CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Cesarstwo Bizantyńskie – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"12c5f9ce-8f3c-4125-ba24-cc69c8def583","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Cesarstwo_Bizantyńskie","wgTitle":"Cesarstwo Bizantyńskie","wgCurRevisionId":75170169,"wgRevisionId":75170169,"wgArticleId":998,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Szablon cytowania książki – brak numeru strony","Szablon odn bez numeru strony","Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony","Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia","Bizancjum","Cesarstwo Rzymskie","Państwa średniowieczne","Państwa historyczne w Europie","Państwa historyczne w Afryce","Państwa historyczne w Azji"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel": "wikitext","wgRelevantPageName":"Cesarstwo_Bizantyńskie","wgRelevantArticleId":998,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75170169,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgCoordinates":{"lat":41.015278,"lon":28.984722},"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false, "wgWikibaseItemId":"Q12544","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready", "ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader" ,"ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/1200px-Justinian555AD.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="650"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/800px-Justinian555AD.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="434"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/640px-Justinian555AD.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="347"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Cesarstwo Bizantyńskie – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Cesarstwo_Bizantyńskie rootpage-Cesarstwo_Bizantyńskie skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Cesarstwo+Bizanty%C5%84skie" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Cesarstwo+Bizanty%C5%84skie" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Cesarstwo+Bizanty%C5%84skie" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Cesarstwo+Bizanty%C5%84skie" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Historia_nazwy_„Bizancjum”" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_nazwy_„Bizancjum”"> <div class="vector-toc-text"> 1 Historia nazwy „Bizancjum” </div> </a> <ul id="toc-Historia_nazwy_„Bizancjum”-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pochodzenie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Pochodzenie"> <div class="vector-toc-text"> 2 Pochodzenie </div> </a> <button aria-controls="toc-Pochodzenie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Pochodzenie </button> <ul id="toc-Pochodzenie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Tetrarchia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tetrarchia"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Tetrarchia </div> </a> <ul id="toc-Tetrarchia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Konstantyn_I_i_jego_następcy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Konstantyn_I_i_jego_następcy"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Konstantyn I i jego następcy </div> </a> <ul id="toc-Konstantyn_I_i_jego_następcy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Wczesna_historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Wczesna_historia"> <div class="vector-toc-text"> 3 Wczesna historia </div> </a> <ul id="toc-Wczesna_historia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynastia_justyniańska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastia_justyniańska"> <div class="vector-toc-text"> 4 Dynastia justyniańska </div> </a> <ul id="toc-Dynastia_justyniańska-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynastia_heraklijska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastia_heraklijska"> <div class="vector-toc-text"> 5 Dynastia heraklijska </div> </a> <ul id="toc-Dynastia_heraklijska-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynastia_izauryjska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastia_izauryjska"> <div class="vector-toc-text"> 6 Dynastia izauryjska </div> </a> <ul id="toc-Dynastia_izauryjska-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynastia_macedońska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastia_macedońska"> <div class="vector-toc-text"> 7 Dynastia macedońska </div> </a> <button aria-controls="toc-Dynastia_macedońska-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Dynastia macedońska </button> <ul id="toc-Dynastia_macedońska-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Rozwój_wewnętrzny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rozwój_wewnętrzny"> <div class="vector-toc-text"> 7.1 Rozwój wewnętrzny </div> </a> <ul id="toc-Rozwój_wewnętrzny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wojny_z_muzułmanami" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wojny_z_muzułmanami"> <div class="vector-toc-text"> 7.2 Wojny z muzułmanami </div> </a> <ul id="toc-Wojny_z_muzułmanami-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wojny_z_Bułgarami" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wojny_z_Bułgarami"> <div class="vector-toc-text"> 7.3 Wojny z Bułgarami </div> </a> <ul id="toc-Wojny_z_Bułgarami-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Triumf" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Triumf"> <div class="vector-toc-text"> 7.4 Triumf </div> </a> <ul id="toc-Triumf-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kryzys_i_fragmentacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Kryzys_i_fragmentacja"> <div class="vector-toc-text"> 8 Kryzys i fragmentacja </div> </a> <ul id="toc-Kryzys_i_fragmentacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynastia_Komnenów" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastia_Komnenów"> <div class="vector-toc-text"> 9 Dynastia Komnenów </div> </a> <button aria-controls="toc-Dynastia_Komnenów-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Dynastia Komnenów </button> <ul id="toc-Dynastia_Komnenów-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Aleksy_I_i_Pierwsza_Krucjata" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Aleksy_I_i_Pierwsza_Krucjata"> <div class="vector-toc-text"> 9.1 Aleksy I i Pierwsza Krucjata </div> </a> <ul id="toc-Aleksy_I_i_Pierwsza_Krucjata-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Jan_II,_Manuel_I_i_Druga_Krucjata" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jan_II,_Manuel_I_i_Druga_Krucjata"> <div class="vector-toc-text"> 9.2 Jan II, Manuel I i Druga Krucjata </div> </a> <ul id="toc-Jan_II,_Manuel_I_i_Druga_Krucjata-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Renesans_XII_stulecia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Renesans_XII_stulecia"> <div class="vector-toc-text"> 9.3 Renesans XII stulecia </div> </a> <ul id="toc-Renesans_XII_stulecia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Dynastia_Angelosów" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastia_Angelosów"> <div class="vector-toc-text"> 10 Dynastia Angelosów </div> </a> <button aria-controls="toc-Dynastia_Angelosów-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Dynastia Angelosów </button> <ul id="toc-Dynastia_Angelosów-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-IV_wyprawa_krzyżowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#IV_wyprawa_krzyżowa"> <div class="vector-toc-text"> 10.1 IV wyprawa krzyżowa </div> </a> <ul id="toc-IV_wyprawa_krzyżowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Upadek" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Upadek"> <div class="vector-toc-text"> 11 Upadek </div> </a> <button aria-controls="toc-Upadek-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Upadek </button> <ul id="toc-Upadek-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Cesarstwo_na_uchodźstwie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cesarstwo_na_uchodźstwie"> <div class="vector-toc-text"> 11.1 Cesarstwo na uchodźstwie </div> </a> <ul id="toc-Cesarstwo_na_uchodźstwie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Paleologowie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Paleologowie"> <div class="vector-toc-text"> 11.2 Paleologowie </div> </a> <ul id="toc-Paleologowie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Następstwa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Następstwa"> <div class="vector-toc-text"> 12 Następstwa </div> </a> <ul id="toc-Następstwa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aspekty_bizantyńskiego_świata" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Aspekty_bizantyńskiego_świata"> <div class="vector-toc-text"> 13 Aspekty bizantyńskiego świata </div> </a> <button aria-controls="toc-Aspekty_bizantyńskiego_świata-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Aspekty bizantyńskiego świata </button> <ul id="toc-Aspekty_bizantyńskiego_świata-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Cesarz" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cesarz"> <div class="vector-toc-text"> 13.1 Cesarz </div> </a> <ul id="toc-Cesarz-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dyplomacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dyplomacja"> <div class="vector-toc-text"> 13.2 Dyplomacja </div> </a> <ul id="toc-Dyplomacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gospodarka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Gospodarka"> <div class="vector-toc-text"> 13.3 Gospodarka </div> </a> <ul id="toc-Gospodarka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Język" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Język"> <div class="vector-toc-text"> 13.4 Język </div> </a> <ul id="toc-Język-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nauka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nauka"> <div class="vector-toc-text"> 13.5 Nauka </div> </a> <ul id="toc-Nauka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Religia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Religia"> <div class="vector-toc-text"> 13.6 Religia </div> </a> <ul id="toc-Religia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sztuka_i_literatura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sztuka_i_literatura"> <div class="vector-toc-text"> 13.7 Sztuka i literatura </div> </a> <ul id="toc-Sztuka_i_literatura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wojsko" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wojsko"> <div class="vector-toc-text"> 13.8 Wojsko </div> </a> <ul id="toc-Wojsko-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dziedzictwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dziedzictwo"> <div class="vector-toc-text"> 13.9 Dziedzictwo </div> </a> <ul id="toc-Dziedzictwo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> 14 Uwagi </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> 15 Zobacz też </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 16 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 17 Bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> 18 Linki zewnętrzne </div> </a> <button aria-controls="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Linki zewnętrzne </button> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Badania,_źródła_i_bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Badania,_źródła_i_bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 18.1 Badania, źródła i bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Badania,_źródła_i_bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Różne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Różne"> <div class="vector-toc-text"> 18.2 Różne </div> </a> <ul id="toc-Różne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Cesarstwo Bizantyńskie</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 165 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-165" aria-hidden="true" > 165 języków </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Keurajeu%C3%ABn_Bizantium" title="Keurajeuën Bizantium – aceh" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Keurajeuën Bizantium" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="aceh" class="interlanguage-link-target">Acèh</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B5_%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8D" title="Бизантие Империэ – adygejski" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Бизантие Империэ" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="adygejski" class="interlanguage-link-target">Адыгабзэ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Bisantynse_Ryk" title="Bisantynse Ryk – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Bisantynse Ryk" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Byzantinisches_Reich" title="Byzantinisches Reich – szwajcarski niemiecki" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Byzantinisches Reich" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="szwajcarski niemiecki" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A2%E1%8B%9B%E1%8A%95%E1%89%B3%E1%8B%AD%E1%8A%95_%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%A5%E1%89%B5" title="ቢዛንታይን መንግሥት – amharski" lang="am" hreflang="am" data-title="ቢዛንታይን መንግሥት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amharski" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Bysant_v%C3%A4ldikodde" title="Bysant väldikodde – inari" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Bysant väldikodde" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="inari" class="interlanguage-link-target">Anarâškielâ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Constantinopolis_Rice" title="Constantinopolis Rice – staroangielski" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Constantinopolis Rice" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="staroangielski" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="الإمبراطورية البيزنطية – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الإمبراطورية البيزنطية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Imperio_Bizant%C3%ADn" title="Imperio Bizantín – aragoński" lang="an" hreflang="an" data-title="Imperio Bizantín" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragoński" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%AB%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Բիւզանդական Կայսրութիւն – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Բիւզանդական Կայսրութիւն" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Amir%C3%A3ria_Roman%C3%A3_ditu_Apirit%C3%A3" title="Amirãria Romanã ditu Apiritã – arumuński" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Amirãria Romanã ditu Apiritã" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="arumuński" class="interlanguage-link-target">Armãneashti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Imperiu_Bizant%C3%ADn" title="Imperiu Bizantín – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Imperiu Bizantín" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Mburuvi_visant%C3%ADno" title="Mburuvi visantíno – guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Mburuvi visantíno" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Bizans_imperiyas%C4%B1" title="Bizans imperiyası – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Bizans imperiyası" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%84%D9%88%D8%BA%D9%88" title="بیزانس ایمپیراتورلوغو – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="بیزانس ایمپیراتورلوغو" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%A8_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="বাইজেন্টাইন সাম্রাজ্য – bengalski" lang="bn" hreflang="bn" data-title="বাইজেন্টাইন সাম্রাজ্য" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalski" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Tang_L%C3%B4-m%C3%A1_T%C3%A8-kok" title="Tang Lô-má Tè-kok – minnański" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tang Lô-má Tè-kok" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnański" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Византия империяһы – baszkirski" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Византия империяһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baszkirski" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%8F" title="Візантыя – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Візантыя" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%96%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Бізантыйская імпэрыя – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Бізантыйская імпэрыя" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Subangan_na_Imperyong_Romano" title="Subangan na Imperyong Romano – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Subangan na Imperyong Romano" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Византийска империя – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Византийска империя" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Byzantinischs_Reich" title="Byzantinischs Reich – bawarski" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Byzantinischs Reich" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="bawarski" class="interlanguage-link-target">Boarisch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Bizantijsko_Carstvo" title="Bizantijsko Carstvo – bośniacki" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Bizantijsko Carstvo" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bośniacki" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Impalaeriezh_roman_ar_Reter" title="Impalaeriezh roman ar Reter – bretoński" lang="br" hreflang="br" data-title="Impalaeriezh roman ar Reter" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretoński" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B8%D0%BD_%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8D_%D0%B3%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD" title="Византиин эзэнтэ гүрэн – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Византиин эзэнтэ гүрэн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Imperi_Rom%C3%A0_d%27Orient" title="Imperi Romà d'Orient – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Imperi Romà d'Orient" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8" title="Висанти – czuwaski" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Висанти" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="czuwaski" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Sidlakang_Imperyong_Romano" title="Sidlakang Imperyong Romano – cebuański" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Sidlakang Imperyong Romano" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuański" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Byzantsk%C3%A1_%C5%99%C3%AD%C5%A1e" title="Byzantská říše – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Byzantská říše" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd" title="Yr Ymerodraeth Fysantaidd – walijski" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Ymerodraeth Fysantaidd" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="walijski" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="polecany artykuł"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Det_Byzantinske_Rige" title="Det Byzantinske Rige – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Det Byzantinske Rige" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="لإمبراطورية لبيزنطية – marokański arabski" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لإمبراطورية لبيزنطية" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="marokański arabski" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Byzantinisches_Reich" title="Byzantinisches Reich – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Byzantinisches Reich" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCtsants" title="Bütsants – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Bütsants" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%AE_%CE%91%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1" title="Βυζαντινή Αυτοκρατορία – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Βυζαντινή Αυτοκρατορία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Empire" title="Byzantine Empire – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Byzantine Empire" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Imperio_bizantino" title="Imperio bizantino – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Imperio bizantino" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Bizanca_imperio" title="Bizanca imperio – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Bizanca imperio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Bizantziar_Inperioa" title="Bizantziar Inperioa – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Bizantziar Inperioa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="امپراتوری بیزانس" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Samrajya" title="Byzantine Samrajya – hindi fidżyjskie" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Byzantine Samrajya" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="hindi fidżyjskie" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Byzantinska_r%C3%ADki%C3%B0" title="Byzantinska ríkið – farerski" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Byzantinska ríkið" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="farerski" class="interlanguage-link-target">Føroyskt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Empire_byzantin" title="Empire byzantin – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Empire byzantin" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Byzantynske_Ryk" title="Byzantynske Ryk – zachodniofryzyjski" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Byzantynske Ryk" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="zachodniofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Impireacht_Bhios%C3%A1ntach" title="An Impireacht Bhiosántach – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Impireacht Bhiosántach" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/An_t-Impireachd_Bheasantian" title="An t-Impireachd Bheasantian – szkocki gaelicki" lang="gd" hreflang="gd" data-title="An t-Impireachd Bheasantian" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="szkocki gaelicki" class="interlanguage-link-target">Gàidhlig</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Imperio_Bizantino" title="Imperio Bizantino – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Imperio Bizantino" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%9D%E0%A4%81%E0%A4%9F%E0%A5%80%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बायझँटीन साम्राज्य – konkani (Goa)" lang="gom" hreflang="gom" data-title="बायझँटीन साम्राज्य" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="konkani (Goa)" class="interlanguage-link-target">गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/T%C3%BBng_L%C3%B2-m%C3%A2_Ti-koet" title="Tûng Lò-mâ Ti-koet – hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Tûng Lò-mâ Ti-koet" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hakka" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%8F%99%EB%A1%9C%EB%A7%88_%EC%A0%9C%EA%B5%AD" title="동로마 제국 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="동로마 제국" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Daular_Rumawa" title="Daular Rumawa – hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Daular Rumawa" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="hausa" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Բյուզանդական կայսրություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%9C%E0%A4%BC%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बाइज़ेंटाइन साम्राज्य – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="बाइज़ेंटाइन साम्राज्य" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Bycantinske_m%C3%B3cnarstwo" title="Bycantinske mócnarstwo – górnołużycki" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Bycantinske mócnarstwo" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="górnołużycki" class="interlanguage-link-target">Hornjoserbsce</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Bizant" title="Bizant – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Bizant" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Bizancana_Imperio" title="Bizancana Imperio – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Bizancana Imperio" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Imperio_a_Bisantino" title="Imperio a Bisantino – ilokano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Imperio a Bisantino" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilokano" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kekaisaran_Romawi_Timur" title="Kekaisaran Romawi Timur – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Kekaisaran Romawi Timur" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Imperio_roman_de_oriente" title="Imperio roman de oriente – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Imperio roman de oriente" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F%D0%B9%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Византияйы импери – osetyjski" lang="os" hreflang="os" data-title="Византияйы импери" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="osetyjski" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Austr%C3%B3mverska_keisarad%C3%A6mi%C3%B0" title="Austrómverska keisaradæmið – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Austrómverska keisaradæmið" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Impero_bizantino" title="Impero bizantino – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Impero bizantino" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%94_%D7%94%D7%91%D7%99%D7%96%D7%A0%D7%98%D7%99%D7%AA" title="האימפריה הביזנטית – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="האימפריה הביזנטית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Kakaisaran_Bizantin" title="Kakaisaran Bizantin – jawajski" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Kakaisaran Bizantin" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="jawajski" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/P%C9%A9%C9%A9zant%C9%9B_ampiiri" title="Pɩɩzantɛ ampiiri – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Pɩɩzantɛ ampiiri" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AC%E0%B3%88%E0%B2%9D%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%9F%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ಬೈಝೆಂಟೈನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ – kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಬೈಝೆಂಟೈನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kannada" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბიზანტიის იმპერია – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ბიზანტიის იმპერია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%8B%D2%93%D1%8B%D1%81_%D0%A0%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Шығыс Рим империясы – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Шығыс Рим империясы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Emperoureth_Besontin" title="Emperoureth Besontin – kornijski" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Emperoureth Besontin" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornijski" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Ufalme_wa_Bizanti" title="Ufalme wa Bizanti – suahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Ufalme wa Bizanti" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suahili" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Ampir_byzanten" title="Ampir byzanten – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Ampir byzanten" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%8Emperatoriya_B%C3%AEzans%C3%AA" title="Împeratoriya Bîzansê – kurdyjski" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Împeratoriya Bîzansê" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdyjski" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Византия империясы – kirgiski" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Византия империясы" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirgiski" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Imper_Bizantin" title="Imper Bizantin – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Imper Bizantin" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target">Ladin</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Imperio_Bizantino" title="Imperio Bizantino – ladyński" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Imperio Bizantino" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladyński" class="interlanguage-link-target">Ladino</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Imperium_Romanum_Orientale" title="Imperium Romanum Orientale – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Imperium Romanum Orientale" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Austrumromas_imp%C4%93rija" title="Austrumromas impērija – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Austrumromas impērija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Византий империя – lezgijski" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Византий империя" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezgijski" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Bizantija" title="Bizantija – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Bizantija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Byzantijns_Riek" title="Byzantijns Riek – limburski" lang="li" hreflang="li" data-title="Byzantijns Riek" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburski" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Impero_Bizantian" title="Impero Bizantian – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Impero Bizantian" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target">Lingua Franca Nova</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Imper_Bizantin" title="Imper Bizantin – lombardzki" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Imper Bizantin" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardzki" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Biz%C3%A1nci_Birodalom" title="Bizánci Birodalom – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Bizánci Birodalom" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Византија – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Византија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Empira_Bizantina" title="Empira Bizantina – malgaski" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Empira Bizantina" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaski" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AC%E0%B5%88%E0%B4%B8%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%88%E0%B5%BB_%E0%B4%B8%E0%B4%BE%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%9C%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%82" title="ബൈസന്റൈൻ സാമ്രാജ്യം – malajalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ബൈസന്റൈൻ സാമ്രാജ്യം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalam" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Bi%C5%BCantini" title="Biżantini – maltański" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Biżantini" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltański" class="interlanguage-link-target">Malti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%9D%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%88%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बायझेंटाईन साम्राज्य – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="बायझेंटाईन साम्राज्य" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A8_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბიზანტიაშ იმპერია – megrelski" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ბიზანტიაშ იმპერია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="megrelski" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%87_%D8%A8%D9%8A%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D9%87" title="امبراطوريه بيزنطيه – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="امبراطوريه بيزنطيه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="بیزانس – mazanderański" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="بیزانس" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazanderański" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Empayar_Byzantium" title="Empayar Byzantium – malajski" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Empayar Byzantium" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malajski" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Kakaisaran_Romawi_Timur" title="Kakaisaran Romawi Timur – minangkabu" lang="min" hreflang="min" data-title="Kakaisaran Romawi Timur" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabu" class="interlanguage-link-target">Minangkabau</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Amp%C3%A9rio_Bizantino" title="Ampério Bizantino – mirandyjski" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Ampério Bizantino" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandyjski" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%82_%D0%B3%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD" title="Византын эзэнт гүрэн – mongolski" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Византын эзэнт гүрэн" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongolski" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%98%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%87%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%90%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8_%E1%80%A1%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%AB%E1%80%9A%E1%80%AC" title="ဘိုင်ဇန်တိုင်း အင်ပါယာ – birmański" lang="my" hreflang="my" data-title="ဘိုင်ဇန်တိုင်း အင်ပါယာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmański" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Byzantijnse_Rijk" title="Byzantijnse Rijk – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Byzantijnse Rijk" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Byzantiense_Riek" title="Byzantiense Riek – dolnosaksoński" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Byzantiense Riek" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="dolnosaksoński" class="interlanguage-link-target">Nedersaksies</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बाइजान्टिन साम्राज्य – nepalski" lang="ne" hreflang="ne" data-title="बाइजान्टिन साम्राज्य" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalski" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%9C%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बैजन्ताइन साम्राज्य – newarski" lang="new" hreflang="new" data-title="बैजन्ताइन साम्राज्य" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newarski" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E6%9D%B1%E3%83%AD%E3%83%BC%E3%83%9E%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="東ローマ帝国 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="東ローマ帝国" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Impero_Bizantino" title="Impero Bizantino – neapolitański" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Impero Bizantino" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="neapolitański" class="interlanguage-link-target">Napulitano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Византийн импери – czeczeński" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Византийн импери" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="czeczeński" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Uastr%C3%B6%C3%B6msk_Rik" title="Uaströömsk Rik – północnofryzyjski" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Uaströömsk Rik" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="północnofryzyjski" class="interlanguage-link-target">Nordfriisk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="dobry artykuł"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/%C3%98stromerriket" title="Østromerriket – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Østromerriket" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Austromarriket" title="Austromarriket – norweski (nynorsk)" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Austromarriket" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norweski (nynorsk)" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Emp%C3%A8ri_Bizantin" title="Empèri Bizantin – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Empèri Bizantin" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%BF%E0%AC%A8%E0%AD%80%E0%AD%9F_%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AD%8D%E0%AC%AF" title="ବିଜାଣ୍ଟିନୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ଯ – orija" lang="or" hreflang="or" data-title="ବିଜାଣ୍ଟିନୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ଯ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="orija" class="interlanguage-link-target">ଓଡ଼ିଆ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Vizantiya_imperiyasi" title="Vizantiya imperiyasi – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Vizantiya imperiyasi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AC%E0%A9%87%E0%A8%9C%E0%A8%BC%E0%A8%A8%E0%A8%9F%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%A8_%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C" title="ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ – pendżabski" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="pendżabski" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B7%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="بازنطینی سلطنت – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="بازنطینی سلطنت" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%8A" title="د بیزانس سترواکي – paszto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د بیزانس سترواکي" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paszto" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Bizantiin_Empaya" title="Bizantiin Empaya – jamajski" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Bizantiin Empaya" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="jamajski" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Impire_Bizantin" title="Impire Bizantin – pikardyjski" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Impire Bizantin" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="pikardyjski" class="interlanguage-link-target">Picard</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Imperi_Roman_d%27Orient" title="Imperi Roman d'Orient – piemoncki" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Imperi Roman d'Orient" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="piemoncki" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Byzantiensch_Riek" title="Byzantiensch Riek – dolnoniemiecki" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Byzantiensch Riek" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="dolnoniemiecki" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%89%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1%CE%BD" title="Ρωμανίαν – pontyjski" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Ρωμανίαν" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="pontyjski" class="interlanguage-link-target">Ποντιακά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Imp%C3%A9rio_Bizantino" title="Império Bizantino – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Império Bizantino" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Bizans_%C4%B0mperiyas%C4%B1" title="Bizans İmperiyası – krymskotatarski" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Bizans İmperiyası" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="krymskotatarski" class="interlanguage-link-target">Qırımtatarca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Imperiul_Roman_de_R%C4%83s%C4%83rit" title="Imperiul Roman de Răsărit – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Imperiul Roman de Răsărit" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Imperi_bizantin" title="Imperi bizantin – retoromański" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Imperi bizantin" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="retoromański" class="interlanguage-link-target">Rumantsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%80%D1%96%D1%88%D0%B0" title="Візантьска ріша – rusiński" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Візантьска ріша" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="rusiński" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F" title="Византия – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Византия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%82%D0%B0" title="Византия Империята – jakucki" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Византия Империята" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="jakucki" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Imp%C3%A8riu_bizantinu" title="Impèriu bizantinu – sardyński" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Impèriu bizantinu" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardyński" class="interlanguage-link-target">Sardu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Empire" title="Byzantine Empire – scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Byzantine Empire" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Perandoria_Bizantine" title="Perandoria Bizantine – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Perandoria Bizantine" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Mp%C3%A8riu_bizzantinu" title="Mpèriu bizzantinu – sycylijski" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Mpèriu bizzantinu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sycylijski" class="interlanguage-link-target">Sicilianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B6%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%90%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%A7%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%8A_%E0%B6%85%E0%B6%B0%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B6%BA" title="බයිසැන්ටයින් අධිරාජ්‍යය – syngaleski" lang="si" hreflang="si" data-title="බයිසැන්ටයින් අධිරාජ්‍යය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="syngaleski" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Empire" title="Byzantine Empire – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Byzantine Empire" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="بازنطيني سلطنت – sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="بازنطيني سلطنت" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindhi" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Byzantsk%C3%A1_r%C3%AD%C5%A1a" title="Byzantská ríša – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Byzantská ríša" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Bizantinsko_cesarstvo" title="Bizantinsko cesarstvo – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Bizantinsko cesarstvo" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Imbiraadooriyada_Biizantiin" title="Imbiraadooriyada Biizantiin – somalijski" lang="so" hreflang="so" data-title="Imbiraadooriyada Biizantiin" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalijski" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%8C%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%86%D8%B1%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%DB%95%D9%86%D8%AA%DB%8C" title="ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Византија – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Византија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Bizantsko_Carstvo" title="Bizantsko Carstvo – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Bizantsko Carstvo" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Bysantin_valtakunta" title="Bysantin valtakunta – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Bysantin valtakunta" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Bysantinska_riket" title="Bysantinska riket – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Bysantinska riket" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Silangang_Imperyong_Romano" title="Silangang Imperyong Romano – tagalski" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Silangang Imperyong Romano" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalski" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AF%88%E0%AE%9A%E0%AE%BE%E0%AE%A8%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%AA%E0%AF%8D_%E0%AE%AA%E0%AF%87%E0%AE%B0%E0%AE%B0%E0%AE%9A%E0%AF%81" title="பைசாந்தியப் பேரரசு – tamilski" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பைசாந்தியப் பேரரசு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamilski" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/%27Mbere_Bizzandine" title="'Mbere Bizzandine – Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="'Mbere Bizzandine" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target">Tarandíne</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5" title="Византия империясе – tatarski" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Византия империясе" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatarski" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B9%84%E0%B8%9A%E0%B9%81%E0%B8%8B%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%99%E0%B9%8C" title="จักรวรรดิไบแซนไทน์ – tajski" lang="th" hreflang="th" data-title="จักรวรรดิไบแซนไทน์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tajski" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%91%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D1%81" title="Имперотурии Бизонс – tadżycki" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Имперотурии Бизонс" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tadżycki" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bizans_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu" title="Bizans İmparatorluğu – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Bizans İmparatorluğu" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Wizanti%C3%BDa_imperi%C3%BDasy" title="Wizantiýa imperiýasy – turkmeński" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Wizantiýa imperiýasy" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmeński" class="interlanguage-link-target">Türkmençe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%96%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%8F" title="Візантійська імперія – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Візантійська імперія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B7%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="بازنطینی سلطنت – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="بازنطینی سلطنت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Inpero_bizantin" title="Inpero bizantin – wenecki" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Inpero bizantin" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="wenecki" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Vizantijan_imperii" title="Vizantijan imperii – wepski" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Vizantijan imperii" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="wepski" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đế quốc Đông La Mã" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCtsants" title="Bütsants – võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Bütsants" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="võro" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%9D%B1%E7%BE%85%E9%A6%AC%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="東羅馬帝國 – chiński klasyczny" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="東羅馬帝國" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chiński klasyczny" class="interlanguage-link-target">文言</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Byzantyns_Ryk" title="Byzantyns Ryk – zachodnioflamandzki" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Byzantyns Ryk" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="zachodnioflamandzki" class="interlanguage-link-target">West-Vlams</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Imperyo_Bizantino" title="Imperyo Bizantino – waraj" lang="war" hreflang="war" data-title="Imperyo Bizantino" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waraj" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%8B%9C%E5%8D%A0%E5%BA%AD%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="拜占庭帝国 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="拜占庭帝国" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%99%D7%96%D7%90%D7%A0%D7%98%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="ביזאנטישע אימפעריע – jidysz" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ביזאנטישע אימפעריע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="jidysz" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%E1%BB%8Dbal%C3%BAay%C3%A9_R%C3%B3m%C3%B9_Ap%C3%A1%C3%ACl%C3%A0o%C3%B2r%C3%B9n" title="Ilẹ̀ọbalúayé Rómù Apáìlàoòrùn – joruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ilẹ̀ọbalúayé Rómù Apáìlàoòrùn" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="joruba" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%8B%9C%E5%8D%A0%E5%BA%AD%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="拜占庭帝國 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="拜占庭帝國" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/%C4%B0mperatoriya_Bizansi" title="İmperatoriya Bizansi – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="İmperatoriya Bizansi" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Byzantijnse_Riek" title="Byzantijnse Riek – zelandzki" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Byzantijnse Riek" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="zelandzki" class="interlanguage-link-target">Zeêuws</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Bizant%C4%97j%C4%97" title="Bizantėjė – żmudzki" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Bizantėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="żmudzki" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%9D%B1%E7%BE%85%E9%A6%AC%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="東羅馬帝國 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="東羅馬帝國" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12544#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=history">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q">Strony specjalne</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&oldid=75170169" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&id=75170169&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FCesarstwo_Bizanty%25C5%2584skie">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FCesarstwo_Bizanty%25C5%2584skie">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Cesarstwo+Bizanty%C5%84skie">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Byzantine_Empire" hreflang="en">Wikimedia Commons</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" hreflang="pl">Wikicytaty</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12544" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output">Na mapach: <a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&pagename=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&params=41.01527778_N_28.98472222_E_type:city">41°00′55″N 28°59′05″E/41,015278 28,984722</a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><table class="infobox"> <caption class="naglowek"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r65781301">.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex{display:flex;justify-content:flex-start;align-items:center;gap:4px}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-ikona{flex-grow:0;flex-shrink:0;font-size:7px;max-width:40px;overflow:hidden}.mw-parser-output .infobox>caption>.iboxt-flex>.iboxt-tekst{flex-grow:1}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-1{font-weight:bold}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-2{font-style:italic}.mw-parser-output .infobox>caption .iboxt-3{font-style:italic;font-size:90%}</style><div class="iboxt-1">Cesarstwo Rzymian (Cesarstwo Bizantyńskie)</div><div class="iboxt-2">Imperium Romanum Βασιλεία των Ρωμαίων</div> </caption> <tbody><tr style="background:var(--background-color-base, white); color:var(--color-base, black); text-align:center; font-weight:bold; border:1px solid #aaa;"> <td colspan="2">395–1453 </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny" title="Ustrój polityczny">Ustrój polityczny</a> </th> <td> <a href="/wiki/Monarchia" title="Monarchia">monarchia</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Stolica" title="Stolica">Stolica</a> </th> <td> <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopol</a> </td></tr> <tr> <th>Data powstania </th> <td> 17 stycznia 395 </td></tr> <tr> <th>Data likwidacji </th> <td> 29 maja 1453 </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Monarcha" title="Monarcha">Władca</a> </th> <td> <a href="/wiki/Konstantyn_XI_Paleolog" title="Konstantyn XI Paleolog">Konstantyn XI</a> </td></tr> <tr> <th>Populacja (1025) • liczba ludności </th> <td> ok. 12 000 000 </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Nar%C3%B3d" title="Naród">Narody</a> i <a href="/wiki/Grupa_etniczna" title="Grupa etniczna">grupy etniczne</a> </th> <td> <a href="/wiki/Grecy" title="Grecy">Grecy</a>, <a href="/wiki/Obywatele_rzymscy" title="Obywatele rzymscy">Rzymianie</a>, <a href="/wiki/Ormianie" title="Ormianie">Ormianie</a> </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/J%C4%99zyk_urz%C4%99dowy" title="Język urzędowy">Język urzędowy</a> </th> <td> <a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łacina</a> (do ok. <a href="/wiki/VII_wiek" title="VII wiek">VII</a>/<a href="/wiki/VIII_wiek" title="VIII wiek">VIII</a> wieku) <a href="/wiki/J%C4%99zyk_%C5%9Bredniogrecki" title="Język średniogrecki">średniogrecki</a> – oficjalnie po VIII w. </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Religia" title="Religia">Religia</a> dominująca </th> <td> <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwo</a> (<a href="/wiki/Prawos%C5%82awie" title="Prawosławie">prawosławie</a>) </td></tr> <tr class="grafika iboxs"> <td colspan="2"><a href="/wiki/Plik:Justinian555AD.png" class="mw-file-description"><img alt="Mapa opisywanego kraju" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/240px-Justinian555AD.png" decoding="async" width="240" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/360px-Justinian555AD.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/480px-Justinian555AD.png 2x" data-file-width="2111" data-file-height="1144" /></a> </td></tr> <tr class="infobox-locationmap" style="background-color:var(--background-color-base, #fff); color:black; text-align:center; border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);"> <td colspan="2"><div style="text-align:center;margin:0 auto;width:242px"><div style="color:var(--color-subtle, #54595d);;font-weight:bold">Położenie na mapie świata</div><div class="mapa-lokalizacyjna"><div style="width:238px;padding:0;border:0 solid #aaa;position:relative"><img alt="Mapa konturowa świata, u góry znajduje się punkt z opisem „Cesarstwo Rzymian(Cesarstwo Bizantyńskie)”" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/World_location_map.svg/238px-World_location_map.svg.png" decoding="async" width="238" height="119" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/World_location_map.svg/357px-World_location_map.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/World_location_map.svg/476px-World_location_map.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="400" /><div aria-hidden="true" style="top:27.213734566667%;left:58.051311727778%;margin:0;position:absolute;height:0;padding:0;z-index:2;width:0"><div style="top:-3px;text-align:center;position:relative;line-height:6px;font-size:6px;left:-3px;width:6px"><a href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&params=41.01527778_N_28.98472222_E_type:city_" title="Cesarstwo Rzymian (Cesarstwo Bizantyńskie)"><img alt="Cesarstwo Rzymian (Cesarstwo Bizantyńskie)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/9px-Red_pog.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/12px-Red_pog.svg.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></a></div><div style="line-height:15.12px;position:absolute;width:10em;z-index:90;font-size:12.6px;top:3.5px;float:center;left:-5em;text-align:center">Cesarstwo Rzymian (Cesarstwo Bizantyńskie)</div></div></div></div></div> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:var(--background-color-base, #fff); color:black; text-align:center; border-bottom:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);"><a class="external text" href="//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&pagename=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&params=41.01527778_N_28.98472222_E_type:city">41°00′55″N 28°59′05″E/41,015278 28,984722</a> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Byzantine_Empire" title="Commons"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/21px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/31px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/42px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Byzantine_Empire" class="extiw" title="commons:Category:Byzantine Empire">Multimedia w Wikimedia Commons</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" title="Wikicytaty"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/24px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/35px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/47px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" class="extiw" title="q:Cesarstwo Bizantyńskie">Cytaty w Wikicytatach</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="noprint plainlinks" style="border-top:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); text-align:center;"> <td colspan="2" style="padding:0;"> <table cellpadding="4" cellspacing="0" style="width:100%; margin:0px; background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; width:30px;"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/cesarstwo_bizanty%C5%84skie" title="Wikisłownik"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/28px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png" decoding="async" width="28" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/42px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg/56px-WiktionaryPl_nodesc.svg.png 2x" data-file-width="122" data-file-height="117" /></a> </td> <td style="vertical-align:middle;"><a href="https://pl.wiktionary.org/wiki/cesarstwo_bizanty%C5%84skie" class="extiw" title="wikt:cesarstwo bizantyńskie">Hasło w Wikisłowniku</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Theodosius_I%27s_empire.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Theodosius_I%27s_empire.png/225px-Theodosius_I%27s_empire.png" decoding="async" width="225" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Theodosius_I%27s_empire.png/338px-Theodosius_I%27s_empire.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Theodosius_I%27s_empire.png/450px-Theodosius_I%27s_empire.png 2x" data-file-width="563" data-file-height="406" /></a><figcaption>Podział imperium rzymskiego po śmierci <a href="/wiki/Teodozjusz_I_Wielki" title="Teodozjusz I Wielki">Teodozjusza I</a> w roku 395, w tle widoczne współczesne granice państw.      <a href="/wiki/Cesarstwo_zachodniorzymskie" title="Cesarstwo zachodniorzymskie">Cesarstwo zachodniorzymskie</a>      Cesarstwo Bizantyńskie</figcaption></figure> Cesarstwo wschodniorzymskie, Cesarstwo Bizantyńskie, Cesarstwo Bizantyjskie<a href="#cite_note-1">[1]</a><a href="#cite_note-4">[a]</a>, (pot. i skrótowo Bizancjum) – termin <a href="/wiki/Historiografia" title="Historiografia">historiograficzny</a>, używany od XIX wieku na określenie <a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki" title="Język grecki">greckojęzycznego</a> <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowiecznego</a> <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">cesarstwa rzymskiego</a> ze stolicą w <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopolu</a>. Ze względu na dominację greckiej kultury, języka oraz ludności, Bizancjum było w wielu ówczesnych krajach <a href="/wiki/Europa_Zachodnia" title="Europa Zachodnia">Europy Zachodniej</a> nazywane „Cesarstwem Greków”<a href="#cite_note-CITEREFMoravcsik197011–12-5">[4]</a>, podczas gdy formalnie (w tym dla ludności państwa), było to nadal Cesarstwo Rzymskie (<a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łac.</a> Imperium Romanum, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki" title="Język grecki">gr.</a> Βασιλεία των Ρωμαίων), a jego cesarze kontynuowali nieprzerwaną sukcesję <a href="/wiki/Cesarze_rzymscy" title="Cesarze rzymscy">cesarzy rzymskich</a>. Świat <a href="/wiki/Islam" title="Islam">islamu</a> znał Bizancjum pod nazwą Rûm (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">arab.</a> ‏روم‎, „ziemia Rzymian”). Greckie słowo ρωμιοσύνη – rzymskość, dla <a href="/wiki/Grecy" title="Grecy">Greków</a> do dziś oznacza greckość, dlatego nazywanie mieszkańców Cesarstwa przez krzyżowców „Grekami” mogło być dla nich obraźliwe. Pod koniec istnienia Bizancjum określenie „Hellen” przestało oznaczać poganina, a Bizantyńczycy używali go podkreślając dumę ze swej starożytnej greckiej przeszłości<a href="#cite_note-Paleologowie_2011-6">[5]</a>. Historycy nie są zgodni co do dokładnej daty rozpoczęcia bizantyńskiego okresu historii Rzymu: <ul><li>za rządów <a href="/wiki/Dioklecjan" title="Dioklecjan">Dioklecjana</a> (284–305) miasto <a href="/wiki/Rzym" title="Rzym">Rzym</a> przestało być stolicą;</li> <li>za pierwszego cesarza bizantyńskiego wielu uważa <a href="/wiki/Konstantyn_I_Wielki" title="Konstantyn I Wielki">Konstantyna I</a>, który panował w latach 306–337, a w 330 roku przeniósł stolicę cesarstwa z <a href="/wiki/Nikomedia" title="Nikomedia">Nikomedii</a> do <a href="/wiki/Bizancjum_(miasto)" title="Bizancjum (miasto)">Bizancjum</a>, w 342 roku przekształconego w <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopol</a><a href="#cite_note-7">[6]</a>;</li> <li>niektórzy upatrują początków Bizancjum w okresie panowania <a href="/wiki/Teodozjusz_I_Wielki" title="Teodozjusz I Wielki">Teodozjusza I</a> (379–395), gdy <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwo</a> ostatecznie zajęło miejsce politeistycznej <a href="/wiki/Religia_staro%C5%BCytnego_Rzymu" title="Religia starożytnego Rzymu">religii starożytnego Rzymu</a>, lub w latach tuż po jego śmierci w 395, kiedy to utrwalił się polityczny podział na Wschód i Zachód;</li> <li>jeszcze inni umiejscawiają początek cesarstwa później, w 476, i łączą go z ustąpieniem ostatniego cesarza zachodniego cesarstwa, <a href="/wiki/Romulus_Augustulus" title="Romulus Augustulus">Romulusa Augustulusa</a>, i pozostawieniem władzy cesarskiej jedynie w rękach władcy greckiego Wschodu;</li> <li>pod uwagę brany jest również czas reorganizacji cesarstwa za panowania <a href="/wiki/Herakliusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Herakliusz (cesarz bizantyński)">Herakliusza</a> (ok. 620), kiedy <a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łacińskie</a> tytuły i zwroty zostały oficjalnie zastąpione przez ich greckie odpowiedniki.</li></ul> W rzeczywistości przemiany te zachodziły stopniowo i w 330, gdy Konstantyn ustanawiał nową stolicę, procesy hellenizacji i postępującej <a href="/wiki/Chrystianizacja" title="Chrystianizacja">chrystianizacji</a> trwały już od dłuższego czasu. Koniec cesarstwa utożsamiany jest generalnie z <a href="/wiki/Upadek_Konstantynopola" title="Upadek Konstantynopola">upadkiem Konstantynopola</a> i początkiem <a href="/wiki/Imperium_Osma%C5%84skie" title="Imperium Osmańskie">Imperium Osmańskiego</a> w 1453, chociaż niektórzy uczeni uważają zań: <ul><li>datę <a href="/wiki/Zdobycie_Konstantynopola_(1204)" title="Zdobycie Konstantynopola (1204)">zdobycia Konstantynopola</a> podczas <a href="/wiki/IV_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="IV wyprawa krzyżowa">IV krucjaty</a> w 1204;</li> <li>moment upadku greckich królestw sukcesyjnych: <a href="/wiki/Despotat_Morei" title="Despotat Morei">Mistry</a> w 1460, <a href="/wiki/Cesarstwo_Trapezuntu" title="Cesarstwo Trapezuntu">Trapezuntu</a> w 1461 i <a href="/wiki/Monemwasia" title="Monemwasia">Monemwasji</a> w 1471.</li></ul> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia_nazwy_„Bizancjum”">Historia nazwy „Bizancjum”</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Historia nazwy „Bizancjum”" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia nazwy „Bizancjum”">edytuj kod</a>]</div> <table class="infobox" style="width:25em; float:right; margin:0 0 1em 1em; font-size:95%; clear:right;" cellspacing="2"> <tbody><tr> <th style="background:#ccf;" colspan="2" align="center">Kalendarium </th></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center" width="20%">667 p.n.e. </td> <td style="font-size: 90%;">Założenie antycznego miasta Bizancjum (przyszły <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopol</a>). </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center" width="20%">27 p.n.e. </td> <td style="font-size: 90%;">Powstanie <a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">cesarstwa rzymskiego</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">ok. 235–284 </td> <td style="font-size: 90%;">Kryzys wieku III. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">292 </td> <td style="font-size: 90%;">Reformy <a href="/wiki/Dioklecjan" title="Dioklecjan">Dioklecjana</a> (<a href="/wiki/Tetrarchia" title="Tetrarchia">tetrarchia</a>). </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">330 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Konstantyn_I_Wielki" title="Konstantyn I Wielki">Konstantyn Wielki</a> przenosi swoją siedzibę do Nova Roma i zmienia jej nazwę na <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopol</a>. Zaraz po tym umiera (337). Miasto staje się stolicą Bizancjum na długie wieki. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">395 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Teodozjusz_I_Wielki" title="Teodozjusz I Wielki">Teodozjusz Wielki</a> trwale dzieli cesarstwo pomiędzy synów na dwie części – wschodnią i <a href="/wiki/Cesarstwo_zachodniorzymskie" title="Cesarstwo zachodniorzymskie">zachodnią</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">527 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justynian Wielki</a> zostaje cesarzem. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">7 kwietnia 529 </td> <td style="font-size: 90%;">Ogłoszenie <a href="/wiki/Kodeks_Justyniana" title="Kodeks Justyniana">kodeksu Justyniana</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">532 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Powstanie_Nika" title="Powstanie Nika">Powstanie Nika</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">532–537 </td> <td style="font-size: 90%;">Justynian buduje kościół <a href="/wiki/Hagia_Sophia" title="Hagia Sophia">Hagia Sofia</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">533–554 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Belizariusz" title="Belizariusz">Belizariusz</a> zbrojnie odzyskuje Afrykę Północną i <a href="/wiki/Italia_(kraina_historyczna)" title="Italia (kraina historyczna)">Italię</a> od Wandalów i <a href="/wiki/Ostrogoci" title="Ostrogoci">Ostrogotów</a>. W nagrodę zostaje <a href="/wiki/Konsul_rzymski#Konsulat_w_cesarstwie_wschodnim" title="Konsul rzymski">konsulem</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">568 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Longobardowie" title="Longobardowie">Longobardowie</a> zajmują większość posiadłości w Italii. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">634–641 </td> <td style="font-size: 90%;">Arabowie zdobywają Wschód i <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egipt</a>. W następnych dekadach zajmują resztę Afryki Północnej i <a href="/wiki/Sycylia" title="Sycylia">Sycylię</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">ok. 680 </td> <td style="font-size: 90%;">Przybycie <a href="/wiki/Bu%C5%82garzy" title="Bułgarzy">Bułgarów</a> na Bałkany. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">697 </td> <td style="font-size: 90%;">Zdobycie <a href="/wiki/Kartagina" title="Kartagina">Kartaginy</a> w Afryce północnej przez Arabów. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">730–787 </td> <td style="font-size: 90%;">Spory dotyczące kwestii <a href="/wiki/Ikonoklazm" title="Ikonoklazm">Ikonoklazmu</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">813–843 </td> <td style="font-size: 90%;">Utrata większości terytoriów w <a href="/wiki/Italia_(kraina_historyczna)" title="Italia (kraina historyczna)">Italii</a> z wyjątkiem fragmentu <a href="/wiki/Mezzogiorno" title="Mezzogiorno">Mezzogiorno</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">867–1025 </td> <td style="font-size: 90%;">Na tronie cesarskim zasiadają przedstawiciele <a href="/wiki/Dynastia_macedo%C5%84ska" title="Dynastia macedońska">dynastii macedońskiej</a> i imperium przeżywa wojskowe i terytorialne odrodzenie. Bizantyńscy uczeni przepisują i zachowują wiele z zachowanych <a href="/wiki/J%C4%99zyk_grecki_klasyczny" title="Język grecki klasyczny">greckich</a> i <a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łacińskich</a> tekstów. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">960–1042 </td> <td style="font-size: 90%;">Cesarstwo Bizantyńskie odnosi szereg zwycięstw nad siłami <a href="/wiki/Kalifat" title="Kalifat">kalifatu</a> <a href="/wiki/Abbasydzi" title="Abbasydzi">Abbasydów</a> i <a href="/wiki/Fatymidzi" title="Fatymidzi">Fatymidów</a>, odbijając część uprzednio utraconych terytoriów w <a href="/wiki/Mezopotamia" title="Mezopotamia">Mezopotamii</a>, <a href="/wiki/Syria_staro%C5%BCytna" title="Syria starożytna">Syrii</a> i <a href="/wiki/Palestyna" title="Palestyna">Palestynie</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1002–1018 </td> <td style="font-size: 90%;">Cesarz <a href="/wiki/Bazyli_II_Bu%C5%82garob%C3%B3jca" title="Bazyli II Bułgarobójca">Bazyli II</a> przeprowadza szereg kampanii przeciwko <a href="/wiki/Bu%C5%82garzy" title="Bułgarzy">Bułgarom</a>, mając na celu podbój ich państwa. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1014 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Bazyli_II_Bu%C5%82garob%C3%B3jca" title="Bazyli II Bułgarobójca">Bazyli II Bułgarobójca</a> rozbija Bułgarów <a href="/wiki/Bitwa_pod_Klidion" title="Bitwa pod Klidion">pod Klidion</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1018 </td> <td style="font-size: 90%;">Przyłączenie Bułgarii do cesarstwa bizantyńskiego. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1025 </td> <td style="font-size: 90%;">Ze śmiercią Bazylego II rozpoczyna się długotrwały upadek znaczenia państwa. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1054 </td> <td style="font-size: 90%;">Początek <a href="/wiki/Wielka_schizma_wschodnia" title="Wielka schizma wschodnia">Wielkiej Schizmy Wschodniej</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1071 </td> <td style="font-size: 90%;">Cesarz <a href="/wiki/Roman_IV_Diogenes" title="Roman IV Diogenes">Roman IV Diogenes</a> zostaje pokonany przez <a href="/wiki/Wielcy_Seld%C5%BCucy" title="Wielcy Seldżucy">Turków seldżuckich</a> w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Manzikertem" title="Bitwa pod Manzikertem">bitwie pod Manzikertem</a>. Utrata <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Azji Mniejszej</a>. W tym samym roku utrata ostatnich posiadłości włoskich na rzecz <a href="/wiki/Normanowie" title="Normanowie">Normanów</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1081 </td> <td style="font-size: 90%;">Na tron wstępuje pierwszy przedstawiciel dynastii <a href="/wiki/Komnenowie" title="Komnenowie">Komnenów</a>, <a href="/wiki/Aleksy_I_Komnen" title="Aleksy I Komnen">Aleksy I</a>. Bizancjum zostaje wplątane w <a href="/wiki/Krucjata" title="Krucjata">krucjaty</a>. Rozkwit ekonomiczny, rozwój literatury i sztuk pięknych. W <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Anatolii</a> osiedlają się <a href="/wiki/Ludy_tureckie" title="Ludy tureckie">Turcy</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1091 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Aleksy_I_Komnen" title="Aleksy I Komnen">Aleksy I Komnen</a> pokonał <a href="/wiki/Pieczyngowie" title="Pieczyngowie">Pieczyngów</a> w <a href="/w/index.php?title=Bitwa_u_podn%C3%B3%C5%BCa_g%C3%B3ry_Lebunion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bitwa u podnóża góry Lebunion (strona nie istnieje)">bitwie u podnóża góry Lebunion</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1097 </td> <td style="font-size: 90%;">Bizantyńczycy i wojska <a href="/wiki/I_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="I wyprawa krzyżowa">I krucjaty</a> odbili z rąk <a href="/wiki/Su%C5%82tanat_Rumu" title="Sułtanat Rumu">Turków</a> <a href="/wiki/%C4%B0znik" title="İznik">Niceę</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1097–1176 </td> <td style="font-size: 90%;">Armia Bizancjum odbiła wybrzeże <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Azji Mniejszej</a> i zepchnęła Turków do centralnej <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Anatolii</a>. <a href="/wiki/Krucjata" title="Krucjata">Łacińskie</a> <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Antiochii" title="Księstwo Antiochii">Księstwo Antiochii</a> stało się bizantyńskim <a href="/wiki/Protektorat" title="Protektorat">protektoratem</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1122 </td> <td style="font-size: 90%;">Bizantyńczycy pokonali <a href="/wiki/Pieczyngowie" title="Pieczyngowie">Pieczyngów</a> pod <a href="/wiki/Bitwa_pod_Beroj%C4%85" title="Bitwa pod Beroją">Beroją</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1167 </td> <td style="font-size: 90%;">Armia bizantyńska odniosła druzgoczące zwycięstwo <a href="/wiki/Bitwa_pod_Sirmium" title="Bitwa pod Sirmium">pod Sirmium</a> nad <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_W%C4%99gier" title="Królestwo Węgier">Węgrami</a>, którzy stali się bizantyńskimi <a href="/wiki/Wasal" title="Wasal">wasalami</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1176 </td> <td style="font-size: 90%;">Bizantyńczycy dowodzeni przez <a href="/wiki/Manuel_I_Komnen" title="Manuel I Komnen">Manuela I</a> pokonani przez armię <a href="/wiki/Su%C5%82tanat_Rumu" title="Sułtanat Rumu">Sułtanatu Rum</a> w bitwie <a href="/wiki/Bitwa_pod_Myriokefalon" title="Bitwa pod Myriokefalon">pod Myriokefalon</a>, co oznacza kres wszelkich prób odzyskania centralnej Anatolii. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1180 </td> <td style="font-size: 90%;">Ze śmiercią cesarza <a href="/wiki/Manuel_I_Komnen" title="Manuel I Komnen">Manuela I Komnena</a> początek zmierzchu Bizancjum. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1185 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Historia_Bu%C5%82garii_w_%C5%9Bredniowieczu#Odrodzenie_Cesarstwa" title="Historia Bułgarii w średniowieczu">Utrata Bułgarii</a> i innych terenów na Bałkanach na skutek powstania. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1204 </td> <td style="font-size: 90%;">Konstantynopol zdobyty i złupiony przez <a href="/wiki/IV_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="IV wyprawa krzyżowa">krzyżowców</a>, którzy wywieźli z niego ogromną ilość relikwii i skarbów gromadzonych od niemal 900 lat. Na gruzach cesarstwa powstały: <a href="/wiki/Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie" title="Cesarstwo Łacińskie">Cesarstwo Łacińskie</a>, <a href="/wiki/Cesarstwo_Nicejskie" title="Cesarstwo Nicejskie">Cesarstwo Nicejskie</a>, a także kilka mniej znaczących sukcesorów. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1261 </td> <td style="font-size: 90%;">Odzyskanie Konstantynopola przez cesarza <a href="/wiki/Cesarstwo_Nicejskie" title="Cesarstwo Nicejskie">nicejskiego</a>, <a href="/wiki/Micha%C5%82_VIII_Paleolog" title="Michał VIII Paleolog">Michała Paleologa</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1326 </td> <td style="font-size: 90%;">Miasto <a href="/wiki/Bursa_(miasto)" title="Bursa (miasto)">Prusa</a> w Azji mniejszej uległo <a href="/wiki/Turcy_osma%C5%84scy" title="Turcy osmańscy">Turkom Osmańskim</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1331 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/%C4%B0znik" title="İznik">Nicea</a>, stolica państwa tylko 100 lat wcześniej, została zdobyta przez <a href="/wiki/Turcy_osma%C5%84scy" title="Turcy osmańscy">Turków Osmańskich</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1333 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Andronik_III_Paleolog" title="Andronik III Paleolog">Andronik III Paleolog</a> przyłączył <a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_Tesalia" title="Średniowieczna Tesalia">Tesalię</a> do cesarstwa. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1337 </td> <td style="font-size: 90%;">Cesarz Andronik III zajął <a href="/wiki/Despotat_Epiru" title="Despotat Epiru">Epir</a> i przyłączył go do Bizancjum. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1341–1347 </td> <td style="font-size: 90%;">Wojna domowa osłabiła cesarstwo; krótko potem król Serbii <a href="/wiki/Stefan_Urosz_IV_Duszan" title="Stefan Urosz IV Duszan">Stefan Duszan</a> zajął Epir, Tesalię i okolice Tesaloniki. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1369 </td> <td style="font-size: 90%;">Turcy zajęli <a href="/wiki/Edirne" title="Edirne">Adrianopol</a>, który stał się ich stolicą. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1373 </td> <td style="font-size: 90%;">Cesarz Jan V uzależnił się od sułtana Murada, władcy Osmanów. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1394–1402 </td> <td style="font-size: 90%;">Oblężenie Konstantynopola przez wojska tureckie. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1422 </td> <td style="font-size: 90%;">Ostatnie nieudane <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Konstantynopola_(1422)" title="Oblężenie Konstantynopola (1422)">tureckie oblężenie</a>. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1439 </td> <td style="font-size: 90%;">Cesarz <a href="/wiki/Jan_VIII_Paleolog" title="Jan VIII Paleolog">Jan VIII Paleolog</a> zlikwidował <a href="/wiki/Wielka_schizma_wschodnia" title="Wielka schizma wschodnia">schizmę</a> i uznał władzę papieża w zamian za pomoc Zachodu przeciwko Turkom. </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" align="center">1453 </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/Turcy_osma%C5%84scy" title="Turcy osmańscy">Turcy osmańscy</a> <a href="/wiki/Upadek_Konstantynopola" title="Upadek Konstantynopola">zdobywają Konstantynopol</a>, umiera ostatni cesarz, <a href="/wiki/Konstantyn_XI_Paleolog" title="Konstantyn XI Paleolog">Konstantyn XI</a>. </td></tr></tbody></table> Termin cesarstwo bizantyńskie został stworzony przez <a href="/wiki/Nowo%C5%BCytno%C5%9B%C4%87" title="Nowożytność">nowożytnych</a> historyków i nigdy nie był używany podczas istnienia imperium. W języku greckim nazwa cesarstwa brzmiała Basileia tōn Rōmaiōn (Βασιλεία των Ρωμαίων) – „Cesarstwo Rzymian” (co było przekładem łacińskiej nazwy Cesarstwa Rzymskiego – „Imperium Romanōrum”) albo po prostu Rōmania (Ρωμανια). Sami Bizantyńczycy nazywali się Rzymianami (hoi Romaioi) lub zwykle chrześcijanami<a href="#cite_note-8">[7]</a>. Określanie Cesarstwa jako „bizantyńskiego” rozpoczęło się w <a href="/wiki/Europa_Zachodnia" title="Europa Zachodnia">Europie Zachodniej</a> w 1557, kiedy <a href="/wiki/Niemcy" title="Niemcy">niemiecki</a> historyk <a href="/wiki/Hieronymus_Wolf" title="Hieronymus Wolf">Hieronymus Wolf</a> opublikował swoją pracę Corpus Historiæ Byzantinæ, która była zbiorem bizantyńskich źródeł. Publikacje w 1648 Byzantine du Louvre (Corpus Scriptorum Historiæ Byzantinæ) i w roku 1680 Historia Byzantina <a href="/wiki/Charles_du_Fresne,_sieur_du_Cange" title="Charles du Fresne, sieur du Cange">Du Cangego</a> spopularyzowały użycie określenia „bizantyński” pośród autorów <a href="/wiki/Francja" title="Francja">francuskich</a>, takich jak <a href="/wiki/Monteskiusz" title="Monteskiusz">Monteskiusz</a><a href="#cite_note-9">[8]</a>. Przedtem cesarstwo było nazywane przez zachodnich Europejczyków Imperium Graecorum (cesarstwo Greków). Bizantyńskie pretensje do rzymskiego dziedzictwa były w sposób świadomy odrzucane co najmniej od koronacji <a href="/wiki/Karol_Wielki" title="Karol Wielki">Karola Wielkiego</a> na cesarza (Imperator Augustus) przez <a href="/wiki/Papie%C5%BC" title="Papież">papieża</a> <a href="/wiki/Leon_III_(papie%C5%BC)" title="Leon III (papież)">Leona III</a> w roku 800. Zawsze kiedy papieże lub zachodni władcy chcieli użyć terminu rzymski w odniesieniu do cesarzy bizantyńskich preferowali termin Imperator Romaniæ zamiast Imperator Romanorum, tytułu zarezerwowanego tylko dla Karola i jego następców<a href="#cite_note-Helios-10">[9]</a>. Bizantyńczycy w odpowiedzi zaczęli używać tytułu basileus ton Romaion (cesarz Rzymian), dla podkreślenia wyłącznych – w ich rozumieniu – praw do spuścizny po cesarzach starożytnego Rzymu. W czasach Paleologów stosowano formułę wierny w Chrystusie Bogu cesarz i autokrator Rzymian. Dla cesarza rezerwowano też tytuły „Augusta” oraz „Wielkiego Basileusa” (megas basileus), dla wyróżnienia go wśród współrządzących cesarstwem członków rodziny<a href="#cite_note-11">[10]</a>. Sam termin „bizantyński” pochodzi od „<a href="/wiki/Bizancjum_(miasto)" title="Bizancjum (miasto)">Bizancjum</a>”, nazwy <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopola</a> zanim stał się on stolicą Konstantyna. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Pochodzenie">Pochodzenie</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Pochodzenie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pochodzenie">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tetrarchia">Tetrarchia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Tetrarchia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Tetrarchia">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobne artykuły: <a href="/wiki/Tetrarchia" title="Tetrarchia">Tetrarchia</a> i <a href="/wiki/Dioklecjan" title="Dioklecjan">Dioklecjan</a>.</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Roman_Empire_about_395.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Roman_Empire_about_395.jpg/220px-Roman_Empire_about_395.jpg" decoding="async" width="220" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Roman_Empire_about_395.jpg/330px-Roman_Empire_about_395.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Roman_Empire_about_395.jpg/440px-Roman_Empire_about_395.jpg 2x" data-file-width="1899" data-file-height="1543" /></a><figcaption>Mapa Imperium Rzymskiego ok. roku 395, pokazująca rozmieszczenie diecezji i prefektur pretoriańskich: <a href="/wiki/Prefektura_Galii" title="Prefektura Galii">Galii</a>, <a href="/wiki/Prefektura_Italii" title="Prefektura Italii">Italii</a>, <a href="/wiki/Prefektura_Ilirii" title="Prefektura Ilirii">Illyricum</a> i <a href="/wiki/Prefektura_Orientu" title="Prefektura Orientu">Wschodu (Oriens)</a>, z grubsza odpowiadających sferom rządów czterech tetrarchów po reformie Dioklecjana</figcaption></figure> Na przestrzeni trzeciego stulecia pojawiły się trzy oznaki kryzysu, jaki dotknął cesarstwo rzymskie: najazdy ludów barbarzyńskich, wojny domowe oraz upadek gospodarki targanej różnorodnymi problemami<a href="#cite_note-B1-12">[11]</a><a href="#cite_note-13">[12]</a>. Rzym stopniowo tracił status centrum administracyjnego imperium. <a href="/wiki/Kryzys_wieku_III" title="Kryzys wieku III">Kryzys wieku III</a> ukazał mankamenty heterogenicznego systemu rządów ustalonego przez <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawiana Augusta</a> w celu ułatwienia zarządzania ogromnym dominium. Wprawdzie jego następcy wprowadzili w owym systemie liczne modyfikacje, praktyka pokazała jednak, że cesarstwo potrzebuje nowego, bardziej jednolitego i scentralizowanego schematu władzy<a href="#cite_note-B1-12">[11]</a>. Dioklecjan był odpowiedzialny za stworzenie nowego systemu administracyjnego – <a href="/wiki/Tetrarchia" title="Tetrarchia">tetrarchii</a><a href="#cite_note-B1-12">[11]</a>. Ustanowił on obok siebie współcesarza o tytule <a href="/wiki/August_(tytu%C5%82)" title="August (tytuł)">Augusta</a>. Każdy z Augustów dokooptował sobie następnie młodszego współwładcę z tytułem <a href="/wiki/Cezar_(tytu%C5%82)" title="Cezar (tytuł)">Cezara</a>, który miał zarówno dzielić z Augustem trudy rządów, jak i ewentualnie być następcą starszego partnera. Jednak po abdykacji Dioklecjana i <a href="/wiki/Maksymian" title="Maksymian">Maksymiana</a> w roku 306 tetrarchia upadła, a <a href="/wiki/Konstantyn_I_Wielki" title="Konstantyn I Wielki">Konstantyn I Wielki</a> zastąpił ją systemem opierającym się na dynastycznej zasadzie dziedzicznej sukcesji<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Konstantyn_I_i_jego_następcy">Konstantyn I i jego następcy</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Konstantyn I i jego następcy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Konstantyn I i jego następcy">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Konstantyn_I_Wielki" title="Konstantyn I Wielki">Konstantyn I Wielki</a>.</div> Konstantyn przeniósł siedzibę imperium i wprowadził wiele ważnych zmian w jego cywilnej organizacji religijnej<a href="#cite_note-15">[14]</a>. W roku 330 ufundował on Konstantynopol jako drugi Rzym na miejscu Bizancjum, które miało korzystne położenie na przecięciu szlaków handlowych pomiędzy Wschodem a Zachodem. Ponadto było ono dobrą bazą do strzeżenia linii <a href="/wiki/Dunaj" title="Dunaj">Dunaju</a> i było dostatecznie blisko wschodnich granic cesarstwa. Konstantyn rozpoczął także budowę fortyfikacji Konstantynopola, które były rozbudowywane i przebudowywane w kolejnych wiekach. <a href="/wiki/John_Bagnell_Bury" title="John Bagnell Bury">J.B. Bury</a> stwierdził, że „założenie Konstantynopola [...] zainaugurowało trwały podział pomiędzy wschodnią i zachodnią, grecką i łacińską połową Imperium – podział, który został wyostrzony przez aktualne wydarzenia, i który wpłynął w sposób decydujący na całą późniejszą historię Europy”<a href="#cite_note-B1-12">[11]</a>. Konstantyn budował na fundamentach reform administracyjnych Dioklecjana<a href="#cite_note-B1-12">[11]</a><a href="#cite_note-E1081-16">[15]</a>. Ustabilizował on system monetarny (złoty <a href="/wiki/Solid" title="Solid">solid</a>, który wprowadził, stał się cenionym i stabilnym środkiem płatniczym<a href="#cite_note-E1081-16">[15]</a>) i wprowadził zmiany w strukturze armii. Żeby podzielić odpowiedzialność administracyjną, Konstantyn zastąpił jednego <a href="/wiki/Prefekt_pretorian%C3%B3w" title="Prefekt pretorianów">prefekta pretorianów</a>, który tradycyjnie sprawował funkcje zarówno wojskowe, jak i cywilne, prefektami regionalnymi posiadającymi wyłącznie władzę cywilną. W ciągu IV wieku z tej reformy Konstantyna wyłoniły się cztery wielkie <a href="/wiki/Prefektura_(staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87)" title="Prefektura (starożytność)">prefektury</a>, a praktyka separacji władzy cywilnej i wojskowej przetrwała aż do <a href="/wiki/VII_wiek" title="VII wiek">wieku VII</a><a href="#cite_note-B25-26-17">[16]</a>. Pod rządami Konstantyna <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijaństwo</a> nie stało się wyłączną religią państwową, jednak było preferowane przez cesarza, który wspierał je szerokimi przywilejami: duchowni chrześcijańscy byli zwolnieni od <a href="/wiki/S%C5%82u%C5%BCebno%C5%9B%C4%87_osobista" title="Służebność osobista">osobistych służebności</a> i podatków, chrześcijanie byli faworyzowani podczas przyznawania stanowisk w administracji, a biskupom powierzono obowiązki sędziowskie<a href="#cite_note-E1081-16">[15]</a><a href="#cite_note-18">[17]</a>. Konstantyn ustanowił zasadę, zgodnie z którą cesarze nie powinni rozstrzygać kwestii doktrynalnych, ale w tym celu mieli zwołać <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_powszechny" title="Sobór powszechny">sobór powszechny</a>. <a href="/wiki/Synod_w_Arles" title="Synod w Arles">Synod w Arles</a> został zwołany przez Konstantyna, a podczas <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_nicejski_I" title="Sobór nicejski I">Soboru Nicejskiego</a> zostały wyrażone jego pretensje do bycia głową Kościoła<a href="#cite_note-B163-19">[18]</a>. Organizacja imperium w roku 395 może być uznana za dzieło Konstantyna. Zasada sukcesji dynastycznej została przyjęta w sposób tak stanowczy, że cesarz <a href="/wiki/Teodozjusz_I_Wielki" title="Teodozjusz I Wielki">Teodozjusz I Wielki</a>, który zmarł w tym roku, mógł pozostawić tron jednocześnie obu swoim synom: <a href="/wiki/Arkadiusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Arkadiusz (cesarz bizantyński)">Arkadiuszowi</a> na Wschodzie i <a href="/wiki/Honoriusz_(cesarz)" title="Honoriusz (cesarz)">Honoriuszowi</a> na Zachodzie. Teodozjusz był ostatnim cesarzem, który rządził całym imperium w obu jego częściach<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Wczesna_historia">Wczesna historia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Wczesna historia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wczesna historia">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Leo_I_Louvre_Ma1012.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Leo_I_Louvre_Ma1012.jpg/220px-Leo_I_Louvre_Ma1012.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Leo_I_Louvre_Ma1012.jpg/330px-Leo_I_Louvre_Ma1012.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Leo_I_Louvre_Ma1012.jpg/440px-Leo_I_Louvre_Ma1012.jpg 2x" data-file-width="1110" data-file-height="1480" /></a><figcaption><a href="/wiki/Leon_I_(cesarz)" title="Leon I (cesarz)">Leon I</a>, cesarz bizantyński w latach 457–474</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:3Byzantium476lightblue.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/3Byzantium476lightblue.PNG/300px-3Byzantium476lightblue.PNG" decoding="async" width="300" height="139" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/3Byzantium476lightblue.PNG/450px-3Byzantium476lightblue.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/3Byzantium476lightblue.PNG/600px-3Byzantium476lightblue.PNG 2x" data-file-width="800" data-file-height="370" /></a><figcaption>Cesarstwo wschodniorzymskie, ok. 480</figcaption></figure> Cesarstwo Wschodnie w znacznym stopniu uniknęło trudności, jakie napotkały Zachód w trzecim i czwartym wieku, w dużej mierze dzięki lepiej rozwiniętemu życiu miejskiemu i zasobach finansowych, które pozwoliły na zjednywanie najeźdźców poprzez płacenie <a href="/wiki/Danina" title="Danina">trybutu</a> i opłacanie barbarzyńskich <a href="/wiki/Wojsko_najemne" title="Wojsko najemne">najemników</a>. W ciągu wieku piątego armie różnych najeźdźców pustoszyły Cesarstwo Zachodnie, ale oszczędzały Wschód. <a href="/wiki/Teodozjusz_II_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Teodozjusz II (cesarz bizantyński)">Teodozjusz II</a> rozbudował fortyfikacje Konstantynopola, tak że miasto stało się odporne na ataki; jego mury pozostały niezdobyte aż do 1204. Żeby uchronić się przed <a href="/wiki/Hunowie" title="Hunowie">Hunami</a> <a href="/wiki/Attyla" title="Attyla">Attyli</a>, Teodozjusz zgodził się płacić im roczny trybut, który stopniowo wzrastał aż do 2100 <a href="/wiki/Miary_rzymskie#Miary_masy_(libra)" title="Miary rzymskie">funtów</a> złota<a href="#cite_note-20">[19]</a>. Co więcej, faworyzował on tych kupców mieszkających w Konstantynopolu, którzy handlowali z barbarzyńcami. Jego następca, <a href="/wiki/Marcjan_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Marcjan (cesarz bizantyński)">Marcjan</a>, nie tylko odmówił płacenia tych astronomicznych sum, a kiedy Attyla w 452 zaatakował cesarstwo zachodnie, uderzył na niego od wschodu<a href="#cite_note-CITEREFJaczynowska1995488–489-21">[20]</a>. Kiedy Attyla zmarł w 453, jego imperium załamało się i Konstantynopol rozpoczął korzystną współpracę z pozostałościami Hunów, którzy potencjalnie mogli walczyć w armii bizantyńskiej. Po upadku Attyli prawdziwym władcą Konstantynopola był <a href="/wiki/Alanowie" title="Alanowie">alański</a> wódz <a href="/wiki/Flawiusz_Ardaburiusz_Aspar" title="Flawiusz Ardaburiusz Aspar">Aspar</a>. <a href="/wiki/Leon_I_(cesarz)" title="Leon I (cesarz)">Leon I</a> próbował uwolnić się spod jego wpływów poprzez wspieranie w armii <a href="/wiki/Izauryjczycy" title="Izauryjczycy">Izauryjczyków</a>, półbarbarzyńskiego plemienia żyjącego w południowej <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Anatolii</a>. Aspar i jego syn Ardabur zostali zamordowani podczas buntu w 471 i odtąd Konstantynopol był wolny od wpływów wodzów barbarzyńskich przez całe stulecia. Leon był także pierwszym cesarzem, który otrzymał koronę nie od dowódcy wojskowego, co było rzymską tradycją, ale od <a href="/wiki/Patriarcha_Konstantynopola" title="Patriarcha Konstantynopola">patriarchy Konstantynopola</a>, reprezentującego hierarchię kościelną. Ta zmiana okazała się trwała i w <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczu</a> religijny charakter koronacji całkowicie wyparł starą formę wojskową. W 468 Leon bezskutecznie próbował odzyskać <a href="/wiki/Afryka_P%C3%B3%C5%82nocna" title="Afryka Północna">Afrykę Północną</a> z rąk <a href="/wiki/Wandalowie" title="Wandalowie">Wandalów</a>. W tym okresie Zachodnie Cesarstwo Rzymskie było ograniczone do <a href="/wiki/Italia_(kraina_historyczna)" title="Italia (kraina historyczna)">Italii</a> i terenów na południe od <a href="/wiki/Dunaj" title="Dunaj">Dunaju</a> aż do <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Ba%C5%82ka%C5%84ski" title="Półwysep Bałkański">Bałkanów</a> (<a href="/wiki/Brytania" title="Brytania">Brytania</a> została opuszczona i stopniowo była podbijana przez <a href="/wiki/Anglowie" title="Anglowie">Anglów</a> i <a href="/wiki/Sasi" title="Sasi">Sasów</a>, Hiszpanię najechali <a href="/wiki/Wizygoci" title="Wizygoci">Wizygoci</a> i <a href="/wiki/Swebowie" title="Swebowie">Swebowie</a>, Wandalowie zajęli Afrykę, natomiast Galia była podzielona pomiędzy <a href="/wiki/Frankowie" title="Frankowie">Franków</a>, <a href="/wiki/Burgundowie" title="Burgundowie">Burgundów</a>, <a href="/wiki/Breto%C5%84czycy" title="Bretończycy">Bretończyków</a>, Wizygotów i pozostałości Rzymian). Wypełnieniem jednego z warunków sojuszu z Izauryjczykami było wydanie w 466 córki Leona Ariadny za ich wodza Tarasikodissę, który przybrał imię <a href="/wiki/Zenon_Izauryjczyk" title="Zenon Izauryjczyk">Zenon</a>. Kiedy Leon zmarł w 474, jego następcą został młodszy syn Zenona i Ariadny, <a href="/wiki/Leon_II_(cesarz)" title="Leon II (cesarz)">Leon II</a>, zaś jego ojciec rządził jako <a href="/wiki/Regent" title="Regent">regent</a>. Zenon jednak wkrótce stał się współcesarzem, a po śmierci swojego syna w listopadzie tego roku jedynym władcą imperium. Za datę końca Zachodniego Cesarstwa jest czasami uznawany rok 476, kiedy barbarzyński wódz <a href="/wiki/Odoaker" title="Odoaker">Odoaker</a> pozbawił władzy tytularnego cesarza Zachodu <a href="/wiki/Romulus_Augustulus" title="Romulus Augustulus">Romulusa Augustulusa</a>, nie zastępując go kolejnym marionetkowym władcą. W roku 477 Odoaker wysłał do Zenona poselstwo z insygniami cesarskimi, prosząc o powierzenie mu w jego imieniu rządów w Italii, na co ten odpowiedział jednak dyplomatycznym unikiem<a href="#cite_note-CITEREFJaczynowska1995495–496-22">[21]</a>. W celu odzyskania Italii Zenon mógł tylko negocjować z <a href="/wiki/Ostrogoci" title="Ostrogoci">Ostrogotami</a> <a href="/wiki/Teodoryk_Wielki" title="Teodoryk Wielki">Teodoryka</a>, którzy osiedlili się w <a href="/wiki/Mezja" title="Mezja">Mezji</a>. Wysłał on króla barbarzyńców do Italii jako magister militum per Italiam („dowódcę wojsk w Italii”). Po <a href="/wiki/Podb%C3%B3j_Italii_przez_Got%C3%B3w" title="Podbój Italii przez Gotów">upadku Odoakra w 493</a>, Teodoryk, który młodość spędził w Konstantynopolu, rządził w Italii samodzielnie, uznając zwierzchność Zenona jedynie nominalnie. Był najpotężniejszym królem germańskim swoich czasów, jednak jego następcy znacznie mu ustępowali i ich królestwo w Italii ogarnął regres już w latach 30. VI wieku. W 475 Zenon został pozbawiony władzy przez <a href="/wiki/Bazyliskus" title="Bazyliskus">Bazyliskusa</a>, wodza który dowodził inwazją Leona I na Północną Afrykę w roku 468, jednak odzyskał tron dwanaście miesięcy później. Niemniej w 484 wyzwanie rzucił mu inny Izauryjczyk, <a href="/wiki/Leoncjusz_I_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Leoncjusz I (cesarz bizantyński)">Leoncjusz</a>, który został wybrany na antycesarza. Dominacja Izauryjczyków skończyła się, kiedy stary urzędnik cywilny pochodzenia rzymskiego, <a href="/wiki/Anastazjusz_I" title="Anastazjusz I">Anastazjusz</a>, został cesarzem w roku 491 i po długiej wojnie pokonał ich w 498. Anastazjusz okazał się energicznym reformatorem i kompetentnym administratorem. Udoskonalił on system monetarny wprowadzony przez Konstantyna Wielkiego poprzez ostateczne ustalenie wagi <a href="/wiki/Follis" title="Follis">follis</a>, monety <a href="/wiki/Mied%C5%BA" title="Miedź">miedzianej</a> używanej w większości codziennych transakcji. Zreformował także system podatkowy i zniósł w 498 znienawidzony <a href="/wiki/Podatek_bezpo%C5%9Bredni" title="Podatek bezpośredni">podatek bezpośredni</a> <a href="/wiki/Chryzargyron" title="Chryzargyron">chryzargyron</a>. W chwili jego śmierci skarb państwa zawierał ogromną sumę 320 tys. <a href="/wiki/Miary_rzymskie#Miary_masy_(libra)" title="Miary rzymskie">funtów</a> złota. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dynastia_justyniańska">Dynastia justyniańska</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Dynastia justyniańska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dynastia justyniańska">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Justinian.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Justinian.jpg/220px-Justinian.jpg" decoding="async" width="220" height="280" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/91/Justinian.jpg 1.5x" data-file-width="267" data-file-height="340" /></a><figcaption>Justynian przedstawiony na jednej ze znanych mozaik <a href="/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Witalisa_w_Rawennie" title="Bazylika św. Witalisa w Rawennie">Bazyliki w San Vitale</a> w <a href="/wiki/Rawenna" title="Rawenna">Rawennie</a></figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:BizancjumVI.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/BizancjumVI.png/300px-BizancjumVI.png" decoding="async" width="300" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/BizancjumVI.png/450px-BizancjumVI.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/BizancjumVI.png/600px-BizancjumVI.png 2x" data-file-width="733" data-file-height="362" /></a><figcaption>W okresie największego rozkwitu terytorialnego (550) Cesarstwo Bizantyńskie miało we władaniu część terenów byłego <a href="/wiki/Cesarstwo_zachodniorzymskie" title="Cesarstwo zachodniorzymskie">Cesarstwa Zachodniorzymskiego</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Theodora_mosaik_ravenna.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Theodora_mosaik_ravenna.jpg/220px-Theodora_mosaik_ravenna.jpg" decoding="async" width="220" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Theodora_mosaik_ravenna.jpg/330px-Theodora_mosaik_ravenna.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Theodora_mosaik_ravenna.jpg/440px-Theodora_mosaik_ravenna.jpg 2x" data-file-width="707" data-file-height="497" /></a><figcaption><a href="/wiki/Teodora_(%C5%BCona_Justyniana_I)" title="Teodora (żona Justyniana I)">Teodora</a> (tutaj wraz ze swoim orszakiem na mozaice z <a href="/wiki/Bazylika_%C5%9Bw._Witalisa_w_Rawennie" title="Bazylika św. Witalisa w Rawennie">Bazyliki San Vitale</a> w Rawennie), wpływowa żona Justyniana, przed zamążpójściem uprawiała zawód <a href="/wiki/Mim" title="Mim">mima</a>. Żywy opis jej wcześniejszego życia dał <a href="/wiki/Prokopiusz_z_Cezarei" title="Prokopiusz z Cezarei">Prokopiusz z Cezarei</a> w swojej Historii sekretnej<a href="#cite_note-23">[22]</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justynian I Wielki</a>.</div> Justynian I, który objął tron w 527, stał się wykonawcą programu bizantyńskiej ekspansji na wcześniejsze rzymskie terytoria. Justynian, syn <a href="/wiki/Iliria" title="Iliria">illyryjskiego</a> chłopa, zdobył rzeczywistą kontrolę nad państwem już za panowania swojego wuja, <a href="/wiki/Justyn_I" title="Justyn I">Justyna I</a> (518–527)<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a><a href="#cite_note-Ev-24">[23]</a>. Okres jego rządów rozpoczął się wojną. Od terytoriów dzisiejszej <a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzji</a> aż po Pustynię Arabską, wzdłuż granicy z Persami toczyła się seria wojennych kampanii. W roku 532, usiłując ochronić wschodnią granicę swego państwa, Justynian podpisał traktat pokojowy z <a href="/wiki/Chosrow_I_Anoszirwan" title="Chosrow I Anoszirwan">Chosrowem I Anoszirwanem</a>, w którym zobowiązał się do płacenia dużego rocznego <a href="/wiki/Danina" title="Danina">trybutu</a> <a href="/wiki/Sasanidzi" title="Sasanidzi">Sasanidom</a>. W tym samym roku w Konstantynopolu wybuchło <a href="/wiki/Powstanie_Nika" title="Powstanie Nika">powstanie Nika</a>, zakończone śmiercią około 30 tysięcy buntowników i ostatecznym wzmocnieniem władzy zwycięskiego Justyniana<a href="#cite_note-Ev-24">[23]</a>. Papież <a href="/wiki/Agapit_I" title="Agapit I">Agapit I</a> został wysłany przez ostrogockiego króla <a href="/wiki/Teodahad" title="Teodahad">Teodahada</a> w celu podpisania pokoju z Justynianem, lecz jego misja nie powiodła się. Udało mu się za to usunąć z urzędu zwolennika <a href="/wiki/Monofizytyzm" title="Monofizytyzm">monofizytyzmu</a>, popieranego przez cesarzową <a href="/wiki/Teodora_(%C5%BCona_Justyniana_I)" title="Teodora (żona Justyniana I)">Teodorę</a> patriarchę Konstantynopola <a href="/wiki/Antym_I" title="Antym I">Antyma I</a>. Okres podbojów na Zachodzie rozpoczął się w 533, kiedy Justynian wysłał swego wodza <a href="/wiki/Belizariusz" title="Belizariusz">Belizariusza</a> wraz z niewielką, około piętnastotysięczną armią w celu odbicia <a href="/wiki/Africa_Proconsularis" title="Africa Proconsularis">Afryki Północnej</a> z rąk <a href="/wiki/Wandalowie" title="Wandalowie">Wandalów</a>. Wyprawa zakończyła się nadspodziewanie łatwym sukcesem, jednak dopiero piętnaście lat później, w roku 548, udało się podporządkować główne niezależne plemiona zamieszkujące ten obszar<a href="#cite_note-Ev-24">[23]</a>. W ostrogockiej Italii śmierć Teodoryka Wielkiego, jego wnuka oraz następcy <a href="/wiki/Atalaryk" title="Atalaryk">Atalaryka</a> oraz córki <a href="/wiki/Amalasunta" title="Amalasunta">Amalasunty</a> pozwoliła zasiąść na tronie mordercy Amalasunty, Teodahadowi, pomimo wyraźnego spadku jego autorytetu jako władcy. W 535 roku niewielka bizantyńska wyprawa na Sycylię zakończyła się powodzeniem, lecz wzmożony wkrótce opór Gotów opóźnił zwycięstwo aż do roku 540, kiedy Belizariusz, po udanych oblężeniach <a href="/wiki/Neapol" title="Neapol">Neapolu</a> i Rzymu, zdobył <a href="/wiki/Rawenna" title="Rawenna">Rawennę</a><a href="#cite_note-B180-216-25">[24]</a>. Mimo to Ostrogoci wkrótce zjednoczyli się ponownie pod władzą <a href="/wiki/Totila" title="Totila">Totili</a> i 17 grudnia 546 zdobyli Rzym; w 549 Belizariusz został ostatecznie odwołany przez Justyniana<a href="#cite_note-B236-258-26">[25]</a>. Jednak pojawienie się w późnym 551 w Italii <a href="/wiki/Ormianie" title="Ormianie">ormiańskiego</a> <a href="/wiki/Eunuch" title="Eunuch">eunucha</a> <a href="/wiki/Narses_(Bizancjum)" title="Narses (Bizancjum)">Narsesa</a> z liczącą 35 tysięcy żołnierzy armią zaważyło nad losem Gotów. Totila został pokonany i zginął w <a href="/w/index.php?title=Bitwa_pod_Busta_Gallorum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bitwa pod Busta Gallorum (strona nie istnieje)">Bitwie pod Busta Gallorum</a>; jego los podzielił rok później jego następca, <a href="/wiki/Teja_(kr%C3%B3l_Ostrogot%C3%B3w)" title="Teja (król Ostrogotów)">Teja</a>, w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Mons_Lactarius" title="Bitwa pod Mons Lactarius">Bitwie pod Mons Lactarius</a> w październiku 552. Pomimo kontynuacji oporu przez kilka gockich garnizonów oraz dwóch późniejszych inwazji, będących dziełem <a href="/wiki/Frankowie" title="Frankowie">Franków</a> i <a href="/wiki/Alamanowie" title="Alamanowie">Alamanów</a>, wojna o <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Apeni%C5%84ski" title="Półwysep Apeniński">Półwysep Apeniński</a> dobiegła końca<a href="#cite_note-B259-281-27">[26]</a>. W 551 możny z <a href="/wiki/Wizygoci" title="Wizygoci">wizygockiej</a> <a href="/wiki/Okres_rzymski_na_P%C3%B3%C5%82wyspie_Iberyjskim" title="Okres rzymski na Półwyspie Iberyjskim">Hiszpanii</a>, <a href="/wiki/Atanagild" title="Atanagild">Atanagild</a>, poprosił Justyniana o pomoc w rebelii przeciwko królowi. Cesarz wysłał oddział pod wodzą Liberiusza, który, chociaż w podeszłych latach, udowodnił, że jest zdolnym dowódcą. Bizancjum utrzymało niewielki kawałek hiszpańskiego wybrzeża aż do panowania <a href="/wiki/Herakliusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Herakliusz (cesarz bizantyński)">Herakliusza</a><a href="#cite_note-B286-288-28">[27]</a>. Na wschodzie <a href="/w/index.php?title=Wojny_Bizancjum_z_Persami&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wojny Bizancjum z Persami (strona nie istnieje)">wojny persko-bizantyńskie</a> trwały aż do 561 kiedy wysłannicy Justyniana i Chosrowa zgodzili się na 50-letni pokój. W połowie lat pięćdziesiątych VI wieku Justynian odniósł zwycięstwo na większości teatrów wojennych, ze znamiennym wyjątkiem Bałkanów, które były przedmiotem powtarzających się najazdów <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">Słowian</a>. W 559 imperium stanęło w obliczu inwazji <a href="/wiki/Kutigurowie" title="Kutigurowie">Kutrigurów</a> i Słowian. Justynian odwołał Belizariusza ze stanu spoczynku, ale kiedy tylko bezpośrednie niebezpieczeństwo minęło, cesarz osobiście przejął dowództwo. Wieści o tym, że Justynian wzmocnił swoją flotę dunajską, sprawiły, iż zaniepokojeni Kutrigurowie zgodzili się na traktat, który przyznawał im subsydia i bezpieczne przejście z powrotem za rzekę<a href="#cite_note-Ev-24">[23]</a>. Justynian jest powszechnie znany dzięki swemu dorobkowi legislacyjnemu, wyróżniającemu się swoim rozmiarem i znaczeniem<a href="#cite_note-VJ-29">[28]</a>. W składzie poszczególnych komisji dokonujących stworzenia zbioru prawa znanego później jako <a href="/wiki/Kodeks_Justyniana" title="Kodeks Justyniana">Corpus Iuris Civilis</a> albo po prostu Kodyfikacja justyniańska zasiadał zawsze wybitny prawnik <a href="/wiki/Trybonian" title="Trybonian">Trybonian</a>, w pierwszej jako jej członek, w następnych już jako ich przewodniczący. W roku 529 siedmioosobowa komisja skompletowała wszystkie <a href="/w/index.php?title=Konstytucja_cesarska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Konstytucja cesarska (strona nie istnieje)">konstytucje cesarskie</a> wydane od czasu <a href="/wiki/Kodeks_Teodozja%C5%84ski" title="Kodeks Teodozjański">Kodeksu Teodozjańskiego</a>, do którego to zbioru w roku 534 dodano konstytucje wydane od czasów <a href="/wiki/Hadrian" title="Hadrian">Hadriana</a> i pewne nowe konstytucje Justyniana. Tak powstał tzw. <a href="/wiki/Kodeks_Justyniana" title="Kodeks Justyniana">Kodeks Justyniana</a>. W <a href="/wiki/Kodeks_Justyniana" title="Kodeks Justyniana">Digestach</a>, zwanych także Pandektami (Pandectae), skompletowanych pod kierownictwem Tryboniana w roku 533, został odnaleziony porządek i system w sprzecznych zasadach wielkich rzymskich jurystów, podczas gdy podręcznik <a href="/w/index.php?title=Institutiones_(Corpus_Iuris_Civilis)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Institutiones (Corpus Iuris Civilis) (strona nie istnieje)">Institutiones</a> został wprowadzony w celu ułatwienia nauczania w szkołach prawa. Zwyczajowo do Corpus Iuris Civilis zalicza się także czwartą księgę, tzw. Novellae, składającą się z konstytucji wydanych przez Justyniana po roku 534. Została ona jednak zredagowana przez prywatnych kompilatorów<a href="#cite_note-30">[29]</a>. Polityka religijna Justyniana doprowadziła do konfliktu z <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydami</a>, <a href="/wiki/Manicheizm" title="Manicheizm">manichejczykami</a>, <a href="/wiki/Poga%C5%84stwo" title="Pogaństwo">poganami</a>, i rozmaitymi sektami chrześcijańskimi, takimi jak <a href="/wiki/Nestorianizm" title="Nestorianizm">nestorianie</a>, <a href="/wiki/Monofizytyzm" title="Monofizytyzm">monofizyci</a> i <a href="/wiki/Arianizm" title="Arianizm">arianie</a>. Chcąc zupełnie wykorzenić pogaństwo, Justynian zamknął w roku 529 sławną <a href="/wiki/Akademia_(staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87)" title="Akademia (starożytność)">Akademię Platońską</a> w <a href="/wiki/Ateny" title="Ateny">Atenach</a><a href="#cite_note-VE-31">[30]</a>. W ciągu VI wieku tradycyjna grecko-rzymska kultura była ciągle wpływowa we Wschodnim Cesarstwie, mając takich prominentnych przedstawicieli jak filozof natury <a href="/wiki/Jan_Filopon" title="Jan Filopon">Jan Filopon</a>. W tym samym stuleciu jednak filozofia i kultura chrześcijańska znajdowały się w fazie wzrostu i zaczęły dominować nad starszą kulturą. Hymny pisane przez <a href="/wiki/Roman_Melodos" title="Roman Melodos">Romana Pieśniarza</a> były wyznacznikiem rozwoju <a href="/wiki/Boska_Liturgia" title="Boska Liturgia">Boskiej Liturgii</a>, podczas gdy architekci i budowniczy pracowali nad ukończeniem nowego kościoła Bożej Mądrości, <a href="/wiki/Hagia_Sophia" title="Hagia Sophia">Hagia Sophia</a>, mającego zastąpić stary kościół zniszczony podczas powstania Nika. Hagia Sophia stoi do dziś jako jeden z największych pomników historii architektury<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a>. Następca Justyniana, <a href="/wiki/Justyn_II" title="Justyn II">Justyn II</a>, odmówił płacenia Persom wielkiego trybutu. W międzyczasie germańscy <a href="/wiki/Longobardowie" title="Longobardowie">Longobardowie</a> dokonali inwazji na Italię; pod koniec stulecia tylko jej jedna trzecia znajdowała się w bizantyńskich rękach. Następca Justyna, <a href="/wiki/Tyberiusz_II_Konstantyn" title="Tyberiusz II Konstantyn">Tyberiusz II</a>, wybrał pomiędzy swoimi wrogami, przyznając subsydia <a href="/wiki/Awarowie" title="Awarowie">Awarom</a> i jednocześnie podejmując działania wojenne przeciwko Persom. Chociaż wódz Tyberiusza, <a href="/wiki/Maurycjusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Maurycjusz (cesarz bizantyński)">Maurycjusz</a>, poprowadził skuteczną kampanię na froncie wschodnim, subsydia nie powstrzymały Awarów. Zdobyli oni bałkańską twierdzę <a href="/wiki/Sirmium" title="Sirmium">Sirmium</a> w roku 582<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a>, podczas gdy Słowianie rozpoczęli rajdy za Dunaj. Maurycjusz, który w międzyczasie został cesarzem, w roku 591 wykorzystał wojnę domową w państwie Sasanidów i poparł <a href="/wiki/Chosrow_II_Parwiz" title="Chosrow II Parwiz">Chosrowa II</a> przeciwko <a href="/wiki/Bahram_Czobin" title="Bahram Czobin">Bahramowi Czobinowi</a><a href="#cite_note-32">[31]</a>, w zamian po jego zwycięstwie uzyskując kontrolę nad strategiczną twierdzą <a href="/w/index.php?title=Dara_(miasto_staro%C5%BCytne)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dara (miasto starożytne) (strona nie istnieje)">Dara</a>, <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Iberii" title="Królestwo Iberii">Iberią</a> i <a href="/w/index.php?title=Persarmenia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Persarmenia (strona nie istnieje)">Persarmenią</a>. Aż do śmierci Maurycjusza na Wschodzie panował pokój, co cesarz wykorzystał podejmując ofensywę przeciwko Słowianom i Awarom, która doprowadziła do ponownego ustanowienia granicy na Dunaju<a href="#cite_note-CITEREFMorrisson200750-33">[32]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dynastia_heraklijska">Dynastia heraklijska</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Dynastia heraklijska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dynastia heraklijska">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bizancjum_650.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Bizancjum_650.svg/240px-Bizancjum_650.svg.png" decoding="async" width="240" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Bizancjum_650.svg/360px-Bizancjum_650.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Bizancjum_650.svg/480px-Bizancjum_650.svg.png 2x" data-file-width="925" data-file-height="425" /></a><figcaption>Cesarstwo Bizantyńskie w roku 650, po stracie wszystkich południowych prowincji oprócz <a href="/wiki/Egzarchat" title="Egzarchat">Egzarchatu</a> Kartaginy</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Greekfire-madridskylitzes1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Greekfire-madridskylitzes1.jpg/240px-Greekfire-madridskylitzes1.jpg" decoding="async" width="240" height="123" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Greekfire-madridskylitzes1.jpg/360px-Greekfire-madridskylitzes1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Greekfire-madridskylitzes1.jpg/480px-Greekfire-madridskylitzes1.jpg 2x" data-file-width="3013" data-file-height="1543" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ogie%C5%84_grecki" title="Ogień grecki">Ogień grecki</a>, po raz pierwszy użyty przez bizantyńską flotę podczas wojen z Arabami (ilustracja z manuskryptu kroniki <a href="/wiki/Jan_Skylitzes" title="Jan Skylitzes">Jana Skylitzesa</a> znajdującego się w Bibliotece Narodowej w <a href="/wiki/Madryt" title="Madryt">Madrycie</a>)</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Wojna_bizanty%C5%84sko-sasanidzka_(602%E2%80%93628)" title="Wojna bizantyńsko-sasanidzka (602–628)">Wojna bizantyńsko-sasanidzka (602–628)</a> i <a href="/wiki/Podboje_arabskie" title="Podboje arabskie">Podboje arabskie</a>.</div> Zamordowanie Maurycjusza przez <a href="/wiki/Fokas" title="Fokas">Fokasa</a> zostało przez Chosrowa potraktowane jako pretekst do obwołania się mścicielem tego pierwszego i odbicia rzymskiej prowincji <a href="/wiki/Mezopotamia" title="Mezopotamia">Mezopotamia</a><a href="#cite_note-CITEREFMorrisson200751–52-34">[33]</a>. Fokas, niepopularny władca, który jest w bizantyńskich źródłach nieodmiennie opisywany jako „tyran”, był celem licznych przedsiębranych przez Senat spisków. Ostatecznie został on obalony w roku 610 przez <a href="/wiki/Herakliusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Herakliusz (cesarz bizantyński)">Herakliusza</a>, który przypłynął do Konstantynopola z <a href="/wiki/Kartagina" title="Kartagina">Kartaginy</a> wraz z ikoną przytwierdzoną do dziobu jego okrętu<a href="#cite_note-CITEREFHaldon199741-35">[34]</a><a href="#cite_note-36">[35]</a>. Po zdobyciu władzy przez Herakliusza Persowie wkroczyli w głąb Azji Mniejszej, okupując także <a href="/wiki/Damaszek" title="Damaszek">Damaszek</a> i <a href="/wiki/Jerozolima" title="Jerozolima">Jerozolimę</a> oraz zabierając <a href="/wiki/Krzy%C5%BC_Prawdziwy" title="Krzyż Prawdziwy">Krzyż Święty</a> do <a href="/wiki/Ktezyfon" title="Ktezyfon">Ktezyfonu</a><a href="#cite_note-CITEREFHaldon199742–43-37">[36]</a>. Kontrofensywa Herakliusza przybrała charakter świętej wojny, a <a href="/wiki/Acheiropoietos" title="Acheiropoietos">nieuczyniony ludzką ręką</a> obraz Chrystusa był używany jako wojskowy sztandar<a href="#cite_note-38">[37]</a>. Jednocześnie kiedy Konstantynopol został uwolniony od <a href="/w/index.php?title=Obl%C4%99%C5%BCenie_Konstantynopola_(626)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oblężenie Konstantynopola (626) (strona nie istnieje)">oblężenia Awarów w 626</a> zwycięstwo zostało przypisane ikonie Matki Bożej z Blachern niesionej w procesji wzdłuż murów miasta przez patriarchę <a href="/wiki/Sergiusz_I_(patriarcha_Konstantynopola)" title="Sergiusz I (patriarcha Konstantynopola)">Sergiusza</a>. Główne siły Persów zostały zniszczone w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Niniw%C4%85" title="Bitwa pod Niniwą">bitwie pod Niniwą</a> w 627 i w 630 Herakliusz przywrócił Krzyż Święty Jerozolimie podczas uroczystej ceremonii<a href="#cite_note-CITEREFMorrisson200758–59-39">[38]</a>. Wojna była wyczerpująca zarówno dla Bizancjum, jak i Persji, oraz uczyniła je niezwykle wrażliwymi na atak <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">Arabów</a>, którzy pojawili się w nadchodzących latach<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008140-40">[39]</a>. Bizantyńczycy ponieśli druzgocącą klęskę w <a href="/wiki/Bitwa_nad_rzek%C4%85_Jarmuk" title="Bitwa nad rzeką Jarmuk">bitwie nad rzeką Jarmuk</a> w 636, a Ktezyfon padł w 634<a href="#cite_note-CITEREFHaldon199750-41">[40]</a>. Herakliusz był pierwszym cesarzem, który zastąpił tradycyjne łacińskie tytuły swojego urzędu (Imperator, Caesar, Augustus) greckim <a href="/wiki/Basileus_(staro%C5%BCytna_Grecja)" title="Basileus (starożytna Grecja)">Basileus</a> (Βασιλεύς)<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008138-42">[41]</a>. To przejście od łaciny do greki znajduje paralelę w równoczesnym odejściu od stosowania łaciny w oficjalnych dokumentach<a href="#cite_note-CITEREFHaldon1997404-43">[42]</a>. Próbując przywrócić jedność pomiędzy chrześcijanami hołdującymi <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_chalcedo%C5%84ski" title="Sobór chalcedoński">chalcedońskiemu</a> wyznaniu wiary i <a href="/wiki/Monofizytyzm" title="Monofizytyzm">monofizytami</a> Herakliusz zaproponował <a href="/wiki/Monoteletyzm" title="Monoteletyzm">monoteletyzm</a> jako kompromis. W 638 nowa doktryna została ogłoszona w <a href="/wiki/Narteks" title="Narteks">narteksie</a> bazyliki Hagia Sophia jako część <a href="/wiki/Edykt" title="Edykt">edyktu</a> Ekthesis, który zarazem zakazywał wszelkiej przyszłej dyskusji nad tą kwestią. W tym czasie jednak Syria i Palestyna, obie będące ośrodkami monofizytyzmu, wpadły w ręce Arabów, a inne monofizyckie centrum, Egipt, zostało utracone w roku 642. Ambiwalencja w stosunku do bizantyńskich rządów ze strony monofizytów być może osłabiła miejscowy opór wobec arabskiej ekspansji<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008139–140,144-44">[43]</a><a href="#cite_note-CITEREFHaldon199749–50-45">[44]</a>. Herakliusz odniósł sukces ustanawiając własną dynastię i jego potomkowie utrzymywali się na tronie, z pewnymi przerwami, do roku 711. Ich rządy cechowało jednoczesne pojawienie się licznych zagrożeń zewnętrznych, zarówno ze wschodu, jak i z zachodu, które doprowadziły do redukcji terytorium cesarstwa do zaledwie części jego VI-wiecznego obszaru, oraz znaczących zamieszek wewnętrznych połączonych z przemianami kulturowymi. Arabowie, teraz sprawujący pełną kontrolę nad Syrią i <a href="/wiki/Lewant" title="Lewant">Lewantem</a>, dokonywali częstych wypadów w głąb Anatolii i pomiędzy 674 a 678 rokiem <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Konstantynopola_(674%E2%80%93678)" title="Oblężenie Konstantynopola (674–678)">oblegali sam Konstantynopol</a>. Arabska flota została ostatecznie odparta dzięki użyciu <a href="/wiki/Ogie%C5%84_grecki" title="Ogień grecki">ognia greckiego</a> i zawarto trzydziestoletni pokój pomiędzy cesarstwem a <a href="/wiki/Kalifat" title="Kalifat">kalifatem</a> <a href="/wiki/Umajjadzi" title="Umajjadzi">Umajjadów</a><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008151–152-46">[45]</a>. Najazdy na teren Anatolii nie osłabły i przyspieszyły upadek klasycznej kultury miejskiej. Mieszkańcy wielu miast albo na powrót fortyfikowali o wiele mniejsze obszary wewnątrz starych murów miejskich, albo przemieszczali się do pobliskich fortec<a href="#cite_note-CITEREFHaldon1997102–114-47">[46]</a>. Próżnia pozostawiona przez zniknięcie starych pół-autonomicznych obywatelskich instytucji została zapełniona przez system <a href="/wiki/Tem_(historia)" title="Tem (historia)">temów</a>, który pociągał za sobą podział Anatolii na „prowincje” zajmowane przez poszczególne armie, które przejęły władzę cywilną i podlegały bezpośrednio cesarskiej administracji. Ten system mógł mieć swoje korzenie w pewnych podejmowanych ad hoc przez Herakliusza środkach, ale w miarę upływu VII stulecia został rozwinięty w całkowicie nowy system cesarskich rządów<a href="#cite_note-CITEREFHaldon1997208–215-48">[47]</a><a href="#cite_note-49">[48]</a>. Wycofanie wielkiej liczby oddziałów z Bałkanów do walki z Persami, a potem Arabami, na wschodzie, otworzyło wrota dla stopniowej ekspansji <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">Słowian</a> na południe półwyspu, i, tak jak w Anatolii, wiele miast skurczyło się do niewielkich ufortyfikowanych osiedli<a href="#cite_note-CITEREFHaldon199743–45,_66,_114–115-50">[49]</a>. W latach 70. VII wieku <a href="/wiki/Protobu%C5%82garzy" title="Protobułgarzy">Protobułgarzy</a> zostali pchnięci na południe w kierunku Dunaju wskutek przybycia <a href="/wiki/Chazarowie" title="Chazarowie">Chazarów</a> i w roku 680 siły bizantyńskie, które zostały wysłane w celu przepędzenia tych nowych osadników, zostały pokonane. W następnym roku <a href="/wiki/Konstantyn_IV" title="Konstantyn IV">Konstantyn IV</a> zawarł traktat z bułgarskim chanem <a href="/wiki/Asparuch" title="Asparuch">Asparuchem</a> i <a href="/wiki/Historia_Bu%C5%82garii_(681%E2%80%931018)" title="Historia Bułgarii (681–1018)">nowe państwo bułgarskie</a> uzyskało suwerenną władzę nad słowiańskimi plemionami, które wcześniej, przynajmniej nominalnie, uznały władzę bizantyńską<a href="#cite_note-CITEREFHaldon199766–67-51">[50]</a>. W roku 688/689 cesarz <a href="/wiki/Justynian_II_Rhinotmetos" title="Justynian II Rhinotmetos">Justynian II</a> poprowadził wyprawę przeciwko Słowianom i Bułgarom, która osiągnęła znaczące zwycięstwa, chociaż fakt, że za wielki sukces wojenny uznano przedarcie się do <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Tesaloniki</a> świadczył o stopniu upadku bizantyńskiej władzy na północy Półwyspu Bałkańskiego<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008157–158-52">[51]</a>. Jedynym bizantyńskim miastem, które pozostało względnie nienaruszone, pomimo znaczącego spadku populacji i co najmniej dwóch wybuchów zarazy, był Konstantynopol<a href="#cite_note-CITEREFHaldon1997115–116-53">[52]</a>. Jednak stolica imperium zmagała się wtenczas ze swoimi własnymi konfliktami politycznymi i religijnymi. <a href="/wiki/Konstans_II_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Konstans II (cesarz bizantyński)">Konstans II</a> kontynuował politykę monoteletyzmu swojego dziadka, Herakliusza, spotykając się z silnym sprzeciwem zarówno ze strony ludności świeckiej, jak i kleru. Najgłośniejsi oponenci, <a href="/wiki/Maksym_Wyznawca" title="Maksym Wyznawca">Maksym Wyznawca</a> i papież <a href="/wiki/Marcin_I" title="Marcin I">Marcin I</a> zostali aresztowani, przywiezieni do Konstantynopola, oskarżeni, torturowani i wygnani<a href="#cite_note-CITEREFHaldon199756–59-54">[53]</a>. Wydaje się, że Konstans stał się niezwykle niepopularny w stolicy, i przeniósł on swoją rezydencję do <a href="/wiki/Syrakuzy" title="Syrakuzy">Syrakuz</a>, gdzie został ostatecznie zamordowany przez członka swojego dworu<a href="#cite_note-CITEREFHaldon199759–61-55">[54]</a>. Ostatni Heraklida, <a href="/wiki/Justynian_II_Rhinotmetos" title="Justynian II Rhinotmetos">Justynian II</a>, próbował złamać potęgę miejskiej arystokracji poprzez surowe opodatkowanie i obsadzanie stanowisk administracyjnych ludźmi z zewnątrz. Został on pozbawiony władzy w roku 695 i znalazł schronienie najpierw u Chazarów, a potem Bułgarów. W roku 705 powrócił do Konstantynopola z armią bułgarskiego chana <a href="/wiki/Terwe%C5%82" title="Terweł">Terweła</a>, odzyskał tron i wprowadził rządy terroru przeciwko swoim wrogom. Wraz z jego ostatecznym obaleniem w roku 711, popartym jeszcze raz przez miejską arystokrację, panowanie dynastii heraklijskiej dobiegło końca<a href="#cite_note-CITEREFHaldon199770–78,_169–171-56">[55]</a><a href="#cite_note-57">[56]</a>. VII stulecie było okresem radykalnej transformacji Bizancjum. Cesarstwo, które niegdyś rozciągało się od Hiszpanii do Jerozolimy, zostało teraz zredukowane do Anatolii, <a href="/wiki/Chersonez_Taurydzki" title="Chersonez Taurydzki">Chersonezu</a> i pewnych obszarów Italii oraz Bałkanów. Stratom terytorialnym towarzyszył kulturalny przełom; miejska cywilizacja została doszczętnie rozbita, klasyczne gatunki literatury zostały porzucone na rzecz teologicznych traktatów<a href="#cite_note-58">[57]</a> i nowy, „radykalnie abstrakcyjny” styl pojawił się w sztukach wizualnych<a href="#cite_note-59">[58]</a>. To, że imperium mimo wszystko przetrwało ten okres jest w pewnej mierze czymś zaskakującym, szczególnie na tle całkowitego załamania się imperium <a href="/wiki/Sasanidzi" title="Sasanidzi">Sasanidów</a> w obliczu arabskiej ekspansji, ale godna uwagi spójność militarnej organizacji pomogła wytrzymać zewnętrzne naciski i położyła podwaliny pod wzrost następnej dynastii<a href="#cite_note-CITEREFHaldon1997251-60">[59]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dynastia_izauryjska">Dynastia izauryjska</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Dynastia izauryjska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dynastia izauryjska">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bizancum-temy_717.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Bizancum-temy_717.svg/310px-Bizancum-temy_717.svg.png" decoding="async" width="310" height="142" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Bizancum-temy_717.svg/465px-Bizancum-temy_717.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Bizancum-temy_717.svg/620px-Bizancum-temy_717.svg.png 2x" data-file-width="927" data-file-height="425" /></a><figcaption>Cesarstwo Bizantyńskie w momencie objęcia władzy przez <a href="/wiki/Leon_III_Izauryjczyk" title="Leon III Izauryjczyk">Leona III</a>. Terytorium w linie przerywane oznacza ziemie najeżdżane przez Arabów. Aby zobaczyć nazwy prowincji kliknij na obrazek</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Ikonoklazm" title="Ikonoklazm">Ikonoklazm</a> i <a href="/wiki/Dynastia_amoryjska" title="Dynastia amoryjska">Dynastia amoryjska</a>.</div> <a href="/wiki/Leon_III_Izauryjczyk" title="Leon III Izauryjczyk">Leon III Izauryjczyk</a> odparł muzułmański <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Konstantynopola_(717%E2%80%93718)" title="Oblężenie Konstantynopola (717–718)">atak na Konstantynopol</a> w dniu 15 sierpnia<a href="#cite_note-61">[60]</a> 718 roku i odniósł wielkie zwycięstwo nad Arabami <a href="/wiki/Bitwa_pod_Akroinon" title="Bitwa pod Akroinon">pod Akroinon</a> w roku 740. Podjął się on także zadania reorganizacji i konsolidacji <a href="/wiki/Tem_(historia)" title="Tem (historia)">temów</a> w Azji Mniejszej<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008180–181-62">[61]</a>. Jego następca, <a href="/wiki/Konstantyn_V_Kopronim" title="Konstantyn V Kopronim">Konstantyn V</a>, odniósł warte uwagi zwycięstwa w północnej Syrii i gruntownie zniweczył siłę Bułgarów<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008189–191-63">[62]</a>. Pod przywództwem <a href="/wiki/Krum" title="Krum">Kruma</a> zagrożenie bułgarskie pojawiło się ponownie i w roku 811 cesarz <a href="/wiki/Nicefor_I_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Nicefor I (cesarz bizantyński)">Nicefor I</a> zginął w <a href="/wiki/Bitwa_na_prze%C5%82%C4%99czy_Wyrbica" title="Bitwa na przełęczy Wyrbica">bitwie na przełęczy Wyrbica</a>. Jednak po dalszych walkach w roku 814 syn Kruma, <a href="/wiki/Omurtag" title="Omurtag">Omurtag</a>, zawarł pokój z cesarstwem<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008214–219-64">[63]</a>. Na początku IX wieku Arabowie zdobyli <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Kretę</a> i z sukcesem zaatakowali <a href="/wiki/Sycylia" title="Sycylia">Sycylię</a>, ale 3 września 863 roku bizantyński wódz <a href="/w/index.php?title=Petronas_(w%C3%B3dz_bizanty%C5%84ski)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Petronas (wódz bizantyński) (strona nie istnieje)">Petronas</a> odniósł <a href="/w/index.php?title=Bitwa_pod_Melitene_(863)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bitwa pod Melitene (863) (strona nie istnieje)">zwycięstwo</a> nad <a href="/wiki/Emir" title="Emir">emirem</a> <a href="/wiki/Malatya" title="Malatya">Melitene</a> <a href="/w/index.php?title=Umar_al-Amr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Umar al-Amr (strona nie istnieje)">Umarem al-Amrem</a>, który poległ<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008223,241-65">[64]</a><a href="#cite_note-CITEREFHauziński1993176-66">[65]</a>. Jak pisze <a href="/wiki/Georg_Ostrogorski" title="Georg Ostrogorski">Georg Ostrogorski</a>: „to wielkie zwycięstwo stanowi punkt zwrotny w zmaganiach bizantyńsko-arabskich”<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008241-67">[66]</a>. VIII i IX stulecie były także świadkami kontrowersji i religijnych podziałów wokół <a href="/wiki/Ikonoklazm" title="Ikonoklazm">ikonoklazmu</a>. <a href="/wiki/Ikona" title="Ikona">Ikony</a> zostały zakazane przez Leona i Konstantyna, co doprowadziło do buntów <a href="/wiki/Ikonodulia" title="Ikonodulia">ikonodułów</a> (popierających ikony) na terenie cesarstwa. Dzięki wysiłkom <a href="/wiki/Irena_(cesarzowa_bizanty%C5%84ska)" title="Irena (cesarzowa bizantyńska)">Ireny</a> <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_nicejski_II" title="Sobór nicejski II">drugi sobór w Nicei</a> zebrał się w 787 i stwierdził, że ikony powinny być szanowane, ale nie czczone. Po swojej koronacji na cesarza w 800 <a href="/wiki/Karol_Wielki" title="Karol Wielki">Karol Wielki</a> wraz z papieżem wysłał poselstwo do Ireny, prawdopodobnie aby zaproponować jej małżeństwo i w ten sposób zjednoczyć cesarstwo zachodnie ze wschodnim, jednak zamiary te udaremnił przewrót pałacowy, który w 802 pozbawił cesarzową władzy<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008185–187,_192–196,_199–200,_205-68">[67]</a>. W roku 813 <a href="/wiki/Leon_V_Arme%C5%84czyk" title="Leon V Armeńczyk">Leon V Armeńczyk</a> powrócił do polityki ikonoklazmu, ale w roku 843 <a href="/wiki/Teodora_(%C5%BCona_cesarza_Teofila)" title="Teodora (żona cesarza Teofila)">cesarzowa Teodora</a> przywróciła kult ikon z pomocą <a href="/wiki/Metody_I_(patriarcha_Konstantynopola)" title="Metody I (patriarcha Konstantynopola)">patriarchy Metodego</a><a href="#cite_note-69">[68]</a>. Ikonoklazm odegrał swoją rolę w przyszłym wyobcowaniu się Wschodu od Zachodu, które postąpiło naprzód podczas tzw. <a href="/wiki/Schizma_Focjusza" title="Schizma Focjusza">schizmy Focjusza</a>, kiedy papież <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_I_Wielki" title="Mikołaj I Wielki">Mikołaj I</a> rzucił wyzwanie wyniesieniu <a href="/wiki/Focjusz_I_Wielki" title="Focjusz I Wielki">Focjusza</a> do patriarchatu. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dynastia_macedońska">Dynastia macedońska</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Dynastia macedońska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dynastia macedońska">edytuj kod</a>]</div> Cesarstwo Bizantyńskie osiągnęło szczyt swojego rozkwitu za panowań cesarzy z <a href="/wiki/Dynastia_macedo%C5%84ska" title="Dynastia macedońska">dynastii macedońskiej</a>, w okresie od końca IX do początku XI wieku, kiedy to uzyskało kontrolę nad <a href="/wiki/Morze_Adriatyckie" title="Morze Adriatyckie">Morzem Adriatyckim</a>, południowymi Włochami oraz wszystkimi terytoriami <a href="/wiki/Car" title="Car">cara</a> Bułgarii, <a href="/wiki/Samuel_Komitopul" title="Samuel Komitopul">Samuela</a>. Miasta cesarstwa powiększały się, a bogactwo rozprzestrzeniało się pośród prowincji jako rezultat na nowo zapewnionego bezpieczeństwa. Liczba ludności rosła, a produkcja powiększała się, stymulując wzrost popytu i zachęcając do <a href="/wiki/Handel" title="Handel">handlu</a>. Postępował wzrost edukacji. Starożytne pisma były zachowywane i cierpliwie przepisywane. <a href="/wiki/Sztuka_bizanty%C5%84ska" title="Sztuka bizantyńska">Sztuka bizantyńska</a> kwitła, a wspaniałe <a href="/wiki/Mozaika" title="Mozaika">mozaiki</a> uświetniały wnętrza wielu nowo powstałych kościołów<a href="#cite_note-Norwich-70">[69]</a>. Cesarstwo, mimo iż zajmowało znacznie mniejszy obszar niż podczas rządów Justyniana, było silniejsze, jako że zachowane terytoria były w mniejszym stopniu geograficznie rozproszone oraz lepiej politycznie i kulturowo zintegrowane. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rozwój_wewnętrzny">Rozwój wewnętrzny</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Rozwój wewnętrzny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rozwój wewnętrzny">edytuj kod</a>]</div> Odrodzenie Bizancjum, chociaż zwykle przypisywane <a href="/wiki/Bazyli_I_Macedo%C5%84czyk" title="Bazyli I Macedończyk">Bazylemu I</a> (867–886), założycielowi dynastii macedońskiej, jest ostatnio częściej kojarzone z reformami jego poprzednika, <a href="/wiki/Micha%C5%82_III_Metystes" title="Michał III Metystes">Michała III</a> (842–867), oraz doradcy żony tego cesarza, uczonego Teoktysta. Ten ostatni w szczególności popierał na dworze kulturę, a prowadząc ostrożną politykę finansową znacznie podniósł rezerwy złota cesarstwa. Powstanie dynastii macedońskiej zbiegło się z wewnętrznym rozwojem, który wzmocnił religijną jedność imperium<a href="#cite_note-71">[70]</a>. Ruch ikonoklastyczny doświadczał stopniowego upadku, który był przyspieszany przez jego ostrożne tłumienie przez cesarzy i łagodzenie religijnych sporów, wyczerpujących zasoby cesarstwa w poprzednich stuleciach. Pomimo okazjonalnych taktycznych porażek, administracyjna, legislacyjna, kulturalna i ekonomiczna sytuacja nadal się poprawiała za kolejnych następców Bazylego, w szczególności zaś <a href="/wiki/Roman_I_Lekapen" title="Roman I Lekapen">Romana Lekapena</a> (920–944). System <a href="/wiki/Tem_(historia)" title="Tem (historia)">temów</a> w tym okresie osiągnął swoją ostateczną formę. Kościelny establishment zaczął lojalnie popierać sprawę cesarstwa, a siła klasy właścicieli ziemskich została ograniczona na rzecz drobnych rolników, którzy tworzyli ważną część militarnej siły imperium. Te sprzyjające okoliczności przyczyniły się do wzrastającej zdolności cesarzy do prowadzenia wojen przeciwko Arabom. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wojny_z_muzułmanami">Wojny z muzułmanami</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Wojny z muzułmanami" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wojny z muzułmanami">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:ByzantineEmpire867AD3.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/ByzantineEmpire867AD3.PNG/220px-ByzantineEmpire867AD3.PNG" decoding="async" width="220" height="101" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/ByzantineEmpire867AD3.PNG/330px-ByzantineEmpire867AD3.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/ByzantineEmpire867AD3.PNG/440px-ByzantineEmpire867AD3.PNG 2x" data-file-width="762" data-file-height="349" /></a><figcaption>Cesarstwo w roku 867</figcaption></figure> Do roku 867 sytuacja cesarstwa zarówno na wschodzie, jak i na zachodzie ustabilizowała się; z kolei powodzenie defensywnej strategii militarnej umożliwiło cesarzom planowanie odbicia ziem utraconych na wschodzie. Proces rekonkwisty toczył się ze zmiennym szczęściem; druzgoczącą klęskę zadaną cesarstwu nad <a href="/wiki/Bosfor" title="Bosfor">Bosforem</a> poprzedziło tymczasowe opanowanie <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Krety</a> w 843, zaś kolejni cesarze nie potrafili powstrzymać muzułmanów przed zajęciem <a href="/wiki/Sycylia" title="Sycylia">Sycylii</a> (827-902). Używając terenów dzisiejszej <a href="/wiki/Tunezja" title="Tunezja">Tunezji</a> w charakterze bazy wypadowej, muzułmanie podbili <a href="/wiki/Palermo" title="Palermo">Palermo</a> w 831, <a href="/wiki/Mesyna" title="Mesyna">Mesynę</a> w 842, <a href="/wiki/Enna" title="Enna">Ennę</a> w 859, <a href="/wiki/Syrakuzy" title="Syrakuzy">Syrakuzy</a> w 878, <a href="/wiki/Katania" title="Katania">Katanię</a> w 900 oraz ostatni bastion imperium na wyspie, <a href="/wiki/Taormina" title="Taormina">Taorminę</a>, w 902 roku. Straty te powetowane zostały wkrótce w wyniku zwycięskiej wyprawy przeciwko <a href="/wiki/Damietta" title="Damietta">Damietcie</a> w Egipcie (856), wspomnianej już powyżej wiktorii odniesionej nad emirem <a href="/wiki/Malatya" title="Malatya">Malatii</a> (863), uznania zwierzchności cesarstwa przez <a href="/wiki/Dalmacja" title="Dalmacja">Dalmację</a> (867) oraz przeprowadzonej w latach 70. IX stulecia ofensywie <a href="/wiki/Bazyli_I_Macedo%C5%84czyk" title="Bazyli I Macedończyk">Bazylego I</a> w kierunku <a href="/wiki/Eufrat" title="Eufrat">Eufratu</a>. Problemy wewnętrzne w świecie islamu oraz wzrost potęgi <a href="/wiki/Ludy_tureckie" title="Ludy tureckie">Turków</a> na wschodzie na pewien czas zredukowały zagrożenie ze strony muzułmanów. Wsparcia udzieliła im jednak sekta <a href="/wiki/Paulicjanie" title="Paulicjanie">Paulicjan</a>, mająca silną pozycję we wschodnich prowincjach cesarstwa; cierpiąc prześladowania ze strony Bizantyńczyków, Paulicjanie niejednokrotnie walczyli pod sztandarami Arabów. Ostatecznie pokonani zostali przez Bazylego I w następstwie kilku przeprowadzonych przeciwko nim kampanii<a href="#cite_note-Norwich-70">[69]</a>. W roku 904 cesarstwo spotkała katastrofa, kiedy drugie co do znaczenia miasto cesarstwa, <a href="/wiki/Saloniki" title="Saloniki">Thessaloniki</a>, zostało zaatakowane i splądrowane przez flotę arabską dowodzoną przez bizantyńskich renegatów. W odpowiedzi w 908 wojska imperium zniszczyły flotę Arabów, zaś dwa lata później splądrowały syryjskie miasto <a href="/wiki/Latakia" title="Latakia">Laodyceę</a>. Mimo to, Bizantyńczycy pozostawali niezdolni do zadania muzułmanom ostatecznego ciosu, ponosząc w 911 roku klęskę podczas próby odbicia <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Krety</a>. Sytuacja na granicy z terytoriami arabskimi pozostawała płynna, z Bizantyńczykami zamiennie w ofensywie lub defensywie. <a href="/wiki/Rusowie" title="Rusowie">Rusowie</a>, którzy w 860 po raz pierwszy <a href="/wiki/Atak_Rus%C3%B3w_na_Konstantynopol_(860)" title="Atak Rusów na Konstantynopol (860)">zaatakowali Konstantynopol</a>, stanowili kolejne, nowe wyzwanie. W 941 <a href="/w/index.php?title=Wojna_rusko-bizanty%C5%84ska_(941)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wojna rusko-bizantyńska (941) (strona nie istnieje)">pojawili się na azjatyckim wybrzeżu</a> <a href="/wiki/Bosfor" title="Bosfor">Bosforu</a>, ale tym razem zostali zniszczeni, co pokazuje wzrost militarnej siły Bizancjum w stosunku do 907, kiedy tylko dyplomacja była w stanie odeprzeć najeźdźców. Zwycięzcą nad Rusami był sławny wódz <a href="/wiki/Jan_Kurkuaz" title="Jan Kurkuaz">Jan Kurkuaz</a>, który kontynuował ofensywę, odnosząc kolejne znaczące zwycięstwa w Mezopotamii w 943. Ich kulminacją było oblężenie <a href="/wiki/%C5%9Eanl%C4%B1urfa" title="Şanlıurfa">Edessy</a>, która uratowała się tylko dlatego, że <a href="/wiki/Kalif" title="Kalif">kalif</a> <a href="/wiki/Al-Muttaki" title="Al-Muttaki">Al-Muttaki</a> zgodził się wydać Bizantyńczykom słynny <a href="/wiki/Mandylion" title="Mandylion">mandylion</a>, który następnie został uroczyście sprowadzony do Konstantynopola<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008241–242,_267,_281–282-72">[71]</a><a href="#cite_note-CITEREFHauziński1993272–273-73">[72]</a>. Cesarze-żołnierze, <a href="/wiki/Nicefor_II_Fokas" title="Nicefor II Fokas">Nicefor II Fokas</a> (panował 963 – 969) i <a href="/wiki/Jan_I_Tzimiskes" title="Jan I Tzimiskes">Jan I Tzimiskes</a> (969 – 976), rozszerzyli terytoria imperium w <a href="/wiki/Syria" title="Syria">Syrii</a>, pokonując emirów północno-zachodniego <a href="/wiki/Irak" title="Irak">Iraku</a>, i odbili Kretę oraz <a href="/wiki/Cypr_(wyspa)" title="Cypr (wyspa)">Cypr</a>. W pewnym momencie za Jana Tzimiskesa armie cesarskie zagrażały nawet <a href="/wiki/Jerozolima" title="Jerozolima">Jerozolimie</a>. Emirat <a href="/wiki/Hamdanidzi" title="Hamdanidzi">Hamdanidów</a> w <a href="/wiki/Aleppo" title="Aleppo">Aleppo</a> i jego sąsiedzi zostali wasalami cesarstwa na wschodzie, gdzie największym zagrożeniem dla niego było egipskie państwo <a href="/wiki/Fatymidzi" title="Fatymidzi">Fatymidów</a><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008287,_291–292,_297–298,_300-74">[73]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wojny_z_Bułgarami">Wojny z Bułgarami</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Wojny z Bułgarami" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wojny z Bułgarami">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Basilios_II.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Basilios_II.jpg/200px-Basilios_II.jpg" decoding="async" width="200" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Basilios_II.jpg/300px-Basilios_II.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Basilios_II.jpg/400px-Basilios_II.jpg 2x" data-file-width="720" data-file-height="894" /></a><figcaption>Cesarz Bazyli II Bułgarobójca (976–1025), miniatura z <a href="/wiki/Menologium_Bazylego_II" title="Menologium Bazylego II">Menologium Bazylego II</a></figcaption></figure> Tradycyjny konflikt ze <a href="/wiki/Stolica_Apostolska" title="Stolica Apostolska">Stolicą Apostolską</a> trwał nadal, podsycany kwestią zwierzchnictwa religijnego nad nowo schrystianizowaną Bułgarią. Wywołało to inwazję potężnego <a href="/wiki/Car" title="Car">cara</a> <a href="/wiki/Symeon_I" title="Symeon I">Symeona I</a> w roku 894, odepchniętą jednak przez dyplomację Bizancjum, która wezwała na pomoc Węgrów. Bizantyńczycy zostali jednak wkrótce pokonani w <a href="/w/index.php?title=Bitwa_pod_Bulgarofygon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bitwa pod Bulgarofygon (strona nie istnieje)">bitwie pod Bulgarofygon</a> (896) i zmuszeni do płacenia Bułgarom corocznej daniny. Później (912) Bizantyńczycy przyznali nawet Symeonowi koronę <a href="/wiki/Basileus_(staro%C5%BCytna_Grecja)" title="Basileus (starożytna Grecja)">Basileusa</a> Bułgarii, a młody cesarz <a href="/wiki/Konstantyn_VII_Porfirogeneta" title="Konstantyn VII Porfirogeneta">Konstantyn VII</a> ożenił się z jedną z jego córek. Gdy bunt w Konstantynopolu powstrzymał jego dynastyczny projekt, Symeon powtórnie najechał Trację i zdobył <a href="/wiki/Edirne" title="Edirne">Adrianopol</a><a href="#cite_note-Norwich-70">[69]</a>. Wielka cesarska wyprawa pod dowództwem <a href="/wiki/Leon_Fokas" title="Leon Fokas">Leona Fokasa</a> i <a href="/wiki/Roman_I_Lekapen" title="Roman I Lekapen">Romana I</a> zakończyła się ponownie miażdżącą klęską Bizancjum w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Anchialos_(917)" title="Bitwa pod Anchialos (917)">bitwie pod Anchialos</a> (917) i w następnym roku Bułgarzy mieli możliwość swobodnego plądrowania północnej Grecji aż do <a href="/wiki/Korynt" title="Korynt">Koryntu</a>. Adrianopol został ponownie zajęty w roku 923, a w 924 armia bułgarska oblegała Konstantynopol. Sytuacja na Bałkanach poprawiła się dopiero po śmierci Symeona w roku 927. Pod rządami cesarza <a href="/wiki/Bazyli_II_Bu%C5%82garob%C3%B3jca" title="Bazyli II Bułgarobójca">Bazylego II</a> (panował 976–1025), Bułgarzy, którzy, od momentu swojego przybycia trzysta lat wcześniej, zdobyli większość Bałkanów kosztem Bizantyńczyków, stali się celem corocznych kampanii bizantyńskiej armii. Wojna przeciągała się prawie dwadzieścia lat, aż do <a href="/wiki/Bitwa_pod_Klidion" title="Bitwa pod Klidion">bitwy pod Klidion</a>, w której Bułgarzy zostali całkowicie rozbici<a href="#cite_note-Angold-75">[74]</a>. Bułgarska armia została schwytana w pułapkę i mówi się, że dziewięćdziesięciu dziewięciu z każdych jej stu ludzi zostało oślepionych, a co setnego człowieka pozostawiono z jednym okiem, by poprowadził swoich rodaków do domu. Zobaczywszy straszne pozostałości swojej niegdyś dzielnej armii car <a href="/wiki/Samuel_Komitopul" title="Samuel Komitopul">Samuel</a> zmarł z szoku. W roku 1018 Bułgaria poddała się i została częścią imperium. To olśniewające zwycięstwo odtworzyło granicę na <a href="/wiki/Dunaj" title="Dunaj">Dunaju</a>, która nie była utrzymywana od czasów cesarza Herakliusza<a href="#cite_note-Norwich-70">[69]</a>. Cesarstwo zyskało w tym czasie także nowego sojusznika w nowym państwie <a href="/wiki/Waregowie" title="Waregowie">Waregów</a> w <a href="/wiki/Kij%C3%B3w" title="Kijów">Kijowie</a>, z którego otrzymało wojska zaciężne, zwane <a href="/wiki/Gwardia_wareska" title="Gwardia wareska">Gwardią wareską</a>, w zamian za małżeństwo siostry Bazylego, Anny, z <a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_I_Wielki" title="Włodzimierz I Wielki">Włodzimierzem I Wielkim</a><a href="#cite_note-Norwich-70">[69]</a>. W tym okresie bizantyńska księżniczka <a href="/wiki/Teofano_(cesarzowa_rzymska)" title="Teofano (cesarzowa rzymska)">Teofano</a>, żona <a href="/wiki/Otton_II_(cesarz_rzymski)" title="Otton II (cesarz rzymski)">Ottona II</a>, była regentką <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_Cesarstwo_Rzymskie" title="Święte Cesarstwo Rzymskie">Świętego Cesarstwa Rzymskiego</a>, torując drogę szerzeniu się kultury bizantyńskiej na zachód. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Triumf">Triumf</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Triumf" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Triumf">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Map_Byzantine_Empire_1025-pl.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_Byzantine_Empire_1025-pl.svg/330px-Map_Byzantine_Empire_1025-pl.svg.png" decoding="async" width="330" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_Byzantine_Empire_1025-pl.svg/495px-Map_Byzantine_Empire_1025-pl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Map_Byzantine_Empire_1025-pl.svg/660px-Map_Byzantine_Empire_1025-pl.svg.png 2x" data-file-width="1963" data-file-height="1104" /></a><figcaption>Cesarstwo Bizantyńskie u szczytu zasięgu w okresie <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze#Periodyzacja" title="Średniowiecze">pełnego średniowiecza</a> (1025)</figcaption></figure> Cesarstwo Bizantyńskie rozciągało się teraz od <a href="/wiki/Armenia" title="Armenia">Armenii</a> na wschodzie do <a href="/wiki/Kalabria" title="Kalabria">Kalabrii</a> w <a href="/wiki/Italia_(kraina_historyczna)" title="Italia (kraina historyczna)">Italii</a> na zachodzie<a href="#cite_note-Norwich-70">[69]</a>. Osiągnięto wiele sukcesów, począwszy od podboju <a href="/wiki/Bu%C5%82garia" title="Bułgaria">Bułgarii</a>, przez aneksję części terytoriów <a href="/wiki/Gruzja" title="Gruzja">Gruzji</a> i Armenii, po zupełne zniszczenie sił inwazyjnych Egipcjan koło <a href="/wiki/Antiochia" title="Antiochia">Antiochii</a>. Te zwycięstwa jednak nie wystarczały: cesarz Bazyli uważał <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">arabską</a> okupację <a href="/wiki/Sycylia" title="Sycylia">Sycylii</a> za zniewagę i planował odbicie wyspy, która przez ponad 300 lat (ok. 550 – ok. 900) należała do cesarstwa. Jednak jego śmierć w 1025 stanowiła koniec tego projektu<a href="#cite_note-Norwich-70">[69]</a>. Wiek XI był także znaczący jeśli chodzi o wydarzenia religijne. W 1054 relacje pomiędzy dwiema tradycjami wewnątrz chrześcijańskiego kościoła, greckojęzyczną wschodnią i łacińskojęzyczną zachodnią, popadły w ostateczny kryzys. Chociaż istniała formalna deklaracja instytucjonalnej separacji, 16 lipca, kiedy trzej papiescy legaci w niedzielne popołudnie weszli do Hagia Sophia podczas <a href="/wiki/Boska_Liturgia" title="Boska Liturgia">Boskiej Liturgii</a> i zostawili <a href="/wiki/Bulla" title="Bulla">bullę</a> <a href="/wiki/Ekskomunika" title="Ekskomunika">ekskomunikującą</a> na ołtarzu, tzw. <a href="/wiki/Wielka_schizma_wschodnia" title="Wielka schizma wschodnia">wielka schizma</a> stała się kulminacją stuleci stopniowej separacji. Chociaż schizma została wywołana przez doktrynalne dyskusje (w szczególności wschodnią odmowę akceptacji zachodniej doktryny <a href="/wiki/Filioque" title="Filioque">filioque</a>, podwójnego pochodzenia <a href="/wiki/Duch_%C5%9Awi%C4%99ty" title="Duch Święty">Ducha Świętego</a>), dyskusje nad kwestiami administracyjnymi i politycznymi rozpalały się przez stulecia. Formalna separacja bizantyńskiego <a href="/wiki/Cerkiew_prawos%C5%82awna" title="Cerkiew prawosławna">Kościoła prawosławnego</a> i zachodniego <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%82aci%C5%84ski" title="Kościół łaciński">Kościoła rzymskokatolickiego</a> miała dalekosiężne konsekwencje dla przyszłości Bizancjum. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kryzys_i_fragmentacja">Kryzys i fragmentacja</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Kryzys i fragmentacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kryzys i fragmentacja">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Romanos_et_Eudoxie.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Romanos_et_Eudoxie.JPG/220px-Romanos_et_Eudoxie.JPG" decoding="async" width="220" height="362" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Romanos_et_Eudoxie.JPG/330px-Romanos_et_Eudoxie.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Romanos_et_Eudoxie.JPG/440px-Romanos_et_Eudoxie.JPG 2x" data-file-width="1170" data-file-height="1926" /></a><figcaption><a href="/wiki/Roman_IV_Diogenes" title="Roman IV Diogenes">Roman Diogenes</a> i <a href="/wiki/Eudoksja_Makrembolitissa" title="Eudoksja Makrembolitissa">Eudoksja Makrembolitissa</a> koronowani przez Chrystusa (<a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">Bibliothèque nationale de France</a>, <a href="/wiki/Pary%C5%BC" title="Paryż">Paryż</a>)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Italy_1000_AD_pl.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Italy_1000_AD_pl.svg/220px-Italy_1000_AD_pl.svg.png" decoding="async" width="220" height="316" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Italy_1000_AD_pl.svg/330px-Italy_1000_AD_pl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Italy_1000_AD_pl.svg/440px-Italy_1000_AD_pl.svg.png 2x" data-file-width="565" data-file-height="811" /></a><figcaption>Mapa Italii niedługo przed przybyciem Normanów</figcaption></figure> Bizancjum wkrótce popadło w okres trudności, spowodowanych w dużej mierze podkopaniem systemu temów i lekceważeniem wojska. <a href="/wiki/Nicefor_II_Fokas" title="Nicefor II Fokas">Nicefor II</a>, <a href="/wiki/Jan_I_Tzimiskes" title="Jan I Tzimiskes">Jan Tzimiskes</a> i Bazyli II przekształcili wojskowe „dywizje” (τάγματα, Tagmata) z szybko reagującej, przede wszystkim defensywnej, obywatelskiej armii, na profesjonalną, zdolną do prowadzenia długich kampanii i zasilaną przez rosnącą liczbę <a href="/wiki/Wojsko_najemne" title="Wojsko najemne">najemników</a> siłę. Najemnicy jednak byli drodzy i kiedy zagrożenie inwazją minęło w X wieku przestała także istnieć potrzeba utrzymywania dużych <a href="/wiki/Garnizon" title="Garnizon">garnizonów</a> i kosztownych <a href="/wiki/Fortyfikacja" title="Fortyfikacja">fortyfikacji</a><a href="#cite_note-CITEREFTreadgold1997548–549-76">[75]</a>. Bazyli II pozostawił w chwili śmierci kwitnący skarb, ale zlekceważył kwestię sukcesji po sobie. Żaden z jego bezpośrednich następców nie posiadał szczególnych wojskowych ani politycznych talentów i administracja cesarstwa w coraz większym stopniu przechodziła w ręce służb cywilnych. Wysiłki zmierzające do ożywienia bizantyńskiej ekonomii przyniosły tylko wzrost <a href="/wiki/Inflacja" title="Inflacja">inflacji</a> i obniżenie wartości złotej <a href="/wiki/Moneta" title="Moneta">monety</a>. Armia była teraz postrzegana jednocześnie jako niepotrzebna rozrzutność i polityczne zagrożenie. Dlatego rodzime oddziały zostały zlikwidowane i zastąpione obcymi najemnikami zatrudnionymi na podstawie szczególnych kontraktów<a href="#cite_note-PM-77">[76]</a>. W tym samym czasie Cesarstwo stanęło w obliczu nowych, ambitnych przeciwników. Bizantyńskie prowincje w południowej Italii zostały zagrożone przez <a href="/wiki/Normanowie" title="Normanowie">Normanów</a>, którzy przybyli do Italii na początku XI. stulecia. Sprzymierzone siły <a href="/w/index.php?title=Melus_z_Bari&action=edit&redlink=1" class="new" title="Melus z Bari (strona nie istnieje)">Melusa z Bari</a> i Normanów zostały pokonane w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Kannami_(1018)" title="Bitwa pod Kannami (1018)">Bitwie pod Kannami</a> w 1018 i dwie dekady później <a href="/wiki/Micha%C5%82_IV_Paflago%C5%84czyk" title="Michał IV Paflagończyk">Michał IV Paflagończyk</a> wysłał ekspedycję mającą na celu odbicie Sycylii z rąk Arabów. Chociaż kampania rozpoczęła się od sukcesu, odzyskanie Sycylii nie zostało przeprowadzone, przede wszystkim dlatego, że <a href="/wiki/Georgios_Maniakes" title="Georgios Maniakes">Georgios Maniakes</a>, dowódca sił bizantyńskich, został odwołany kiedy zaczęto go podejrzewać o żywienie spiskowych ambicji. Podczas okresu sporu pomiędzy Bizancjum a Rzymem, który zakończył się <a href="/wiki/Wielka_schizma_wschodnia" title="Wielka schizma wschodnia">wielką schizmą</a> w 1054, Normanowie zaczęli robić powolne, lecz stałe postępy w bizantyńskiej Italii<a href="#cite_note-78">[77]</a>. To jednak w Azji Mniejszej doszło do największej katastrofy. <a href="/wiki/Seld%C5%BCukidzi" title="Seldżukidzi">Turcy Seldżuccy</a> pojawili się w Armenii już pod koniec lat czterdziestych XI wieku, jednak po kilku latach walk wydawało się, że na tym froncie zapanuje pokój, kiedy w roku 1055 Bizantyńczycy zawarli porozumienie z <a href="/wiki/Su%C5%82tan" title="Sułtan">sułtanem</a> <a href="/wiki/Tughril_Beg" title="Tughril Beg">Tughril Begiem</a>. Sułtan nie był jednak w stanie zapanować nad poszczególnymi <a href="/wiki/Turkmeni" title="Turkmeni">turkmeńskimi</a> wodzami, którzy w roku 1058 złupili Melitenę, a w następnym Sebasteę (dzis. <a href="/wiki/Sivas" title="Sivas">Sivas</a>). W 1064 nowy sułtan <a href="/wiki/Wielcy_Seld%C5%BCucy" title="Wielcy Seldżucy">Wielkich Seldżuków</a>, <a href="/wiki/Alp_Arslan" title="Alp Arslan">Alp Arslan</a>, zajął <a href="/wiki/Ani_(miasto)" title="Ani (miasto)">Ani</a> po prostu po to, żeby odzyskać jakikolwiek wpływ na formalnie podległe mu wojownicze plemiona. Nie zdało się to jednak na nic i w 1067 Bizantyńczycy doznali szoku kiedy Turcy złupili Cezareę (dzis. <a href="/wiki/Kayseri" title="Kayseri">Kayseri</a>)<a href="#cite_note-CITEREFAngold199326–28-79">[78]</a>. Zagrożenie nadało znaczenia wojskowej arystokracji Anatolii, która w 1068 zabezpieczyła wybór jednego spośród siebie, <a href="/wiki/Roman_IV_Diogenes" title="Roman IV Diogenes">Romana Diogenesa</a>, na cesarza. Latem 1071 Roman przedsięwziął zmasowaną kampanię na wschodzie, mając zamiar wciągnąć Seldżuków do generalnej bitwy. Jednak w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Manzikertem" title="Bitwa pod Manzikertem">bitwie pod Manzikertem</a> Roman nie tylko poniósł niespodziewaną klęskę z rąk Alp Arslana, ale dostał się do niewoli. Sułtan traktował go z szacunkiem i nie narzucił Bizantyńczykom zbyt twardych warunków<a href="#cite_note-PM-77">[76]</a>. Jednak w Konstantynopolu doszło do zamachu stanu na rzecz <a href="/wiki/Micha%C5%82_VII_Dukas" title="Michał VII Dukas">Michała Dukasa</a>, który w 1072 pokonał wypuszczonego z niewoli Romana. Jego władza była niestabilna, i spotkał się on z buntami kolejno <a href="/wiki/Roussel_de_Bailleul" title="Roussel de Bailleul">Roussela de Bailleula</a>, <a href="/wiki/Nicefor_Bryennios" title="Nicefor Bryennios">Nicefora Bryenniusza</a> i <a href="/wiki/Nicefor_III_Botaniates" title="Nicefor III Botaniates">Nicefora Botaniatesa</a>, który ostatecznie w 1078 został cesarzem. Podczas tych walk zarówno buntownicy, jak i rząd centralny korzystali z usług Turków, czasem wręcz oddając im w zamian za ich usługi niektóre miasta, tak że do roku 1081 niemal cała Azja Mniejsza znalazła się w rękach seldżuckich<a href="#cite_note-CITEREFAngold1993109–114,_119-80">[79]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dynastia_Komnenów">Dynastia Komnenów</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Dynastia Komnenów" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dynastia Komnenów">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Komnenowie" title="Komnenowie">Komnenowie</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Aleksy_I_i_Pierwsza_Krucjata">Aleksy I i Pierwsza Krucjata</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Aleksy I i Pierwsza Krucjata" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Aleksy I i Pierwsza Krucjata">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Aleksy_I_Komnen" title="Aleksy I Komnen">Aleksy I Komnen</a> i <a href="/wiki/I_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="I wyprawa krzyżowa">I wyprawa krzyżowa</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Byzantiumforecrusades.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Byzantiumforecrusades.PNG/220px-Byzantiumforecrusades.PNG" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Byzantiumforecrusades.PNG/330px-Byzantiumforecrusades.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Byzantiumforecrusades.PNG/440px-Byzantiumforecrusades.PNG 2x" data-file-width="550" data-file-height="375" /></a><figcaption>Bizancjum przed Pierwszą Krucjatą</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:1099jerusalem.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/1099jerusalem.jpg/220px-1099jerusalem.jpg" decoding="async" width="220" height="230" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/1099jerusalem.jpg/330px-1099jerusalem.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/1099jerusalem.jpg/440px-1099jerusalem.jpg 2x" data-file-width="766" data-file-height="802" /></a><figcaption>Średniowieczny manuskrypt przedstawiający <a href="/wiki/Zdobycie_Jerozolimy_(1099)" title="Zdobycie Jerozolimy (1099)">Zdobycie Jerozolimy</a> podczas pierwszej krucjaty</figcaption></figure> Po Manzikercie częściowa odbudowa była możliwa dzięki wysiłkom dynastii <a href="/wiki/Komnenowie" title="Komnenowie">Komnenów</a><a href="#cite_note-M124-81">[80]</a>. Pierwszym cesarzem pochodzącym z tego rodu był <a href="/wiki/Izaak_I_Komnen" title="Izaak I Komnen">Izaak I Komnen</a> (1057 – 1059), a drugim <a href="/wiki/Aleksy_I_Komnen" title="Aleksy I Komnen">Aleksy I</a> (1081 – 1118). Na samym początku swego panowania Aleksy spotkał się z groźnym atakiem Normanów pod dowództwem <a href="/wiki/Robert_Guiscard" title="Robert Guiscard">Roberta Guiscarda</a> i jego syna <a href="/wiki/Boemund_I" title="Boemund I">Boemunda</a>, którzy zdobyli <a href="/wiki/Durr%C3%ABs" title="Durrës">Dyrrachium</a> i <a href="/wiki/Korfu" title="Korfu">Korfu</a> oraz rozpoczęli oblężenie <a href="/wiki/Larisa" title="Larisa">Larisy</a> w <a href="/wiki/Tesalia" title="Tesalia">Tesalii</a>. Aleksy w zamian za przywileje pozyskał pomoc <a href="/wiki/Republika_Wenecka" title="Republika Wenecka">weneckiej</a> floty, lecz dopiero śmierć Roberta Guiscarda w 1085 przejściowo załagodziła problem normański. W następnym roku zginął <a href="/wiki/Su%C5%82tanat_Rumu" title="Sułtanat Rumu">sułtan Rum</a> i państwo Seldżuków zostało podzielone wskutek wewnętrznej rywalizacji. Swoimi własnymi siłami Aleksy pokonał <a href="/wiki/Pieczyngowie" title="Pieczyngowie">Pieczyngów</a>; zostali oni zaskoczeni i zniszczeni w <a href="/w/index.php?title=Bitwa_u_podn%C3%B3%C5%BCa_g%C3%B3ry_Lebunion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bitwa u podnóża góry Lebunion (strona nie istnieje)">bitwie u podnóża góry Lebunion</a>, 29 kwietnia 1091<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a><a href="#cite_note-CITEREFAngold1993124–129-82">[81]</a>. Osiągnąwszy stabilizację na Zachodzie Aleksy mógł zwrócić swoją uwagę na poważne ekonomiczne trudności cesarstwa i dezintegrację jego tradycyjnego systemu defensywnego<a href="#cite_note-Birkenmeier-83">[82]</a>. Ciągle nie miał jednak wystarczającej liczby ludzi, żeby wyruszyć przeciwko Seldżukom i odzyskać terytoria w <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Azji Mniejszej</a>. Na synodzie w <a href="/wiki/Piacenza" title="Piacenza">Piacenzy</a> w 1095 wysłannicy Aleksego opowiadali <a href="/wiki/Urban_II" title="Urban II">papieżowi Urbanowi II</a> o cierpieniach chrześcijan na wschodzie i podkreślili, że bez pomocy Zachodu będą oni nadal cierpieć pod muzułmańskimi rządami. Urban postrzegał prośbę Aleksego jako podwójną okazję do scementowania Zachodniej Europy i powiększenia papieskiej władzy<a href="#cite_note-CITEREFHarris200578–82-84">[83]</a><a href="#cite_note-85">[84]</a>. 27 listopada 1095 roku Urban II zwołał uczestników synodu w <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont</a> i wezwał wszystkich obecnych do wzięcia broni pod znakiem <a href="/wiki/Krzy%C5%BC_%C5%82aci%C5%84ski" title="Krzyż łaciński">Krzyża</a> i rozpoczęcia zbrojnej <a href="/wiki/Pielgrzymka" title="Pielgrzymka">pielgrzymki</a> w celu odzyskania <a href="/wiki/Jerozolima" title="Jerozolima">Jerozolimy</a> i Wschodu od muzułmanów. Odzew w <a href="/wiki/Cywilizacja_zachodnia" title="Cywilizacja zachodnia">Europie Zachodniej</a> był przytłaczający<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a>. Aleksy spodziewał się pomocy w formie wojsk najemnych z Zachodu, ale był całkowicie nieprzygotowany na przybycie ogromnej i niezdyscyplinowanej siły, która wkrótce pojawiła się na bizantyńskim terytorium. Nie było dla niego czymś miłym odkrycie, że czterech spośród ośmiu przywódców głównych sił <a href="/wiki/Krucjata" title="Krucjata">krucjaty</a> jest Normanami, pośród nich zaś jest Boemund. Ponieważ jednak krucjata musiała przechodzić przez Konstantynopol cesarz miał nad nią pewną kontrolę. Zobowiązał on jej przywódców do przysięgi zwrotu cesarstwu wszystkich miast i terytoriów, jakie mogli oni odbić na drodze do <a href="/wiki/Ziemia_%C5%9Awi%C4%99ta" title="Ziemia Święta">Ziemi Świętej</a>, a które kiedykolwiek należały do imperium. W zamian ofiarował im przewodników i wojskowe posiłki<a href="#cite_note-A261-86">[85]</a><a href="#cite_note-CITEREFHarris200591-87">[86]</a>. Aleksy mógł teraz odbić pewną liczbę ważnych miast i wysp oraz większą część zachodniej Azji Mniejszej. Jednak krzyżowcy uznali swoje przysięgi za nieważne, kiedy Aleksy nie pomógł im w trakcie <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Antiochii" title="Oblężenie Antiochii">oblężenia Antiochii</a> (w rzeczy samej Aleksy udał się w drogę do Antiochii, ale został przekonany do zawrócenia przez <a href="/wiki/Stefan_Henryk" title="Stefan Henryk">Stefana z Blois</a>, który zapewnił go, że wszystko jest stracone i wyprawa właśnie zginęła)<a href="#cite_note-88">[87]</a>. Boemund, który ustanowił siebie samego <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Antiochii" title="Księstwo Antiochii">księciem Antiochii</a>, wkrótce rozpoczął wojnę z Bizancjum, ale ostatecznie poniósł porażkę i w <a href="/w/index.php?title=Traktat_z_Devol&action=edit&redlink=1" class="new" title="Traktat z Devol (strona nie istnieje)">traktacie z Devol</a> w 1108 uznał się <a href="/wiki/Wasal" title="Wasal">wasalem</a> Aleksego<a href="#cite_note-CITEREFHarris2005117–119-89">[88]</a>. Aleksy zrekonstruował <a href="/wiki/Wojska_l%C4%85dowe" title="Wojska lądowe">armię</a> i <a href="/wiki/Flota" title="Flota">flotę</a>, ale tylko poprzez ustabilizowanie wartości złotej monety na poziomie jednej trzeciej oryginalnej wartości i wprowadzenie dodatkowych podatków. Utrzymywanie rodzimych żołnierzy właściwie się skończyło wraz ze zniknięciem lub absorpcją ich wojskowych posiadłości. Aleksy popierał alternatywne źródło rodzimych rezerw ludzkich poprzez rozszerzanie systemu posiadłości darowanych <a href="/wiki/Pronoja" title="Pronoja">pronoja</a> (z łaski cesarza) i wiązaniu darowizny z obowiązkiem wojskowym. Analogicznie, Aleksy starał się popierać bardziej dochodowy rozwój posiadłości Kościoła przez oddawanie ich w zarząd świeckich<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a>. Ostatnie lata Aleksego są naznaczone przez prześladowania zwolenników herezji <a href="/wiki/Bogomili" title="Bogomili">Bogomiłów</a> oraz niepokoje wokół sukcesji, którą jego żona <a href="/wiki/Irena_Dukaina" title="Irena Dukaina">Irena Dukas</a> chciała zapewnić mężowi swojej córki <a href="/wiki/Anna_Komnena" title="Anna Komnena">Anny Komneny</a>, <a href="/wiki/Nicefor_Bryennios" title="Nicefor Bryennios">Niceforowi Bryenniuszowi</a><a href="#cite_note-CITEREFAngold1993137–139,_171-90">[89]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jan_II,_Manuel_I_i_Druga_Krucjata">Jan II, Manuel I i Druga Krucjata</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Jan II, Manuel I i Druga Krucjata" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Jan II, Manuel I i Druga Krucjata">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobne artykuły: <a href="/wiki/Jan_II_Komnen" title="Jan II Komnen">Jan II Komnen</a> i <a href="/wiki/Manuel_I_Komnen" title="Manuel I Komnen">Manuel I Komnen</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jean_II_Comnene.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Jean_II_Comnene.jpg/220px-Jean_II_Comnene.jpg" decoding="async" width="220" height="351" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Jean_II_Comnene.jpg/330px-Jean_II_Comnene.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Jean_II_Comnene.jpg/440px-Jean_II_Comnene.jpg 2x" data-file-width="1055" data-file-height="1681" /></a><figcaption>Jan II Komnen pozostawił bizantyński skarbiec pełny, i nie wezwał do egzekucji lub okaleczania któregokolwiek ze swoich poddanych za swych rządów. Nazywany „Janem Pięknym”, przez bizantyńskiego historyka <a href="/wiki/Niketas_Choniates" title="Niketas Choniates">Niketasa Choniatesa</a> był uważany za najlepszego cesarza z dynastii Komnenów<a href="#cite_note-SJ-91">[90]</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bizancjum_1180.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Bizancjum_1180.svg/220px-Bizancjum_1180.svg.png" decoding="async" width="220" height="101" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Bizancjum_1180.svg/330px-Bizancjum_1180.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Bizancjum_1180.svg/440px-Bizancjum_1180.svg.png 2x" data-file-width="924" data-file-height="425" /></a><figcaption>Bizancjum około roku 1180</figcaption></figure> Syn Aleksego <a href="/wiki/Jan_II_Komnen" title="Jan II Komnen">Jan II Komnen</a> przejął tron w 1118 i rządził państwem aż do roku 1143. Jan był pobożnym i zaangażowanym cesarzem, zdecydowanym zniweczyć szkody jakich cesarstwo doznało w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Manzikertem" title="Bitwa pod Manzikertem">bitwie pod Manzikertem</a>, pół wieku wcześniej<a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998267-92">[91]</a>. Słynący ze swojej pobożności oraz niezwykle łagodnych i sprawiedliwych rządów, Jan był wyjątkowym przykładem moralnego władcy, w czasach kiedy okrucieństwo było normą<a href="#cite_note-93">[92]</a>. Z tego powodu był nazywany bizantyńskim <a href="/wiki/Marek_Aureliusz" title="Marek Aureliusz">Markiem Aureliuszem</a>. W trakcie swojego dwudziestopięcioletniego panowania Jan zawarł przymierze ze <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99te_Cesarstwo_Rzymskie" title="Święte Cesarstwo Rzymskie">Świętym Cesarstwem Rzymskim</a> na zachodzie, ostatecznie rozgromił <a href="/wiki/Pieczyngowie" title="Pieczyngowie">Pieczyngów</a> <a href="/wiki/Bitwa_pod_Beroj%C4%85" title="Bitwa pod Beroją">pod Beroją</a><a href="#cite_note-CITEREFBirkenmeier200290-94">[93]</a> i osobiście prowadził wiele kampanii wojennych przeciwko <a href="/wiki/Ludy_tureckie" title="Ludy tureckie">Turkom</a> w <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Azji Mniejszej</a>. Kampanie Jana II gruntownie zmieniły stosunek sił w całym rejonie, zmuszając Turków do defensywy i przywracając pod bizantyńskie rządy wiele osad, twierdz i miast na całym półwyspie<a href="#cite_note-SJ-91">[90]</a>. Zażegnał on także węgierskie i serbskie zagrożenie w latach 20. XII wieku, a w roku 1130 sprzymierzył się z <a href="/wiki/Cesarz_niemiecki" title="Cesarz niemiecki">niemieckim cesarzem</a> <a href="/wiki/Lotar_III" title="Lotar III">Lotarem III</a> przeciw normańskiemu królowi Sycylii <a href="/wiki/Roger_II" title="Roger II">Rogerowi II</a><a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a>. W późniejszych latach swojego panowania cesarz skierował swą uwagę w stronę wschodu. W 1135 pokonał <a href="/wiki/Daniszmendydzi" title="Daniszmendydzi">Daniszmendydzki</a> emirat <a href="/wiki/Malatya" title="Malatya">Melitene</a>, a w 1137 zaatakował księstwo <a href="/wiki/Armenia_Ma%C5%82a" title="Armenia Mała">Małej Armenii</a> i podbił całą <a href="/wiki/Cylicja" title="Cylicja">Cylicję</a>. Książę <a href="/w/index.php?title=Leon_I_Rubenida&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leon I Rubenida (strona nie istnieje)">Leon I</a> oraz jego rodzina zostali odstawieni jako jeńcy do Konstantynopola. Zwycięstwo nad Ormianami otworzyło drogę do marszu na <a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Antiochii" title="Księstwo Antiochii">Księstwo Antiochii</a>, którego władca <a href="/wiki/Rajmund_z_Poitiers" title="Rajmund z Poitiers">Rajmund z Poitiers</a> uznał się wasalem cesarza w 1137. W 1138 Jan wkroczył triumfalnie do miasta<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008363-95">[94]</a>. Następnie, chcąc ukazać bizantyńskich cesarzy jako zwierzchników <a href="/wiki/Chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo" title="Chrześcijaństwo">chrześcijańskiego</a> świata, cesarz powiódł armię bizantyńską, wspieraną przez wojska księcia Antiochii oraz <a href="/wiki/Joscelin_II_z_Courtenay" title="Joscelin II z Courtenay">Joscelina II</a>, <a href="/wiki/Hrabstwo_Edessy" title="Hrabstwo Edessy">hrabiego Edessy</a>, przeciw muzułmańskiej Syrii. Plan zdobycia <a href="/wiki/Aleppo" title="Aleppo">Aleppo</a> nie powiódł się jednak, a oblężenie Szajzaru zakończyło się tylko połowicznym sukcesem. Nadzieje cesarza działającego z wielkim zaangażowaniem zostały pogrzebane w wyniku niechęci władców Antiochii i Edessy. W 1142 cesarz powrócił do żądania oddania mu Antiochii, jednak zmarł przed planowanym atakiem, 8 kwietnia 1143, w wyniku przypadkowego zranienia się zatrutą strzałą podczas polowania w Cylicji. Po śmierci Jana Rajmund zdecydował się zaatakować tę prowincję, jednak został pokonany i zmuszony do błagania o litość nowego cesarza, zostając ostatecznie jego wasalem<a href="#cite_note-CITEREFHarris2005123–126,_138-96">[95]</a><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008364-97">[96]</a>. Jan wybrał na następcę swojego czwartego syna, <a href="/wiki/Manuel_I_Komnen" title="Manuel I Komnen">Manuela</a>, prowadzącego agresywną politykę wobec sąsiadów zarówno na wschodzie, jak i zachodzie. W Palestynie sprzymierzył się on z łacińskim <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Jerozolimskie" title="Królestwo Jerozolimskie">Królestwem Jerozolimskim</a> i wysłał wielką flotę, która uczestniczyła w inwazji na <a href="/wiki/Fatymidzi" title="Fatymidzi">fatymidzki</a> Egipt. Manuel wzmocnił swoją pozycję zwierzchnika państw krzyżowców, potwierdzając swoją hegemonię nad Antiochią i Jerozolimą traktatami z <a href="/wiki/Renald_z_Ch%C3%A2tillon" title="Renald z Châtillon">Rejnaldem</a>, księciem Antiochii, i <a href="/wiki/Amalryk_I" title="Amalryk I">Amalrykiem</a>, <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Jerozolimskie" title="Królestwo Jerozolimskie">królem Jerozolimy</a><a href="#cite_note-98">[97]</a><a href="#cite_note-99">[98]</a>. Czyniąc wysiłki w celu przywrócenia bizantyńskiego zwierzchnictwa nad portami w południowej Italii, wysłał tam w 1155 roku ekspedycję, ale spory pomiędzy nim a sprzymierzeńcami doprowadziły do niepowodzenia kampanii. Pomimo tego militarnego niepowodzenia, armie Manuela zaatakowały <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_W%C4%99gier" title="Królestwo Węgier">Królestwo Węgier</a> w 1167, pokonując je w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Sirmium" title="Bitwa pod Sirmium">bitwie pod Sirmium</a>. W 1168 prawie całe wschodnie wybrzeże Adriatyku było w rękach Manuela<a href="#cite_note-S372-100">[99]</a>. Manuel zawarł szereg przymierzy z papieżem i katolickimi królestwami, oraz z sukcesem przeprowadził <a href="/wiki/II_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="II wyprawa krzyżowa">II wyprawę krzyżową</a> przez swoje cesarstwo<a href="#cite_note-M67-101">[100]</a>. Chociaż nadzieje na trwały sojusz papiesko-bizantyński natknęły się na nieprzezwyciężalne problemy, papież <a href="/wiki/Innocenty_III" title="Innocenty III">Innocenty III</a> miał pozytywny obraz Manuela kiedy pisał do <a href="/wiki/Aleksy_III_Angelos" title="Aleksy III Angelos">Aleksego III</a>, że powinien on naśladować „swojego poprzednika Manuela sławnej pamięci”, który „zawsze odpowiadał przychylnie mi i moim poprzednikom”<a href="#cite_note-I121-102">[101]</a>. Na wschodzie jednak w 1176 Manuel doznał wielkiej klęski z rąk Turków w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Myriokefalon" title="Bitwa pod Myriokefalon">bitwie pod Myriokefalon</a>. Straty zostały szybko uzupełnione i w następnym roku siły Manuela zadały klęskę „wyborowym Turkom”<a href="#cite_note-CITEREFBirkenmeier2002129-103">[102]</a>. Jan Watatzes, wysłany z rozkazu cesarza w celu odparcia tureckiej inwazji, wyruszył nie tylko z żołnierzami z samej stolicy, ale był także zdolny do zebrania armii po drodze; widomy znak tego że bizantyńska armia pozostała silna i program obrony Azji Mniejszej nadal odnosił sukcesy<a href="#cite_note-CITEREFBirkenmeier2002196-104">[103]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Renesans_XII_stulecia">Renesans XII stulecia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Renesans XII stulecia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Renesans XII stulecia">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Hagiasophia-christ.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/Hagiasophia-christ.jpg" decoding="async" width="300" height="457" class="mw-file-element" data-file-width="300" data-file-height="457" /></a><figcaption>Najsłynniejsza z ocalałych mozaik bizantyńskich z kościoła <a href="/wiki/Hagia_Sophia" title="Hagia Sophia">Hagia Sophia</a> – <a href="/wiki/Deesis" title="Deesis">Deesis</a>: <a href="/wiki/Pantokrator" title="Pantokrator">Chrystus Pantokrator</a> otoczony przez <a href="/wiki/Maria_z_Nazaretu" title="Maria z Nazaretu">Maryję Dziewicę</a> i <a href="/wiki/Jan_Chrzciciel" title="Jan Chrzciciel">Jana Chrzciciela</a>. Mozaika pochodzi z XII stulecia</figcaption></figure> Jan i Manuel prowadzili aktywną politykę wojskową i obaj przeznaczyli wiele środków na oblężenia i obronę miast; agresywna polityka fortyfikowania miast stanowiła samo serce ich imperialnej polityki militarnej<a href="#cite_note-CITEREFBirkenmeier2002185–186-105">[104]</a>. Pomimo klęski poniesionej pod Myriokefalon rządy Aleksego, Jana i Manuela przyniosły cesarstwu rozliczne zdobycze terytorialne, umocnienie granic w Azji Mniejszej oraz stabilizację europejskiej części granicy imperium. W latach 1081–1180 armia komneńska, strzegąc bezpieczeństwa cesarstwa, stworzyła podstawy do rozkwitu bizantyńskiej cywilizacji<a href="#cite_note-CITEREFBirkenmeier20021-106">[105]</a>. Umożliwiło to ekonomiczne odrodzenie prowincji zachodnich, które trwało do końca stulecia. Niektórzy historycy uważają, że Bizancjum pod rządami dynastii Komnenów osiągnęło najwyższy poziom rozwoju gospodarczego od czasu inwazji Persów w VII wieku. W ciągu XII wieku populacja systematycznie rosła i zostały zagospodarowane rozległe połacie nowej ziemi uprawnej. Świadectwa archeologiczne zarówno z Europy, jak i Azji pokazują znaczący rozwój wielkości osiedli miejskich, połączony z gwałtownym wzrostem nowych miast. Handel także rozkwitał: Wenecjanie, <a href="/wiki/Genua" title="Genua">Genueńczycy</a> i inni otworzyli porty Morza Egejskiego dla handlu, transportując na Zachód dobra z założonych przez krzyżowców królestw w <a href="/wiki/Outremer" title="Outremer">Outremer</a> i <a href="/wiki/Fatymidzi" title="Fatymidzi">fatymidzkiego</a> Egiptu oraz handlując z Bizancjum za pośrednictwem Konstantynopola<a href="#cite_note-Day-107">[106]</a><a href="#cite_note-108">[107]</a>. W zakresie sztuki doszło do odrodzenia <a href="/wiki/Mozaika" title="Mozaika">mozaiki</a>, a lokalne szkoły <a href="/wiki/Architektura" title="Architektura">architektury</a> zaczęły tworzyć wiele odrębnych stylów, które czerpały z szeregu kulturalnych wpływów<a href="#cite_note-Diehl-109">[108]</a>. W ciągu XII wieku Bizancjum stworzyło własny model wczesnego <a href="/wiki/Humanizm_renesansowy" title="Humanizm renesansowy">humanizmu</a> jako odrodzenia zainteresowania autorami klasycznymi. W <a href="/wiki/Eustacjusz_z_Tesaloniki" title="Eustacjusz z Tesaloniki">Eustathiosie z Tesaloniki</a> bizantyński humanizm znalazł swój najbardziej charakterystyczny wyraz<a href="#cite_note-TM-110">[109]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dynastia_Angelosów">Dynastia Angelosów</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Dynastia Angelosów" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dynastia Angelosów">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Schnorr_von_Carolsfeld_-_Die_Schlacht_von_Iconium.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Schnorr_von_Carolsfeld_-_Die_Schlacht_von_Iconium.jpg/300px-Schnorr_von_Carolsfeld_-_Die_Schlacht_von_Iconium.jpg" decoding="async" width="300" height="253" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Schnorr_von_Carolsfeld_-_Die_Schlacht_von_Iconium.jpg/450px-Schnorr_von_Carolsfeld_-_Die_Schlacht_von_Iconium.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Schnorr_von_Carolsfeld_-_Die_Schlacht_von_Iconium.jpg/600px-Schnorr_von_Carolsfeld_-_Die_Schlacht_von_Iconium.jpg 2x" data-file-width="2350" data-file-height="1978" /></a><figcaption><a href="/wiki/Konya" title="Konya">Konya</a> zdobyta przez trzecią krucjatę</figcaption></figure> <table class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5"> <tbody><tr> <td style="text-align: left;">„Jakikolwiek dokument przedstawiono Cesarzowi (Aleksemu III) do podpisania, ten robił to natychmiast; nie miało znaczenia to, czy dokument ten był bezsensownym zlepkiem słów, czy petent żądał tego, by ktoś mógł żeglować na lądzie czy morzu, czy góry powinny być przeniesione na środek mórz, czy, jak mówi opowieść, góra <a href="/wiki/Athos" title="Athos">Athos</a> powinna być postawiona na <a href="/wiki/Olimp" title="Olimp">Olimpie</a>”. </td></tr> <tr> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Niketas_Choniates" title="Niketas Choniates">Niketas Choniates</a><a href="#cite_note-VA-111">[110]</a>. </td></tr></tbody></table> Śmierć Manuela 24 września 1180 pozostawiła na tronie jego 11-letniego syna <a href="/wiki/Aleksy_II_Komnen" title="Aleksy II Komnen">Aleksego II</a>. Chociaż był wysoce niekompetentnym władcą, to jego matka, <a href="/wiki/Maria_z_Antiochii" title="Maria z Antiochii">Maria z Antiochii</a>, oraz jej łacińskie otoczenie, sprawiły, że jego panowanie stało się bardzo niepopularne<a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998291-112">[111]</a>. Ostatecznie <a href="/wiki/Andronik_I_Komnen" title="Andronik I Komnen">Andronik I Komnen</a>, wnuk Aleksego I, wszczął rewoltę przeciwko swojemu młodszemu kuzynowi i zdołał obalić go w drodze <a href="/wiki/Zamach_stanu" title="Zamach stanu">zamachu stanu</a>. Wykorzystując swój przystojny wygląd i ogromną popularność pośród armii w sierpniu 1182 pomaszerował on na Konstantynopol i wzniecił masakrę łacinników<a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998292-113">[112]</a>. Po wyeliminowaniu potencjalnych rywali Andronik koronował się jako współcesarz we wrześniu 1183, po czym wkrótce rozkazał udusić Aleksego II, a następnie ożenił się z 12-letnią wdową po nim, <a href="/wiki/Agnieszka_Francuska" title="Agnieszka Francuska">Agnieszką Francuską</a><a href="#cite_note-CITEREFAngold1993297-114">[113]</a>. Ta problematyczna sukcesja osłabiła dynastyczną ciągłość i solidarność na której zaczęła opierać się siła bizantyńskiego państwa<a href="#cite_note-M124-81">[80]</a>. Nowy cesarz był człowiekiem oszałamiających kontrastów<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008378-115">[114]</a>. Przystojny i elokwentny, Andronik był jednocześnie znany ze swoich rozpustnych wyczynów<a href="#cite_note-CITEREFHarris2005168–169-116">[115]</a>. Pełen energii, zręczny i zdeterminowany w dążeniu do celu, Andronik był nazywany „prawdziwym Komnenem”<a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998291-112">[111]</a>. Jednak był także zdolny do przerażającej brutalności, <a href="/wiki/Gwa%C5%82t" title="Gwałt">gwałtu</a> i okrucieństwa<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008378-115">[114]</a>. Nawet przeciwnicy Andronika przyznawali że nieubłagana surowość jego praw przyniosła zbawienne skutki. Cesarz wydał walkę wszechobecnej korupcji i za pomocą swoich okrutnych metod zwalczył nadużycia urzędników, co przyczyniło się do szybkiej poprawy sytuacji w prowincjach i wytworzenia wśród chłopstwa dotąd nieznanego mu poczucia praworządności. Jak pisał <a href="/wiki/Niketas_Choniates" title="Niketas Choniates">Niketas Choniates</a>: „Od tego, co oddał cesarzowi – co cesarskie, nie wymagano już nic więcej. Nikt nie zabierał mu, jak to się działo dawniej, ostatniej koszuli z grzbietu, nie dręczył go śmiertelnie, gdyż imię Andronika jak różdżka czarodziejska zmuszało do ucieczki chciwych poborców podatkowych”<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008379-117">[116]</a>. Jednocześnie jednak Andronik wprowadził terror skierowany przeciwko wszystkim ludziom związanym w jakiś sposób ze nienawidzonym przez niego Manuelem, nie wyłączając członków własnego rodu, a wzrastający opór coraz bardziej wrogiej mu arystokracji prowokował go do coraz to nowych aktów przemocy. Panował coraz bardziej osamotniony i podejrzliwy, otoczony tylko wąskim kręgiem zaufanych sług, a jego okrucieństwo zaczęło napawać obrzydzeniem nawet początkowo mu przyjazną ludność Konstantynopola. W państwie toczyła się ukryta wojna domowa pomiędzy cesarzem a arystokracją, która podkopywała jego siły. Spiskom i rewoltom nie było końca<a href="#cite_note-CITEREFHarris2005169–171-118">[117]</a><a href="#cite_note-CITEREFAngold1993297–300-119">[118]</a><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008379-117">[116]</a>. Mimo swojej wojskowej przeszłości, Andronik nie poradził sobie z <a href="/wiki/Izaak_Komnen_(1155%E2%80%931195_lub_1196)" title="Izaak Komnen (1155–1195 lub 1196)">Izaakiem Komnenem</a>, <a href="/wiki/Bela_III" title="Bela III">Belą III</a>, który reinkorporował chorwackie terytoria do Węgier oraz <a href="/wiki/Stefan_Nemania" title="Stefan Nemania">Stefanem Nemanją</a> z <a href="/wiki/Serbia" title="Serbia">Serbii</a>, który ogłosił niepodległość w stosunku do Bizancjum. Żaden z tych problemów nie mógł się jednak równać z inwazją <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Sycylii" title="Królestwo Sycylii">króla Sycylii</a> <a href="/wiki/Wilhelm_II_Dobry" title="Wilhelm II Dobry">Wilhelma II</a> w 1185, który stał na czele 300 okrętów i 80 tys. ludzi<a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998293-120">[119]</a>. W czerwcu Normanowie zdobyli Dyrrachium, zaś w sierpniu Tesaloniki, co przypieczętowało los Andronika. Kiedy jeden z jego agentów próbował dokonać aresztowania arystokraty <a href="/wiki/Izaak_II_Angelos" title="Izaak II Angelos">Izaaka Angelosa</a> ten zabił go, i znajdując azyl w kościele Hagia Sophia odwołał się do ludności Konstantynopola, która obwołała go cesarzem i obaliła Andronika<a href="#cite_note-CITEREFAngold1993297-114">[113]</a>. Panowanie Izaaka II i w jeszcze większym stopniu jego brata, <a href="/wiki/Aleksy_III_Angelos" title="Aleksy III Angelos">Aleksego III</a>, było widokiem załamania się pozostałości scentralizowanej maszynerii bizantyńskiego rządu i systemu obronnego. Chociaż Normanowie zostali wyparci z Grecji to w 1186 Bułgarzy wszczęli bunt, który doprowadził do powstania <a href="/wiki/Historia_Bu%C5%82garii_w_%C5%9Bredniowieczu#Odrodzenie_Cesarstwa" title="Historia Bułgarii w średniowieczu">drugiego państwa bułgarskiego</a>. Złe pokierowanie <a href="/wiki/III_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="III wyprawa krzyżowa">trzecią krucjatą</a> jasno pokazało słabość Bizancjum za Angelosów. Kiedy <a href="/wiki/Ryszard_I_Lwie_Serce" title="Ryszard I Lwie Serce">Ryszard I</a> przywłaszczył sobie <a href="/wiki/Cypr_(wyspa)" title="Cypr (wyspa)">Cypr</a> kosztem jego władcy Izaaka Komnena, to odmówił zwrócenia go cesarstwu<a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998296-121">[120]</a>. A kiedy <a href="/wiki/Fryderyk_I_Barbarossa" title="Fryderyk I Barbarossa">Fryderyk I Barbarossa</a> zdobył <a href="/wiki/Konya" title="Konya">Konyę</a>, Izaak nie zdołał przejąć inicjatywy<a href="#cite_note-Madden85-122">[121]</a><a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998297-123">[122]</a>. Wewnętrzna polityka Angelosów charakteryzowała się trwonieniem publicznego skarbu i złą gospodarką fiskalną. Autorytet Bizancjum został poważnie osłabiony i wzrastająca próżnia po władzy w centrum cesarstwa zachęcała do oderwania się. Istnieją świadectwa, że niektórzy dziedzice Komnenów ustanowili na wpół niepodległe państwo w <a href="/wiki/Trabzon" title="Trabzon">Trapezuncie</a> przed 1204<a href="#cite_note-CITEREFAngold1993309–314-124">[123]</a><a href="#cite_note-125">[124]</a>. Według <a href="/w/index.php?title=Aleksander_Vasiliev&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aleksander Vasiliev (strona nie istnieje)">Aleksandra Vasilieva</a>: „dynastia Angelosów, grecka z pochodzenia, [...] przyspieszyła ruinę imperium, osłabionego na zewnątrz i rozbitego od wewnątrz”<a href="#cite_note-VA-111">[110]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="IV_wyprawa_krzyżowa">IV wyprawa krzyżowa</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: IV wyprawa krzyżowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: IV wyprawa krzyżowa">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Eug%C3%A8ne_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Eug%C3%A8ne_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg/300px-Eug%C3%A8ne_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg" decoding="async" width="300" height="246" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Eug%C3%A8ne_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg/450px-Eug%C3%A8ne_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Eug%C3%A8ne_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg/600px-Eug%C3%A8ne_Ferdinand_Victor_Delacroix_012.jpg 2x" data-file-width="2223" data-file-height="1820" /></a><figcaption><a href="/wiki/Eug%C3%A8ne_Delacroix" title="Eugène Delacroix">Eugène Delacroix</a> Wkroczenie krzyżowców do Konstantynopola (1840, olej na płótnie, 410 × 498 cm, <a href="/wiki/Luwr" title="Luwr">Luwr</a>, <a href="/wiki/Pary%C5%BC" title="Paryż">Paryż</a>)</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie1204.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie1204.png/300px-Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie1204.png" decoding="async" width="300" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie1204.png/450px-Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie1204.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie1204.png/600px-Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie1204.png 2x" data-file-width="4591" data-file-height="2538" /></a><figcaption>Podział Bizancjum po <a href="/wiki/IV_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="IV wyprawa krzyżowa">IV wyprawie krzyżowej</a></figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobne artykuły: <a href="/wiki/IV_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="IV wyprawa krzyżowa">IV wyprawa krzyżowa</a> i <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Zary" title="Oblężenie Zary">Oblężenie Zary</a>.</div> W 1198 <a href="/wiki/Innocenty_III" title="Innocenty III">papież Innocenty III</a> w swoich <a href="/wiki/Encyklika" title="Encyklika">encyklikach</a> i poprzez <a href="/wiki/Legat_papieski" title="Legat papieski">legatów</a> wskazał nowy cel <a href="/wiki/Krucjata" title="Krucjata">krucjaty</a><a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998299-126">[125]</a>. Miał nim być podbój <a href="/wiki/Ajjubidzi" title="Ajjubidzi">ajjubidzkiego</a> <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egiptu</a>, ówczesnego centrum muzułmańskiej potęgi w <a href="/wiki/Lewant" title="Lewant">Lewancie</a>. Armia krzyżowców, która przybyła do <a href="/wiki/Republika_Wenecka" title="Republika Wenecka">Wenecji</a> latem 1202 roku, była nieco mniejsza niż się spodziewano, poza tym nie było wystarczających funduszy na zapłatę Wenecjanom, których flota została wynajęta przez krzyżowców do przewiezienia ich do Egiptu. Wenecka polityka za <a href="/wiki/Do%C5%BCa_Wenecji" title="Doża Wenecji">doży</a> <a href="/wiki/Enrico_Dandolo" title="Enrico Dandolo">Enrica Dandola</a>, podeszłego w latach i ślepego, ale ciągle ambitnego, była potencjalnie w konflikcie z polityką papieża i krzyżowców, ponieważ Wenecję łączyły silne więzi handlowe z Egiptem<a href="#cite_note-Br4Cr-127">[126]</a>. Krzyżowcy zaakceptowali sugestię, by zamiast zapłaty towarzyszyć Wenecjanom w zdobywaniu (chrześcijańskiego) portu <a href="/wiki/Zadar" title="Zadar">Zadar</a> w <a href="/wiki/Dalmacja" title="Dalmacja">Dalmacji</a>, dawnego <a href="/wiki/Wasal" title="Wasal">wasala</a> Wenecji, który w roku 1186 zbuntował się i przyjął zwierzchnictwo króla <a href="/wiki/W%C4%99gry" title="Węgry">Węgier</a><a href="#cite_note-BrC-128">[127]</a>. Miasto upadło w listopadzie 1202 roku, po krótkim <a href="/wiki/Obl%C4%99%C5%BCenie_Zary" title="Oblężenie Zary">oblężeniu</a>. Innocenty, którego powiadomiono o planie, ale jego sprzeciw został zignorowany, był niechętny narażaniu na niebezpieczeństwo krucjatowego przedsięwzięcia, na prośbę krzyżowców udzielił im zatem warunkowego rozgrzeszenia, ale ekskomunikował Wenecjan<a href="#cite_note-CITEREFAngold2006102,_105–106-129">[128]</a>. Po śmierci <a href="/wiki/Tybald_III_(hrabia_Szampanii)" title="Tybald III (hrabia Szampanii)">Tybalda III</a>, hrabiego <a href="/wiki/Szampania" title="Szampania">Szampanii</a>, dowództwo nad krucjatą przeszło na <a href="/wiki/Bonifacy_z_Montferratu" title="Bonifacy z Montferratu">Bonifacego</a>, markiza <a href="/wiki/Monferrato" title="Monferrato">Montferratu</a>. Wraz z innymi przywódcami zataił on przed resztą armii fakt ekskomuniki Wenecjan, uważając, że na wieść o tym z pewnością by się rozpadła. Bonifacy był przyjacielem <a href="/wiki/Filip_Szwabski" title="Filip Szwabski">Filipa Szwabskiego</a>. Obaj, Bonifacy i Filip, byli spokrewnieni z bizantyńską rodziną panującą. Tymczasem brat żony Filipa, <a href="/wiki/Irena_Angelina" title="Irena Angelina">Ireny Angeliny</a>, <a href="/wiki/Aleksy_IV_Angelos" title="Aleksy IV Angelos">Aleksy Angelos</a>, syn zdetronizowanego w roku 1195 i oślepionego cesarza <a href="/wiki/Izaak_II_Angelos" title="Izaak II Angelos">Izaaka II</a>, przybył do Europy szukać pomocy i nawiązał kontakt z krzyżowcami. Aleksy obiecywał zjednoczenie <a href="/wiki/Cerkiew_prawos%C5%82awna" title="Cerkiew prawosławna">prawosławia</a> z <a href="/wiki/Katolicyzm" title="Katolicyzm">katolicyzmem</a>, zapłatę za pomoc w odzyskaniu należnego mu tronu 200 000 srebrnych <a href="/wiki/Marka_(masa)" title="Marka (masa)">marek</a> i dołączenie do krucjaty z 10 tysiącami wojska<a href="#cite_note-CITEREFAngold2006101,_106-130">[129]</a>. Innocenty wiedział o planach skierowania krucjaty do Konstantynopola, i zakazał ataku na miasto, lecz papieski list dotarł do Zadaru po wypłynięciu floty. <a href="/wiki/Aleksy_III_Angelos" title="Aleksy III Angelos">Aleksy III</a> nie przygotował obrony miasta, dlatego kiedy wenecka flota wpłynęła na wody Konstantynopola 24 czerwca 1203, spotkała się z niewielkim oporem<a href="#cite_note-CITEREFNorwich1998301-131">[130]</a>. Latem 1203 Aleksy III uciekł i Aleksy Angelos został korowany jako Aleksy IV wraz ze swoim ślepym ojcem Izaakiem. Innocenty zganił przywódców krucjaty i rozkazał im niezwłocznie udać się do <a href="/wiki/Ziemia_%C5%9Awi%C4%99ta" title="Ziemia Święta">Ziemi Świętej</a><a href="#cite_note-Br4Cr-127">[126]</a><a href="#cite_note-CITEREFHarris2005216-132">[131]</a>. <table class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:30em; max-width: 40%;" cellspacing="5"> <tbody><tr> <td style="text-align: left;">„I nikt z was niech się lekkomyślnie nie zaślepia, że może godziwie zajmować i grabić ziemię Greków, ponieważ ci odmawiają należnego posłuszeństwa Stolicy Apostolskiej, a ich cesarz, odsunąwszy, a nawet oślepiwszy swego brata, uzurpuje sobie władzę nad Konstantynopolem. Prawdą jest, że tak w tej, jak i w wielu innych jeszcze sprawach ów cesarz i powierzeni jego władzy ludzie błądzą, nie waszą jest jednak rzeczą wydawać sąd o ich wykroczeniach, i nie po to przyjęliście znak krzyża, aby mścić ową niesprawiedliwość, lecz raczej dla pomszczenia zniewagi Ukrzyżowanego, którego służbie oddaliście się w szczególny sposób”. </td></tr> <tr> <td style="text-align: left;">Innocenty III do <a href="/wiki/Bonifacy_z_Montferratu" title="Bonifacy z Montferratu">Bonifacego z Montferratu</a>, <a href="/wiki/Baldwin_I_(cesarz_%C5%82aci%C5%84ski)" title="Baldwin I (cesarz łaciński)">Baldwina IX, hrabiego Flandrii</a> i <a href="/wiki/Ludwik_I_(hrabia_Blois)" title="Ludwik I (hrabia Blois)">Ludwika I, hrabiego Blois</a> (<a href="/wiki/Ferentino" title="Ferentino">Ferentino</a>, lato 1203, ok. 20 czerwca)<a href="#cite_note-133">[132]</a>. </td></tr></tbody></table> Kiedy w późnym listopadzie 1203 Aleksy IV ogłosił, że jego obietnice będą trudne do spełnienia ponieważ imperium brakuje funduszy (był zdolny do zapłacenia w przybliżeniu połowy obiecanej sumy 200 000 srebrnych marek i nie mógł spełnić swojej drugiej obietnicy względem krzyżowców, czyli zapłaty za wynajęcie floty weneckiej<a href="#cite_note-Madden110-134">[133]</a>), krzyżowcy wypowiedzieli mu wojnę. W międzyczasie wewnętrzna opozycja wobec Aleksego IV wzrosła w siłę i 25 stycznia 1204 jeden z jego dworzan, <a href="/wiki/Aleksy_V_Murzuflos" title="Aleksy V Murzuflos">Aleksy Dukas</a>, zabił go, i przejął władzę jako Aleksy V. Izaak umarł niedługo po tym wydarzeniu, prawdopodobnie z przyczyn naturalnych<a href="#cite_note-P-135">[134]</a>. Krzyżowcy i Wenecjanie, rozdrażnieni morderstwem ich przypuszczalnego patrona, zaczęli przygotowania do ataku na stolicę Bizancjum. Zadecydowali, że 12 elektorów (sześciu Wenecjan i sześciu krzyżowców) powinno wybrać <a href="/wiki/Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie" title="Cesarstwo Łacińskie">Cesarza Łacińskiego</a><a href="#cite_note-Br4Cr-127">[126]</a>. Ostatecznie krzyżowcy zdobyli miasto 13 kwietnia 1204. Konstantynopol był obiektem grabieży i masakry szeregowych żołnierzy przez 3 dni. Wiele bezcennych ikon, relikwii i innych przedmiotów zawieziono do <a href="/wiki/Cywilizacja_zachodnia" title="Cywilizacja zachodnia">zachodniej Europy</a>, dużą cześć do Wenecji. Według słów Choniatesa, „<a href="/wiki/Prostytucja" title="Prostytucja">prostytutka</a> została osadzona na tronie patriarchy”<a href="#cite_note-NC-136">[135]</a>. Kiedy Innocenty III usłyszał o zachowaniu krzyżowców, skarcił ich w niedwuznaczny sposób. Ale sytuacja była poza jego kontrolą, szczególnie po tym jak jego <a href="/wiki/Legat_papieski" title="Legat papieski">legat</a>, z jego własnej inicjatywy, uwolnił krzyżowców od przysięgi udania się do Ziemi Świętej<a href="#cite_note-Norwich-70">[69]</a><a href="#cite_note-Br4Cr-127">[126]</a>. Kiedy porządek został przywrócony, krzyżowcy i Wenecjanie kontynuowali realizowanie ich porozumienia. <a href="/wiki/Baldwin_I_(cesarz_%C5%82aci%C5%84ski)" title="Baldwin I (cesarz łaciński)">Baldwin z Flandrii</a> został wybrany na cesarza, a Wenecjanin <a href="/wiki/Tomasz_Morosini" title="Tomasz Morosini">Tomasz Morosini</a> na <a href="/wiki/%C5%81aci%C5%84ski_patriarcha_Konstantynopola" title="Łaciński patriarcha Konstantynopola">patriarchę Konstantynopola</a>. Ziemie podzielone pomiędzy przywódców krucjaty nie obejmowały wszystkich dawnych posiadłości Bizancjum. Bizantyńczycy nadal sprawowali władzę w <a href="/wiki/Cesarstwo_Nicejskie" title="Cesarstwo Nicejskie">Nicei</a>, <a href="/wiki/Cesarstwo_Trapezuntu" title="Cesarstwo Trapezuntu">Trapezuncie</a> i <a href="/wiki/Despotat_Epiru" title="Despotat Epiru">Epirze</a><a href="#cite_note-Br4Cr-127">[126]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Upadek">Upadek</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Upadek" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Upadek">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:1263_Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/1263_Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne.svg/300px-1263_Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne.svg.png" decoding="async" width="300" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/1263_Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne.svg/450px-1263_Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/1263_Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne.svg/600px-1263_Morze_%C5%9Ar%C3%B3dziemne.svg.png 2x" data-file-width="925" data-file-height="424" /></a><figcaption>Bliski Wschód około roku 1263</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Upadek_Cesarstwa_Bizanty%C5%84skiego" title="Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego">Upadek Cesarstwa Bizantyńskiego</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cesarstwo_na_uchodźstwie">Cesarstwo na uchodźstwie</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Cesarstwo na uchodźstwie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Cesarstwo na uchodźstwie">edytuj kod</a>]</div> Słabość Cesarstwa Łacińskiego stała się oczywista już rok po jego ustanowieniu, kiedy cesarz Baldwin został pokonany przez bułgarskiego cara <a href="/wiki/Ka%C5%82ojan" title="Kałojan">Kałojana</a> w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Adrianopolem_(1205)" title="Bitwa pod Adrianopolem (1205)">bitwie pod Adrianopolem</a> i wzięty do niewoli. Po krótkim odrodzeniu za panowania brata Baldwina, <a href="/wiki/Henryk_Flandryjski" title="Henryk Flandryjski">Henryka</a>, „cesarstwo osunęło się w stan krańcowej słabości”<a href="#cite_note-CITEREFHarris2005233-137">[136]</a>. Porozumienie pomiędzy Wenecjanami a krzyżowcami przyznawało cesarzowi łacińskiemu jedynie ułamek ziem, którymi cieszył się jego bizantyński poprzednik, a i tak nie zdołano podporządkować sobie ich wszystkich. W rezultacie nowe państwo nie było w stanie ściągać wystarczających należności podatkowych, stanowiących niegdyś o sile Bizancjum, i stale nękał je brak środków<a href="#cite_note-CITEREFHarris2005233-137">[136]</a>. Po zdobyciu Konstantynopola w 1204 przez łacińskich krzyżowców, powstały trzy państwa będące sukcesorami Cesarstwa: <a href="/wiki/Cesarstwo_Nicejskie" title="Cesarstwo Nicejskie">Cesarstwo Nicejskie</a>, <a href="/wiki/Cesarstwo_Trapezuntu" title="Cesarstwo Trapezuntu">Cesarstwo Trapezuntu</a> i <a href="/wiki/Despotat_Epiru" title="Despotat Epiru">Despotat Epiru</a>. Cesarstwo Trapezuntu szybko utraciło znaczenie, kiedy w 1214 Turcy zajęli należącą do niego <a href="/wiki/Synopa" title="Synopa">Synopę</a> i wzięli do niewoli <a href="/wiki/Aleksy_I_Wielki_Komnen" title="Aleksy I Wielki Komnen">Aleksego I</a>, który powrócił na tron już jako wasal <a href="/wiki/Su%C5%82tanat_Rumu" title="Sułtanat Rumu">Sułtanatu Rum</a>. Z kolei Cesarstwo Nicejskie w 1207 utraciło na rzecz Sułtanatu Rum <a href="/wiki/Antalya" title="Antalya">Antalyę</a>, lecz upadek Konstantynopola sprawił, że w Nicei skoncentrowały się rezerwy wojskowe Bizancjum i w 1211 <a href="/wiki/Teodor_I_Laskarys" title="Teodor I Laskarys">Teodor I Laskarys</a> pokonał Turków w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Antiochi%C4%85_nad_Meandrem" title="Bitwa pod Antiochią nad Meandrem">bitwie nad rzeką Menderes</a>, w której zginął sułtan <a href="/wiki/Kaj_Chusrau_I" title="Kaj Chusrau I">Kaj Chusrau I</a>. Po tym wydarzeniu stosunki pomiędzy oboma państwami stały się przyjazne. Nicea musiała jednak walczyć także z Cesarstwem Łacińskim, które dopiero w 1214 uznało jej istnienie<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008401,_405–407-138">[137]</a><a href="#cite_note-139">[138]</a>. W tej sytuacji z początku wyglądało na to, że spośród trzech państw sukcesyjnych to Epir wygra wyścig o odbicie Konstantynopola, zwłaszcza gdy jego władca <a href="/wiki/Teodor_Angelos_Dukas_Komnen" title="Teodor Angelos Dukas Komnen">Teodor Angelos</a> w 1224 podbił <a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Tesaloniki" title="Królestwo Tesaloniki">Królestwo Tesaloniki</a>. W 1230 rzucił on jednak wyzwanie Bułgarom, którzy pokonali go w <a href="/wiki/Bitwa_pod_K%C5%82okotnic%C4%85" title="Bitwa pod Kłokotnicą">bitwie pod Kłokotnicą</a>, wzięli do niewoli i zajęli większość Epiru<a href="#cite_note-CITEREFHarris2005235–236-140">[139]</a>. Tymczasem cesarz Nicei <a href="/wiki/Jan_III_Dukas_Watatzes" title="Jan III Dukas Watatzes">Jan Watatzes</a> (panował 1222–1254) swoją mądrą polityką gospodarczą budował solidne fundamenty sukcesu swojego państwa. Już w 1225 pokonał sprzymierzonych buntowników i łacinników w bitwie pod Poimamenon, po której zajął niemal wszystkie łacińskie posiadłości w Azji Mniejszej. Niedługo potem jego wojsko zajęło Adrianopol, zdobywając tym samym przyczółek w Europie. W 1235 Jan sprzymierzył się z carem bułgarskim <a href="/wiki/Iwan_Asen_II" title="Iwan Asen II">Iwanem Asenem</a>, co pozwoliło mu na dalsze poszerzenie swoich terytoriów w Europie. Do 1246 podbił Tesalonikę i sporą część południowych Bałkanów. Do 1259 Cesarstwo Łacińskie tworzyły już wyłącznie Konstantynopol oraz kilka mil ziemi wokół miasta, zaś po zwycięstwie Nicei w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Pelagoni%C4%85" title="Bitwa pod Pelagonią">bitwie pod Pelagonią</a> nie istniała już żadna lądowa siła militarna mogąca ją powstrzymać przed odbiciem Konstantynopola. Ostatecznie w lipcu 1261 jeden z wodzów cesarza Nicei <a href="/wiki/Micha%C5%82_VIII_Paleolog" title="Michał VIII Paleolog">Michała VIII Paleologa</a>, wysłany na czele swych sił do <a href="/wiki/Tracja" title="Tracja">Tracji</a>, przeciągając obok Konstantynopola ze zdumieniem stwierdził, że miasto jest niemal ogołocone z wojska, zajętego oblężeniem twierdzy Dafnuzjon, i 25 lipca 1261 zajął je nie napotykając niemal żadnego oporu<a href="#cite_note-CITEREFHarris2005236–238-141">[140]</a><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008416–417,_422-142">[141]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Paleologowie">Paleologowie</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Paleologowie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Paleologowie">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Zobacz też: <a href="/wiki/Paleologowie" title="Paleologowie">Paleologowie</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Balkans1355.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Balkans1355.png/300px-Balkans1355.png" decoding="async" width="300" height="192" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Balkans1355.png/450px-Balkans1355.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bd/Balkans1355.png 2x" data-file-width="551" data-file-height="352" /></a><figcaption>Mapa <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Ba%C5%82ka%C5%84ski" title="Półwysep Bałkański">Półwyspu Bałkańskiego</a> oraz <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Anatolii</a> około roku 1355. Cesarstwo straciło swoje miasta w Anatolii, a Epir został podbity przez <a href="/wiki/Serbia" title="Serbia">Serbię</a>. Ziemie Osmanów zaznaczono na fioletowo, ziemie Cesarstwa na czerwono</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Byzantium1400.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Byzantium1400.png/300px-Byzantium1400.png" decoding="async" width="300" height="209" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Byzantium1400.png/450px-Byzantium1400.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c2/Byzantium1400.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="357" /></a><figcaption>Cesarstwo w roku 1400</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Eastern_Mediterranean_1450.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Eastern_Mediterranean_1450.svg/300px-Eastern_Mediterranean_1450.svg.png" decoding="async" width="300" height="285" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Eastern_Mediterranean_1450.svg/450px-Eastern_Mediterranean_1450.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Eastern_Mediterranean_1450.svg/600px-Eastern_Mediterranean_1450.svg.png 2x" data-file-width="2497" data-file-height="2369" /></a><figcaption>Cesarstwo Bizantyńskie w roku 1450</figcaption></figure> Gdy Michał Paleolog odzyskał Konstantynopol w 1261, wszystko zdawało się sprzyjać restauracji Cesarstwa Bizantyńskiego. W rzeczywistości jednak podbój łaciński doprowadził do dalekosiężnych zmian, które sprawiły, że nie można już było wskrzesić instytucji cesarstwa w dawnym kształcie. Z braku stolicy Kościół prawosławny stał się główną siłą jednoczącą – jego autorytet był uniwersalny, podczas gdy władza cesarzy nikejskich tylko lokalna. Po powrocie z wygnania nie udało się przywrócić władzy cesarskiej charakteru uniwersalnego, o czym świadczy sprzeciw bizantyńczyków wobec cesarskich planów unii z Kościołem rzymskim. Cesarstwo Bizantyńskie było zbudowane na dominacji stolicy nad prowincjami. Konstantynopol odgrywał ogromną rolę dzięki przychodom, które napływały z prowincji czy to w postaci podatków, czy dochodów z posiadłości ziemskich. Lecz podczas rządów łacińskich prowincja uniezależniła się od Konstantynopola, a miasta uzyskały przywileje na wzór miast zachodnich, których później zazdrośnie strzegły<a href="#cite_note-CITEREFAngold200656,_171,_183–184,_238–239-143">[142]</a>. Stąd „pod wieloma względami odbudowane Cesarstwo Bizantyńskie stało się konfederacją miast z ośrodkiem w Konstantynopolu. Był to dużo luźniejszy i bardziej rozdrobniony system polityczny niż ten, który istniał przed rokiem 1204. Takie było długotrwałe dziedzictwo Cesarstwa Łacińskiego”<a href="#cite_note-CITEREFAngold2006171-144">[143]</a>. Powrót do cesarskiej autokracji, w której Konstantynopol dominuje nad prowincjami, a cesarz nad Kościołem i społeczeństwem, okazał się niemożliwy<a href="#cite_note-CITEREFAngold2006184,_239-145">[144]</a>. W obliczu zagrożenia ze strony <a href="/wiki/Karol_I_Andegawe%C5%84ski" title="Karol I Andegaweński">Karola Andegaweńskiego</a>, Michał VIII zwrócił się do papiestwa z ofertą zjednoczenia Kościołów. Jednak nie był w stanie narzucić go bizantyńskiemu społeczeństwu, które potępiało go za to, że jest w stanie poświęcić ortodoksję na rzecz krótkotrwałych korzyści politycznych<a href="#cite_note-CITEREFAngold2006239-146">[145]</a>. Odbudowa Cesarstwa w 1261 doprowadziła do osłabienia obrony Azji Mniejszej na skutek oddalenia centrum politycznego od granicy wschodniej i zorientowania polityki imperium całkowicie na Zachód. W ostatniej dekadzie XIII wieku zagony turkmeńskich ghazich były tak duże, że przybrały rozmiary zmasowanej napaści. W 1300 prawie cała Azja Mniejsza znalazła się w rękach zdobywców. Spośród wszystkich <a href="/wiki/Bej" title="Bej">bejów</a> <a href="/wiki/Osman_I" title="Osman I">Osman Ghazi</a> posiadał terytoria znajdujące się najbliżej Bizancjum i Bałkanów. Kiedy w 1302 rozbił on armię cesarską idącą na odsiecz Nicei pod Bafeonem, ghazi z całej Anatolii, przyciągani perspektywą łatwego podboju i kolonizacji, zaczęli tłumnie zaciągać się pod jego sztandary. Cesarz <a href="/wiki/Andronik_II_Paleolog" title="Andronik II Paleolog">Andronik II</a> w 1304 wysłał przeciwko Turkom najemną <a href="/wiki/Kompania_Katalo%C5%84ska" title="Kompania Katalońska">Kompanię Katalońską</a>, ci jednak po ich pokonaniu zaczęli grabić ziemie bizantyńskie, a ostatecznie w 1311 usadowili się w <a href="/wiki/Ateny" title="Ateny">Atenach</a><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008457–461-147">[146]</a><a href="#cite_note-CITEREFİnalcık200618-148">[147]</a>. Siły cesarstwa dodatkowo osłabiły wojny domowe pomiędzy Andronikiem II i <a href="/wiki/Andronik_III_Paleolog" title="Andronik III Paleolog">Andronikiem III</a> w latach 1321–1328, oraz w latach 1341–1354 pomiędzy <a href="/wiki/Jan_VI_Kantakuzen" title="Jan VI Kantakuzen">Janem Kantakuzenem</a> i jego przeciwnikami, do których zaliczało się przede wszystkim miasto Tessalonika. Podczas drugiej z tych wojen obie strony bez skrupułów korzystały z pomocy Turków, podczas gdy <a href="/wiki/Imperium_Osma%C5%84skie" title="Imperium Osmańskie">Osmanowie</a> w 1326 zdobyli <a href="/wiki/Bursa_(miasto)" title="Bursa (miasto)">Bursę</a>, w 1331 Niceę, a w 1337 <a href="/wiki/Nikomedia" title="Nikomedia">Nikomedię</a>. Najbardziej skorzystał jednak na niej władca Serbii <a href="/wiki/Stefan_Urosz_IV_Duszan" title="Stefan Urosz IV Duszan">Stefan Duszan</a>, który oderwał od Bizancjum ponad połowę jego terytorium i niemal podwoił obszar swego państwa. W 1346 Duszan przyjął tytuł cesarski i pretendował do zagarnięcia Konstantynopola. Terytorium Cesarstwa ograniczało się teraz do Tracji, wysp położonych w północnej części <a href="/wiki/Morze_Egejskie" title="Morze Egejskie">Morza Egejskiego</a>, Tessaloniki i posiadłości na <a href="/wiki/Peloponez" title="Peloponez">Peloponezie</a>, a państwo znajdowało się w nędzy<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008463–466,_469,_472–473,_476–485-149">[148]</a>. Po śmierci Duszana w 1355 potęga Serbów upadła, jednak kiedy w nocy z 1 na 2 marca 1354 trzęsienie ziemi zniszczyło mury warowni na <a href="/wiki/Gallipoli_(p%C3%B3%C5%82wysep)" title="Gallipoli (półwysep)">półwyspie Gallipoli</a>, została ona natychmiast zajęta przez Osmanów. Odtąd Turcy mieli przyczółek w Europie. W 1361 zajęli oni Adrianopol, do którego w 1365 przenieśli stolicę, a w 1371 pokonali koalicję władców bałkańskich w <a href="/wiki/Bitwa_nad_Maric%C4%85" title="Bitwa nad Maricą">bitwie nad rzeką Maricą</a>. Wkrótce po tym wydarzeniu cesarze bizantyńscy stali się wasalami Osmanów, których panowanie na Bałkanach utwierdziło zwycięstwo nad Serbami w <a href="/wiki/Bitwa_na_Kosowym_Polu_(1389)" title="Bitwa na Kosowym Polu (1389)">bitwie na Kosowym Polu</a> w 1389. W 1390 następca tronu <a href="/wiki/Manuel_II_Paleolog" title="Manuel II Paleolog">Manuel II</a> był zmuszony jako wasal sułtana <a href="/wiki/Bajazyd_I_B%C5%82yskawica" title="Bajazyd I Błyskawica">Bajazyda</a> pomagać mu w zdobywaniu <a href="/wiki/Ala%C5%9Fehir" title="Alaşehir">Filadelfii</a>, ostatniego greckiego bastionu w Azji Mniejszej. Mimo tego upokorzenia w 1394 Bajazyd rozpoczął blokadę Konstantynopola. Bizancjum uratował jedynie najazd <a href="/wiki/Timur_Chromy" title="Timur Chromy">Timura</a>, który w 1402 pokonał i wziął do niewoli Bajazyda w <a href="/wiki/Bitwa_pod_Ankar%C4%85" title="Bitwa pod Ankarą">bitwie pod Ankarą</a><a href="#cite_note-CITEREFİnalcık200621,_24,_27–28-150">[149]</a><a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008493–494,_497–498,_503–505-151">[150]</a>. W państwie Osmanów zapanowała teraz anarchia, a Bizancjum uzyskało chwilę oddechu, chociaż wewnętrznie wyczerpane, nie potrafiło w pełni wykorzystać tej sytuacji<a href="#cite_note-CITEREFOstrogorski2008511-152">[151]</a>. Do 1423 Osmanowie odbudowali swoją potęgę sprzed śmierci Bajazyda<a href="#cite_note-CITEREFİnalcık200631-153">[152]</a>. Cesarze apelowali do Zachodu o pomoc, ale papież rozważał przysłanie posiłków tylko w zamian za unię Kościoła Prawosławnego ze <a href="/wiki/Stolica_Apostolska" title="Stolica Apostolska">Stolicą Apostolską</a>. Unia Kościołów była rozważana i okazjonalnie przyjmowana za pomocą cesarskich dekretów, ale prawosławna ludność i kler żywiły gwałtowną niechęć do rzymskiej władzy i łacińskiego obrządku. Niektórzy zachodni najemnicy przybyli żeby wzmocnić chrześcijańską obronę Konstantynopola, ale większość zachodnich władców, zajętych własnymi sprawami, nie zrobiła nic, kiedy Osmanowie zajmowali ostatnie bizantyńskie terytoria<a href="#cite_note-CITEREFRunciman199071–72,_84–85-154">[153]</a>. W tym okresie Konstantynopol był wyludniony i zrujnowany. Populacja miasta spadła tak drastycznie że było ono teraz niewiele więcej niż gromadą wiosek oddzielonych polami. 2 kwietnia 1453 sułtańska armia w sile około 80 tys. ludzi oraz hordy jego oddziałów nieregularnych rozpoczęły oblężenie miasta. Pomimo desperackiej obrony znacznie mniejszych sił chrześcijan (ok. 7 tys. ludzi, w tym 2 tys. zachodnich najemników)<a href="#cite_note-CITEREFRunciman199084–86-155">[154]</a>, po dwumiesięcznym oblężeniu 29 maja 1453 <a href="/wiki/Upadek_Konstantynopola" title="Upadek Konstantynopola">Konstantynopol upadł</a>. Ostatni cesarz bizantyński, <a href="/wiki/Konstantyn_XI_Paleolog" title="Konstantyn XI Paleolog">Konstantyn XI Dragazes</a>, po raz ostatni był widziany kiedy odrzucił cesarskie regalia i włączył się do walki wręcz po tym jak zostały wzięte mury miasta. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Następstwa">Następstwa</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Następstwa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Następstwa">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Constantinople_1453.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Constantinople_1453.jpg/220px-Constantinople_1453.jpg" decoding="async" width="220" height="332" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Constantinople_1453.jpg/330px-Constantinople_1453.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Constantinople_1453.jpg/440px-Constantinople_1453.jpg 2x" data-file-width="2549" data-file-height="3846" /></a><figcaption>Oblężenie Konstantynopola w 1453 roku, według XV-wiecznej francuskiej miniatury</figcaption></figure> <a href="/wiki/Mehmed_II_Zdobywca" title="Mehmed II Zdobywca">Mehmed II</a> zdobył pozbawione ojczyzny <a href="/wiki/Mistra" title="Mistra">Mistrę</a> w 1460, a <a href="/wiki/Trabzon" title="Trabzon">Trapezunt</a> w 1461. Bratanek ostatniego cesarza, <a href="/wiki/Konstantyn_XI_Paleolog" title="Konstantyn XI Paleolog">Konstantyna XI</a>, <a href="/wiki/Andrzej_Paleolog" title="Andrzej Paleolog">Andrzej Paleolog</a> przejął nieistniejący tytuł <a href="/wiki/Cesarze_bizanty%C5%84scy" title="Cesarze bizantyńscy">cesarza Bizancjum</a> i używał go od 1465 aż do swojej śmierci w 1503<a href="#cite_note-Helios-10">[9]</a>. Z końcem XV wieku <a href="/wiki/Imperium_Osma%C5%84skie" title="Imperium Osmańskie">Imperium Osmańskie</a> ustanowiło swoje panowanie nad Azją Mniejszą i częścią Półwyspu Bałkańskiego. Mehmed II i jego następcy uważali się za prawowitych spadkobierców Imperium Bizantyńskiego aż do upadku Imperium Osmańskiego na początku XX wieku. Tymczasem <a href="/wiki/Wo%C5%82oszczyzna" title="Wołoszczyzna">Wołoszczyzna</a> i <a href="/wiki/Hospodarstwo_Mo%C5%82dawskie" title="Hospodarstwo Mołdawskie">Mołdawia</a> dawały schronienie prawosławnym uciekinierom, między innymi części bizantyńskiej szlachty. Ze śmiercią ostatniego cesarza Bizancjum rola patrona <a href="/wiki/Cerkiew_prawos%C5%82awna" title="Cerkiew prawosławna">prawosławia</a> została przejęta przez <a href="/wiki/Iwan_III_Srogi" title="Iwan III Srogi">Iwana III</a>, <a href="/wiki/Wielki_ksi%C4%85%C5%BC%C4%99" title="Wielki książę">Wielkiego księcia</a> <a href="/wiki/Wielkie_Ksi%C4%99stwo_Moskiewskie" title="Wielkie Księstwo Moskiewskie">Moskiewskiego</a>. Poślubił on siostrę Andrzeja, <a href="/wiki/Zoe_Paleolog" title="Zoe Paleolog">Zofię Paleolog</a>, której wnuk, <a href="/wiki/Iwan_IV_Gro%C5%BAny" title="Iwan IV Groźny">Iwan Groźny</a>, został pierwszym <a href="/wiki/Car" title="Car">carem</a> <a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosji</a> (car jest słowiańską wersją słowa cesarz). Jego następcy wspierali idee, że <a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwa</a> była właściwym dziedzicem Rzymu i Konstantynopola (<a href="/wiki/Moskwa_%E2%80%93_Trzeci_Rzym" title="Moskwa – Trzeci Rzym">Trzeci Rzym</a>). Koncepcja <a href="/wiki/Imperium_Rosyjskie" title="Imperium Rosyjskie">Imperium Rosyjskiego</a> jako nowego, Trzeciego Rzymu, była podtrzymywana aż do jego obalenia przez <a href="/wiki/Rewolucje_w_Rosji_1917_roku" title="Rewolucje w Rosji 1917 roku">rewolucję w 1917</a><a href="#cite_note-156">[155]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Aspekty_bizantyńskiego_świata">Aspekty bizantyńskiego świata</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Aspekty bizantyńskiego świata" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Aspekty bizantyńskiego świata">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cesarz">Cesarz</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Cesarz" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Cesarz">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Cesarze_bizanty%C5%84scy" title="Cesarze bizantyńscy">Cesarze bizantyńscy</a>.</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Coronation_of_a_Byzantine_co-emperor_on_a_shield,_Madrid_Skylitzes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Coronation_of_a_Byzantine_co-emperor_on_a_shield%2C_Madrid_Skylitzes.jpg/250px-Coronation_of_a_Byzantine_co-emperor_on_a_shield%2C_Madrid_Skylitzes.jpg" decoding="async" width="250" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Coronation_of_a_Byzantine_co-emperor_on_a_shield%2C_Madrid_Skylitzes.jpg/375px-Coronation_of_a_Byzantine_co-emperor_on_a_shield%2C_Madrid_Skylitzes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Coronation_of_a_Byzantine_co-emperor_on_a_shield%2C_Madrid_Skylitzes.jpg/500px-Coronation_of_a_Byzantine_co-emperor_on_a_shield%2C_Madrid_Skylitzes.jpg 2x" data-file-width="1866" data-file-height="1535" /></a><figcaption>Koronacja <a href="/wiki/Micha%C5%82_I_Rangabe" title="Michał I Rangabe">Michała I Rangabe</a> na tarczy (ilustracja z madryckiego rękopisu Kroniki Skylitzesa)</figcaption></figure> Cesarz posiadał władzę despotyczną: stanowił prawo, zarządzał państwem i był najwyższym sędzią. Jednocześnie formalnie był to władca elekcyjny. Wybór – zgodnie z tradycją starożytnego Rzymu – należał do Senatu, wojska i ludu Konstantynopola. Uważano, iż decyzja Bizantyńczyków była wyrazem Bożej woli, gdyż to ostatecznie Bóg decydował o tym, kto zasiądzie na tronie cesarskim. Jeśli go tracił, np. wskutek spisku, oznaczało to, że pozbawił się łaski Bożej za grzechy, o których nawet nikt poza nim samym jako grzesznikiem i Bogiem – sędzią mógł nie wiedzieć. Tym sposobem ówcześni dokonywali swoistej postracjonalizacji częstych zmian na cesarskim tronie. System elekcyjny nie przeszkadzał w tworzeniu się dynastii, które opierały się nie na zasadzie dziedziczenia tronu (która nigdy nie została formalnie zaakceptowana i zaprowadzona), ale na prawie panującego cesarza do proklamowania współrządcy. Stąd też desygnowanie następcy jeszcze za życia danego władcy było tak ważne. Jednocześnie cesarz dzięki temu nie musiał zawsze wyznaczać najstarszego syna, ale w tym systemie władzy miał dowolność wyboru miarkowaną stanem faktycznym i np. rozkładem sił w dynastii, na dworze czy w wojsku. Ponadto – w przeciwieństwie do monarchii zachodnich, gdzie brak męskiego potomka oznaczał kres rządów dynastii i nierzadko rozkład państwa – Bizancjum wzorem starożytnego Rzymu korzystało z instytucji adopcji, która w kulturze bizantyjskiej nie była tak deprecjonowana jak na Zachodzie, a jednocześnie cesarze bizantyjscy nie mieli tak wiele nieślubnego potomstwa, jak władcy Europy zachodniej<a href="#cite_note-Paleologowie_2011-6">[5]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dyplomacja">Dyplomacja</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Dyplomacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dyplomacja">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:The_mother_of_the_Russian_sovereign_Svjatoslav,_Olga_along_with_her_escort_from_the_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/The_mother_of_the_Russian_sovereign_Svjatoslav%2C_Olga_along_with_her_escort_from_the_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg/220px-The_mother_of_the_Russian_sovereign_Svjatoslav%2C_Olga_along_with_her_escort_from_the_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg" decoding="async" width="220" height="116" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/The_mother_of_the_Russian_sovereign_Svjatoslav%2C_Olga_along_with_her_escort_from_the_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg/330px-The_mother_of_the_Russian_sovereign_Svjatoslav%2C_Olga_along_with_her_escort_from_the_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/70/The_mother_of_the_Russian_sovereign_Svjatoslav%2C_Olga_along_with_her_escort_from_the_Chronicle_of_John_Skylitzes.jpg 2x" data-file-width="340" data-file-height="179" /></a><figcaption><a href="/wiki/Olga_Kijowska" title="Olga Kijowska">Olga</a>, <a href="/wiki/Ru%C5%9B_Kijowska" title="Ruś Kijowska">księżna kijowska</a>, wraz z eskortą w Konstantynopolu (Madrid Skylitzes, Biblioteca Nacional de España, Madryt)</figcaption></figure> Po upadku Rzymu kluczowym wyzwaniem dla Cesarstwa było utrzymanie relacji ze swoimi różnymi sąsiadami. Gdy owe narody zaczęły rozwijać formalne instytucje polityczne, były w tym zależne od Konstantynopola. Dyplomacji bizantyńskiej szybko udało się wciągnąć swoich sąsiadów w sieć międzynarodowych i międzypaństwowych relacji<a href="#cite_note-N1-157">[156]</a>. Sieć ta obracała się wokół zawierania traktatów i zawierała w sobie przyjęcie nowego władcy do rodziny królów oraz przyswojenie bizantyńskich postaw społecznych, wartości i instytucji<a href="#cite_note-158">[157]</a>. Bizantyńczycy uważali dyplomację za formę wojny przy użyciu innych środków. Biuro do spraw barbarzyńców było zagraniczną agencją wywiadowczą zbierającą informacje na temat rywali imperium z każdego możliwego źródła<a href="#cite_note-Ant-159">[158]</a>. Bizantyńczycy czerpali korzyści z wielu dyplomatycznych praktyk. Dla przykładu, poselstwa do stolicy często pozostawały tam przez lata. Członkowie rodzin królewskich zazwyczaj byli proszeni o pozostanie w Konstantynopolu, nie tylko jako potencjalni zakładnicy, ale także jako użyteczne marionetki w przypadku zmiany sytuacji politycznej. Inną kluczową praktyką było przytłoczenie gości manifestacyjnym przepychem<a href="#cite_note-N1-157">[156]</a>. Według <a href="/wiki/Dimitri_Obolensky" title="Dimitri Obolensky">Dimitri Obolensky’ego</a> zachowanie cywilizacji we Wschodniej Europie było możliwe dzięki umiejętnościom i zasobom bizantyńskiej dyplomacji, która pozostała jedną z ostatnich kontrybucji Bizancjum do historii Europy<a href="#cite_note-O3-160">[159]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Gospodarka">Gospodarka</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Gospodarka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Gospodarka">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Solidus-Justinian_II-Christ_b-sb1413.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Solidus-Justinian_II-Christ_b-sb1413.jpg/220px-Solidus-Justinian_II-Christ_b-sb1413.jpg" decoding="async" width="220" height="108" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Solidus-Justinian_II-Christ_b-sb1413.jpg/330px-Solidus-Justinian_II-Christ_b-sb1413.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Solidus-Justinian_II-Christ_b-sb1413.jpg/440px-Solidus-Justinian_II-Christ_b-sb1413.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="245" /></a><figcaption><a href="/wiki/Solid" title="Solid">Solid</a> <a href="/wiki/Justynian_II_Rhinotmetos" title="Justynian II Rhinotmetos">Justyniana II</a> z czasów jego drugiego panowania, po 705</figcaption></figure> Przez wiele stuleci <a href="/wiki/Gospodarka" title="Gospodarka">gospodarka</a> bizantyńska była najbardziej zaawansowana w Europie. Reformy Konstantyna V (ok. 765) zapoczątkowały ożywienie trwające aż do 1204. Od X wieku aż do końca wieku XII Cesarstwo Bizantyńskie kojarzyło się z obrazem luksusu, zaś podróżnicy byli pod wrażeniem nagromadzonego w stolicy bogactwa. Wszystko to zmieniło się z przybyciem <a href="/wiki/IV_wyprawa_krzy%C5%BCowa" title="IV wyprawa krzyżowa">IV krucjaty</a>, która była ekonomiczną katastrofą<a href="#cite_note-M532-161">[160]</a>. <a href="/wiki/Paleologowie" title="Paleologowie">Paleologowie</a> próbowali ożywić gospodarkę, jednak późne Bizancjum nie było już w stanie przejąć pełnej kontroli nad własnymi i obcymi siłami ekonomicznymi. Stopniowo utraciło także wpływ na warunki handlu, mechanizm kształtowania cen, odpływ metali szlachetnych, a według niektórych uczonych także kontrolę nad biciem monety<a href="#cite_note-M806-162">[161]</a>. Jedną z podstaw gospodarki imperium był handel. Do najważniejszych towarów eksportowych należały tkaniny; <a href="/wiki/Jedwab" title="Jedwab">jedwab</a> był na pewno eksportowany do <a href="/wiki/Egipt" title="Egipt">Egiptu</a>, a pojawiał się także w Bułgarii i na Zachodzie<a href="#cite_note-L723-163">[162]</a>. Państwo ściśle kontrolowało zarówno handel wewnętrzny, jak i zagraniczny, zachowując monopol na bicie monety. Rząd utrzymywał formalną kontrolę nad stopami procentowymi i ustalał reguły działalności <a href="/wiki/Gildia_(historia)" title="Gildia (historia)">gildii</a> i korporacji, w czym miał szczególny interes. Podczas kryzysów cesarz wraz z urzędnikami troszczył się o zaopatrzenie stolicy i ograniczał ceny <a href="/wiki/Zbo%C5%BCa" title="Zboża">zbóż</a>. Ponadto rząd często gromadził nadwyżki w formie podatków, wprowadzając je do ponownego obiegu poprzez redystrybucję w formie pensji dla urzędników bądź inwestycji w roboty publiczne<a href="#cite_note-L3-4-164">[163]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Język">Język</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Język" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Język">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/J%C4%99zyk_%C5%9Bredniogrecki" title="Język średniogrecki">Język średniogrecki</a>.</div> Łacina, język ojczysty Rzymu, zawdzięczający mu swoją karierę, była pierwotnym językiem cesarstwa, i pozostała językiem urzędowym aż do VII wieku, kiedy została zastąpiona greką przez Herakliusza. Szkolna łacina nagle przestała być używana przez wykształcone klasy cesarstwa, chociaż jeszcze przez jakiś czas nie przestała być co najmniej ceremonialną częścią kultury cesarstwa<a href="#cite_note-CITEREFSophocles199225–26-165">[164]</a><a href="#cite_note-166">[165]</a>. Ponadto pospolita łacina nadal była jednym z języków używanych przez mniejszości cesarstwa, i wielu uczonych uważa, że to z niej wywodzą się <a href="/wiki/J%C4%99zyki_wschodnioroma%C5%84skie" title="Języki wschodnioromańskie">języki wschodnioromańskie</a><a href="#cite_note-167">[166]</a>. Poza cesarskim dworem podstawowym językiem używanym we wschodniorzymskich prowincjach (tj. we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim) nawet przed upadkiem Zachodniego Cesarstwa Rzymskiego była od zawsze greka<a href="#cite_note-CITEREFMillar2006279-168">[167]</a>. W istocie we wczesnym okresie istnienia Cesarstwa Rzymskiego grecki stał się językiem chrześcijańskiego Kościoła, językiem nauki oraz sztuki, a także, w znacznym stopniu, lingua franca w handlu pomiędzy prowincjami i innymi narodami<a href="#cite_note-CITEREFBryce190159-169">[168]</a><a href="#cite_note-CITEREFMcDonnell200677-170">[169]</a><a href="#cite_note-CITEREFMillar200697–98-171">[170]</a>. Język ten przez pewien czas posiadał <a href="/wiki/Dyglosja" title="Dyglosja">podwójną</a> naturę, obok bowiem podstawowego języka mówionego, <a href="/wiki/Koine" title="Koine">koine</a>, istniał starszy <a href="/wiki/Dialekt_attycki" title="Dialekt attycki">język literacki</a>, przy czym koine ostatecznie ewoluowała w kierunku standardowego dialektu<a href="#cite_note-172">[171]</a>. Wiele innych języków istniało w wieloetnicznym Cesarstwie, a niektóre z nich otrzymały ograniczony status oficjalny w jego prowincjach w pewnych okresach. W szczególności na początku średniowiecza <a href="/wiki/J%C4%99zyk_syryjski" title="Język syryjski">syryjski</a> i <a href="/wiki/J%C4%99zyk_aramejski" title="Język aramejski">aramejski</a> zaczęły być szeroko używane przez klasy wykształcone w odległych wschodnich prowincjach<a href="#cite_note-CITEREFBeaton199610-173">[172]</a><a href="#cite_note-CITEREFJones1986991-174">[173]</a><a href="#cite_note-CITEREFVersteegh1977rozdział_1-175">[174]</a>. Podobnie <a href="/wiki/J%C4%99zyk_koptyjski" title="Język koptyjski">koptyjski</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_ormia%C5%84ski" title="Język ormiański">ormiański</a> i <a href="/wiki/J%C4%99zyk_gruzi%C5%84ski" title="Język gruziński">gruziński</a> uzyskały znaczenie pośród warstw wykształconych w odpowiednich prowincjach<a href="#cite_note-CITEREFCampbell200440-176">[175]</a><a href="#cite_note-CITEREFHacikyan200229–178-177">[176]</a>, a późniejsze zagraniczne kontakty sprawiły, że <a href="/wiki/J%C4%99zyk_staro-cerkiewno-s%C5%82owia%C5%84ski" title="Język staro-cerkiewno-słowiański">słowiański</a>, wschodnioromański i <a href="/wiki/J%C4%99zyk_arabski" title="Język arabski">arabski</a> stały się językami ważnymi w cesarstwie i jego strefie wpływów<a href="#cite_note-CITEREFSpencer1907289-178">[177]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutas1998175–186-179">[178]</a><a href="#cite_note-CITEREFShopen1987129-180">[179]</a>. Niezależnie od tego od kiedy Konstantynopol stał się centrum handlu pierwszej wagi w regionie śródziemnomorskim i poza nim, właściwie każdy średniowieczny język był używany w cesarstwie przez pewien okres, nawet <a href="/wiki/J%C4%99zyk_chi%C5%84ski" title="Język chiński">chiński</a><a href="#cite_note-181">[180]</a>. Kiedy rozpoczął się ostateczny upadek cesarstwa jego obywatele stali się bardziej homogeniczni pod względem kulturowym i język grecki stał się synonimem ich tożsamości i religii<a href="#cite_note-EncBrit1-14">[13]</a><a href="#cite_note-CITEREFKaldellis2007317–388-182">[181]</a><a href="#cite_note-CITEREFNicol199372–90-183">[182]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nauka">Nauka</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Nauka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nauka">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg/220px-ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg/330px-ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg/440px-ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="800" /></a><figcaption>Frontyspis <a href="/w/index.php?title=Vienna_Dioscurides&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vienna Dioscurides (strona nie istnieje)">Vienna Dioscurides</a> pokazujący siedmiu sławnych lekarzy</figcaption></figure> Tradycja piśmiennictwa starożytnego świata nigdy nie przestała być kultywowana w Bizancjum. Dlatego bizantyńska nauka była zawsze ściśle związana ze <a href="/wiki/Filozofia_staro%C5%BCytna" title="Filozofia starożytna">starożytną filozofią</a><a href="#cite_note-CITEREFAnastos1962409-184">[183]</a>. Jakkolwiek w różnych okresach swojej historii Bizantyńczycy osiągnęli wspaniałe wyniki w stosowaniu nauki (czego dobrym przykładem jest budowa <a href="/wiki/Hagia_Sophia" title="Hagia Sophia">Hagia Sophia</a>), począwszy od VII stulecia bizantyńscy uczeni dodali niewiele nowego do dorobku nauki w sensie rozwinięcia nowych teorii lub rozwinięcia idei autorów klasycznych<a href="#cite_note-CITEREFCohen1994395-185">[184]</a><a href="#cite_note-186">[185]</a>. Szkolnictwo podupadło zwłaszcza w wyniku zarazy z czasów Justyniana I oraz najazdów Arabów, jednak później, podczas tzw. <a href="/w/index.php?title=Renesans_bizanty%C5%84ski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Renesans bizantyński (strona nie istnieje)">Bizantyńskiego Renesansu</a> pod koniec pierwszego tysiąclecia bizantyńscy uczeni ponownie dowiedli swych możliwości stając się ekspertami w zakresie naukowych osiągnięć Arabów i <a href="/wiki/Persowie" title="Persowie">Persów</a>, szczególnie <a href="/wiki/Astronomia" title="Astronomia">astronomii</a> i <a href="/wiki/Matematyka" title="Matematyka">matematyki</a><a href="#cite_note-CITEREFKing1991116–118-187">[186]</a>. W ostatnim stuleciu istnienia Cesarstwa, bizantyńscy gramatycy byli w głównej mierze odpowiedzialni za przekazanie, osobiście i na piśmie, gramatycznych i literackich studiów starożytnych Greków do wczesnorenesansowych Włoch<a href="#cite_note-CITEREFRobins19938-188">[187]</a>. W tym okresie w <a href="/wiki/Cesarstwo_Trapezuntu" title="Cesarstwo Trapezuntu">Trebizondzie</a> nauczano astronomii i nauk matematycznych, a medycyna przyciągała uwagę niemal całej reszty uczonych<a href="#cite_note-CITEREFMoutafakisTatakis2003189-189">[188]</a>. Na polu prawa reformy <a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justyniana I</a> miały ogromny wpływ na rozwój <a href="/wiki/Nauki_prawne" title="Nauki prawne">nauk prawnych</a>, zaś <a href="/w/index.php?title=Ekloga_Leona_III&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ekloga Leona III (strona nie istnieje)">Ekloga Leona III</a> wpłynęła na powstanie instytucji prawnych krajów słowiańskich<a href="#cite_note-190">[189]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Religia">Religia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Religia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Religia">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg/220px-Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg/330px-Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg/440px-Hagia_Sophia_Mars_2013.jpg 2x" data-file-width="5514" data-file-height="3681" /></a><figcaption>Jako symbol i ekspresję uniwersalnego prestiżu Patriarchatu Konstantynopola, Justynian zbudował Kościół Mądrości Bożej, <a href="/wiki/Hagia_Sophia" title="Hagia Sophia">Hagia Sophia</a>, który został skończony w krótkim czasie czterech i pół roku (532 – 537)</figcaption></figure> Według Josepha Raya „kultura bizantyńska i <a href="/wiki/Prawos%C5%82awie" title="Prawosławie">prawosławie</a> są jednym i tym samym”<a href="#cite_note-191">[190]</a>. Przetrwanie Cesarstwa na Wschodzie zapewniło cesarzowi czynny udział w sprawach kościelnych. Bizantyńskie państwo odziedziczyło po czasach pogańskich administracyjne i finansowe procedury administrowania sprawami religijnymi i zostały one zastosowane do Kościoła chrześcijańskiego. Podążając za modelem wprowadzonym przez <a href="/wiki/Euzebiusz_z_Cezarei" title="Euzebiusz z Cezarei">Euzebiusza z Cezarei</a>, Bizantyńczycy uważali cesarza za przedstawiciela <a href="/wiki/Jezus_Chrystus" title="Jezus Chrystus">Chrystusa</a>, równego apostołom (isapostolos). Był w ich oczach w sposób szczególny odpowiedzialny za szerzenie chrześcijaństwa wśród pogan i za „zewnętrzne” kwestie religii, takie jak administracja i finanse. Zarazem odpowiadał przed Bogiem za wiarę swoich poddanych i doprowadzenie ich do życia wiecznego. Stąd też nie może dziwić bardzo silna koncentracja ówczesnych na sprawach wiary i zaprzęganie świeckiego państwa do realizacji polityki religijnej (w tym prześladowania heretyków). Rzutowało to także na idealny wizerunek cesarza jako władcy, który powinien być mężny, sprawiedliwy, rozsądny, miłosierny i pobożny; a rządzone przez niego państwo było odpowiednikiem Królestwa Niebieskiego na ziemi. Mimo to rola cesarza w sprawach Kościoła nigdy jednak nie rozwinęła się w zwarty, prawnie zdefiniowany system<a href="#cite_note-Paleologowie_2011-6">[5]</a><a href="#cite_note-CITEREFMeyendorff198213-192">[191]</a>. Wraz ze schyłkiem Rzymu i wewnętrznymi waśniami w pozostałych <a href="/wiki/Patriarcha" title="Patriarcha">patriarchatach</a> wschodnich, pomiędzy VI – XI w. kościół Konstantynopola stał się najbogatszym i najbardziej wpływowym ośrodkiem chrześcijaństwa<a href="#cite_note-CITEREFMeyendorff198219-193">[192]</a>. Nawet gdy Cesarstwo zostało już sprowadzone do cienia samego siebie, Kościół jako instytucja nigdy nie posiadał tak silnych wpływów zarówno wewnątrz, jak i poza granicami cesarstwa. Jak podkreśla <a href="/wiki/Georg_Ostrogorski" title="Georg Ostrogorski">Georg Ostrogorski</a>: <blockquote><a href="/wiki/Patriarchat_Konstantynopolita%C5%84ski" title="Patriarchat Konstantynopolitański">Patriarchat Konstantynopolitański</a> pozostał centrum świata prawosławnego. Podlegały mu <a href="/wiki/Metropolia_(religia)" title="Metropolia (religia)">metropolie</a> i <a href="/wiki/Archidiecezja" title="Archidiecezja">arcybiskupstwa</a> na terenach <a href="/wiki/Anatolia" title="Anatolia">Azji Mniejszej</a> i na <a href="/wiki/P%C3%B3%C5%82wysep_Ba%C5%82ka%C5%84ski" title="Półwysep Bałkański">Bałkanach</a>, które Bizancjum utraciło, jak również na <a href="/wiki/Kaukaz_(region)" title="Kaukaz (region)">Kaukazie</a>, w <a href="/wiki/Rosja" title="Rosja">Rosji</a> i na <a href="/wiki/Wielkie_Ksi%C4%99stwo_Litewskie" title="Wielkie Księstwo Litewskie">Litwie</a>. Kościół pozostał najbardziej trwałym elementem Cesarstwa Bizantyńskiego<a href="#cite_note-CITEREFMeyendorff1982130-194">[193]</a>.</blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sztuka_i_literatura">Sztuka i literatura</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Sztuka i literatura" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sztuka i literatura">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobne artykuły: <a href="/wiki/Sztuka_bizanty%C5%84ska" title="Sztuka bizantyńska">Sztuka bizantyńska</a> i <a href="/wiki/Literatura_bizanty%C5%84ska" title="Literatura bizantyńska">Literatura bizantyńska</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Saint_Georges_(mus%C3%A9e_byzantin_et_chr%C3%A9tien,_Ath%C3%A8nes)_(30604158222).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Saint_Georges_%28mus%C3%A9e_byzantin_et_chr%C3%A9tien%2C_Ath%C3%A8nes%29_%2830604158222%29.jpg/220px-Saint_Georges_%28mus%C3%A9e_byzantin_et_chr%C3%A9tien%2C_Ath%C3%A8nes%29_%2830604158222%29.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Saint_Georges_%28mus%C3%A9e_byzantin_et_chr%C3%A9tien%2C_Ath%C3%A8nes%29_%2830604158222%29.jpg/330px-Saint_Georges_%28mus%C3%A9e_byzantin_et_chr%C3%A9tien%2C_Ath%C3%A8nes%29_%2830604158222%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Saint_Georges_%28mus%C3%A9e_byzantin_et_chr%C3%A9tien%2C_Ath%C3%A8nes%29_%2830604158222%29.jpg/440px-Saint_Georges_%28mus%C3%A9e_byzantin_et_chr%C3%A9tien%2C_Ath%C3%A8nes%29_%2830604158222%29.jpg 2x" data-file-width="799" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Ikona <a href="/wiki/Jerzy_(m%C4%99czennik)" title="Jerzy (męczennik)">św. Jerzego</a> napisana w XIV w. w Konstantynopolu</figcaption></figure> Sztuka bizantyńska jest niemal całkowicie skupiona na wyrażeniu religii, a bardziej precyzyjnie na bezosobowym przekładzie pieczołowicie kontrolowanej kościelnej teologii za pomocą środków artystycznych. Zasięg bizantyńskich form wyrazu rozszerzał się wraz z handlem i podbojami na Italię i Sycylię, gdzie w zmodyfikowanej formie przetrwały one przez XII w., a następnie miały wpływ na kształtowanie się sztuki <a href="/wiki/Renesans" title="Renesans">renesansu</a>. Poprzez rozszerzenie wpływów prawosławia, formy sztuki bizantyńskiej rozprzestrzeniły się na ośrodki Europy Wschodniej, w szczególności Rosję<a href="#cite_note-BAr-195">[194]</a>. W <a href="/wiki/Literatura_bizanty%C5%84ska" title="Literatura bizantyńska">literaturze bizantyńskiej</a> można wyróżnić cztery różne elementy kulturalne: <a href="/wiki/Literatura_starogrecka" title="Literatura starogrecka">grecki</a>, chrześcijański, <a href="/w/index.php?title=Literatura_rzymska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Literatura rzymska (strona nie istnieje)">rzymski</a> i orientalny. Literatura bizantyńska jest zwykle dzielona na pięć grup: historyków i annalistów, encyklopedystów (patriarcha <a href="/wiki/Focjusz_I_Wielki" title="Focjusz I Wielki">Focjusz</a>, <a href="/wiki/Micha%C5%82_Psellos" title="Michał Psellos">Michał Psellos</a> oraz <a href="/w/index.php?title=Micha%C5%82_Choniates&action=edit&redlink=1" class="new" title="Michał Choniates (strona nie istnieje)">Michał Choniates</a> uważani są za największych encyklopedystów bizantyńskich) eseistów i piszących poezję świecką (jedyną oryginalną heroiczną epiką Bizantyńczyków jest <a href="/wiki/Bazyli_Digenis_Akritas" title="Bazyli Digenis Akritas">Bazyli Digenis Akritas</a>). Pozostałe dwie grupy zawierają w sobie nowe gatunki literackie: literaturę kościelną i teologiczną oraz popularną poezję. Dominuje tematyka religijna: są to w głównej mierze traktaty i rozprawy teologiczne, komentarze i glosy do Pisma Świętego, homiletyka i poezja cerkiewna. Spośród ok. 2–3 tys. zachowanych do dzisiaj tomów literatury bizantyńskiej, tylko 330 zawiera poezję świecką, teksty historyczne, naukowe i pseudo-naukowe<a href="#cite_note-CITEREFMango2004227–228-196">[195]</a>. Podczas gdy za okres rozkwitu bizantyńskiej literatury świeckiej uznaje się mniej więcej czas od dziewiątego do dwunastego wieku, literatura religijna (kazania, księgi liturgiczne, poezja, teologia, traktaty dewocyjne itp.) rozwinęła się o wiele wcześniej, z <a href="/wiki/Roman_Melodos" title="Roman Melodos">Romanem Pieśniarzem</a> jako jej najbardziej prominentnym przedstawicielem<a href="#cite_note-197">[196]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wojsko">Wojsko</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Wojsko" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wojsko">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Varangians_guard.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7d/Varangians_guard.jpg" decoding="async" width="185" height="143" class="mw-file-element" data-file-width="185" data-file-height="143" /></a><figcaption>Gwardia wareska z toporami (ilustracja z madryckiego rękopisu Kroniki <a href="/wiki/Jan_Skylitzes" title="Jan Skylitzes">Jana Skylitzesa</a>)</figcaption></figure> W początkowym okresie istnienia Cesarstwa armia była oparta na wzorach późnego Rzymu (<a href="/wiki/Comitatenses" title="Comitatenses">comitatenses</a>, <a href="/wiki/Limitanei" title="Limitanei">limitanei</a>). Po <a href="/wiki/Rewolta_Gainasa" title="Rewolta Gainasa">rewolcie Gainasa</a> władcy z <a href="/wiki/Dynastia_leo%C5%84ska" title="Dynastia leońska">dynastii leońskiej</a> starali się oprzeć armię na rodzimym żołnierzu. Za dynastii <a href="/wiki/Dynastia_heraklijska" title="Dynastia heraklijska">heraklijskiej</a> stworzono system <a href="/wiki/Tem_(historia)" title="Tem (historia)">temów</a>. W okresie panowania <a href="/wiki/Dynastia_macedo%C5%84ska" title="Dynastia macedońska">dynastii macedońskiej</a> tworzono <a href="/wiki/Pronoja" title="Pronoja">pronoje</a>, które jednak uległy feudalizacji. Wówczas wojsko dzieliło się na oddziały konne <a href="/wiki/Katafrakt" title="Katafrakt">Katafraktów</a> i piechotę – <a href="/wiki/Scutati" title="Scutati">scutati</a>. W X – XII wieku straż przyboczną cesarza tworzyła <a href="/wiki/Gwardia_wareska" title="Gwardia wareska">gwardia wareska</a>, a do walk z <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">Arabami</a> używano <a href="/wiki/Akryci" title="Akryci">akrytów</a>. W dziejach Cesarstwa można zaobserwować symptomatyczne zjawisko: im bardziej państwo odchodziło od wojska opartego na własnym żołnierzu, średniozamożnych wolnych chłopach, którzy pełnili również służbę wojskową, a kierowało się ku feudalnym oddziałom możnych i obcym wojskom zaciężnym; tym silniej traciło na znaczeniu militarnym. Gdy wskutek uleganiu polityki <a href="/wiki/Genua" title="Genua">Genui</a> i <a href="/wiki/Wenecja" title="Wenecja">Wenecji</a> pozbawiło się w okresie średniowiecza własnej floty, upadek Cesarstwa stał się bardzo wyraźny. Jak negatywne konsekwencje wynikały z uzależnienia się od armii najemnych można było zaobserwować na przykładzie <a href="/wiki/Kompania_Katalo%C5%84ska" title="Kompania Katalońska">Kompanii Katalońskiej</a>. Wojsko zwykle podzielone było na oddziały w <a href="/wiki/Konstantynopol" title="Konstantynopol">Konstantynopolu</a> – stolicy Cesarstwa, strzegące granic (dawnych limes) oraz stacjonujące w prowincjach (późniejszych temach). Przez cały okres dziejów państwa częste były wypadki buntów oddziałów prowincjonalnych przeciwko polityce centralnej, powodujące niekiedy wyniesienie przywódców wojskowych na tron. Obalenie niepopularnego władcy w drodze uzurpacji przez oddziały reprezentujące interesy zbuntowanej prowincji było również jednym ze sposobów dokonania wymiany panującego, tym bardziej, że nie istniały legalne metody zmiany rządu centralnego<a href="#cite_note-198">[197]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dziedzictwo">Dziedzictwo</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Dziedzictwo" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dziedzictwo">edytuj kod</a>]</div> Bizancjum, będące jedynym trwałym organizmem politycznym średniowiecznej Europy, oddzielało Europę Zachodnią od nowo powstałych na Wschodzie potęg. Tocząc nieustanne wojny, Bizancjum osłoniło Zachód przed <a href="/wiki/Sasanidzi" title="Sasanidzi">Persami</a>, <a href="/wiki/Arabowie" title="Arabowie">Arabami</a>, Turkami Seldżuckimi i, przez pewien czas, przed Turkami Osmańskimi. W opinii niektórych historyków wojny bizantyńsko-arabskie były głównym czynnikiem rozwoju imperium <a href="/wiki/Karol_Wielki" title="Karol Wielki">Karola Wielkiego</a><a href="#cite_note-CITEREFPirenne1925-199">[198]</a> <a href="#cite_note-CITEREFPirenne2001-200">[199]</a> , oraz silnym bodźcem do wzrostu feudalizmu i samowystarczalności ekonomicznej. Przez stulecia zachodni historycy używali pojęć bizantynizm i bizantyński jako synonimów dekadencji, politycznego makiawelizmu i przerostu biurokracji. W Europie południowo-wschodniej przez długie lata pokutował zdecydowanie negatywny stereotyp bizantyńskiej cywilizacji i jej dziedzictwa<a href="#cite_note-CITEREFAngelov20011-201">[200]</a>. Generalnie przez bizantynizm rozumiano kompleks religijnych, politycznych i filozoficznych idei przeciwnych w stosunku do swych odpowiedników na Zachodzie<a href="#cite_note-CITEREFAngelov20017–8-202">[201]</a>. Jednak w wieku XX i XXI wielu historyków na Zachodzie usiłowało spojrzeć na dzieje cesarstwa w bardziej wyważony i właściwy sposób, także w kwestii jego wpływów na Zachód, w rezultacie czego całościowy charakter bizantyńskiej kultury uzyskał więcej uwagi i został bardziej obiektywnie potraktowany niż wcześniej<a href="#cite_note-CITEREFAngelov20017–8-202">[201]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> W literaturze przeważnie w formie Cesarstwo Bizantyjskie<a href="#cite_note-2">[2]</a>, choć są też odmienne opinie<a href="#cite_note-3">[3]</a>. Używane zamiennie określenie cesarstwo wschodniorzymskie jest bardziej popularne w odniesieniu do okresu poprzedzającego upadek <a href="/wiki/Cesarstwo_zachodniorzymskie" title="Cesarstwo zachodniorzymskie">cesarstwa zachodniorzymskiego</a>. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też">Zobacz też</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Cesarstwo_zachodniorzymskie" title="Cesarstwo zachodniorzymskie">Cesarstwo zachodniorzymskie</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <cite class="citation web open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3878128">bizantyńskie, cesarstwo</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">Encyklopedia PWN</a> [online], <a href="/wiki/Wydawnictwo_Naukowe_PWN" title="Wydawnictwo Naukowe PWN">Wydawnictwo Naukowe PWN</a> [dostęp 2024-09-17]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=unknown&rft.atitle=bizanty%C5%84skie%2C+cesarstwo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.jtitle=%5B%5BWydawnictwo+Naukowe+PWN%5D%5D&rft_id=https%3A%2F%2Fencyklopedia.pwn.pl%2Fhaslo%2F%3B3878128" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/bizantyjski-i-bizantynski;8349.html">bizantyjski i bizantyński</a> [online], Poradnia Językowa PWN [dostęp 2023-09-10]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=bizantyjski+i+bizanty%C5%84ski&rft_id=https%3A%2F%2Fsjp.pwn.pl%2Fporadnia%2Fhaslo%2Fbizantyjski-i-bizantynski%3B8349.html" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">↑</a> W opracowaniach naukowych forma bizantyńskie, a nie bizantyjskie, uchodzi za poprawną. Porównaj notę <a href="/wiki/Oktawiusz_Jurewicz" title="Oktawiusz Jurewicz">Oktawiusza Jurewicza</a> zawartą w „Zasadach spolszczania i transpozycji imion własnych i nazw geograficznych greckich epoki bizantyńskiej”: „Uwaga: przymiotnik «Byzantinos» = pol. «bizantyński» (nie: bizantyjski)” <cite class="citation book"><a href="/wiki/Georg_Ostrogorski" title="Georg Ostrogorski">Georgij Ostrogorski</a>: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 602. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301152680" title="Specjalna:Książki/9788301152680">ISBN 978-83-01-15268-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dzieje+Bizancjum&rft.aulast=Ostrogorski&rft.aufirst=Georgij&rft.date=2008&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.pages=602&rft.isbn=978-83-01-15268-0"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMoravcsik197011–12-5"><a href="#cite_ref-CITEREFMoravcsik197011–12_5-0">↑</a> <a href="#CITEREFMoravcsik1970">Moravcsik 1970 ↓</a>, s. 11–12. </li> <li id="cite_note-Paleologowie_2011-6">↑ <a href="#cite_ref-Paleologowie_2011_6-0">a</a> <a href="#cite_ref-Paleologowie_2011_6-1">b</a> <a href="#cite_ref-Paleologowie_2011_6-2">c</a> Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 8. </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> <cite class="citation book">Mirosław J. Leszka, Teresa Wolińska: Konstantynopol Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyjskim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 31–32, 34. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301165215" title="Specjalna:Książki/9788301165215">ISBN 978-83-01-16521-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Konstantynopol+Nowy+Rzym.+Miasto+i+ludzie+w+okresie+wczesnobizantyjskim&rft.aulast=Leszka&rft.aufirst=Miros%C5%82aw+J.&rft.date=2011&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.pages=31%E2%80%9332%2C+34&rft.isbn=978-83-01-16521-5"></cite> </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 6. </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <cite class="citation web">Clifton R. Fox: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.romanity.org/htm/fox.01.en.what_if_anything_is_a_byzantine.01.htm">What, If Anything, Is a Byzantine?</a>. The Romans. [dostęp 2008-06-26]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Helios-10">↑ <a href="#cite_ref-Helios_10-0">a</a> <a href="#cite_ref-Helios_10-1">b</a> <cite class="citation book">Hellas, Byzantium. W: Encyclopaedia The Helios. 1952.</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> Paleologowie, seria: „Dynastie świata”, Warszawa 2011, s. 9. </li> <li id="cite_note-B1-12">↑ <a href="#cite_ref-B1_12-0">a</a> <a href="#cite_ref-B1_12-1">b</a> <a href="#cite_ref-B1_12-2">c</a> <a href="#cite_ref-B1_12-3">d</a> <a href="#cite_ref-B1_12-4">e</a> <cite class="citation web">J.B. Bury: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/1*.html#1">History of The Later Roman Empire, p. 1</a>. [dostęp 2008-06-29]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <cite class="citation web">Julian Fenner: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171110203049/http://www.roman-empire.net/articles/article-018.html">To what extent were economic factors to blame for the deterioration of the Roman Empire in the Third Century A.D?</a>. Roman Empire. [dostęp 2008-06-29]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-empire.net/articles/article-018.html">tego adresu</a> (10 listopada 2017)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-EncBrit1-14">↑ <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-0">a</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-1">b</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-2">c</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-3">d</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-4">e</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-5">f</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-6">g</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-7">h</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-8">i</a> <a href="#cite_ref-EncBrit1_14-9">j</a> <cite class="citation open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Byzantine-Empire">Byzantine Empire</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyclopædia Britannica</a> [dostęp 2008-06-29]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Byzantine+Empire&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%27%27%5B%5BEncyklopedia+Britannica%7CEncyclop%C3%A6dia+Britannica%5D%5D%27%27&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FByzantine-Empire" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <cite class="citation book">Edward Gibbon: Zmierzch Cesarstwa Rzymskiego. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1975, s. 117–130.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zmierzch+Cesarstwa+Rzymskiego&rft.aulast=Gibbon&rft.aufirst=Edward&rft.date=1975&rft.pub=Pa%C5%84stwowy+Instytut+Wydawniczy&rft.place=Warszawa&rft.pages=117%E2%80%93130"></cite> </li> <li id="cite_note-E1081-16">↑ <a href="#cite_ref-E1081_16-0">a</a> <a href="#cite_ref-E1081_16-1">b</a> <a href="#cite_ref-E1081_16-2">c</a> <cite class="citation book">Philip Francis Esler: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/earlychristianwo00esle">The early Christian world</a>. London: Routledge, 2000, s. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/earlychristianwo00esle/page/1081">1081</a>. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415333121" title="Specjalna:Książki/0415333121">ISBN 0-415-33312-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+early+Christian+world&rft.aulast=Esler&rft.aufirst=Philip+Francis&rft.date=2000&rft.pub=Routledge&rft.place=London&rft.pages=%5Bhttps%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fearlychristianwo00esle%2Fpage%2F1081+1081%5D&rft.isbn=0-415-33312-1&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fearlychristianwo00esle"></cite> </li> <li id="cite_note-B25-26-17"><a href="#cite_ref-B25-26_17-0">↑</a> <cite class="citation web">J.B. Bury: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/2*.html#1">History of The Later Roman Empire, p. 25 – 26</a>. [dostęp 2008-06-29]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> <cite class="citation book">George Mousourakis: The historical and institutional context of Roman law. Burlington, VT: Ashgate/Dartmouth, 2003, s. 327–328.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+historical+and+institutional+context+of+Roman+law&rft.aulast=Mousourakis&rft.aufirst=George&rft.date=2003&rft.pub=Ashgate%2FDartmouth&rft.place=Burlington%2C+VT&rft.pages=327%E2%80%93328"></cite> </li> <li id="cite_note-B163-19"><a href="#cite_ref-B163_19-0">↑</a> <cite class="citation web">J.B. Bury: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/2*.html#5">History of The Later Roman Empire, p. 163</a>. [dostęp 2008-06-29]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <cite class="citation web">Geoffrey S. Nathan: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-emperors.org/theo2.htm">Theodosius II (408-450 A.D.)</a>. De Imperatoribus Romanis. An Online Encyclopedia of Roman Rulers and their Families. [dostęp 2008-03-01]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFJaczynowska1995488–489-21"><a href="#cite_ref-CITEREFJaczynowska1995488–489_21-0">↑</a> <a href="#CITEREFJaczynowska1995">Jaczynowska 1995 ↓</a>, s. 488–489. </li> <li id="cite_note-CITEREFJaczynowska1995495–496-22"><a href="#cite_ref-CITEREFJaczynowska1995495–496_22-0">↑</a> <a href="#CITEREFJaczynowska1995">Jaczynowska 1995 ↓</a>, s. 495–496. </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> <cite class="citation web">Procopius: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Procopius/Anecdota/9*.html">The Anecdota or Secret History, Chapter IX</a>. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-Ev-24">↑ <a href="#cite_ref-Ev_24-0">a</a> <a href="#cite_ref-Ev_24-1">b</a> <a href="#cite_ref-Ev_24-2">c</a> <a href="#cite_ref-Ev_24-3">d</a> <cite class="citation web">James Allan Evans: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-emperors.org/justinia.htm">Justinian (527–565 A.D.)</a>. De Imperatoribus Romanis. An Online Encyclopedia of Roman Rulers and their Families. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-B180-216-25"><a href="#cite_ref-B180-216_25-0">↑</a> <cite class="citation web">J.B. Bury: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/18C*.html">History of The Later Roman Empire, p. 180 – 216</a>. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-B236-258-26"><a href="#cite_ref-B236-258_26-0">↑</a> <cite class="citation web">J.B. Bury: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/19B*.html">History of The Later Roman Empire, p. 236 – 258</a>. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-B259-281-27"><a href="#cite_ref-B259-281_27-0">↑</a> <cite class="citation web">J.B. Bury: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/19C*.html">History of The Later Roman Empire, p. 259 – 281</a>. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-B286-288-28"><a href="#cite_ref-B286-288_28-0">↑</a> <cite class="citation web">J.B. Bury: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/19D*.html">History of The Later Roman Empire, p. 286 – 288</a>. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-VJ-29"><a href="#cite_ref-VJ_29-0">↑</a> <cite class="citation web">A.A. Vasiliev: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.intratext.com/IXT/ENG0832/_PC.HTM">History of the Byzantine empire, The legislative work of Justinian and Tribonian</a>. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Rozwadowski_(prawnik)" title="Władysław Rozwadowski (prawnik)">Władysław Rozwadowski</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/praworzymskiezar00rozw">Prawo rzymskie: zarys wykładu wraz z wyborem źródeł</a>. Poznań: Ars Boni et Aequi, 1992, s. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/praworzymskiezar00rozw/page/n38">43</a> – 45. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8390096455" title="Specjalna:Książki/8390096455">ISBN 83-900964-5-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Prawo+rzymskie%3A+zarys+wyk%C5%82adu+wraz+z+wyborem+%C5%BAr%C3%B3de%C5%82&rft.aulast=Rozwadowski&rft.aufirst=W%C5%82adys%C5%82aw&rft.date=1992&rft.pub=Ars+Boni+et+Aequi&rft.place=Pozna%C5%84&rft.pages=%5Bhttps%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpraworzymskiezar00rozw%2Fpage%2Fn38+43%5D+%E2%80%93+45&rft.isbn=83-900964-5-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpraworzymskiezar00rozw"></cite> </li> <li id="cite_note-VE-31"><a href="#cite_ref-VE_31-0">↑</a> <cite class="citation web">A.A. Vasiliev: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.intratext.com/IXT/ENG0832/_PD.HTM">History of the Byzantine empire, The Ecclesiastical Policy of Justinian</a>. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <cite class="citation book">Bogdan Składanek: Historia Persji. T 1, Od czasów najdawniejszych do najazdu Arabów. Warszawa: Dialog, 1999, s. 252.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Persji.+T+1%2C+Od+czas%C3%B3w+najdawniejszych+do+najazdu+Arab%C3%B3w&rft.aulast=Sk%C5%82adanek&rft.aufirst=Bogdan&rft.date=1999&rft.pub=Dialog&rft.place=Warszawa&rft.pages=252"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMorrisson200750-33"><a href="#cite_ref-CITEREFMorrisson200750_33-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorrisson2007">Morrisson 2007 ↓</a>, s. 50. </li> <li id="cite_note-CITEREFMorrisson200751–52-34"><a href="#cite_ref-CITEREFMorrisson200751–52_34-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorrisson2007">Morrisson 2007 ↓</a>, s. 51–52. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199741-35"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199741_35-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 41. </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <cite class="citation book">P. Speck: Ikonoklasmus und die Anfänge der makedonischen Renaissance. W: Varia 1 (=Poikila Byzantina 4). Bonn: 1984, s. 178.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Varia+1+%28%3DPoikila+Byzantina+4%29&rft.atitle=Ikonoklasmus+und+die+Anf%C3%A4nge+der+makedonischen+Renaissance&rft.au=P.+Speck&rft.place=Bonn&rft.pages=178"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199742–43-37"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199742–43_37-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 42–43. </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <cite class="citation book">André Grabar: L’iconoclasme Byzantin: le dossier archéologique. Paryż: Flammarion, 1984, s. 37. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9782080816344" title="Specjalna:Książki/9782080816344">ISBN 978-2-08-081634-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=L%E2%80%99iconoclasme+Byzantin%3A+le+dossier+arch%C3%A9ologique&rft.aulast=Grabar&rft.aufirst=Andr%C3%A9&rft.date=1984&rft.pub=Flammarion&rft.place=Pary%C5%BC&rft.pages=37&rft.isbn=9782080816344"></cite>; <cite class="citation journal">Averil Cameron. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://academic.oup.com/past/article-abstract/84/1/3/1461812">Images of Authority: Elites and Icons in Late Sixth-century Byzantium</a>. „Past and Present”. 1979. 84/1. s. 23. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Images+of+Authority%3A+Elites+and+Icons+in+Late+Sixth-century+Byzantium&rft.jtitle=Past+and+Present&rft.volume=84%2F1&rft.aulast=Cameron&rft.aufirst=Averil&rft.pages=23&rft_id=https%3A%2F%2Facademic.oup.com%2Fpast%2Farticle-abstract%2F84%2F1%2F3%2F1461812">  </li> <li id="cite_note-CITEREFMorrisson200758–59-39"><a href="#cite_ref-CITEREFMorrisson200758–59_39-0">↑</a> <a href="#CITEREFMorrisson2007">Morrisson 2007 ↓</a>, s. 58–59. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008140-40"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008140_40-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 140. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199750-41"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199750_41-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 50. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008138-42"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008138_42-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 138. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon1997404-43"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon1997404_43-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 404. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008139–140,144-44"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008139–140,144_44-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 139–140,144. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199749–50-45"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199749–50_45-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 49–50. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008151–152-46"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008151–152_46-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 151–152. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon1997102–114-47"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon1997102–114_47-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 102–114. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon1997208–215-48"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon1997208–215_48-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 208–215. </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> <cite class="citation book">Walter E. Kaegi: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/heracliusemperor00kaeg">Heraclius: emperor of Byzantium</a>. Cambridge: Cambridge University Press, 2003, s. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/heracliusemperor00kaeg/page/236">236</a>, 283. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521814596" title="Specjalna:Książki/0521814596">ISBN 0-521-81459-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Heraclius%3A+emperor+of+Byzantium&rft.aulast=Kaegi&rft.aufirst=Walter+E.&rft.date=2003&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.pages=%5Bhttps%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fheracliusemperor00kaeg%2Fpage%2F236+236%5D%2C+283&rft.isbn=0-521-81459-6&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fheracliusemperor00kaeg"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199743–45,_66,_114–115-50"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199743–45,_66,_114–115_50-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 43–45, 66, 114–115. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199766–67-51"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199766–67_51-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 66–67. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008157–158-52"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008157–158_52-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 157–158. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon1997115–116-53"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon1997115–116_53-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 115–116. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199756–59-54"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199756–59_54-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 56–59. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199759–61-55"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199759–61_55-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 59–61. </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon199770–78,_169–171-56"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon199770–78,_169–171_56-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 70–78, 169–171. </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> <cite class="citation book">John F. Haldon: The fate of the late Roman senatorial elite: extinction or transformation?. W: John F. Haldon, Lawrence I. Conrad: The Byzantine and Early Islamic Near East VI: Elites old and new in the Byzantine and early Islamic Near East. Darwin Press, 2004, s. 216–217.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+and+Early+Islamic+Near+East+VI%3A+Elites+old+and+new+in+the+Byzantine+and+early+Islamic+Near+East&rft.atitle=The+fate+of+the+late+Roman+senatorial+elite%3A+extinction+or+transformation%3F&rft.aulast=Haldon&rft.aufirst=John+F.&rft.au=John+F.+Haldon&rft.pub=Darwin+Press&rft.pages=216%E2%80%93217"></cite>; <cite class="citation book">Eleonora Kountoura-Galake: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9607094468">Ho Vyzantinos kleros kai he koinonia ton „skoteinon aionon” (Monographies)</a>. Institouto Vyzantinon Ereunon, 1996, s. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9607094468/page/62">62</a> – 75. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9607094468" title="Specjalna:Książki/9607094468">ISBN 960-7094-46-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ho+Vyzantinos+kleros+kai+he+koinonia+ton+%E2%80%9Eskoteinon+aionon%E2%80%9D+%28Monographies%29&rft.aulast=Kountoura-Galake&rft.aufirst=Eleonora&rft.date=1996&rft.pub=Institouto+Vyzantinon+Ereunon&rft.pages=%5Bhttps%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9607094468%2Fpage%2F62+62%5D+%E2%80%93+75&rft.isbn=960-7094-46-8&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fisbn_9607094468"></cite> </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> <cite class="citation book">Averil Cameron: New themes and styles in Greek literature, 7th and 8th centuries. W: Averil Cameron, Lawrence I. Conrad: The Byzantine and early Islamic Near East: papers of the... Workshop on Late Antiquity and Early Islam. Princeton, N.J.: Darwin Press, 1992. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0878500804" title="Specjalna:Książki/0878500804">ISBN 0-87850-080-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+and+early+Islamic+Near+East%3A+papers+of+the...+Workshop+on+Late+Antiquity+and+Early+Islam&rft.atitle=New+themes+and+styles+in+Greek+literature%2C+7th+and+8th+centuries&rft.aulast=Cameron&rft.aufirst=Averil&rft.au=Averil+Cameron&rft.date=1992&rft.pub=Darwin+Press&rft.place=Princeton%2C+N.J.&rft.isbn=0-87850-080-4"></cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <cite class="citation book">Byzantine Art in the Period between Justinian and Iconoclasm. W: Ernst Kitzinger: The art of Byzantium and the medieval West: selected studies. Bloomington: Indiana University Press, 1976, s. 195. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0253310555" title="Specjalna:Książki/0253310555">ISBN 0-253-31055-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+art+of+Byzantium+and+the+medieval+West%3A+selected+studies&rft.atitle=Byzantine+Art+in+the+Period+between+Justinian+and+Iconoclasm&rft.aulast=Kitzinger&rft.aufirst=Ernst&rft.date=1976&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.place=Bloomington&rft.pages=195&rft.isbn=0-253-31055-5"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFHaldon1997251-60"><a href="#cite_ref-CITEREFHaldon1997251_60-0">↑</a> <a href="#CITEREFHaldon1997">Haldon 1997 ↓</a>, s. 251. </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <cite class="citation book">Praca zbiorowa pod redakcją naukową Macieja Salamona: Wielka Historia Świata Tom 4 Kształtowanie średniowiecza. T. 4. Oficyna Wydawnicza Fogra, 2005, s. 454. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8385719857" title="Specjalna:Książki/8385719857">ISBN 83-85719-85-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wielka+Historia+%C5%9Awiata+Tom+4+Kszta%C5%82towanie+%C5%9Bredniowiecza&rft.au=Praca+zbiorowa+pod+redakcj%C4%85+naukow%C4%85+Macieja+Salamona&rft.pub=Oficyna+Wydawnicza+Fogra&rft.pages=454&rft.isbn=83-85719-85-7"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008180–181-62"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008180–181_62-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 180–181. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008189–191-63"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008189–191_63-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 189–191. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008214–219-64"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008214–219_64-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 214–219. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008223,241-65"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008223,241_65-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 223,241. </li> <li id="cite_note-CITEREFHauziński1993176-66"><a href="#cite_ref-CITEREFHauziński1993176_66-0">↑</a> <a href="#CITEREFHauziński1993">Hauziński 1993 ↓</a>, s. 176. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008241-67"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008241_67-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 241. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008185–187,_192–196,_199–200,_205-68"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008185–187,_192–196,_199–200,_205_68-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 185–187, 192–196, 199–200, 205. </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> <cite class="citation book">Kenneth Parry: Depicting the Word: Byzantine iconophile thought of the eighth and ninth centuries. Leiden: E.J. Brill, 1996, s. 11–15. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9004105026" title="Specjalna:Książki/9004105026">ISBN 90-04-10502-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Depicting+the+Word%3A+Byzantine+iconophile+thought+of+the+eighth+and+ninth+centuries&rft.aulast=Parry&rft.aufirst=Kenneth&rft.date=1996&rft.pub=E.J.+Brill&rft.place=Leiden&rft.pages=11%E2%80%9315&rft.isbn=90-04-10502-6"></cite> </li> <li id="cite_note-Norwich-70">↑ <a href="#cite_ref-Norwich_70-0">a</a> <a href="#cite_ref-Norwich_70-1">b</a> <a href="#cite_ref-Norwich_70-2">c</a> <a href="#cite_ref-Norwich_70-3">d</a> <a href="#cite_ref-Norwich_70-4">e</a> <a href="#cite_ref-Norwich_70-5">f</a> <a href="#cite_ref-Norwich_70-6">g</a> <a href="#cite_ref-Norwich_70-7">h</a> Norwich (1998). </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> Treadgold (1991). </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008241–242,_267,_281–282-72"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008241–242,_267,_281–282_72-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 241–242, 267, 281–282. </li> <li id="cite_note-CITEREFHauziński1993272–273-73"><a href="#cite_ref-CITEREFHauziński1993272–273_73-0">↑</a> <a href="#CITEREFHauziński1993">Hauziński 1993 ↓</a>, s. 272–273. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008287,_291–292,_297–298,_300-74"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008287,_291–292,_297–298,_300_74-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 287, 291–292, 297–298, 300. </li> <li id="cite_note-Angold-75"><a href="#cite_ref-Angold_75-0">↑</a> Angold (1997). </li> <li id="cite_note-CITEREFTreadgold1997548–549-76"><a href="#cite_ref-CITEREFTreadgold1997548–549_76-0">↑</a> <a href="#CITEREFTreadgold1997">Treadgold 1997 ↓</a>, s. 548–549. </li> <li id="cite_note-PM-77">↑ <a href="#cite_ref-PM_77-0">a</a> <a href="#cite_ref-PM_77-1">b</a> <cite class="citation web">Paul Markham: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://deremilitari.org/2013/09/the-battle-of-manzikert-military-disaster-or-political-failure/">The Battle of Manzikert: Military Disaster or Political Failure?</a>. deremilitari. [dostęp 2016-10-07]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> <cite class="citation web">A.A. Vasiliev: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.intratext.com/IXT/ENG0832/_P17.HTM">History of the Byzantine empire, Relations with Italy and Western Europe</a>. [dostęp 2008-07-02]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold199326–28-79"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold199326–28_79-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold1993">Angold 1993 ↓</a>, s. 26–28. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold1993109–114,_119-80"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold1993109–114,_119_80-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold1993">Angold 1993 ↓</a>, s. 109–114, 119. </li> <li id="cite_note-M124-81">↑ <a href="#cite_ref-M124_81-0">a</a> <a href="#cite_ref-M124_81-1">b</a> <cite class="citation book">Paul Magdalino: The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge University Press, 2002, s. 124. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521526531" title="Specjalna:Książki/0521526531">ISBN 0-521-52653-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Empire+of+Manuel+I+Komnenos%2C+1143%E2%80%931180&rft.aulast=Magdalino&rft.aufirst=Paul&rft.date=2002&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.pages=124&rft.isbn=0-521-52653-1"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold1993124–129-82"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold1993124–129_82-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold1993">Angold 1993 ↓</a>, s. 124–129. </li> <li id="cite_note-Birkenmeier-83"><a href="#cite_ref-Birkenmeier_83-0">↑</a> Birkenmeier (2002). </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris200578–82-84"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris200578–82_84-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 78–82. </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <cite class="citation book">Piers Paul Read: The Templars (translated in Greek by G. Kousounelou). Enalios, 2003, s. 124. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9605361434" title="Specjalna:Książki/9605361434">ISBN 9-605-36143-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Templars+%28translated+in+Greek+by+G.+Kousounelou%29&rft.aulast=Read&rft.aufirst=Piers+Paul&rft.date=2003&rft.pub=Enalios&rft.pages=124&rft.isbn=9-605-36143-4"></cite>; <cite class="citation book">Bruce W. Watson: Sieges: a comparative study. Westport, Conn.: Praeger, 1993, s. 12. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0275940349" title="Specjalna:Książki/0275940349">ISBN 0-275-94034-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sieges%3A+a+comparative+study&rft.aulast=Watson&rft.aufirst=Bruce+W.&rft.date=1993&rft.pub=Praeger&rft.place=Westport%2C+Conn.&rft.pages=12&rft.isbn=0-275-94034-9"></cite> </li> <li id="cite_note-A261-86"><a href="#cite_ref-A261_86-0">↑</a> <cite class="citation web">Anna Komnena: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fordham.edu/halsall/basis/AnnaComnena-Alexiad10.html">The Alexiad: Book X, p. 261</a>. [dostęp 2008-07-09]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris200591-87"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris200591_87-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 91. </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> <cite class="citation web">Anna Komnena: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fordham.edu/halsall/basis/annacomnena-alexiad13.html">The Alexiad: Book XIII, p. 348 – 358</a>. [dostęp 2008-07-09]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris2005117–119-89"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005117–119_89-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 117–119. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold1993137–139,_171-90"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold1993137–139,_171_90-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold1993">Angold 1993 ↓</a>, s. 137–139, 171. </li> <li id="cite_note-SJ-91">↑ <a href="#cite_ref-SJ_91-0">a</a> <a href="#cite_ref-SJ_91-1">b</a> <cite class="citation web">Andrew Stone: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-emperors.org/johncomn.htm">John II Comnenus (A.D. 1118–1143)</a>. De Imperatoribus Romanis. An Online Encyclopedia of Roman Rulers and their Families. [dostęp 2008-07-09]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFNorwich1998267-92"><a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998267_92-0">↑</a> <a href="#CITEREFNorwich1998">Norwich 1998 ↓</a>, s. 267. </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> Ostrogorsky (1990), 377. </li> <li id="cite_note-CITEREFBirkenmeier200290-94"><a href="#cite_ref-CITEREFBirkenmeier200290_94-0">↑</a> <a href="#CITEREFBirkenmeier2002">Birkenmeier 2002 ↓</a>, s. 90. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008363-95"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008363_95-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 363. </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris2005123–126,_138-96"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005123–126,_138_96-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 123–126, 138. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008364-97"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008364_97-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 364. </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> <cite class="citation book">Paul Magdalino: The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge University Press, 2002, s. 74. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521526531" title="Specjalna:Książki/0521526531">ISBN 0-521-52653-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Empire+of+Manuel+I+Komnenos%2C+1143%E2%80%931180&rft.aulast=Magdalino&rft.aufirst=Paul&rft.date=2002&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.pages=74&rft.isbn=0-521-52653-1"></cite> </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> <cite class="citation web">Andrew Stone: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-emperors.org/mannycom.htm">Manuel I Comnenus (A.D. 1143–1180)</a>. De Imperatoribus Romanis. An Online Encyclopedia of Roman Rulers and their Families. [dostęp 2008-07-09]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-S372-100"><a href="#cite_ref-S372_100-0">↑</a> <cite class="citation book">Jean W. Sedlar: East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. Seattle: University of Washington Press, 1994, s. 372. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0295972904" title="Specjalna:Książki/0295972904">ISBN 0-295-97290-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=East+Central+Europe+in+the+Middle+Ages%2C+1000%E2%80%931500&rft.aulast=Sedlar&rft.aufirst=Jean+W.&rft.date=1994&rft.pub=University+of+Washington+Press&rft.place=Seattle&rft.pages=372&rft.isbn=0-295-97290-4"></cite> </li> <li id="cite_note-M67-101"><a href="#cite_ref-M67_101-0">↑</a> <cite class="citation book">Paul Magdalino: The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge University Press, 2002, s. 67. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521526531" title="Specjalna:Książki/0521526531">ISBN 0-521-52653-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Empire+of+Manuel+I+Komnenos%2C+1143%E2%80%931180&rft.aulast=Magdalino&rft.aufirst=Paul&rft.date=2002&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.pages=67&rft.isbn=0-521-52653-1"></cite> </li> <li id="cite_note-I121-102"><a href="#cite_ref-I121_102-0">↑</a> <cite class="citation web">Innocenty III: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20110821111652/http://www.leeds.ac.uk/history/weblearning/MedievalHistoryTextCentre/Letters%20of%20Innocent.doc">Innocent III to the Illustrious Emperor of Constantinople</a>. [dostęp 2008-07-09]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFBirkenmeier2002129-103"><a href="#cite_ref-CITEREFBirkenmeier2002129_103-0">↑</a> <a href="#CITEREFBirkenmeier2002">Birkenmeier 2002 ↓</a>, s. 129. </li> <li id="cite_note-CITEREFBirkenmeier2002196-104"><a href="#cite_ref-CITEREFBirkenmeier2002196_104-0">↑</a> <a href="#CITEREFBirkenmeier2002">Birkenmeier 2002 ↓</a>, s. 196. </li> <li id="cite_note-CITEREFBirkenmeier2002185–186-105"><a href="#cite_ref-CITEREFBirkenmeier2002185–186_105-0">↑</a> <a href="#CITEREFBirkenmeier2002">Birkenmeier 2002 ↓</a>, s. 185–186. </li> <li id="cite_note-CITEREFBirkenmeier20021-106"><a href="#cite_ref-CITEREFBirkenmeier20021_106-0">↑</a> <a href="#CITEREFBirkenmeier2002">Birkenmeier 2002 ↓</a>, s. 1. </li> <li id="cite_note-Day-107"><a href="#cite_ref-Day_107-0">↑</a> <cite class="citation journal">Gerald W. Day. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/2118759">Manuel and the Genoese: A Reappraisal of Byzantine Commercial Policy in the Late Twelfth Century</a>. „The Journal of Economic History”. 1977. 37/2. s. 289–290. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Manuel+and+the+Genoese%3A+A+Reappraisal+of+Byzantine+Commercial+Policy+in+the+Late+Twelfth+Century&rft.jtitle=The+Journal+of+Economic+History&rft.volume=37%2F2&rft.aulast=Day&rft.aufirst=Gerald+W.&rft.pages=289%E2%80%93290&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2118759">  </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> Harvey (1998). </li> <li id="cite_note-Diehl-109"><a href="#cite_ref-Diehl_109-0">↑</a> <cite class="citation web">Charles Diehl: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.myriobiblos.gr/texts/english/diel.html">Byzantine Art</a>. Myriobiblos. [dostęp 2008-07-10]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-TM-110"><a href="#cite_ref-TM_110-0">↑</a> <cite class="citation book">Nicholas J. Moutafakis, V.N. Tatakēs: Byzantine philosophy. Indianapolis, IN: Hackett Pub., 2003, s. 110.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantine+philosophy&rft.aulast=Moutafakis&rft.aufirst=Nicholas+J.&rft.date=2003&rft.pub=Hackett+Pub.&rft.place=Indianapolis%2C+IN&rft.pages=110"></cite> </li> <li id="cite_note-VA-111">↑ <a href="#cite_ref-VA_111-0">a</a> <a href="#cite_ref-VA_111-1">b</a> <cite class="citation web">A.A. Vasiliev: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.intratext.com/IXT/ENG0832/_P1B.HTM">History of the Byzantine empire, Foreign policy of the Angeloi</a>. [dostęp 2008-07-11]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFNorwich1998291-112">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998291_112-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998291_112-1">b</a> <a href="#CITEREFNorwich1998">Norwich 1998 ↓</a>, s. 291. </li> <li id="cite_note-CITEREFNorwich1998292-113"><a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998292_113-0">↑</a> <a href="#CITEREFNorwich1998">Norwich 1998 ↓</a>, s. 292. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold1993297-114">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFAngold1993297_114-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFAngold1993297_114-1">b</a> <a href="#CITEREFAngold1993">Angold 1993 ↓</a>, s. 297. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008378-115">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008378_115-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008378_115-1">b</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 378. </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris2005168–169-116"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005168–169_116-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 168–169. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008379-117">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008379_117-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008379_117-1">b</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 379. </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris2005169–171-118"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005169–171_118-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 169–171. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold1993297–300-119"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold1993297–300_119-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold1993">Angold 1993 ↓</a>, s. 297–300. </li> <li id="cite_note-CITEREFNorwich1998293-120"><a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998293_120-0">↑</a> <a href="#CITEREFNorwich1998">Norwich 1998 ↓</a>, s. 293. </li> <li id="cite_note-CITEREFNorwich1998296-121"><a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998296_121-0">↑</a> <a href="#CITEREFNorwich1998">Norwich 1998 ↓</a>, s. 296. </li> <li id="cite_note-Madden85-122"><a href="#cite_ref-Madden85_122-0">↑</a> <cite class="citation book">Thomas F. Madden: Crusades: The Illustrated History. University of Michigan Press, s. 85. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0472031279" title="Specjalna:Książki/0472031279">ISBN 0-472-03127-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Crusades%3A+The+Illustrated+History&rft.aulast=Madden&rft.aufirst=Thomas+F.&rft.pub=University+of+Michigan+Press&rft.pages=85&rft.isbn=0-472-03127-9"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFNorwich1998297-123"><a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998297_123-0">↑</a> <a href="#CITEREFNorwich1998">Norwich 1998 ↓</a>, s. 297. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold1993309–314-124"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold1993309–314_124-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold1993">Angold 1993 ↓</a>, s. 309–314. </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> <cite class="citation book">Constantine Paparrigopoulos, Pavlos Karolidis: History of the Hellenic Nation (Volume Db) (in Greek). Eleftheroudakis, 1925, s. 216.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Hellenic+Nation+%28Volume+Db%29+%28in+Greek%29&rft.aulast=Paparrigopoulos&rft.aufirst=Constantine&rft.date=1925&rft.pub=Eleftheroudakis&rft.pages=216"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFNorwich1998299-126"><a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998299_126-0">↑</a> <a href="#CITEREFNorwich1998">Norwich 1998 ↓</a>, s. 299. </li> <li id="cite_note-Br4Cr-127">↑ <a href="#cite_ref-Br4Cr_127-0">a</a> <a href="#cite_ref-Br4Cr_127-1">b</a> <a href="#cite_ref-Br4Cr_127-2">c</a> <a href="#cite_ref-Br4Cr_127-3">d</a> <a href="#cite_ref-Br4Cr_127-4">e</a> <cite class="citation open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/event/Crusades">Crusades</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyclopædia Britannica</a> [dostęp 2008-07-13]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Crusades&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%27%27%5B%5BEncyklopedia+Britannica%7CEncyclop%C3%A6dia+Britannica%5D%5D%27%27&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fevent%2FCrusades" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-BrC-128"><a href="#cite_ref-BrC_128-0">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070706062040/http://concise.britannica.com/ebc/article-9383275/Siege-of-Zara">Siege of Zara</a>. Britannica Concise. [dostęp 2008-07-13]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://concise.britannica.com/ebc/article-9383275/Siege-of-Zara">tego adresu</a> (6 lipca 2007)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold2006102,_105–106-129"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold2006102,_105–106_129-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold2006">Angold 2006 ↓</a>, s. 102, 105–106. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold2006101,_106-130"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold2006101,_106_130-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold2006">Angold 2006 ↓</a>, s. 101, 106. </li> <li id="cite_note-CITEREFNorwich1998301-131"><a href="#cite_ref-CITEREFNorwich1998301_131-0">↑</a> <a href="#CITEREFNorwich1998">Norwich 1998 ↓</a>, s. 301. </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris2005216-132"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005216_132-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 216. </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> Za: <cite class="citation book"><a href="/wiki/Grzegorz_Ry%C5%9B" title="Grzegorz Ryś">Grzegorz Ryś</a>: Innocenty III wobec IV krucjaty (w świetle papieskiej korespondencji). W: Zdzisław Kijas, Maciej Salamon, Jacek Bonarek: IV krucjata: historia, reperkusje, konsekwencje: praca zbiorowa. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2005, s. 117. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8373185534" title="Specjalna:Książki/8373185534">ISBN 83-7318-553-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=IV+krucjata%3A+historia%2C+reperkusje%2C+konsekwencje%3A+praca+zbiorowa&rft.atitle=Innocenty+III+wobec+IV+krucjaty+%28w+%C5%9Bwietle+papieskiej+korespondencji%29&rft.aulast=Kijas&rft.aufirst=Zdzis%C5%82aw&rft.au=%5B%5BGrzegorz+Ry%C5%9B%5D%5D&rft.date=2005&rft.pub=Wydawnictwo+WAM&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pages=117&rft.isbn=83-7318-553-4"></cite> </li> <li id="cite_note-Madden110-134"><a href="#cite_ref-Madden110_134-0">↑</a> <cite class="citation book">Thomas F. Madden: Crusades: The Illustrated History. University of Michigan Press, s. 110. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0472031279" title="Specjalna:Książki/0472031279">ISBN 0-472-03127-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Crusades%3A+The+Illustrated+History&rft.aulast=Madden&rft.aufirst=Thomas+F.&rft.pub=University+of+Michigan+Press&rft.pages=110&rft.isbn=0-472-03127-9"></cite> </li> <li id="cite_note-P-135"><a href="#cite_ref-P_135-0">↑</a> <cite class="citation book">Constantine Paparrigopoulos, Pavlos Karolidis: History of the Hellenic Nation (Volume Db) (in Greek). Eleftheroudakis, 1925, s. 230.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Hellenic+Nation+%28Volume+Db%29+%28in+Greek%29&rft.aulast=Paparrigopoulos&rft.aufirst=Constantine&rft.date=1925&rft.pub=Eleftheroudakis&rft.pages=230"></cite> </li> <li id="cite_note-NC-136"><a href="#cite_ref-NC_136-0">↑</a> <cite class="citation web">Niketas Choniates: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fordham.edu/halsall/source/choniates1.html">Medieval Sourcebook: Nicetas Choniates: The Sack of Constantinople (1204)</a>. [dostęp 2008-07-12]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris2005233-137">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005233_137-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005233_137-1">b</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 233. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008401,_405–407-138"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008401,_405–407_138-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 401, 405–407. </li> <li id="cite_note-139"><a href="#cite_ref-139">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Peter_M._Holt" title="Peter M. Holt">Peter Malcolm Holt</a>: Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku. (przeł.) Barbara Czarska. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1993, s. 198. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8306022904" title="Specjalna:Książki/8306022904">ISBN 83-06-02290-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Bliski+Wsch%C3%B3d+od+wypraw+krzy%C5%BCowych+do+1517+roku&rft.aulast=Holt&rft.aufirst=Peter+Malcolm&rft.date=1993&rft.pub=Pa%C5%84st.+Instytut+Wydawniczy&rft.place=Warszawa&rft.pages=198&rft.isbn=83-06-02290-4"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris2005235–236-140"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005235–236_140-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 235–236. </li> <li id="cite_note-CITEREFHarris2005236–238-141"><a href="#cite_ref-CITEREFHarris2005236–238_141-0">↑</a> <a href="#CITEREFHarris2005">Harris 2005 ↓</a>, s. 236–238. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008416–417,_422-142"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008416–417,_422_142-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 416–417, 422. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold200656,_171,_183–184,_238–239-143"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold200656,_171,_183–184,_238–239_143-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold2006">Angold 2006 ↓</a>, s. 56, 171, 183–184, 238–239. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold2006171-144"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold2006171_144-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold2006">Angold 2006 ↓</a>, s. 171. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold2006184,_239-145"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold2006184,_239_145-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold2006">Angold 2006 ↓</a>, s. 184, 239. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngold2006239-146"><a href="#cite_ref-CITEREFAngold2006239_146-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngold2006">Angold 2006 ↓</a>, s. 239. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008457–461-147"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008457–461_147-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 457–461. </li> <li id="cite_note-CITEREFİnalcık200618-148"><a href="#cite_ref-CITEREFİnalcık200618_148-0">↑</a> <a href="#CITEREFİnalcık2006">İnalcık 2006 ↓</a>, s. 18. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008463–466,_469,_472–473,_476–485-149"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008463–466,_469,_472–473,_476–485_149-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 463–466, 469, 472–473, 476–485. </li> <li id="cite_note-CITEREFİnalcık200621,_24,_27–28-150"><a href="#cite_ref-CITEREFİnalcık200621,_24,_27–28_150-0">↑</a> <a href="#CITEREFİnalcık2006">İnalcık 2006 ↓</a>, s. 21, 24, 27–28. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008493–494,_497–498,_503–505-151"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008493–494,_497–498,_503–505_151-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 493–494, 497–498, 503–505. </li> <li id="cite_note-CITEREFOstrogorski2008511-152"><a href="#cite_ref-CITEREFOstrogorski2008511_152-0">↑</a> <a href="#CITEREFOstrogorski2008">Ostrogorski 2008 ↓</a>, s. 511. </li> <li id="cite_note-CITEREFİnalcık200631-153"><a href="#cite_ref-CITEREFİnalcık200631_153-0">↑</a> <a href="#CITEREFİnalcık2006">İnalcık 2006 ↓</a>, s. 31. </li> <li id="cite_note-CITEREFRunciman199071–72,_84–85-154"><a href="#cite_ref-CITEREFRunciman199071–72,_84–85_154-0">↑</a> <a href="#CITEREFRunciman1990">Runciman 1990 ↓</a>, s. 71–72, 84–85. </li> <li id="cite_note-CITEREFRunciman199084–86-155"><a href="#cite_ref-CITEREFRunciman199084–86_155-0">↑</a> <a href="#CITEREFRunciman1990">Runciman 1990 ↓</a>, s. 84–86. </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">↑</a> <cite class="citation book">Hugh Seton-Watson: The Russian empire, 1801–1917. Oxford [England]: Clarendon Press, 1990, s. 31. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0198221525" title="Specjalna:Książki/0198221525">ISBN 0-19-822152-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Russian+empire%2C+1801%E2%80%931917&rft.aulast=Seton-Watson&rft.aufirst=Hugh&rft.date=1990&rft.pub=Clarendon+Press&rft.place=Oxford+%5BEngland%5D&rft.pages=31&rft.isbn=0-19-822152-5"></cite> </li> <li id="cite_note-N1-157">↑ <a href="#cite_ref-N1_157-0">a</a> <a href="#cite_ref-N1_157-1">b</a> <cite class="citation journal">Iver. B. Neumann. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.clingendael.nl/sites/default/files/20051200_cli_paper_dip_issue102.pdf">Sublime Diplomacy: Byzantine, Early Modern, Contemporary</a>. „Millennium: Journal of International Studies”. August 2006. 34. s. 869–871. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1569-2981">1569-2981</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Sublime+Diplomacy%3A+Byzantine%2C+Early+Modern%2C+Contemporary&rft.jtitle=Millennium%3A+Journal+of+International+Studies&rft.volume=34&rft.aulast=Neumann&rft.aufirst=Iver.+B.&rft.pages=869%E2%80%93871&rft.issn=1569-2981&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.clingendael.nl%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2F20051200_cli_paper_dip_issue102.pdf">  </li> <li id="cite_note-158"><a href="#cite_ref-158">↑</a> <cite class="citation book">Evangelos Chrysos: Byzantine Diplomacy, AD 300–800: Means and End. W: Jonathan Shepard, Simon Franklin: Byzantine Diplomacy: Papers from the Twenty-Fourth Spring Symposium of Byzantine Studies, Cambridge, March 1990 (Society for the Promotion of Byzant). Variorum, 1992, s. 35. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0860783383" title="Specjalna:Książki/0860783383">ISBN 0-860-78338-3</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantine+Diplomacy%3A+Papers+from+the+Twenty-Fourth+Spring+Symposium+of+Byzantine+Studies%2C+Cambridge%2C+March+1990+%28Society+for+the+Promotion+of+Byzant%29&rft.atitle=Byzantine+Diplomacy%2C+AD+300%E2%80%93800%3A+Means+and+End&rft.aulast=Shepard&rft.aufirst=Jonathan&rft.au=Evangelos+Chrysos&rft.date=1992&rft.pub=Variorum&rft.pages=35&rft.isbn=0-860-78338-3"></cite> </li> <li id="cite_note-Ant-159"><a href="#cite_ref-Ant_159-0">↑</a> <cite class="citation journal">Michael Antonucci. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historytoday.com/michael-antonucci/war-other-means-legacy-byzantium">War by Other Means: The Legacy of Byzantium</a>. „History Today”. February 1993. 43. s. 11–13. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0018-2753">0018-2753</a>. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=War+by+Other+Means%3A+The+Legacy+of+Byzantium&rft.jtitle=History+Today&rft.volume=43&rft.aulast=Antonucci&rft.aufirst=Michael&rft.pages=11%E2%80%9313&rft.issn=0018-2753&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historytoday.com%2Fmichael-antonucci%2Fwar-other-means-legacy-byzantium">  </li> <li id="cite_note-O3-160"><a href="#cite_ref-O3_160-0">↑</a> <cite class="citation book">Dimitri Obolensky: Byzantium and the Slavs. St Vladimir’s Seminary Press, 1994, s. 3. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/088141008X" title="Specjalna:Książki/088141008X">ISBN 0-881-41008-X</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium+and+the+Slavs&rft.aulast=Obolensky&rft.aufirst=Dimitri&rft.date=1994&rft.pub=St+Vladimir%E2%80%99s+Seminary+Press&rft.pages=3&rft.isbn=0-881-41008-X"></cite> </li> <li id="cite_note-M532-161"><a href="#cite_ref-M532_161-0">↑</a> <cite class="citation web">Paul Magdalino: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150610142323/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/economic-history-of-byzantium/ehb20-cp/at_download/file">Medieval Constantinople: Built Environment and Urban Development, p. 532 – 535</a>. Dumbarton Oaks Research Library and Collection Washington,D.C. [dostęp 2008-11-10]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/economic-history-of-byzantium/ehb20-cp/view">tego adresu</a> (10 czerwca 2015)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-M806-162"><a href="#cite_ref-M806_162-0">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Klaus-Peter_Matschke&action=edit&redlink=1" class="new" title="Klaus-Peter Matschke (strona nie istnieje)">Klaus-PeterK.P. Matschke Klaus-PeterK.P.</a>, Commerce, Trade, Markets, and Money: Thirteenth–Fifteenth Centuries, [w:] <a href="/wiki/Angeliki_Laiou" title="Angeliki Laiou">Angeliki E.A.E. Laiou</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20110608021530/http://www.doaks.org/publications/doaks_online_publications/EconHist/EHB37.pdf">The Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century</a>, 2002, s. 805–806 [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.doaks.org/publications/doaks_online_publications/EconHist/EHB37.pdf">adresu</a> 2011-06-08]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=Klaus-Peter&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Economic+History+of+Byzantium%3A+From+the+Seventh+through+the+Fifteenth+Century&rft.atitle=Commerce%2C+Trade%2C+Markets%2C+and+Money%3A+Thirteenth%E2%80%93Fifteenth+Centuries&rft.date=2002&rft.aulast=Matschke&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.doaks.org%2Fpublications%2Fdoaks_online_publications%2FEconHist%2FEHB37.pdf" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-L723-163"><a href="#cite_ref-L723_163-0">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Angeliki_Laiou" title="Angeliki Laiou">Angeliki E.A.E. Laiou Angeliki E.A.E.</a>, Exchange and Trade, Seventh–Twelfth Centuries, [w:] <a href="/wiki/Angeliki_Laiou" title="Angeliki Laiou">Angeliki E.A.E. Laiou</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090324221611/http://www.doaks.org/EconHist/EHB36.pdf">The Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century</a>, 2002, s. 723–725 [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.doaks.org/EconHist/EHB36.pdf">adresu</a> 2009-03-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=Angeliki+E.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Economic+History+of+Byzantium%3A+From+the+Seventh+through+the+Fifteenth+Century&rft.atitle=Exchange+and+Trade%2C+Seventh%E2%80%93Twelfth+Centuries&rft.date=2002&rft.aulast=Laiou&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.doaks.org%2FEconHist%2FEHB36.pdf" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-L3-4-164"><a href="#cite_ref-L3-4_164-0">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Angeliki_Laiou" title="Angeliki Laiou">Angeliki E.A.E. Laiou Angeliki E.A.E.</a>, Writing the Economic History of Byzantium, [w:] <a href="/wiki/Angeliki_Laiou" title="Angeliki Laiou">Angeliki E.A.E. Laiou</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090324221713/http://www.doaks.org/EconHist/EHB01.pdf">The Economic History of Byzantium: From the Seventh through the Fifteenth Century</a>, 2002, s. 3–4 [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.doaks.org/EconHist/EHB01.pdf">adresu</a> 2009-03-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.aufirst=Angeliki+E.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Economic+History+of+Byzantium%3A+From+the+Seventh+through+the+Fifteenth+Century&rft.atitle=Writing+the+Economic+History+of+Byzantium&rft.date=2002&rft.aulast=Laiou&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.doaks.org%2FEconHist%2FEHB01.pdf" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSophocles199225–26-165"><a href="#cite_ref-CITEREFSophocles199225–26_165-0">↑</a> <a href="#CITEREFSophocles1992">Sophocles 1992 ↓</a>, s. 25–26. </li> <li id="cite_note-166"><a href="#cite_ref-166">↑</a> <cite class="citation book">Warwick William Wroth: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/catalogueimperia01wrot">Catalogue of the imperial Byzantine coins in the British Museum</a>. 1908, s. Introduction, section 6.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Catalogue+of+the+imperial+Byzantine+coins+in+the+British+Museum&rft.aulast=Wroth&rft.aufirst=Warwick+William&rft.date=1908&rft.pages=Introduction%2C+section+6&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcatalogueimperia01wrot"></cite> </li> <li id="cite_note-167"><a href="#cite_ref-167">↑</a> <cite class="citation web">Nicolae Saramandru: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081217014416/http://www.ear.ro/3brevist/rv8/art14.pdf">Torna, Torna Fratre</a>. [dostęp 2007-04-25]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ear.ro/3brevist/rv8/art14.pdf">tego adresu</a>]. (<abbr title="Treść w języku rumuńskim (română)">rum.</abbr>).</cite>;<cite class="citation book">Jean W. Sedlar: East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. University of Washington Press, 1994, s. 403–404. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0295972904" title="Specjalna:Książki/0295972904">ISBN 0-295-97290-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=East+Central+Europe+in+the+Middle+Ages%2C+1000%E2%80%931500&rft.aulast=Sedlar&rft.aufirst=Jean+W.&rft.date=1994&rft.pub=University+of+Washington+Press&rft.pages=403%E2%80%93404&rft.isbn=0-295-97290-4"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMillar2006279-168"><a href="#cite_ref-CITEREFMillar2006279_168-0">↑</a> <a href="#CITEREFMillar2006">Millar 2006 ↓</a>, s. 279. </li> <li id="cite_note-CITEREFBryce190159-169"><a href="#cite_ref-CITEREFBryce190159_169-0">↑</a> <a href="#CITEREFBryce1901">Bryce 1901 ↓</a>, s. 59. </li> <li id="cite_note-CITEREFMcDonnell200677-170"><a href="#cite_ref-CITEREFMcDonnell200677_170-0">↑</a> <a href="#CITEREFMcDonnell2006">McDonnell 2006 ↓</a>, s. 77. </li> <li id="cite_note-CITEREFMillar200697–98-171"><a href="#cite_ref-CITEREFMillar200697–98_171-0">↑</a> <a href="#CITEREFMillar2006">Millar 2006 ↓</a>, s. 97–98. </li> <li id="cite_note-172"><a href="#cite_ref-172">↑</a> <cite class="citation open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Greek-language">Greek language</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyclopædia Britannica</a> [dostęp 2009-04-20]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Greek+language&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%27%27%5B%5BEncyklopedia+Britannica%7CEncyclop%C3%A6dia+Britannica%5D%5D%27%27&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Ftopic%2FGreek-language" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFBeaton199610-173"><a href="#cite_ref-CITEREFBeaton199610_173-0">↑</a> <a href="#CITEREFBeaton1996">Beaton 1996 ↓</a>, s. 10. </li> <li id="cite_note-CITEREFJones1986991-174"><a href="#cite_ref-CITEREFJones1986991_174-0">↑</a> <a href="#CITEREFJones1986">Jones 1986 ↓</a>, s. 991. </li> <li id="cite_note-CITEREFVersteegh1977rozdział_1-175"><a href="#cite_ref-CITEREFVersteegh1977rozdział_1_175-0">↑</a> <a href="#CITEREFVersteegh1977">Versteegh 1977 ↓</a>, s. rozdział 1. </li> <li id="cite_note-CITEREFCampbell200440-176"><a href="#cite_ref-CITEREFCampbell200440_176-0">↑</a> <a href="#CITEREFCampbell2004">Campbell 2004 ↓</a>, s. 40. </li> <li id="cite_note-CITEREFHacikyan200229–178-177"><a href="#cite_ref-CITEREFHacikyan200229–178_177-0">↑</a> <a href="#CITEREFHacikyan2002">Hacikyan 2002 ↓</a>, s. 29–178. </li> <li id="cite_note-CITEREFSpencer1907289-178"><a href="#cite_ref-CITEREFSpencer1907289_178-0">↑</a> <a href="#CITEREFSpencer1907">Spencer 1907 ↓</a>, s. 289. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutas1998175–186-179"><a href="#cite_ref-CITEREFGutas1998175–186_179-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutas1998">Gutas 1998 ↓</a>, s. 175–186. </li> <li id="cite_note-CITEREFShopen1987129-180"><a href="#cite_ref-CITEREFShopen1987129_180-0">↑</a> <a href="#CITEREFShopen1987">Shopen 1987 ↓</a>, s. 129. </li> <li id="cite_note-181"><a href="#cite_ref-181">↑</a> Beckwith (1986), 171 * Halsall(2006). </li> <li id="cite_note-CITEREFKaldellis2007317–388-182"><a href="#cite_ref-CITEREFKaldellis2007317–388_182-0">↑</a> <a href="#CITEREFKaldellis2007">Kaldellis 2007 ↓</a>, s. 317–388. </li> <li id="cite_note-CITEREFNicol199372–90-183"><a href="#cite_ref-CITEREFNicol199372–90_183-0">↑</a> <a href="#CITEREFNicol1993">Nicol 1993 ↓</a>, s. 72–90. </li> <li id="cite_note-CITEREFAnastos1962409-184"><a href="#cite_ref-CITEREFAnastos1962409_184-0">↑</a> <a href="#CITEREFAnastos1962">Anastos 1962 ↓</a>, s. 409. </li> <li id="cite_note-CITEREFCohen1994395-185"><a href="#cite_ref-CITEREFCohen1994395_185-0">↑</a> <a href="#CITEREFCohen1994">Cohen 1994 ↓</a>, s. 395. </li> <li id="cite_note-186"><a href="#cite_ref-186">↑</a> <cite class="citation web">Paul Dickson: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120302031225/http://www.roma.unisa.edu.au:80/07305/medmm.htm">Mathematics Through the Middle Ages (320–1660AD)</a>. Online Education Support. [dostęp 2009-03-18]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFKing1991116–118-187"><a href="#cite_ref-CITEREFKing1991116–118_187-0">↑</a> <a href="#CITEREFKing1991">King 1991 ↓</a>, s. 116–118. </li> <li id="cite_note-CITEREFRobins19938-188"><a href="#cite_ref-CITEREFRobins19938_188-0">↑</a> <a href="#CITEREFRobins1993">Robins 1993 ↓</a>, s. 8. </li> <li id="cite_note-CITEREFMoutafakisTatakis2003189-189"><a href="#cite_ref-CITEREFMoutafakisTatakis2003189_189-0">↑</a> <a href="#CITEREFMoutafakisTatakis2003">Moutafakis i Tatakis 2003 ↓</a>, s. 189. </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">↑</a> <cite class="citation book">Byzantine Law. W: Spyros Troianos, Julia Velissaropoulou-Karakosta: History of Law. Ant.N. Sakkoulas Publishers, 1997, s. 340. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9602325941" title="Specjalna:Książki/9602325941">ISBN 9-602-32594-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+Law&rft.atitle=Byzantine+Law&rft.aulast=Troianos&rft.aufirst=Spyros&rft.date=1997&rft.pub=Ant.N.+Sakkoulas+Publishers&rft.pages=340&rft.isbn=9-602-32594-1"></cite> </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> <cite class="citation web">Joseph Raya: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171206140754/http://rumkatkilise.org/rayabyzantium.htm#cooliris">The Byzantine Church and Culture</a>. [dostęp 2009-03-18]. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rumkatkilise.org/rayabyzantium.htm#cooliris">tego adresu</a> (6 grudnia 2017)]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMeyendorff198213-192"><a href="#cite_ref-CITEREFMeyendorff198213_192-0">↑</a> <a href="#CITEREFMeyendorff1982">Meyendorff 1982 ↓</a>, s. 13. </li> <li id="cite_note-CITEREFMeyendorff198219-193"><a href="#cite_ref-CITEREFMeyendorff198219_193-0">↑</a> <a href="#CITEREFMeyendorff1982">Meyendorff 1982 ↓</a>, s. 19. </li> <li id="cite_note-CITEREFMeyendorff1982130-194"><a href="#cite_ref-CITEREFMeyendorff1982130_194-0">↑</a> <a href="#CITEREFMeyendorff1982">Meyendorff 1982 ↓</a>, s. 130. </li> <li id="cite_note-BAr-195"><a href="#cite_ref-BAr_195-0">↑</a> <cite class="citation open-access"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/art/Byzantine-art">Byzantine art</a>, [w:] <a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Encyclopædia Britannica</a> [dostęp 2009-03-18]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Byzantine+art&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%27%27%5B%5BEncyklopedia+Britannica%7CEncyclop%C3%A6dia+Britannica%5D%5D%27%27&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fart%2FByzantine-art" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMango2004227–228-196"><a href="#cite_ref-CITEREFMango2004227–228_196-0">↑</a> <a href="#CITEREFMango2004">Mango 2004 ↓</a>, s. 227–228. </li> <li id="cite_note-197"><a href="#cite_ref-197">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/cathen/03113a.htm">Byzantine Literature</a>. Catholic Encyclopedia. [dostęp 2009-03-18]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-198"><a href="#cite_ref-198">↑</a> Zob. Mirosław Jerzy Leszka, Uzurpacje w cesarstwie bizantyńskim w okresie od IV do połowy IX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1999. </li> <li id="cite_note-CITEREFPirenne1925-199"><a href="#cite_ref-CITEREFPirenne1925_199-0">↑</a> <a href="#CITEREFPirenne1925">Pirenne 1925 ↓</a>. </li> <li id="cite_note-CITEREFPirenne2001-200"><a href="#cite_ref-CITEREFPirenne2001_200-0">↑</a> <a href="#CITEREFPirenne2001">Pirenne 2001 ↓</a>. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngelov20011-201"><a href="#cite_ref-CITEREFAngelov20011_201-0">↑</a> <a href="#CITEREFAngelov2001">Angelov 2001 ↓</a>, s. 1. </li> <li id="cite_note-CITEREFAngelov20017–8-202">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFAngelov20017–8_202-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFAngelov20017–8_202-1">b</a> <a href="#CITEREFAngelov2001">Angelov 2001 ↓</a>, s. 7–8. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=38" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=38" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book" id="CITEREFHelios1952">Hellas, Byzantium. W: Encyclopaedia The Helios. 1952.</cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFAnastos1962">Milton V. Anastos. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/1291170">The History of Byzantine Science. Report on the Dumbarton Oaks Symposium of 1961</a>. „Dumbarton Oaks Papers”. 16, 1962. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0070-7546">0070-7546</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+History+of+Byzantine+Science.+Report+on+the+Dumbarton+Oaks+Symposium+of+1961&rft.jtitle=Dumbarton+Oaks+Papers&rft.date=1962&rft.volume=16&rft.aulast=Anastos&rft.aufirst=Milton+V.&rft.issn=0070-7546&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1291170"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFAngelov2001">Dimiter G. Angelov. The Making of Byzantinism. „History Today”. February 2001, s. 1–10, 2001.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+Making+of+Byzantinism&rft.jtitle=History+Today&rft.date=2001&rft.aulast=Angelov&rft.aufirst=Dimiter+G.&rft.pages=1%E2%80%9310"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFAngold1993"><a href="/wiki/Michael_Angold" title="Michael Angold">Michael Angold</a>: Cesarstwo Bizantyńskie 1025–1204: historia polityczna. (przeł.) Władysław Brodzki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8304039745" title="Specjalna:Książki/8304039745">ISBN 83-04-03974-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cesarstwo+Bizanty%C5%84skie+1025%E2%80%931204%3A+historia+polityczna&rft.aulast=Angold&rft.aufirst=Michael&rft.pub=Zak%C5%82ad+Narodowy+im.+Ossoli%C5%84skich+%E2%80%93+Wydawnictwo&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.isbn=83-04-03974-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFAngold2006">Michael Angold: Czwarta krucjata. (przeł.) Beata Spieralska. Warszawa: Bellona, 2006. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8311105588" title="Specjalna:Książki/8311105588">ISBN 83-11-10558-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Czwarta+krucjata&rft.aulast=Angold&rft.aufirst=Michael&rft.pub=Bellona&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-11-10558-8"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFAntonucci1993">Michael Antonucci. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://findarticles.com/p/articles/mi_hb4706/is_199302/ai_n17277331">War by Other Means: The Legacy of Byzantium</a>. „History Today”. February 1993. 43, 1993. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0018-2753">0018-2753</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=War+by+Other+Means%3A+The+Legacy+of+Byzantium&rft.jtitle=History+Today&rft.date=1993&rft.volume=43&rft.aulast=Antonucci&rft.aufirst=Michael&rft.issn=0018-2753&rft_id=http%3A%2F%2Ffindarticles.com%2Fp%2Farticles%2Fmi_hb4706%2Fis_199302%2Fai_n17277331"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSpencer1907">Spencer Baynes: Vlachs. W: Encyclopaedia Britannica: A Standard Work of Reference in Art, Literature, Science, History, Geography, Commerce, Biography, Discovery, and Invention. The Werner Company, 1907.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopaedia+Britannica%3A+A+Standard+Work+of+Reference+in+Art%2C+Literature%2C+Science%2C+History%2C+Geography%2C+Commerce%2C+Biography%2C+Discovery%2C+and+Invention&rft.atitle=Vlachs&rft.au=Spencer+Baynes&rft.pub=The+Werner+Company"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBeaton1996">Roderick Beaton: The Medieval Greek Romance. Wyd. 2 popr. i rozszerzone. Routledge, 1996. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415120322" title="Specjalna:Książki/0415120322">ISBN 0-415-12032-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Medieval+Greek+Romance&rft.aulast=Beaton&rft.aufirst=Roderick&rft.edition=2+popr.+i+rozszerzone&rft.pub=Routledge&rft.isbn=0-415-12032-2"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBirkenmeier2002">John W. Birkenmeier: The Development of the Komnenian Army 1081–1180. T. 5. Brill, 2002, seria: History of Warfare. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9004117105" title="Specjalna:Książki/9004117105">ISBN 90-04-11710-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Development+of+the+Komnenian+Army+1081%E2%80%931180&rft.aulast=Birkenmeier&rft.aufirst=John+W.&rft.pub=Brill&rft.series=History+of+Warfare&rft.isbn=90-04-11710-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBryce1901"><a href="/wiki/James_Bryce" title="James Bryce">James Bryce</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/studiesinhistory00brycuoft">Studies in History and Jurisprudence</a>. H. Frowde, 1901.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Studies+in+History+and+Jurisprudence&rft.aulast=Bryce&rft.aufirst=James&rft.pub=H.+Frowde&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fstudiesinhistory00brycuoft"></cite></li> <li><cite class="citation journal">Averil Cameron. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://past.oxfordjournals.org/cgi/content/citation/84/1/3">Images of Authority: Elites and Icons in Late Sixth-century Byzantium</a>. „Past and Present”. 84/1, 1979.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Images+of+Authority%3A+Elites+and+Icons+in+Late+Sixth-century+Byzantium&rft.jtitle=Past+and+Present&rft.date=1979&rft.volume=84%2F1&rft.aulast=Cameron&rft.aufirst=Averil&rft_id=http%3A%2F%2Fpast.oxfordjournals.org%2Fcgi%2Fcontent%2Fcitation%2F84%2F1%2F3"> brak numeru strony</li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCameronConrad1992">Averil Cameron: New themes and styles in Greek literature, 7th and 8th centuries. W: <a href="/wiki/Averil_Cameron" title="Averil Cameron">Averil Cameron</a>, Lawrence I. Conrad: The Byzantine and early Islamic Near East, I: Problems in the literary source material. Papers of the First Workshop on Late Antiquity and Early Islam. Princeton, N.J.: Darwin Press, 1992. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0878500804" title="Specjalna:Książki/0878500804">ISBN 0-87850-080-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+and+early+Islamic+Near+East%2C+I%3A+Problems+in+the+literary+source+material.+Papers+of+the+First+Workshop+on+Late+Antiquity+and+Early+Islam&rft.atitle=New+themes+and+styles+in+Greek+literature%2C+7th+and+8th+centuries&rft.aulast=Cameron&rft.aufirst=Averil&rft.au=Averil+Cameron&rft.pub=Darwin+Press&rft.place=Princeton%2C+N.J.&rft.isbn=0-87850-080-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCampbell2004">George L. Campbell: Compendium of the World’s Languages. Taylor & Francis, 2004. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415202965" title="Specjalna:Książki/0415202965">ISBN 0-415-20296-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Compendium+of+the+World%E2%80%99s+Languages&rft.aulast=Campbell&rft.aufirst=George+L.&rft.pub=Taylor+%26+Francis&rft.isbn=0415202965"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFShepardFranklin1992">Evangelos Chrysos: Byzantine Diplomacy, AD 300–800: Means and End. W: Jonathan Shepard, Simon Franklin: Byzantine Diplomacy: Papers from the Twenty-Fourth Spring Symposium of Byzantine Studies, Cambridge, March 1990 (Society for the Promotion of Byzant). Variorum, 1992. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0860783383" title="Specjalna:Książki/0860783383">ISBN 0-860-78338-3</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantine+Diplomacy%3A+Papers+from+the+Twenty-Fourth+Spring+Symposium+of+Byzantine+Studies%2C+Cambridge%2C+March+1990+%28Society+for+the+Promotion+of+Byzant%29&rft.atitle=Byzantine+Diplomacy%2C+AD+300%E2%80%93800%3A+Means+and+End&rft.aulast=Shepard&rft.aufirst=Jonathan&rft.au=Evangelos+Chrysos&rft.pub=Variorum&rft.isbn=0-860-78338-3"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCohen1994">H. Floris Cohen: The Scientific Revolution: A Historiographical Inquiry. University of Chicago Press, 1994. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0226112802" title="Specjalna:Książki/0226112802">ISBN 0-226-11280-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Scientific+Revolution%3A+A+Historiographical+Inquiry&rft.aulast=Cohen&rft.aufirst=H.+Floris&rft.pub=University+of+Chicago+Press&rft.isbn=0-226-11280-2"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFDay1977">Gerald W. Day. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/2118759">Manuel and the Genoese: A Reappraisal of Byzantine Commercial Policy in the Late Twelfth Century</a>. „The Journal of Economic History”. 37/2, 1977.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Manuel+and+the+Genoese%3A+A+Reappraisal+of+Byzantine+Commercial+Policy+in+the+Late+Twelfth+Century&rft.jtitle=The+Journal+of+Economic+History&rft.date=1977&rft.volume=37%2F2&rft.aulast=Day&rft.aufirst=Gerald+W.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2118759"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFEsler2000">Philip Francis Esler: The early Christian world. London: Routledge, 2000. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415333121" title="Specjalna:Książki/0415333121">ISBN 0-415-33312-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+early+Christian+world&rft.aulast=Esler&rft.aufirst=Philip+Francis&rft.pub=Routledge&rft.place=London&rft.isbn=0-415-33312-1"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFFletcher1996">Banister Fletcher: sir Banister Fletcher’s A History of Architecture. Architectural Press, 1996. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780750622677" title="Specjalna:Książki/9780750622677">ISBN 978-0750622677</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=sir+Banister+Fletcher%E2%80%99s+A+History+of+Architecture&rft.aulast=Fletcher&rft.aufirst=Banister&rft.pub=Architectural+Press&rft.isbn=978-0750622677"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFGrabar1984">André Grabar: L’iconoclasme Byzantin: le dossier archéologique. Paryż: Flammarion, 1984. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9782080816344" title="Specjalna:Książki/9782080816344">ISBN 978-2-08-081634-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=L%E2%80%99iconoclasme+Byzantin%3A+le+dossier+arch%C3%A9ologique&rft.aulast=Grabar&rft.aufirst=Andr%C3%A9&rft.pub=Flammarion&rft.place=Pary%C5%BC&rft.isbn=9782080816344"> (<abbr title="Treść w języku francuskim (français)">fr.</abbr>).</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFGutas1998">Dimitri Gutas: Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and early Abbasid society. London: Routledge, 1998. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0415061326" title="Specjalna:Książki/0415061326">ISBN 0-415-06132-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Greek+Thought%2C+Arabic+Culture%3A+The+Graeco-Arabic+Translation+Movement+in+Baghdad+and+early+Abbasid+society&rft.aulast=Gutas&rft.aufirst=Dimitri&rft.pub=Routledge&rft.place=London&rft.isbn=0-415-06132-6"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFHacikyan2002">Agop Jack Hacikyan: The Heritage of Armenian Literature. Wayne State University Press, 2002. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0814330231" title="Specjalna:Książki/0814330231">ISBN 0-8143-3023-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Heritage+of+Armenian+Literature&rft.aulast=Hacikyan&rft.aufirst=Agop+Jack&rft.pub=Wayne+State+University+Press&rft.isbn=0814330231"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFHaldon1997">John F. Haldon: Byzantium in the seventh century: the transformation of a culture. Cambridge: Cambridge University Press, 1997. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/052131917X" title="Specjalna:Książki/052131917X">ISBN 0-521-31917-X</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium+in+the+seventh+century%3A+the+transformation+of+a+culture&rft.aulast=Haldon&rft.aufirst=John+F.&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-31917-X"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFHaldonConrad2004">John F. Haldon: The fate of the late Roman senatorial elite: extinction or transformation?. W: John F. Haldon, Lawrence I. Conrad: The Byzantine and Early Islamic Near East VI: Elites old and new in the Byzantine and early Islamic Near East. Darwin Press, 2004.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+and+Early+Islamic+Near+East+VI%3A+Elites+old+and+new+in+the+Byzantine+and+early+Islamic+Near+East&rft.atitle=The+fate+of+the+late+Roman+senatorial+elite%3A+extinction+or+transformation%3F&rft.aulast=Haldon&rft.aufirst=John+F.&rft.au=John+F.+Haldon&rft.pub=Darwin+Press"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFHarris2005">Jonathan Harris: Bizancjum i wyprawy krzyżowe. (przeł.) Justyna Gardzińska. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8311102147" title="Specjalna:Książki/8311102147">ISBN 83-11-10214-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Bizancjum+i+wyprawy+krzy%C5%BCowe&rft.aulast=Harris&rft.aufirst=Jonathan&rft.pub=Dom+Wydawniczy+Bellona&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-11-10214-7"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFHauziński1993"><a href="/wiki/Jerzy_Hauzi%C5%84ski" title="Jerzy Hauziński">Jerzy Hauziński</a>: Burzliwe dzieje Kalifatu Bagdadzkiego. Warszawa: Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301109882" title="Specjalna:Książki/8301109882">ISBN 83-01-10988-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Burzliwe+dzieje+Kalifatu+Bagdadzkiego&rft.aulast=Hauzi%C5%84ski&rft.aufirst=Jerzy&rft.pub=Krak%C3%B3w%3A+Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-01-10988-2"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFHolt1993"><a href="/wiki/Peter_M._Holt" title="Peter M. Holt">Peter Malcolm Holt</a>: Bliski Wschód od wypraw krzyżowych do 1517 roku. (przeł.) Barbara Czarska. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8306022904" title="Specjalna:Książki/8306022904">ISBN 83-06-02290-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Bliski+Wsch%C3%B3d+od+wypraw+krzy%C5%BCowych+do+1517+roku&rft.aulast=Holt&rft.aufirst=Peter+Malcolm&rft.pub=Pa%C5%84st.+Instytut+Wydawniczy&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-06-02290-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFİnalcık2006">Halil İnalcık: Imperium Osmańskie: epoka klasyczna 1300-1600. przeł. Justyn Hunia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2006. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8323321949" title="Specjalna:Książki/8323321949">ISBN 83-233-2194-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Imperium+Osma%C5%84skie%3A+epoka+klasyczna+1300-1600&rft.aulast=%C4%B0nalc%C4%B1k&rft.aufirst=Halil&rft.pub=Wydawnictwo+Uniwersytetu+Jagiello%C5%84skiego&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.isbn=83-233-2194-9"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFJaczynowska1995">Maria Jaczynowska: Dzieje Imperium Romanum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301119241" title="Specjalna:Książki/8301119241">ISBN 83-01-11924-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dzieje+Imperium+Romanum&rft.aulast=Jaczynowska&rft.aufirst=Maria&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-01-11924-1"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFJones1986">Arnold Hugh Martin Jones: The Later Roman Empire, 284-602: A Social Economic and Administrative Survey. JHU Press, 1986. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0801833531" title="Specjalna:Książki/0801833531">ISBN 0-8018-3353-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Later+Roman+Empire%2C+284-602%3A+A+Social+Economic+and+Administrative+Survey&rft.aulast=Jones&rft.aufirst=Arnold+Hugh+Martin&rft.pub=JHU+Press&rft.isbn=0801833531"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKaegi2003">Walter E. Kaegi: Heraclius: emperor of Byzantium. Cambridge: Cambridge University Press, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521814596" title="Specjalna:Książki/0521814596">ISBN 0-521-81459-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Heraclius%3A+emperor+of+Byzantium&rft.aulast=Kaegi&rft.aufirst=Walter+E.&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-81459-6"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKaldellis2007">Anthony Kaldellis: Hellenism in Byzantium: The Transformations of Greek Identity and the Reception of the Classical Tradition. Cambridge University Press, 2007. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780521876889" title="Specjalna:Książki/9780521876889">ISBN 978-0-521-87688-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hellenism+in+Byzantium%3A+The+Transformations+of+Greek+Identity+and+the+Reception+of+the+Classical+Tradition&rft.aulast=Kaldellis&rft.aufirst=Anthony&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.isbn=978-0-521-87688-9"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFKing1991">David A. King. Reviews: The Astronomical Works of Gregory Chioniades, Volume I: The Zij al- Ala’i by Gregory Chioniades, David Pingree; An Eleventh-Century Manual of Arabo-Byzantine Astronomy by Alexander Jones. „Isis”. 82, March 1991. <a href="/wiki/DOI_(identyfikator_cyfrowy)" title="DOI (identyfikator cyfrowy)">DOI</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1086/355661">10.1086/355661</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Reviews%3A+%27%27The+Astronomical+Works+of+Gregory+Chioniades%2C+Volume+I%3A+The+Zij+al-+Ala%E2%80%99i%27%27+by+Gregory+Chioniades%2C+David+Pingree%3B+%27%27An+Eleventh-Century+Manual+of+Arabo-Byzantine+Astronomy%27%27+by+Alexander+Jones&rft.jtitle=Isis&rft.date=1991&rft.volume=82&rft.aulast=King&rft.aufirst=David+A.&rft_id=info:doi/10.1086%2F355661"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKitzinger1976">Byzantine Art in the Period between Justinian and Iconoclasm. W: Ernst Kitzinger: The art of Byzantium and the medieval West: selected studies. Bloomington: Indiana University Press, 1976. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0253310555" title="Specjalna:Książki/0253310555">ISBN 0-253-31055-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+art+of+Byzantium+and+the+medieval+West%3A+selected+studies&rft.atitle=Byzantine+Art+in+the+Period+between+Justinian+and+Iconoclasm&rft.aulast=Kitzinger&rft.aufirst=Ernst&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.place=Bloomington&rft.isbn=0-253-31055-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKountoura-Galake1996">Eleonora Kountoura-Galake: Ho Vyzantinos kleros kai he koinonia ton „skoteinon aionon” (Monographies). Institouto Vyzantinon Ereunon, 1996. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9607094468" title="Specjalna:Książki/9607094468">ISBN 960-7094-46-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ho+Vyzantinos+kleros+kai+he+koinonia+ton+%E2%80%9Eskoteinon+aionon%E2%80%9D+%28Monographies%29&rft.aulast=Kountoura-Galake&rft.aufirst=Eleonora&rft.pub=Institouto+Vyzantinon+Ereunon&rft.isbn=960-7094-46-8"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLeszkaet_al.2011"><a href="/wiki/Miros%C5%82aw_Jerzy_Leszka" title="Mirosław Jerzy Leszka">Mirosław Jerzy Leszka</a>, et al.: Paleologowie. Krzysztof Kurek (red. prowadzący). T. 4. Warszawa: Planeta De Agostini; Agora, 2011, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. Dynastie Świata.. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788326802904" title="Specjalna:Książki/9788326802904">ISBN 978-83-268-0290-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Paleologowie&rft.aulast=Leszka&rft.aufirst=Miros%C5%82aw+Jerzy&rft.pub=Planeta+De+Agostini%3B+Agora&rft.place=Warszawa&rft.series=Biblioteka+Gazety+Wyborczej.+Dynastie+%C5%9Awiata.&rft.isbn=978-83-268-0290-4"></cite>Sprawdź autora:2.</li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLeszkaWolińska2011">Mirosław Jerzy Leszka, Teresa (red.) Wolińska: Konstantynopol: Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyjskim. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301165215" title="Specjalna:Książki/9788301165215">ISBN 978-83-01-16521-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Konstantynopol%3A+Nowy+Rzym.+Miasto+i+ludzie+w+okresie+wczesnobizantyjskim&rft.aulast=Leszka&rft.aufirst=Miros%C5%82aw+Jerzy&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.isbn=978-83-01-16521-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMadden2005">Thomas F. Madden: Crusades: The Illustrated History. University of Michigan Press, 2005. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0472031279" title="Specjalna:Książki/0472031279">ISBN 0-472-03127-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Crusades%3A+The+Illustrated+History&rft.aulast=Madden&rft.aufirst=Thomas+F.&rft.pub=University+of+Michigan+Press&rft.isbn=0-472-03127-9"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMagdalino2002">Paul Magdalino: The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180. Cambridge University Press, 2002. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521526531" title="Specjalna:Książki/0521526531">ISBN 0-521-52653-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Empire+of+Manuel+I+Komnenos%2C+1143%E2%80%931180&rft.aulast=Magdalino&rft.aufirst=Paul&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.isbn=0-521-52653-1"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMango2004">Cyril Mango: Historia Bizancjum. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut, 2004. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389650304" title="Specjalna:Książki/8389650304">ISBN 83-89650-30-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Bizancjum&rft.aulast=Mango&rft.aufirst=Cyril&rft.pub=Wydawnictwo+Marabut&rft.place=Gda%C5%84sk&rft.isbn=83-89650-30-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMcDonnell2006">Myles Anthony McDonnell: Roman Manliness: Virtus and the Roman Republic. Cambridge University Press, 2006. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521827884" title="Specjalna:Książki/0521827884">ISBN 0-521-82788-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Roman+Manliness%3A+Virtus+and+the+Roman+Republic&rft.aulast=McDonnell&rft.aufirst=Myles+Anthony&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.isbn=0-521-82788-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMeyendorff1982">John Meyendorff: The Byzantine Legacy in the Orthodox Church. Vladimir’s Seminary Press, 1982. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0913836907" title="Specjalna:Książki/0913836907">ISBN 0-913-83690-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+Legacy+in+the+Orthodox+Church&rft.aulast=Meyendorff&rft.aufirst=John&rft.pub=Vladimir%E2%80%99s+Seminary+Press&rft.isbn=0-913-83690-7"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMillar2006">Fergus Millar: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/greekromanempire00ferg">A Greek Roman Empire: Power and Belief under Theodosius II (408-450)</a>. University of California Press, 2006. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0520247035" title="Specjalna:Książki/0520247035">ISBN 0-520-24703-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Greek+Roman+Empire%3A+Power+and+Belief+under+Theodosius+II+%28408-450%29&rft.aulast=Millar&rft.aufirst=Fergus&rft.pub=University+of+California+Press&rft.isbn=0-520-24703-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgreekromanempire00ferg"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMoravcsik1970">Gyula Moravcsik: Byzantium and the Magyars. Hakkert, 1970.</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMorrisson2007">Cécile Morrisson: Świat Bizancjum: praca zbiorowa. T. 1, Cesarstwo Wschodniorzymskie, 330-641. (przeł.) Andrzej Graboń. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788373187467" title="Specjalna:Książki/9788373187467">ISBN 978-83-7318-746-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%C5%9Awiat+Bizancjum%3A+praca+zbiorowa.+T.+1%2C+Cesarstwo+Wschodniorzymskie%2C+330-641&rft.aulast=Morrisson&rft.aufirst=C%C3%A9cile&rft.pub=Wydawnictwo+WAM&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.isbn=978-83-7318-746-7"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMousourakis2003">George Mousourakis: The historical and institutional context of Roman law. Burlington, VT: Ashgate/Dartmouth, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0754621081" title="Specjalna:Książki/0754621081">ISBN 0-754-62108-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+historical+and+institutional+context+of+Roman+law&rft.aulast=Mousourakis&rft.aufirst=George&rft.pub=Ashgate%2FDartmouth&rft.place=Burlington%2C+VT&rft.isbn=0-754-62108-1"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMoutafakisTatakis2003">Nicholas J. Moutafakis, Basil Tatakis: Byzantine philosophy. Indianapolis, IN: Hackett Pub., 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0872205630" title="Specjalna:Książki/0872205630">ISBN 0-87220-563-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantine+philosophy&rft.aulast=Moutafakis&rft.aufirst=Nicholas+J.&rft.pub=Hackett+Pub.&rft.place=Indianapolis%2C+IN&rft.isbn=0-87220-563-0"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFNeumann2006">Iver. B. Neumann. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.clingendael.nl/sites/default/files/20051200_cli_paper_dip_issue102.pdf">Sublime Diplomacy: Byzantine, Early Modern, Contemporary</a>. „Millennium: Journal of International Studies”. 34, August 2006. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1569-2981">1569-2981</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Sublime+Diplomacy%3A+Byzantine%2C+Early+Modern%2C+Contemporary&rft.jtitle=Millennium%3A+Journal+of+International+Studies&rft.date=2006&rft.volume=34&rft.aulast=Neumann&rft.aufirst=Iver.+B.&rft.issn=1569-2981&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.clingendael.nl%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2F20051200_cli_paper_dip_issue102.pdf"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFNicol1993">Donald MacGillivray Nicol: The last centuries of Byzantium, 1261–1453. Cambridge University Press, 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521439914" title="Specjalna:Książki/0521439914">ISBN 0-521-43991-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+last+centuries+of+Byzantium%2C+1261%E2%80%931453&rft.aulast=Nicol&rft.aufirst=Donald+MacGillivray&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.isbn=0-521-43991-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFNorwich1998">John Julius Norwich: A short history of Byzantium. London: Penguin, 1998. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0140259600" title="Specjalna:Książki/0140259600">ISBN 0-14-025960-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+short+history+of+Byzantium&rft.aulast=Norwich&rft.aufirst=John+Julius&rft.pub=Penguin&rft.place=London&rft.isbn=0-14-025960-0"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFObolensky1994">Dimitri Obolensky: Byzantium and the Slavs. St Vladimir’s Seminary Press, 1994. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/088141008X" title="Specjalna:Książki/088141008X">ISBN 0-881-41008-X</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium+and+the+Slavs&rft.aulast=Obolensky&rft.aufirst=Dimitri&rft.pub=St+Vladimir%E2%80%99s+Seminary+Press&rft.isbn=0-881-41008-X"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFOstrogorski2008"><a href="/wiki/Georg_Ostrogorski" title="Georg Ostrogorski">Georgij Ostrogorski</a>: Dzieje Bizancjum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301152680" title="Specjalna:Książki/9788301152680">ISBN 978-83-01-15268-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dzieje+Bizancjum&rft.aulast=Ostrogorski&rft.aufirst=Georgij&rft.date=2008&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-01-15268-0"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPaparrigopoulosKarolidis1925">Constantine Paparrigopoulos, Pavlos Karolidis: History of the Hellenic Nation (Volume Db) (in Greek). Eleftheroudakis, 1925.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Hellenic+Nation+%28Volume+Db%29+%28in+Greek%29&rft.aulast=Paparrigopoulos&rft.aufirst=Constantine&rft.pub=Eleftheroudakis"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFParry1996">Kenneth Parry: Depicting the Word: Byzantine iconophile thought of the eighth and ninth centuries. Leiden: E.J. Brill, 1996. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9004105026" title="Specjalna:Książki/9004105026">ISBN 90-04-10502-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Depicting+the+Word%3A+Byzantine+iconophile+thought+of+the+eighth+and+ninth+centuries&rft.aulast=Parry&rft.aufirst=Kenneth&rft.pub=E.J.+Brill&rft.place=Leiden&rft.isbn=90-04-10502-6"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPirenne1925">Henri Pirenne: Mediaeval Cities: Their Origins and the Revival of Trade. Princeton, NJ: 1925.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mediaeval+Cities%3A+Their+Origins+and+the+Revival+of+Trade&rft.aulast=Pirenne&rft.aufirst=Henri&rft.place=Princeton%2C+NJ"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPirenne2001">Henri Pirenne: Mohammed and Charlemagne. London: Courier Corporation (reprint), 2001. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0486420116" title="Specjalna:Książki/0486420116">ISBN 0-486-42011-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mohammed+and+Charlemagne&rft.aulast=Pirenne&rft.aufirst=Henri&rft.pub=Courier+Corporation+%28reprint%29&rft.place=London&rft.isbn=0-486-42011-6"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFRead2003">Piers Paul Read: The Templars (translated in Greek by G. Kousounelou). Enalios, 2003. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9605361434" title="Specjalna:Książki/9605361434">ISBN 9-605-36143-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Templars+%28translated+in+Greek+by+G.+Kousounelou%29&rft.aulast=Read&rft.aufirst=Piers+Paul&rft.pub=Enalios&rft.isbn=9-605-36143-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFRobins1993">Robert Henry Robins: The Byzantine Grammarians: Their Place in History. Walter de Gruyter, 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/3110135744" title="Specjalna:Książki/3110135744">ISBN 3-110-13574-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+Grammarians%3A+Their+Place+in+History&rft.aulast=Robins&rft.aufirst=Robert+Henry&rft.pub=Walter+de+Gruyter&rft.isbn=3-110-13574-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFRozwadowski1992"><a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Rozwadowski_(prawnik)" title="Władysław Rozwadowski (prawnik)">Władysław Rozwadowski</a>: Prawo rzymskie: zarys wykładu wraz z wyborem źródeł. Poznań: Ars Boni et Aequi, 1992. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8390096455" title="Specjalna:Książki/8390096455">ISBN 83-900964-5-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Prawo+rzymskie%3A+zarys+wyk%C5%82adu+wraz+z+wyborem+%C5%BAr%C3%B3de%C5%82&rft.aulast=Rozwadowski&rft.aufirst=W%C5%82adys%C5%82aw&rft.pub=Ars+Boni+et+Aequi&rft.place=Pozna%C5%84&rft.isbn=83-900964-5-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFRunciman1990">Steven Runciman: The fall of Constantinople, 1453. Cambridge [England]: Cambridge University Press, 1990. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0521398320" title="Specjalna:Książki/0521398320">ISBN 0-521-39832-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+fall+of+Constantinople%2C+1453&rft.aulast=Runciman&rft.aufirst=Steven&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge+%5BEngland%5D&rft.isbn=0-521-39832-0"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKijasSalamonBonarek2005"><a href="/wiki/Grzegorz_Ry%C5%9B" title="Grzegorz Ryś">Grzegorz Ryś</a>: Innocenty III wobec IV krucjaty (w świetle papieskiej korespondencji). W: Zdzisław Kijas, Maciej Salamon, Jacek Bonarek: IV krucjata: historia, reperkusje, konsekwencje: praca zbiorowa. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2005. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8373185534" title="Specjalna:Książki/8373185534">ISBN 83-7318-553-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=IV+krucjata%3A+historia%2C+reperkusje%2C+konsekwencje%3A+praca+zbiorowa&rft.atitle=Innocenty+III+wobec+IV+krucjaty+%28w+%C5%9Bwietle+papieskiej+korespondencji%29&rft.aulast=Kijas&rft.aufirst=Zdzis%C5%82aw&rft.au=%5B%5BGrzegorz+Ry%C5%9B%5D%5D&rft.pub=Wydawnictwo+WAM&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.isbn=83-7318-553-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSedlar1994">Jean W. Sedlar: East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500. Seattle: University of Washington Press, 1994. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0295972904" title="Specjalna:Książki/0295972904">ISBN 0-295-97290-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=East+Central+Europe+in+the+Middle+Ages%2C+1000%E2%80%931500&rft.aulast=Sedlar&rft.aufirst=Jean+W.&rft.pub=University+of+Washington+Press&rft.place=Seattle&rft.isbn=0-295-97290-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSeton-Watson1990">Hugh Seton-Watson: The Russian empire, 1801–1917. Oxford [England]: Clarendon Press, 1990. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0198221525" title="Specjalna:Książki/0198221525">ISBN 0-19-822152-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Russian+empire%2C+1801%E2%80%931917&rft.aulast=Seton-Watson&rft.aufirst=Hugh&rft.pub=Clarendon+Press&rft.place=Oxford+%5BEngland%5D&rft.isbn=0-19-822152-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFShopen1987">Timothy Shopen: Languages and Their Status. London: University of Pennsylvania Press, 1987. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0812212495" title="Specjalna:Książki/0812212495">ISBN 0-8122-1249-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Languages+and+Their+Status&rft.aulast=Shopen&rft.aufirst=Timothy&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.place=London&rft.isbn=0812212495"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSkładanek1999"><a href="/wiki/Bogdan_Sk%C5%82adanek" title="Bogdan Składanek">Bogdan Składanek</a>: Historia Persji. T 1, Od czasów najdawniejszych do najazdu Arabów. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Dialog”, 1999.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historia+Persji.+T+1%2C+Od+czas%C3%B3w+najdawniejszych+do+najazdu+Arab%C3%B3w&rft.aulast=Sk%C5%82adanek&rft.aufirst=Bogdan&rft.pub=Wydawnictwo+Akademickie+%E2%80%9EDialog%E2%80%9D&rft.place=Warszawa"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSophocles1992">Evangelinus Apostolides Sophocles: Greek lexicon of the Roman and Byzantine periods. Georg Olms Verlag, 1992. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/3487057654" title="Specjalna:Książki/3487057654">ISBN 3-487-05765-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Greek+lexicon+of+the+Roman+and+Byzantine+periods&rft.aulast=Sophocles&rft.aufirst=Evangelinus+Apostolides&rft.pub=Georg+Olms+Verlag&rft.isbn=3-487-05765-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSpeck1984">Paul Speck: Ikonoklasmus und die Anfänge der makedonischen Renaissance. W: Ralph-Johannes Lilie, Paul Speck: Varia I. Bonn: Dr Rudolf Habelt GmbH, 1984, s. 175–210, seria: Poikila Byzantina; 4. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/3774921504" title="Specjalna:Książki/3774921504">ISBN 3-7749-2150-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Varia+I&rft.atitle=Ikonoklasmus+und+die+Anf%C3%A4nge+der+makedonischen+Renaissance&rft.aulast=Speck&rft.aufirst=Paul&rft.pub=Dr+Rudolf+Habelt+GmbH&rft.place=Bonn&rft.pages=175%E2%80%93210&rft.series=Poikila+Byzantina%3B+4&rft.isbn=3-7749-2150-4"> (<abbr title="Treść w języku niemieckim (Deutsch)">niem.</abbr>).</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFTreadgold1997">Warren T. Treadgold: A history of the Byzantine state and society. Stanford, Calif.: Stanford University Press, 1997. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0804726302" title="Specjalna:Książki/0804726302">ISBN 0-8047-2630-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+history+of+the+Byzantine+state+and+society&rft.aulast=Treadgold&rft.aufirst=Warren+T.&rft.pub=Stanford+University+Press&rft.place=Stanford%2C+Calif.&rft.isbn=0-8047-2630-2"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFTroianosVelissaropoulou-Karakosta1997">Byzantine Law. W: Spyros Troianos, Julia Velissaropoulou-Karakosta: History of Law. Ant.N. Sakkoulas Publishers, 1997. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9602325941" title="Specjalna:Książki/9602325941">ISBN 9-602-32594-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+Law&rft.atitle=Byzantine+Law&rft.aulast=Troianos&rft.aufirst=Spyros&rft.pub=Ant.N.+Sakkoulas+Publishers&rft.isbn=9-602-32594-1"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFVersteegh1977">Cornelis H.M. Versteegh: Greek Elements in Arabic Linguistic Thinking. Leiden: Brill, 1977. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9004048553" title="Specjalna:Książki/9004048553">ISBN 90-04-04855-3</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Greek+Elements+in+Arabic+Linguistic+Thinking&rft.aulast=Versteegh&rft.aufirst=Cornelis+H.M.&rft.pub=Brill&rft.place=Leiden&rft.isbn=9004048553"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWatson1993">Bruce W. Watson: Sieges: a comparative study. Westport, Conn.: Praeger, 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0275940349" title="Specjalna:Książki/0275940349">ISBN 0-275-94034-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sieges%3A+a+comparative+study&rft.aulast=Watson&rft.aufirst=Bruce+W.&rft.pub=Praeger&rft.place=Westport%2C+Conn.&rft.isbn=0-275-94034-9"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWroth1908">Warwick William Wroth: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/catalogueimperia01wrot">Catalogue of the imperial Byzantine coins in the British Museum</a>. 1908.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Catalogue+of+the+imperial+Byzantine+coins+in+the+British+Museum&rft.aulast=Wroth&rft.aufirst=Warwick+William&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcatalogueimperia01wrot"></cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne">Linki zewnętrzne</h2>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=39" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=39" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Badania,_źródła_i_bibliografia">Badania, źródła i bibliografia</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=40" title="Edytuj sekcję: Badania, źródła i bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=40" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Badania, źródła i bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.doaks.org/research/byzantine/">Byzantine studies homepage</a> na <a href="/wiki/Dumbarton_Oaks" title="Dumbarton Oaks">Dumbarton Oaks</a>. Zawiera linki do wielu tekstów elektronicznych.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fordham.edu/halsall/byzantium/">Byzantium: Byzantine studies on the Internet</a>. Linki do różnych źródeł internetowych.</li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120420131158/http://www.paulstephenson.info/trans.html">Translations from Byzantine Sources: The Imperial Centuries, c. 700–1204</a>. paulstephenson.info. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.paulstephenson.info/trans.html">tego adresu</a> (2012-04-20)].</cite> Internetowa książka źródeł, utrzymywana przez Paula Stephensona.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.deremilitari.org/">De Re Militari</a>. Źródła na temat średniowiecznych militariów, wliczając liczne tłumaczenia źródeł z bizantyńskich wojen.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fordham.edu/halsall/sbook1c.html">Medieval sourcebook: Byzantium</a>. Liczne główne źródła na temat historii Cesarstwa.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.univie.ac.at/byzantine/">Bibliography on Byzantine Material Culture and Daily Life</a>. Utrzymywany przez <a href="/wiki/Uniwersytet_Wiede%C5%84ski" title="Uniwersytet Wiedeński">Uniwersytet Wiedeński</a>; po angielsku.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ellopos.net/elpenor/greek-texts/greek-resources-constantinople.asp">Constantinople Home Page</a>. Linki do tekstów i multimediów na temat Bizancjum.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Różne">Różne</h3>[<a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&veaction=edit&section=41" title="Edytuj sekcję: Różne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&action=edit&section=41" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Różne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_the_Byzantine_Empire">Atlas Cesarstwa Bizantyńskiego na Wikimedia Commmons</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-emperors.org/startup.htm">De Imperatoribus Romanis</a>. Biografie wielu cesarzy bizantyńskich.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cit.gu.edu.au/~s285238/Roman/RomanEmpire.html">18 centuries of Roman Empire by Howard Wiseman</a> (Mapy imperium rzymskiego i bizantyńskiego przez całe ich istnienie)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rutube.ru/video/fd2848b7e40d7cac22460bec54afa49a">The Fall of the Empire. Byzantine Lesson (2007). (Russian: Гибель империи. Византийский урок)</a> Film rozwijający polityczne i ekonomiczne powody upadku Cesarstwa Bizantyńskiego, przygotowany przez Rosyjską Cerkiew Prawosławną.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.anders.com/lectures/lars_brownworth/12_byzantine_rulers/">12 Byzantine Rulers</a> Wykłady przygotowane przez Larsa Brownwortha z The Stony Brook School. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nytimes.com/2007/01/31/education/31education.html">NYTimes review</a>.</li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.fo/BE60">Wojna Bardasów</a>. [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.phw.org.pl/wojny-bitwy-kampanie/186-wojna-bardasow.html">tego adresu</a>].</cite></li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Cesarze_bizanty%C5%84scy" title="Szablon:Cesarze bizantyńscy">p</a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Cesarze_bizanty%C5%84scy" title="Dyskusja szablonu:Cesarze bizantyńscy">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Cesarze_bizanty%C5%84scy&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Cesarze_bizanty%C5%84scy" title="Cesarze bizantyńscy">Cesarze bizantyńscy</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="hlist navbox-above above"> <ul><li>gwiazdką*oznaczono monarchów nienależących do dynastii</li></ul> </div><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_teodozja%C5%84ska" title="Dynastia teodozjańska">Dynastia teodozjańska</a> 395–457</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Arkadiusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Arkadiusz (cesarz bizantyński)">Arkadiusz (395–408)</a></li> <li><a href="/wiki/Teodozjusz_II_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Teodozjusz II (cesarz bizantyński)">Teodozjusz II (408–450)</a></li> <li><a href="/wiki/Pulcheria_(cesarzowa)" title="Pulcheria (cesarzowa)">Pulcheria</a></li> <li><a href="/wiki/Marcjan_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Marcjan (cesarz bizantyński)">Marcjan (450–457)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_leo%C5%84ska" title="Dynastia leońska">Dynastia leońska</a> 457–518</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Leon_I_(cesarz)" title="Leon I (cesarz)">Leon I (457–474)</a></li> <li><a href="/wiki/Leon_II_(cesarz)" title="Leon II (cesarz)">Leon II (474)</a></li> <li><a href="/wiki/Zenon_Izauryjczyk" title="Zenon Izauryjczyk">Zenon Izauryjczyk (474–491)</a></li> <li><a href="/wiki/Bazyliskus" title="Bazyliskus">Bazyliskus (475–476)</a>*</li> <li><a href="/wiki/Anastazjusz_I" title="Anastazjusz I">Anastazjusz I (491–518)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_justynia%C5%84ska" title="Dynastia justyniańska">Dynastia justyniańska</a> 518–602</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Justyn_I" title="Justyn I">Justyn I (518–527)</a></li> <li><a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justynian I Wielki (527–565)</a></li> <li><a href="/wiki/Justyn_II" title="Justyn II">Justyn II (565–578)</a></li> <li><a href="/wiki/Tyberiusz_II_Konstantyn" title="Tyberiusz II Konstantyn">Tyberiusz II Konstantyn (578–582)</a></li> <li><a href="/wiki/Maurycjusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Maurycjusz (cesarz bizantyński)">Maurycjusz (582–602)</a></li> <li><a href="/wiki/Fokas" title="Fokas">Fokas (602–610)*</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_heraklijska" title="Dynastia heraklijska">Dynastia heraklijska</a> 610–711</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Herakliusz_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Herakliusz (cesarz bizantyński)">Herakliusz (610–641)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_III_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Konstantyn III (cesarz bizantyński)">Konstantyn III (641)</a></li> <li><a href="/wiki/Herakleonas" title="Herakleonas">Herakleonas (641)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstans_II_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Konstans II (cesarz bizantyński)">Konstans II (641–668)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_IV" title="Konstantyn IV">Konstantyn IV (668–685)</a></li> <li><a href="/wiki/Justynian_II_Rhinotmetos" title="Justynian II Rhinotmetos">Justynian II Rhinotmetos (685–695)</a></li> <li><a href="/wiki/Leoncjusz_II_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Leoncjusz II (cesarz bizantyński)">Leoncjusz II (695–698)*</a></li> <li><a href="/wiki/Tyberiusz_III_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Tyberiusz III (cesarz bizantyński)">Tyberiusz III (698–705)*</a></li> <li><a href="/wiki/Justynian_II_Rhinotmetos" title="Justynian II Rhinotmetos">Justynian II Rhinotmetos (705–711)</a></li> <li><a href="/wiki/Filipikos_Bardanes" title="Filipikos Bardanes">Filipikos Bardanes (711–713)*</a></li> <li><a href="/wiki/Anastazjusz_II_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Anastazjusz II (cesarz bizantyński)">Anastazjusz II (713–715)*</a></li> <li><a href="/wiki/Teodozjusz_III" title="Teodozjusz III">Teodozjusz III (715–717)*</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_izauryjska" title="Dynastia izauryjska">Dynastia izauryjska</a> 717–802</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Leon_III_Izauryjczyk" title="Leon III Izauryjczyk">Leon III Izauryjczyk (717–741)</a></li> <li><a href="/wiki/Artabasdes" title="Artabasdes">Artabasdes (741–743)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_V_Kopronim" title="Konstantyn V Kopronim">Konstantyn V Kopronim (741–775)</a></li> <li><a href="/wiki/Leon_IV_Chazar" title="Leon IV Chazar">Leon IV Chazar (775–780)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_VI_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Konstantyn VI (cesarz bizantyński)">Konstantyn VI (780–797)</a></li> <li><a href="/wiki/Irena_(cesarzowa_bizanty%C5%84ska)" title="Irena (cesarzowa bizantyńska)">Irena (797–802)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_Nicefor%C3%B3w" title="Dynastia Niceforów">Dynastia Niceforów</a> 802–813</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Nicefor_I_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Nicefor I (cesarz bizantyński)">Nicefor I Genik (802–811)</a></li> <li><a href="/wiki/Staurakios" title="Staurakios">Staurakios (811)</a></li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_I_Rangabe" title="Michał I Rangabe">Michał I Rangabe (811–813)</a></li> <li><a href="/wiki/Leon_V_Arme%C5%84czyk" title="Leon V Armeńczyk">Leon V Armeńczyk (813–820)*</a></li></ul> </td></tr><tr class="a7"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_amoryjska" title="Dynastia amoryjska">Dynastia amoryjska</a> 820–867</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Micha%C5%82_II_Amoryjczyk" title="Michał II Amoryjczyk">Michał II Amoryjczyk (820–829)</a></li> <li><a href="/wiki/Teofil_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Teofil (cesarz bizantyński)">Teofil (829–842)</a></li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_III_Metystes" title="Michał III Metystes">Michał III Metystes (842–867)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a8"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_macedo%C5%84ska" title="Dynastia macedońska">Dynastia macedońska</a> 867–1057</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Bazyli_I_Macedo%C5%84czyk" title="Bazyli I Macedończyk">Bazyli I (867–886)</a></li> <li><a href="/wiki/Leon_VI_Filozof" title="Leon VI Filozof">Leon VI Filozof (886–912)</a></li> <li><a href="/wiki/Aleksander_(cesarz_bizanty%C5%84ski)" title="Aleksander (cesarz bizantyński)">Aleksander (912–913)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_VII_Porfirogeneta" title="Konstantyn VII Porfirogeneta">Konstantyn VII Porfirogeneta (913–959)</a></li> <li><a href="/wiki/Roman_I_Lekapen" title="Roman I Lekapen">Roman I Lekapen (920–944)</a></li> <li><a href="/wiki/Roman_II" title="Roman II">Roman II (959–963)</a></li> <li><a href="/wiki/Nicefor_II_Fokas" title="Nicefor II Fokas">Nicefor II Fokas (963–969)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_I_Tzimiskes" title="Jan I Tzimiskes">Jan I Tzimiskes (969–976)</a></li> <li><a href="/wiki/Bazyli_II_Bu%C5%82garob%C3%B3jca" title="Bazyli II Bułgarobójca">Bazyli II Bułgarobójca (976–1025)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_VIII" title="Konstantyn VIII">Konstantyn VIII (1025–1028)</a></li> <li><a href="/wiki/Roman_III_Argyros" title="Roman III Argyros">Roman III Argyros (1028–1034)</a></li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_IV_Paflago%C5%84czyk" title="Michał IV Paflagończyk">Michał IV Paflagończyk (1034–1041)</a></li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_V_Kalafates" title="Michał V Kalafates">Michał V Kalafates (1041–1042)</a></li> <li><a href="/wiki/Zoe_(cesarzowa_bizanty%C5%84ska)" title="Zoe (cesarzowa bizantyńska)">Zoe (1042)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_IX_Monomach" title="Konstantyn IX Monomach">Konstantyn IX Monomach (1042–1055)</a></li> <li><a href="/wiki/Teodora_(cesarzowa_bizanty%C5%84ska)" title="Teodora (cesarzowa bizantyńska)">Teodora (1055–1056)</a></li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_VI_Stratiotikos" title="Michał VI Stratiotikos">Michał VI Stratiotikos (1056–1057)</a></li> <li><a href="/wiki/Izaak_I_Komnen" title="Izaak I Komnen">Izaak I Komnen (1057–1059)*</a></li></ul> </td></tr><tr class="a9"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_Dukas%C3%B3w" title="Dynastia Dukasów">Dynastia Dukasów</a> 1059–1081</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Konstantyn_X_Dukas" title="Konstantyn X Dukas">Konstantyn X Dukas (1059–1067)</a></li> <li><a href="/wiki/Roman_IV_Diogenes" title="Roman IV Diogenes">Roman IV Diogenes (1068–1071)</a></li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_VII_Dukas" title="Michał VII Dukas">Michał VII Dukas (1071–1078)</a></li> <li><a href="/wiki/Nicefor_III_Botaniates" title="Nicefor III Botaniates">Nicefor III Botaniates (1078–1081)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a10"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Komnenowie" title="Komnenowie">Dynastia Komnenów</a> 1081–1185</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Aleksy_I_Komnen" title="Aleksy I Komnen">Aleksy I Komnen (1081–1118)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_II_Komnen" title="Jan II Komnen">Jan II Komnen (1118–1143)</a></li> <li><a href="/wiki/Manuel_I_Komnen" title="Manuel I Komnen">Manuel I Komnen (1143–1180)</a></li> <li><a href="/wiki/Aleksy_II_Komnen" title="Aleksy II Komnen">Aleksy II Komnen (1180–1183)</a></li> <li><a href="/wiki/Andronik_I_Komnen" title="Andronik I Komnen">Andronik I Komnen (1183–1185)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a11"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Dynastia_Angelos%C3%B3w" title="Dynastia Angelosów">Dynastia Angelosów</a> 1185–1204</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Izaak_II_Angelos" title="Izaak II Angelos">Izaak II Angelos (1185–1195 i 1203–1204)</a></li> <li><a href="/wiki/Aleksy_III_Angelos" title="Aleksy III Angelos">Aleksy III Angelos (1195–1203)</a></li> <li><a href="/wiki/Aleksy_IV_Angelos" title="Aleksy IV Angelos">Aleksy IV Angelos (1203–1204)</a></li> <li><a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Kanabos" title="Mikołaj Kanabos">Mikołaj Kanabos (1204)</a>*</li> <li><a href="/wiki/Aleksy_V_Murzuflos" title="Aleksy V Murzuflos">Aleksy V Murzuflos (1204)</a>*</li></ul> </td></tr><tr class="a12"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Laskarysowie" title="Laskarysowie">Dynastia Laskarysów</a> 1204–1261</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Teodor_I_Laskarys" title="Teodor I Laskarys">Teodor I Laskarys (1204–1221)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_III_Dukas_Watatzes" title="Jan III Dukas Watatzes">Jan III Dukas Watatzes (1221–1254)</a></li> <li><a href="/wiki/Teodor_II_Laskarys" title="Teodor II Laskarys">Teodor II Laskarys (1254–1258)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_IV_Laskarys" title="Jan IV Laskarys">Jan IV Laskarys (1258–1261)</a></li></ul> </td></tr><tr class="a13"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Paleologowie" title="Paleologowie">Dynastia Paleologów</a> 1259–1453</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Micha%C5%82_VIII_Paleolog" title="Michał VIII Paleolog">Michał VIII Paleolog (1259–1282)</a></li> <li><a href="/wiki/Andronik_II_Paleolog" title="Andronik II Paleolog">Andronik II Paleolog (1282–1328)</a></li> <li><a href="/wiki/Andronik_III_Paleolog" title="Andronik III Paleolog">Andronik III Paleolog (1328–1341)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_V_Paleolog" title="Jan V Paleolog">Jan V Paleolog (1341–1391)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_VI_Kantakuzen" title="Jan VI Kantakuzen">Jan VI Kantakuzen (1347–1354)</a>*</li> <li><a href="/wiki/Mateusz_Kantakuzen" title="Mateusz Kantakuzen">Mateusz Kantakuzen (1353–1357)</a>*</li> <li><a href="/wiki/Andronik_IV_Paleolog" title="Andronik IV Paleolog">Andronik IV Paleolog (1376–1379)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_VII_Paleolog" title="Jan VII Paleolog">Jan VII Paleolog (1390)</a></li> <li><a href="/wiki/Manuel_II_Paleolog" title="Manuel II Paleolog">Manuel II Paleolog (1391–1425)</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_VIII_Paleolog" title="Jan VIII Paleolog">Jan VIII Paleolog (1425–1448)</a></li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_XI_Paleolog" title="Konstantyn XI Paleolog">Konstantyn XI Paleolog (1448–1453)</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Double-headed_eagle_of_the_Greek_Orthodox_Church.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Double-headed_eagle_of_the_Greek_Orthodox_Church.svg/100px-Double-headed_eagle_of_the_Greek_Orthodox_Church.svg.png" decoding="async" width="100" height="85" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Double-headed_eagle_of_the_Greek_Orthodox_Church.svg/150px-Double-headed_eagle_of_the_Greek_Orthodox_Church.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Double-headed_eagle_of_the_Greek_Orthodox_Church.svg/200px-Double-headed_eagle_of_the_Greek_Orthodox_Church.svg.png 2x" data-file-width="390" data-file-height="330" /></a> </div></div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:W%C5%82adcy_greccy_1204%E2%80%931479" title="Szablon:Władcy greccy 1204–1479">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:W%C5%82adcy_greccy_1204%E2%80%931479&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Władcy greccy 1204–1479 (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:W%C5%82adcy_greccy_1204%E2%80%931479&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption">Władcy państw greckich w latach 1204–1479</div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Cesarstwo_%C5%81aci%C5%84skie" title="Cesarstwo Łacińskie">Cesarstwo Łacińskie</a> 1204–1261</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Baldwin_I_(cesarz_%C5%82aci%C5%84ski)" title="Baldwin I (cesarz łaciński)">Baldwin I Flandryjski</a> (1204–1205)</li> <li><a href="/wiki/Henryk_Flandryjski" title="Henryk Flandryjski">Henryk Flandryjski</a> (1205–1216)</li> <li><a href="/wiki/Piotr_II_de_Courtenay" title="Piotr II de Courtenay">Piotr de Courtenay</a> (1217)</li> <li><a href="/wiki/Robert_de_Courtenay" title="Robert de Courtenay">Robert de Courtenay</a> (1217–1228)</li> <li><a href="/wiki/Jolanta_Flandryjska" title="Jolanta Flandryjska">Jolanta</a> (1217–1219)</li> <li><a href="/wiki/Baldwin_II_de_Courtenay" title="Baldwin II de Courtenay">Baldwin II</a> (1228–1261)</li> <li><a href="/wiki/Jan_z_Brienne" title="Jan z Brienne">Jan z Brienne</a> (1231–1237)</li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Cesarstwo_Nicejskie" title="Cesarstwo Nicejskie">Cesarstwo Nicejskie</a> 1204–1261</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Teodor_I_Laskarys" title="Teodor I Laskarys">Teodor I Laskarys</a> (1204–1221)</li> <li><a href="/wiki/Jan_III_Dukas_Watatzes" title="Jan III Dukas Watatzes">Jan III Dukas Watatzes</a> (1221–1254)</li> <li><a href="/wiki/Teodor_II_Laskarys" title="Teodor II Laskarys">Teodor II Laskarys</a> (1254–1258)</li> <li><a href="/wiki/Jan_IV_Laskarys" title="Jan IV Laskarys">Jan IV Laskarys</a> (1258–1261)</li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_VIII_Paleolog" title="Michał VIII Paleolog">Michał VIII Paleolog</a> (1259–1282)</li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a class="mw-selflink selflink">Cesarstwo Bizantyńskie</a> 1261–1453</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Micha%C5%82_VIII_Paleolog" title="Michał VIII Paleolog">Michał VIII Paleolog</a> (1259–1282)</li> <li><a href="/wiki/Andronik_II_Paleolog" title="Andronik II Paleolog">Andronik II Paleolog</a> (1282–1328)</li> <li><a href="/wiki/Andronik_III_Paleolog" title="Andronik III Paleolog">Andronik III Paleolog</a> (1328–1341)</li> <li><a href="/wiki/Jan_V_Paleolog" title="Jan V Paleolog">Jan V Paleolog</a> (1341–1391)</li> <li><a href="/wiki/Jan_VI_Kantakuzen" title="Jan VI Kantakuzen">Jan VI Kantakuzen</a> (1347–1354)</li> <li><a href="/wiki/Mateusz_Kantakuzen" title="Mateusz Kantakuzen">Mateusz Kantakuzen</a> (1353–1357)</li> <li><a href="/wiki/Andronik_IV_Paleolog" title="Andronik IV Paleolog">Andronik IV Paleolog</a> (1376–1379)</li> <li><a href="/wiki/Jan_VII_Paleolog" title="Jan VII Paleolog">Jan VII Paleolog</a> (1390)</li> <li><a href="/wiki/Manuel_II_Paleolog" title="Manuel II Paleolog">Manuel II Paleolog</a> (1391–1425)</li> <li><a href="/wiki/Jan_VIII_Paleolog" title="Jan VIII Paleolog">Jan VIII Paleolog</a> (1425–1448)</li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_XI_Paleolog" title="Konstantyn XI Paleolog">Konstantyn XI Paleolog</a> (1448–1453)</li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Cesarstwo_Trapezuntu" title="Cesarstwo Trapezuntu">Cesarstwo Trapezuntu</a> 1204–1461</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Aleksy_I_Wielki_Komnen" title="Aleksy I Wielki Komnen">Aleksy I</a></li> <li><a href="/wiki/Dawid_I_Wielki_Komnen" title="Dawid I Wielki Komnen">Dawid I</a></li> <li><a href="/wiki/Andronik_I_Gidos" title="Andronik I Gidos">Andronik I Gidos</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_I_Wielki_Komnen" title="Jan I Wielki Komnen">Jan I</a></li> <li><a href="/wiki/Manuel_I_Wielki_Komnen" title="Manuel I Wielki Komnen">Manuel I</a></li> <li><a href="/wiki/Andronik_II_Wielki_Komnen" title="Andronik II Wielki Komnen">Andronik II</a></li> <li><a href="/wiki/Jerzy_Wielki_Komnen" title="Jerzy Wielki Komnen">Jerzy</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_II_Wielki_Komnen" title="Jan II Wielki Komnen">Jan II</a></li> <li><a href="/wiki/Teodora_Wielka_Komnena" title="Teodora Wielka Komnena">Teodora</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_II_Wielki_Komnen" title="Jan II Wielki Komnen">Jan II</a></li> <li><a href="/wiki/Aleksy_II_(cesarz_Trapezuntu)" title="Aleksy II (cesarz Trapezuntu)">Aleksy II</a></li> <li><a href="/wiki/Andronik_III_Wielki_Komnen" title="Andronik III Wielki Komnen">Andronik III</a></li> <li><a href="/wiki/Manuel_II_Wielki_Komnen" title="Manuel II Wielki Komnen">Manuel I</a></li> <li><a href="/wiki/Bazyli_Wielki_Komnen" title="Bazyli Wielki Komnen">Bazyli</a></li> <li><a href="/wiki/Irena_Paleolog" title="Irena Paleolog">Irena Paleolog</a></li> <li><a href="/wiki/Anna_Anachutlu" title="Anna Anachutlu">Anna Anachutlu</a></li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_Wielki_Komnen" title="Michał Wielki Komnen">Michał</a></li> <li><a href="/wiki/Anna_Anachutlu" title="Anna Anachutlu">Anna Anachutlu</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_III_Wielki_Komnen" title="Jan III Wielki Komnen">Jan III</a></li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_Wielki_Komnen" title="Michał Wielki Komnen">Michał</a></li> <li><a href="/wiki/Aleksy_III_Komnen" title="Aleksy III Komnen">Aleksy III</a></li> <li><a href="/wiki/Manuel_III_Wielki_Komnen" title="Manuel III Wielki Komnen">Manuel III</a></li> <li><a href="/wiki/Aleksy_IV_Wielki_Komnen" title="Aleksy IV Wielki Komnen">Aleksy IV</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_IV_Wielki_Komnen" title="Jan IV Wielki Komnen">Jan IV</a></li> <li><a href="/wiki/Dawid_II_Wielki_Komnen" title="Dawid II Wielki Komnen">Dawid II</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Tesaloniki" title="Królestwo Tesaloniki">Królestwo Tesaloniki</a> 1204–1224</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Bonifacy_z_Montferratu" title="Bonifacy z Montferratu">Bonifacy z Montferratu</a> (1204–1207)</li> <li><a href="/wiki/Demetriusz_(kr%C3%B3l_Tesaloniki)" title="Demetriusz (król Tesaloniki)">Demetriusz</a> (1204–1224)</li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Cesarstwo_Tesaloniki" title="Cesarstwo Tesaloniki">Cesarstwo Tesaloniki</a> 1227–1246</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Teodor_Angelos_Dukas_Komnen" title="Teodor Angelos Dukas Komnen">Teodor Angelos Dukas Komnen</a> (1227–1230)</li> <li><a href="/wiki/Manuel_Angelos_Dukas_Komnen" title="Manuel Angelos Dukas Komnen">Manuel Angelos Dukas Komnen</a> (1230–1237)</li> <li><a href="/wiki/Jan_Angelos_Dukas_Komnen" title="Jan Angelos Dukas Komnen">Jan Angelos Dukas Komnen</a> (1237–1244)</li> <li><a href="/wiki/Demetriusz_Angelos" title="Demetriusz Angelos">Demetriusz Angelos</a> (1244–1246)</li></ul> </td></tr><tr class="a7"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Despotat_Epiru" title="Despotat Epiru">Despotat Epiru</a> 1205–1449</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Micha%C5%82_I_Angelos" title="Michał I Angelos">Michał I Angelos</a> (1205–1215)</li> <li><a href="/wiki/Teodor_Angelos_Dukas_Komnen" title="Teodor Angelos Dukas Komnen">Teodor Angelos</a> (1215–1230)</li> <li><a href="/wiki/Micha%C5%82_II_Angelos" title="Michał II Angelos">Michał II Angelos</a> (1230–1271)</li> <li><a href="/wiki/Nicefor_I_Angelos" title="Nicefor I Angelos">Nicefor I Angelos</a> (1271–1296)</li> <li><a href="/wiki/Tomasz_Angelos" title="Tomasz Angelos">Tomasz I Angelos</a> (1296–1318)</li> <li><a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Orsini" title="Mikołaj Orsini">Mikołaj Orsini</a> (1318–1323)</li> <li><a href="/wiki/Jan_II_Orsini" title="Jan II Orsini">Jan II Orsini</a> (1223–1335)</li> <li><a href="/wiki/Nicefor_II_Orsini" title="Nicefor II Orsini">Nicefor II Orsini</a> (1335–1337, 1339–1340, 1356–1359)</li> <li><a href="/wiki/Symeon_Sinisza" title="Symeon Sinisza">Symeon Sinisza</a> (1359–1366)</li> <li><a href="/wiki/Gjin_Bua_Spata" title="Gjin Bua Spata">Gjin Bua Spata</a> (1359–1399, w południowym Epirze)</li> <li><a href="/wiki/Tomasz_Preljubowicz" title="Tomasz Preljubowicz">Tomasz II Preljubowicz</a> (1366–1384)</li> <li><a href="/wiki/Maria_Angelina" title="Maria Angelina">Maria Angelina</a> (1384–1385)</li> <li><a href="/wiki/Esau_Buondelmonti" title="Esau Buondelmonti">Esau Buondelmonti</a> (1384–1408)</li> <li><a href="/wiki/Karol_I_Tocco" title="Karol I Tocco">Karol I Tocco</a> (1399–1429)</li> <li><a href="/wiki/Karol_II_Tocco" title="Karol II Tocco">Karol II Tocco</a> (1429–1449)</li></ul> </td></tr><tr class="a8"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_Tesalia" title="Średniowieczna Tesalia">Tesalia</a> 1271–1318</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Jan_I_Angelos" title="Jan I Angelos">Jan I Angelos</a> (1271–1289)</li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_Angelos" title="Konstantyn Angelos">Konstantyn Angelos</a> (1289–1303)</li> <li><a href="/wiki/Jan_II_Angelos" title="Jan II Angelos">Jan II Angelos</a> (1303–1318)</li> <li><a href="/wiki/Jan_II_Orsini" title="Jan II Orsini">Jan II Orsini</a> (1332–1335)</li> <li><a href="/wiki/Nicefor_II_Orsini" title="Nicefor II Orsini">Nicefor II Orsini</a> (1356–1359)</li> <li><a href="/wiki/Symeon_Sinisza" title="Symeon Sinisza">Symeon Sinisza</a> (1359–ok.1370)</li> <li><a href="/wiki/Jan_Urosz" title="Jan Urosz">Jan Urosz</a> (ok.1370–ok.1373)</li></ul> </td></tr><tr class="a9"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Hrabstwo_Kefalenii" title="Hrabstwo Kefalenii">Hrabstwo Kefalenii</a> 1194–1479</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Maio_I_Orsini" title="Maio I Orsini">Maio I Orsini</a> (1194–1238)</li> <li><a href="/wiki/Maio_II_Orsini" title="Maio II Orsini">Maio II Orsini</a> (1238–1264)</li> <li><a href="/wiki/Ryszard_Orsini" title="Ryszard Orsini">Ryszard Orsini</a> (1264–1304)</li> <li><a href="/wiki/Jan_I_Orsini" title="Jan I Orsini">Jan I Orsini</a> (1304–1318)</li> <li><a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Orsini" title="Mikołaj Orsini">Mikołaj Orsini</a> (1318–1323)</li> <li><a href="/wiki/Jan_II_Orsini" title="Jan II Orsini">Jan II Orsini</a> (1323–1324)</li> <li><a href="/wiki/Leonardo_I_Tocco" title="Leonardo I Tocco">Leonardo I Tocco</a> (1357–1376)</li> <li><a href="/wiki/Karol_I_Tocco" title="Karol I Tocco">Carlo I Tocco</a> (1376–1429)</li> <li><a href="/wiki/Karol_II_Tocco" title="Karol II Tocco">Carlo II Tocco</a> (1429–1448)</li> <li><a href="/wiki/Leonardo_III_Tocco" title="Leonardo III Tocco">Leonardo III Tocco</a> (1448–1479)</li></ul> </td></tr><tr class="a10"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Aten" title="Księstwo Aten">Księstwo Aten</a> 1204–1460</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Otto_de_la_Roche" title="Otto de la Roche">Otto de la Roche</a> (1205–1225)</li> <li><a href="/wiki/Gwido_I_de_la_Roche" title="Gwido I de la Roche">Gwido I de la Roche</a> (1225–1263)</li> <li><a href="/wiki/Jan_I_de_la_Roche" title="Jan I de la Roche">Jan I de la Roche</a> (1263–1280)</li> <li><a href="/wiki/Wilhelm_I_de_la_Roche" title="Wilhelm I de la Roche">Wilhelm I de la Roche</a> (1280–1287)</li> <li><a href="/wiki/Gwido_II_de_la_Roche" title="Gwido II de la Roche">Gwido II de la Roche</a> (1287–1308)</li> <li><a href="/wiki/Walter_V_z_Brienny" title="Walter V z Brienny">Walter V z Brienny</a> (1308–1311)</li> <li><a href="/wiki/Joanna_z_Ch%C3%A2tillon" title="Joanna z Châtillon">Joanna z Châtillon</a> (1311)</li> <li><a href="/wiki/Roger_Deslaur" title="Roger Deslaur">Roger Deslaur</a> (1311–1312)</li> <li><a href="/wiki/Manfred_Arago%C5%84ski" title="Manfred Aragoński">Manfred Aragoński</a> (1312–1317)</li> <li><a href="/wiki/Wilhelm_II_Arago%C5%84ski" title="Wilhelm II Aragoński">Wilhelm II Aragoński</a> (1317–1338)</li> <li><a href="/wiki/Jan_II_Arago%C5%84ski" title="Jan II Aragoński">Jan II Aragoński</a> (1338–1348)</li> <li><a href="/wiki/Fryderyk_I_(ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_Aten)" title="Fryderyk I (książę Aten)">Fryderyk I (książę Aten)</a> (1348–1355)</li> <li><a href="/wiki/Fryderyk_III_Sycylijski" title="Fryderyk III Sycylijski">Fryderyk III Sycylijski</a> (1355–1377)</li> <li><a href="/wiki/Maria_Sycylijska" title="Maria Sycylijska">Maria Sycylijska</a> (1377–1388)</li> <li><a href="/wiki/Piotr_IV_Arago%C5%84ski" title="Piotr IV Aragoński">Piotr IV Aragoński</a> (1381–1387)</li> <li><a href="/wiki/Jan_z_Uturbia" title="Jan z Uturbia">Jan z Uturbia</a> (1380–1388)</li> <li><a href="/wiki/Nerio_I_Acciaiuoli" title="Nerio I Acciaiuoli">Nerio I Acciaiuoli</a> (1388–1394)</li> <li><a href="/wiki/Franciszka_Acciaiuoli" title="Franciszka Acciaiuoli">Franciszka Acciaiuoli</a> (1394–1395)</li> <li><a href="/wiki/Antoni_I_Acciaiuoli" title="Antoni I Acciaiuoli">Antoni I Acciaiuoli</a> (1394–1435)</li> <li><a href="/wiki/Nerio_II_Acciaiuoli" title="Nerio II Acciaiuoli">Nerio II Acciaiuoli</a> (1435–1439 i 1441–1451)</li> <li><a href="/wiki/Antoni_II_Acciaiuoli" title="Antoni II Acciaiuoli">Antoni II Acciaiuoli</a> (1439–1441)</li> <li><a href="/wiki/Franciszek_I_Acciaiuoli" title="Franciszek I Acciaiuoli">Franciszek I Acciaiuoli</a> (1451–1455)</li> <li><a href="/wiki/Klara_Zorzi" title="Klara Zorzi">Klara Zorzi</a> (1451–1455)</li> <li><a href="/wiki/Franciszek_II_Acciaiuoli" title="Franciszek II Acciaiuoli">Franciszek II Acciaiuoli</a> (1455–1460)</li></ul> </td></tr><tr class="a11"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Achai" title="Księstwo Achai">Księstwo Achai</a> 1205–1432</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Wilhelm_I_z_Champlitte" title="Wilhelm I z Champlitte">Wilhelm I z Champlitte</a> (1205–1209)</li> <li><a href="/wiki/Gotfryd_I_Villehardouin" title="Gotfryd I Villehardouin">Gotfryd I Villehardouin</a> (1209–1228)</li> <li><a href="/wiki/Gotfryd_II_Villehardouin" title="Gotfryd II Villehardouin">Gotfryd II Villehardouin</a> (1228–1246)</li> <li><a href="/wiki/Wilhelm_II_Villehardouin" title="Wilhelm II Villehardouin">Wilhelm II Villehardouin</a> (1246–1278)</li> <li><a href="/wiki/Karol_I_Andegawe%C5%84ski" title="Karol I Andegaweński">Karol I Andegaweński</a> (1278–1285)</li> <li><a href="/wiki/Karol_II_Andegawe%C5%84ski" title="Karol II Andegaweński">Karol II Andegaweński</a> (1285–1289)</li> <li><a href="/wiki/Izabela_z_Villehardouin" title="Izabela z Villehardouin">Izabela z Villehardouin</a> (1289–1297 i 1301–1307)</li> <li><a href="/wiki/Florens_z_Hainaut" title="Florens z Hainaut">Florens z Hainaut</a> (1289–1297)</li> <li><a href="/wiki/Filip_Sabaudzki" title="Filip Sabaudzki">Filip Sabaudzki</a> (1301–1307)</li> <li><a href="/wiki/Filip_I_z_Tarentu" title="Filip I z Tarentu">Filip I z Tarentu</a> (1307–1313)</li> <li><a href="/wiki/Matylda_z_Hainaut" title="Matylda z Hainaut">Matylda z Hainaut</a> (1313–1318)</li> <li><a href="/wiki/Ludwik_Burgundzki" title="Ludwik Burgundzki">Ludwik Burgundzki</a> (1313–1316)</li> <li><a href="/wiki/Robert_z_Tarentu" title="Robert z Tarentu">Robert z Tarentu</a> (1318–1322)</li> <li><a href="/wiki/Jan_de_Gravina" title="Jan de Gravina">Jan de Gravina</a> (1322–1333)</li> <li><a href="/wiki/Robert_z_Tarentu" title="Robert z Tarentu">Robert z Tarentu</a> (1333–1364)</li> <li><a href="/wiki/Filip_II_z_Tarentu" title="Filip II z Tarentu">Filip II z Tarentu</a> (1364–1373)</li> <li><a href="/wiki/Joanna_I_(kr%C3%B3lowa_Neapolu)" title="Joanna I (królowa Neapolu)">Joanna</a> (1373–1381)</li> <li><a href="/wiki/Jakub_de_Baux" title="Jakub de Baux">Jakub de Baux</a> (1381–1383)</li> <li><a href="/wiki/Karol_III_z_Durazzo" title="Karol III z Durazzo">Karol III</a> (1383–1386)</li> <li><a href="/wiki/Piotr_z_St._Superan" title="Piotr z St. Superan">Piotr z St. Superan</a> (1396–1402)</li> <li><a href="/wiki/Maria_Zaccaria" title="Maria Zaccaria">Maria Zaccaria</a> (1402–1404)</li> <li><a href="/wiki/Centurion_II_Zaccaria" title="Centurion II Zaccaria">Centurion II Zaccaria</a> (1404–1432)</li></ul> </td></tr><tr class="a12"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Despotat_Morei" title="Despotat Morei">Despotat Morei</a> 1308–1460</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Micha%C5%82_Kantakuzen" title="Michał Kantakuzen">Michał Kantakuzen</a> (1308–1316)</li> <li><a href="/wiki/Andronik_Asen" title="Andronik Asen">Andronik Asen</a> (1316–1322)</li> <li><a href="/wiki/Manuel_Kantakuzen" title="Manuel Kantakuzen">Manuel Kantakuzen</a> (1348–1380)</li> <li><a href="/wiki/Mateusz_Kantakuzen" title="Mateusz Kantakuzen">Mateusz Kantakuzen</a> (1380–1383)</li> <li><a href="/wiki/Demetriusz_Kantakuzen" title="Demetriusz Kantakuzen">Demetriusz I Kantakuzen</a> (1383)</li> <li><a href="/wiki/Teodor_I_Paleolog" title="Teodor I Paleolog">Teodor I Paleolog</a> (1383–1407)</li> <li><a href="/wiki/Teodor_II_Paleolog" title="Teodor II Paleolog">Teodor II Paleolog</a> (1407–1443)</li> <li><a href="/wiki/Konstantyn_XI_Paleolog" title="Konstantyn XI Paleolog">Konstantyn Paleolog</a> (1428–1449)</li> <li><a href="/wiki/Demetriusz_II_Paleolog" title="Demetriusz II Paleolog">Demetriusz II Paleolog</a> (1428–1460)</li> <li><a href="/wiki/Tomasz_Paleolog" title="Tomasz Paleolog">Tomasz Paleolog</a> (1449–1460)</li></ul> </td></tr></tbody></table></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_Grecji" title="Szablon:Historia Grecji">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Historia_Grecji&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Historia Grecji (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_Grecji&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_Grecji" title="Historia Grecji">Historia Grecji</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kultura_egejska" title="Kultura egejska">Epoka brązu</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Kultura_minojska" title="Kultura minojska">Kultura minojska</a></li> <li><a href="/wiki/Kultura_myke%C5%84ska" title="Kultura mykeńska">Kultura mykeńska</a></li> <li><a href="/wiki/Kultura_cykladzka" title="Kultura cykladzka">Kultura cykladzka</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Staro%C5%BCytna_Grecja" title="Starożytna Grecja">Starożytna Grecja</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Wieki_ciemne_(staro%C5%BCytno%C5%9B%C4%87)" title="Wieki ciemne (starożytność)">Wieki ciemne</a></li> <li><a href="/wiki/Okres_archaiczny_(staro%C5%BCytna_Grecja)" title="Okres archaiczny (starożytna Grecja)">Okres archaiczny</a></li> <li><a href="/wiki/Okres_klasyczny_(staro%C5%BCytna_Grecja)" title="Okres klasyczny (starożytna Grecja)">Okres klasyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Epoka_hellenistyczna" title="Epoka hellenistyczna">Epoka hellenistyczna</a></li> <li><a href="/wiki/Sztuka_staro%C5%BCytnej_Grecji" title="Sztuka starożytnej Grecji">Sztuka starożytnej Grecji</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Okres <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Rzym" title="Starożytny Rzym">Rzymsko</a>-Osmański</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Republika_rzymska" title="Republika rzymska">Republika rzymska</a></li> <li><a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Cesarstwo Rzymskie</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Cesarstwo Bizantyńskie</a></li> <li><a href="/wiki/Imperium_Osma%C5%84skie" title="Imperium Osmańskie">Imperium Osmańskie</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Czasy współczesne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Republika_Siedmiu_Wysp" title="Republika Siedmiu Wysp">Republika Siedmiu Wysp</a></li> <li><a href="/wiki/Zjednoczone_Kraje_Wysp_Jo%C5%84skich" title="Zjednoczone Kraje Wysp Jońskich">Zjednoczone Kraje Wysp Jońskich</a></li> <li><a href="/wiki/Pierwsza_Republika_Grecka" title="Pierwsza Republika Grecka">Pierwsza Republika Grecka</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Grecji_(1832%E2%80%931924)" title="Królestwo Grecji (1832–1924)">Królestwo Grecji (1832–1924)</a></li> <li><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_Krete%C5%84skie" title="Państwo Kreteńskie">Państwo Kreteńskie</a></li> <li><a href="/wiki/Druga_Republika_Grecka" title="Druga Republika Grecka">Druga Republika Grecka</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Grecji_(1935%E2%80%931941)" title="Królestwo Grecji (1935–1941)">Królestwo Grecji (1935–1941)</a></li> <li><a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_Greckie" title="Państwo Greckie">Państwo Greckie</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Grecji_(1944%E2%80%931973)" title="Królestwo Grecji (1944–1973)">Królestwo Grecji (1944–1973)</a></li> <li><a href="/wiki/Grecja" title="Grecja">Grecja</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <a href="/wiki/Plik:Coat_of_arms_of_Greece.svg" class="mw-file-description" title="Coat of arms of Greece"><img alt="Coat of arms of Greece" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Coat_of_arms_of_Greece.svg/50px-Coat_of_arms_of_Greece.svg.png" decoding="async" width="50" height="51" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Coat_of_arms_of_Greece.svg/75px-Coat_of_arms_of_Greece.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Coat_of_arms_of_Greece.svg/100px-Coat_of_arms_of_Greece.svg.png 2x" data-file-width="281" data-file-height="286" /></a> </div></div></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-g"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (państwo historyczne):</div><ul><li><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">VIAF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/144245245">144245245</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/1542156133226658430004">1542156133226658430004</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/542159474181727661476">542159474181727661476</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/7308152140001911100006">7308152140001911100006</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/2170158792840839040006">2170158792840839040006</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/246502786">246502786</a></li><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/n80085269">n80085269</a></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4009256-2">4009256-2</a></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00560706">00560706</a></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb121394475">121394475</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb119505844">119505844</a></li><li><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_Universitaire_de_Documentation" title="Système Universitaire de Documentation">SUDOC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/029855381">029855381</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027472906">027472906</a></li><li><a href="/wiki/Centralna_Biblioteka_Narodowa_we_Florencji" title="Centralna Biblioteka Narodowa we Florencji">BNCF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=25528">25528</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ge131496">ge131496</a></li><li><a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_Biblioteka_Narodowa" title="Hiszpańska Biblioteka Narodowa">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX451042">XX451042</a></li><li><a href="/wiki/BIBSYS" title="BIBSYS">BIBSYS</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/2090940">2090940</a></li><li><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/CiNii" class="extiw" title="jp:CiNii">CiNii</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ci.nii.ac.jp/author/DA01210417">DA01210417</a></li><li><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Open_Library" class="extiw" title="en:Open Library">Open Library</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://openlibrary.org/books/OL845729A">OL845729A</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://openlibrary.org/books/OL6975256A">OL6975256A</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_(Warszawa)" title="Biblioteka Narodowa (Warszawa)">PLWABN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbn.bn.org.pl/descriptor-details/9810612067005606">9810612067005606</a></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007552498905171">987007552498905171</a></li><li><a href="/wiki/Grecka_Biblioteka_Narodowa" title="Grecka Biblioteka Narodowa">ΕΒΕ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.nlg.gr/resource/authority/record2652">2652</a></li><li><a href="/wiki/Brazylijska_Biblioteka_Narodowa" title="Brazylijska Biblioteka Narodowa">BLBNB</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://acervo.bn.br/sophia_web/autoridade/detalhe/000042408">000042408</a></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_PWN_(internetowa)" title="Encyklopedia PWN (internetowa)">PWN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3878128.html">3878128</a></li> <li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Byzantine-Empire">place/Byzantine-Empire</a></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/impero-bizantino">impero-bizantino</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/byzance-l-empire-byzantin/">byzance-l-empire-byzantin</a></li> <li><a href="/wiki/Wielka_Encyklopedia_Rosyjska" title="Wielka Encyklopedia Rosyjska">БРЭ</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/1912913">1912913</a></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=Bysants">Bysants</a></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1296" class="extiw" title="d:Property:P1296">Catalana</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0010276.xml">0010276</a></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=Det_Byzantinske_Rige">Det_Byzantinske_Rige</a></li> <li><a href="/wiki/Hrvatska_enciklopedija" title="Hrvatska enciklopedija">Hrvatska enciklopedija</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=7941">7941</a></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizantyńskie&oldid=75170169">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizantyńskie&oldid=75170169</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Bizancjum" title="Kategoria:Bizancjum">Bizancjum</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Cesarstwo_Rzymskie" title="Kategoria:Cesarstwo Rzymskie">Cesarstwo Rzymskie</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_%C5%9Bredniowieczne" title="Kategoria:Państwa średniowieczne">Państwa średniowieczne</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_historyczne_w_Europie" title="Kategoria:Państwa historyczne w Europie">Państwa historyczne w Europie</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_historyczne_w_Afryce" title="Kategoria:Państwa historyczne w Afryce">Państwa historyczne w Afryce</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Pa%C5%84stwa_historyczne_w_Azji" title="Kategoria:Państwa historyczne w Azji">Państwa historyczne w Azji</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_ksi%C4%85%C5%BCki_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania książki – brak numeru strony">Szablon cytowania książki – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_odn_bez_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon odn bez numeru strony">Szablon odn bez numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_czasopisma_%E2%80%93_brak_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony">Szablon cytowania czasopisma – brak numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytuj_ksi%C4%85%C5%BCk%C4%99_%E2%80%93_autorzy_do_sprawdzenia" title="Kategoria:Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia">Szablon cytuj książkę – autorzy do sprawdzenia</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 7 lis 2024, 03:13.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-v45bm","wgBackendResponseTime":198,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.858","walltime":"3.202","ppvisitednodes":{"value":98690,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":418847,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":103737,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":18,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":74,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":172536,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":10,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2758.557 1 -total"," 39.17% 1080.479 100 Szablon:Cytuj_książkę"," 32.00% 882.797 1 Szablon:Przypisy"," 11.70% 322.763 121 Szablon:Odn"," 10.96% 302.442 32 Szablon:Cytuj_stronę"," 8.19% 225.940 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 7.91% 218.338 1 Szablon:Państwo_infobox"," 4.75% 130.924 3 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 4.61% 127.306 1 Szablon:Cesarze_bizantyńscy"," 3.40% 93.787 11 Szablon:Cytuj_pismo"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.177","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":7717083,"limit":52428800},"limitreport-logs":"\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\nJednostka nie zawiera poszukiwanej właściwości 'P94'\n\n== selectProperty ==\nrank = nil\nloader = table#1 {\n [\"get\"] = function#1,\n}\nfilters = table#1 {\n [\"P582\"] = table#2 {\n [\"before\"] = true,\n [\"missing\"] = true,\n },\n}\nsnaktype = table#1 {\n [\"value\"] = true,\n}\nJednostka nie zawiera poszukiwanej właściwości 'P41'\n{{#invoke:Moduł:Mapa|Infobox}}\ninfobox może wyszukać współrzędne w wikidanych\nargumenty = table#1 {\n [\"category\"] = \"Państwo infobox\",\n [\"precision\"] = \"min\",\n}\nbrak punktów na mapę i współrzędnych, nadszedł czas na Wikidane\nmap = \"świat\"\nmap = \"świat\"\ntable#1 {\n [\"autoAlt\"] = \"punkt z opisem „Cesarstwo Rzymian(Cesarstwo Bizantyńskie)”\",\n [\"description\"] = \"Cesarstwo Rzymian\u003Cbr\u003E\u003Csmall\u003E(Cesarstwo Bizantyńskie)\u003C/small\u003E\",\n [\"display\"] = \"'\\\"`UNIQ--indicator-00000002-QINU`\\\"'\u003Cspan class=\\\"coordinates inline inline-and-top plainlinks\\\"\u003E[//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026pagename=Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie\u0026params=41.01527778_N_28.98472222_E_type:city \u003Cspan class=\\\"geo-default\\\"\u003E\u003Cspan class=\\\"geo-dms\\\" title=\\\"Mapy, zdjęcia satelitarne i inne informacje dotyczące miejsca o współrzędnych geograficznych 41°00′55″N 28°59′05″E\\\"\u003E\u003Cspan class=\\\"latitude\\\"\u003E41°00′55″N\u003C/span\u003E \u003Cspan class=\\\"longitude\\\"\u003E28°59′05″E\u003C/span\u003E\u003C/span\u003E\u003C/span\u003E\u003Cspan class=\\\"geo-multi-punct\\\"\u003E/\u003C/span\u003E\u003Cspan class=\\\"geo-nondefault\\\"\u003E\u003Cspan class=\\\"geo-dms\\\" title=\\\"Mapy, zdjęcia satelitarne i inne informacje dotyczące miejsca o współrzędnych geograficznych 41,015278 28,984722\\\"\u003E\u003Cspan class=\\\"latitude\\\"\u003E41,015278\u003C/span\u003E \u003Cspan class=\\\"longitude\\\"\u003E28,984722\u003C/span\u003E\u003C/span\u003E\u003C/span\u003E]\u003C/span\u003E\",\n [\"latitude\"] = 41.01527778,\n [\"link\"] = \"//tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl\u0026params=41.01527778_N_28.98472222_E_type:city_\",\n [\"longitude\"] = 28.98472222,\n [\"mark\"] = \"Red pog.svg\",\n [\"posDesc\"] = \"u góry\",\n [\"rx\"] = 138.16212191211,\n [\"ry\"] = 32.384344134333,\n [\"size\"] = 6,\n [\"x\"] = 58.051311727778,\n [\"y\"] = 27.213734566667,\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\nrequired = table#1 {\n}\n","limitreport-profile":[["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","200","17.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","120","10.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","120","10.7"],["?","100","8.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getReferencedEntityId","60","5.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","60","5.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","60","5.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::find","40","3.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpensiveData","40","3.6"],["chunk \u003CModuł:Sprawdź:313\u003E","40","3.6"],["[others]","280","25.0"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-kl49z","timestamp":"20241124191015","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Cesarstwo Bizanty\u0144skie","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12544","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12544","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-09-07T13:39:18Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/9\/9b\/Justinian555AD.png","headline":"cesarstwo wschodniorzymskie ze stolic\u0105 w Konstantynopolu w latach 395\u20131453"}</script> </body> </html>