CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Filozofia świata islamu – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"c2a67932-bddb-4f5c-b437-cb7b69da9892","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Filozofia_świata_islamu","wgTitle":"Filozofia świata islamu","wgCurRevisionId":75003690,"wgRevisionId":75003690,"wgArticleId":665440,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Układ wielokolumnowy - 2 kolumny","Filozofia świata islamu"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Filozofia_świata_islamu","wgRelevantArticleId":665440,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true, "wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75003690,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q193104","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false, "wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready", "jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Filozofia świata islamu – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Filozofia_świata_islamu rootpage-Filozofia_świata_islamu skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Filozofia+%C5%9Bwiata+islamu" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Filozofia+%C5%9Bwiata+islamu" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Filozofia+%C5%9Bwiata+islamu" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Filozofia+%C5%9Bwiata+islamu" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Średniowieczna_filozofia_muzułmańska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Średniowieczna_filozofia_muzułmańska"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Średniowieczna filozofia muzułmańska</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Średniowieczna_filozofia_muzułmańska-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Średniowieczna filozofia muzułmańska</span> </button> <ul id="toc-Średniowieczna_filozofia_muzułmańska-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Główne_ośrodki_i_periodyzacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Główne_ośrodki_i_periodyzacja"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Główne ośrodki i periodyzacja</span> </div> </a> <ul id="toc-Główne_ośrodki_i_periodyzacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Początki_myśli_muzułmańskiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Początki_myśli_muzułmańskiej"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Początki myśli muzułmańskiej</span> </div> </a> <ul id="toc-Początki_myśli_muzułmańskiej-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Sytuacja_społeczno-gospodarczo-polityczna_w_wieku_VII_i_VIII" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sytuacja_społeczno-gospodarczo-polityczna_w_wieku_VII_i_VIII"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.1</span> <span>Sytuacja społeczno-gospodarczo-polityczna w wieku VII i VIII</span> </div> </a> <ul id="toc-Sytuacja_społeczno-gospodarczo-polityczna_w_wieku_VII_i_VIII-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przekłady_tekstów_greckich_i_syryjskich" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Przekłady_tekstów_greckich_i_syryjskich"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.2</span> <span>Przekłady tekstów greckich i syryjskich</span> </div> </a> <ul id="toc-Przekłady_tekstów_greckich_i_syryjskich-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Charakter_wpływów_zewnętrznych" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Charakter_wpływów_zewnętrznych"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.3</span> <span>Charakter wpływów zewnętrznych</span> </div> </a> <ul id="toc-Charakter_wpływów_zewnętrznych-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pierwsi_filozofowie_i_teolodzy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pierwsi_filozofowie_i_teolodzy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.4</span> <span>Pierwsi filozofowie i teolodzy</span> </div> </a> <ul id="toc-Pierwsi_filozofowie_i_teolodzy-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Mutazylici" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Mutazylici"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.4.1</span> <span>Mutazylici</span> </div> </a> <ul id="toc-Mutazylici-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aszaryci" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Aszaryci"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.4.2</span> <span>Aszaryci</span> </div> </a> <ul id="toc-Aszaryci-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ismailici" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Ismailici"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2.4.3</span> <span>Ismailici</span> </div> </a> <ul id="toc-Ismailici-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Dojrzała_filozofia_muzułmańska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dojrzała_filozofia_muzułmańska"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Dojrzała filozofia muzułmańska</span> </div> </a> <ul id="toc-Dojrzała_filozofia_muzułmańska-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Rhazes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Rhazes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.1</span> <span>Rhazes</span> </div> </a> <ul id="toc-Rhazes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Platonizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Platonizm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2</span> <span>Platonizm</span> </div> </a> <ul id="toc-Platonizm-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ibn_Masarra" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Ibn_Masarra"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2.1</span> <span>Ibn Masarra</span> </div> </a> <ul id="toc-Ibn_Masarra-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Algazel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Algazel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2.2</span> <span>Algazel</span> </div> </a> <ul id="toc-Algazel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Arystotelizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Arystotelizm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.3</span> <span>Arystotelizm</span> </div> </a> <ul id="toc-Arystotelizm-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Al-Kindi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Al-Kindi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.3.1</span> <span>Al-Kindi</span> </div> </a> <ul id="toc-Al-Kindi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Al-Farabi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Al-Farabi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.3.2</span> <span>Al-Farabi</span> </div> </a> <ul id="toc-Al-Farabi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bracia_czystości" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Bracia_czystości"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.3.3</span> <span>Bracia czystości</span> </div> </a> <ul id="toc-Bracia_czystości-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Awicenna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Awicenna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.3.4</span> <span>Awicenna</span> </div> </a> <ul id="toc-Awicenna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Avempace" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Avempace"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.3.5</span> <span>Avempace</span> </div> </a> <ul id="toc-Avempace-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Abubacer" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Abubacer"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.3.6</span> <span>Abubacer</span> </div> </a> <ul id="toc-Abubacer-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Awerroes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Awerroes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.3.7</span> <span>Awerroes</span> </div> </a> <ul id="toc-Awerroes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ibn_Arabi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ibn_Arabi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.4</span> <span>Ibn Arabi</span> </div> </a> <ul id="toc-Ibn_Arabi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Wpływ_na_średniowieczną_filozofię_Zachodu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wpływ_na_średniowieczną_filozofię_Zachodu"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Wpływ na średniowieczną filozofię Zachodu</span> </div> </a> <ul id="toc-Wpływ_na_średniowieczną_filozofię_Zachodu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Nowożytna_filozofia_świata_islamu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nowożytna_filozofia_świata_islamu"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Nowożytna filozofia świata islamu</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Nowożytna_filozofia_świata_islamu-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Nowożytna filozofia świata islamu</span> </button> <ul id="toc-Nowożytna_filozofia_świata_islamu-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zmierzch_filozofii_sunnickiej_i_dalszy_rozwój_szyickiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zmierzch_filozofii_sunnickiej_i_dalszy_rozwój_szyickiej"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Zmierzch filozofii sunnickiej i dalszy rozwój szyickiej</span> </div> </a> <ul id="toc-Zmierzch_filozofii_sunnickiej_i_dalszy_rozwój_szyickiej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filozofia_muzułmańska_w_Indiach" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filozofia_muzułmańska_w_Indiach"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Filozofia muzułmańska w Indiach</span> </div> </a> <ul id="toc-Filozofia_muzułmańska_w_Indiach-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Filozofia_świata_islamu_w_XIX_i_XX_wieku" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Filozofia_świata_islamu_w_XIX_i_XX_wieku"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Filozofia świata islamu w XIX i XX wieku</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Filozofia_świata_islamu_w_XIX_i_XX_wieku-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Filozofia świata islamu w XIX i XX wieku</span> </button> <ul id="toc-Filozofia_świata_islamu_w_XIX_i_XX_wieku-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Filozofia_islamska_w_XIX_wieku" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filozofia_islamska_w_XIX_wieku"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Filozofia islamska w XIX wieku</span> </div> </a> <ul id="toc-Filozofia_islamska_w_XIX_wieku-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Afghani" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Afghani"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Afghani</span> </div> </a> <ul id="toc-Afghani-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Muhammad_Ikbal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Muhammad_Ikbal"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.2</span> <span>Muhammad Ikbal</span> </div> </a> <ul id="toc-Muhammad_Ikbal-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Iran" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Iran"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Iran</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Iran-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Iran</span> </button> <ul id="toc-Iran-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ruch_sayhi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ruch_sayhi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Ruch sayhi</span> </div> </a> <ul id="toc-Ruch_sayhi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Integryzm_muzułmański" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Integryzm_muzułmański"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Integryzm muzułmański</span> </div> </a> <ul id="toc-Integryzm_muzułmański-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Integryzm_muzułmański_w_Iranie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Integryzm_muzułmański_w_Iranie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.1</span> <span>Integryzm muzułmański w Iranie</span> </div> </a> <ul id="toc-Integryzm_muzułmański_w_Iranie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Filozofia_muzułmańska_w_XX_wieku" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Filozofia_muzułmańska_w_XX_wieku"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Filozofia muzułmańska w XX wieku</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Filozofia_muzułmańska_w_XX_wieku-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Filozofia muzułmańska w XX wieku</span> </button> <ul id="toc-Filozofia_muzułmańska_w_XX_wieku-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Klasyczna_falsafa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Klasyczna_falsafa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Klasyczna falsafa</span> </div> </a> <ul id="toc-Klasyczna_falsafa-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Neoaszeryzm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Neoaszeryzm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.1</span> <span>Neoaszeryzm</span> </div> </a> <ul id="toc-Neoaszeryzm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Neomutazylityzm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Neomutazylityzm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.2</span> <span>Neomutazylityzm</span> </div> </a> <ul id="toc-Neomutazylityzm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Islamska_lewica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Islamska_lewica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.3</span> <span>Islamska lewica</span> </div> </a> <ul id="toc-Islamska_lewica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Umiarkowana_odnowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Umiarkowana_odnowa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Umiarkowana odnowa</span> </div> </a> <ul id="toc-Umiarkowana_odnowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Socjalizm_arabski" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Socjalizm_arabski"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Socjalizm arabski</span> </div> </a> <ul id="toc-Socjalizm_arabski-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Marksizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Marksizm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Marksizm</span> </div> </a> <ul id="toc-Marksizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nacjonalizm_i_Panarabizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nacjonalizm_i_Panarabizm"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5</span> <span>Nacjonalizm i Panarabizm</span> </div> </a> <ul id="toc-Nacjonalizm_i_Panarabizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fundamentalizm_islamski" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fundamentalizm_islamski"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.6</span> <span>Fundamentalizm islamski</span> </div> </a> <ul id="toc-Fundamentalizm_islamski-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Zobacz też</span> </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Przypisy</span> </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Linki zewnętrzne</span> </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Filozofia świata islamu</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 58 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-58" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">58 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9" title="فلسفة إسلامية – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="فلسفة إسلامية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Filosof%C3%ADa_isl%C3%A1mica" title="Filosofía islámica – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Filosofía islámica" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0slam_f%C9%99ls%C9%99f%C9%99si" title="İslam fəlsəfəsi – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="İslam fəlsəfəsi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C" title="ایسلام فلسفه‌سی – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="ایسلام فلسفه‌سی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B8%E0%A6%B2%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A6%BF_%E0%A6%A6%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B6%E0%A6%A8" title="ইসলামি দর্শন – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইসলামি দর্শন" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC_%D1%84%D3%99%D0%BB%D1%81%D3%99%D1%84%D3%99%D2%BB%D0%B5" title="Ислам фәлсәфәһе – baszkirski" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Ислам фәлсәфәһе" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baszkirski" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Pensament_isl%C3%A0mic" title="Pensament islàmic – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Pensament islàmic" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Isl%C3%A1msk%C3%A1_filozofie" title="Islámská filozofie – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Islámská filozofie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Islamisk_filosofi" title="Islamisk filosofi – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Islamisk filosofi" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Islamische_Philosophie" title="Islamische Philosophie – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Islamische Philosophie" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%87%DE%A8%DE%90%DE%B0%DE%8D%DE%A7%DE%89%DE%A9_%DE%8A%DE%A6%DE%8D%DE%B0%DE%90%DE%A6%DE%8A%DE%A7" title="އިސްލާމީ ފަލްސަފާ – malediwski" lang="dv" hreflang="dv" data-title="އިސްލާމީ ފަލްސަފާ" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="malediwski" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%83%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CF%83%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1" title="Ισλαμική φιλοσοφία – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Ισλαμική φιλοσοφία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Islamic_philosophy" title="Islamic philosophy – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Islamic philosophy" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Filosof%C3%ADa_isl%C3%A1mica" title="Filosofía islámica – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Filosofía islámica" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Islama_filozofio" title="Islama filozofio – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Islama filozofio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Filosofia_islamiko" title="Filosofia islamiko – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Filosofia islamiko" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فلسفه اسلامی – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="فلسفه اسلامی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Philosophie_islamique" title="Philosophie islamique – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Philosophie islamique" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9D%B4%EC%8A%AC%EB%9E%8C_%EC%B2%A0%ED%95%99" title="이슬람 철학 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="이슬람 철학" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%83%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%83%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իսլամական փիլիսոփայություն – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Իսլամական փիլիսոփայություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%B0%E0%A4%AC_%E0%A4%95%E0%A4%BE_%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B6%E0%A4%A8" title="अरब का दर्शन – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="अरब का दर्शन" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Islamska_filozofija" title="Islamska filozofija – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Islamska filozofija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Filsafat_Islam" title="Filsafat Islam – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Filsafat Islam" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Filosofia_islamica" title="Filosofia islamica – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Filosofia islamica" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A4%D7%99%D7%9C%D7%95%D7%A1%D7%95%D7%A4%D7%99%D7%94_%D7%90%D7%A1%D7%9C%D7%90%D7%9E%D7%99%D7%AA" title="פילוסופיה אסלאמית – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="פילוסופיה אסלאמית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC_%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Ислам философиясы – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Ислам философиясы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Filozofi_islamik" title="Filozofi islamik – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Filozofi islamik" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Felsefeya_%C3%AEslam%C3%AA" title="Felsefeya îslamê – kurdyjski" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Felsefeya îslamê" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Philosophia_Islamica" title="Philosophia Islamica – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Philosophia Islamica" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Iszl%C3%A1m_filoz%C3%B3fia" title="Iszlám filozófia – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Iszlám filozófia" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D9%87" title="فلسفه اسلاميه – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="فلسفه اسلاميه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Islamitische_filosofie" title="Islamitische filosofie – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Islamitische filosofie" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%A4%E3%82%B9%E3%83%A9%E3%83%BC%E3%83%A0%E5%93%B2%E5%AD%A6" title="イスラーム哲学 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="イスラーム哲学" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Islom_falsafasi" title="Islom falsafasi – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Islom falsafasi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%87%E0%A8%B8%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A9%80_%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%B2%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE" title="ਇਸਲਾਮੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ – pendżabski" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਇਸਲਾਮੀ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendżabski" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87" title="اسلامي فلسفه – paszto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="اسلامي فلسفه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paszto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Izlamik_filasafi" title="Izlamik filasafi – jamajski" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Izlamik filasafi" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="jamajski" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Filosofia_isl%C3%A2mica" title="Filosofia islâmica – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Filosofia islâmica" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Filosofie_islamic%C4%83" title="Filosofie islamică – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Filosofie islamică" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%8F" title="Исламская философия – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Исламская философия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Filozofia_Islame" title="Filozofia Islame – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Filozofia Islame" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Islamic_philosophy" title="Islamic philosophy – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Islamic philosophy" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%88" title="اسلامي فلسفو – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="اسلامي فلسفو" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Islamsk%C3%A1_filozofia" title="Islamská filozofia – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Islamská filozofia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%95%D9%84%D8%B3%DB%95%D9%81%DB%95%DB%8C_%D8%A6%DB%8C%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فەلسەفەی ئیسلامی – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="فەلسەفەی ئیسلامی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D0%B7%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Исламска филозофија – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Исламска филозофија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Islamska_filozofija" title="Islamska filozofija – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Islamska filozofija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Islamilainen_filosofia" title="Islamilainen filosofia – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Islamilainen filosofia" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Islamisk_filosofi" title="Islamisk filosofi – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Islamisk filosofi" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Pilosopiya_ng_Islam" title="Pilosopiya ng Islam – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Pilosopiya ng Islam" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%87%E0%AE%9A%E0%AF%81%E0%AE%B2%E0%AE%BE%E0%AE%AE%E0%AE%BF%E0%AE%AF_%E0%AE%AE%E0%AF%86%E0%AE%AF%E0%AF%8D%E0%AE%AF%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%B2%E0%AF%8D" title="இசுலாமிய மெய்யியல் – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="இசுலாமிய மெய்யியல்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A4%D0%B0%D0%BB%D1%81%D0%B0%D1%84%D0%B0%D0%B8_%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%BC%D3%A3" title="Фалсафаи исломӣ – tadżycki" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Фалсафаи исломӣ" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tadżycki" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0slam_felsefesi" title="İslam felsefesi – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İslam felsefesi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%84%D1%96%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D1%96%D1%8F" title="Ісламська філософія – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Ісламська філософія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%DB%81" title="اسلامی فلسفہ – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="اسلامی فلسفہ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Tri%E1%BA%BFt_h%E1%BB%8Dc_H%E1%BB%93i_gi%C3%A1o" title="Triết học Hồi giáo – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Triết học Hồi giáo" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%96%AF%E5%85%B0%E5%93%B2%E5%AD%A6" title="伊斯兰哲学 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="伊斯兰哲学" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Filsafat_Islam" title="Filsafat Islam – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Filsafat Islam" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q193104#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&oldid=75003690" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&id=75003690&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FFilozofia_%25C5%259Bwiata_islamu"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FFilozofia_%25C5%259Bwiata_islamu"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Filozofia+%C5%9Bwiata+islamu"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Islamic_philosophy" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q193104" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><p><b>Filozofia świata islamu</b>, <b>filozofia muzułmańska</b> (zwłaszcza dla średniowiecza używa się także niedokładnych określeń <b>filozofia arabska</b>, <b>klasyczna filozofia arabska</b>, <b>średniowieczna filozofia arabska</b>) – zespół tradycji <a href="/wiki/Filozofia" title="Filozofia">filozoficznych</a> kultywowanych na terenach objętych przez <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islam</a>, przy czym nie zawsze zgodnych z islamską ortodoksją religijną. </p><p>Powstała ona pod wpływem <a href="/wiki/Filozofia_staro%C5%BCytna#Filozofia_starożytnej_Grecji" title="Filozofia starożytna">filozofii greckiej</a>, <a href="/w/index.php?title=Filozofia_syryjska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia syryjska (strona nie istnieje)">syryjskiej</a> i <a href="/wiki/Filozofia_bizanty%C5%84ska" title="Filozofia bizantyńska">bizantyjskiej</a> (zwłaszcza <a href="/wiki/Neoplatonizm" title="Neoplatonizm">neoplatonizmu</a> i <a href="/wiki/Arystotelizm" title="Arystotelizm">arystotelizmu</a>). Rozwijała się początkowo (od <a href="/wiki/VIII_wiek" title="VIII wiek">VIII wieku</a>) na gruncie <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">arabskim</a>, pod wpływem interpretacji <a href="/wiki/Koran" title="Koran">koranicznej</a> i rozmaitych tradycji wschodnich (zwłaszcza <a href="/wiki/Iran" title="Iran">perskich</a>, <a href="/wiki/Koptowie" title="Koptowie">koptyjskich</a>, <a href="/wiki/Gnostycyzm" title="Gnostycyzm">gnostyckich</a> i <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">żydowskich</a>) w całym świecie islamskim, ale zwłaszcza z jednej strony w <a href="/wiki/Iran" title="Iran">Iranie</a> i krajach <a href="/wiki/Azja_%C5%9Arodkowa" title="Azja Środkowa">Azji Środkowej</a>, z drugiej na <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Iberyjski" title="Półwysep Iberyjski">Półwyspie Iberyjskim</a>. Średniowieczna filozofia świata islamu powstawała przede wszystkim w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">języku arabskim</a>, ale także w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_perski" title="Język perski">perskim</a>. Wywarła ona, szczególnie dokonane na jej gruncie przekłady dzieł starożytnych, znaczny wpływ na rozwój <a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_filozofia_%C5%BCydowska" title="Średniowieczna filozofia żydowska">średniowiecznej filozofii żydowskiej</a> i <a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bredniowieczna" title="Filozofia średniowieczna">filozofii średniowiecznej</a> Zachodu. Na terenach objętych przez islam rozwinęła się także lub kontynuowała swój rozwój myśl chrześcijańska (zwłaszcza syryjska) i żydowska. Po okresie rozkwitu w <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczu</a>, w <a href="/wiki/Nowo%C5%BCytno%C5%9B%C4%87" title="Nowożytność">czasach nowożytnych</a> znaczenie myśli filozoficznej w świecie islamu zmniejszyło się. Filozofia świata islamu obejmuje także myślicieli muzułmańskich z <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indii</a> i <a href="/wiki/Pakistan" title="Pakistan">Pakistanu</a>, z <a href="/wiki/Indonezja" title="Indonezja">Indonezji</a> (wpływy <a href="/w/index.php?title=Mistyka_jawajska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mistyka jawajska (strona nie istnieje)">mistyki jawajskiej</a>) oraz myśl <a href="/wiki/Tatarzy" title="Tatarzy">tatarsko-muzułmańską</a> z <a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosji</a> XIX i XX w. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Średniowieczna_filozofia_muzułmańska"><span id=".C5.9Aredniowieczna_filozofia_muzu.C5.82ma.C5.84ska"></span>Średniowieczna filozofia muzułmańska</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Średniowieczna filozofia muzułmańska" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Średniowieczna filozofia muzułmańska"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Filozofia muzułmańska rozwijała się na rozległych obszarach podbitych we wczesnym średniowieczu przez <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">Arabów</a>. Główne czynniki kulturowe scalające jej rozwój to religia (islam), przynajmniej początkowo jednolita sfera prawno-administracyjna, dość ściśle związana z religią, a także <a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">język arabski</a>, również posiadający istotne znaczenie religijne. Prócz czynników jednoczących myśl islamską występowało jednak również wiele czynników różnicujących, wiele tendencji odśrodkowych, za sprawą których myśl islamska jest bardzo zróżnicowana geograficznie, historycznie i treściowo. Do czynników tych należy zwłaszcza rozpad <a href="/wiki/Kalifat" title="Kalifat">kalifatu</a>, związany z nim podział islamu na kilka konkurencyjnych nurtów, to, że islam opanował niezwykle zróżnicowane kulturowo i językowo obszary, z których wszystkie wywarły w różnym stopniu wpływ na kulturę świata islamu, różnorodność samych tradycji filozoficznych wpływających na islam (grecka i syryjska, perska, w mniejszym stopniu indyjska). <a href="/wiki/Zdzis%C5%82aw_Kuksewicz" title="Zdzisław Kuksewicz">Zdzisław Kuksewicz</a> odchodzi od tradycji osobnego omawiania rozwijających się na terenie objętych przez islam filozofów wyznających islam, chrześcijaństwo, judaizm czy religie irańskie, motywując to tym, że wśród filozofów różnych religii na terenach objętych przez islam istniała jedność myśli i ścisła współpraca<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1">[1]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Główne_ośrodki_i_periodyzacja"><span id="G.C5.82.C3.B3wne_o.C5.9Brodki_i_periodyzacja"></span>Główne ośrodki i periodyzacja</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Główne ośrodki i periodyzacja" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Główne ośrodki i periodyzacja"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Na wskroś podziałów religijnych wyróżnić można trzy główne terytoria na terenach objętych przez islam, w których rozwijała się myśl filozoficzna. Są to tzw. „Zachód” (tj. Półwysep Iberyjski), tzw. „Wschód” (to jest Iran, <a href="/wiki/Turkiestan" title="Turkiestan">Turkiestan</a> i <a href="/wiki/Irak" title="Irak">Irak</a>) oraz <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egipt</a>. Na wszystkich tych terytoriach istniała ciągłość myśli filozoficznej odróżniająca je od pozostałych ośrodków oraz łączność historyczna i instytucjonalna. Pozostałe rejony świata islamu nie wydały znaczącej myśli filozoficznej. </p><p>Na Wschodzie od początku silne były wpływy perskie, z biegiem czasu nasilające się coraz bardziej. Islam i tradycja arabska początkowo wywarły tu wpływ jednoczący, ustępowały jednak stopniowo <a href="/wiki/J%C4%99zyk_perski" title="Język perski">językowi perskiemu</a>. Także władza polityczna na tych obszarach przechodziła od Arabów do <a href="/wiki/Ludy_ira%C5%84skie" title="Ludy irańskie">ludów irańskich</a> oraz <a href="/wiki/Ludy_tureckie" title="Ludy tureckie">tureckich</a> i <a href="/wiki/Mongo%C5%82owie" title="Mongołowie">mongolskich</a>. Egipt znaczył w myśli mniej niż Zachód i Wschód, mimo że w pewnym stopniu starał się konkurować ze Wschodem. Od połowy IX do niemal końca XII wieku rządzony był przez władców <a href="/wiki/Ismailizm" title="Ismailizm">ismailickich</a> z <a href="/wiki/Fatymidzi" title="Fatymidzi">dynastii Fatymidów</a>, podczas gdy ludność była w większości <a href="/wiki/Sunnizm" title="Sunnizm">sunnicka</a>, co nie tworzyło sprzyjającej atmosfery dla rozwoju nauk. Na Półwyspie Iberyjskim filozofia rozwijała się wśród etnicznych Arabów, natomiast <a href="/wiki/Berberowie" title="Berberowie">ludność berberska</a> należała do niższych warstw społecznych. Różne są także przyczyny zmierzchu myśli filozoficzno-naukowej świata islamu na tych trzech obszarach, dokonującego się w ostatnich wiekach średniowiecza. </p><p>W pierwszym okresie rozwoju myśli islamskiej (VII i VIII w.) wyżej opisany podział geograficzny nie jest jeszcze zaznaczony, ale też myśl ta nie osiągnęła wtedy jeszcze wysokiego poziomu. Brak różnorodności terytorialnej wiąże się z jednością państwa i zmierzającej do jedności, ukierunkowanej na <a href="/wiki/Podboje_arabskie" title="Podboje arabskie">podboje terytorialne pierwszych kalifów</a> („<a href="/wiki/Kalifowie_prawowierni" title="Kalifowie prawowierni">kalifów sprawiedliwych</a>”), nie popierających integracji arabskiej ludności islamskiej z nieislamską ludnością podbitą, podobnie zresztą jak późniejsza <a href="/wiki/Umajjadzi" title="Umajjadzi">dynastia Umajjadów</a>. Początkowo rozwinęła się tylko <a href="/wiki/Teologia#Teologia_muzułmańska" title="Teologia">myśl teologiczna</a>. Drugim okresem rozwoju myśli na Wschodzie jest panowanie <a href="/wiki/Abbasydzi" title="Abbasydzi">Abbasydów</a> (IX i X wiek), dbających o rozwój kultury. To dopiero za ich panowania rozwinęła się właściwa filozofia islamska. W trzecim okresie kalifat Abbasydów (od XI w.) ulega rozdrobnieniu politycznemu – znaczenie osiągają wtedy dynastie lokalne, jak <a href="/wiki/Syria" title="Syria">syryjscy</a> <a href="/wiki/Hamdanidzi" title="Hamdanidzi">Hamdanidzi</a> czy tureckiego pochodzenia <a href="/wiki/Seld%C5%BCukidzi" title="Seldżukidzi">Seldżucy</a>. W rozwoju filozofii na Wschodzie można więc wyróżnić etap przedfilozoficzny, etap recepcji tradycji obcej i etap rozkwitu, po którym następuje etap upadku. Upadek ten wiąże się zwłaszcza z rozpadem całej sfery gospodarczej i politycznej na skutek najazdów, zwłaszcza <a href="/wiki/Podboje_Mongo%C5%82%C3%B3w" title="Podboje Mongołów">najazdów mongolskich</a>. Największe znaczenie ma tu <a href="/wiki/Bitwa_pod_Bagdadem_(1258)" title="Bitwa pod Bagdadem (1258)">zniszczenie przez Mongołów Bagdadu</a> i jego bibliotek oraz późniejszy charakter ich panowania. Nie można jednak mówić o jakimś nagłym upadku filozofii na Wschodzie – przeciwnie, był to proces stopniowy, po którym zresztą nastąpiło odrodzenie na gruncie <a href="/wiki/Szyizm" title="Szyizm">szyizmu</a> myśli perskiej. </p><p>Na Zachodzie filozofia rozwijała się w trzech okresach historycznych – w okresie wczesnym (jedności politycznej), okresie rozkładu politycznego i okresie panowania <a href="/wiki/Almorawidzi" title="Almorawidzi">Almorawidów</a> i <a href="/wiki/Almohadzi" title="Almohadzi">Almohadów</a>. Długi okres czwarty, kiedy na Półwyspie Iberyjskim istniało ostatnie państwo muzułmańskie, <a href="/wiki/Emirat_Grenady" title="Emirat Grenady">Emirat Grenady</a>, nie wydał już myśli filozoficznej. Mimo że tak najazdy chrześcijańskie, jak i berberskie, oraz walki wewnętrzne wyczerpywały potencjał kultury islamskiej na Zachodzie, można tu, inaczej niż w przypadku Wschodu, mówić o końcu nagłym, który miał miejsce w wieku XII na skutek szybkich sukcesów tzw. <a href="/wiki/Rekonkwista" title="Rekonkwista">rekonkwisty</a> i emigracji Arabów. W Egipcie natomiast trudno mówić o jakiejś periodyzacji – filozofia rozwijała się tam niemal wyłącznie w wieku XI i XII i miała zawsze mniejsze znaczenie niż w pozostałych ośrodkach, stopniowo wygasając. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Początki_myśli_muzułmańskiej"><span id="Pocz.C4.85tki_my.C5.9Bli_muzu.C5.82ma.C5.84skiej"></span>Początki myśli muzułmańskiej</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Początki myśli muzułmańskiej" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Początki myśli muzułmańskiej"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W początkowym okresie rozwoju islamu (VII w.) kultura arabska ograniczała się zasadniczo do tradycji wyniesionych z <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Arabski" title="Półwysep Arabski">Półwyspu Arabskiego</a>, więc zwłaszcza <a href="/wiki/Beduini" title="Beduini">tradycji beduińskiej</a> i <a href="/wiki/Koran" title="Koran">problematyki koranicznej</a>, a kultura podbijanych terytoriów pozostawała dla niej obca. Terytoria te to Syria, <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestyna</a>, Irak, Egipt, <a href="/wiki/Afryka_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Afryka Północna">Afryka Północna</a>, Półwysep Iberyjski, Iran, Turkiestan i zachodnie <a href="/wiki/Indie" title="Indie">Indie</a> – na terytoriach tych istniały wtedy przynajmniej cztery wielkie kultury – grecko-bizantyjska (przy czym w Egipcie, Syrii i na terenach przyległych znaczenie większe niż <a href="/wiki/Prawos%C5%82awie" title="Prawosławie">prawosławie</a> miały kościoły <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_chalcedo%C5%84ski" title="Sobór chalcedoński">przedchalcedońskie</a>), łacińska (tylko nieznacznie zmieszana z elementami <a href="/wiki/Germanie" title="Germanie">germańskimi</a>), perska i indyjska. W czasie panowania Umajjadów kalifat arabski dopiero się organizował, a kontakt z cywilizacjami podbitych terytoriów był wciąż pobieżny. Panujący od 750 Abbasydzi wprowadzili, w dużej mierze planowo, nową politykę kulturalną, bardziej niż Umajjadzi podlegając wpływom obcym (początkowo zwłaszcza perskim). Mimo wrogości między Kalifatem a Cesarstwem Bizantyjskim, wytworzyły się stopniowo więzi między obu państwowościami, czasem nawet przyjazne relacje – kalif <a href="/wiki/Al-Mamun" title="Al-Mamun">Al-Mamun</a> utrzymywał z Bizantyjczykami żywe relacje kulturalne, <a href="/wiki/Focjusz_I_Wielki" title="Focjusz I Wielki">Focjusz</a> miał wielu przyjaciół wśród muzułmanów, uczeń Focjusza i <a href="/wiki/Patriarchat_Konstantynopolita%C5%84ski" title="Patriarchat Konstantynopolitański">patriarcha Konstantynopola</a> <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_I_Mistyk" title="Mikołaj I Mistyk">Mikołaj Mistyk</a> pisał do emira <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Krety</a>, że „dwie światowe zwierzchności, saraceńska i rzymska” jako szczególnie wyróżniające się w świecie winny utrzymywać przyjazne relacje. Wpływ Focjusza polegał na wprowadzeniu do islamu <a href="/wiki/Alegoria" title="Alegoria">alegorycznej</a> metody interpretacji, zastosowanej przez muzułmanów do Koranu. Arabowie zaczęli się zapoznawać z pismami greckimi, upowszechnianymi i tłumaczonymi z <a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski" title="Język aramejski">aramejskiego</a> na arabski zwłaszcza przez środowiska <a href="/wiki/Syryjski_Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Ortodoksyjny" title="Syryjski Kościół Ortodoksyjny">syryjskich monofizytów</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sytuacja_społeczno-gospodarczo-polityczna_w_wieku_VII_i_VIII"><span id="Sytuacja_spo.C5.82eczno-gospodarczo-polityczna_w_wieku_VII_i_VIII"></span>Sytuacja społeczno-gospodarczo-polityczna w wieku VII i VIII</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Sytuacja społeczno-gospodarczo-polityczna w wieku VII i VIII" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sytuacja społeczno-gospodarczo-polityczna w wieku VII i VIII"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Starożytne kultury istniejące na Półwyspie Arabskim (<a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Saba" title="Królestwo Saba">Saba</a>) i zhellenizowane lub poddane wpływom perskim plemiona jego północnych pograniczy (<a href="/wiki/Nabatejczycy" title="Nabatejczycy">Nabatejczycy</a>, <a href="/wiki/Ghassanidzi" title="Ghassanidzi">Ghassanidzi</a>) nie są dobrze znane i nie wywarły niemal żadnego wpływu na kulturę Arabów od powstania islamu. Półwysep Arabski, suchy i niegościnny, ukształtował <a href="/wiki/Koczownik" title="Koczownik">koczowniczy tryb życia</a> jego mieszkańców – <a href="/wiki/Beduini" title="Beduini">beduini</a> dzielili się na bitne, wojownicze plemiona. W wieku VII plemiona te osiągnęły stopień rozwoju umożliwiający powstanie większych wspólnot politycznych. Ta sytuacja historyczna i ich siła militarna umożliwiły ich zjednoczenie przez <a href="/wiki/Mahomet" title="Mahomet">Mahometa</a> i dalsze sukcesy wojskowe. Mahomet (570-632), pochodzący z plemienia <a href="/wiki/Kurajszyci" title="Kurajszyci">Kurajszytów</a>, w imieniu nowej religii zdołał zgromadzić wokół siebie wszystkie plemiona Półwyspu i rozpoczął najazdy na tereny Syrii i Palestyny. </p><p>Po śmierci Mahometa nastąpił okres pierwszych kalifów, zwanych „<a href="/wiki/Kalifowie_prawowierni" title="Kalifowie prawowierni">kalifami sprawiedliwymi</a>”, trwający do 661. Najważniejszym z nich był <a href="/wiki/Umar_ibn_al-Chattab" title="Umar ibn al-Chattab">Umar</a>, rządzący do 644, uznawany często za właściwego twórcę militarnej potęgi Arabów oraz struktury społecznej i politycznej wczesnego kalifatu. Kalifat rozwijał się niezwykle szybko – już w 635 <a href="/wiki/Chalid_ibn_al-Walid" title="Chalid ibn al-Walid">Chalid ibn al-Walid</a> odebrał Bizantyjczykom Syrię, z której rozpoczęła się ekspansja na zachód. W tym samym roku Arabowie zajęli <a href="/wiki/Mezopotamia" title="Mezopotamia">mezopotamski</a> <a href="/wiki/Ktezyfon" title="Ktezyfon">Ktezyfon</a>, stolicę <a href="/wiki/Sasanidzi" title="Sasanidzi">Sasanidów</a>. Atak na Egipt był koniecznością strategiczną po zajęciu Syrii, gdyż stacjonowała tam zagrażająca Arabom silna flota bizantyjska – w roku 649 padła <a href="/wiki/Aleksandria" title="Aleksandria">Aleksandria</a>, a następnie zajęto <a href="/wiki/Trypolitania" title="Trypolitania">Trypolitanię</a>. W sumie w okresie rządów kalifów sprawiedliwych Arabowie zajęli prawie cały Iran i znaczną część posiadłości bizantyjskich. </p><p>Po panowaniu kalifów sprawiedliwych władzę przejęli <a href="/wiki/Umajjadzi" title="Umajjadzi">Umajjadzi</a>, panujący w latach 661–750. Wprowadzili oni nową politykę społeczną, czego wyrazem było przeniesienie stolicy z <a href="/wiki/Mekka" title="Mekka">Mekki</a> do <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a>. Przejęcie rządów przez Umajjadów wiązało się z wielkim konfliktem w islamie i jego podziałem na dwie gałęzie – akceptujący aktualną władzę <a href="/wiki/Sunnizm" title="Sunnizm">sunnizm</a> i przeciwstawiający się jej <a href="/wiki/Szyizm" title="Szyizm">szyizm</a>, zgodnie z którym kalifami mogą być jedynie spokrewnieni z Mahometem <a href="/wiki/Alidzi" title="Alidzi">Alidzi</a>. Pierwszym kalifem umajjadzkim był <a href="/wiki/Mu%E2%80%99awija_I" title="Mu’awija I">Mu’awija I</a>, który jeszcze jako rządca Syrii zajął <a href="/wiki/Cypr_(wyspa)" title="Cypr (wyspa)">Cypr</a>, <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Kretę</a> i <a href="/wiki/Rodos_(wyspa)" title="Rodos (wyspa)">Rodos</a> przyczyniając się do zwycięstwa nad flotą Cesarstwa w <a href="/wiki/Bitwa_Maszt%C3%B3w" title="Bitwa Masztów">Bitwie Masztów</a> w roku 655. Rozpoczęło to drugą falę ekspansji terytorialnej Arabów. W latach <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Konstantynopola_(674%E2%80%93678)" title="Oblężenie Konstantynopola (674–678)">674 – 678</a> oraz <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Konstantynopola_(717%E2%80%93718)" title="Oblężenie Konstantynopola (717–718)">717 – 718</a> oblegali oni nawet sam <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopol</a>, zostali jednak po rocznym oblężeniu odparci, m.in. dzięki użyciu <a href="/wiki/Ogie%C5%84_grecki" title="Ogień grecki">ognia greckiego</a> przez Bizantyjczyków. Na wschodzie Arabowie zajęli wtedy wyznające <a href="/wiki/Buddyzm" title="Buddyzm">buddyzm</a> tereny Indii zachodnich (<a href="/wiki/Sindh" title="Sindh">Sindh</a>) i Turkiestan z mającymi odegrać znaczną rolę w dziejach muzułmańskiej kultury <a href="/wiki/Buchara" title="Buchara">Bucharą</a>, <a href="/wiki/Samarkanda" title="Samarkanda">Samarkandą</a> i <a href="/wiki/Taszkent" title="Taszkent">Taszkentem</a>, docierając aż do dzisiejszych granic <a href="/wiki/Chiny" class="mw-redirect" title="Chiny">Chin</a> i <a href="/wiki/Mongolia" title="Mongolia">Mongolii</a>. Na zachodzie wyparli Bizantyjczyków z Afryki Północnej, zajmując <a href="/wiki/Kartagina" title="Kartagina">Kartaginę</a>, a następnie zwrócili się przeciw <a href="/wiki/Berberowie" title="Berberowie">Berberom</a>, docierając do <a href="/wiki/Ocean_Atlantycki" title="Ocean Atlantycki">Atlantyku</a>. W 708 cała Afryka Północna znajdowała się pod panowaniem arabskim. </p><p>W 711 stanowiące część armii dowodzonej przez <a href="/wiki/Musa_ibn_Nusajr" title="Musa ibn Nusajr">Musę</a> oddziały berberyjskie <a href="/wiki/Tarik_ibn_Zijad" title="Tarik ibn Zijad">Tarika</a> przeprawiły się na Półwysep Iberyjski. Stoczyły z panującymi tam <a href="/wiki/Wizygoci" title="Wizygoci">Wizygotami</a> <a href="/wiki/Bitwa_nad_rzek%C4%85_Guadalete" title="Bitwa nad rzeką Guadalete">bitwę nad rzeką Guadelete</a>, w której, opuszczony przez <a href="/wiki/Wasal" title="Wasal">wasali</a>, zginął wizygocki <a href="/wiki/Roderyk_(kr%C3%B3l_Wizygot%C3%B3w)" title="Roderyk (król Wizygotów)">król Roderyk</a>. Berberowie szybko zajęli stolicę Gotów Toledo, Kordobę i Grenadę. Następnie jednak napotkały większy opór, przybyła więc im na pomoc armia arabska Musy, która w ciężkich walkach zajęła <a href="/wiki/M%C3%A9rida_(Hiszpania)" title="Mérida (Hiszpania)">Merdidę</a> i <a href="/wiki/Sewilla" title="Sewilla">Sewillę</a>. Do 731 władza chrześcijan utrzymała się już tylko w górach północnego zachodu Półwyspu. W 718 Arabowie przekroczyli <a href="/wiki/Pireneje" title="Pireneje">Pireneje</a>, zajmując <a href="/wiki/Septymania" title="Septymania">Septymanię</a> i <a href="/wiki/Narbona" title="Narbona">Narbonę</a>. W 721 Arabowie ponieśli klęskę w Galii, ale nie porzucili zamiarów jej podbicia. W 732 zajęli <a href="/wiki/Bordeaux" title="Bordeaux">Bordeaux</a> i skierowali się na <a href="/wiki/Tours" title="Tours">Tours</a> – w drodze jednak zostali zatrzymani przez władcę <a href="/wiki/Frankowie" title="Frankowie">Franków</a> <a href="/wiki/Karol_M%C5%82ot" title="Karol Młot">Karola Młota</a>, ponosząc wielką klęskę w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Poitiers_(732)" title="Bitwa pod Poitiers (732)">bitwie pod Poitiers</a>. Odtąd Arabowie poniechali prób ekspansji poza Pireneje. </p><p>W okresie podbojów kalifat utrzymywał jedność polityczną, stanowiąc państwo o charakterze ściśle <a href="/wiki/Teokracja" title="Teokracja">teokratycznym</a>. Coraz częściej trapiony był jednak wstrząsami wewnętrznymi, zwłaszcza ze względu na działalność szyitów. Szyizm przyjął się zwłaszcza na Wschodzie, wśród Persów, którzy nie byli zadowoleni z panowania arabskiego. Dzięki pomocy Persów, wszystkich szyitów i muzułmanów niearabskiego pochodzenia w 750 kalifat Umajjadów upadł (zachowali oni władzę jedynie na Półwyspie Iberyjskim), a władzę przejęli spokrewnieni z Prorokiem <a href="/wiki/Abbasydzi" title="Abbasydzi">Abbasydzi</a>. Zmiana stosunków wewnętrznych, symbolizowana przez przeniesienie stolicy kalifatu z <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszku</a> na wschód, do <a href="/wiki/Bagdad" title="Bagdad">Bagdadu</a>, oznaczała koniec epoki podbojów i koniec dominacji politycznej najeźdźców z Półwyspu Arabskiego nad całym światem islamu, kres militarnego charakteru państwa muzułmańskiego, i nową politykę kulturalną i społeczną, polegającą na próbie syntezy kultury arabskiej z kulturą ludów podbitych i coraz szerszego ich udziału w aparacie państwowym. Przełom ten umożliwił recepcję myśli greckiej i w konsekwencji powstanie filozofii, sztuki i nauki islamskiej. </p><p>Znaczenie dla rozwoju kultury islamskiej miało także to, że najazdy Arabów nie naruszyły struktury społeczno-gospodarczych podbitych terenów, nie wywołały też większych strat ekonomicznych. Cały bizantyjski aparat fiskalno-administracyjny zachowano na potrzeby armii arabskiej. Egipt i Syria były jej spichlerzem, działały też rozwinięte systemy irygacyjne i kontynuowano wymagające systematyczności i scentralizowanego zarządzania prace niezbędne dla ich utrzymania. Do najważniejszych upraw żywieniowych poza zbożami należały daktyle, figi, trzcina cukrowa (stanowiąca źródło bogactwa), winogrona, a nawet uprawiany w Iraku i nad <a href="/wiki/Morze_Kaspijskie" title="Morze Kaspijskie">Morzem Kaspijskim</a> ryż. Turkiestan dostarczał bawełny, a Egipt lnu, w Iranie rozwinęła się natomiast uprawa <a href="/wiki/Morwa" title="Morwa">morwy</a>, niezbędna do hodowli przyjętego z Chin <a href="/wiki/Jedwabnik_morwowy" title="Jedwabnik morwowy">jedwabnika</a>. Egipt dostarczał cennych <a href="/wiki/Henna" title="Henna">henny</a> i <a href="/wiki/Szafran" title="Szafran">szafranu</a>, a Iran kwiatowych esencji zapachowych. Na terenach zajętych przez Arabów istniało też wiele kopalni srebra i złota. W Mezopotamii, a przede wszystkim w Syrii, rozwinęła się metalurgia i produkcja broni (<a href="/wiki/Stal_damasce%C5%84ska" title="Stal damasceńska">stal damasceńska</a>). <a href="/wiki/Fenicja" title="Fenicja">Fenicja</a> dostarczała naczyń szklanych, Irak i Iran ceramiki. W 712, po zdobyciu <a href="/wiki/Samarkanda" title="Samarkanda">Samarkandy</a>, Arabowie poznali produkcję <a href="/wiki/Papier" title="Papier">papieru</a> (wpierw lnianego, następnie bawełnianego). Egipt i <a href="/wiki/Transoksania" title="Transoksania">Transoksania</a> produkowały wielkie ilości tekstyliów. Dzięki korzystnemu położeniu świata arabskiego i tradycjom rozwijał się handel – z Chinami, Indiami, Czarną Afryką, Bizancjum i portami Morza Śródziemnego, tak lądowy (<a href="/wiki/Karawana" title="Karawana">karawany</a>) jak i morski. We wczesnym okresie cała produkcja pozostała w rękach ludności podbitej, handel natomiast przejęli i znacznie rozwinęli Arabowie, mający w tej dziedzinie długie tradycje i opierający się na pochwale tego zajęcia głoszonej przez Mahometa. </p><p>Za rządów kalifów sprawiedliwych trwała ścisła izolacja Arabów od ludności podbitej. Arabowie nie mieszkali w podbitych osiedlach, ale w odosobnionych obozach wojskowych, zachowując system społeczny przejęty z Półwyspu Arabskiego. Kalifowie sprawiedliwi ograniczali grabież i indywidualne posiadanie ziemi, znaczna część łupów wojennych przechodziła zaś na własność gminy wyznaniowej, nie poszczególnych jednostek. System ten, ujęty w tzw. „konstytucji Umara” miał na celu utrzymanie militarno-religijnego charakteru państwa, na dłuższą metę zamrażał jednak rozwój stosunków społeczno-gospodarczych, został więc zarzucony przez Umajjadów. Umajjadzi dokonali szeregu zmian, przekształcając kalifat w wielkie państwo o charakterze zbliżonym do <a href="/wiki/Feudalizm" title="Feudalizm">feudalnego</a>. Zmiany te to usunięcie rodu Proroka z kluczowych stanowisk wojskowo-administracyjnych, likwidacja konstytucji Umara i rozdzielenie ogromnych obszarów wśród zwolenników dynastii umajjadzkiej, pełniących rolę „wasali”, zniesienie federalizmu plemiennego na rzecz centralizacji, zniesienie obieralności kalifów i przekształcenie kalifatu w dziedziczną monarchię. Tytuł kalifa nie stracił jednak charakteru religijnego – także na kalifach umajjadzkich ciążył obowiązek cnotliwego życia i dobrej znajomości prawa koranicznego. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Przekłady_tekstów_greckich_i_syryjskich"><span id="Przek.C5.82ady_tekst.C3.B3w_greckich_i_syryjskich"></span>Przekłady tekstów greckich i syryjskich</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Przekłady tekstów greckich i syryjskich" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przekłady tekstów greckich i syryjskich"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Za kalifatu <a href="/wiki/Al-Mansur" title="Al-Mansur">Al-Mansura</a> (754-774) zapoczątkowano szeroką akcję tłumaczenia dzieł greckich na język arabski. Znalazły one poparcie u <a href="/wiki/Al-Mamun" title="Al-Mamun">Al-Mamuna</a> (813-833), założyciela bagdadzkiej szkoły tłumaczy <i><a href="/w/index.php?title=Bajt_ul-Hikma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bajt ul-Hikma (strona nie istnieje)">Bajt ul-Hikma</a></i> (arab. <i>dom mądrości</i>). Na czele szkoły stanął jeden z pierwszych tłumaczy, syryjski chrześcijanin <a href="/wiki/Hunajn_Ibn_Ishak" class="mw-redirect" title="Hunajn Ibn Ishak">Hunajn Ibn Ishak</a>. Jego prace kontynuowali syn, <a href="/w/index.php?title=Iszak_Ibn_Hunajn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Iszak Ibn Hunajn (strona nie istnieje)">Iszak Ibn Hunajn</a>, i siostrzeniec <a href="/w/index.php?title=Hubajsz_Ibn_al-Hasan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hubajsz Ibn al-Hasan (strona nie istnieje)">Hubajsz Ibn al-Hasan</a>. Tłumaczyli oni nie tylko z <a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski" title="Język aramejski">aramejskiego</a>, ale czasem także bezpośrednio z <a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki_klasyczny" title="Język grecki klasyczny">greki</a>. Innym znanym tłumaczem był <a href="/w/index.php?title=Costa_ben_Luka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Costa ben Luka (strona nie istnieje)">Costa ben Luka</a> (Kuszta ibn Luka, zm. 923), arabski lekarz, tłumacz <a href="/wiki/Arystoteles" title="Arystoteles">Arystotelesa</a>, <a href="/wiki/Plutarch" title="Plutarch">Plutarcha</a>, <a href="/wiki/Euklides" title="Euklides">Euklidesa</a> i <a href="/wiki/Heron_z_Aleksandrii" title="Heron z Aleksandrii">Herona z Aleksandrii</a>, a także autor dzieła znanemu Zachodowi od XII wieku pod tytułem <i>De differentia spiritus et animae</i>, w którym usiłował wytłumaczyć pochodzenie <a href="/wiki/Dusza_(filozofia)" title="Dusza (filozofia)">duszy</a> za pomocą <a href="/wiki/Fizjologia" title="Fizjologia">fizjologii</a>. Dzieło to cenione było m.in. przez <a href="/wiki/Albert_Wielki" title="Albert Wielki">św. Alberta</a> i <a href="/wiki/Roger_Bacon" title="Roger Bacon">Rogera Bacona</a>. </p><p>Do przełomu IX i X w. tłumaczono przede wszystkim traktaty medyczne i <a href="/wiki/Corpus_Aristotelicum" title="Corpus Aristotelicum">pisma Arystotelesa</a> – w następnych wiekach zakres tematyczny przekładów znacznie się poszerzył. W IX wieku przełożono czwartą i szóstą <i><a href="/w/index.php?title=Enneady&action=edit&redlink=1" class="new" title="Enneady (strona nie istnieje)">Enneadę</a></i> <a href="/wiki/Plotyn" title="Plotyn">Plotyna</a>, którego znano dotąd z przekładu łacińskiego, nazywanego błędnie <i><a href="/w/index.php?title=Teologia_Arystotelesa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teologia Arystotelesa (strona nie istnieje)">Teologia Arystotelesa</a></i>, a także fragmenty <a href="/wiki/Proklos" title="Proklos">Proklosa</a> (<i>Stoicheiosis theologike</i>, znane w średniowieczu na Zachodzie jako przypisywana Arystotelesowi <i><a href="/wiki/Liber_de_causis" class="mw-redirect" title="Liber de causis">Liber de causis</a></i><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2">[2]</a></sup>). Zaczęto przyswajać sobie także więcej <a href="/w/index.php?title=Filozofia_perska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia perska (strona nie istnieje)">filozofii perskiej</a> i <a href="/wiki/Filozofia_indyjska" title="Filozofia indyjska">indyjskiej</a> – ta ostatni wywarła wpływ zwłaszcza na rozwój matematyki i arabskiego platonizmu. W X wieku z Bagdadem zaczął rywalizować ośrodek w <a href="/wiki/Basra" title="Basra">Basrze</a>. Z końcem X wieku świat muzułmański znał już niektóre teksty przedplatońskie, całego <a href="/wiki/Platon" title="Platon">Platona</a>, większość zachowanych do dziś pism Arystotelesa (prócz <i><a href="/wiki/Polityka_(Arystoteles)" title="Polityka (Arystoteles)">Polityki</a></i>), fragmenty <a href="/wiki/Stoicyzm" title="Stoicyzm">stoików</a>, wiele pism <a href="/wiki/Neopitagoreizm" title="Neopitagoreizm">neopitagorejskich</a>, a z <a href="/wiki/Filozofia_przyrody" title="Filozofia przyrody">filozofii naturalnej</a> <a href="/wiki/Galen" title="Galen">Galena</a>, Euklidesa, <a href="/wiki/Hipokrates" title="Hipokrates">Hipokratesa</a>, <a href="/wiki/Klaudiusz_Ptolemeusz" title="Klaudiusz Ptolemeusz">Ptolemeusza</a> i <a href="/wiki/Archimedes" title="Archimedes">Archimedesa</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Charakter_wpływów_zewnętrznych"><span id="Charakter_wp.C5.82yw.C3.B3w_zewn.C4.99trznych"></span>Charakter wpływów zewnętrznych</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Charakter wpływów zewnętrznych" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Charakter wpływów zewnętrznych"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W znacznie większym stopniu niż filozofia bizantyjska na rozwój myśli arabskiej wpłynęła myśl syryjska. Dla Syryjczyków – w odróżnieniu do Bizantyjczyków – filozofia nie tyle była ukoronowaniem nauk i <a href="/wiki/Mistycyzm" title="Mistycyzm">mistyczną</a> drogą do <a href="/wiki/Absolut" title="Absolut">Absolutu</a>, ale pomocą metodologiczną w rozwiązywaniu sporów religijnych. Dlatego też większe znaczenie niż <a href="/wiki/Metafizyka_klasyczna" title="Metafizyka klasyczna">metafizyka</a> miał dla niej <i><a href="/wiki/Organon" title="Organon">Organon</a></i> (<a href="/wiki/Logika" title="Logika">logika</a>). W związku z tym filozofia arabska rozwijała się początkowo wolniej niż <a href="/wiki/Literatura_arabska" title="Literatura arabska">literatura</a>, <a href="/w/index.php?title=Matematyka_arabska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Matematyka arabska (strona nie istnieje)">matematyka</a>, <a href="/wiki/Muzyka_arabska" title="Muzyka arabska">muzyka</a>, <a href="/w/index.php?title=Fizyka_arabska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fizyka arabska (strona nie istnieje)">fizyka</a>, czy <a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu" title="Średniowieczna medycyna świata islamu">medycyna arabska</a>. Mimo pewnego liberalizmu Abbasydów, nie można zapominać, że grecki tryb życia i grecka wiedza pozostawały ważne przede wszystkim dla wąskich kręgów intelektualnych i dworskich i były obce i podejrzane dla ortodoksji islamskiej. Na skutek wpływu syryjskiego i poglądu, że sama religia wystarczająco zapewnia człowiekowi wszystko, co mu potrzebne do życia, arabski <i>fajlasuf</i> (filozof) często popadał w konflikt między wiarą i <a href="/wiki/Rozum" title="Rozum">rozumem</a>. Prześladowań doświadczyli m.in. <a href="/wiki/Al-Kindi" title="Al-Kindi">Al-Kindi</a> (spalenie ksiąg), potępiony <a href="/wiki/Al-Farabi" title="Al-Farabi">Al-Farabi</a>, <a href="/wiki/Awicenna" title="Awicenna">Awicenna</a> czy skazany na wygnanie <a href="/wiki/Awerroes" title="Awerroes">Awerroes</a>. </p><p>Obok wpływów syryjskich i bizantyjskich znaczenie mają także różnorakie wpływy wschodnie. Z wpływów wschodnich korzystał także <a href="/wiki/Neoplatonizm" title="Neoplatonizm">neoplatonizm</a> i neopitagoreizm, łatwa więc była ich synteza z nimi, zwłaszcza w <a href="/w/index.php?title=Mistyka_muzu%C5%82ma%C5%84ska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mistyka muzułmańska (strona nie istnieje)">muzułmańskiej mistyce</a> i <a href="/w/index.php?title=Kosmologia_islamu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kosmologia islamu (strona nie istnieje)">kosmologii</a>, a także w rozwiniętych <a href="/wiki/Magia" title="Magia">praktykach magicznych</a>. Pochodzenie tych tradycji jest często niepewne, nieraz dorabiały sobie one same długie i fałszywe tradycje, by okryć się nimbem tajemniczości. Zaliczyć można do nich wpływy <a href="/wiki/Zaratusztrianizm" title="Zaratusztrianizm">religii irańskich</a>, teologiczne koncepcje <a href="/wiki/Hinduizm" title="Hinduizm">hinduskie</a>, <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">żydowski monoteizm</a>, rozmaite wizje <a href="/wiki/Gnostycyzm" title="Gnostycyzm">gnostyckie</a>, zwłaszcza pochodzące z Egiptu, takie jak wyobrażenie <a href="/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus">Chrystusa</a>-<a href="/wiki/Eon" title="Eon">Eonu</a>. Wszystkie te prądy odbiły się przede wszystkim na islamskiej heterodoksji. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pierwsi_filozofowie_i_teolodzy">Pierwsi filozofowie i teolodzy</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Pierwsi filozofowie i teolodzy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pierwsi filozofowie i teolodzy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pod wpływem przekładów z czasów Al-Mansura i całej względnie liberalnej polityki gospodarczej i kulturalnej dążących do integracji muzułmańskiego państwa Abbasydów religijno-wyznaniowy świat arabski zaczął otwierać się na zachodni racjonalizm, a wiarę zaczął ujmować pojęciowo. Pierwsze muzułmańskie spory religijne, którym można przypisywać dążenie do pojęciowego charakteru, pojawiły się już na przełomie VII i VIII wieku. Jednymi z pierwszych arabskich myślicieli byli <a href="/w/index.php?title=Wasil_Ibn_Ata&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wasil Ibn Ata (strona nie istnieje)">Wasil Ibn Ata</a> (699-748) i syn szyickiego <a href="/wiki/Imam_(szyizm)" title="Imam (szyizm)">imama</a> <a href="/wiki/D%C5%BCafar_as-Sadik" title="Dżafar as-Sadik">Dżafara As-Sadika</a> <a href="/wiki/Isma%E2%80%99il_Ibn_D%C5%BCafar_as-Sadik" title="Isma’il Ibn Dżafar as-Sadik">Ismai'l</a> (zm. ok. 765)<sup id="cite_ref-CITEREFDziekan2008204_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDziekan2008204-3">[3]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Mutazylici">Mutazylici</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Mutazylici" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Mutazylici"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Mutazylizm" title="Mutazylizm">mutazylizm</a>.</i></div> <p>Wasil Ibn Ata jako jeden z pierwszych zapoznał się z grecką filozofią. Po zapoznaniu się z nią wystąpił przeciw muzułmańskiej ortodoksji, zwłaszcza przeciw swojemu nauczycielowi <a href="/wiki/Hasan_al-Basri" title="Hasan al-Basri">Hasanowi al-Basri</a> (642-728). Utrzymywał, że skoro <a href="/wiki/B%C3%B3g" title="Bóg">Bóg</a> jest <a href="/wiki/Absolut" title="Absolut">Absolutem</a>, nie można mu przypisywać szczegółowych <a href="/w/index.php?title=Atrybut_(filozofia)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atrybut (filozofia) (strona nie istnieje)">atrybutów</a>, o których mówi <a href="/wiki/Koran" title="Koran">Koran</a>, a które są jedynie wytworami myśli ludzkiej. Wbrew Koranowi zaprzeczał także <a href="/wiki/Predestynacja" title="Predestynacja">predestynacji</a>, przyznając człowiekowi całkowicie <a href="/wiki/Wolna_wola" title="Wolna wola">wolną wolę</a> jako konsekwencję konieczności ludzkiej odpowiedzialności za czyny. Ostatecznie uznał świętą księgę islamu za spisaną w czasie, a nie wieczną, a więc za podległą krytycznej interpretacji, zapoczątkowując w ten sposób działalność mutazylitów. </p><p>Według tradycji Hasan al-Basri wyróżniał na podstawie Koranu <a href="/wiki/99_atrybut%C3%B3w_Allaha" title="99 atrybutów Allaha">99 atrybutów Boga</a> (<a href="/wiki/Allah" title="Allah">Allaha</a>), uznając je za przynależne jedynie Jemu, przysługujące mu realnie i wchodzące w skład jego istoty<sup id="cite_ref-CITEREFDziekan2008204_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDziekan2008204-3">[3]</a></sup>. Wszystkie inne niż te koraniczne atrybuty Boga cechy są cechami rzeczy stworzonych, zależą wyłącznie od Allaha i mają czasowy charakter. Wasil Ibn Ata z pozycji racjonalistycznych zaprzeczył tym twierdzeniom Hasana, uznając atrybuty Boga za jego wytwory, nie przyznając im współwieczności z Nim. Twierdzenia Wasila były otwartym wystąpieniem przeciw ortodoksji, które afirmował słowami <i>ana mutazilum minkum</i> (arab. <i>oto ja oddzielam się od was</i>). Od słowa <i>mutazila</i> (arab. <i>oddzielenie</i>) powstała nazwa kierunku filozoficzno-teologicznego utworzonego przez zwolenników Wasila, <a href="/wiki/Mutazylizm" title="Mutazylizm">mutazylitów</a>. Najwybitniejszymi przedstawicielami mutazylizmu byli <a href="/w/index.php?title=Abu_al-Huzajl_al-Allaf&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abu al-Huzajl al-Allaf (strona nie istnieje)">Abu al-Huzajl al-Allaf</a> (zm. 841?), <a href="/wiki/Ibrahim_Ibn_Sajjar_an-Nazzam" class="mw-redirect" title="Ibrahim Ibn Sajjar an-Nazzam">An-Nazzam</a> (782-836), <a href="/w/index.php?title=Biszr_Ibn_al-Mu%E2%80%99tamir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Biszr Ibn al-Mu’tamir (strona nie istnieje)">Biszr Ibn al-Mu’tamir</a> (zm. 825), <a href="/w/index.php?title=Mu%E2%80%99ammar_Ibn_Abbbad_as-Sulami&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mu’ammar Ibn Abbbad as-Sulami (strona nie istnieje)">Mu’ammar</a> (zm. 842), <a href="/wiki/Al-D%C5%BCahiz" title="Al-Dżahiz">Al-Dżahiz</a> (zm. 869), <a href="/wiki/Abu_Ali_Muhammad_al-D%C5%BCubba%E2%80%99i" title="Abu Ali Muhammad al-Dżubba’i">Abu Ali Muhammad al-Dżubba’i</a> (ok. 848 – 915) i jego syn <a href="/w/index.php?title=Abu_Haszim_Abd_al-Salam_al-D%C5%BCubba%E2%80%99i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abu Haszim Abd al-Salam al-Dżubba’i (strona nie istnieje)">Abu Haszim Abd al-Salam al-Dżubba’i</a> (861 – 933), oraz podsumowujący nauczanie szkoły <a href="/w/index.php?title=Abu_al-Hasan_Abd_al-D%C5%BCabbar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abu al-Hasan Abd al-Dżabbar (strona nie istnieje)">Abd al-Dżabbar</a> (zm. 1025) i jej ostatni wybitny przedstawiciel <a href="/w/index.php?title=Az-Zamachszari&action=edit&redlink=1" class="new" title="Az-Zamachszari (strona nie istnieje)">Az-Zamachszari</a> (zm. 1144). We wczesnym okresie swojego rozwoju mutazylici stali w ostrym sporze z muzułmańską ortodoksją – wraz z rozwojem myśli islamskiej spór ten jednak stopniowo słabł, a mutazylizm pozostając na marginesie życia religijnego dostarczał islamowi spełnienia potrzeby racjonalizacji wiary, upowszechniając tym samym filozofię i jej zastosowanie do badań szczegółowych, tj. dostarczając im logiki i metodologii. Na gruncie doktryny podstawowym sporem pozostawało zagadnienie statusu atrybutów Boga, ujmowanych coraz częściej nie teologicznie, a filozoficznie – zaczęto je rozumieć jako <a href="/wiki/Sp%C3%B3r_o_uniwersalia" title="Spór o uniwersalia">uniwersalia</a>, <a href="/wiki/Poj%C4%99cie" title="Pojęcie">pojęcia ogólne</a>. Rozumiane jako pojęcia ogólne atrybuty traktowano podobnie jak w zachodnim <a href="/wiki/Nominalizm" title="Nominalizm">nominalizmie</a> – traktowano je jako wyłącznie <i>nazwy</i> istniejących w rzeczach właściwości, odmawiano im istnienia realnego, uznawano za twory czasowe i istniejące wyłącznie w umyśle, które w orzekaniu o Bogu przenosi się dopiero na Boga. Paradoksalnie, mimo daleko posuniętego racjonalizmu tej doktryny, powodowało to podkreślenie ograniczoności ludzkiego <a href="/wiki/Poznanie" title="Poznanie">poznania</a>, jako że <a href="/wiki/Umys%C5%82" title="Umysł">umysł</a> nie może mieć dostępu do <a href="/wiki/Istota" title="Istota">istoty</a> rzeczy stworzonych i Boga, ale dysponuje jedynie złudnymi konstruktami, którymi stara się określać przedmioty jednostkowe. Do samych przedmiotów jednostkowych (którym jedynie, jak w nominalizmie, przysługuje istnienie realne) nie ma jednak dostępu i nie może nic o nich prawdziwie orzekać. Tworzenie tych konstruktów (nazw) pojmowano natomiast jako subiektywne i umowne obrazy powstające w umyśle na drodze zestawiania jednostkowych części przedmiotów. </p><p>Sądzi się czasem, że te doktrynalne spekulacje podejmowane przez mutazylitów nad naturą atrybutów Boga powstawały nie same dla siebie, nie ze względu na przekonanie o samoistnej wartości czystej metafizyki, ale ze względu na to, że mogły stanowić podbudowę dla metodologii. Skoro bowiem wszelkie orzekanie o Bogu za pomocą nazw jest orzekaniem wyłącznie za pomocą wytworów umysłu ludzkiego, to także sam Koran, jako orzekający o Bogu za pomocą nazw nie może być, jak chce islamska ortodoksja, współwieczny z Bogiem, ale musi być od niego późniejszy, musi stanowić wytwór umysłu ludzkiego, a jako taki, jak każda ludzka myśl, musi być niedoskonały i dostępny rozbiorowi krytycznemu. Mutazylici nie negowali tego, że Koran został objawiony przez Boga, a tylko przypisywali mu czasowy charakter odmawiając mu współwieczności z Absolutem<sup id="cite_ref-CITEREFDziekan2008204_3-2" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDziekan2008204-3">[3]</a></sup>. Pogląd taki umożliwił rozwój alegorycznej interpretacji Koranu – w przypadku, gdy jest on niezgodny z rozumem, należy tłumaczyć go przenośnie. W ten sposób mutazylici stworzyli metodologię badań filozoficznych, którą zastosować można było i którą zastosowano także do badań przyrodniczych. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Aszaryci">Aszaryci</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Aszaryci" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Aszaryci"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Aszaryci" title="Aszaryci">Aszaryci</a>.</i></div> <p>Mniej radykalni niż mutazylici byli <a href="/wiki/Aszaryci" title="Aszaryci">aszaryci</a>, których <a href="/wiki/Eponim" title="Eponim">eponimicznym</a> założycielem był <a href="/wiki/Abu_al-Hasan_al-Aszari" title="Abu al-Hasan al-Aszari">Abu al-Hasan al-Aszari</a> (ok. 874-936). Do czterdziestego roku życia był on mutazylitą, uczniem <a href="/wiki/Abu_Ali_Muhammad_al-D%C5%BCubba%E2%80%99i" title="Abu Ali Muhammad al-Dżubba’i">Abu Ali Muhammada al-Dżubba’iego</a>, jednak ostatecznie stwierdził, że jego mistrz pozostaje w błędzie i stworzył własną doktrynę teologiczną, w której przechowało się jednak wiele pozostałości mutazylizmu<sup id="cite_ref-CITEREFDziekan2008204_3-3" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDziekan2008204-3">[3]</a></sup>. Późniejsi ważni przedstawiciele aszaryzmu to m.in. <a href="/w/index.php?title=Abu_Bakr_al-Bakillani&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abu Bakr al-Bakillani (strona nie istnieje)">Al-Bakillani</a> (zm. 1013), <a href="/wiki/Abol-Ma%E2%80%99ali_Abd-al-Malek_D%C5%BCowajni" title="Abol-Ma’ali Abd-al-Malek Dżowajni">Al-Dżuwajni</a> (zm. 1085), najważniejszy z nich, <a href="/wiki/Al-Ghazali" title="Al-Ghazali">Al-Ghazali</a> (ok. 1058 – 1111), oraz <a href="/w/index.php?title=Al-Id%C5%BCi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Al-Idżi (strona nie istnieje)">Al-Idżi</a> (zm. 1355). </p><p>Jedną z najbardziej istotnych cech myśli tego nurtu jest <a href="/wiki/Determinizm" title="Determinizm">determinizm</a><sup id="cite_ref-CITEREFDziekan2008205_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDziekan2008205-4">[4]</a></sup>, który umożliwił im recepcję stoicyzmu. Aszaryci wierzyli, że wszystko w świecie jest z góry ustanowione i kierowane przez Boga, w związku z czym najbliższą im ontologią był wzorowany na starożytnym <a href="/wiki/Atomizm" title="Atomizm">atomizm</a>. Każda rzecz stworzona składa się z pewnej określonej liczby identycznych <a href="/wiki/Atom" title="Atom">atomów</a>, różnice jakościowe między nimi wyznaczane są przez ich konfiguracje, a ich istnienie i przemijanie polega na łączeniu i dzieleniu się atomów. Konsekwencje etyczne tej <a href="/wiki/Ontologia" title="Ontologia">ontologii</a> umożliwiają filozoficzne, racjonalne ugruntowanie ortodoksyjnej muzułmańskiej tezy, że wszystko na świecie dzieje się z woli Allaha, której ludzie powinni być bezwzględnie poddani. Człowiek jest więc biernym narzędziem Boga. System ten Al-Aszari połączył z <a href="/wiki/Sunna" title="Sunna">sunną</a> w spójną, złożoną doktrynę teologiczną. Deterministyczna koncepcja przyczynowości pozwoliła tu pogodzić racjonalną myśl z Koranem, ale także afirmowała przyczynowe, racjonalne wyjaśnianie zjawisk, które jako w pełni zgodne z nim było uważane nawet za równe mu. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Ismailici">Ismailici</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Ismailici" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ismailici"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ismailizm" title="Ismailizm">Ismailizm</a>.</i></div> <p>W <a href="/wiki/Ismailizm" title="Ismailizm">ismailizmie</a>, odłamie szyizmu stanowiącym żywą do dziś grupę religijną, znalazły wyraz pierwsze islamskie tendencje <a href="/wiki/Platonizm" title="Platonizm">platońskie</a> i mistyczne, zwracające uwagę bardziej na treść Koranu niż na jego status i związane z nim zagadnienia metodologiczno-logiczne. Ich celem było pogodzenie rozumu i wiary przy jednoczesnym zachowaniu ortodoksji dla dobra i jedności całego islamu. Starali się oni trzymać uznawanych za objawione prawd tej religii, przypisując im jednak znacznie <a href="/wiki/Ezoteryka" title="Ezoteryka">ezoteryczne</a>. W rozumieniu zadań filozofii istniały platońskie koncepcje <a href="/wiki/Elitaryzm" title="Elitaryzm">elitarystyczne</a> – filozofia miała być islamem „dla wybranych”, pogłębionym, a nauczanym i przekazywanym odpowiednio do stopnia zaawansowania intelektualnego wyznawców. Ismailici skojarzyli koncepcję Jedna zawartą w <i>Ennedach</i> Plotyna z podstawowymi monoteistycznymi zasadami Koranu (jedności Boga, Proroka i prawdy). Na wzór Plotyna utworzyli też <a href="/wiki/Emanacja" title="Emanacja">emanacyjną metafizykę</a>: podstawową jednością jest Bóg, jego emanacją jest Jedność wtórna – rozum powszechny, z której wyłania się i w której skład wchodzi wielość rzeczy. Trzecia postać Jedności to „dusza świata”, wywodząca z siebie <a href="/wiki/Dusza_(filozofia)" title="Dusza (filozofia)">dusze ludzkie</a> i jako umysł czynny kształtująca bierną <a href="/wiki/Materia_(filozofia)" title="Materia (filozofia)">materię</a>. Dusza świata kształtuje także hierarchicznie, warstwowo uporządkowany <a href="/wiki/Wszech%C5%9Bwiat" title="Wszechświat">wszechświat</a>, którego ostatnią warstwą jest Ziemia. Podobną konstrukcję ismailici przypisali samemu islamowi: Jedno jest analogiczne do jedyności samego Allaha, rozum powszechny jest analogiczny do Proroka i jego następcy <a href="/wiki/Ali_ibn_Abi_Talib" title="Ali ibn Abi Talib">Alego</a> jako jedynego rzecznika jedynej prawdziwej wiary, do duszy świata analogiczni są imamowie i wszyscy uczeni krzewiący wiarę. Stąd w ismailizmie <a href="/wiki/Intelektualizm" title="Intelektualizm">intelektualizm</a>, wielki szacunek do wszystkich uczonych i filozofów oraz szczególna pozycja imamów, którym przypisywano znajomość ezoterycznej strony objawienia i którym jako jedynym pozwalano ostatecznie interpretować Koran. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dojrzała_filozofia_muzułmańska"><span id="Dojrza.C5.82a_filozofia_muzu.C5.82ma.C5.84ska"></span>Dojrzała filozofia muzułmańska</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Dojrzała filozofia muzułmańska" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dojrzała filozofia muzułmańska"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Rozwój wiedzy przyrodniczej i coraz szersza znajomość <a href="/wiki/Filozofia_staro%C5%BCytna" title="Filozofia starożytna">filozofii starożytnej</a> doprowadził do fermentu intelektualnego w świecie islamskim, zwłaszcza do konfliktu między wiedzą religijną opartą na islamskim <a href="/wiki/Objawienie" title="Objawienie">objawieniu</a> a filozofią. Coraz częstsze w myśli islamskiej było odchodzenie od ortodoksyjnej religijności na rzecz <a href="/wiki/Racjonalizm_filozoficzny" title="Racjonalizm filozoficzny">racjonalizmu</a> (czego skrajnym przykładem jest myśl <a href="/wiki/Abu_Bakr_Muhammad_ibn_Zakarijja_ar-Razi" title="Abu Bakr Muhammad ibn Zakarijja ar-Razi">Rhazesa</a>), a także mistycyzmu i ezoteryzmu. </p><p>Na muzułmański racjonalizm największy wpływ wywarły przekłady <a href="/wiki/Corpus_Aristotelicum" title="Corpus Aristotelicum">pism Arystotelesa</a> i Platona. Arystotelesowski <i><a href="/wiki/Organon" title="Organon">Organon</a></i>, <i><a href="/wiki/Metafizyka_(Arystoteles)" title="Metafizyka (Arystoteles)">Metafizyka</a></i> i Arystotelesowskie pisma przyrodnicze dały światu islamskiemu możliwość metodologicznego ugruntowania wiedzy faktograficznej. <a href="/wiki/Arystotelizm" title="Arystotelizm">Arystotelizm</a> w islamie jest słabiej oddzielony od <a href="/wiki/Platonizm" title="Platonizm">platonizmu</a> niż w kulturze łacińskiej i greckiej. Przyczyną tego stanu rzeczy jest m.in. to, że muzułmanie błędnie przypisali Stagirycie neoplatońskie dzieło <i>Teologia Arystotelesa</i>, w którym dopatrywali się rozszerzenia arystotelesowskiej metafizyki o <a href="/wiki/Spirytualizm" class="mw-disambig" title="Spirytualizm">aspekty spirytualistyczne</a> i które uznawali za zgodne z treściami <i>Metafizyki</i>. Dla myślicieli pochodzących z Syrii, którzy wywarli ogromny wpływ na filozofię świata islamu, neoplatonizm był nie tylko podstawową doktryną filozoficzną, ale też symbolem racjonalizmu greckiego – ich wpływy ogarnęły także muzułmańskich arystotelików, którzy często interpretowali wszystkie dzieła Arystotelesa w duchu Platona. Te obecne w filozofii islamskiej próby trwałego pogodzenia sprzecznych poglądów Platona i Arystotelesa doprowadziły do stałej oscylacji między elementem mistycznym i racjonalnym, czasem do zaprzepaszczania elementu racjonalnego w skomplikowanej interpretacji ezoterycznej i do wielu, czasem jałowych, sporów teologicznych. </p><p>Głównym ośrodkiem islamskiego arystotelizmu był Bagdad, skąd szerzył się on na cały świat muzułmański. Dzięki poparciu rezydujących w Bagdadzie Abbasydów uczeni muzułmańscy mieli możliwość otwartego, krytycznego prowadzenia badań. Chociaż bagdadzcy arystotelicy nie zwalczani wprost ortodoksji islamskiej, ani nawet nie odżegnywali się od niej, to nie była ona głównym celem ich dociekań. Ze względu na szeroki zakres działalności filozoficznej Arystotelesa, także u islamscy arystotelicy prowadzili wielodziedzinowe badania, uwzględniając szczególnie wiedzę przyrodniczą. Zajmowali się także <a href="/wiki/Etyka" title="Etyka">etyką</a>, <a href="/wiki/Psychologia" title="Psychologia">psychologią</a> i <a href="/wiki/Filozofia_polityczna" title="Filozofia polityczna">analizami życia politycznego</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Rhazes">Rhazes</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Rhazes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rhazes"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz też: <a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu" title="Średniowieczna medycyna świata islamu">Średniowieczna medycyna świata islamu</a>.</i></div> <p><a href="/wiki/Abu_Bakr_Muhammad_ibn_Zakarijja_ar-Razi" title="Abu Bakr Muhammad ibn Zakarijja ar-Razi">Rhazes</a> (Muhammad-Abu Bakr ibn Zakarija ar-Razi, ok. 865-925) był jednym z najwybitniejszych lekarzy średniowiecznego świata islamu, autorem licznych dzieł medycznych, w tym wielu tłumaczonych na łacinę. Był on symptomatycznym przedstawicielem panującej w okresie formowania się dojrzałej filozofii świata islamu tendencji do odchodzenia od ortodoksji. Jako filozof zajmował się przede wszystkim przyrodą, był <a href="/wiki/Materializm" title="Materializm">materialistą</a> zbliżającym się do <a href="/wiki/Ateizm" title="Ateizm">ateizmu</a>. Uznawał, że objawienie i nauka imamów nie dają się w żaden sposób pogodzić z rozumem. Wyznawał <a href="/wiki/Atomizm" title="Atomizm">atomizm</a> <a href="/wiki/Demokryt" title="Demokryt">Demokryta</a>, któremu jednak nie przydawał żadnej religijnej ani alegorycznej interpretacji. Zajmował się też zagadnieniem powstawania i ginięcia, odróżniając z jednej strony niezmienne podłoże <a href="/wiki/Rzeczywisto%C5%9B%C4%87" title="Rzeczywistość">rzeczywistości</a> jaki stanowi <a href="/wiki/Czas" title="Czas">czas</a>, dzielony na absolutny i względny, oraz <a href="/wiki/Przestrze%C5%84_(filozofia)" title="Przestrzeń (filozofia)">przestrzeń</a>, także dzielona na absolutną i względną, od zmiennego <a href="/wiki/Wszech%C5%9Bwiat" title="Wszechświat">wszechświata</a>. Zmienne dla Rhazesa są także byty duchowe, uznane za zależne od przestrzeni i czasu. Objawienie i Koran nawet jeśli zawierają jakieś pierwiastki duchowe nie są dla Rhazesa czymś wiecznym i niezmiennym. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Platonizm">Platonizm</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Platonizm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Platonizm"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Ibn_Masarra">Ibn Masarra</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Ibn Masarra" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ibn Masarra"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Ibn_Masarra" title="Ibn Masarra">Ibn Masarra</a> (ur. 883 r., zm. 931 r.) był radykalnym <a href="/wiki/Neoplatonizm" title="Neoplatonizm">neoplatonikiem</a>, budującym metafizykę na neoplatońskim <a href="/wiki/Emanacja" title="Emanacja">emanatyzmie</a>. Do neoplatonizmu włączał syntetyzujące się z nim często już dawniej elementy <a href="/wiki/Manicheizm" title="Manicheizm">manicheizmu</a> i bliskowschodniego <a href="/wiki/Okultyzm" title="Okultyzm">okultyzmu</a>. Początek wszystkiego, co istnieje upatrywał w ezoterycznie rozumianym Prabycie, który można interpretować jako element boski, z którego wyłoniła się pierwotna materia, o charakterze <a href="/wiki/Duch_(filozofia)" title="Duch (filozofia)">duchowym</a> i świetlistym. Materia świetlisto-duchowa wydaje z siebie kolejne emanacje – <a href="/wiki/Anima_mundi" title="Anima mundi">anima mundi</a>, dusza świata, z której wyłania się duch świata przyziemnego, z którego kolejno wyłaniają się dusze wegetatywne i zwierzęce, czysto duchowe, i wreszcie dusze rozumne. Wszystkie te duchy złączone są z duchem świata za pomocą uniwersalnego prawa miłości. Prawu miłości przeciwstawia się również wywodząca się z duszy świata kierująca się prawem nienawiści przyroda, która wprowadza w Bycie wielość i zróżnicowanie. </p><p>Na tej inspirowanej manicheizmem podstawie metafizycznej Ibn Masarra utworzył także <a href="/wiki/Etyka" title="Etyka">etykę</a> i <a href="/wiki/Antropologia_filozoficzna" title="Antropologia filozoficzna">antropologię</a>. Inspiracja manichejska polega u na wizji Bytu jako ciągłego sporu między przeciwstawnymi siłami – <a href="/wiki/Z%C5%82o" title="Zło">złem</a> a <a href="/wiki/Dobro" title="Dobro">dobrem</a>, ciemnością a świetlistością. Pod wpływem kierowanej prawem nienawiści przyrody poszczególne dusze odwracają się od prawa miłości i jedności z duszą świata i zwracają do tego, co zewnętrzne (zwłaszcza tego, co zmysłowe – także potępienie zmysłowości stanowi tu manichejską inspirację), co jest występkiem moralnym. Dusza świata umożliwia jednak im powrót do siebie, inspirując wybrane, natchnione jednostki do wzniecania kultu religijnego. Koncepcja wybrańców tworzących kulty religijne inspirowana jest legendą otaczającą w islamie Mahometa, chociaż sama w sobie odległa jest od ortodoksji muzułmańskiej. Filozofia Ibn Masarry nie jest jedynie czystą spekulacją o ezoterycznym charakterze, ale zawiera w sobie silny element racjonalistyczny. W odróżnieniu od tendencji czysto religijnych, opartych na <a href="/wiki/Fideizm" title="Fideizm">fideizmie</a> i legalizmie, mamy tu do czynienia ze zbliżoną do gnostycyzmu próbą <i>poznania</i> sensu rzeczywistości. Nie oznacza to jednak, by racjonalizm ten miał charakter logiczny – przeciwnie, rozum pojmuje się tu po neoplatońsku jako coś duchowego, mistycznego i zbawczego, co prowadzi do licznych niespójności i trudności logicznych – postawie takiej sprzeciwiał się zwłaszcza fideistyczny platonizm <a href="/wiki/Al-Ghazali" title="Al-Ghazali">Al-Ghazalego</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Algazel">Algazel</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Algazel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Algazel"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Al-Ghazali" title="Al-Ghazali">Al-Ghazali</a> (Abu Hamid Muhammad ibn Muhammad at-Tusi-asz-Szafi, 1058-1111) pochodził z miejscowości <a href="/wiki/Tus" title="Tus">Tus</a> położonej w <a href="/wiki/Chorasan" title="Chorasan">Chorasanie</a>. Pobierał nauki w różnych miejscowościach, w Tus, w nadkspijskim <a href="/w/index.php?title=Gurgan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gurgan (strona nie istnieje)">Gurganie</a>, od 1077 uczył się w słynnej szkole <a href="/w/index.php?title=Nizamijja&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nizamijja (strona nie istnieje)">Nizamijja</a> w perskim <a href="/wiki/Niszapur" title="Niszapur">Niszapurze</a>, jego nauczycielem był <a href="/wiki/Abol-Ma%E2%80%99ali_Abd-al-Malek_D%C5%BCowajni" title="Abol-Ma’ali Abd-al-Malek Dżowajni">al-Dżuwajni</a>, jeden z największych teologów muzułmańskich swoich czasów. Po śmierci nauczyciela w 1085 udał się na dwór <a href="/wiki/Seld%C5%BCukidzi" title="Seldżukidzi">seldżuckiego</a> <a href="/wiki/Wezyr" title="Wezyr">wezyra</a> <a href="/wiki/Nizam_al-Mulk" title="Nizam al-Mulk">Nizama al-Mulka</a>, gdzie mimo młodego wieku został powitany z wielkimi honorami. Nie wiadomo na pewno co robił między 1085 a 1091, prawdopodobnie nie nauczał w Niszapurze, ale pozostawał na dworze <a href="/wiki/Su%C5%82tan" title="Sułtan">sułtana</a>. Nizam Al-Mulk w 1091 skierował go do szkoły Nizamijja w Bagdadzie. Opuścił ją w 1095 by przenieść się do Syrii, gdzie wypracował podstawy swojego systemu. W 1105 na krótko powrócił do szkoły w Niszapurze aby zwalczać wykładami tamtejszych <a href="/wiki/Arystotelizm" title="Arystotelizm">arystotelików</a>, opuścił ją jednak wkrótce by zostać <a href="/wiki/Eremita" title="Eremita">pustelnikiem</a> w rodzinnej miejscowości Tus, w której pozostał do końca życia. </p><p>Już w młodości zetknął się z <a href="/wiki/Sufizm" title="Sufizm">sufizmem</a>, któremu pozostał wierny do końca życia. Z sufickiej mistyki i <a href="/wiki/Ascetyzm" title="Ascetyzm">ascezy</a> przejął silną niechęć do reprezentowanego przez arystotelizm <a href="/wiki/Racjonalizm_filozoficzny" title="Racjonalizm filozoficzny">racjonalizmu logicznego</a> i braku zaufania do wiary i prawd objawionych. Jednocześnie w swojej krytyce filozofii i logiki nie stronił od metod logicznych i filozoficznych, w czym przypomina filozofię mistyczną <a href="/wiki/Bernard_z_Clairvaux" title="Bernard z Clairvaux">Bernarda z Clairvaux</a> i jego spór z <a href="/wiki/Abelard" title="Abelard">Abelardem</a> i <a href="/wiki/Dialektyka" title="Dialektyka">dialektyką</a>. Świadczą o tym już same tytuły najbardziej znanych czterech spośród wielu jego dzieł: <i>Al-Munkidh min ad-dalal</i> [<i>Wybawiciel z błędu</i>], <i>Ihya ulum ad-din</i> [<i>Ożywienie nauk religijnych</i>], <i>Makasid al-Falasifa</i> [<i>Cele filozofów</i>] i <i>Tahafut al-falasifa</i> [<i>Sprzeczności filozofów</i>], znane też pod łacińskim tytułem <i>Destructio philosophorum</i>. </p><p>Neoplatonizm dostarczył Al-Ghazaliemu aparatu umożliwiającego potwierdzenie racjonalności jego wiary – potwierdzenie to nie miało jednak mieć charakteru czysto rozumowego, ale miało być oparte na przekazanym przez Boga <a href="/w/index.php?title=Do%C5%9Bwiadczenie_wewn%C4%99trzne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Doświadczenie wewnętrzne (strona nie istnieje)">doświadczeniu wewnętrznym</a>. W przygotowaniu <a href="/wiki/Umys%C5%82" title="Umysł">umysłu</a> do przyjęcia tego doświadczenia miały pomóc promowane tak przez Plotyna, jak i przez muzułmańskich <a href="/wiki/Derwisz" title="Derwisz">derwiszów</a> praktyki ascetyczne. Praktyki te miały doprowadzić umysł do uświadomienia sobie własnej małości, co miało umożliwić pokorne i pełne otwarcie się człowieka na <a href="/wiki/Iluminacja_(filozofia)" title="Iluminacja (filozofia)">boże oświecenie</a>. Tak filozofowie, jak i ortodoksyjni, racjonalistyczni teolodzy krytykowani przez Al-Ghazalego w <i>Sprzecznościach filozofów</i> posługują się tylko omylnym, a więc stale wiodącym do sprzeczności rozumem – jedyną drogą, która może doprowadzić do pewnego poznania jest więc dla niego wyłącznie nie posługujące się nim doznanie mistyczne. Te poglądy doprowadziły Al-Ghazalego do ostrego konfliktu z empirycznym arystotelizmem, modnym wśród uczonych arabskich jego czasów. Al-Ghazali uznawał interpretację Koranu za pomocą pojęć greckiej filozofii za odwodzące od wiary, która w całości zawarta jest w samym Koranie. Ostatecznie <i>zrozumieć</i> Koran może człowiek dopiero po śmierci, przed obliczem Boga. Z tego powodu współcześni świeccy intelektualiści muzułmańscy oskarżają go o zatrzymanie rozwoju myśli w świecie islamu, jaki nastąpił od XIII w<sup id="cite_ref-CITEREFDziekan2008208_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-CITEREFDziekan2008208-5">[5]</a></sup>. </p><p>Duże znaczenie dla filozofii Al-Ghazalego ma jego koncepcja <a href="/wiki/Przyczynowo%C5%9B%C4%87" title="Przyczynowość">przyczynowości</a>, na której próbuje on zbudować obronę muzułmańskiej ortodoksji przed filozofią arystotelesowską. Pierwszą i jedyną przyczyną wszystkiego, co istnieje, jedynym <a href="/wiki/Byt_konieczny" title="Byt konieczny">bytem koniecznym</a>, jest według niego Bóg. Wszystko co istnieje objęte jest uniwersalnym prawem przyczynowości, wszystko zdarza się wyłącznie na mocy Jego utajonego zamysłu i woli. Wynika stąd wniosek, że człowiek nie realizuje własnej woli, ale w istocie wyłącznie zamysł i wolę Boga. Ponadto skoro człowiek nie zna myśli Boga, nie ma on też możliwości poznania skutków i przyczyn rzeczy, od których wyłącznie są one zależne – dlatego też właśnie wszystkie wysiłki poznawcze na drodze rozumu i empirii są próżne, a jedyną możliwością poznania pewnego jest całkowite zdanie się na bożą wolę. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Arystotelizm">Arystotelizm</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Arystotelizm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Arystotelizm"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Al-Kindi">Al-Kindi</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Al-Kindi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Al-Kindi"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Al-Kindi" title="Al-Kindi">Al-Kindi</a> (Abu Jusuf Jakub ibn Ishak al-Kindi, ok. 800-873) był synem gubernatora mezopotamskiej <a href="/wiki/Al-Kufa" title="Al-Kufa">Kufy</a>, jednego z najważniejszych miast średniowiecznego świata islamu. Był pochodzenia arabskiego, nazywa się go często „filozofem Arabów”. Nauki pobierał w Bagdadzie i <a href="/wiki/Basra" title="Basra">Basrze</a>, gdzie związał się z mutazylitami. Podjął, prawdopodobnie w bagdadzkiej szkole Bajt al-Hikma, badania nad tekstami greckimi, hinduskimi i perskimi. Gruntownie znał Arystotelesa i to jemu świat muzułmański zawdzięcza jego pogłębioną recepcję. Pisał bardzo wiele (wylicza się, że mógł napisać nawet 200 dzieł), choć z większości jego pism znamy tylko tytuły. Spośród zachowanych, 23 traktują o <a href="/wiki/Geometria" title="Geometria">geometrii</a>, 32 o <a href="/wiki/Astronomia" title="Astronomia">astronomii</a> i <a href="/wiki/Astrologia" title="Astrologia">astrologii</a>, 8 o <a href="/wiki/Muzyka" title="Muzyka">muzyce</a> i <a href="/wiki/Arytmetyka" title="Arytmetyka">arytmetyce</a>, 10 o <a href="/wiki/Optyka" title="Optyka">optyce</a>, 23 o <a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_medycyna_%C5%9Bwiata_islamu" title="Średniowieczna medycyna świata islamu">medycynie</a>, 5 o <a href="/wiki/Psychologia" title="Psychologia">psychologii</a>, 14 o <a href="/wiki/Meteorologia" title="Meteorologia">meteorologii</a> i 14 o <a href="/wiki/Politologia" title="Politologia">kwestiach politycznych</a>. Dzieła te nie mają charakteru jedynie skrótów i komentarzy, ale zbierają też rezultaty własnych badań al-Kindiego, poszerzających i poprawiających osiągnięcia greckie. Pomimo prób godzenia ortodoksji wyznaniowej z postawą przyrodnika, Al-Kindi naraził się na potępienie ze strony środowisk religijnych – został posądzony o „helleńskie pogaństwo” i siłą pozbawiony swoich dzieł. </p><p>To właśnie Al-Kindi stał się przyczyną występującego w filozofii islamskiej słabego rozróżnienia między platonizmem a arystotelizmem – co ma znaczenie także dla samej jego myśli. Dzięki jego staraniom przetłumaczono w Bagdadzie <i>Teologię Arystotelesa</i>. To neoplatońskie, mistyczne dzieło było kompilacją opartą przede wszystkim na <i>Ennedach</i> Plotyna, występują w nim też fragmenty uznawanego przez Arabów za arystotelika <a href="/wiki/Porfiriusz_(filozof)" title="Porfiriusz (filozof)">Porfiriusza</a>, autentycznych pism Arystotelesa i innych pism. Al-Kindi za głównego autora uznał Arystotelesa, a Platonowi przypisał współautorstwo. Dlatego też w jego filozofii obok czysto arystotelesowskiej metafizyki i empirycznej fizyki pojawia się platońska mistyka, a w momencie, gdy filozof odbiega od zagadnień przyrodniczych, tzn. tam, gdzie chce godzić rozum i wiarę, łączy stanowisko racjonalne z wieloma irracjonalnymi treściami. Ten sposób myślenia wywarł wielki wpływ na całą filozofię świata islamu, a za jej inspiracją także na średniowieczną filozofii Zachodu. Również kosmologia i psychologia Al-Kindiego pozostają pod wpływem platońskim – kosmologia opiera się na <i><a href="/wiki/Timajos_(dialog)" title="Timajos (dialog)">Timajosie</a></i>, psychologia na <i><a href="/wiki/Fedon_(dialog)" title="Fedon (dialog)">Fedonie</a></i>. Pozostałe aspekty filozofii platońskiej miały natomiast dla Al-Kindiego o wiele mniejsze znaczenie. </p><p>Podstawowymi dziedzinami myśli filozoficznej, które uprawiał Al-Kindi, są <a href="/wiki/Epistemologia" title="Epistemologia">epistemologia</a> i <a href="/wiki/Filozofia_umys%C5%82u" title="Filozofia umysłu">filozofia umysłu</a>. Al-Kindi główny warunek prawidłowego <a href="/wiki/Poznanie" title="Poznanie">poznania</a> upatrywał w jego zmatematyzowaniu – dzięki <a href="/wiki/Matematyka" title="Matematyka">matematyce</a> <a href="/wiki/Umys%C5%82" title="Umysł">umysł</a> ludzki może w pełni rozwinąć swoje możliwości poznając to, co najbardziej ogólne, czyli właśnie to, czym matematyka się zajmuje. Al-Kindi za Arystotelesem widział w filozofii przede wszystkim poznanie ostatecznej <a href="/wiki/Prawda" title="Prawda">prawdy</a> i najwyższych rzeczy, <a href="/wiki/Metafizyka_klasyczna" title="Metafizyka klasyczna">filozofię pierwszą</a> (<i>al-Falsafa al-ula</i>), więc sądząc, że to matematyka mówi o tym, co ostateczne i najbardziej ogólne, to w niej właśnie dostrzegał możliwość najwyższego poznania. Na tym poglądzie oparł swoją filozofię umysłu, zachowaną głównie w łacińskim przekładzie <a href="/wiki/Gerard_z_Kremony" class="mw-redirect" title="Gerard z Kremony">Gerarda z Kremony</a> <i>De intelectu et intellecto</i>. Wyróżnił cztery rodzaje umysłu: umysł pierwszy – <a href="/w/index.php?title=Umys%C5%82_czynny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Umysł czynny (strona nie istnieje)">czynny</a>, umysł drugi – <a href="/w/index.php?title=Umys%C5%82_bierny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Umysł bierny (strona nie istnieje)">bierny</a>, umysł trzeci – wyrażający się w rozwoju myślenia i umysł czwarty – stanowiący sam <a href="/wiki/My%C5%9Blenie" title="Myślenie">proces myślenia</a>. Umysł czynny to umysł o charakterze ogólnym, przypisany do wszystkich ludzi jako rodzaju ludzkiego, mający charakter samoistnej <a href="/wiki/Substancja_(filozofia)" title="Substancja (filozofia)">substancji</a> duchowej i pozostający aktywnym niezależnie od czasu i miejsca. Umysł bierny to umysł przysługujący stale każdemu jednostkowemu człowiekowi, całkowicie zawdzięczający swoją aktywność umysłowi pierwszemu. Umysł trzeci zależy jednocześnie od pierwszego i drugiego – jest on rozwojem ludzkiego myślenia, tym, w co ono się wzbogaca dzięki ludzkiej aktywności umysłowej. Umysł czwarty jest to natomiast samo myślenie rozumiane jako proces myślenia, umysł logiki, dzięki któremu człowiek może poznawać przyrodę i <a href="/wiki/Dowodzenie_(logika)" title="Dowodzenie (logika)">budować dowody</a>. Wyraz umysłu czwartego Al-Kindi widzi także (a nawet zwłaszcza) w działalności <a href="/wiki/Prorocy_islamu" class="mw-redirect" title="Prorocy islamu">proroków</a>, jako że są oni inspirowani przez Allaha, więc pozwala mu to uznać działalność proroków za filozoficzną, przypisać jej charakter filozofii pierwszej, inspirowanej przez Boga. Zrównanie działalności proroków i filozofii pierwszej ma pomóc Al-Kindiemu odpierać ataki ortodoksji muzułmańskiej, a zarazem pomóc mu godzić rozum i wiarę. </p><p>W metafizyce Al-Kindi zajmuje nieco inne stanowisko, niż zajmował Arystoteles. Uznając materię za to, co pierwotne, podłoże <a href="/wiki/Forma_substancjalna" title="Forma substancjalna">formy</a>, <a href="/wiki/Ruch_(filozofia)" title="Ruch (filozofia)">ruchu</a>, przestrzeni i czasu oraz to, bez czego żadne formy nie mogłyby istnieć ani nawet dać się pomyśleć, Al-Kindi odrzuca Arystotelesowskie rozumienie materii jako czystej <a href="/wiki/Potencja_(filozofia)" title="Potencja (filozofia)">potencjalności</a>, przypisując jej <a href="/wiki/Akt_(filozofia)" title="Akt (filozofia)">aktualność</a>. Aktualność materii jest źródłem form, a formy stanowią jedynie przejawy wspólnego materialnego podłoża. Al-Kindi na podstawie tej koncepcji materii i Arystotelesowskiej koncepcji <a href="/wiki/Pierwszy_Poruszyciel" class="mw-redirect" title="Pierwszy Poruszyciel">Pierwszego Poruszyciela</a> przypisuje jej odwieczność, odmawia jednak wieczności. Materia jako podłoże wszystkiego, co istnieje, musi być odwieczna, jednak jako że jej manifestacje podlegają przyczynowym uwarunkowaniom i jako skończona, sama musi mieć swój początek, którym jest właśnie Nieruchomy Poruszyciel, Bóg. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Al-Farabi">Al-Farabi</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Al-Farabi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Al-Farabi"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Al-Farabi" title="Al-Farabi">Al-Farabi</a> (<i>Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Tarhan ibn Uzlugh al-Farabi</i>, 870-950) bardzo rozwinął filozofię muzułmańską, można powiedzieć, że dopiero on stworzył jej podstawy. Arabowie nazwali go „Drugim Nauczycielem” (pierwszym jest Arystoteles) – nawet <a href="/wiki/Awicenna" title="Awicenna">Awicenna</a> przyznał, że tylko dzięki komentarzowi Al-Farabiego mógł pojąć <i><a href="/wiki/Metafizyka_(Arystoteles)" title="Metafizyka (Arystoteles)">Metafizykę</a></i>. Większość informacji o życiu Al-Farabiego jest bardzo niepewna – urodził się w Turkiestanie jako syn naczelnika twierdzy <a href="/w/index.php?title=Wasiga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wasiga (strona nie istnieje)">Wasiga</a>, z pochodzenia był <a href="/wiki/Turkuci" title="Turkuci">Turkutem</a>, być może <a href="/wiki/Persowie" title="Persowie">Persem</a>. Uczył się wpierw w Iranie, a od 25. roku życia w Bagdadzie, gdzie spędzić miał około 40 lat życia. Poznał tam <a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">język arabski</a>, podstawy filozofii i logikę – jego nauczycielem był sławny chrześcijański lekarz, filozof i komentator Arystotelesa <a href="/w/index.php?title=Abu_Biszr_Matta_ibn_Junus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abu Biszr Matta ibn Junus (strona nie istnieje)">Abu Biszr Matta ibn Junus</a>. Zapoznał się także z pismami Porfiriusza i całą późną filozofią grecką oraz z działalnością ośrodka matematyczno-astronomicznego w <a href="/wiki/Harran" title="Harran">Harranie</a>, zwłaszcza z działalnością jego głównego przedstawiciela, filozofa <a href="/w/index.php?title=Juhanna_ibn_Hajlan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juhanna ibn Hajlan (strona nie istnieje)">Juhanny ibn Hajlana</a>. Musiał wraz z uczniami opuścić Bagdad na skutek ataku muzułmańskiej ortodoksji i ismailitów. Udał się wpierw do <a href="/wiki/Aleppo" title="Aleppo">Aleppo</a>, następnie do Damaszku, gdzie spędził ostatnie lata życia i gdzie zmarł. W życiu prywatnym był człowiekiem wyciszonym i skromnym, zainteresowanym muzyką i poezją, prowadzącym ascetyczny tryb życia, chętnie przebywającym wśród uczniów. Był bardziej ustępliwy w stosunku do ortodoksji muzułmańskiej niż Al-Kindi – mimo głębokiej znajomości Arystotelesa, pomijał często wyrażanie <i>explicite</i> poglądów arystotelejskich, opierając się bardziej na religijnej <i>Teologii Arystotelesa</i>. Jest to jedna z przyczyn faktu, że filozofia Al-Farabiego ma charakter mieszany, arystotelesowsko-platoński, i tego, że podejmował próby godzenia i syntezy neoplatonizmu i arystotelizmu oraz neoplatonizmu z islamem. </p><p>W Bagdadzie powstała większość dzieł Al-Farabiego. Najobszerniejszą, obejmującą 191 pozycji ich listę utworzył w 1950 turecki uczony <a href="/w/index.php?title=Ahmed_Atesza&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ahmed Atesza (strona nie istnieje)">Ahmed Atesza</a>. Polski <a href="/wiki/Arabistyka" title="Arabistyka">arabista</a> <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Bielawski_(arabista)" title="Józef Bielawski (arabista)">Józef Bielawski</a> dokonał systematyzacji pism Al-Farabiego, dzieląc je na pięć grup: pisma logiczne, pisma etyczne i polityczne, pisma ogólnofilozoficzne i metafizyczne, pisma o Platonie i Arystotelesie oraz pisma matematyczne, astrologiczne, alchemiczne, muzyczne i inne. Szczególne znaczenie dla filozofii ma stanowiąca pewnego rodzaju podsumowanie poglądów filozoficznych Al-Farabiego jego encyklopedia nauk filozoficznych, <i>Kitab ihsa al-ulum</i> (<i>Wyliczenie nauk</i>), znana filozofii średniowiecznej Zachodu w przekładzie Gerarda z Kremony <i>Liber de scientiis</i>. W języku polskim dostępne są tłumaczone przez Józefa Bielawskiego platonizujące dzieła polityczne Al-Farabiego, <i>Kitab fi mabadi ara ahl-madina al fadila</i> (<i>Państwo doskonałe</i>) i <i>Kitab as-sijasa al-madanijja</i> (<i>Polityka</i>). </p><p>Inaczej niż w przypadku Al-Kindiego, działalność Al-Farabiego ma charakter o wiele bardziej filozoficzny niż przyrodniczy. Uchodził za najwybitniejszego znawcę filozofii greckiej wśród filozofów muzułmańskich. Mniej niż Al-Kindi koncentrował się na próbach uzasadnienia wiedzy faktograficznej za pomocą logiki i metafizyki oraz na próbach uzgodnienia ich z religią objawioną, a bardziej pragnął uprawiać je w postaci czystej, dla nich samych. Za naczelne zadanie postawił sobie udoskonalenie metody zdobywania wiedzy za pomocą logiki. W <i>Wyliczeniu nauk</i> Al-Farabi przedstawił muzułmańską koncepcję stosunku filozofii i nauki, przejawiającą się w systemie klasyfikacji nauk. Podzielił całość wiedzy na pięć części: naukę o języku, logikę, matematykę (w tym geometrię, optykę, astronomię, geografię, muzykę), fizykę i metafizykę oraz politykę, prawo i teologię. Jego encyklopedia stanowi więc sumę całej wiedzy dostępnej za czasów Al-Farabiego świata islamskiemu, a właśnie poszukiwanie wiedzy samej dla siebie uznał Al-Farabi za naczelne zadanie filozofii. Al-Farabi uznając, że istnieje tylko jedna prawda i tylko jedna prawdziwa wiedza filozoficzna, twierdził, że prawda ta przenika w jednym stopniu wszystkie dziedziny wiedzy. </p><p>Z tej koncepcji prawdy wywodzi się koncepcja stosunku filozofii do teologii Al-Farabiego, zbliżająca go do mutazylitów. W perspektywie ostatecznej, jednej prawdy różnica między teologią a filozofią jest pozorna. Różne są tylko drogi dochodzenia do prawdy w filozofii i w teologii – w pierwszej drogą jest rozum, w drugiej <a href="/wiki/Intuicja" title="Intuicja">intuicja</a>. Podobnie jak mutazylici (od których przejął wiele poglądów w tej dziedzinie) Al-Farabi próbował więc godzić filozofię i teologię – próby te nie zadowalały jednak muzułmańskiej ortodoksji, jako eklektyczne i mogące zawierać w sobie wiele sprzeczności. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Bracia_czystości"><span id="Bracia_czysto.C5.9Bci"></span>Bracia czystości</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Bracia czystości" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bracia czystości"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/w/index.php?title=Bracia_czysto%C5%9Bci&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bracia czystości (strona nie istnieje)">Bracia czystości</a> (<i>Ichwan as-safa</i>) to tajny związek religijny powstały w Basrze w IX w., który wkrótce swoim zasięgiem objął także Bagdad. Związek był zamknięty, opierał się na systemie inicjacji o intelektualnym charakterze i stopni wtajemniczeń. Istniały cztery takie stopnie – „bracia czyści”, do 30. roku życia, dopiero rozpoczynali naukę; „bracia dobrzy”, do 40 roku życia, mający się wyróżniać życzliwością; „bracia szlachetni”, do 50. roku życia, mieli cechować się dobrą wolą i zajmować rządzeniem; „bracia mądrości i prawdy”, po 50. roku życia, mieli zajmować się sprawami ducha, uprawiać nauki i filozofię i cechować się zdolnością do pełnego mistycznego wglądu w treść Objawienia. Bracia uważali, że łączy ich „jedna dusza”, w związku z czym leżał na nich obowiązek wzajemnej troski, ścisłej współpracy i zachowywania emocjonalnej wspólnoty. Celem bractwa było poszukiwanie prawdy. </p><p>Bracia uważali, że prawda jest podzielona na gałęzie – ani w żadnej dyscyplinie naukowej, ani nawet w żadnej religii nie może odnaleźć pełni prawdy. Dlatego też byli zwolennikami badań nad całokształtem wiedzy, na drodze których powstało dzieło encyklopedyczne, <i>Traktaty braci czystości</i> (<i>Rasa'il Ichwan as-Safa</i>) w 51 tomach, mające zawierać całość wiedzy. Dzieło to, oparte na źródłach indyjskich i perskich, ale także na Arystotelesie, <i>Teologii Arystotelesa</i>, <a href="/wiki/Galen" title="Galen">Galenie</a>, <a href="/wiki/Klaudiusz_Ptolemeusz" title="Klaudiusz Ptolemeusz">Ptolemeuszu</a>, Al-Farabim i Al-Kindim. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Awicenna">Awicenna</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Awicenna" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Awicenna"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Awicenna" title="Awicenna">Awicenna</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Avempace">Avempace</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Avempace" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Avempace"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Avempace" title="Avempace">Avempace</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Abubacer">Abubacer</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Abubacer" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Abubacer"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ibn_Tufajl" title="Ibn Tufajl">Ibn Tufajl</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Awerroes">Awerroes</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Awerroes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Awerroes"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Awerroes" title="Awerroes">Awerroes</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ibn_Arabi">Ibn Arabi</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Ibn Arabi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ibn Arabi"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ibn_Arabi" title="Ibn Arabi">Ibn Arabi</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wpływ_na_średniowieczną_filozofię_Zachodu"><span id="Wp.C5.82yw_na_.C5.9Bredniowieczn.C4.85_filozofi.C4.99_Zachodu"></span>Wpływ na średniowieczną filozofię Zachodu</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Wpływ na średniowieczną filozofię Zachodu" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wpływ na średniowieczną filozofię Zachodu"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Wpływ filozofii świata islamu na <a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bredniowieczna" title="Filozofia średniowieczna">filozofię Zachodu w wiekach średnich</a> jest szeroki – oprócz niezwykle ważnego dla jej rozwoju przywrócenia wielu pism starożytnych, obejmuje także recepcję wielu muzułmańskich koncepcji filozoficznych, chociaż często recepcja ta miała charakter burzliwej kontrowersji, jak w przypadku dyskusji nad poglądami Awerroesa i <a href="/wiki/Awerroizm" title="Awerroizm">awerroizmem łacińskim</a>. Bez pośrednictwa kultury muzułmańskiej większość starożytnych dzieł nie przetrwałaby <a href="/wiki/Wieki_ciemne_(%C5%9Bredniowiecze)" title="Wieki ciemne (średniowiecze)">kilku wieków upadku społecznego</a> po upadkiem <a href="/wiki/Cesarstwo_zachodniorzymskie" title="Cesarstwo zachodniorzymskie">cesarstwa zachodniorzymskiego</a>. </p><p>Szczególnym przełomem w filozofii Zachodu był dokonany pod wpływem recepcji myśli islamskiej zwrot od wczesnośredniowiecznego i XII-wiecznego platonizmu i <a href="/wiki/Augustianizm" title="Augustianizm">augustynizmu</a>, w którym przejawiał się często <a href="/wiki/Fideizm" title="Fideizm">fideizm</a>, do <a href="/wiki/Natywizm" title="Natywizm">racjonalizmu</a> arystotelesowskiego pozwalającego na stworzenie wielkich <a href="/wiki/Summa" title="Summa">sum</a> <a href="/wiki/Albert_Wielki" title="Albert Wielki">Alberta Wielkiego</a> i <a href="/wiki/Tomasz_z_Akwinu" title="Tomasz z Akwinu">Tomasza z Akwinu</a>, na wieki systematyzujących teologię katolicką w arystotelesowskim duchu i stanowiących jeden z większych przełomów w kulturze Zachodu, pozwalający znacznie przyspieszyć jej rozwój intelektualny i naukowo-techniczny. Wpływ ten jednak zaczął się dość późno – obejmuje przede wszystkim wiek XIII. Wcześniejsze kontakty Zachodu z islamem nie miały intelektualnego charakteru, a te kontakty intelektualne, które już przedtem istniały, miały charakter przygodny i raczej powierzchowny. Ponadto tyczyły się mniej filozofii, a bardziej nauk szczegółowych. Należy tu wymienić <a href="/wiki/Sylwester_II" title="Sylwester II">Gerbera z Aurillac</a> (ok. 945-1003), autora ksiąg <i>Geometria</i> i <i>Liber de astrolabio</i>, któremu przypisuje się wprowadzenie na Zachodzie <a href="/wiki/Cyfry_arabskie" title="Cyfry arabskie">cyfr arabskich</a>; <a href="/wiki/Konstantyn_Afryka%C5%84czyk" title="Konstantyn Afrykańczyk">Konstantyna Afrykańczyka</a> (ok. 1020-1087), poliglotę i lekarza, pierwszego tłumacza pism arabskich na <a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łacinę</a>, zwłaszcza pism medycznych Rhazesa, które przyczyniły się do bujnego rozwoju wiedzy medycznej w <a href="/wiki/Szko%C5%82a_medyczna_w_Salerno" title="Szkoła medyczna w Salerno">szkole w Salerno</a> i <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Montpellier" title="Uniwersytet w Montpellier">Montpellier</a>; <a href="/wiki/Adelard_z_Bath" title="Adelard z Bath">Adelarda z Bath</a>, który znał dobrze nauki przyrodnicze i przetłumaczył na łacinę <i><a href="/wiki/Elementy" class="mw-redirect" title="Elementy">Elementy</a></i> <a href="/wiki/Euklides" title="Euklides">Euklidesa</a>, aż do XIX wieku stanowiącą główny podręcznik matematyki. <a href="/w/index.php?title=Herman_z_Karyntii&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herman z Karyntii (strona nie istnieje)">Herman z Karyntii</a> i <a href="/wiki/Robert_z_Chester" title="Robert z Chester">Robert z Chester</a> przetłumaczyli na łacinę <a href="/wiki/Klaudiusz_Ptolemeusz" title="Klaudiusz Ptolemeusz">Ptolemeusza</a> i Koran. </p><p>Szczególne miejsce w udostępnianiu dzieł arabskich łacińskiemu Zachodowi miały ośrodki w Hiszpanii. Już w X w. zaczęto tłumaczyć je na łacinę na północy Hiszpanii (np. w <a href="/w/index.php?title=Klasztor_Santa_Mar%C3%ADa_de_Ripoll&action=edit&redlink=1" class="new" title="Klasztor Santa María de Ripoll (strona nie istnieje)">klasztorze Santa María de Ripoll</a>. Przełomem było zdobycie <a href="/wiki/Toledo_(Hiszpania)" title="Toledo (Hiszpania)">Toledo</a> przez chrześcijan w 1085 – ilość przekładów w wieku XII znacznie się zwiększyła, a <a href="/w/index.php?title=Rajmund_z_Toledo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rajmund z Toledo (strona nie istnieje)">Rajmund z Toledo</a> (1126-1151) założył tam specjalną <a href="/wiki/Szko%C5%82a_t%C5%82umaczy_w_Toledo" title="Szkoła tłumaczy w Toledo">szkołę tłumaczy</a>, na której czele stanął <a href="/w/index.php?title=Dominik_Gundissalvi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dominik Gundissalvi (strona nie istnieje)">Dominik Gundissalvi</a>. W szkole tej działali m.in. <a href="/w/index.php?title=Jan_Hiszpan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jan Hiszpan (strona nie istnieje)">Jan Hiszpan</a>, <a href="/wiki/Gerard_z_Kremony" class="mw-redirect" title="Gerard z Kremony">Gerard z Kremony</a>, <a href="/w/index.php?title=Platon_z_Tivoli&action=edit&redlink=1" class="new" title="Platon z Tivoli (strona nie istnieje)">Platon z Tivoli</a> i Anglicy <a href="/w/index.php?title=Daniel_z_Morley&action=edit&redlink=1" class="new" title="Daniel z Morley (strona nie istnieje)">Daniel z Morley</a> i <a href="/w/index.php?title=Roger_z_Hereford&action=edit&redlink=1" class="new" title="Roger z Hereford (strona nie istnieje)">Roger z Hereford</a>. W tym okresie największe znaczenie miała działalność translatorska Gerarda z Kremony, który prócz tekstów przyrodniczych i medycznych tłumaczył pisma Arystotelesa (<i><a href="/w/index.php?title=Analityki_wt%C3%B3re&action=edit&redlink=1" class="new" title="Analityki wtóre (strona nie istnieje)">Analityki wtóre</a></i>, <i><a href="/wiki/Fizyka_(Arystoteles)" title="Fizyka (Arystoteles)">Fizykę</a></i>, część dzieł przyrodniczych oraz część <i>Metafizyki</i>) i mylnie przypisywane wtedy Arystotelesowi fragmenty dzieł <a href="/wiki/Proklos" title="Proklos">Proklosa</a>. W XII-wiecznym Toledo tłumaczono też samych filozofów muzułmańskich (Al-Ghazalego, Al-Farabiego, Al-Kindiego, Awicennę, a w okresie późniejszym także Awerroesa) – tu także najbardziej istotne były prace Gerarda z Kremony. <a href="/wiki/Szko%C5%82a_t%C5%82umaczy_w_Toledo" title="Szkoła tłumaczy w Toledo">Szkoła w Toledo</a> kontynuowała działalność także później, w końcu wieku XII i wieku XIII. Działali w niej wtedy <a href="/w/index.php?title=Alfred_Anglik&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alfred Anglik (strona nie istnieje)">Alfred Anglik</a> (zm. ok. 1220), <a href="/w/index.php?title=Micha%C5%82_Scottus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Michał Scottus (strona nie istnieje)">Michał Scottus</a> (zm. ok. 1235), <a href="/w/index.php?title=Hermann_Alemannus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hermann Alemannus (strona nie istnieje)">Hermann Alemannus</a> (zm. ok. 1272), <a href="/w/index.php?title=Bart%C5%82omiej_z_Messyny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bartłomiej z Messyny (strona nie istnieje)">Bartłomiej z Messyny</a> (zm. ok. 1266) i nieznany bliżej franciszkanin <a href="/w/index.php?title=Piotr_Callego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Piotr Callego (strona nie istnieje)">Piotr Callego</a> (zm. ok. 1267). To oni przełożyli na łacinę pisma Awerroesa, zwłaszcza jego <a href="/wiki/Komentarz_(gatunek_literacki)" title="Komentarz (gatunek literacki)">komentarze</a> do Arystotelesa. </p><p>Drugim obok Toledo ośrodkiem studiów nad myślą islamską był <a href="/wiki/Neapol" title="Neapol">Neapol</a>. <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_Cesarstwo_Rzymskie" title="Święte Cesarstwo Rzymskie">Cesarz rzymski</a> <a href="/wiki/Fryderyk_II_Hohenstauf" title="Fryderyk II Hohenstauf">Fryderyk II</a>, który sam posiadał dobrą znajomość arabskiej literatury i którego nie ograniczała katolicka ortodoksja założył w Neapolu w 1224 <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Neapolu" title="Uniwersytet w Neapolu">Nową Akademię</a>. Działali w niej uczeni toledańscy, Michał Scottus i Hermann Alemannus. Z Neapolu znajomość filozofii Arystotelesa rozprzestrzeniła się nie tylko w całym świecie zachodnim (to tutaj w młodości poznał ją Tomasz z Akwinu), ale i wśród zamieszkujących Zachód Żydów. Innymi ważnymi przekładami był przekład <i>Teologii Arystotelesa</i> nieznanego bliżej kleryka Filipa pochodzący z XIII wieku (dzieło to wywarło duży wpływ na filozofię Zachodu, choć mniejszy niż na filozofię muzułmańską) a szczególnie monumentalny przekład <a href="/wiki/Corpus_Aristotelicum" title="Corpus Aristotelicum">całości pism Arystotelesa</a> dokonany przez <a href="/wiki/Wilhelm_z_Moerbeke" title="Wilhelm z Moerbeke">Wilhelma z Moerbeke</a> (ok. 1215-1286). Wilhelm z Moerbeke dokonał uporządkowania i systematyzacji już istniejących przekładów, a nieistniejące (w tym wszystkie pisma nieznane Arabom) przekłady uzupełnił. Przekłady te odznaczają się wyższym poziomem niż przekłady starsze – częściowo inspirowane przez Tomasza z Akwinu, umożliwiły mu głębsze poznanie filozofii Arystotelesa, niezbędne do budowy całego jego gmachu filozoficznego. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nowożytna_filozofia_świata_islamu"><span id="Nowo.C5.BCytna_filozofia_.C5.9Bwiata_islamu"></span>Nowożytna filozofia świata islamu</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Nowożytna filozofia świata islamu" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nowożytna filozofia świata islamu"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zmierzch_filozofii_sunnickiej_i_dalszy_rozwój_szyickiej"><span id="Zmierzch_filozofii_sunnickiej_i_dalszy_rozw.C3.B3j_szyickiej"></span>Zmierzch filozofii sunnickiej i dalszy rozwój szyickiej</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Zmierzch filozofii sunnickiej i dalszy rozwój szyickiej" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zmierzch filozofii sunnickiej i dalszy rozwój szyickiej"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Awerroes był ostatnim wielkim filozofem sunnickim. Myśl <a href="/wiki/Ibn_Chaldun" title="Ibn Chaldun">Ibn Chalduna</a> (1332-1406), który był przede wszystkim <a href="/wiki/Filozofia_historii" title="Filozofia historii">filozofem dziejów</a>, ma już nieco inny charakter. Innym późnym nurtem filozoficznym w islamie jest <a href="/w/index.php?title=Sadilijja&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sadilijja (strona nie istnieje)">sadilijja</a>, ruch derwiszów nawiązujących do działalności <a href="/w/index.php?title=Al-Sadili&action=edit&redlink=1" class="new" title="Al-Sadili (strona nie istnieje)">Al-Sadiliego</a>. Między Ibn Chaldunem a połową wieku XIX filozofia na terenach sunnickich nie istnieje, a nawet same wzmianki i opinie o niej są bardzo nieliczne i prawie zawsze nieprzychylne (wyjątkiem jest Ibn Chaldun, uznawany za historyka). Istnieją wprawdzie różnego rodzaju komentarze i spisy dzieł pochodzące z tego okresu, mają one jednak charakter kompilacyjny i wtórny. Boga. Nauczanie w tym okresie ogranicza się do prawa i tradycji – wykłada się Koran i teologię, zwłaszcza w interpretacji aszaryzmu. Przyczyną tego stanu rzeczy jest to, że po upadku muzułmańskich państw na Półwyspie Iberyjskim i dokonanych przez Mongołów zniszczeniach na Wschodzie nie było już miejsca dla żywej myśli filozoficznej, rozwinął się natomiast typowy dla muzułmańskiej umysłowości <a href="/wiki/Fatalizm" title="Fatalizm">fatalizm</a>, przekonanie, że wszystko zostało dokonane już przez Boga, dzieje się wyłącznie z jego woli, więc że nie jest możliwy jakiś dalszy <a href="/wiki/Post%C4%99p_spo%C5%82eczny" title="Postęp społeczny">postęp w świecie ludzkim</a>. </p><p>W Iranie filozofia nie upadła całkowicie i stopniowo odżywała, osiągając kolejny szczyt rozwoju za panowania <a href="/wiki/Safawidzi" title="Safawidzi">Safawidów</a>. Jeszcze w XIII, XIV i XV w. rozwijały się w niej nowe tendencje filozoficzne, głównie gnostyckie, ezoteryczne i mistyczne oraz neoplatońskie. Szyizm zawsze otwarty był na te różnorodne prądy, które tworzyły w nim różnego rodzaju syntezy. Gnostycyzm reprezentowali przede wszystkim <a href="/w/index.php?title=%C5%A0ohraz%C5%ABr%C4%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Šohrazūrī (strona nie istnieje)">Šohrazūrī</a>, <a href="/w/index.php?title=Ibn_Kammuna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ibn Kammuna (strona nie istnieje)">Ibn Kammuna</a> i <a href="/w/index.php?title=Kutb_ad-Din_al-Szirazi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kutb ad-Din al-Szirazi (strona nie istnieje)">Kutb ad-Din al-Szirazi</a>, interpretatorzy <a href="/wiki/Szihab_ad-Din_Jahji_as-Suhrawardi" title="Szihab ad-Din Jahji as-Suhrawardi">Suhrawardiego</a>. Pod wpływem Ibn Arabiego znajdowała się natomiast mistyka szyicka (<i>tašawwūf</i>). Wszystkie te tendencje występowały w synkretycznej myśli przygotowujących odrodzenie safawidzkie, do których należą <a href="/w/index.php?title=%E2%80%98Al%C4%81_al-Dawl_Simn%C4%81ni&action=edit&redlink=1" class="new" title="‘Alā al-Dawl Simnāni (strona nie istnieje)">‘Alā al-Dawl Simnāni</a> (XIV w.), <a href="/wiki/Hajdar_al-Amuli" title="Hajdar al-Amuli">Hajdar al-Amuli</a> (XIV w.) i <a href="/w/index.php?title=Sa%27id_ad-Din_Ali_Turki_al-Isfahani&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sa'id ad-Din Ali Turki al-Isfahani (strona nie istnieje)">Sa'id ad-Din Ali Turki al-Isfahani</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filozofia_muzułmańska_w_Indiach"><span id="Filozofia_muzu.C5.82ma.C5.84ska_w_Indiach"></span>Filozofia muzułmańska w Indiach</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Filozofia muzułmańska w Indiach" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Filozofia muzułmańska w Indiach"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Filozofia_świata_islamu_w_XIX_i_XX_wieku"><span id="Filozofia_.C5.9Bwiata_islamu_w_XIX_i_XX_wieku"></span>Filozofia świata islamu w XIX i XX wieku</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Filozofia świata islamu w XIX i XX wieku" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Filozofia świata islamu w XIX i XX wieku"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filozofia_islamska_w_XIX_wieku">Filozofia islamska w XIX wieku</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Filozofia islamska w XIX wieku" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Filozofia islamska w XIX wieku"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Afghani">Afghani</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Afghani" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Afghani"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/D%C5%BCamal_ad-Din_al-Afghani" title="Dżamal ad-Din al-Afghani">Dżamal ad-Din al-Afghani</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Muhammad_Ikbal">Muhammad Ikbal</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Muhammad Ikbal" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Muhammad Ikbal"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Muhammad_Ikbal" title="Muhammad Ikbal">Muhammad Ikbal</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Iran">Iran</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Iran" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Iran"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ruch_sayhi">Ruch sayhi</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Ruch sayhi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ruch sayhi"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Integryzm_muzułmański"><span id="Integryzm_muzu.C5.82ma.C5.84ski"></span>Integryzm muzułmański</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Integryzm muzułmański" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Integryzm muzułmański"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Integryzm_muzułmański_w_Iranie"><span id="Integryzm_muzu.C5.82ma.C5.84ski_w_Iranie"></span>Integryzm muzułmański w Iranie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Integryzm muzułmański w Iranie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Integryzm muzułmański w Iranie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Filozofia_muzułmańska_w_XX_wieku"><span id="Filozofia_muzu.C5.82ma.C5.84ska_w_XX_wieku"></span>Filozofia muzułmańska w XX wieku</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Filozofia muzułmańska w XX wieku" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Filozofia muzułmańska w XX wieku"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Klasyczna_falsafa">Klasyczna falsafa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=38" title="Edytuj sekcję: Klasyczna falsafa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=38" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Klasyczna falsafa"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Neoaszeryzm">Neoaszeryzm</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=39" title="Edytuj sekcję: Neoaszeryzm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=39" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Neoaszeryzm"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Neomutazylityzm">Neomutazylityzm</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=40" title="Edytuj sekcję: Neomutazylityzm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=40" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Neomutazylityzm"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Islamska_lewica">Islamska lewica</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=41" title="Edytuj sekcję: Islamska lewica" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=41" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Islamska lewica"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Umiarkowana_odnowa">Umiarkowana odnowa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=42" title="Edytuj sekcję: Umiarkowana odnowa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=42" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Umiarkowana odnowa"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Socjalizm_arabski">Socjalizm arabski</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=43" title="Edytuj sekcję: Socjalizm arabski" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=43" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Socjalizm arabski"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Socjalizm_arabski" title="Socjalizm arabski">Socjalizm arabski</a>.</i></div> <p>Termin „socjalizm arabski” był w czasie <a href="/wiki/Zimna_wojna" title="Zimna wojna">zimnej wojny</a> bardzo rozpowszechniony i czynnie propagowany przez władze wielu <a href="/wiki/Kraje_arabskie" title="Kraje arabskie">krajów arabskich</a>, jest on jednak dość luźnym i niedookreślonym konglomeratem idei. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Marksizm">Marksizm</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=44" title="Edytuj sekcję: Marksizm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=44" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Marksizm"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Marksizm" title="Marksizm">Marksizm</a> w świecie islamu powstał na skutek recepcji myśli europejskiej – w dużym stopniu na tle zacofania gospodarczego i społecznego wielu krajów muzułmańskich, a także ich współpracy politycznej z <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich">ZSRR</a> w czasie zimnej wojny. Prócz europejskich zapożyczeń ma także pewne cechy oryginalne – np. próbuje opierać <a href="/wiki/Materializm_dialektyczny" title="Materializm dialektyczny">materializm dialektyczny</a> na specyficznie zinterpretowanej filozofii Ibn Chalduna. Zgodnie z panującym w historiografii marksistowskiej paradygmacie, odnosi się do tradycji klasycznej próbując odnajdywać w niej elementy materialistyczne, dialektyczne i „postępowe”, zarazem krytykując w niej motywy, które uznaje za „reakcyjne”. Ze względu na sytuację polityczną szczególnie akcentuje obecne w myśli lewicowej aspekty <a href="/wiki/Antyimperializm" title="Antyimperializm">antyimperialne</a>, <a href="/w/index.php?title=Antykolonializm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antykolonializm (strona nie istnieje)">antykolonialne</a>, <a href="/wiki/Antyamerykanizm" title="Antyamerykanizm">antyamerykańskie</a>, <a href="/wiki/Antysyjonizm" title="Antysyjonizm">antysyjonistyczne</a> itp. Rozpowszechniony w czasie zimnej wojny, obecnie ma mniejsze znaczenie. </p><p>Już pod koniec XIX wieku powstawały pierwsze organizacje <a href="/wiki/Komunizm" title="Komunizm">komunistyczne</a> w <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egipcie</a>. Jednym z pierwszych znaczniejszych marksistów świata islamu był <a href="/w/index.php?title=Sultan_Galijew&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sultan Galijew (strona nie istnieje)">Sultan Galijew</a>, który związał się już z <a href="/wiki/Rewolucja_pa%C5%BAdziernikowa" title="Rewolucja październikowa">rewolucją październikową</a> w <a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosji</a> – jest on jednak w świecie islamskim mało znany. Działalność polityczna komunistów była zresztą w świecie islamskim bardziej rozpowszechniona niż myśl marksistowska, zwłaszcza w początkowym okresie. Do znanych marksistów świata islamu należą m.in. profesor filozofii w uniwersytecie w <a href="/wiki/Kair" title="Kair">Kairze</a> <a href="/w/index.php?title=Atif_al-Iraki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atif al-Iraki (strona nie istnieje)">Atif al-Iraki</a> (ur. 1935), <a href="/wiki/Samir_Amin" title="Samir Amin">Samir Amin</a>, <a href="/wiki/Albert_Hourani" title="Albert Hourani">Albert Hourani</a>, <a href="/w/index.php?title=Salan_ud-Din_Bitar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Salan ud-Din Bitar (strona nie istnieje)">Salan ud-Din Bitar</a>, <a href="/w/index.php?title=Salam_Musa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Salam Musa (strona nie istnieje)">Salam Musa</a>, <a href="/w/index.php?title=Afif_al-Bahsi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Afif al-Bahsi (strona nie istnieje)">Afif al-Bahsi</a>, autora książki <i>Wprowadzenie do socjalizmu arabskiego </i> (1957), reprezentanci tzw. „<a href="/w/index.php?title=Marksizm_humanistyczny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marksizm humanistyczny (strona nie istnieje)">marksizmu humanistycznego</a>” <a href="/w/index.php?title=Razzaz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Razzaz (strona nie istnieje)">Razzaz</a> i <a href="/w/index.php?title=Abd_al-Mu%27min_al-Sawi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abd al-Mu'min al-Sawi (strona nie istnieje)">Abd al-Mu'min al-Sawi</a>, autor książki <i>O doktrynie socjalistycznej</i> <a href="/w/index.php?title=Abd_al-Kadir_Hatim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abd al-Kadir Hatim (strona nie istnieje)">Abd al-Kadir Hatim</a>, <a href="/w/index.php?title=Raif_el-Huri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raif el-Huri (strona nie istnieje)">Raif el-Huri</a> (1911-1966), <a href="/w/index.php?title=Mahmud_Amin_al-Alim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mahmud Amin al-Alim (strona nie istnieje)">Mahmud Amin al-Alim</a>, <a href="/wiki/Liban" title="Liban">libański</a> psycholog <a href="/w/index.php?title=Halim_Barakat&action=edit&redlink=1" class="new" title="Halim Barakat (strona nie istnieje)">Halim Barakat</a>, <a href="/w/index.php?title=Sadik_D%C5%BCalal_al-Azma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sadik Dżalal al-Azma (strona nie istnieje)">Sadik Dżalal al-Azma</a>, tłumacz dzieł <a href="/wiki/H%E1%BB%93_Ch%C3%AD_Minh" title="Hồ Chí Minh">Hồ Chí Minha</a> <a href="/w/index.php?title=Sargun_Bulus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sargun Bulus (strona nie istnieje)">Sargun Bulus</a> i Irańczyk <a href="/w/index.php?title=Chosrou_Sakiri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chosrou Sakiri (strona nie istnieje)">Chosrou Sakiri</a>. Samir Amin (ur. 1931) przez pewien czas był członkiem <a href="/wiki/Francuska_Partia_Komunistyczna" title="Francuska Partia Komunistyczna">Francuskiej Partii Komunistycznej</a>, następnie jednak zbliżył się do <a href="/wiki/Maoizm" title="Maoizm">maoizmu</a>, wywierając nawet wpływ na poglądy <a href="/wiki/Komunistyczna_Partia_Kambod%C5%BCy" title="Komunistyczna Partia Kambodży">Czerwonych Khmerów</a>. Działał społecznie i pisał liczne prace o „zacofaniu społeczno gospodarczym” <a href="/wiki/Trzeci_%C5%9Awiat" title="Trzeci Świat">krajów Trzeciego Świata</a>, zwłaszcza <a href="/wiki/Afryka" title="Afryka">Afryki</a>. Albert Habib Hourani (1915-1993), autor znanych prac <i>A History of the Arab Peoples</i> (przekł. pol. <i>Historia Arabów</i>, 2002), <i>Arabic Thought in the Liberal Age 1789-1939</i> był mieszkającym od dzieciństwa na Zachodzie <a href="/wiki/Historia_idei" title="Historia idei">historykiem idei</a>. Salam Musa (1887-1958) był pisarzem, z pochodzenia <a href="/wiki/Koptowie" title="Koptowie">koptyjskim chrześcijaninem</a>, autorem autobiografii <i>Tarbiyat Salam Musa</i> [<i>Edukacja Salama Musy</i>]. Przeciwstawiając się brytyjskiemu panowaniu w Egipcie i ubóstwu tego kraju, w czasie podróży po Francji i Wielkiej Brytanii przejął się marksizmem umiarkowanym typu (zbliżonym do <a href="/wiki/Fabianie" title="Fabianie">fabianizmu</a>), a także poglądami <a href="/wiki/Herbert_George_Wells" title="Herbert George Wells">H.G Wellsa</a>, <a href="/wiki/George_Bernard_Shaw" title="George Bernard Shaw">G.B Shawa</a> i <a href="/wiki/Sigmund_Freud" title="Sigmund Freud">Sigmunda Freuda</a> – nawiązując do koncepcji europejskiego <a href="/wiki/O%C5%9Bwiecenie_(epoka)" title="Oświecenie (epoka)">oświecenia</a> chciał indywidualnego oświecenia dla siebie i oświecenia dla swojego kraju, możliwości rozwoju Egiptu i drogi do jego niepodległości upatrując w <a href="/wiki/Racjonalizm_%C5%9Bwiatopogl%C4%85dowy" title="Racjonalizm światopoglądowy">racjonalizmie</a>, <a href="/wiki/Sekularyzacja" title="Sekularyzacja">sekularyzacji</a>, tzw. <a href="/w/index.php?title=%C5%9Awiatopogl%C4%85d_naukowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Światopogląd naukowy (strona nie istnieje)">światopoglądzie naukowym</a> i <a href="/wiki/Socjalizm" title="Socjalizm">socjalizmie</a>. Syryjski <a href="/wiki/Socjologia" title="Socjologia">socjolog</a> Sadik Dżalal al-Azm (ur. 1937), mieszkający w Damaszku, Bejrucie i Stanach Zjednoczonych, związany jest z <a href="/wiki/Leninizm" title="Leninizm">marksizmem leninowskim</a>. Jest krytykiem polityki Stanów Zjednoczonych i Izraela. W znanej pracy <i>Self-Criticism After the Defeat</i> nawołuje do poszukiwania słabości politycznej świata arabskiego, wierząc, że problemy polityczne (w tym problem <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestyny</a>) mogą być rozwiązane dopiero po rozwiązaniu problemów społecznych krajów arabskich i potępiając reprezentowany przez przywódców świata muzułmańskiego <a href="/wiki/Fatalizm" title="Fatalizm">fatalizm</a> ukształtowany na gruncie religijnym. W <i>Critique of Religious Thought</i> (1969) podejmuje marksistowską krytykę islamu, wymierzoną zwłaszcza w przywódców religijnych. </p><p>Największe znaczenie spośród marksistów świata islamu miał jednak wywodzący się z tradycji szyickiej Libańczyk <a href="/w/index.php?title=Husayn_Muruwwa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Husayn Muruwwa (strona nie istnieje)">Husayn Muruwwa</a> (1910-1987), który podjął próbę analizy całokształtu problemów społecznych, politycznych i ekonomicznych świata arabskiego z punktu widzenia marksizmu. Jednocześnie jego prace miały być próbą interpretacji i krytyki klasycznej filozofii muzułmańskiej z punktu widzenia marksizmu, zwłaszcza znalezienia w niej elementów materialistycznych i dialektycznych. Kształcił się w <a href="/wiki/An-Nad%C5%BCaf" title="An-Nadżaf">An-Nadżaf</a>, w 1956 wstąpił do <a href="/wiki/Liba%C5%84ska_Partia_Komunistyczna" title="Libańska Partia Komunistyczna">partii komunistycznej w Libanie</a>, w 1987 został zamordowany w Bejrucie. Głosił <a href="/w/index.php?title=Uniwersalizm_kulturowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Uniwersalizm kulturowy (strona nie istnieje)">uniwersalizm kulturowy</a> próbując odpowiedzieć na pytanie o miejsce kultury muzułmańskiej na tle kultury światowej którą uznawał za całość, zarazem z tego samego punktu widzenia krytykował <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Marksa</a> i <a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Engelsa</a> za niedostateczne naświetlenie problemów świata islamskiego – to, że uznali oni świat islamski za część „<a href="/wiki/Azjatycki_spos%C3%B3b_produkcji" title="Azjatycki sposób produkcji">azjatyckiej formacji gospodarczej</a>” uznał za wynik jej niedostatecznej znajomości, zaprzeczając przy tym, że antagonizm miejskiej i beduińskiej kultury arabskiej ma <a href="/wiki/Walka_klasowa" class="mw-redirect" title="Walka klasowa">charakter klasowy</a> i wysuwając twierdzenie, że są one raczej komplementarne niż antagonistyczne. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nacjonalizm_i_Panarabizm">Nacjonalizm i Panarabizm</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=45" title="Edytuj sekcję: Nacjonalizm i Panarabizm" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=45" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nacjonalizm i Panarabizm"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Panarabizm" title="Panarabizm">Panarabizm</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fundamentalizm_islamski">Fundamentalizm islamski</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=46" title="Edytuj sekcję: Fundamentalizm islamski" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=46" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Fundamentalizm islamski"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Islamizm" title="Islamizm">Islamizm</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też"><span id="Zobacz_te.C5.BC"></span>Zobacz też</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=47" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=47" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/20px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/30px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/40px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Wykaz literatury uzupełniającej: <a href="/wiki/Dyskusja:Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu#Literatura_uzupełniająca" title="Dyskusja:Filozofia świata islamu">Filozofia świata islamu</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=48" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=48" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Zdzisław Kuksewicz <i>Historia filozofii średniowiecznej</i>, s. 393</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book nourl"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Michael W.</span><span class="cite-name-initials" title="Michael W." style="display:none">M.W.</span> </span><span class="cite-lastname">Strasser</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Michael W.</span><span class="cite-name-initials" title="Michael W.">M.W.</span></span>, <i>Liber de Causis</i>, [w:] <span class="cite-name-full">Donald M.</span><span class="cite-name-initials" title="Donald M." style="display:none">D.M.</span> <span class="cite-lastname">Borchert</span> (red.), <i>Encyclopedia of Philosophy</i>, t. 5, Thomson Gale, 2006, s. 333-334<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=Michael+W.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Encyclopedia+of+Philosophy&rft.pub=Thomson+Gale&rft.atitle=Liber+de+Causis&rft.date=2006&rft.aulast=Strasser" style="display:none"> </span>.</cite></span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDziekan2008204-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-CITEREFDziekan2008204_3-0">a</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFDziekan2008204_3-1">b</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFDziekan2008204_3-2">c</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-CITEREFDziekan2008204_3-3">d</a></sup></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDziekan2008">Dziekan 2008 ↓</a></span>, s. 204.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDziekan2008205-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDziekan2008205_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDziekan2008">Dziekan 2008 ↓</a></span>, s. 205.</span> </li> <li id="cite_note-CITEREFDziekan2008208-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CITEREFDziekan2008208_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="harvard-citation"><a href="#CITEREFDziekan2008">Dziekan 2008 ↓</a></span>, s. 208.</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=49" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=49" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>T.J. De Boer, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sacred-texts.com/isl/hpi/index.htm"><i>History of Philosophy in Islam</i></a>, 1903.</li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFDziekan2008"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Marek M.</span><span class="cite-name-initials" title="Marek M." style="display:none">M.M.</span> </span><span class="cite-lastname">Dziekan</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Marek M.</span><span class="cite-name-initials" title="Marek M.">M.M.</span></span>, <i>Dzieje kultury arabskiej</i>, Warszawa: PWN, 2008<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Marek+M.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Dzieje+kultury+arabskiej&rft.place=Warszawa&rft.pub=PWN&rft.date=2008&rft.aulast=Dziekan" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li>Robert Hammond, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sacred-texts.com/isl/palf/index.htm"><i>The Philosophy of Alfarabi and its Influence on Medieval Thought</i></a>, 1947.</li> <li>B.A.G. Fuller, <i>Historia filozofii</i>, t. I, <i>Filozofia starożytna i średniowieczna</i>.</li> <li>Jan Legowicz, <i>Historia filozofii średniowiecznej</i>.</li> <li>W. Montgomery Watt, <i>Muslim Intellectual. A Study of Al-Ghazali</i>, 1963, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0852241275" title="Specjalna:Książki/0852241275">ISBN <span class="isbn">0-85224-127-5</span></a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne"><span id="Linki_zewn.C4.99trzne"></span>Linki zewnętrzne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&veaction=edit&section=50" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&action=edit&section=50" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>M.M. Sharif, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.muslimphilosophy.com/hmp/index.html">History of Muslim Philosophy</a></i> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>, muslimphilosophy.com. <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.muslimphilosophy.com/kindi/index.html">Teksty i analizy tekstów Al-Kindiego</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.muslimphilosophy.com/farabi/default.htm">Teksty i analizy tekstów Al-Farabiego</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.muslimphilosophy.com/sina/index.html">Teksty i analizy tekstów Awicenny</a></li></ul></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ghazali.org/">Teksty i analizy tekstów Al-Ghazaliego</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span></li> <li><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Otwarty_dost%C4%99p" title="publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać"><img alt="publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/8px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png" decoding="async" width="8" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/12px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/16px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="1000" /></a></span> <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rep.routledge.com/articles/overview/islamic-philosophy/v-1">Islamic philosophy</a></i> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>, <a href="/wiki/Routledge_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Routledge Encyclopedia of Philosophy">Routledge Encyclopedia of Philosophy</a>, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].</li></ul> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Otwarty_dost%C4%99p" title="publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać"><img alt="publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/8px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png" decoding="async" width="8" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/12px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/16px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="1000" /></a></span> Artykuły na <a href="/wiki/Stanford_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Stanford Encyclopedia of Philosophy">Stanford Encyclopedia of Philosophy</a> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span> [dostęp 2018-01-29]: <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r72799541">.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy dl,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy ol,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy ul{margin-top:0}.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy.uklad-nieprzenosny>div,.mw-parser-output .uklad-wielokolumnowy.uklad-nieprzenosny li{break-inside:avoid}</style> </p> <div class="uklad-wielokolumnowy" style="column-count: 2; column-width: 28em;"> <ul><li><cite class="citation"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Tony</span><span class="cite-name-initials" title="Tony" style="display:none">T.</span> </span><span class="cite-lastname">Street</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Tony</span><span class="cite-name-initials" title="Tony">T.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/arabic-islamic-language/"><i>Arabska i muzułmańska logika i filozofia języka</i></a>, 11 listopada 2013<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Tony&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Arabska+i+muzu%C5%82ma%C5%84ska+logika+i+filozofia+j%C4%99zyka&rft.date=2013-11-11&rft.aulast=Street&rft_id=https%3A%2F%2Fplato.stanford.edu%2Fentries%2Farabic-islamic-language%2F" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Amos</span><span class="cite-name-initials" title="Amos" style="display:none">A.</span> </span><span class="cite-lastname">Bertolacci</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Amos</span><span class="cite-name-initials" title="Amos">A.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/arabic-islamic-metaphysics/"><i>Arabska i muzułmańska metafizyka</i></a>, 5 lipca 2012<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Amos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Arabska+i+muzu%C5%82ma%C5%84ska+metafizyka&rft.date=2012-07-05&rft.aulast=Bertolacci&rft_id=https%3A%2F%2Fplato.stanford.edu%2Fentries%2Farabic-islamic-metaphysics%2F" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Alfred</span><span class="cite-name-initials" title="Alfred" style="display:none">A.</span> </span><span class="cite-lastname">Ivry</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Alfred</span><span class="cite-name-initials" title="Alfred">A.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/arabic-islamic-mind/"><i>Arabic and Islamic Psychology and Philosophy of Mind</i></a>, 29 maja 2012<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Alfred&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Arabic+and+Islamic+Psychology+and+Philosophy+of+Mind&rft.date=2012-05-29&rft.aulast=Ivry&rft_id=https%3A%2F%2Fplato.stanford.edu%2Fentries%2Farabic-islamic-mind%2F" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Cristina</span><span class="cite-name-initials" title="Cristina" style="display:none">C.</span> </span><span class="cite-lastname">d’Ancona</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Cristina</span><span class="cite-name-initials" title="Cristina">C.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/arabic-islamic-greek/"><i>Greek Sources in Arabic and Islamic Philosophy</i></a>, 28 listopada 2017<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Cristina&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Greek+Sources+in+Arabic+and+Islamic+Philosophy&rft.date=2017-11-28&rft.aulast=d%E2%80%99Ancona&rft_id=https%3A%2F%2Fplato.stanford.edu%2Fentries%2Farabic-islamic-greek%2F" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Mauro</span><span class="cite-name-initials" title="Mauro" style="display:none">M.</span> </span><span class="cite-lastname">Zonta</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Mauro</span><span class="cite-name-initials" title="Mauro">M.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/arabic-islamic-judaic/"><i>Wpływ filozofii arabskiej i muzułmańskiej na filozofię żydowską</i></a>, 6 maja 2016<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Mauro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Wp%C5%82yw+filozofii+arabskiej+i+muzu%C5%82ma%C5%84skiej+na+filozofi%C4%99+%C5%BCydowsk%C4%85&rft.date=2016-05-06&rft.aulast=Zonta&rft_id=https%3A%2F%2Fplato.stanford.edu%2Fentries%2Farabic-islamic-judaic%2F" style="display:none"> </span>.</cite></li> <li><cite class="citation"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Dag Nikolaus</span><span class="cite-name-initials" title="Dag Nikolaus" style="display:none">D.N.</span> </span><span class="cite-lastname">Hasse</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Dag Nikolaus</span><span class="cite-name-initials" title="Dag Nikolaus">D.N.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/arabic-islamic-influence/"><i>Influence of Arabic and Islamic Philosophy on the Latin West</i></a>, 18 marca 2014<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Dag+Nikolaus&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Influence+of+Arabic+and+Islamic+Philosophy+on+the+Latin+West&rft.date=2014-03-18&rft.aulast=Hasse&rft_id=https%3A%2F%2Fplato.stanford.edu%2Fentries%2Farabic-islamic-influence%2F" style="display:none"> </span>.</cite></li></ul> </div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Dzieje_filozofii" title="Szablon:Dzieje filozofii"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Dzieje_filozofii" title="Dyskusja szablonu:Dzieje filozofii"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Dzieje_filozofii&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_filozofii" title="Historia filozofii">Dzieje filozofii</a></div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">tradycje</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Region" class="mw-disambig" title="Region">regionalne</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">zachodnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_ameryka%C5%84ska" title="Filozofia amerykańska">amerykańska</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_angielska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia angielska (strona nie istnieje)">angielska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_francuska" title="Filozofia francuska">francuska</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_niemiecka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia niemiecka (strona nie istnieje)">niemiecka</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_polska" title="Filozofia polska">polska</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_rosyjska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia rosyjska (strona nie istnieje)">rosyjska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">wschodnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_chi%C5%84ska" title="Filozofia chińska">chińska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_indyjska" title="Filozofia indyjska">indyjska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_japo%C5%84ska" title="Filozofia japońska">japońska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_korea%C5%84ska" title="Filozofia koreańska">koreańska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_afryka%C5%84ska" title="Filozofia afrykańska">afrykańska</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Religia" title="Religia">wyznaniowe</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">zachodnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Filozofia chrześcijańska">chrześcijańska</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">islamska</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_filozofia_%C5%BCydowska" title="Średniowieczna filozofia żydowska">żydowska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">wschodnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_buddyjska" title="Filozofia buddyjska">buddyjska</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_analityczna" title="Filozofia analityczna">filozofia analityczna</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_kontynentalna" title="Filozofia kontynentalna">filozofia kontynentalna</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">okresy<br /><a href="/wiki/Filozofia_Zachodu" title="Filozofia Zachodu">filozofii<br />zachodniej</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">szerokie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_staro%C5%BCytna" title="Filozofia starożytna">starożytność</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bredniowieczna" title="Filozofia średniowieczna">średniowiecze</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_nowo%C5%BCytna" title="Filozofia nowożytna">nowożytność</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_wsp%C3%B3%C5%82czesna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia współczesna (strona nie istnieje)">współczesność</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">wąskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_przedsokratejska" title="Filozofia przedsokratejska">przedsokratejski</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_rzymska" title="Filozofia rzymska">rzymski</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_bizanty%C5%84ska" title="Filozofia bizantyńska">bizantyński</a></li> <li><a href="/wiki/Patrystyka" title="Patrystyka">patrystyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Scholastyka_(filozofia)" title="Scholastyka (filozofia)">scholastyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_renesansu" title="Filozofia renesansu">renesansowy</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_nowo%C5%BCytna#Filozofia_wczesnej_nowożytności" title="Filozofia nowożytna">wczesnonowożytny</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_nowo%C5%BCytna#Filozofia_oświecenia" title="Filozofia nowożytna">oświeceniowy</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_XIX_wieku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia XIX wieku (strona nie istnieje)">XIX wiek</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_XX_wieku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia XX wieku (strona nie istnieje)">XX wiek</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_XXI_wieku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia XXI wieku (strona nie istnieje)">XXI wiek</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Prace teoretyczne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Historia_filozofii_(Copleston)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historia filozofii (Copleston) (strona nie istnieje)">Historia filozofii (Copleston)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_filozofii_(Tatarkiewicz)" title="Historia filozofii (Tatarkiewicz)">Historia filozofii (Tatarkiewicz)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_filozofii_(Dynnik_i_in.)" title="Historia filozofii (Dynnik i in.)">Historia filozofii (Dynnik i in.)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_filozofii_(podr%C4%99cznik)" title="Historia filozofii (podręcznik)">Historia filozofii (1940—1942)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Dzieje_filozofii_Zachodu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dzieje filozofii Zachodu (strona nie istnieje)">Dzieje filozofii Zachodu</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3tki_zarys_historii_filozofii" title="Krótki zarys historii filozofii">Krótki zarys historii filozofii</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_filozofii_marksistowskiej" title="Powstanie filozofii marksistowskiej">Powstanie filozofii marksistowskiej</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Journal_of_the_History_of_Philosophy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Journal of the History of Philosophy (strona nie istnieje)">Journal of the History of Philosophy</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Islam" title="Szablon:Islam"><span title="Pokaż ten szablon">p</span></a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Islam" title="Dyskusja szablonu:Islam"><span title="Dyskusja na temat tego szablonu">d</span></a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Islam&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Islam" title="Islam">Islam</a></div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Koran" title="Koran">Koran</a><br />i wierzenia</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Allah" title="Allah">Allah</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/99_atrybut%C3%B3w_Allaha" title="99 atrybutów Allaha">atrybuty</a></li> <li><a href="/wiki/Risala" title="Risala">risala</a></li> <li><a href="/wiki/Allah_(ligatura)" title="Allah (ligatura)">ligatura</a></li> <li><a href="/wiki/Takbir" title="Takbir">takbir</a></li> <li><a href="/wiki/Alhamdulillah" title="Alhamdulillah">Alhamdulillah</a></li> <li><a href="/wiki/Maszallah" title="Maszallah">Maszallah</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Postacie<br />i istoty<br />wspomniane<br />w Koranie</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Anio%C5%82" title="Anioł">Anioły</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Anio%C5%82_Gabriel" title="Anioł Gabriel">Dżibril</a></li> <li><a href="/wiki/Azazel" title="Azazel">Azazel</a></li> <li><a href="/wiki/Azrael" title="Azrael">Azrael</a></li> <li><a href="/wiki/Serafiel" title="Serafiel">Izrafil</a></li> <li><a href="/wiki/Marut_(anio%C5%82)" title="Marut (anioł)">Marut</a></li> <li><a href="/wiki/Raguel" title="Raguel">Raguel</a></li> <li><a href="/wiki/Cherub" title="Cherub">Cherub</a></li> <li><a href="/wiki/Archanio%C5%82_Micha%C5%82" title="Archanioł Michał">Mika’il</a></li> <li><a href="/wiki/Iblis" title="Iblis">Iblis</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Prorok" title="Prorok">Prorocy</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Musa_(Moj%C5%BCesz)" title="Musa (Mojżesz)">Musa</a></li> <li><a href="/wiki/Ezechiel" title="Ezechiel">Dhul-Kihl</a></li> <li><a href="/wiki/Abraham" title="Abraham">Ibrahim</a></li> <li><a href="/wiki/Adam_i_Ewa" title="Adam i Ewa">Adam</a></li> <li><a href="/wiki/Zachariasz_(prorok)" title="Zachariasz (prorok)">Zakarijja</a></li> <li><a href="/wiki/Jetro" title="Jetro">Szoaib</a></li> <li><a href="/wiki/Noe" title="Noe">Nuh</a></li> <li><a href="/wiki/Lot_(posta%C4%87_biblijna)" title="Lot (postać biblijna)">Lut</a></li> <li><a href="/wiki/Henoch_(syn_Jereda)" title="Henoch (syn Jereda)">Idris</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_Chrzciciel" title="Jan Chrzciciel">Jahja</a></li> <li><a href="/wiki/Izmael" title="Izmael">Izmail</a></li> <li><a href="/wiki/Aaron_(posta%C4%87_biblijna)" title="Aaron (postać biblijna)">Harun</a></li> <li><a href="/wiki/Salomon_(kr%C3%B3l_Izraela)" title="Salomon (król Izraela)">Sulejman</a></li> <li><a href="/wiki/J%C3%B3zef_(posta%C4%87_biblijna)" title="Józef (postać biblijna)">Jusuf</a></li> <li><a href="/wiki/Jezus_w_islamie" title="Jezus w islamie">Isa ibn Marjam</a></li> <li><a href="/wiki/Dawid_(kr%C3%B3l_Izraela)" title="Dawid (król Izraela)">Dawud</a></li> <li><a href="/wiki/Jonasz" title="Jonasz">Junus</a></li> <li><a href="/wiki/Izaak" title="Izaak">Ishak</a></li> <li><a href="/wiki/Hiob_(posta%C4%87_biblijna)" title="Hiob (postać biblijna)">Ajub</a></li> <li><a href="/wiki/Jakub_(posta%C4%87_biblijna)" title="Jakub (postać biblijna)">Jakub</a></li> <li><a href="/wiki/Hud" title="Hud">Hud</a></li> <li><a href="/wiki/Eliasz" title="Eliasz">Iljas</a></li> <li><a href="/wiki/Elizeusz" title="Elizeusz">Al-Jasa</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Inni</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Maria_w_islamie" title="Maria w islamie">Maria</a></li> <li><a href="/wiki/Sara" title="Sara">Sara</a></li> <li><a href="/wiki/Batszeba" title="Batszeba">Batszeba</a></li> <li><a href="/wiki/Szatan" title="Szatan">Szajtan</a></li> <li><a href="/wiki/Symeon_(posta%C4%87_biblijna)" title="Symeon (postać biblijna)">Symeon</a></li> <li><a href="/wiki/El%C5%BCbieta_(posta%C4%87_biblijna)" title="Elżbieta (postać biblijna)">Elżbieta</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99ta_Anna" title="Święta Anna">Anna</a></li> <li><a href="/wiki/Adam_i_Ewa" title="Adam i Ewa">Ewa</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBona_Potifara" title="Żona Potifara">żona Potifara</a></li> <li><a href="/wiki/Makeda" title="Makeda">Bilkis</a></li> <li><a href="/wiki/Jokebed" title="Jokebed">Jokebed</a></li> <li><a href="/wiki/Korach" title="Korach">Korach</a></li> <li><a href="/wiki/Asija" title="Asija">Asija bint Muzahim</a></li> <li><a href="/wiki/Beniamin_(posta%C4%87_biblijna)" title="Beniamin (postać biblijna)">Beniamin</a></li> <li><a href="/wiki/Hagar_(posta%C4%87_biblijna)" title="Hagar (postać biblijna)">Hajar</a></li> <li><a href="/wiki/Potifar" title="Potifar">Potifar</a></li> <li><a href="/wiki/Rachela" title="Rachela">Rachela</a></li> <li><a href="/wiki/Miriam_(posta%C4%87_biblijna)" title="Miriam (postać biblijna)">Miriam</a></li> <li><a href="/wiki/Piotr_Aposto%C5%82" title="Piotr Apostoł">Piotr</a></li> <li><a href="/wiki/C%C3%B3rka_faraona" title="Córka faraona">córka faraona</a></li> <li><a href="/wiki/Goliat" title="Goliat">Galut</a></li> <li><a href="/wiki/Lea_(posta%C4%87_biblijna)" title="Lea (postać biblijna)">Lea</a></li> <li><a href="/wiki/Sefora" title="Sefora">Sefora</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%BBona_Lota" title="Żona Lota">żona Lota</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2_4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Grupy</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_2_4_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Narody</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Hebrajczycy" title="Hebrajczycy">Izraelici</a></li> <li><a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Rzym" title="Starożytny Rzym">Rzymianie</a></li> <li><a href="/wiki/Koptowie" title="Koptowie">Koptowie</a></li> <li><a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">Arabowie</a> <small>(<a href="/wiki/Kurajszyci" title="Kurajszyci">Kurajszyci</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Sabejczycy" title="Sabejczycy">lud sabejski</a></li> <li><a href="/wiki/Gog_i_Magog" title="Gog i Magog">Gog i Magog</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2_4_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Wyznania</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Lud_Ksi%C4%99gi" title="Lud Księgi">Lud Księgi</a> <small>(<a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijanie</a>, <a href="/wiki/Judaizm" title="Judaizm">żydzi</a>, <a href="/wiki/Sabejczycy_(Lud_Ksi%C4%99gi)" title="Sabejczycy (Lud Księgi)">sabejczycy</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Muzu%C5%82manin" title="Muzułmanin">muzułmanie</a></li> <li><a href="/wiki/Zaratusztrianizm" title="Zaratusztrianizm">zaratusztrianie</a></li> <li><a href="/wiki/Mitologia_arabska" title="Mitologia arabska">starowiercy</a> <small>(<a href="/wiki/Manat_(bogini)" title="Manat (bogini)">Manat</a>, <a href="/wiki/Al-Lat" title="Al-Lat">Al-Lat</a>, <a href="/wiki/Al-Uzza" title="Al-Uzza">Al-Uzza</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Religia_Mezopotamii" title="Religia Mezopotamii">czciciele mezopotamscy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2_4_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Ifrit" title="Ifrit">ifrity</a></li> <li><a href="/wiki/Aposto%C5%82" title="Apostoł">apostołowie</a></li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCinn" title="Dżinn">dżinny</a></li> <li><a href="/wiki/Muhad%C5%BCirowie" title="Muhadżirowie">muhadżirowie</a></li> <li><a href="/wiki/Zimmi" title="Zimmi">zimmi</a></li> <li><a href="/wiki/Ansarowie" title="Ansarowie">ansarowie</a></li> <li><a href="/wiki/Kafir_(islam)" title="Kafir (islam)">kafirowie</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Dzieje</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Stworzenie_%C5%9Bwiata_wed%C5%82ug_islamu" title="Stworzenie świata według islamu">stworzenie świata</a></li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCahilijja" title="Dżahilijja">dżahilijja</a></li> <li><a href="/wiki/Hid%C5%BCaz" title="Hidżaz">Hidżaz</a></li> <li><a href="/wiki/Ma%C5%82a_hid%C5%BCra" title="Mała hidżra">mała hidżra</a></li> <li><a href="/wiki/Hid%C5%BCra" title="Hidżra">hidżra</a></li> <li>walki z Kurajszytami <small>(<a href="/wiki/Bitwa_pod_Badrem" title="Bitwa pod Badrem">Badr</a>, <a href="/wiki/Bitwa_pod_Uhud" title="Bitwa pod Uhud">Uhud</a>, <a href="/wiki/Bitwa_pod_Medyn%C4%85_(627)" title="Bitwa pod Medyną (627)">Medyna</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Podboje_arabskie" title="Podboje arabskie">podboje arabskie</a> <small>(<a href="/wiki/Arabski_podb%C3%B3j_Iranu" title="Arabski podbój Iranu">Persja</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Islamizacja" title="Islamizacja">islamizacja</a></li> <li><a href="/wiki/Kalifat" title="Kalifat">kalifat</a> <small>(<a href="/wiki/Kalifowie_prawowierni" title="Kalifowie prawowierni">kalifowie prawowierni</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Fitna" title="Fitna">fitna</a> <small>(<a href="/wiki/Bitwa_Wielb%C5%82%C4%85dzia" title="Bitwa Wielbłądzia">Bitwa Wielbłądzia</a>)</small></li></ul> </td></tr><tr class="a1_4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Konstrukcja</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Sura_(Koran)" title="Sura (Koran)">sury</a> <small>(<a href="/wiki/Lista_sur_Koranu" title="Lista sur Koranu">lista</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Aja" title="Aja">ajat</a></li> <li><a href="/wiki/Tafsir" title="Tafsir">tafsir</a></li> <li><a href="/wiki/Tad%C5%BCwid" title="Tadżwid">tadżwid</a></li> <li><a href="/wiki/Qira%E2%80%99at" title="Qira’at">qira’at</a></li> <li><a href="/wiki/Sad%C5%BC" title="Sadż">sadż</a></li> <li><a href="/wiki/Basmala" title="Basmala">basmala</a></li> <li><a href="/wiki/Fi_sabil_Allah" title="Fi sabil Allah">fi sabil Allah</a></li> <li><a href="/wiki/Legendy_koraniczne" title="Legendy koraniczne">legendy koraniczne</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">język arabski</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Mahomet" title="Mahomet">Mahomet</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Ahl_al-Bajt" title="Ahl al-Bajt">Rodzina</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Abd_Allah_ibn_Abd_al-Muttalib" title="Abd Allah ibn Abd al-Muttalib">Abd Allah ibn Abd al-Muttalib</a></li> <li><a href="/wiki/Amina_bint_Wahb" title="Amina bint Wahb">Amina bint Wahb</a></li> <li><a href="/wiki/Zajnab_bint_D%C5%BCahsz" title="Zajnab bint Dżahsz">Zajnab bint Dżahsz</a></li> <li><a href="/wiki/Fatima_(c%C3%B3rka_Mahometa)" title="Fatima (córka Mahometa)">Fatima bint Muhammad</a></li> <li><a href="/wiki/Abbas" title="Abbas">Abbas ibn Abd al-Muttalib</a></li> <li><a href="/wiki/A%E2%80%99isza_bint_Abi_Bakr" title="A’isza bint Abi Bakr">A’isza bint Abi Bakr</a></li> <li><a href="/wiki/Chadid%C5%BCa" title="Chadidża">Chadidża bint Chuwajlid</a></li> <li><a href="/wiki/Ibrahim_(syn_Mahometa)" title="Ibrahim (syn Mahometa)">Ibrahim</a></li> <li><a href="/wiki/Abu_Lahab" title="Abu Lahab">Abd al-Uzza Ibn Abd al-Muttalib</a></li> <li><a href="/wiki/Maria_Koptyjka" title="Maria Koptyjka">Marija al-Kubtijja</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Sahaba" title="Sahaba">Towarzysze</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Abd_Allah_Ibn_az-Zubajr" title="Abd Allah Ibn az-Zubajr">Abd Allah Ibn az-Zubajr</a></li> <li><a href="/wiki/Abd_Allah_ibn_Sad" title="Abd Allah ibn Sad">Abd Allah ibn Sad</a></li> <li><a href="/wiki/Abu_Sufjan_Ibn_Harb" title="Abu Sufjan Ibn Harb">Abu Sufjan Ibn Harb</a></li> <li><a href="/wiki/Abu_Ubajda_Ibn_al-D%C5%BCarrah" title="Abu Ubajda Ibn al-Dżarrah">Abu Ubajda Ibn al-Dżarrah</a></li> <li><a href="/wiki/Amr_Ibn_al-As" title="Amr Ibn al-As">Amr Ibn al-As</a></li> <li><a href="/wiki/Aszat_Ibn_Kajs_al-Kindi" title="Aszat Ibn Kajs al-Kindi">Aszat Ibn Kajs al-Kindi</a></li> <li><a href="/wiki/Bilal_Ibn_Rabah" title="Bilal Ibn Rabah">Bilal Ibn Rabah</a></li> <li><a href="/wiki/Chalid_ibn_al-Walid" title="Chalid ibn al-Walid">Chalid ibn al-Walid</a></li> <li><a href="/wiki/Mu%E2%80%99awija_I" title="Mu’awija I">Mu’awija ibn Abi Sufjan</a></li> <li><a href="/wiki/Sad_ibn_Abi_Wakkas" title="Sad ibn Abi Wakkas">Sad ibn Abi Wakkas</a></li> <li><a href="/wiki/Salman_al-Farisi" title="Salman al-Farisi">Salman al-Farisi</a></li> <li><a href="/wiki/Talha_Ibn_Abd_Allah" title="Talha Ibn Abd Allah">Talha Ibn Abd Allah</a></li> <li><a href="/wiki/Zubajr_ibn_al-Awwam" title="Zubajr ibn al-Awwam">Zubajr ibn al-Awwam</a></li> <li><a href="/wiki/Abu_Bakr" title="Abu Bakr">Abd Allah Ibn Usman Abu Kuhafa</a></li> <li><a href="/wiki/Usman_ibn_Affan" title="Usman ibn Affan">Usman ibn Affan</a></li> <li><a href="/wiki/Umar_ibn_al-Chattab" title="Umar ibn al-Chattab">Umar ibn al-Chattab</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Piecz%C4%99%C4%87_Prorok%C3%B3w" title="Pieczęć Proroków">Pieczęć Proroków</a></li> <li><a href="/wiki/Sunna" title="Sunna">sunna</a></li> <li><a href="/wiki/Hadis" title="Hadis">hadis</a> <small>(<a href="/wiki/Isnad" title="Isnad">isnad</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Baraka" title="Baraka">baraka</a></li> <li><a href="/wiki/Isra" title="Isra">isra</a></li> <li><a href="/wiki/Mirad%C5%BC" title="Miradż">miradż</a></li> <li><a href="/wiki/Zulfikar" title="Zulfikar">Zulfikar</a></li> <li><a href="/wiki/Mahomet_(ligatura)" title="Mahomet (ligatura)">ligatura</a></li> <li><a href="/wiki/Burak_(rumak)" title="Burak (rumak)">Burak</a></li> <li><a href="/wiki/Muezza" title="Muezza">Muezza</a></li> <li><a href="/wiki/Naat" title="Naat">naat</a></li> <li><a href="/wiki/Listy_Mahometa_do_w%C5%82adc%C3%B3w_pa%C5%84stw" title="Listy Mahometa do władców państw">listy do władców</a></li> <li><a href="/wiki/Historyczno%C5%9B%C4%87_Mahometa" title="Historyczność Mahometa">historyczność</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Kierunki, nurty<br />odłamy i <a href="/wiki/Tarika" title="Tarika">tarikaty</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a3_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Sunnizm" title="Sunnizm">Sunnizm</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a3_1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Główne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Hanafici" title="Hanafici">hanafici</a></li> <li><a href="/wiki/Malikici" title="Malikici">malikici</a></li> <li><a href="/wiki/Szafi%E2%80%99ici" title="Szafi’ici">szafi’ici</a></li> <li><a href="/wiki/Hanbalici" title="Hanbalici">hanbalici</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3_1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Salafizm" title="Salafizm">salafici</a></li> <li><a href="/wiki/Wahhabizm" title="Wahhabizm">wahhabici</a></li> <li><a href="/wiki/Aszaryci" title="Aszaryci">aszaryci</a></li> <li><a href="/wiki/Nakszbandijja" title="Nakszbandijja">nakszbandaszyci</a></li> <li><a href="/wiki/Czisztijja" title="Czisztijja">czisztaszyci</a></li> <li><a href="/wiki/Ahl_al-Hadis" title="Ahl al-Hadis">Ludzie Hadisów</a></li> <li><a href="/wiki/Ahmadijja" title="Ahmadijja">ahmadijczyci</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a3_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Szyizm" title="Szyizm">Szyizm</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a3_2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Główne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Imamizm" title="Imamizm">imamici</a></li> <li><a href="/wiki/Ismailizm" title="Ismailizm">ismailici</a> <small>(<a href="/wiki/Nizaryci" title="Nizaryci">nizaryci</a>, <a href="/wiki/Bohrowie" title="Bohrowie">bohrowie</a>, <a href="/wiki/Chod%C5%BCowie" title="Chodżowie">chodżowie</a>, <a href="/wiki/Karmaci" title="Karmaci">karmaci</a>)</small></li></ul> </td></tr><tr class="a3_2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Alewici" title="Alewici">alewici</a></li> <li><a href="/wiki/Bektaszijja" title="Bektaszijja">bektaszyci</a></li> <li><a href="/wiki/Alawizm" title="Alawizm">alawici</a></li> <li><a href="/wiki/Hurufijja" title="Hurufijja">hurufici</a></li> <li><a href="/wiki/Szajchizm" title="Szajchizm">szajchici</a></li> <li><a href="/wiki/Zajdyci" title="Zajdyci">zajdyci</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a3_3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Charyd%C5%BCyzm" title="Charydżyzm">Charydżyzm</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Azrakici" title="Azrakici">azrakici</a></li> <li><a href="/wiki/Sufryci" title="Sufryci">sufryci</a></li> <li><a href="/wiki/Ibadyci" class="mw-redirect" title="Ibadyci">ibadyci</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nad%C5%BCdyci&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nadżdyci (strona nie istnieje)">nadżdyci</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Pi%C4%99%C4%87_filar%C3%B3w_islamu" title="Pięć filarów islamu">Filary</a> i dogmaty</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Sunnickie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Szahada" title="Szahada">szahada</a></li> <li><a href="/wiki/Salat_(modlitwa)" title="Salat (modlitwa)">salat</a></li> <li><a href="/wiki/Zakat" title="Zakat">zakat</a></li> <li><a href="/wiki/Saum" title="Saum">saum</a></li> <li><a href="/wiki/Had%C5%BCd%C5%BC" title="Hadżdż">hadżdż</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Szyickie</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Imamickie</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a4_2_1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Główne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Tauhid" title="Tauhid">tauhid</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Adl&action=edit&redlink=1" class="new" title="Adl (strona nie istnieje)">adl</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nubu%C5%82%C5%82ah&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nubułłah (strona nie istnieje)">nubułłah</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Imamat&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imamat (strona nie istnieje)">imamat</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Mi%27ad&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mi'ad (strona nie istnieje)">mi'ad</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4_2_1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Artyku%C5%82y_wiary" title="Artykuły wiary">Artykuły</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Salat_(modlitwa)" title="Salat (modlitwa)">salat</a></li> <li><a href="/wiki/Saum" title="Saum">saum</a></li> <li><a href="/wiki/Zakat" title="Zakat">zakat</a></li> <li><a href="/wiki/Chums" title="Chums">chums</a></li> <li><a href="/wiki/Had%C5%BCd%C5%BC" title="Hadżdż">hadżdż</a></li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCihad" title="Dżihad">dżihad</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Amr-bil-Maruf&action=edit&redlink=1" class="new" title="Amr-bil-Maruf (strona nie istnieje)">amr-bil-Maruf</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Nahi_Anil_Munkar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nahi Anil Munkar (strona nie istnieje)">Nahi Anil Munkar</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Tawalla&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tawalla (strona nie istnieje)">tawalla</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Tabarra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tabarra (strona nie istnieje)">tabarra</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a4_2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Ismailickie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Walajah&action=edit&redlink=1" class="new" title="Walajah (strona nie istnieje)">walajah</a></li> <li><a href="/wiki/Tauhid" title="Tauhid">tauhid</a></li> <li><a href="/wiki/Salat_(modlitwa)" title="Salat (modlitwa)">salat</a></li> <li><a href="/wiki/Zakat" title="Zakat">zakat</a></li> <li><a href="/wiki/Saum" title="Saum">saum</a></li> <li><a href="/wiki/Had%C5%BCd%C5%BC" title="Hadżdż">hadżdż</a></li> <li><a href="/wiki/D%C5%BCihad" title="Dżihad">dżihad</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Umma_(islam)" title="Umma (islam)">Wspólnota</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a5_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Osoby</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Kalif" title="Kalif">kalif</a></li> <li><a href="/wiki/Su%C5%82tan" title="Sułtan">sułtan</a></li> <li><a href="/wiki/Emir" title="Emir">emir</a></li> <li><a href="/wiki/Imam" title="Imam">imam</a> <small>(<a href="/wiki/Imam_(szyizm)" title="Imam (szyizm)">szyicki</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Mufti" title="Mufti">mufti</a></li> <li><a href="/wiki/Mu%C5%82%C5%82a" title="Mułła">mułła</a></li> <li><a href="/wiki/Ajatollah" title="Ajatollah">ajatollah</a></li> <li><a href="/wiki/Wali_(islam)" title="Wali (islam)">wali</a></li> <li><a href="/wiki/Marabut_(islam)" title="Marabut (islam)">marabut</a></li> <li><a href="/wiki/Hafiz" title="Hafiz">hafiz</a></li> <li><a href="/wiki/Fakir" title="Fakir">fakir</a></li> <li><a href="/wiki/Talib" title="Talib">talib</a></li> <li><a href="/wiki/Hod%C5%BCa" title="Hodża">hodża</a></li> <li><a href="/wiki/Malik" title="Malik">malik</a></li> <li><a href="/wiki/Sajjid" title="Sajjid">sajjid</a></li> <li><a href="/wiki/Szahid" title="Szahid">szahid</a></li> <li><a href="/wiki/Mud%C5%BCahedin" title="Mudżahedin">mudżahedin</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Modlitwa</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Modlitewnik_(islam)" title="Modlitewnik (islam)">modlitewnik</a></li> <li><a href="/wiki/Ghusl" title="Ghusl">ghusl</a></li> <li><a href="/wiki/Tajammum" title="Tajammum">tajammum</a></li> <li><a href="/wiki/Chamai%C5%82" title="Chamaił">chamaił</a></li> <li><a href="/wiki/Ilmihal" title="Ilmihal">ilmihal</a></li> <li><a href="/wiki/Subha" title="Subha">subha</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5_4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/D%C5%BCamaat" title="Dżamaat">dżamaat</a></li> <li><a href="/wiki/Kalam" title="Kalam">kalam</a></li> <li><a href="/wiki/Bida_(islam)" title="Bida (islam)">bida</a></li> <li><a href="/wiki/Haram_(islam)" title="Haram (islam)">haram</a></li> <li><a href="/wiki/Charad%C5%BC" title="Charadż">charadż</a></li> <li><a href="/wiki/Kitaby" title="Kitaby">kitaby</a></li> <li><a href="/wiki/Purdah" title="Purdah">purdah</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kalendarz_muzu%C5%82ma%C5%84ski" title="Kalendarz muzułmański">Kalendarz</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a6_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">Święta</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Maulid" title="Maulid">Maulid</a></li> <li><a href="/wiki/Al-Arba%E2%80%99in" title="Al-Arba’in">Czehelom</a></li> <li><a href="/wiki/Aszura" title="Aszura">Aszura</a></li> <li><a href="/wiki/Dzie%C5%84_Arafat" title="Dzień Arafat">Dzień Arafat</a></li> <li><a href="/wiki/Id_al-Adha" title="Id al-Adha">Id al-Adha</a></li> <li><a href="/wiki/Id_al-Fitr" title="Id al-Fitr">Id al-Fitr</a></li> <li><a href="/wiki/Lajlat_al-Kadr" title="Lajlat al-Kadr">Lajlat al-Kadr</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">Miesiące</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Muharram" title="Muharram">muharram</a></li> <li><a href="/wiki/Safar" title="Safar">safar</a></li> <li><a href="/wiki/Rabi_al-awwal" title="Rabi al-awwal">rabi al-awwal</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Rabi_al-achar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rabi al-achar (strona nie istnieje)">rabi al-achar</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=D%C5%BCumada_al-ula&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dżumada al-ula (strona nie istnieje)">dżumada al-ula</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=D%C5%BCumada_al-achira&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dżumada al-achira (strona nie istnieje)">dżumada al-achira</a></li> <li><a href="/wiki/Rad%C5%BCab" title="Radżab">radżab</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Szaban&action=edit&redlink=1" class="new" title="Szaban (strona nie istnieje)">szaban</a></li> <li><a href="/wiki/Ramadan" title="Ramadan">ramadan</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Szawwal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Szawwal (strona nie istnieje)">szawwal</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Zu_al-kada&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zu al-kada (strona nie istnieje)">zu al-kada</a></li> <li><a href="/wiki/Zu_al-hid%C5%BCd%C5%BCa" title="Zu al-hidżdża">zu al-hidżdża</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a7"><th class="navbox-group opis" scope="row">Społeczeństwo</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Sztuka_islamu" title="Sztuka islamu">sztuka</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">filozofia</a></li> <li><a href="/wiki/Kobieta_w_islamie" title="Kobieta w islamie">kobieta</a></li> <li><a href="/wiki/Pielgrzymki_w_islamie" title="Pielgrzymki w islamie">pielgrzymki</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="hlist navbox-below below"> <ul><li><b><a href="/wiki/Kategoria:Islam" title="Kategoria:Islam">Kategoria</a></b></li></ul> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-fehlt"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<span class="description">gałąź filozofii</span>):</div><ul><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/sh85100934">sh85100934</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11945221d">11945221d</a></span></li><li><a href="/wiki/Centralna_Biblioteka_Narodowa_we_Florencji" title="Centralna Biblioteka Narodowa we Florencji">BNCF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=2849">2849</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph121213">ph121213</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007541261805171">987007541261805171</a></span></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Arabic-philosophy">topic/Arabic-philosophy</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/islam-la-civilisation-islamique-la-philosophie/">islam-la-civilisation-islamique-la-philosophie</a></span></li> <li><a href="/wiki/Stanford_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Stanford Encyclopedia of Philosophy">SEP</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://plato.stanford.edu/entries/arabic-islamic-greek/">arabic-islamic-greek</a></span></li></ul> </div></div> </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Filozofia_świata_islamu&oldid=75003690">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Filozofia_świata_islamu&oldid=75003690</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategoria</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu" title="Kategoria:Filozofia świata islamu">Filozofia świata islamu</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryta kategoria: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Uk%C5%82ad_wielokolumnowy_-_2_kolumny" title="Kategoria:Układ wielokolumnowy - 2 kolumny">Układ wielokolumnowy - 2 kolumny</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 19 paź 2024, 22:14.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6df7948d6c-l5hjl","wgBackendResponseTime":204,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.569","walltime":"0.734","ppvisitednodes":{"value":4627,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":123085,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":14267,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":15,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":22893,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":4,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 524.582 1 -total"," 39.68% 208.144 18 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 26.08% 136.817 1 Szablon:Dzieje_filozofii"," 25.72% 134.924 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 9.29% 48.717 13 Szablon:Osobny_artykuł"," 9.23% 48.434 15 Szablon:Dmbox"," 7.75% 40.633 1 Szablon:Układ_wielokolumnowy"," 7.53% 39.478 1 Szablon:Przypisy"," 7.42% 38.947 6 Szablon:Odn"," 7.34% 38.507 2 Szablon:Cytuj"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.274","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4394237,"limit":52428800},"limitreport-logs":"ext = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7649cfcddd-jghh8","timestamp":"20241127133107","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Filozofia \u015bwiata islamu","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q193104","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q193104","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-10-09T07:36:30Z","headline":"tradycja filozoficzna wytworzona przez islam, zaliczana do filozofii zachodniej"}</script> </body> </html>