CINXE.COM

<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"> <head><script type="text/javascript" src="/_static/js/bundle-playback.js?v=HxkREWBo" charset="utf-8"></script> <script type="text/javascript" src="/_static/js/wombat.js?v=txqj7nKC" charset="utf-8"></script> <script>window.RufflePlayer=window.RufflePlayer||{};window.RufflePlayer.config={"autoplay":"on","unmuteOverlay":"hidden"};</script> <script type="text/javascript" src="/_static/js/ruffle/ruffle.js"></script> <script type="text/javascript"> __wm.init("https://web.archive.org/web"); __wm.wombat("http://arche.by/by/9/40/305/","20090406135119","https://web.archive.org/","web","/_static/", "1239025879"); </script> <link rel="stylesheet" type="text/css" href="/_static/css/banner-styles.css?v=S1zqJCYt" /> <link rel="stylesheet" type="text/css" href="/_static/css/iconochive.css?v=3PDvdIFv" />  <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=utf-8"/> <meta name="copyright" content="Arche"/> <meta name="keywords" content="новости,комментарии,вести,рубрики,блоги,статья,экономика,политика,факты,Беларусь,Минск"/> <title>Arche - Купцы перамаглі князёў</title> <meta name="description" content="Arche - новостное он-лайн издание"/> <meta name="robots" content="all"/> <meta name="revised" content="04 June 2008"/> <script src="/web/20090406135119js_/http://arche.by/templates/javascript/uitabs/jquery-1.2.6.pack.js" type="text/javascript"></script> <script src="/web/20090406135119js_/http://arche.by/templates/javascript/uitabs/ui.tabs.js" type="text/javascript"></script> <script src="/web/20090406135119js_/http://arche.by/templates/javascript/uitabs/height.js" type="text/javascript"></script> <script src="/web/20090406135119js_/http://arche.by/templates/javascript/uitabs/forms.js" type="text/javascript"></script> <script type="text/javascript" src="/web/20090406135119js_/http://arche.by/templates/javascript/archivetabs.js"></script> <script type="text/javascript" src="/web/20090406135119js_/http://arche.by/templates/javascript/popup.js"></script> <script type="text/javascript">$(function(){$('#container-1 ul').tabs();$('#container-2 ul').tabs();$('#container-3 ul').tabs();});</script> <link href="/web/20090406135119cs_/http://arche.by/templates/styles/reset.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link href="/web/20090406135119cs_/http://arche.by/templates/styles/arche.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link href="/web/20090406135119cs_/http://arche.by/templates/styles/ui.tabs.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link href="/web/20090406135119cs_/http://arche.by/templates/styles/tabsheets.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link href="/web/20090406135119cs_/http://arche.by/templates/phpscripts/sendmail/dd-formmailer.css" rel="stylesheet" type="text/css"/> <link rel="shortcut icon" type="image/x-icon" href="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/favicon.ico"></head> <body>  <div id="header"> <div class="header-content"> <ul id="navlist"> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/" class="home">Галоўная</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/10/">Аналiтыка</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/20/">Крытыка</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/30/">Гiсторыя</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/40/">Эсэiстыка</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/50/">Лiтаратура</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/60/">Кароткiя рэцэнзii</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/1/70/">Кнiгi ARCHE</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/?tpl=123" class="rss">RSS</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/1/200/?tpl=111">Пра нас</a></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/1/210/?tpl=111">Кантакты</a></li> <li style="margin:0;"><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/?tpl=137">Архіў</a></li> </ul> <div class="copy-text"> <p>Запрашаем на <em>arche.by!</em> Часопіс кніжных аглядаў, інтэлектуальнай аналітыкі і добрай літаратуры.</p> <div class="copy-divider"> <hr/> </div> <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/"><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/logo.gif" alt=" " class="logopic"/></a> <div class="search-box"> <img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/gpowered.gif" style="float:right;margin:0 0 0 -15px;" alt="Google search"/> <form action="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/" id="cse-search-box"> <input type="hidden" name="tpl" value="154"/> <input type="hidden" name="cx" value="005827618818561026790:xqfyfyene4w"/> <input type="hidden" name="cof" value="FORID:9"/> <input type="hidden" name="ie" value="UTF-8"/> <input type="text" name="q" maxlength="255" size="10" value="" type="text"/> <input type="submit" name="sa" value="OK" class="button"/> </form> <p>6 красавiка 2009 г.</p> </div> </div> </div> </div>   <div id="main" class="clearfix">  <div class="article-column clearfix"> <p class="article-tools"><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/9/40/305/?tpl=100" class="print">Друкаваць</a> <a href="#comments" class="comments">Камэнтары (4) </a><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/9/40/305/?tpl=149" class="email">Пераслаць на э-адрас</a> <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/9/40/305/?tpl=123" class="rss">RSS</a></p> <p class="section-title">Эсэiстыка</p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> <div style="float:left;clear:both;" class="list-heads"> </div><br/><br/> <div class="imgfloater"><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/get_img?NrImage=2&NrArticle=305" alt="www.hramy.com"/><p>www.hramy.com</p></div> <h1>Купцы перамаглі князёў</h1> <p class="author">Алесь Аркуш</p> <div class="intro"><p>Бадай, самы заблытаны і непраўдзівы міт з гісторыі Беларусі – пра “залаты век” Вялікага Княства Літоўскага.</p></div> <div class="full-text"><p>Сярод кветніка перад сваё хатай у Запалоцьці мы з Тацянай пасадзілі, здаецца зусім нядаўна, дзьве елачкі. Маленькія, сантыметраў 60-70. Мінула ўсяго якія тры гады, а яны ўжо ператварыліся ў ладныя дрэўцы, значна вышэйшыя за мяне, ці не ў 2,5 мэтры.</p> <p> </p> <p>Жыцьцё не стаць на месцы. Бег часу чамусьці паскараецца прыканцы і напачатку стагодзьдзяў. Раней я пра гэта чытаў, а зараз пераканаўся на ўласныя вочы.</p> <p> </p> <p>Полацак за апошнія 10 гадоў таксама зьмяніўся непазнавальна. Былы савецкі райцэнтар, які мала чым адрозьніваўся ад суседніх мястэчак, напрыклад, ад Глубокага, або Лепеля, пачаў зноў ператварацца ў цэнтар паўночнай Беларусі. Перадусім гэтаму паспрыяла адраджэньне Полацкага ўнівэрсытэту і вяртаньне яго ў муры былога Езуіцкага калегіюму. І гэта чарговы раз сьведчыць пра падставовую ролю, якую адыгрывае адукацыя, навука і культура ў фармаваньні грамадзкай супольнасьці. Бо нават калі б побач з Полацкам пабудавалі яшчэ адзін нафтаперапрацоўчы завод, гэта, па-мойму, мала чым паўплывала на адраджэньне старажытнай крыўскай сталіцы.</p> <p> </p> <p>Полацак – перадусім гэта культурны і духоўны цэнтар. Дырэчы, прыканцы 2008 году ў Полацку аднавіўся яшчэ адзін манастыр – Багаяўленскі, той самы, гісторыя якога шчыльна зьвязаная з дзейнасьцю Сімяона Полацкага.</p> <p> </p> <p>І толькі ніяк ня можа адрадзіцца полацкая ідэалёгія, без якой горад ня здолее зноў заняць сваё пачэснае месца ў якасьці аўтарытэтнага суб’екту геапалітычнай і культурнай прасторы Ўсходняй Эўропы.</p> <p> </p> <p>Не хапае інтэлектуальных сілаў? Не прысьпеў час? Не выкрашталізаваліся пастулаты новай полацкай дактрыны?</p> <p> </p> <p>Але заўжды было так: менавіта ў смутныя, цяжкія часіны роля Полацка павялічвалася.</p> <p> </p> <p><strong>* * * </strong></p> <p> </p> <p>Летась у ПДУ адбылася навуковая канфэрэнцыя, прысьвечаная 80-годзьдзю сталых археалягічных дасьледваньняў Полацка, якія распачаў адзін з піянэраў беларускай археалёгіі Аляксандр Ляўданскі. Мяне ўразіў выступ гісторыка і археоляга Сяргея Тарасава, які блізу 20 гадоў дасьледаваў Полацак. У ягоным дакладзе прагучаў важкі пералік таго асноўнага з гісторыі старажытнага горада, пра што сучасная гістарычная навука ня мае дакладных зьвестак. Дакладна ніхто сёньня не ведае: калі і кім насамрэч быў заснаваны Полацак; як паўстала полацкая княская дынастыя; чаму ў Полацку ня знойдзены рэшткі ніводнай рамесьніцкай майстэрні, напрыклад, кавальскай, затое раскапана шэраг ювелірных майстэрняў (маецца на ўвазе пэрыяд Полацкага княства); дзе быў пахаваны Усяслаў Чарадзей і дзе ўвогуле месьціўся пантэон полацкіх князёў (бо сёньня ўжо гісторыкі сьцвярджаюць, што не было ніякай княскай рэзыдэнцыі ў Бельчыцах, а гэта значыць, полацкія князі жылі на Верхнім Замку); нават невядома, дзе знаходзілася полацкая ратуша за часамі ВКЛ.</p> <p> </p> <p>Сьпіс гэтых невядомасьцяў надзвычай вялікі. Замежныя гісторыкі, якія прысутнічалі на канфэрэнцыі, толькі паціскалі плечукамі: няўжо так кепска дасьледаваны Полацак, адзін з самых старажытных і славутых гарадоў Усходняй Эўропы?</p> <p> </p> <p>Сёньня стала відавочна, што гісторыя Полацка пісалася паводле зробленых раней клішэ і падганялася пад іх - падтасоўваліся, скажаліся факты, часам папросту прыдумляліся. Відавочна, не хапала матэрыялу, дакладных зьвестак, крыніц. Адыйшлі ад Абэцэдарскага, але напрыдумлялі новых небыліц. Напрыклад, нехта раней напісаў, што Полацак X-XIIІ стагодзьдзях быў рамесьніцкім цэнтрам, і пайшло качаваць гэтае, невядома на якіх фактах пабудаванае цьверджаньне з адной навуковай працы ў другую. А Полацак, выглядае, быў не “прамысловым” у тагачасным разуменьні горадам, як іншыя суседнія, а нечым асаблівым, інакшым, хутчэй - цэнтрам улады, цэнтрам кантактаў Захаду з Усходам, цэнтрам думкі і веры. І ў гэтым для нас вялікая таямніца і загадка. Бо ўлада – гэта заўжды ідэалёгія, палітычная дактрына, дзяржаўныя інтарэсы і інтрыгі, змаганьне і акумуляцыя культурных набыткаў.</p> <p> </p> <p>Расейскія гісторыкі і археолягі, якія дасьледавалі ў савецкі час Полацак не маглі разглядаць крывіцкую сталіцу як уплывовы геапалітычны цэнтар Усходняй Эўропы, бо мелі іншыя цэнтры - Маскву, Пецярбург і, у крайнім выпадак, Ноўгарад. Полацак быў залічаны ў звыклы шараговы сьпіс расейскіх гарадоў – Пскоў, Суздаль, Уладзімір, Калуга... І гэтым здымаліся шматлікія пытаньні, якія сёньня ў беларускіх дасьледчыкаў Полацка паўстаюць з асаблівай вастрынёю. Пра полацкі пантэон. Пра зьніклыя полацкі летапіс і бібліятэкі Сафійскага сабору і Езуіцкага калегіюму. І многае іншае. Гэта як дэльфіна пачаць даследваць, прызнаўшы, што ён рыба. Жыве ў вадзе, мае плаўнікі і хвост. Не мае ног. Нібыта рыба. І усе факты затым падганяць “пад рыбу”.</p> <p> </p> <p>Мае рацыю Вацлаў Ластоўскі ў сваіх “Лябірынтах”, што ва ўсім гэтым полацкім зьнікненьні прысутнічая містыка. Як Кіцеж-горад, ранейшы Полацак удначасьсе перайшоў у нейкае іншае вымярэньне, у іншыя каардынаты быцьця. Бо нічога ў гэтым сьвеце проста так не зьнікае, не ператвараецца ў нішто.</p> <p> </p> <p>І як так здарылася, што ў XVIII стагодзьдзі адзін з інтэлектуалаў Полацка, выпускнік Езуіцкага калегіюму Ян Баршчэўскі выдатна ведаў літаратуру старой Грэцыі і Рыма, ведаў гісторыю антычасьці і сярэднявечнай Эўропы, але ня ведаў гісторыі свайго роднага краю і яго герояў, ня ведаў імёны Рагвалода, Рагнеды, Усяслава Чарадзея, ня ведаў гісторыі Полацкага княства, прынамсі, пра гэта нічога не напісаў у сваіх кнігах пра Беларусь? І толькі ў народнай памяці захаваліся легенды пра полацкіх князёў і асілкаў, ваяроў і асьветніках. Як так здарылася, што афіцыйная ў краі асьвета і культура, разыйшлася з народнай традыцыйнай культурай?</p> <p> </p> <p><strong>* * * </strong></p> <p> </p> <p>Бадай, самы заблытаны і непраўдзівы міт з гісторыі Беларусі – пра “залаты век” Вялікага Княства Літоўскага.</p> <p> </p> <p>Калі мы вызначыліся і будуем сваю гісторыю ад Полацка, дык з “залатым” азначэньнем ВКЛ паўстаюць вялікія праблемы. Прынамсі, любы студэнт гістфаку ПДУ скажа вам, што ў XIV стагодзьдзі ў Полацку спынілася каменнае будаўніцтва. Затое ў папярэднія два стагодзьдзі палачане збудавалі некалькі дзясяткаў каменных храмаў і будынкаў. Як можна патлумачыць, што літаральна за некалькі дзясяткаў гадоў Полацак быў практычна абяскроўлены? Пры чым, як раз у той час, калі паўставала новая дзяржава-імперыя – Вялікае княства літоўскае, русінскае і жамойцкае. Пра тагачасны заняпад у Полацку сьведчыць і зусім кволы культурны слою XIV-XV стст. у горадзе.</p> <p> </p> <p>І ня гэтае сама страшнае. Менавіта недзе ў XIV- XV стст. у Полацку знік княскі пантэон і ўсё тое, што рабіла Полацак самастойным цэнтрам, была зьнішчана і полацкая самасная (незалежніцкая) ідэалёгія. У XVI ст., калі Полацак захапіў Іван Грозны, у горадзе не засталося ўжо нічога, што нагадвала пра ранейшую веліч: ні магілы Ўсяслава Чарадзея, ні княснай усыпальніцы, ні нават кургана Торвальда Вандроўніка, першага хрысьціцеля Крывіччыны. Пра падзеі Інфлянцкай вайны і пра сам захоп Полацка ёсьць дастаткова шмат пісьмовых сьведчаньняў – апісаньняў падзяў, рэестраў маёмасьці і г.д. Нідзе не згадваецца ні магіла Чарадзея, ні што-кольвечы іншае, зьвязанае з дзяржаўніцкім полацкім мітам. Пры гэтым саркафаг літоўскага па паходжаньні, пскоўскага князя Доўмонта па-сёньняшні дзень стаіць на сваім месцы ў Пскове пад скляпеньнямі храма.</p> <p> </p> <p>Часам чую ад гісторыкаў версію, што ва Ўсяслава Чарадзея было шмат ворагаў у суседніх княствах і падчас міжусобных войнаў магілу бунтарнага князя маглі зруйнаваць. Калі б нават так і здарылася яшчэ ў XIII ст., усё адно павінен быў застацца княскі пантэн. Напрыклад, магілу князя Ізяслава наўрад ці хто крануў бы. Такім чынам, ператвараць Полацак у райцэнтар пачалі яшчэ ў XIV стагодзьдзі.</p> <p> </p> <p>І не істотна, хто насамрэч былі валадары ВКЛ – жмудзіны, русіны, перакроеныя крывічы, полацкая матрыца новай дзяржавай была зьнішчана ўшчэнт. Былыя героі, сьвятыя – сталі нікім. Культавыя мясьціны – ператвораны ў друз.</p> <p> </p> <p>К XVI стагодзьдзю крыўская сталіца стала звыклым рамесьніцкім горадам, менавіта палонныя палачане-рамесьнікі будавалі затым расейскія геапалітычныя цэнтры, перадусім Маскву.</p> <p> </p> <p>Беларускія гісторыкі ў сваіх працах даводзяць пра рост рамесьніцкіх сядзібаў, атрыманьне Магдэбургскага права, пра замацаваньне эўрапейскай архітэктурнай школы, пра навучаньне і асьтвету. І нічога ня пішуць пра страты. І не разумеюць, што яны ператвараюць дэльфіна ў якогась тунца. Вядома, для Глыбокага, напрыклад, гэта было б вялікім набыткам і крокам наперад. Але не для Полацка, які меў сваю культуру, архітэктурную школу, пісьмовасьць, адзіную дзяржаўную родную мову, ідэалёгію. І ўсё гэта страціў, а ў замен атрымаў усё чужое. Дык ці можна гэтыя часы называць “залатым векам”?</p> <p> </p> <p>Чаму так адбылося з Полацкам? Што ў Полацку перашкаджала, замінала, палохала ў Кіеве, Ноўгарадзе, Маскве, Вільні, Варшаве?</p> <p> </p> <p>Мне могуць сказаць, што нічога асаблівага ў лёсе Полацка няма, што ён нічым не адрозьніваецца ад лёсу, напрыклад, Магілёва. Магілёў за сваю шматвяковую гісторыю таксама шмат разоў разбураўся, паўставаў наноў, мяняў гаспадароў, губляў храмы і свае міты. Але Магілёў ніколі ня меў таго, што меў Полацак. І справа тут не ў багацьцях, бажніцах і пантэонах. Магілёў ніколі ня меў дзяржаўнай ідэалёгіі і ніколі ня быў цэнтрам Усходняй Эўропы.</p> <p> </p> <p>Зразумела, на заняпад Полацка паўплывалі і іншыя фактары. Напрыклад, тое, што палачане згубілі кантроль над Дзьвіной, галоўнай карміцелькай Полацка. Ды й шлях “з варагаў у грэкі” дажываў свае апошнія гады, Дзьвіна ператварылася пераважна ў рэгіянальную транспартную артэрыю Віцебск-Рыга.</p> <p> </p> <p>І яшчэ адзін фактар. Рухнула Візантыйская імперыя, на якую Полацкая княства адпачатку арыентавалася. Туркі запанавалі на Балканах. Полаччына засталася без якой-кольвечы палітычнай падтрымкі.</p> <p> </p> <p>За часамі ВКЛ у Полацку пачаў кіраваць прагматычны інтарэс, а ня воля і дзяржаўныя прыярытэты. Купцы перамаглі князёў.</p> <p> </p> <p>Полацак абрынуўся.</p> <p> </p> <p>* * *</p> <p> </p> <p>Увечары прыйшоў адзін мой знаёмы. Пасьміхаецца. Звычайна так паводзіць, калі зьбіраецца мяне нечым зьдзівіць.</p> <p> </p> <p>- Ты тут сядзіш і ламаеш галаву адносна даты заснаваньня Полацка. Я тут прынёс табе адзін падарунак.</p> <p> </p> <p>І паклаў на пісьмовы стол каменную сякеру.</p> <p> </p> <p>- Учора знайшоў у Палаце, побач з Верхнім Замкам. Мая ўжо трэцяя. А полацкі летапіс мы яшчэ знойдзем, не сумуй.</p> <p><br/><em> 09.01.2009</em></p> <p> </p> <p>_________________________________________</p> <p> </p> <p><em><strong>Алесь Аркуш </strong>— паэт, эсэіст. Сталы аўтар «ARCHE». Заснавальнік і выдавец альманахаў «Ксэракс Беларускі» і «Калосьсе», стваральнік «Таварыства Вольных Літаратараў» і выдавецкай суполкі «Полацкае ляда». Аўтар словаў гімну Полацку. </em></p></div><br/><br/> <div style="float:left;" class="list-heads"> </div><br/><br/>  <a name="comments"></a> <div class="articlecomments"> <p class="title">Камэнтары(4)</p> <div class="articlecomment-hr"><hr/></div> <p class="comment_author">А. Бацюкоў:</p> <p class="comment_date">16 студзеня 2009</p> <p class="comment_content">"Магілёў ніколі ня меў дзяржаўнай ідэалёгіі і ніколі ня быў цэнтрам Усходняй Эўропы." Магчыма, якраз у Полацка Магілёў пераняў эстафету ў 14-17 стагодзьдзях стаўшы самым буйным горадам Усходу Беларусі, своеасаблівым рэгіянальным цэнтрам беларусаў-русінаў. Але сапраўды - ён ня меў сакральнай асновы. Мо беларусы наогул тады яе ня мелі? То бок кагосьці аднаго, свайго і толькі свайго, дадзенага ім Богам - манарха. Вось у тэндэнцыях да пошуку такога сакралізаванага "цэнтру" мы зараз можам, магчыма, знайсьці праяву тога гістарычнага патрыятызму-нацыяналізму, што ішоў паралельна паўстаньню "народнасьці" - як гісторыкі звыклі характарызаваць беларусцаў 16 ст. </p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> <p class="comment_author">Бацюкоў:</p> <p class="comment_date">16 студзеня 2009</p> <p class="comment_content">Усё ж некарэктна інтэрпрэтаваць "залаты век" як міт толькі таму, што Полацак зьніякавеў. Тут прапала, там забуяла.</p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> <p class="comment_author">тов. Гандельман:</p> <p class="comment_date">17 студзеня 2009</p> <p class="comment_content">Абсалютна не згодны з проціпастаўленнем князёў і купцоў. Поспех і дабрабыт гэтых групаў даволі ўзаемазалежны. Ад заняпаду Полацку пацярпелі як першыя, так і другія</p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> <p class="comment_author">Кужэльны:</p> <p class="comment_date">19 студзеня 2009</p> <p class="comment_content">Яны былі пасьля: http://www.intex-press.by/ru/734/200/525/</p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> </div> <div class="articlecomments"> <p class="title">Паслаць камэнтар</p> <div class="articlecomment-hr"><hr/></div> <form name="submit_comment" action="/web/20090406135119/http://arche.by/by/9/40/305/#comments" method="post"> <input type="hidden" name="IdLanguage" value="21"/> <input type="hidden" name="IdPublication" value="1"/> <input type="hidden" name="NrIssue" value="9"/> <input type="hidden" name="NrSection" value="40"/> <input type="hidden" name="NrArticle" value="305"/> <label>Iмя:</label><input type="text" name="f_comment_reader_email" maxlength="255" size="10" value="" class="formInputText"/> <br/><br/> <label>Тэма:</label><input type="text" name="f_comment_subject" maxlength="255" size="10" value="" class="formInputText"/><br/><br/> <label>Камэнтар:</label><textarea name="f_comment_content" cols="40" rows="4"></textarea><br/><br/> <label>CAPTCHA код:</label><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/include/captcha/image.php"/> <br/><br/> <label>Увядзiце CAPTCHA код:</label> <input type="text" name="f_captcha_code" size="10" maxlength="255" class="formInputText"/><br/><br/> <input type="submit" name="f_submit_comment" id="article_comment_submit" value="Паслаць камэнтар"/> </form> </div>  </div>   <div class="column-3 clearfix">  <div id="container-1"> <ul> <li><a href="#fragment-1"><span>Абнаўленьні э-поштай</span></a></li> <li><a href="#fragment-2"><span>Ліст рэдактару</span></a></li> </ul> <div id="fragment-1"> <p>Каб атрымліваць інфармацыю пра новыя тэксты, што выстаўляюцца на arche.by, увядзіце свой э-адрас сюды </p> <div id="output1"> <form enctype="multipart/form-data" action="https://web.archive.org/web/20090406135119/http://arche.by/templates/phpscripts/newsletter/process1224770489.php" id="newsletter" method="post"> <table border="0" align="center" cellpadding="2" cellspacing="0" class="lightborder"> <tr> <td width="0%"> </td> <td class="error_msg"> </td> </tr> <tr> <td nowrap>Email <span class="error_msg">*</span>  </td> <td><input class="inputtext" type="Text" name="Email" value="">   </td> </tr><tr> <td nowrap>  </td> <td><input type="radio" name="Choice" value="падпісацца" class="radio"> <span class="normal">падпісацца</span><br><input type="radio" name="Choice" value="спыніць падпіску" class="radio"> <span class="normal">спыніць падпіску</span><br>   </td> </tr> <tr> <td nowrap> </td> <td><input type="submit" name="Submit" class="button" value="OK"></td> </tr> </table> </form> <script type="text/javascript"> // prepare the form when the DOM is ready $(document).ready(function() { // bind form using ajaxForm $('#newsletter').ajaxForm({ // target identifies the element(s) to update with the server response target: '#output1', // success identifies the function to invoke when the server response // has been received; here we apply a fade-in effect to the new content success: function() { $('#output1').fadeIn('slow'); return true; } }); }); </script> </div> </div> <div id="fragment-2"> <p>Каб даслаць ліст рэдактару ARCHE, упішыце тэкст і ўвядзіце свой э-адрас тутака.</p> <div id="output2" style="width:275px;overflow:hidden;"> <!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Transitional//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-transitional.dtd"> <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml"> <head profile="http://gmpg.org/xfn/11"> <meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=UTF-8"/> <title>Contact</title> <link rel="stylesheet" href="/web/20090406135119cs_/http://arche.by/by/9/40/305/dd-formmailer.css" type="text/css" media="screen"/> </head> <body style="margin:0;padding:0;"> <div align="left"> <div style="width: 380px; text-align:left;">  <div class="ddfmwrap"><form class="ddfm" id="mail" method="post" action="https://web.archive.org/web/20090406135119/http://arche.by/templates/phpscripts/sendmail/send.php" enctype="multipart/form-data"> <p class="fieldwrap"><label for="fm_name"><span class="required">*</span> Iмя</label><input class="fmtext" type="text" name="fm_name" id="fm_name" value=""/></p> <p class="fieldwrap"><label for="fm_email"><span class="required">*</span> e-mail</label><input class="fmtext" type="text" name="fm_email" id="fm_email" value=""/></p> <p class="fieldwrap"><label for="fm_subject"><span class="required">*</span> Тэма</label><input class="fmtext" type="text" name="fm_subject" id="fm_subject" value=""/></p> <p class="fieldwrap"><label for="fm_verify"><span class="required">*</span> Увядзiце код</label> <input class="fmverify" type="text" name="fm_verify" id="fm_verify"/> <img src="https://web.archive.org/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/phpscripts/sendmail/send.php?v=1" alt="Увядзiце код" title="Увядзiце код"/></p> <p class="fieldwrap"><label for="fm_message"><span class="required">*</span> Тэкст</label> <textarea class="fmtextarea" name="fm_message" cols="20" rows="6" id="fm_message"></textarea></p> <p><input type="hidden" name="MAX_FILE_SIZE" value="1000000"/></p> <div class="submit"><input type="submit" name="form_submitted" value="Отправить"/></div> <div class="credits"> <a href="#" title="Dagon Design"></a></div> <script type="text/javascript"> $(document).ready(function() { var options = { target: '#output2', }; $('#mail').ajaxForm(options); }); </script> </form></div>  </div> </div> </body> </html> </div> </div> </div>  <div class="readers-meeting"> <div class="title">Абвесткi</div> <h4><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/300/471/">Хрысьціянства ў гістарычным лёсе беларускага народу</a></h4> <p class="date"> </p> <h4><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/300/433/">Стажыроўка імя Паўла Тыгрыда</a></h4> <p class="date"> </p> <h4><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/300/442/">Міжнародная летняя школа беларускіх дасьледаваньняў у Гайнаўцы</a></h4> <p class="date"> </p> <div class="title-divider"> <hr/> </div> </div> <div id="container-2"> <ul> <li><a href="#fragment-3"><span>Абмеркаваньні</span></a></li> </ul> <div id="fragment-3"> <p><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/10/449/">Дыскрэдытацыя праваслаўя</a> <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/10/449/#comments" class="comment"> (1) </a></p> <p><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/110/448/">«Крывакрыж» і другія енкі паганаліцьвінаў</a> <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/110/448/#comments" class="comment"> (2) </a></p> <p><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/20/441/">Мадэль не Лефеўра</a> <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/20/441/#comments" class="comment"> (1) </a></p> <p><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/110/407/">Нацыя ліцьвінаў атрымала грант на сайт у Інтэрнэце</a> <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/110/407/#comments" class="comment"> (12) </a></p> <p><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/40/431/">Змена оптыкі: рэванш спальных раёнаў</a> <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/40/431/#comments" class="comment"> (4) </a></p> <p><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/10/30/379/">Праект “Беларусь”: aut pro, aut contra?</a> <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/10/30/379/#comments" class="comment"> (33) </a></p> </div> </div> <br/>  <div class="column-3-banner"> <script type="text/javascript"></script><noscript><a href="https://web.archive.org/web/20090406135119/http://new.arche.by/banner/delivery/ck.php?n=a1f77c20&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE" target="_blank"><img src="https://web.archive.org/web/20090406135119im_/http://new.arche.by/banner/delivery/avw.php?zoneid=1&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE&n=a1f77c20" border="0" alt=""/></a></noscript> </div>   <div class="promobox"> <div class="boxtop">Самае чытанае</div> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>1. <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/110/407/">Нацыя ліцьвінаў атрымала грант на сайт у Інтэрнэце</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>2. <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/10/30/379/">Праект “Беларусь”: aut pro, aut contra?</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>3. <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/9/30/222/">Міф пра Кастуся Каліноўскага*</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>4. <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/10/30/360/">Дзяржаўная сымболіка Беларускай Народнай Рэспублікі</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>5. <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/10/60/391/">Тры канцэпцыі беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>6. <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/9/20/331/">Міф пра вечнае вяртанне Літоўскай імперыі</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>7. <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/11/40/431/">Змена оптыкі: рэванш спальных раёнаў</a></span></li> </ul> <ul style="list-style-type:none;"> <li><span>8. <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/9/40/262/">Дасканалы дуэт: КГБ і Алесь Белы</a></span></li> </ul> <div class="boxbottom"> </div> </div>  <div class="column-3-banner">   <script type="text/javascript"></script><noscript><a href="https://web.archive.org/web/20090406135119/http://new.arche.by/banner/delivery/ck.php?n=a2a20169&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE" target="_blank"><img src="https://web.archive.org/web/20090406135119im_/http://new.arche.by/banner/delivery/avw.php?zoneid=2&cb=INSERT_RANDOM_NUMBER_HERE&n=a2a20169" border="0" alt=""/></a></noscript> </div>   </div>  </div>   <div id="footer"> <div class="footer-content"> <ul class="footerlist"> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/" class="home">Галоўная</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/10/">Аналiтыка</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/20/">Крытыка</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/30/">Гiсторыя</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/40/">Эсэiстыка</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/50/">Лiтаратура</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/60/">Кароткiя рэцэнзii</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/1/70/">Кнiгi ARCHE</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/?tpl=123" class="rss">RSS</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/1/200/?tpl=111">Пра нас</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/1/210/?tpl=111">Кантакты</a><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/bottom-menu-spacer.gif" alt="spacer"/></li> <li style="margin:0;"><a href="/web/20090406135119/http://arche.by/by/12/?tpl=137">Архіў</a></li> </ul> <a target="_top" href="https://web.archive.org/web/20090406135119/http://www.akavita.by/"> <script language="javascript"></script><script language="javascript1.1"></script><script language="javascript1.2"></script><script language="javascript1.3"></script><script language="javascript"></script><noscript> <img src="https://web.archive.org/web/20090406135119im_/http://adlik.akavita.com/bin/lik?id=116" border="0" height="31" width="88" alt="Akavita: каталог, рейтинг, счетчик для сайтов Беларуси"> </noscript><script language="JavaScript"></script></a>  <a href="/web/20090406135119/http://arche.by/" class="footer-logo"><img src="/web/20090406135119im_/http://arche.by/templates/images/footer-logo.gif" alt="login"/></a> <p>Часопіс кніжных аглядаў, інтэлектуальнай аналітыкі і добрай літаратуры.</p> <p class="copyright">© Copyright 2009 Arche пачатак</p> </div> </div> <script type="text/javascript"> var gaJsHost = (("https:" == document.location.protocol) ? "https://web.archive.org/web/20090406135119/https://ssl." : "https://web.archive.org/web/20090406135119/http://www."); document.write(unescape("%3Cscript src='" + gaJsHost + "google-analytics.com/ga.js' type='text/javascript'%3E%3C/script%3E")); </script> <script type="text/javascript"> var pageTracker = _gat._getTracker("UA-5799499-1"); pageTracker._trackPageview(); </script>  </body> </html>