Este tipo de pans caracterízanse por elaborarse cunha masa ácida, a <a href="/wiki/Sabor_acedo" title="Sabor acedo">acidez</a> provén dos <a href="/wiki/Cultivo_(microbiolox%C3%ADa)" class="mw-redirect" title="Cultivo (microbioloxía)">cultivos bacterianos</a> realizados na <a href="/w/index.php?title=Masa_nai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Masa nai (a páxina aínda non existe)">masa nai</a> que lle proporciona un sabor característico final ao pan. O sabor acedo provén do <a href="/wiki/%C3%81cido_l%C3%A1ctico" title="Ácido láctico">ácido láctico</a> ou <a href="/wiki/%C3%81cido_ac%C3%A9tico" title="Ácido acético">acético</a> xerado durante a fermentación da masa nai. Os lévedos <a href="/w/index.php?title=Candida_milleri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Candida milleri (a páxina aínda non existe)">Candida milleri</a> ou <a href="/w/index.php?title=Saccharomyces_exiguus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Saccharomyces exiguus (a páxina aínda non existe)">Saccharomyces exiguus</a> cultívanse na fariña facendo unha especie de <a href="/wiki/Simbiose" title="Simbiose">simbiose</a> coa <a href="/wiki/Bacteria" class="mw-redirect" title="Bacteria">bacteria</a> <a href="/w/index.php?title=Lactobacillus_sanfranciscensis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lactobacillus sanfranciscensis (a páxina aínda non existe)">Lactobacillus sanfranciscensis</a>. A Lactobacillus sanfranciscensis nomeouse así por ser un descubrimento realizado nos prefermentados elaborados nas panaderías de <a href="/wiki/San_Francisco" title="San Francisco">San Francisco</a>. Estes pans posúen unha cor na cortiza moi característico, un marrón moi pronunciado. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pans_lévedos">Pans lévedos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=19" title="Editar a sección: «Pans lévedos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=19" title="Editar o código fonte da sección: Pans lévedos">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Colmenar_de_Oreja_-_2006_017.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Colmenar_de_Oreja_-_2006_017.jpg/220px-Colmenar_de_Oreja_-_2006_017.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Colmenar_de_Oreja_-_2006_017.jpg/330px-Colmenar_de_Oreja_-_2006_017.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Colmenar_de_Oreja_-_2006_017.jpg/440px-Colmenar_de_Oreja_-_2006_017.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption>Pan de 2 e 3 orellas. <a href="/wiki/Colmenar_de_Oreja" title="Colmenar de Oreja">Colmenar de Oreja</a>. <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a>.</figcaption></figure> Por regra xeral cando se empregan lévedos para 'levedar' a masa obtéñense uns resultados específicos de 'inchado' do pan, pero nalgunhas culturas non se empregan lévedos e xorden así pans como os de <a href="/wiki/Pan_de_soda" title="Pan de soda">soda</a> moi populares na <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Irlanda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Irlanda (a páxina aínda non existe)">culinaria irlandesa</a> ou os pans que empregan <a href="/wiki/Bacteria" class="mw-redirect" title="Bacteria">bacterias</a> da especie <a href="/wiki/Clostridium_perfringens" title="Clostridium perfringens">Clostridium perfringens</a> ou <a href="/wiki/Bacillus_cereus" title="Bacillus cereus">Bacillus cereus</a>, denominados <a href="/w/index.php?title=Pan_de_crecemento_salino&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan de crecemento salino (a páxina aínda non existe)">pan de crecemento salino</a> (Pan Salt-Rising). Estas bacterias son as que xeran a <a href="/wiki/Gastroenterite" title="Gastroenterite">gastroenterite</a> pero tralo proceso do afornado morren debido a que son sometidas a temperaturas por encima dos 200 °C. Hoxe en día adóitanse vender masas panadeiras conxeladas que se introducen directamente no forno, estas masas adoitan levar <a href="/w/index.php?title=L%C3%A9vedo_qu%C3%ADmico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lévedo químico (a páxina aínda non existe)">lévedos químicos</a> como son o <a href="/w/index.php?title=Pirofosfato_%C3%A1cido_de_sodio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pirofosfato ácido de sodio (a páxina aínda non existe)">pirofosfato ácido de sodio</a> (Na2H2P2O7) e o <a href="/wiki/Bicarbonato_de_sodio" title="Bicarbonato de sodio">bicarbonato sódico</a>, a esta categoría pertencen os <a href="/w/index.php?title=Pan_r%C3%A1pido&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan rápido (a páxina aínda non existe)">pans rápidos</a> (quick breads en inglés) como poden ser o <a href="/w/index.php?title=Pan_de_banana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan de banana (a páxina aínda non existe)">pan de banana</a>, os elaborados con crémor tártaro (<a href="/w/index.php?title=Bitartrato_de_potasio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bitartrato de potasio (a páxina aínda non existe)">bitartrato de potasio</a> - KC4H5O6), o <a href="/wiki/Cornbread" title="Cornbread">cornbread</a>, <a href="/w/index.php?title=Scone_(pan)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Scone (pan) (a páxina aínda non existe)">scones</a>, o <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Serbia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Serbia (a páxina aínda non existe)">serbio</a> <a href="/w/index.php?title=%C4%8Cesnica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Česnica (a páxina aínda non existe)">Česnica</a> etc. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pans_planos">Pans planos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=20" title="Editar a sección: «Pans planos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=20" title="Editar o código fonte da sección: Pans planos">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/w/index.php?title=Pan_plano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan plano (a páxina aínda non existe)">Pan plano</a>.</dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Baking_Chapatis.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Baking_Chapatis.jpg/220px-Baking_Chapatis.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Baking_Chapatis.jpg/330px-Baking_Chapatis.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Baking_Chapatis.jpg/440px-Baking_Chapatis.jpg 2x" data-file-width="703" data-file-height="469" /></a><figcaption>Moza na India elaborando <a href="/w/index.php?title=Chapati&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chapati (a páxina aínda non existe)">chapatis</a> nunha placa quente ao lume.</figcaption></figure> É moi posible que os pans planos fosen as formas máis primixenias de pan e quizais se deba á facilidade de preparación. Hoxe en día é un pan moi empregado en diferentes culturas da terra, é por exemplo moi empregado nas <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_%C3%A1rabe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía árabe (a páxina aínda non existe)">cociñas árabes</a>, así como no <a href="/wiki/Asia_Meridional" title="Asia Meridional">Sur de Asia</a> (<a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_da_India&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía da India (a páxina aínda non existe)">India</a> e <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Paquist%C3%A1n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Paquistán (a páxina aínda non existe)">Paquistán</a> son exemplos diso), as <a href="/w/index.php?title=Tortilla_de_millo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tortilla de millo (a páxina aínda non existe)">tortillas</a> americanas. Unha das características máis relevantes deste tipo de pans é a rapidez de preparación (nalgúns casos trátase tan só duns minutos), ademais permite que non exista a necesidade dun gran operativo, como fonte de calor pódese empregar unha <a href="/wiki/Tixola" title="Tixola">tixola</a> (ou unha simple chapa metálica quente), unha pedra, ou tamén nas paredes dun forno (<a href="/w/index.php?title=Taboon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Taboon (a páxina aínda non existe)">taboon</a>). Os pans planos poden atoparse nas cociñas occidentais como na <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Noruega&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Noruega (a páxina aínda non existe)">noruega</a> nos <a href="/w/index.php?title=Flatbr%C3%B8d&action=edit&redlink=1" class="new" title="Flatbrød (a páxina aínda non existe)">flatbrød</a> ou os <a href="/w/index.php?title=Lefse&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lefse (a páxina aínda non existe)">lefse</a>, e na <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Turqu%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Turquía (a páxina aínda non existe)">turca</a> nos <a href="/w/index.php?title=Pide_(pan_plano_turco)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pide (pan plano turco) (a páxina aínda non existe)">pide</a> e <a href="/w/index.php?title=Yufka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yufka (a páxina aínda non existe)">yufka</a>. Pódese dicir que este tipo de pans 'ínchan' sen necesidade de fermentación (moitos deles fanse sen o emprego de lévedo), debido a que durante a súa cocción se forman pequenas burbullas de vapor entre a masa. Nalgúns casos a textura é o suficientemente robusta como para poder incluír outro alimento, este é o caso do <a href="/wiki/Pita_(pan)" title="Pita (pan)">pan de pita</a> que permite incluír <a href="/w/index.php?title=Carne_picada&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carne picada (a páxina aínda non existe)">carne picada</a> no seu interior. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pans_sen_glute">Pans sen glute</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=21" title="Editar a sección: «Pans sen glute»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=21" title="Editar o código fonte da sección: Pans sen glute">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/w/index.php?title=Pan_sen_glute&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan sen glute (a páxina aínda non existe)">Pan sen glute</a>.</dd></dl></div> As persoas que padecen <a href="/wiki/Glute#Trastornos_relacionados_co_glute" title="Glute">trastornos relacionados co glute</a>, tales como a <a href="/wiki/Enfermidade_cel%C3%ADaca" title="Enfermidade celíaca">enfermidade celíaca</a> ou a <a href="/w/index.php?title=Sensibilidade_ao_glute_non_cel%C3%ADaca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sensibilidade ao glute non celíaca (a páxina aínda non existe)">sensibilidade ao glute non celíaca</a> (SGNC), son intolerantes ao <a href="/wiki/Glute" title="Glute">glute</a>.<a href="#cite_note-47">[47]</a> Por esta razón, teñen que <a href="/w/index.php?title=Dieta_sen_gluten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dieta sen gluten (a páxina aínda non existe)">excluír de forma estrita da dieta</a> o trigo, a cebada, o centeo,<a href="#cite_note-TovoliMasi2015-48">[48]</a><a href="#cite_note-PenaginiDilillo2013-49">[49]</a> a avea,<a href="#cite_note-PenaginiDilillo2013-49">[49]</a> e todas as súas especies e híbridos (tales como a <a href="/wiki/Triticum_spelta" class="mw-redirect" title="Triticum spelta">espelta</a>, a <a href="/w/index.php?title=Triticum_dicoccoides&action=edit&redlink=1" class="new" title="Triticum dicoccoides (a páxina aínda non existe)">escanda</a>, o <a href="/wiki/Triticum_turgidum" class="mw-redirect" title="Triticum turgidum">kamut</a> e o <a href="/wiki/Triticale" title="Triticale">triticale</a>).<a href="#cite_note-TovoliMasi2015-48">[48]</a><a href="#cite_note-PenaginiDilillo2013-49">[49]</a><a href="#cite_note-BaiFried-50">[50]</a><a href="#cite_note-51">[51]</a> A toxicidade da avea depende do cultivo empregado;<a href="#cite_note-CominoMoreno2015-52">[52]</a> así mesmo, frecuentemente presenta contaminación con trigo ou outros cereais con glute.<a href="#cite_note-PenaginiDilillo2013-49">[49]</a> Co obxectivo de cubrir as necesidades destas persoas, actualmente existen pans sen glute comercializados que se elaboran con fariñas alternativas libres de glute, tales como a <a href="/w/index.php?title=Fari%C3%B1a_de_arroz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fariña de arroz (a páxina aínda non existe)">fariña de arroz</a> ou a <a href="/w/index.php?title=Fari%C3%B1a_de_millo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fariña de millo (a páxina aínda non existe)">fariña de millo</a>.<a href="#cite_note-LamacchiaCamarca2014-53">[53]</a> Para suplir as propiedades do glute, algúns preparados panificables inclúen <a href="/wiki/Xantano" title="Xantano">goma xantana</a>, que proporciona maior <a href="/wiki/Elasticidade_(mec%C3%A1nica)" title="Elasticidade (mecánica)">elasticidade</a> ao pan, e <a href="/wiki/Emulsionante" class="mw-redirect" title="Emulsionante">emulsionantes</a>, que permiten reter as emisións de dióxido de carbono da fermentación. Outras substancias utilizadas para proporcionar elasticidade ao pan son o <a href="/wiki/%C3%81gar-%C3%A1gar" title="Ágar-ágar">ágar-ágar</a> (extraído de certas <a href="/wiki/Alga" title="Alga">algas</a>) ou a <a href="/w/index.php?title=Goma_garrof%C3%ADn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Goma garrofín (a páxina aínda non existe)">goma garrofín</a> (extraída das sementes da <a href="/wiki/Alfarrobeira" title="Alfarrobeira">alfarrobeira</a>).<a href="#cite_note-DixitBhattacharya2015-54">[54]</a><a href="#cite_note-SmithBean2012-55">[55]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pans_ao_vapor/fritos">Pans ao vapor/fritos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=22" title="Editar a sección: «Pans ao vapor/fritos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=22" title="Editar o código fonte da sección: Pans ao vapor/fritos">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Frybread_taco.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Frybread_taco.jpg/220px-Frybread_taco.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Frybread_taco.jpg/330px-Frybread_taco.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Frybread_taco.jpg/440px-Frybread_taco.jpg 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Anaco&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anaco (a páxina aínda non existe)">Anaco</a> de <a href="/w/index.php?title=Pan_frito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan frito (a páxina aínda non existe)">pan frito</a> típico da <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_dos_indios_nativos_de_Norteam%C3%A9rica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía dos indios nativos de Norteamérica (a páxina aínda non existe)">cociña dos indios nativos de Norteamérica</a>.</figcaption></figure> Na <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Asia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Asia (a páxina aínda non existe)">cociña asiática</a> adóitase atopar este método de aplicar <a href="/wiki/Calor" title="Calor">calor</a> á masa debido, ben ao uso de <a href="/wiki/Vapor_de_auga" title="Vapor de auga">vapor</a> quente, ben a unha <a href="/w/index.php?title=Fritura&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fritura (a páxina aínda non existe)">fritura</a> en <a href="/wiki/Aceite_vexetal" title="Aceite vexetal">aceite vexetal</a> a moi alta <a href="/wiki/Temperatura" title="Temperatura">temperatura</a>. Un exemplo é o <a href="/w/index.php?title=Baozi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baozi (a páxina aínda non existe)">baozi</a>. Esta forma de quentar a masa de fariña dá lugar a un tipo de pans específicos que posúen unha cortiza con características peculiares. A <a href="/w/index.php?title=Coci%C3%B1a_inuit&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cociña inuit (a páxina aínda non existe)">cociña inuit</a> posúe un pan frito moi popular denominado <a href="/w/index.php?title=Bannock&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bannock (a páxina aínda non existe)">bannock</a>. Un caso particular da cociña occidental de masa frita é o <a href="/wiki/Churro" title="Churro">churro</a>, así como as <a href="/w/index.php?title=Sopaipilla&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sopaipilla (a páxina aínda non existe)">sopaipillas</a> de <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Chile&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Chile (a páxina aínda non existe)">Chile</a> e <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Arxentina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Arxentina (a páxina aínda non existe)">Arxentina</a>. Os <a href="/w/index.php?title=Pan_ao_vapor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan ao vapor (a páxina aínda non existe)">pans ao vapor</a> son moi típicos na cociña chinesa (<a href="/w/index.php?title=Baozi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baozi (a páxina aínda non existe)">baozi</a>), na <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_do_Reino_Unido&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía do Reino Unido (a páxina aínda non existe)">cociña británica</a> é moi popular o pan ao vapor denominado <a href="/w/index.php?title=Popover&action=edit&redlink=1" class="new" title="Popover (a páxina aínda non existe)">popover</a> (elaborado de forma moi similar ao <a href="/w/index.php?title=Yorkshire_pudding&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yorkshire pudding (a páxina aínda non existe)">Yorkshire pudding</a>), o <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Mongolia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Mongolia (a páxina aínda non existe)">mongol</a> <a href="/w/index.php?title=Buuz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Buuz (a páxina aínda non existe)">buuz</a>, o <a href="/w/index.php?title=Youtiao&action=edit&redlink=1" class="new" title="Youtiao (a páxina aínda non existe)">youtiao</a> (que posúe algunhas similitudes ao <a href="/wiki/Churro" title="Churro">churro</a>), o <a href="/w/index.php?title=Keropok&action=edit&redlink=1" class="new" title="Keropok (a páxina aínda non existe)">pan de gamba</a> chinés. En Europa tense o <a href="/w/index.php?title=Dampfnudel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dampfnudel (a páxina aínda non existe)">Dampfnudel</a> alemán que é un pan cocido reencho de carne. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pan_rápido">Pan rápido</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=23" title="Editar a sección: «Pan rápido»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=23" title="Editar o código fonte da sección: Pan rápido">editar a fonte</a>]</div> O <a href="/w/index.php?title=Categor%C3%ADa:Pan_r%C3%A1pido&action=edit&redlink=1" class="new" title="Categoría:Pan rápido (a páxina aínda non existe)">pan rápido</a> é un tipo de pan que se fai medrar con <a href="/w/index.php?title=Axente_leudante&action=edit&redlink=1" class="new" title="Axente leudante (a páxina aínda non existe)">axente leudante</a> no canto de con <a href="/wiki/L%C3%A9vedo" title="Lévedo">lévedo</a>. A variedade de pan rápido inclúe <a href="/wiki/Biscoito" title="Biscoito">biscoitos</a> e <a href="/wiki/Galleta" title="Galleta">galletas</a>, así como <a href="/wiki/Pan_de_pl%C3%A1tano" title="Pan de plátano">pan de banana</a>, <a href="/w/index.php?title=Pan_de_cervexa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan de cervexa (a páxina aínda non existe)">pan de cervexa</a>, <a href="/wiki/Cornbread" title="Cornbread">cornbread</a>, <a href="/wiki/Madalena_(doce)" title="Madalena (doce)">madalenas</a>, <a href="/wiki/Chula" title="Chula">chulas</a>, <a href="/w/index.php?title=Scone&action=edit&redlink=1" class="new" title="Scone (a páxina aínda non existe)">scones</a> e <a href="/wiki/Pan_de_soda" title="Pan de soda">pan de soda</a>.<a href="#cite_note-univarcanada1-56">[56]</a> Segundo a mestura de axentes leudantes conséguense pans de textura máis ou menos turxente ou branda. O chamado "Quick bread" orixinouse moi posiblemente en <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos</a> a finais do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a>. Antes da súa creación, os produtos afornados facíanse crecer con lévedo ou unha mestura de <a href="/wiki/Masa" title="Masa">masa</a> con ovo.<a href="#cite_note-57">[57]</a> Durante a <a href="/wiki/Guerra_Civil_americana" class="mw-redirect" title="Guerra Civil americana">guerra civil americana</a> (1861-1865), a demanda de comida era moi elevada, razón pola cal facíase medrar o pan con "baking soda" no canto de lévedo.<a href="#cite_note-58">[58]</a><a href="#cite_note-59">[59]</a><a href="#cite_note-60">[60]</a><a href="#cite_note-61">[61]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Pan_e_saúde">Pan e saúde</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=24" title="Editar a sección: «Pan e saúde»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=24" title="Editar o código fonte da sección: Pan e saúde">editar a fonte</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nutrición">Nutrición</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=25" title="Editar a sección: «Nutrición»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=25" title="Editar o código fonte da sección: Nutrición">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Pan_asturiano.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Pan_asturiano.JPG/220px-Pan_asturiano.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Pan_asturiano.JPG/330px-Pan_asturiano.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Pan_asturiano.JPG/440px-Pan_asturiano.JPG 2x" data-file-width="3888" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Pan <a href="/w/index.php?title=Gastronom%C3%ADa_de_Asturias&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gastronomía de Asturias (a páxina aínda non existe)">asturiano</a> elaborado con trigo <a href="/wiki/Espelta" title="Espelta">espelta</a>.</figcaption></figure> O pan considerouse desde moi antigo como un dos alimentos por excelencia. Achega nunha cantidade considerable <a href="/wiki/Hidratos_de_carbono" class="mw-redirect" title="Hidratos de carbono">hidratos de carbono</a> de cadea complexa. Algunhas <a href="/wiki/Prote%C3%ADna" title="Proteína">proteínas</a>, que poden chegar a contidos de 9 g por cada 100 g de pan.<a href="#cite_note-foodQ-62">[62]</a> Trátase de proteínas de baixa calidade, con baixo <a href="/w/index.php?title=Valor_biol%C3%B3xico&action=edit&redlink=1" class="new" title="Valor biolóxico (a páxina aínda non existe)">valor biolóxico</a> e nutricional, debido a que o seu contido en <a href="/wiki/Amino%C3%A1cido" title="Aminoácido">aminoácidos</a> non inclúe todos os <a href="/wiki/Amino%C3%A1cido_esencial" title="Aminoácido esencial">aminoácidos esenciais</a>, senón que presenta niveis deficientes do aminoácido esencial <a href="/wiki/Lisina" title="Lisina">lisina</a><a href="#cite_note-Shewry2009-63">[63]</a><a href="#cite_note-FAO2013-64">[64]</a> (tense que compensar coa inxesta doutros alimentos, como pode ser <a href="/wiki/Legume" title="Legume">legumes</a>). Posúe por regra xeral poucos contidos graxos, case sempre <a href="/wiki/%C3%81cido_oleico" title="Ácido oleico">ácido oleico</a> e <a href="/wiki/%C3%81cido_linoleico" title="Ácido linoleico">linoléico</a>. Entre os <a href="/wiki/Micronutriente" title="Micronutriente">micronutrientes</a> que posúe o pan atópanse algunhas trazas de <a href="/wiki/Calcio" title="Calcio">calcio</a> (debido ao uso de <a href="/wiki/Leite" title="Leite">leite</a> que se fai na elaboración industrial actual), <a href="/wiki/Ferro" title="Ferro">ferro</a> (é unha grande achega deste mineral), <a href="/wiki/Selenio" title="Selenio">selenio</a>, <a href="/wiki/Potasio" title="Potasio">potasio</a>, <a href="/wiki/F%C3%B3sforo_(elemento)" title="Fósforo (elemento)">fósforo</a>. O pan que ten unha fariña con <a href="/wiki/Microorganismo" title="Microorganismo">xerme</a> posúe dúas <a href="/wiki/Vitamina" title="Vitamina">vitaminas</a> do grupo <a href="/wiki/Vitamina_B" title="Vitamina B">B</a> e que son a: <a href="/wiki/Vitamina_B1" title="Vitamina B1">tiamina</a> (que favorece a saúde no <a href="/wiki/Sistema_nervioso" title="Sistema nervioso">sistema nervioso</a>) e a <a href="/wiki/Vitamina_B3" title="Vitamina B3">niacina</a> (que prevén a <a href="/w/index.php?title=Pelagra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pelagra (a páxina aínda non existe)">pelagra</a>). O pan posúe tamén <a href="/wiki/%C3%81cido_f%C3%B3lico" title="Ácido fólico">ácido fólico</a> e unha certa cantidade de <a href="/wiki/Carotenoide" title="Carotenoide">carotenoides</a> (aínda que pouca cantidade xa que foron reducidos durante a fase de mestura na elaboración do pan).<a href="#cite_note-Leenhardt-27">[27]</a> Contén un 40 % de auga (a <a href="/wiki/Pasta" title="Pasta">pasta</a> cocida chega a un 60 %).<a href="#cite_note-foodQ-62">[62]</a> Os pans de fariñas pouco refinadas son as que achegan unha maior cantidade de <a href="/wiki/Fibra_alimentaria" title="Fibra alimentaria">fibra</a> á dieta humana, non obstante o consumo de pan adoita ser unha das fontes maioritarias de fibra.<a href="#cite_note-Manuel-65">[65]</a> Os pans brancos de fariñas refinadas son os que achegan unha menor cantidade chegando ata un 3 %, o pan denominado como "integral" pode chegar a ter entre tres a catro veces máis de fibra.<a href="#cite_note-Nesle-10">[10]</a> O pan ocupa a base da <a href="/w/index.php?title=Pir%C3%A1mide_alimentaria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pirámide alimentaria (a páxina aínda non existe)">pirámide alimentaria</a> na zona de cereais e legumes, o que indica que pode consumirse ao día nunha cantidade relativamente moderada (comparado con outros alimentos) dentro do que se considera unha <a href="/w/index.php?title=Dieta_equilibrada&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dieta equilibrada (a páxina aínda non existe)">dieta equilibrada</a>. Por exemplo na dieta dun neno dun ano xa se inclúe o pan (así como os alimentos dos grupos alimentarios: <a href="/wiki/Carne" title="Carne">carne</a>, <a href="/wiki/Verdura" title="Verdura">verduras</a> e <a href="/wiki/Leite" title="Leite">leite</a>). Existen estudos que mencionan que un consumo de pan de centeo achega nas mulleres só un 7,1 % da proteína; un 1,2 % de lípidos e un 11,1 % de carbohidratos necesarios en <a href="/w/index.php?title=Dose_diaria_recomendada&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dose diaria recomendada (a páxina aínda non existe)">RDI</a>, mentres que na dieta dun home contribúe cun 5,9 % da proteína un 1 % da graxa e 9,3 % de carbohidratos, o que fai unha contribución do total de 28,6 % dos nutrientes recomendados pola <a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_Mundial_da_Sa%C3%BAde" title="Organización Mundial da Saúde">Organización Mundial da Saúde</a>.<a href="#cite_note-66">[66]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Enfermidades_asociadas_ao_consumo_de_pan">Enfermidades asociadas ao consumo de pan</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=26" title="Editar a sección: «Enfermidades asociadas ao consumo de pan»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=26" title="Editar o código fonte da sección: Enfermidades asociadas ao consumo de pan">editar a fonte</a>]</div> A pesar de ser un <a href="/wiki/Alimento_b%C3%A1sico" title="Alimento básico">alimento básico</a> moi antigo, unha porcentaxe crecente de poboación en todo o mundo sofre dalgún tipo de <a href="/wiki/Glute#Trastornos_relacionados_co_glute" title="Glute">trastorno relacionado co glute</a>, que inclúen a <a href="/wiki/Enfermidade_cel%C3%ADaca" title="Enfermidade celíaca">enfermidade celíaca</a>, a <a href="/w/index.php?title=Sensibilidade_ao_glute_non_cel%C3%ADaca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sensibilidade ao glute non celíaca (a páxina aínda non existe)">sensibilidade ao glute non celíaca</a>, a <a href="/w/index.php?title=Dermatite_herpetiforme&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dermatite herpetiforme (a páxina aínda non existe)">dermatite herpetiforme</a>, a <a href="/wiki/Ataxia#A_ataxia_por_glute" title="Ataxia">ataxia por glute</a> e a <a href="/wiki/Alerxia" title="Alerxia">alerxia</a> ao trigo,<a href="#cite_note-Londres-67">[67]</a><a href="#cite_note-Oslo-68">[68]</a> cuxo tratamento consiste nunha <a href="/w/index.php?title=Dieta_sen_glute&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dieta sen glute (a páxina aínda non existe)">dieta libre de glute estrita</a>.<a href="#cite_note-VoltaCaio2015Cita-69">[69]</a><a href="#cite_note-MulderWanrooijCita-70">[70]</a><a href="#cite_note-HischenhuberCrevelCita-71">[71]</a> Por este motivo, en recentes anos lanzáronse ao mercado os <a href="/w/index.php?title=Pan_sen_glute&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pan sen glute (a páxina aínda non existe)">pans libres de glute</a>.<a href="#cite_note-LamacchiaCamarca2014-53">[53]</a> O incremento do consumo de <a href="/wiki/Glute" title="Glute">glute</a> a nivel mundial, os avances no recoñecemento da gran cantidade de síntomas que pode provocar afectando a diversos órganos, a mellora dos procedementos diagnósticos e unha maior incidencia real na poboación, están a contribuír a un crecente e constante aumento de diagnósticos destas enfermidades.<a href="#cite_note-BressanKramer2016-72">[72]</a><a href="#cite_note-73">[73]</a><a href="#cite_note-VoltaCaio2013-74">[74]</a> Con todo, debido ao escaso coñecemento sobre estes trastornos entre os profesionais da saúde, que tende a perpetuarse,<a href="#cite_note-SeeKaukinen-75">[75]</a><a href="#cite_note-Fasano2005Pediatric-76">[76]</a> na actualidade practicamente a totalidade dos casos reais continúa sen recoñecer, sen diagnosticar e sen tratar.<a href="#cite_note-LundinWijmenga2015-77">[77]</a><a href="#cite_note-LionettiGatti2015-78">[78]</a><a href="#cite_note-VerduArmstrong2009-79">[79]</a><a href="#cite_note-MansuetoSeidita2014-80">[80]</a> A maior parte dos afectados só presenta síntomas dixestivos leves, intermitentes ou mesmo ausentes (probablemente debido ó efecto <a href="/w/index.php?title=Opioide&action=edit&redlink=1" class="new" title="Opioide (a páxina aínda non existe)">opioide</a> do glute, que enmascara o dano intestinal), aínda que si desenvolven outros trastornos asociadas que poden afectar practicamente a calquera órgano.<a href="#cite_note-PruimboomPunder2015-81">[81]</a> Tras un dilatado historial de variadas molestias de saúde e unha longa peregrinación por multitude de consultas de diversos especialistas durante anos, sen recibir un apoio médico adecuado, a maioría das persoas afectadas acaba recorrendo á dieta sen glute e ao autodiagnóstico,<a href="#cite_note-VerduArmstrong2009-79">[79]</a><a href="#cite_note-MansuetoSeidita2014-80">[80]</a><a href="#cite_note-LudvigssonCard-82">[82]</a> mentres que outras moitas son persoas que se afixeron a vivir cun estado de mala saúde crónica coma se fose normal.<a href="#cite_note-LionettiGatti2015-78">[78]</a><a href="#cite_note-LudvigssonCardScreening-83">[83]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="O_pan_en_Galiza">O pan en Galiza</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=27" title="Editar a sección: «O pan en Galiza»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=27" title="Editar o código fonte da sección: O pan en Galiza">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Pan_de_Galiza._VI_festa_da_filloa_da_pedra._2009._A_Ba%C3%B1a.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Pan_de_Galiza._VI_festa_da_filloa_da_pedra._2009._A_Ba%C3%B1a.jpg/220px-Pan_de_Galiza._VI_festa_da_filloa_da_pedra._2009._A_Ba%C3%B1a.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Pan_de_Galiza._VI_festa_da_filloa_da_pedra._2009._A_Ba%C3%B1a.jpg/330px-Pan_de_Galiza._VI_festa_da_filloa_da_pedra._2009._A_Ba%C3%B1a.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Pan_de_Galiza._VI_festa_da_filloa_da_pedra._2009._A_Ba%C3%B1a.jpg/440px-Pan_de_Galiza._VI_festa_da_filloa_da_pedra._2009._A_Ba%C3%B1a.jpg 2x" data-file-width="567" data-file-height="425" /></a><figcaption>Pan de Galiza.</figcaption></figure> Aínda que hoxe, pan denomina exclusivamente o feito con fariña triga, mentres que para o feito a partir doutras fariñas deba adxectivarse (pan de centeo, pan millo ou <a href="/wiki/Broa" title="Broa">broa</a>), a verdade é que, tradicionalmente o nome de pan usábase en Galicia para denominar non só o pan propiamente dito, do cereal que fose, senón tamén o propio <a href="/wiki/Cereal" title="Cereal">cereal</a> (fose trigo ou centeo), mesmo cando aínda estaba na terra, en verde, medrando, ou xa segado, na eira. En algures tamén se denomina así a terra sementada de centeo. O pan branco, de trigo, moito máis valorado, era o pan das ocasións especiais, e por iso chamábano pan de festa, pan dos días de festa ou pan feiral. Máis usual era a denominación apocopada <a href="/w/index.php?title=Pantrigo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pantrigo (a páxina aínda non existe)">pantrigo</a>. O pan de centeo recibe tamén os nomes de pan centeo, e pan negro. O pan de millo ou pan millo é máis coñecido como <a href="/wiki/Boroa" class="mw-redirect" title="Boroa">boroa</a> ou broa. En Galiza, a importancia do pan é capital desde hai séculos, sendo a base de alimentación para a poboación. O xeito tradicional de elaboración do pan é con fermento, o que fai que haxa que gardar un chisco de fermento para a elaboración da seguinte quenda de pan. Os estilos son variados: dende o pan de bóla, pasando polo tradicional <a href="/w/index.php?title=Molete&action=edit&redlink=1" class="new" title="Molete (a páxina aínda non existe)">molete</a> —o cal adoita ter unha especie de "moño" na zona central da parte superior—, ata a boroa, o pan centeo ou o pan co que se fan as <a href="/wiki/Empanada" title="Empanada">empanadas</a>. Segundo a Federación Galega de Panadeiros e Pasteleiros cada <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">galego</a> consome,[<a href="/wiki/Wikipedia:Palabras_a_evitar#Palabras_cuxo_significado_se_desactualiza" title="Wikipedia:Palabras a evitar">cando?</a>] anualmente, ao redor de 56 quilogramos de pan, o que supón un 37% menos que nos <a href="/wiki/1990" title="1990">anos 90</a>, cando o consumo medio dos galegos elevábase aos 90 quilos.<a href="#cite_note-84">[84]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="O_pan_na_cultura_popular">O pan na cultura popular</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=28" title="Editar a sección: «O pan na cultura popular»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=28" title="Editar o código fonte da sección: O pan na cultura popular">editar a fonte</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Pan_galego_de_aldea_feito_na_cidade.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Pan_galego_de_aldea_feito_na_cidade.jpg/220px-Pan_galego_de_aldea_feito_na_cidade.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Pan_galego_de_aldea_feito_na_cidade.jpg/330px-Pan_galego_de_aldea_feito_na_cidade.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Pan_galego_de_aldea_feito_na_cidade.jpg/440px-Pan_galego_de_aldea_feito_na_cidade.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>Pan da aldea.</figcaption></figure> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/wiki/O_pan_na_cultura_popular" class="mw-redirect" title="O pan na cultura popular">O pan na cultura popular</a>.</dd></dl></div> De sempre, o pan recibiu un trato de respecto debido, seguramente, das implicacións relixiosas derivadas do seu uso por <a href="/wiki/Xes%C3%BAs_Cristo" class="mw-redirect" title="Xesús Cristo">Xesús Cristo</a> en momentos relevantes do nacemento do <a href="/wiki/Catolicismo" title="Catolicismo">catolicismo</a>. O feito de considera-lo pan como o corpo de Cristo esixía darlle un trato especial. Moi probablemente os tempos da fame tiveron que intervir tamén nese mesmo tratamento respectuoso. Por todo o anterior, nunca se debe tira-lo pan ó chan e se nos cae, debe recollerse inmediatamente e bicalo. Se alguén atopa un anaco de pan caído nun camiño, debe recollelo e colocalo onde ninguén o poida pisar. Cando algún esmolante veña pedir e se lle dea un pan, tamén hai que bicalo antes de darllo. E o pobre debe repetilo xesto antes de agradecelo. Tampouco se debe tira-lo pan sobrante ó lixo, pero admítese botalo ó lume. É de <a href="/w/index.php?title=Agoiro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Agoiro (a páxina aínda non existe)">mal agoiro</a> deixar cravado o coitelo no pan, o mesmo que pousalo na mesa dado a volta. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Galería_de_imaxes">Galería de imaxes</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=29" title="Editar a sección: «Galería de imaxes»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=29" title="Editar o código fonte da sección: Galería de imaxes">editar a fonte</a>]</div> <div class="detail principal"> <dl><dd>Artigo principal: <a href="/w/index.php?title=Galer%C3%ADa_de_imaxes_de_pan_de_Galicia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Galería de imaxes de pan de Galicia (a páxina aínda non existe)">Galería de imaxes de pan de Galicia</a>.</dd></dl></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6677576">@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .mod-gallery{width:100%!important}}.mw-parser-output .mod-gallery{display:table}.mw-parser-output .mod-gallery-default{background:transparent;margin-top:0.3em}.mw-parser-output .mod-gallery-center{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .mod-gallery-left{float:left}.mw-parser-output .mod-gallery-right{float:right}.mw-parser-output .mod-gallery-none{float:none}.mw-parser-output .mod-gallery-collapsible{width:100%}.mw-parser-output .mod-gallery .title,.mw-parser-output .mod-gallery .main,.mw-parser-output .mod-gallery .footer{display:table-row}.mw-parser-output .mod-gallery .title>div{display:table-cell;padding:0.2em 0 0.6em 1.6em;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .mod-gallery .main>div{display:table-cell}.mw-parser-output .mod-gallery .gallery{line-height:1.35em}.mw-parser-output .mod-gallery .footer>div{display:table-cell;padding:0.2em 0 0.6em 1.6em;text-align:right;font-size:80%;line-height:1em}.mw-parser-output .mod-gallery .title>div *,.mw-parser-output .mod-gallery .footer>div *{overflow:visible}.mw-parser-output .mod-gallery .gallerybox img{background:none!important}.mw-parser-output .mod-gallery .bordered-images .thumb img{border:solid #eaecf0 1px}.mw-parser-output .mod-gallery .whitebg .thumb{background:#fff!important}</style><div class="mod-gallery mod-gallery-default"><div class="main"><div><ul class="gallery mw-gallery-traditional nochecker bordered-images whitebg"> <li class="gallerybox" style="width: 215px"> <div class="thumb" style="width: 210px; height: 210px;"><a href="/wiki/Ficheiro:Pan_de_Tenorio,_Cotobade.jpg" class="mw-file-description" title="Pan de Tenorio"><img alt="Pan de Tenorio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Pan_de_Tenorio%2C_Cotobade.jpg/180px-Pan_de_Tenorio%2C_Cotobade.jpg" decoding="async" width="180" height="135" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Pan_de_Tenorio%2C_Cotobade.jpg/270px-Pan_de_Tenorio%2C_Cotobade.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Pan_de_Tenorio%2C_Cotobade.jpg/360px-Pan_de_Tenorio%2C_Cotobade.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a></div> <div class="gallerytext">Pan de <a href="/wiki/Tenorio,_Cerdedo-Cotobade" title="Tenorio, Cerdedo-Cotobade">Tenorio</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 215px"> <div class="thumb" style="width: 210px; height: 210px;"><a href="/wiki/Ficheiro:Pain_epices_DSC00141.jpg" class="mw-file-description" title="Un tipo de pan"><img alt="Un tipo de pan" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Pain_epices_DSC00141.jpg/180px-Pain_epices_DSC00141.jpg" decoding="async" width="180" height="123" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Pain_epices_DSC00141.jpg/270px-Pain_epices_DSC00141.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Pain_epices_DSC00141.jpg/360px-Pain_epices_DSC00141.jpg 2x" data-file-width="2160" data-file-height="1472" /></a></div> <div class="gallerytext">Un tipo de pan</div> </li> </ul></div></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notas">Notas</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=30" title="Editar a sección: «Notas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=30" title="Editar o código fonte da sección: Notas">editar a fonte</a>]</div> <div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> Definicións no <a rel="nofollow" class="external text" href="http://academia.gal/dicionario/-/termo/pan">Dicionario da Real Academia Galega</a> e no <a rel="nofollow" class="external text" href="http://portaldaspalabras.gal/dicionario/procura/pan">Portal das Palabras</a> para pan. </li> <li id="cite_note-Beth-2">↑ <a href="#cite_ref-Beth_2-0">2,0</a> <a href="#cite_ref-Beth_2-1">2,1</a> <a href="#cite_ref-Beth_2-2">2,2</a> <cite class="citation book">Hensperger, Beth; Chuck Williams, Noel Barnhurst (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/bread0000hens">Bread</a> (en inglés) (1.ª ed.). Simon & Schuster Source. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0743228374" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0743228374">978-0743228374</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.au=Chuck+Williams%2C+Noel+Barnhurst&rft.aufirst=Beth&rft.aulast=Hensperger&rft.btitle=Bread&rft.date=2002&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=978-0743228374&rft.pub=Simon+%26+Schuster+Source&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbread0000hens&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-McGee-3">↑ <a href="#cite_ref-McGee_3-0">3,0</a> <a href="#cite_ref-McGee_3-1">3,1</a> <a href="#cite_ref-McGee_3-2">3,2</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Harold_McGee&action=edit&redlink=1" class="new" title="Harold McGee (a páxina aínda non existe)">McGee, Harold</a> (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/onfoodcookingsci0000mcge_e4f3">On Food and Cooking: The Science and Lore of the Kitchen</a> (en inglés) (2.ª ed.). Nova York: Scribner. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0-684-80001-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/0-684-80001-2">0-684-80001-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Harold&rft.aulast=McGee&rft.btitle=On+Food+and+Cooking%3A+The+Science+and+Lore+of+the+Kitchen&rft.date=2004&rft.edition=2.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=0-684-80001-2&rft.place=Nova+York&rft.pub=Scribner&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fonfoodcookingsci0000mcge_e4f3&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Six-4">↑ <a href="#cite_ref-Six_4-0">4,0</a> <a href="#cite_ref-Six_4-1">4,1</a> <a href="#cite_ref-Six_4-2">4,2</a> <a href="#cite_ref-Six_4-3">4,3</a> <cite class="citation book">H. E., Jacob (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sixthousandyears00heja">Six Thousand Years of Bread: Its Holy and Unholy History</a> (en inglés) (1.ª ed.). The Lyons Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/1558215751" title="Especial:Fontes bibliográficas/1558215751">1558215751</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Jacob&rft.aulast=H.+E.&rft.btitle=Six+Thousand+Years+of+Bread%3A+Its+Holy+and+Unholy+History&rft.date=1997&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=1558215751&rft.pub=The+Lyons+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsixthousandyears00heja&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Bernard-5">↑ <a href="#cite_ref-Bernard_5-0">5,0</a> <a href="#cite_ref-Bernard_5-1">5,1</a> <cite class="citation book">Dupaigne, Bernard (1999). The History of Bread (en inglés) (1.ª ed.). Harry N. Abrams, Inc. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0810934388" title="Especial:Fontes bibliográficas/0810934388">0810934388</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Bernard&rft.aulast=Dupaigne&rft.btitle=The+History+of+Bread&rft.date=1999&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=0810934388&rft.pub=Harry+N.+Abrams%2C+Inc.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> <cite class="citation web">ceopan (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200630231834/http://www.ceopan.es/index.php?type=public&zone=smartportalcategorias&action=view&categoryID=295&codeID=295">"Historia del pan"</a> (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ceopan.es/index.php?type=public&zone=smartportalcategorias&action=view&categoryID=295&codeID=295">o orixinal</a> o 30 de xuño de 2020. Consultado o 29 de xuño de 2020.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.btitle=Historia+del+pan&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ceopan.es%2Findex.php%3Ftype%3Dpublic%26zone%3Dsmartportalcategorias%26action%3Dview%26categoryID%3D295%26codeID%3D295&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Naum-7"><a href="#cite_ref-Naum_7-0">↑</a> <cite class="citation book">Naum, Jasny (1950). The Daily Bread of the Ancient Greeks and Romans (en inglés). 9:227: Osiris.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Jasny&rft.aulast=Naum&rft.btitle=The+Daily+Bread+of+the+Ancient+Greeks+and+Romans&rft.date=1950&rft.genre=book&rft.place=9%3A227&rft.pub=Osiris&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|data-acceso=</code> require <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|url=</code> (<a href="/wiki/Axuda:Erros_nas_referencias#accessdate_missing_url" title="Axuda:Erros nas referencias">Axuda</a>) </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <cite class="citation book">Carson I.A., Ritchie. <a href="/w/index.php?title=Comida_y_civilizaci%C3%B3n&action=edit&redlink=1" class="new" title="Comida y civilización (a páxina aínda non existe)">Comida y civilización</a> (en español) (4.ª ed.). <a href="/wiki/Alianza_Editorial" title="Alianza Editorial">Alianza Editorial</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8420602140" title="Especial:Fontes bibliográficas/8420602140">8420602140</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Ritchie&rft.aulast=Carson+I.A.&rft.btitle=Comida+y+civilizaci%C3%B3n&rft.edition=4.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=8420602140&rft.pub=Alianza+Editorial&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-toscana-9"><a href="#cite_ref-toscana_9-0">↑</a> <cite class="citation book">Counihan M., Carole (2004). Around the Tuscan Table: Food, Family, and Gender in Twentieth Century Florence (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) (1.ª ed.). Nova York: Routledge. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0415946735" title="Especial:Fontes bibliográficas/0415946735">0415946735</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Carole&rft.aulast=Counihan+M.&rft.btitle=Around+the+Tuscan+Table%3A+Food%2C+Family%2C+and+Gender+in+Twentieth+Century+Florence&rft.date=2004&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=0415946735&rft.place=Nova+York&rft.pub=Routledge&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Nesle-10">↑ <a href="#cite_ref-Nesle_10-0">10,0</a> <a href="#cite_ref-Nesle_10-1">10,1</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Marion_Nestle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marion Nestle (a páxina aínda non existe)">Nestle, Marion</a> (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/whattoeat0000nest_p6t6">What to Eat' An Aisle-by-Aisle Guide to Savvy Food Choices and Good Eating</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) (1.ª ed.). North Point Press. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0865477043" title="Especial:Fontes bibliográficas/0865477043">0865477043</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Marion&rft.aulast=Nestle&rft.btitle=What+to+Eat%27+An+Aisle-by-Aisle+Guide+to+Savvy+Food+Choices+and+Good+Eating&rft.date=2006&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=0865477043&rft.pub=North+Point+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fwhattoeat0000nest_p6t6&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Dan-11">↑ <a href="#cite_ref-Dan_11-0">11,0</a> <a href="#cite_ref-Dan_11-1">11,1</a> <a href="#cite_ref-Dan_11-2">11,2</a> <a href="#cite_ref-Dan_11-3">11,3</a> <a href="#cite_ref-Dan_11-4">11,4</a> <cite class="citation book">Lepard, Dan (2004). Art of Handmade Bread: Contemporary European Recipes for the Home Baker (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) (1.ª ed.). Mitchell Beazley. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/1845333128" title="Especial:Fontes bibliográficas/1845333128">1845333128</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Dan&rft.aulast=Lepard&rft.btitle=Art+of+Handmade+Bread%3A+Contemporary+European+Recipes+for+the+Home+Baker&rft.date=2004&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=1845333128&rft.pub=Mitchell+Beazley&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Beranbaum-12">↑ <a href="#cite_ref-Beranbaum_12-0">12,0</a> <a href="#cite_ref-Beranbaum_12-1">12,1</a> <a href="#cite_ref-Beranbaum_12-2">12,2</a> <cite class="citation book">Beranbaum, Rose Levy (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/breadbible00rose">The Bread Bible</a> (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) (1.ª ed.). W. W. Norton & Company. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0393057942" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0393057942">978-0393057942</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Rose+Levy&rft.aulast=Beranbaum&rft.btitle=The+Bread+Bible&rft.date=2003&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=978-0393057942&rft.pub=W.+W.+Norton+%26+Company&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbreadbible00rose&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <cite class="citation journal">Akers, A. A.; Hoseney R. C. (1994). "Water-soluble dextrins from α-amylase-treated bread and their relationship to bread firming". Cereal chemistry (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) 71 (3): 223–226.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Water-soluble+dextrins+from+%CE%B1-amylase-treated+bread+and+their+relationship+to+bread+firming&rft.au=Hoseney+R.+C.&rft.aufirst=A.+A.&rft.aulast=Akers&rft.date=1994&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Cereal+chemistry&rft.pages=223-226&rft.volume=71&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Tovar-14"><a href="#cite_ref-Tovar_14-0">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Rosa_Tovar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rosa Tovar (a páxina aínda non existe)">Tovar, Rosa</a> (2006). Masas (en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>) (1.ª ed.). Madrid: El aguilar. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-03-50530-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-03-50530-8">978-84-03-50530-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Rosa&rft.aulast=Tovar&rft.btitle=Masas&rft.date=2006&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-03-50530-8&rft.place=Madrid&rft.pub=El+aguilar&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-leader-15">↑ <a href="#cite_ref-leader_15-0">15,0</a> <a href="#cite_ref-leader_15-1">15,1</a> <a href="#cite_ref-leader_15-2">15,2</a> <cite class="citation book">Leader, Daniel; Lauren Chattman (2007). Local Breads: Sourdough and Whole-Grain Recipes from Europe's Best Artisan Bakers (en inglés) (1ª ed.). W. W. Morton. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0393050556" title="Especial:Fontes bibliográficas/0393050556">0393050556</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.au=Lauren+Chattman&rft.aufirst=Daniel&rft.aulast=Leader&rft.btitle=Local+Breads%3A+Sourdough+and+Whole-Grain+Recipes+from+Europe%27s+Best+Artisan+Bakers&rft.date=2007&rft.edition=1%AA&rft.genre=book&rft.isbn=0393050556&rft.pub=W.+W.+Morton&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Blahnik-16">↑ <a href="#cite_ref-Blahnik_16-0">16,0</a> <a href="#cite_ref-Blahnik_16-1">16,1</a> <cite class="citation book">Leader, Daniel; Judith Blahnik (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/breadaloneboldfr0000lead">Bread Alone: Bold Fresh Loaves from Your Own Hands</a> (en inglés) (1.ª ed.). William Morrow Cookbooks. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0688092616" title="Especial:Fontes bibliográficas/0688092616">0688092616</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.au=Judith+Blahnik&rft.aufirst=Daniel&rft.aulast=Leader&rft.btitle=Bread+Alone%3A+Bold+Fresh+Loaves+from+Your+Own+Hands&rft.date=1993&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=0688092616&rft.pub=William+Morrow+Cookbooks&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbreadaloneboldfr0000lead&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Raymond-17">↑ <a href="#cite_ref-Raymond_17-0">17,0</a> <a href="#cite_ref-Raymond_17-1">17,1</a> <a href="#cite_ref-Raymond_17-2">17,2</a> <a href="#cite_ref-Raymond_17-3">17,3</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Raymond_Calvel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raymond Calvel (a páxina aínda non existe)">Calvel, Raymond</a>; James J. MacGuire (2001). The Taste of Bread (en inglés) (1.ª ed.). Springer. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0834216469" title="Especial:Fontes bibliográficas/0834216469">0834216469</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.au=James+J.+MacGuire&rft.aufirst=Raymond&rft.aulast=Calvel&rft.btitle=The+Taste+of+Bread&rft.date=2001&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=0834216469&rft.pub=Springer&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Hamelman-18">↑ <a href="#cite_ref-Hamelman_18-0">18,0</a> <a href="#cite_ref-Hamelman_18-1">18,1</a> <cite class="citation book">Hamelman, Jefrey (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/breadbakersbooko0000hame">Bread: A Baker's Book of Techniques and Recipes</a> (en inglés) (1.ª ed.). Wiley. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0471168572" title="Especial:Fontes bibliográficas/0471168572">0471168572</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Jefrey&rft.aulast=Hamelman&rft.btitle=Bread%3A+A+Baker%27s+Book+of+Techniques+and+Recipes&rft.date=2004&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=0471168572&rft.pub=Wiley&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbreadbakersbooko0000hame&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> <cite class="citation web">Agencia Española de Seguridad Alimentaria y Nutrición, ed. (29 de xaneiro de 2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090226062919/http://www.aesan.msc.es/AESAN/web/notas_prensa/pan_menos_sal.shtml">"El éxito en la reducción del contenido de sal en el pan"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aesan.msc.es/AESAN/web/notas_prensa/pan_menos_sal.shtml">o orixinal</a> o 26 de febreiro de 2009. Consultado o 22 de marzo de 2009.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.btitle=El+%C3%A9xito+en+la+reducci%C3%B3n+del+contenido+de+sal+en+el+pan&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.aesan.msc.es%2FAESAN%2Fweb%2Fnotas_prensa%2Fpan_menos_sal.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <cite class="citation journal">Rosenber, Hans; Edward L. Rohdenburg (xullo 1950). "The fortification of Bread with Lysine". The Journal of Nutrition.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=The+fortification+of+Bread+with+Lysine&rft.au=Edward+L.+Rohdenburg&rft.aufirst=Hans&rft.aulast=Rosenber&rft.chron=xullo+1950&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Journal+of+Nutrition&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Monica-21">↑ <a href="#cite_ref-Monica_21-0">21,0</a> <a href="#cite_ref-Monica_21-1">21,1</a> <cite class="citation journal">Haros, Mónica; Cristina M. Rosell, Carmen Benedito (outubro 2001). "Fungal phytase as a potential breadmaking additive". European Food Research and Technology (en inglés) (Heilderberg: Springer Berlin) 213 (4-5): 317–322. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1438-2385">1438-2385</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Fungal+phytase+as+a+potential+breadmaking+additive&rft.au=Cristina+M.+Rosell%2C+Carmen+Benedito&rft.aufirst=M%C3%B3nica&rft.aulast=Haros&rft.chron=outubro+2001&rft.genre=article&rft.issn=1438-2385&rft.issue=4-5&rft.jtitle=European+Food+Research+and+Technology&rft.pages=317-322&rft.volume=213&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> <cite class="citation journal">Kirk, Ole (agosto 2002). "Industrial enzyme applications". Current Opinion in Biotechnology (en inglés) 13 (4): 345–351.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Industrial+enzyme+applications&rft.aufirst=Ole&rft.aulast=Kirk&rft.chron=agosto+2002&rft.genre=article&rft.issue=4&rft.jtitle=Current+Opinion+in+Biotechnology&rft.pages=345-351&rft.volume=13&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-enzyme-23"><a href="#cite_ref-enzyme_23-0">↑</a> <cite class="citation journal">Markku, Vanhanen (outubro 1996). "Enzyme exposure and enzyme sensitisation in the baking industry". Occupational & Environmental Medicine (en inglés) 53 (10): 670–676.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Enzyme+exposure+and+enzyme+sensitisation+in+the+baking+industry&rft.aufirst=Vanhanen&rft.aulast=Markku&rft.chron=outubro+1996&rft.genre=article&rft.issue=10&rft.jtitle=Occupational+%26+Environmental+Medicine&rft.pages=670-676&rft.volume=53&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <cite class="citation journal">Chamberlain, N. (xuño 2007). "Alpha-amylase and bread properties". International Journal of Food Science & Technology (en inglés) (Willey) 16 (2): 127–152. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1365-2621.1981.tb01004.x">10.1111/j.1365-2621.1981.tb01004.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Alpha-amylase+and+bread+properties&rft.aufirst=N.&rft.aulast=Chamberlain&rft.chron=xu%C3%B1o+2007&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=International+Journal+of+Food+Science+%26+Technology&rft.pages=127-152&rft.volume=16&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1365-2621.1981.tb01004.x&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> <cite class="citation journal">Leclercq, C.; D. Arcella & A. Turrini (decembro 2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_food-and-chemical-toxicology_2000-12_38_12/page/1075">"Estimates of the theoretical maximum daily intake of erythorbic acid, gallates, butylated hydroxyanisole (BHA) and butylated hydroxytoluene (BHT) in Italy: a stepwise approach"</a>. <a href="/w/index.php?title=Food_and_Chemical_Toxicology&action=edit&redlink=1" class="new" title="Food and Chemical Toxicology (a páxina aínda non existe)">Food and Chemical Toxicology</a> (en inglés) 38 (12): 1075–1084. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2FS0278-6915%2800%2900106-X">10.1016/S0278-6915(00)00106-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Estimates+of+the+theoretical+maximum+daily+intake+of+erythorbic+acid%2C+gallates%2C+butylated+hydroxyanisole+%28BHA%29+and+butylated+hydroxytoluene+%28BHT%29+in+Italy%3A+a+stepwise+approach&rft.au=D.+Arcella+%26+A.+Turrini&rft.aufirst=C.&rft.aulast=Leclercq&rft.chron=decembro+2000&rft.genre=article&rft.issue=12&rft.jtitle=Food+and+Chemical+Toxicology&rft.pages=1075-1084&rft.volume=38&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_food-and-chemical-toxicology_2000-12_38_12%2Fpage%2F1075&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2FS0278-6915%2800%2900106-X&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <cite class="citation journal">Dong, Wei; R. C. Hoseney (1995). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090514214646/http://www.aaccnet.org/cerealchemistry/backissues/1995/72_58.pdf">"Effects of Certain Breadmaking Oxidants and Reducing Agents on Dough Rheological Properties"</a> (PDF). Cereal Chem (en inglés) 72 (1): 58–64. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aaccnet.org/cerealchemistry/backissues/1995/72_58.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 14 de maio de 2009. Consultado o 4 de febreiro de 2009.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Effects+of+Certain+Breadmaking+Oxidants+and+Reducing+Agents+on+Dough+Rheological+Properties&rft.au=R.+C.+Hoseney&rft.aufirst=Wei&rft.aulast=Dong&rft.date=1995&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Cereal+Chem&rft.pages=58-64&rft.volume=72&rft_id=http%3A%2F%2Faaccnet.org%2Fcerealchemistry%2Fbackissues%2F1995%2F72_58.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Leenhardt-27">↑ <a href="#cite_ref-Leenhardt_27-0">27,0</a> <a href="#cite_ref-Leenhardt_27-1">27,1</a> F. Leenhardt,"Carotenoids Content of Wheat: Importance of Selection and Impact of Breadmaking",International Workshop Modelling quality traits and their genetic variability for Wheat, xullo de 2004. </li> <li id="cite_note-Zanobi-28">↑ <a href="#cite_ref-Zanobi_28-0">28,0</a> <a href="#cite_ref-Zanobi_28-1">28,1</a> <cite class="citation journal">Zanobi, B.; Peri C. (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/sim_journal-of-food-engineering_1993_18_4/page/389">"A study of the bread-baking process. I: A phenomenological model"</a>. Journal of food engineering (en inglés) 19 (4): 389–398.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=A+study+of+the+bread-baking+process.+I%3A+A+phenomenological+model&rft.au=Peri+C.&rft.aufirst=B.&rft.aulast=Zanobi&rft.date=1993&rft.genre=article&rft.issue=4&rft.jtitle=Journal+of+food+engineering&rft.pages=389-398&rft.volume=19&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsim_journal-of-food-engineering_1993_18_4%2Fpage%2F389&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <cite class="citation book">Cauvain, S. P.; S. Salmon, L. S. Young (2005). Using cereal science and technology for the benefit of consumers (en inglés) (1.ª ed.). Woodhead. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/1845694791" title="Especial:Fontes bibliográficas/1845694791">1845694791</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.au=S.+Salmon%2C+L.+S.+Young&rft.aufirst=S.+P.&rft.aulast=Cauvain&rft.btitle=Using+cereal+science+and+technology+for+the+benefit+of+consumers&rft.date=2005&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=1845694791&rft.pub=Woodhead&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <cite class="citation journal">R.C., Hoseney (1991). "Gas retention in bread dough during baking". Cereal chemistry (en inglés) 68 (5): 521–525. 0009-0352.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Gas+retention+in+bread+dough+during+baking&rft.aufirst=Hoseney&rft.aulast=R.C.&rft.date=1991&rft.genre=article&rft.issue=5&rft.jtitle=Cereal+chemistry&rft.pages=521-525&rft.volume=68&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-31"><a href="#cite_ref-31">↑</a> <cite class="citation journal">Baker, J.C. (1939). "Effect of temperature on dough properties". Cereal Chemistry (en inglés). 40 & 41.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Effect+of+temperature+on+dough+properties&rft.aufirst=J.C.&rft.aulast=Baker&rft.date=1939&rft.genre=article&rft.jtitle=Cereal+Chemistry&rft.volume=40+%26+41&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Cauvain-32"><a href="#cite_ref-Cauvain_32-0">↑</a> <cite class="citation book">Cauvain, Stanley P.; Young, Linda S. (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9780387385631">Technology of Breadmaking</a> (en inglés) (1.ª ed.). Springer. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-0-387-38563-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-0-387-38563-1">978-0-387-38563-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.au=Young%2C+Linda+S.&rft.aufirst=Stanley+P.&rft.aulast=Cauvain&rft.btitle=Technology+of+Breadmaking&rft.date=2007&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-387-38563-1&rft.pub=Springer&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9780387385631&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> D’Appolonia, B. L.; Morad, M. M. "Bread staling". Cereal Chem., 1981, 58, 186-190 </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> Aibara, S.; Esaki, K. "Effect of high-voltage electric field treatment on bread". Biosci., Biotechnol., Biochem. 1998, 62, 2194-2198. </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> <cite class="citation journal">D. E., Rogers; Zeleznak, K. J.; Lai, C. S.; Hoseney, R. C. (1998). "Effect of native lipids, shortening, and bread moisture on bread firming". Cereal Chem. (en inglés) 65: 398–401.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Effect+of+native+lipids%2C+shortening%2C+and+bread+moisture+on+bread+firming&rft.au=Zeleznak%2C+K.+J.%3B+Lai%2C+C.+S.%3B+Hoseney%2C+R.+C.&rft.aufirst=Rogers&rft.aulast=D.+E.&rft.date=1998&rft.genre=article&rft.jtitle=Cereal+Chem.&rft.pages=398-401&rft.volume=65&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <cite class="citation journal">Wilhoff, E. M. A. (1971). ""Bread staling II". Theoretical study". J. Sci. Food Agric (en inglés) 22: 176–180.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=%22Bread+staling+II%22.+Theoretical+study&rft.aufirst=E.+M.+A.&rft.aulast=Wilhoff&rft.date=1971&rft.genre=article&rft.jtitle=J.+Sci.+Food+Agric&rft.pages=176-180&rft.volume=22&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> <cite class="citation journal">M. C. Pateras, Irene (2007). "Bread Spoilage and Staling". Technology of Breadmaking (en inglés): 275–298. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2F0-387-38565-7">10.1007/0-387-38565-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Bread+Spoilage+and+Staling&rft.aufirst=Irene&rft.aulast=M.+C.+Pateras&rft.date=2007&rft.genre=article&rft.jtitle=Technology+of+Breadmaking&rft.pages=275-298&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2F0-387-38565-7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <cite class="citation journal">Kulp, K.; Ponte JG Jr. (1981). "Staling white pan bread: fundamental causes". Crit Rev Food Sci Nutr. (en inglés) 15 (1): 1–15. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6170488">6170488</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Staling+white+pan+bread%3A+fundamental+causes&rft.au=Ponte+JG+Jr.&rft.aufirst=K.&rft.aulast=Kulp&rft.date=1981&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Crit+Rev+Food+Sci+Nutr.&rft.pages=1-15&rft.volume=15&rft_id=info%3Apmid%2F6170488&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> Gallo, Antonella. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bestofsicily.com/mag/art54.htm">«Bread Sculpture.»</a> Na revista Best of Sicily.] </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304095134/http://www.buffetydecoracion.com/masamuerta.htm">"«Masa muerta.»"</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.buffetydecoracion.com/masamuerta.htm">o orixinal</a> o 04 de marzo de 2016. Consultado o 26 de marzo de 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.btitle=%ABMasa+muerta.%BB&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.buffetydecoracion.com%2Fmasamuerta.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> Martínez-Anaya, M. Antonia. "Enzymes and Bread Flavor", J. Agric. Food Chem., 44 (9), 2469 -2480, 1996 </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> <cite class="citation journal">Thiele, C.; M. G. Gänzle & R. F. Vogel (xaneiro/febreiro 2002). "Contribution of Sourdough Lactobacilli, Yeast, and Cereal Enzymes to the Generation of Amino Acids in Dough Relevant for Bread Flavor". Cereal chemistry (en inglés) 79 (1): 45–51. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1094%2FCCHEM.2002.79.1.45">10.1094/CCHEM.2002.79.1.45</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Contribution+of+Sourdough+Lactobacilli%2C+Yeast%2C+and+Cereal+Enzymes+to+the+Generation+of+Amino+Acids+in+Dough+Relevant+for+Bread+Flavor&rft.au=M.+G.+G%C3%A4nzle+%26+R.+F.+Vogel&rft.aufirst=C.&rft.aulast=Thiele&rft.chron=xaneiro%2Ffebreiro+2002&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Cereal+chemistry&rft.pages=45-51&rft.volume=79&rft_id=info%3Adoi%2F10.1094%2FCCHEM.2002.79.1.45&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> <cite class="citation journal">Hansen, Åse (maio 1996). "Flavour of sourdough wheat bread crumb". Zeitschrift für Lebensmitteluntersuchung und -Forschung A (en inglés) 202 (3).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Flavour+of+sourdough+wheat+bread+crumb&rft.aufirst=%C3%85se&rft.aulast=Hansen&rft.chron=maio+1996&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Zeitschrift+f%C3%BCr+Lebensmitteluntersuchung+und+-Forschung+A&rft.volume=202&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> U.S. Civil War, Wentworth Museum, Pensacola, Florida </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.abibliagalega.com/pentateuco/exodo/capitulos-11-15/">Éxodo 12:15</a> </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Rosa_Tovar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rosa Tovar (a páxina aínda non existe)">Tovar, Rosa</a> (2006). Masas (en español) (1.ª ed.). Madrid: El aguilar. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-03-50530-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-03-50530-8">978-84-03-50530-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Rosa&rft.aulast=Tovar&rft.btitle=Masas&rft.date=2006&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-03-50530-8&rft.place=Madrid&rft.pub=El+aguilar&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <cite class="citation journal">Ludvigsson JF, Leffler DA, Bai JC, Biagi F, Fasano A, Green PH, Hadjivassiliou M, Kaukinen K, Kelly CP, Leonard JN, Lundin KE, Murray JA, Sanders DS, Walker MM, Zingone F, Ciacci C (Jan 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22345659">"The Oslo definitions for coeliac disease and related terms"</a>. Gut 62 (1): 43–52. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3440559">3440559</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22345659">22345659</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1136%2Fgutjnl-2011-301346">10.1136/gutjnl-2011-301346</a>. Consultado o 28 de maio do 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=The+Oslo+definitions+for+coeliac+disease+and+related+terms&rft.au=Ludvigsson+JF%2C+Leffler+DA%2C+Bai+JC%2C+Biagi+F%2C+Fasano+A%2C+Green+PH%2C+Hadjivassiliou+M%2C+Kaukinen+K%2C+Kelly+CP%2C+Leonard+JN%2C+Lundin+KE%2C+Murray+JA%2C+Sanders+DS%2C+Walker+MM%2C+Zingone+F%2C+Ciacci+C&rft.date=2013-01&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Gut&rft.pages=43-52&rft.volume=62&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3440559&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpubmed%2F22345659&rft_id=info%3Adoi%2F10.1136%2Fgutjnl-2011-301346&rft_id=info%3Apmid%2F22345659&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-TovoliMasi2015-48">↑ <a href="#cite_ref-TovoliMasi2015_48-0">48,0</a> <a href="#cite_ref-TovoliMasi2015_48-1">48,1</a> <cite class="citation journal">Tovoli F, Masi C, Guidetti E, Negrini G, Paterini P, Bolondi L (16 Mar 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4360499">"Clinical and diagnostic aspects of gluten related disorders"</a>. World J Clin Cases 3 (3): 275–84. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4360499">4360499</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25789300">25789300</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.12998%2Fwjcc.v3.i3.275">10.12998/wjcc.v3.i3.275</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Clinical+and+diagnostic+aspects+of+gluten+related+disorders&rft.date=2015-03-16&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=World+J+Clin+Cases&rft.pages=275-84&rft.volume=3&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4360499&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4360499&rft_id=info%3Adoi%2F10.12998%2Fwjcc.v3.i3.275&rft_id=info%3Apmid%2F25789300&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-PenaginiDilillo2013-49">↑ <a href="#cite_ref-PenaginiDilillo2013_49-0">49,0</a> <a href="#cite_ref-PenaginiDilillo2013_49-1">49,1</a> <a href="#cite_ref-PenaginiDilillo2013_49-2">49,2</a> <a href="#cite_ref-PenaginiDilillo2013_49-3">49,3</a> <cite class="citation journal">Penagini F, Dilillo D, Meneghin F, Mameli C, Fabiano V, Zuccotti GV (18 Nov 18 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3847748">"Gluten-free diet in children: an approach to a nutritionally adequate and balanced diet"</a>. Nutrients 5 (11): 4553-65. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3847748">3847748</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24253052">24253052</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3390%2Fnu5114553">10.3390/nu5114553</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Gluten-free+diet+in+children%3A+an+approach+to+a+nutritionally+adequate+and+balanced+diet&rft.au=Penagini+F%2C+Dilillo+D%2C+Meneghin+F%2C+Mameli+C%2C+Fabiano+V%2C+Zuccotti+GV&rft.chron=18+Nov+18+2013&rft.genre=article&rft.issue=11&rft.jtitle=Nutrients&rft.pages=4553-65&rft.volume=5&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3847748&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3847748&rft_id=info%3Adoi%2F10.3390%2Fnu5114553&rft_id=info%3Apmid%2F24253052&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-BaiFried-50"><a href="#cite_ref-BaiFried_50-0">↑</a> <cite class="citation journal">Bai JC1, Fried M, Corazza GR, Schuppan D, Farthing M, Catassi C, Greco L, Cohen H, Ciacci C, Eliakim R, Fasano A, González A, Krabshuis JH, LeMair A; World Gastroenterology Organization (2013 Feb). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150608093456/http://www.worldgastroenterology.org/assets/export/userfiles/FINAL_2013_Celiac%20Disease_Spanish.pdf">"Guías Mundiales de la Organización Mundial de Gastroenterología - Enfermedad celíaca"</a> (PDF). J Clin Gastroenterol 47 (2): 121-6. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23314668">23314668</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1097%2FMCG.0b013e31827a6f83">10.1097/MCG.0b013e31827a6f83</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldgastroenterology.org/assets/export/userfiles/FINAL_2013_Celiac%20Disease_Spanish.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 08 de xuño de 2015. Consultado o 28 de maio de 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Gu%C3as+Mundiales+de+la+Organizaci%C3%B3n+Mundial+de+Gastroenterolog%C3a+-+Enfermedad+cel%C3aca&rft.au=Bai+JC1%2C+Fried+M%2C+Corazza+GR%2C+Schuppan+D%2C+Farthing+M%2C+Catassi+C%2C+Greco+L%2C+Cohen+H%2C+Ciacci+C%2C+Eliakim+R%2C+Fasano+A%2C+Gonz%C3%A1lez+A%2C+Krabshuis+JH%2C+LeMair+A%3B+World+Gastroenterology+Organization&rft.chron=2013+Feb&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=J+Clin+Gastroenterol&rft.pages=121-6&rft.volume=47&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.worldgastroenterology.org%2Fassets%2Fexport%2Fuserfiles%2FFINAL_2013_Celiac%2520Disease_Spanish.pdf&rft_id=info%3Adoi%2F10.1097%2FMCG.0b013e31827a6f83&rft_id=info%3Apmid%2F23314668&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> <cite class="citation journal">San Mauro, Ismael; Garicano, E; Collado, L; Ciudad, MJ (2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20151106035619/http://www.aulamedica.es/nh/pdf/7866.pdf">"¿Es el gluten el gran agente etiopatogénico de enfermedad en el siglo XXI?"</a> (PDF). Nutr Hosp 30 (6): 1203–1210. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3305%2Fnh.2014.30.6.7866">10.3305/nh.2014.30.6.7866</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aulamedica.es/nh/pdf/7866.pdf">o orixinal</a> (PDF) o 06 de novembro de 2015. Consultado o 28 de maio de 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=%BFEs+el+gluten+el+gran+agente+etiopatog%C3%A9nico+de+enfermedad+en+el+siglo+XXI%3F&rft.au=Ciudad%2C+MJ&rft.au=Collado%2C+L&rft.au=Garicano%2C+E&rft.aufirst=Ismael&rft.aulast=San+Mauro&rft.date=2014&rft.genre=article&rft.issue=6&rft.jtitle=Nutr+Hosp&rft.pages=1203-1210&rft.volume=30&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.aulamedica.es%2Fnh%2Fpdf%2F7866.pdf&rft_id=info%3Adoi%2F10.3305%2Fnh.2014.30.6.7866&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-CominoMoreno2015-52"><a href="#cite_ref-CominoMoreno2015_52-0">↑</a> <cite class="citation journal">Comino I, Moreno Mde L, Sousa C (7 Nov 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4631980">"Role of oats in celiac disease"</a>. World J Gastroenterol 21 (41): 11825–31. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4631980">4631980</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26557006">26557006</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3748%2Fwjg.v21.i41.11825">10.3748/wjg.v21.i41.11825</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Role+of+oats+in+celiac+disease&rft.date=2015-11-07&rft.genre=article&rft.issue=41&rft.jtitle=World+J+Gastroenterol&rft.pages=11825-31&rft.volume=21&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4631980&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4631980&rft_id=info%3Adoi%2F10.3748%2Fwjg.v21.i41.11825&rft_id=info%3Apmid%2F26557006&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-LamacchiaCamarca2014-53">↑ <a href="#cite_ref-LamacchiaCamarca2014_53-0">53,0</a> <a href="#cite_ref-LamacchiaCamarca2014_53-1">53,1</a> <cite class="citation journal">Lamacchia C, Camarca A, Picascia S, Di Luccia A, Gianfrani C (Jan 29, 2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3942718">"Cereal-based gluten-free food: how to reconcile nutritional and technological properties of wheat proteins with safety for celiac disease patients"</a>. Nutrients 6 (2): 575-90. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3942718">3942718</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24481131">24481131</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3390%2Fnu6020575">10.3390/nu6020575</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Cereal-based+gluten-free+food%3A+how+to+reconcile+nutritional+and+technological+properties+of+wheat+proteins+with+safety+for+celiac+disease+patients&rft.au=Lamacchia+C%2C+Camarca+A%2C+Picascia+S%2C+Di+Luccia+A%2C+Gianfrani+C&rft.date=2014-01-29&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Nutrients&rft.pages=575-90&rft.volume=6&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3942718&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3942718&rft_id=info%3Adoi%2F10.3390%2Fnu6020575&rft_id=info%3Apmid%2F24481131&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-DixitBhattacharya2015-54"><a href="#cite_ref-DixitBhattacharya2015_54-0">↑</a> <cite class="citation journal">Dixit Y, Bhattacharya S (2015 Aug). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26243905">"Rheological and sensory behaviour of rice flour dough: effect of selected additives in relation to dough flattening"</a>. J Food Sci Technol 52 (8): 4852–62. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26243905">26243905</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2Fs13197-014-1591-4">10.1007/s13197-014-1591-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Rheological+and+sensory+behaviour+of+rice+flour+dough%3A+effect+of+selected+additives+in+relation+to+dough+flattening&rft.chron=2015+Aug&rft.genre=article&rft.issue=8&rft.jtitle=J+Food+Sci+Technol&rft.pages=4852-62&rft.volume=52&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpubmed%2F26243905&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs13197-014-1591-4&rft_id=info%3Apmid%2F26243905&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-SmithBean2012-55"><a href="#cite_ref-SmithBean2012_55-0">↑</a> <cite class="citation journal">Smith BM, Bean SR, Herald TJ, Aramouni FM (2012 Jun). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22671523">"Effect of HPMC on the quality of wheat-free bread made from carob germ flour-starch mixtures"</a>. J Food Sci 77 (6): C684–9. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22671523">22671523</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1750-3841.2012.02739.x">10.1111/j.1750-3841.2012.02739.x</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Effect+of+HPMC+on+the+quality+of+wheat-free+bread+made+from+carob+germ+flour-starch+mixtures&rft.chron=2012+Jun&rft.genre=article&rft.issue=6&rft.jtitle=J+Food+Sci&rft.pages=C684-9&rft.volume=77&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpubmed%2F22671523&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1750-3841.2012.02739.x&rft_id=info%3Apmid%2F22671523&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-univarcanada1-56"><a href="#cite_ref-univarcanada1_56-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.univarcanada.com/pdfdoc/food/Leavening_Sept05.pdf">"Chemical levening"</a> (<a href="/wiki/PDF" title="PDF">PDF</a>). Consultado o 24 de xuño do 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.btitle=Chemical+levening&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.univarcanada.com%2Fpdfdoc%2Ffood%2FLeavening_Sept05.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.foodreference.com/html/fquickbreads.html">"Quick Breads"</a>. Consultado o 24 de xuño do 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.btitle=Quick+Breads&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.foodreference.com%2Fhtml%2Ffquickbreads.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101221195621/http://wheatfoods.org/_FileLibrary/Product/43/Quick%20Breads.pdf">"Quick Breads"</a> (PDF). Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wheatfoods.org/_FileLibrary/Product/43/Quick%20Breads.pdf">o orixinal</a> (<a href="/wiki/PDF" title="PDF">PDF</a>) o 21 de decembro de 2010. Consultado o 24 de xuño de 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.btitle=Quick+Breads&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wheatfoods.org%2F_FileLibrary%2FProduct%2F43%2FQuick%2520Breads.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <a href="/w/index.php?title=Cook%27s_Illustrated&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cook's Illustrated (a páxina aínda non existe)">Cook's Illustrated</a> (2004). The quick breads Recipe. America's Test Kitchen. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0936184744" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-936184-74-4</a> </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> Professional Cooking, 6th Edition. (2007) Chapter 31, Quick Breads. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9780471663744" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-471-66374-4</a> </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> The Art of Quick Breads, 1st Edition. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0811805409" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8118-0540-9</a> (San Francisco, Chronicle Books, 1994, hardcover; trade paperbound is <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/0811803538" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8118-0353-8</a>) </li> <li id="cite_note-foodQ-62">↑ <a href="#cite_ref-foodQ_62-0">62,0</a> <a href="#cite_ref-foodQ_62-1">62,1</a> <cite class="citation book">M.de Man, John (1999). Principles of Food Chemistry (Food Science Texts Series) (en inglés) (3.ª ed.). Springer. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/083421234X" title="Especial:Fontes bibliográficas/083421234X">083421234X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=John&rft.aulast=M.de+Man&rft.btitle=Principles+of+Food+Chemistry+%28Food+Science+Texts+Series%29&rft.date=1999&rft.edition=3.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=083421234X&rft.pub=Springer&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Shewry2009-63"><a href="#cite_ref-Shewry2009_63-0">↑</a> <cite class="citation journal">Shewry PR (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://academic.oup.com/jxb/article/60/6/1537/517393/Wheat">"Wheat"</a>. J Exp Bot (Revisión) 60 (6): 1537–53. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19386614">19386614</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1093%2Fjxb%2Ferp058">10.1093/jxb/erp058</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Wheat&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issue=6&rft.jtitle=J+Exp+Bot&rft.pages=1537-53&rft.volume=60&rft_id=https%3A%2F%2Facademic.oup.com%2Fjxb%2Farticle%2F60%2F6%2F1537%2F517393%2FWheat&rft_id=info%3Adoi%2F10.1093%2Fjxb%2Ferp058&rft_id=info%3Apmid%2F19386614&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-FAO2013-64"><a href="#cite_ref-FAO2013_64-0">↑</a> <cite class="citation web">Food and Agriculture Organization of the United Nations (2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fao.org/ag/humannutrition/35978-02317b979a686a57aa4593304ffc17f06.pdf">"Dietary protein quality evaluation in human nutrition. Report of an FAO Expert Consultation"</a> (PDF). <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-92-5-107417-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-92-5-107417-6">978-92-5-107417-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.au=Food+and+Agriculture+Organization+of+the+United+Nations&rft.btitle=Dietary+protein+quality+evaluation+in+human+nutrition.+Report+of+an+FAO+Expert+Consultation&rft.date=2013&rft.genre=unknown&rft.isbn=978-92-5-107417-6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fao.org%2Fag%2Fhumannutrition%2F35978-02317b979a686a57aa4593304ffc17f06.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Manuel-65"><a href="#cite_ref-Manuel_65-0">↑</a> <cite class="citation book">Hernández Rodríguez, Manuel (1999). Tratado de nutrición (en español) (1.ª ed.). Madrid: Ed. Díaz de Santos. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7978-387-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7978-387-7">84-7978-387-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.aufirst=Manuel&rft.aulast=Hern%C3%A1ndez+Rodr%C3guez&rft.btitle=Tratado+de+nutrici%C3%B3n&rft.date=1999&rft.edition=1.%AA&rft.genre=book&rft.isbn=84-7978-387-7&rft.place=Madrid&rft.pub=Ed.+D%C3az+de+Santos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <cite class="citation journal">Straumite, Evita (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://llufb.llu.lv/conference/foodbalt/2008/Foodbalt-Proceedings-2008-152-155.pdf">"Evaluation of nutrients available from different kinds of bread and their coverage in comparison to reference daily intake in adult group"</a> (PDF). FOODBALT 2008 (en inglés). Consultado o 4 de febreiro de 2009.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Evaluation+of+nutrients+available+from+different+kinds+of+bread+and+their+coverage+in+comparison+to+reference+daily+intake+in+adult+group&rft.aufirst=Evita&rft.aulast=Straumite&rft.date=2008&rft.genre=article&rft.jtitle=FOODBALT+2008&rft_id=http%3A%2F%2Fllufb.llu.lv%2Fconference%2Ffoodbalt%2F2008%2FFoodbalt-Proceedings-2008-152-155.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Londres-67"><a href="#cite_ref-Londres_67-0">↑</a> <cite class="citation journal">Sapone, A; Bai, JC; Ciacci, C; Dolinsek, J; Verde, PH; Hadjivassiliou, M; et al. (2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3292448/">"Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification"</a>. BMC Med (Revisión) 10: 13. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3292448">3292448</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22313950">22313950</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Spectrum+of+gluten-related+disorders%3A+consensus+on+new+nomenclature+and+classification&rft.au=Bai%2C+JC&rft.au=Ciacci%2C+C&rft.au=Dolinsek%2C+J&rft.au=Hadjivassiliou%2C+M&rft.au=Verde%2C+PH&rft.aufirst=A&rft.aulast=Sapone&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.jtitle=BMC+Med&rft.pages=13&rft.volume=10&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3292448&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3292448%2F&rft_id=info%3Apmid%2F22313950&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Oslo-68"><a href="#cite_ref-Oslo_68-0">↑</a> <cite class="citation journal">Ludvigsson JF, Leffler DA, Bai JC, Biagi F, Fasano A, Green PH, Hadjivassiliou M, Kaukinen K, Kelly CP, Leonard JN, Lundin KE, Murray JA, Sanders DS, Walker MM, Zingone F, Ciacci C (Jan 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3440559/">"The Oslo definitions for coeliac disease and related terms"</a>. Gut (Revisión) 62 (1): 43–52. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3440559">3440559</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22345659">22345659</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1136%2Fgutjnl-2011-301346">10.1136/gutjnl-2011-301346</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=The+Oslo+definitions+for+coeliac+disease+and+related+terms&rft.au=Ludvigsson+JF%2C+Leffler+DA%2C+Bai+JC%2C+Biagi+F%2C+Fasano+A%2C+Green+PH%2C+Hadjivassiliou+M%2C+Kaukinen+K%2C+Kelly+CP%2C+Leonard+JN%2C+Lundin+KE%2C+Murray+JA%2C+Sanders+DS%2C+Walker+MM%2C+Zingone+F%2C+Ciacci+C&rft.date=2013-01&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Gut&rft.pages=43-52&rft.volume=62&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3440559&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3440559%2F&rft_id=info%3Adoi%2F10.1136%2Fgutjnl-2011-301346&rft_id=info%3Apmid%2F22345659&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-VoltaCaio2015Cita-69"><a href="#cite_ref-VoltaCaio2015Cita_69-0">↑</a> <cite class="citation journal">Volta U, Caio G, De Giorgio R, Henriksen C, Skodje G, Lundin KE (Jun 2015). "Non-celiac gluten sensitivity: a work-in-progress entity in the spectrum of wheat-related disorders". Best Pract Res Clin Gastroenterol 29 (3): 477–91. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26060112">26060112</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.bpg.2015.04.006">10.1016/j.bpg.2015.04.006</a>. <q>After the confirmation of <a href="/w/index.php?title=Sensibilidad_al_gluten_no_cel%C3%ADaca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sensibilidad al gluten no celíaca (a páxina aínda non existe)">NCGS</a> diagnosis, according to the previously mentioned work-up, patients are advized to start with a <a href="/w/index.php?title=Dieta_sin_gluten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dieta sin gluten (a páxina aínda non existe)">GFD</a> [49]. (...) NCGS patients can experience more symptoms than <a href="/wiki/Enfermidade_cel%C3%ADaca" title="Enfermidade celíaca">CD</a> patients following a short gluten challenge [77]. (NCGS=non-celiac gluten sensitivity; CD=coeliac disease; GFD=gluten-free diet)</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Non-celiac+gluten+sensitivity%3A+a+work-in-progress+entity+in+the+spectrum+of+wheat-related+disorders&rft.au=Volta+U%2C+Caio+G%2C+De+Giorgio+R%2C+Henriksen+C%2C+Skodje+G%2C+Lundin+KE&rft.date=2015-06&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Best+Pract+Res+Clin+Gastroenterol&rft.pages=477-91&rft.volume=29&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.bpg.2015.04.006&rft_id=info%3Apmid%2F26060112&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-MulderWanrooijCita-70"><a href="#cite_ref-MulderWanrooijCita_70-0">↑</a> <cite class="citation journal">Mulder CJ, van Wanrooij RL, Bakker SF, Wierdsma N, Bouma G (2013). "Gluten-free diet in gluten-related disorders". Dig Dis (Revisión) 31 (1): 57–62. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23797124">23797124</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1159%2F000347180">10.1159/000347180</a>. <q>The only treatment for <a href="/wiki/Enfermidade_cel%C3%ADaca" title="Enfermidade celíaca">CD</a>, <a href="/w/index.php?title=Dermatite_herpetiforme&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dermatite herpetiforme (a páxina aínda non existe)">dermatitis herpetiformis</a> (DH) and <a href="/wiki/Ataxia" title="Ataxia">gluten ataxia</a> is lifelong adherence to a <a href="/w/index.php?title=Dieta_sin_gluten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dieta sin gluten (a páxina aínda non existe)">GFD</a>.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Gluten-free+diet+in+gluten-related+disorders&rft.au=Mulder+CJ%2C+van+Wanrooij+RL%2C+Bakker+SF%2C+Wierdsma+N%2C+Bouma+G&rft.date=2013&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Dig+Dis&rft.pages=57-62&rft.volume=31&rft_id=info%3Adoi%2F10.1159%2F000347180&rft_id=info%3Apmid%2F23797124&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-HischenhuberCrevelCita-71"><a href="#cite_ref-HischenhuberCrevelCita_71-0">↑</a> <cite class="citation journal">Hischenhuber C, Crevel R, Jarry B, Mäki M, Moneret-Vautrin DA, Romano A, Troncone R, Ward R (Mar 1, 2006). "Review article: safe amounts of gluten for patients with wheat allergy or coeliac disease". Aliment Pharmacol Ther 23 (5): 559–75. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16480395">16480395</a>. <q>For both <a href="/wiki/Alerxia" title="Alerxia">wheat allergy</a> and coeliac disease the dietary avoidance of wheat and other gluten-containing cereals is the only effective treatment.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Review+article%3A+safe+amounts+of+gluten+for+patients+with+wheat+allergy+or+coeliac+disease&rft.au=Hischenhuber+C%2C+Crevel+R%2C+Jarry+B%2C+M%C3%A4ki+M%2C+Moneret-Vautrin+DA%2C+Romano+A%2C+Troncone+R%2C+Ward+R&rft.date=2006-03-01&rft.genre=article&rft.issue=5&rft.jtitle=Aliment+Pharmacol+Ther&rft.pages=559-75&rft.volume=23&rft_id=info%3Apmid%2F16480395&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-BressanKramer2016-72"><a href="#cite_ref-BressanKramer2016_72-0">↑</a> <cite class="citation journal">Bressan P, Kramer P (29 de marzo de 2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4809873/">"Bread and Other Edible Agents of Mental Disease"</a>. Front Hum Neurosci (Revisión) 10: 130. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4809873">4809873</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27065833">27065833</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3389%2Ffnhum.2016.00130">10.3389/fnhum.2016.00130</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Bread+and+Other+Edible+Agents+of+Mental+Disease&rft.chron=29+de+marzo+de+2016&rft.genre=article&rft.jtitle=Front+Hum+Neurosci&rft.pages=130&rft.volume=10&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4809873&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4809873%2F&rft_id=info%3Adoi%2F10.3389%2Ffnhum.2016.00130&rft_id=info%3Apmid%2F27065833&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldgastroenterology.org/guidelines/global-guidelines/celiac-disease/celiac-disease-english">Guías Mundiais da Organización Mundial de Gastroenteroloxía: Enfermidade celíaca</a> xullo 2016, consultado o 17 de setembro de 2017 (en inglés) </li> <li id="cite_note-VoltaCaio2013-74"><a href="#cite_ref-VoltaCaio2013_74-0">↑</a> <cite class="citation journal">Volta, U; Caio, G; Tovoli, F; De Giorgi, R (setembro 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4003198/">"Non-celiac gluten sensitivity: questions still to be answered despite increasing awareness"</a>. Cell Mol Immunol 10 (5): 383–92. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4003198">4003198</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23934026">23934026</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fcmi.2013.28">10.1038/cmi.2013.28</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Non-celiac+gluten+sensitivity%3A+questions+still+to+be+answered+despite+increasing+awareness&rft.au=Caio%2C+G&rft.au=De+Giorgi%2C+R&rft.au=Tovoli%2C+F&rft.aufirst=U&rft.aulast=Volta&rft.chron=setembro+2013&rft.genre=article&rft.issue=5&rft.jtitle=Cell+Mol+Immunol&rft.pages=383-92&rft.volume=10&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4003198&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4003198%2F&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fcmi.2013.28&rft_id=info%3Apmid%2F23934026&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-SeeKaukinen-75"><a href="#cite_ref-SeeKaukinen_75-0">↑</a> <cite class="citation journal">See, JA; Kaukinen, K; Makharia, GK; Gibson, PR; Murray, JA (outubro 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nrgastro/journal/v12/n10/full/nrgastro.2015.156.html">"Practical insights into gluten-free diets"</a>. Nat Rev Gastroenterol Hepatol (Revisión) 12 (10): 580–91. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26392070">26392070</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fnrgastro.2015.156">10.1038/nrgastro.2015.156</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Practical+insights+into+gluten-free+diets&rft.au=Gibson%2C+PR&rft.au=Kaukinen%2C+K&rft.au=Makharia%2C+GK&rft.au=Murray%2C+JA&rft.aufirst=JA&rft.aulast=See&rft.chron=outubro+2015&rft.genre=article&rft.issue=10&rft.jtitle=Nat+Rev+Gastroenterol+Hepatol&rft.pages=580-91&rft.volume=12&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnrgastro%2Fjournal%2Fv12%2Fn10%2Ffull%2Fnrgastro.2015.156.html&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fnrgastro.2015.156&rft_id=info%3Apmid%2F26392070&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-Fasano2005Pediatric-76"><a href="#cite_ref-Fasano2005Pediatric_76-0">↑</a> <cite class="citation journal">Fasano A (abril 2005). "Clinical presentation of celiac disease in the pediatric population". Gastroenterology (Revisión) 128 (4 Suppl 1): S68–73. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15825129">15825129</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1053%2Fj.gastro.2005.02.015">10.1053/j.gastro.2005.02.015</a>. <q>The spectrum of clinical presentations is wide, and currently extraintestinal manifestations (eg, anemia or short stature) are more common than the classic malabsorption symptoms. A high degree of awareness among health care professionals and a liberal use of serologic CD tests can help to identify many of the nonclassic cases.41 Therefore, the primary care pediatrician has a central role in this process of case finding. (...) It is important to note that poor awareness of CD among health professionals tends to self-perpetuate for several reasons (...) Tradución: O espectro de presentacións clínicas é amplo, e actualmente as manifestacións extraintestinales (por exemplo, anemia ou talla baixa) son máis comúns que os síntomas clásicos de malabsorción. Un alto grao de coñecemento entre os profesionais da saúde e un uso liberal das probas serológicas de enfermidade celíaca poden axudar a identificar moitos dos casos non clásicos. Por tanto, o pediatra de atención primaria ten un papel central neste proceso de procura de casos. (...) É importante ter en conta que o escaso coñecemento sobre a enfermidade celíaca entre os profesionais da saúde tende a perpetuarse por varias razóns</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Clinical+presentation+of+celiac+disease+in+the+pediatric+population&rft.au=Fasano+A&rft.chron=abril+2005&rft.genre=article&rft.issue=4+Suppl+1&rft.jtitle=Gastroenterology&rft.pages=S68-73&rft.volume=128&rft_id=info%3Adoi%2F10.1053%2Fj.gastro.2005.02.015&rft_id=info%3Apmid%2F15825129&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-LundinWijmenga2015-77"><a href="#cite_ref-LundinWijmenga2015_77-0">↑</a> <cite class="citation journal">Lundin KE, Wijmenga C (setembro 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26303674">"Coeliac disease and autoimmune disease-genetic overlap and screening"</a>. Nat Rev Gastroenterol Hepatol (Revisión) (en inglés) (Londres, Reino Unido) 12 (9): 507–15. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26303674">26303674</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fnrgastro.2015.136">10.1038/nrgastro.2015.136</a>. <q>The abnormal immunological response elicited by gluten-derived proteins can lead to the production of several different autoantibodies, which affect different systems.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Coeliac+disease+and+autoimmune+disease-genetic+overlap+and+screening&rft.chron=setembro+2015&rft.genre=article&rft.issue=9&rft.jtitle=Nat+Rev+Gastroenterol+Hepatol&rft.pages=507-15&rft.volume=12&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpubmed%2F26303674&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fnrgastro.2015.136&rft_id=info%3Apmid%2F26303674&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-LionettiGatti2015-78">↑ <a href="#cite_ref-LionettiGatti2015_78-0">78,0</a> <a href="#cite_ref-LionettiGatti2015_78-1">78,1</a> <cite class="citation journal">Lionetti E, Gatti S, Pulvirenti A, Catassi C (xuño 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26060103">"Celiac disease from a global perspective" [Enfermedad celíaca desde una perspectiva global]</a>. Best Pract Res Clin Gastroenterol. (Revisión) (en inglés) 29 (3): 365–79. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26060103">26060103</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1016%2Fj.bpg.2015.05.004">10.1016/j.bpg.2015.05.004</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Celiac+disease+from+a+global+perspective&rft.chron=xu%C3%B1o+2015&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Best+Pract+Res+Clin+Gastroenterol.&rft.pages=365-79&rft.volume=29&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpubmed%2F26060103&rft_id=info%3Adoi%2F10.1016%2Fj.bpg.2015.05.004&rft_id=info%3Apmid%2F26060103&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-VerduArmstrong2009-79">↑ <a href="#cite_ref-VerduArmstrong2009_79-0">79,0</a> <a href="#cite_ref-VerduArmstrong2009_79-1">79,1</a> <cite class="citation journal">Verdu EF, Armstrong D, Murray JA (xuño de 2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3480312">"Between celiac disease and irritable bowel syndrome: the "no man's land" of gluten sensitivity"</a>. Am J Gastroenterol (Revisión) 104 (6): 1587–94. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3480312">3480312</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19455131">19455131</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1038%2Fajg.2009.188">10.1038/ajg.2009.188</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Between+celiac+disease+and+irritable+bowel+syndrome%3A+the+%22no+man%27s+land%22+of+gluten+sensitivity&rft.chron=xu%C3%B1o+de+2009&rft.genre=article&rft.issue=6&rft.jtitle=Am+J+Gastroenterol&rft.pages=1587-94&rft.volume=104&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3480312&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC3480312&rft_id=info%3Adoi%2F10.1038%2Fajg.2009.188&rft_id=info%3Apmid%2F19455131&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-MansuetoSeidita2014-80">↑ <a href="#cite_ref-MansuetoSeidita2014_80-0">80,0</a> <a href="#cite_ref-MansuetoSeidita2014_80-1">80,1</a> <cite class="citation journal">Mansueto P, Seidita A, D'Alcamo A, Carroccio A (2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24533607">"Non-celiac gluten sensitivity: literature review"</a>. J Am Coll Nutr (Revisión) 33 (1): 39–54. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24533607">24533607</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080%2F07315724.2014.869996">10.1080/07315724.2014.869996</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Non-celiac+gluten+sensitivity%3A+literature+review&rft.date=2014&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=J+Am+Coll+Nutr&rft.pages=39-54&rft.volume=33&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpubmed%2F24533607&rft_id=info%3Adoi%2F10.1080%2F07315724.2014.869996&rft_id=info%3Apmid%2F24533607&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-PruimboomPunder2015-81"><a href="#cite_ref-PruimboomPunder2015_81-0">↑</a> <cite class="citation journal">Pruimboom L, de Punder K (24 de novembro de 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5025969">"The opioid effects of gluten exorphins: asymptomatic celiac disease"</a>. J Health Popul Nutr (Revisión) (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) 33: 24. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5025969">5025969</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26825414">26825414</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1186%2Fs41043-015-0032-y">10.1186/s41043-015-0032-y</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=The+opioid+effects+of+gluten+exorphins%3A+asymptomatic+celiac+disease&rft.chron=24+de+novembro+de+2015&rft.genre=article&rft.jtitle=J+Health+Popul+Nutr&rft.pages=24&rft.volume=33&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC5025969&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC5025969&rft_id=info%3Adoi%2F10.1186%2Fs41043-015-0032-y&rft_id=info%3Apmid%2F26825414&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-LudvigssonCard-82"><a href="#cite_ref-LudvigssonCard_82-0">↑</a> <cite class="citation journal">Ludvigsson JF, Card T, Ciclitira PJ, Swift GL, Nasr I, Sanders DS, Ciacci C (Apr 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4406900">"Support for patients with celiac disease: A literature review"</a>. United European Gastroenterol J (en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>) 3 (2): 146–59. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4406900">4406900</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25922674">25922674</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1177%2F2050640614562599">10.1177/2050640614562599</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Support+for+patients+with+celiac+disease%3A+A+literature+review&rft.au=Ludvigsson+JF%2C+Card+T%2C+Ciclitira+PJ%2C+Swift+GL%2C+Nasr+I%2C+Sanders+DS%2C+Ciacci+C&rft.date=2015-04&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=United+European+Gastroenterol+J&rft.pages=146-59&rft.volume=3&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4406900&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4406900&rft_id=info%3Adoi%2F10.1177%2F2050640614562599&rft_id=info%3Apmid%2F25922674&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-LudvigssonCardScreening-83"><a href="#cite_ref-LudvigssonCardScreening_83-0">↑</a> <cite class="citation journal">Ludvigsson JF, Card TR, Kaukinen K, Bai J, Zingone F, Sanders DS, Murray JA. (abril de 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4406899">"Screening for celiac disease in the general population and in high-risk groups"</a>. United European Gastroenterol J (Revisión) 3 (2): 106–20. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4406899">4406899</a>. <a href="/wiki/PubMed" title="PubMed">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25922671">25922671</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1177%2F2050640614561668">10.1177/2050640614561668</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3APan&rft.atitle=Screening+for+celiac+disease+in+the+general+population+and+in+high-risk+groups&rft.chron=abril+de+2015&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=United+European+Gastroenterol+J&rft.pages=106-20&rft.volume=3&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4406899&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC4406899&rft_id=info%3Adoi%2F10.1177%2F2050640614561668&rft_id=info%3Apmid%2F25922671&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988">  </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lavozdegalicia.es/galicia/2009/05/15/00031242401309494446724.htm?idioma=galego">Cada galego consome ao ano 56 quilos de pan</a> <a href="/wiki/La_Voz_de_Galicia" title="La Voz de Galicia">La Voz de Galicia</a> 15/05/09 </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véxase_tamén">Véxase tamén</h2>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=31" title="Editar a sección: «Véxase tamén»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=31" title="Editar o código fonte da sección: Véxase tamén">editar a fonte</a>]</div> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></td> <td class="mbox-text plainlist"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Portada_galega" class="extiw" title="commons:Portada galega">Wikimedia Commons</a> ten máis contidos multimedia na categoría:  <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Bread" class="extiw" title="commons:Category:Bread">Pan</a> <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q7802" title="Modificar a ligazón no Wikidata"><img alt="Modificar a ligazón no Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/12px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/18px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/24px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></td></tr> </tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Outros_artigos">Outros artigos</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=32" title="Editar a sección: «Outros artigos»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=32" title="Editar o código fonte da sección: Outros artigos">editar a fonte</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Cogomelo" title="Cogomelo">Pan de cobra</a> (cogomelos)</li> <li><a href="/wiki/Broa" title="Broa">Broa</a></li> <li><a href="/wiki/Panci%C3%B1o_de_Ovelg%C3%B6nne" title="Panciño de Ovelgönne">Panciño de Ovelgönne</a></li> <li><a href="/wiki/Pan_de_Cea" title="Pan de Cea">pan de Cea</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ligazóns_externas">Ligazóns externas</h3>[<a href="/w/index.php?title=Pan&veaction=edit&section=33" title="Editar a sección: «Ligazóns externas»" class="mw-editsection-visualeditor">editar</a> | <a href="/w/index.php?title=Pan&action=edit&section=33" title="Editar o código fonte da sección: Ligazóns externas">editar a fonte</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090515100932/http://revista.consumer.es/web/es/20090501/actualidad/informe1/74767.php">El pan de cada día (elaboración do pan en imaxes, de Consumer Eroski)</a></li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Control_de_autoridades" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Control_de_autoridades" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Axuda:Control_de_autoridades" title="Axuda:Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a>: <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q7802" class="extiw" title="wikidata:Q7802">Q7802</a></li> <li><a href="/wiki/Art_%26_Architecture_Thesaurus" title="Art & Architecture Thesaurus">AAT</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.getty.edu/vow/AATFullDisplay?find=&logic=AND&note=&subjectid=300262820">300262820</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_Central_de_Florencia" title="Biblioteca Nacional Central de Florencia">BNCF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=6169">6169</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" title="Biblioteca Nacional de España">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://datos.bne.es/resource/XX526066">XX526066</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Francia" title="Biblioteca Nacional de Francia">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11933895x">11933895x</a></li> <li><a href="/wiki/Grande_Enciclopedia_Rusa" title="Grande Enciclopedia Rusa">BRE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/4694253">4694253</a></li> <li><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">EBID</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/bread">ID</a></li> <li><a href="/wiki/Gran_Enciclop%C3%A8dia_Catalana" title="Gran Enciclopèdia Catalana">GEC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0198384.xml">0198384</a></li> <li><a href="/wiki/Giant_Bomb" title="Giant Bomb">GiantBomb</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.giantbomb.com/wd/3055-781/">3055-781</a></li> <li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4008364-0">4008364-0</a></li> <li><a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/https://www.jstor.org/topic/breads">breads</a></li> <li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/sh85016646">sh85016646</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Dieta" title="Biblioteca Nacional da Dieta">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00569023">00569023</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Rep%C3%BAblica_Checa" title="Biblioteca Nacional da República Checa">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph119184">ph119184</a></li> <li><a href="/wiki/Biblioteca_t%C3%A9cnica_nacional_de_Praga" title="Biblioteca técnica nacional de Praga">PSH</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://psh.techlib.cz/skos/PSH8669">8669</a></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/pane">pane</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Identificadores_taxonómicos" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Identificadores_taxonómicos" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Taxonom%C3%ADa" title="Taxonomía">Identificadores taxonómicos</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Organizaci%C3%B3n_Europea_e_Mediterr%C3%A1nea_de_Protecci%C3%B3n_Vexetal" title="Organización Europea e Mediterránea de Protección Vexetal">EPPO</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://gd.eppo.int/taxon/YBRED">YBRED</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Identificadores" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Identificadores" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;">Identificadores</th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D001939">D001939</a></li> <li><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.nlm.nih.gov/mesh/G07.203.300.100">G07.203.300.100</a></li> <li>NCIt: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ncit.nci.nih.gov/ncitbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Thesaurus&code=C178203">C178203</a></li> <li><a href="/wiki/Unified_Medical_Language_System" title="Unified Medical Language System">UMLS</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ncim-stage.nci.nih.gov/ncimbrowser/ConceptReport.jsp?dictionary=NCI%20Metathesaurus&code=C0006138">C0006138</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Traído desde «<a dir="ltr" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pan&oldid=6715382">https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pan&oldid=6715382</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categoría</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Pans" title="Categoría:Pans">Pans</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías agochadas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_con_referencias_sen_URL_e_con_data_de_acceso" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con data de acceso">Wikipedia:Páxinas con referencias sen URL e con data de acceso</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter_(m%C3%A1is_de_30_kB)" title="Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)">Artigos que toda Wikipedia debería ter (máis de 30 kB)</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Artigos_con_imprecisi%C3%B3ns" title="Categoría:Wikipedia:Artigos con imprecisións">Wikipedia:Artigos con imprecisións</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_que_toda_Wikipedia_deber%C3%ADa_ter_(Ciencia)" title="Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)">Artigos que toda Wikipedia debería ter (Ciencia)</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> A última edición desta páxina foi o 21 de abril de 2024 ás 20:59.</li> <li id="footer-info-copyright">Todo o texto está dispoñible baixo a <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 4.0</a>; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/gl">termos de uso</a> para obter máis información. Wikipedia® é unha marca rexistrada da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, unha organización sen fins lucrativos. </li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Normas de protección de datos</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Advertencia_xeral">Advertencias</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desenvolvedores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gl.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Pan&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Vista móbil</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-694cf4987f-q5sw8","wgBackendResponseTime":171,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.951","walltime":"1.195","ppvisitednodes":{"value":6236,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":155958,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1836,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":20,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":118658,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":21,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 916.897 1 -total"," 42.23% 387.249 1 Modelo:Listaref"," 32.64% 299.288 1 Modelo:Control_de_autoridades"," 18.99% 174.078 41 Modelo:Cita_publicación_periódica"," 13.21% 121.132 20 Modelo:Cita_libro"," 8.51% 78.050 1 Modelo:Comida"," 7.69% 70.508 1 Modelo:Propiedade"," 3.18% 29.149 1 Modelo:Galería"," 2.31% 21.192 7 Modelo:Cita_web"," 2.10% 19.290 1 Modelo:Commonscat"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.536","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":8093690,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-647f8b45db-l952g","timestamp":"20241118195150","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Pan","url":"https:\/\/gl.wikipedia.org\/wiki\/Pan","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q7802","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q7802","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores dos proxectos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-06-10T14:37:20Z","dateModified":"2024-04-21T20:59:34Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/7b\/Assorted_bread.jpg","headline":"alimento"}</script> </body> </html>