CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs" lang="kk" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Гераклит — Уикипедия</title> <script>(function(){var className="client-js";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )kkwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"ymd","wgMonthNames":["","қаңтар","ақпан","наурыз","сәуір","мамыр","маусым","шілде","тамыз","қыркүйек","қазан","қараша","желтоқсан"],"wgRequestId":"fc239170-7bfc-4272-b05d-4c9ce23845ed","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Гераклит","wgTitle":"Гераклит","wgCurRevisionId":2962073,"wgRevisionId":2962073,"wgArticleId":81985,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false, "wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["ISBN сиқырлы сілтемелері қолданылған беттер","Алфавит бойынша тұлғалар","Философтар","Грекия философтары","Ежелгі грек философтары","Б. з. д. 535 жылы туғандар","Б. з. д. 475 жылы қайтыс болғандар"],"wgPageViewLanguage":"kk","wgPageContentLanguage":"kk","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Гераклит","wgRelevantArticleId":81985,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"kk","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"kk"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true, "tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":true,"wgVector2022LanguageInHeader":false,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q41155","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.gadget.FreezeTopRow":"ready","ext.gadget.VectorClassic":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.styles.legacy":"ready", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","codex-search-styles":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.legacy.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.featured-articles-links","ext.gadget.edittop","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.QuestionForm","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.compactlinks","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kk&modules=codex-search-styles%7Cext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cskins.vector.styles.legacy%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector"> <script async="" src="/w/load.php?lang=kk&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kk&modules=ext.gadget.FreezeTopRow%2CVectorClassic&only=styles&skin=vector"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kk&modules=site.styles&only=styles&skin=vector"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Гераклит — Уикипедия"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//kk.m.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Өңдеу" href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Уикипедия (kk)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//kk.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.kk"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Уикипедия Atom желісі" href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%96%D1%83%D1%8B%D2%9B%D1%82%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D3%A9%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin-vector-legacy mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Гераклит rootpage-Гераклит skin-vector action-view"><div id="mw-page-base" class="noprint"></div> <div id="mw-head-base" class="noprint"></div> <div id="content" class="mw-body" role="main"> <a id="top"></a> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eжабу\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"kk\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv style=\"width: 100% ! important; border: solid 1px lightblue; border-radius: 10px; font-size: 120%; text-align: center;\"\u003E\n\u003Cp\u003EҚұрметті оқырман, қазақша Уикипедияның \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:Telegram\" title=\"Уикипедия:Telegram\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Telegram_logo.svg/25px-Telegram_logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"25\" height=\"25\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Telegram_logo.svg/38px-Telegram_logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Telegram_logo.svg/50px-Telegram_logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"512\" data-file-height=\"512\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Ca href=\"/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:Telegram\" title=\"Уикипедия:Telegram\"\u003ETelegram арнасына\u003C/a\u003E жазыла аласыз\n\u003C/p\u003E\n\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> <div class="mw-indicators"> </div> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Гераклит</span></h1> <div id="bodyContent" class="vector-body"> <div id="siteSub" class="noprint">Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет</div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="contentSub2"></div> <div id="jump-to-nav"></div> <a class="mw-jump-link" href="#mw-head">Навигацияға өту</a> <a class="mw-jump-link" href="#searchInput">Іздеуге өту</a> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="kk" dir="ltr"><table class="infobox vcard" cellspacing="2" style="width: 22em; text-align: left; font-size: 88%; line-height: 1.5em; width:23em;"><tbody><tr><td colspan="2" class="fn" style="text-align:center; font-size: 125%; font-weight: bold;">Гераклит</td></tr><tr><td colspan="2" class="nickname" style="text-align:center; font-style: oblique;">Гераклит</td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center; background:#eee">Жалпы мағлұмат</th></tr><tr><th style="">Лақап аты</th><td class="nickname" style=""> <p>Тұңғиық әулие </p> </td></tr><tr><th style="">Туған күні</th><td class="" style=""> <p><span class="no-wikidata" data-wikidata-property-id="P569">б.з.д.535ж.</span> </p> </td></tr><tr><th style="">Туған жері</th><td class="" style=""> <p>Кіші азияның Эфес қаласы (Қазіргі Түркия жерінде) </p> </td></tr><tr><th style="">Қайтыс болған күні</th><td class="" style=""> <p><span class="no-wikidata" data-wikidata-property-id="P570">б.з.д.475ж.</span> </p> </td></tr><tr><th colspan="2" style="text-align:center; background:#eee">Шығармашылығы</th></tr><tr><th style="">Шығармалардың тілі</th><td class="" style=""> <p><a href="/wiki/%D0%93%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96" title="Грек тілі">Грек тілі</a> </p> </td></tr><tr><th style="">Мектеп/дәстүр</th><td class="" style=""> <p>Эфес мектебі </p> </td></tr><tr><th style="">Бағыты</th><td class="" style=""> <p>Диалектика, </p> </td></tr><tr><th style="">Кезең</th><td class="" style=""> <p>Пресократ кезеңі </p> </td></tr><tr><th style="">Негізгі қызығушылығы</th><td class="" style=""> <p>Балалармен асық ойнау </p> </td></tr><tr><th style="">Негізгі пікірі</th><td class="" style=""> <p>"Бір өзенге екі рет түсе алмайсың!" </p> </td></tr><tr><th style="">Ықпал еткендер</th><td class="" style=""> <p>Фалес, Анаксимандр </p> </td></tr><tr><th style="">Ықпалды жалғастырушылар</th><td class="" style=""> <p>Кейінгі герек философтары, неміс ойшылдары, </p> </td></tr> </tbody></table> <p><b>Эфестік Гераклит</b> (<a href="/wiki/%D0%95%D0%B6%D0%B5%D0%BB%D0%B3%D1%96_%D0%B3%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D1%82%D1%96%D0%BB%D1%96" title="Ежелгі грек тілі">Ежелгі грек</a>. Ἡράκλειτος, б.з.д.535 – c. 475ж.) — антикалық филсофияның бірегей өкілдерінің бірі, <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D1%84%D0%B5%D1%81_%D0%BC%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B5%D0%B1%D1%96&action=edit&redlink=1" class="new" title="Эфес мектебі (мұндай бет жоқ)">Эфес мектебінің</a> ұстазы, <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%82" title="Сократ">Сократқа</a> дейінгі философияның көшбасшыларының бірі. Ол диалектикалық ойлау дәстүрінің негізін салған ойшыл.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Табиғат философиясы дәстүрін жалғастырушы. "<a href="/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%81" title="Логос">Логос</a>", "От", "Ағын", "Қайшылық" ұғымдары арқылы өзінің онтологиялық философиясын қалыптастырған. Оның мағынасы терең нақыл сөздері бүгінге дейін айтылады. Ақсүйек болса да, бірақ мінезі тұйық, мұңлы жүзді болғандықтан, әсіресе жазған, айтқан сөздері астарлы, күрделі, сырлы болып келетіндіктен замандастары оны <i>Тұңғиық әулие</i> деп атаған екен. </p><p>Гераклит философиясы грек философиясының алғашқы қалыптасу кезеңіне тұспа тұс келеді. Оның идеялары кейінгі ғасырдағы көптеген ойшылдарға, философиялық бағыттарға әсер етті. <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D0%BB%D1%8C" class="mw-redirect" title="Гегель">Гегель</a> тапқырлаған "<a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D2%A3_%D2%AF%D1%88_%D0%B7%D0%B0%D2%A3%D1%8B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Диалектиканың үш заңы (мұндай бет жоқ)">диалектиканың үш заңы</a>" Гераклиттен алған шабыттың жемісі екені байқалып тұр және мұны Гегельдің өзі де мойындайды. Ол қалыптастырған логоцентризм жосыны постмодернизм бойынша еуропаның 2500 жыл бойғы негіздік ойлау ерекшелігі болған делінді. </p><p>Гераклитті <a href="/wiki/%D0%93%D0%BD%D0%BE%D1%81%D0%B5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F" class="mw-redirect" title="Гносеология">гносеология</a> мәселесін тұңғыш көтерген ойшыл деуге де болады. Ол сезімдік танымға мән берді, сезімдік танымның рас-өтірігін алғаш рет қарастырды, адамзаттың ортақ парасатқа (логосқа) ие екенін түсіндірді. Ол философияны адам танымы мен таным субъектін тану ретінде қарастырған алғашқы ойшыл деуге болады. </p> <div id="toc" class="toc" role="navigation" aria-labelledby="mw-toc-heading"><input type="checkbox" role="button" id="toctogglecheckbox" class="toctogglecheckbox" style="display:none" /><div class="toctitle" lang="kk" dir="ltr"><h2 id="mw-toc-heading">Мазмұны</h2><span class="toctogglespan"><label class="toctogglelabel" for="toctogglecheckbox"></label></span></div> <ul> <li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="#Өмірбаяны"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Өмірбаяны</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="#Шығармалары"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Шығармалары</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="#Философиясы"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Философиясы</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-4"><a href="#Мәңгілік_от"><span class="tocnumber">3.1</span> <span class="toctext">Мәңгілік от</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-5"><a href="#Логос"><span class="tocnumber">3.2</span> <span class="toctext">Логос</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-6"><a href="#Бәрі_де_ағын"><span class="tocnumber">3.3</span> <span class="toctext">Бәрі де ағын</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-7"><a href="#Қайшылықтың_бірлігі"><span class="tocnumber">3.4</span> <span class="toctext">Қайшылықтың бірлігі</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-8"><a href="#Діни_көзқарасы"><span class="tocnumber">3.5</span> <span class="toctext">Діни көзқарасы</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="#Кейбір_нақыл_сөздері"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Кейбір нақыл сөздері</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-10"><a href="#Қосымша"><span class="tocnumber">4.1</span> <span class="toctext">Қосымша</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="#Дереккөздер"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Дереккөздер</span></a></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Өмірбаяны"><span id=".D3.A8.D0.BC.D1.96.D1.80.D0.B1.D0.B0.D1.8F.D0.BD.D1.8B"></span>Өмірбаяны</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=1" title="Бөлімді өңдеу: Өмірбаяны" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Өмірбаяны"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Efez_agora_odeon_prytaneion_RB.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Efez_agora_odeon_prytaneion_RB.jpg/300px-Efez_agora_odeon_prytaneion_RB.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Efez_agora_odeon_prytaneion_RB.jpg/450px-Efez_agora_odeon_prytaneion_RB.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Efez_agora_odeon_prytaneion_RB.jpg/600px-Efez_agora_odeon_prytaneion_RB.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="960" /></a><figcaption>Кіші азиядағы Эфес қаласының қалдық орны, Гераклит 2500 жыл бұрын осында туған және өмір сүрген</figcaption></figure> <p>Гераклит Эфестегі (Қазіргі <a href="/wiki/%D0%A2%D2%AF%D1%80%D0%BA%D0%B8%D1%8F" title="Түркия">Түркия</a> жерінде) ақсүйек отбасында өмірге келген. Ол тіпті хандық таққа лайық болса да, орнын өз інісіне беріп, өзі <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D0%B4%D0%B0_%D2%93%D0%B8%D0%B1%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%82%D1%85%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%8B" title="Артемида ғибадатханасы">Артемида ғибадатханасына</a> жасырынып, қарапайым ойшылдық өмір кешірген. Кезінде Парсы патшасы <a href="/w/index.php?title=%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Дарий (мұндай бет жоқ)">Дарий</a> оған хат жазып, ордада грек мәдениетінен сабақ беруге ұсыныс еткен кезде де ол асқақтықпен бас тартыпты. Ол: «атақты болудан үрейленемін, сондықтан парсылар арасына барғым келмейді. Мен үшін өзімнің осылай жай адам болғаным қымбат» деген екен. Ол саясатты - ponêra деп атапты (ponêra сөзі екі мағына береді: мүлдем қате және қиыншылық). Бір қызығы, қартайғанша балалармен бірге асық ойнауға құмар болыпты. Жұрт оның балалармен бірге ойнап жүргеніне таңырқаса: «Сендер масылдар, несіне сонша таңырқайсыңдар! Әлде бұл сендер шұғылданған саясаттан жаман ба екен?» дейтін көрінеді. Әлдекім одан «неге сонша үнсіздік таныта бересіз?» деп сұрағанда, ол былай жауап беріпті: </p> <pre> "<big><b>Не үшін дейсің бе? Сендердің мыңқылдай берулерің үшін!</b></big>" </pre> <p>Бұл әңгімелер толық сенімді болмағанымен, бірақ бұл Гераклиттің жұртан өзгеше, оңаша, оқшау адам болғанын, өзінің сол бір сырлы нақылдары секілді өмірі де сырлы болғанын көрсетеді. Дегенмен, ол саясаттан тым аулақ жүрмеген де секілді. <a href="/w/index.php?title=%D0%AD%D1%84%D0%B5%D1%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Эфес (мұндай бет жоқ)">Эфестіктер</a> оның досын Эфестен қуған кезінде ол қатты ашуланып былай деген екен: <i>Эфестегі әрбір ересек адам асылып өліп, қаланы сәбидей пәк жастарға қалтырса екен.</i> Ол халықты заң үшін күресуге, зұлым патшаны қуып шығуға жігерлендірген. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Bust_of_Heraclitus,_%27The_Weeping_Philosopher%27_LACMA_M.83.4.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Bust_of_Heraclitus%2C_%27The_Weeping_Philosopher%27_LACMA_M.83.4.jpg/220px-Bust_of_Heraclitus%2C_%27The_Weeping_Philosopher%27_LACMA_M.83.4.jpg" decoding="async" width="220" height="299" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Bust_of_Heraclitus%2C_%27The_Weeping_Philosopher%27_LACMA_M.83.4.jpg/330px-Bust_of_Heraclitus%2C_%27The_Weeping_Philosopher%27_LACMA_M.83.4.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Bust_of_Heraclitus%2C_%27The_Weeping_Philosopher%27_LACMA_M.83.4.jpg/440px-Bust_of_Heraclitus%2C_%27The_Weeping_Philosopher%27_LACMA_M.83.4.jpg 2x" data-file-width="1545" data-file-height="2100" /></a><figcaption>'Жылауық Философ - Гераклит' Johann Christoph Ludwig Lücke-нің туындысы. 1757ж.</figcaption></figure> <p>Гераклит оңаша тұрмыс кешіріп, шөптің тамырымен қоректеніп жүріп уланған көрінеді. Сосын ол қаладағы емшіге барып, «Жаңбырлы күні құрғақ болуға бола ма?» деп сұрапты. Емші оның не айтып тұрғанын түсінбепті. Сосын ол сиыр қораға барып, сиырдың жапасымен өзін емдеп, уды қайтармақшы болған екен, бірақ ем қонбай 60 жасында қайтыс болыпты. </p><p>Гераклит ешкімді менсінбеген соң достары да болмапты. Қартайғанда тауда жасырынып алып, шөптің тамыры мен жеміс-жидек теріп жеп, ешкіммен араласпауға тырысыпты. Гераклит әйелмен де араласпаған делінеді. Өз нақылдарында ол әйелдерді "еркектермен тынымсыз соғысушы" деп сипаттайды. Дүние көптеген соғыстардан тұрады, дүниенің өзі соғыстан пайда болған, ал әйел мен еркек соғысы соның бірі деп есептеді. Ол ақсүйек ретінде ел басқаруға мүмкіндігі бола тұра тақтан бас тартқан, ешбір әлеуметтік міндет те атқармаған. Ол өз заманына айналасына бөгде, оқшау адам болып өмір сүрді. Ггректер оны сирек кездесетін болмыс ретінде әрі құрметтеп, әрі оған қатты таңырқағаны байқалады. </p><p><a href="/wiki/%D0%9B%D0%B0%D1%8D%D1%80%D1%82%D1%82%D1%96%D0%BA_%D0%94%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BD" class="mw-redirect" title="Лаэрттік Диоген">Лаэрттік Диогеннің</a> айтуынша, Гераклит мұңая беріп өз шығармаларын жазып бітпеген көрінеді, сондықтан оны <i>Жылауық философ</i> (The Weeping Philosopher) деп атаған делінеді. Ал, <a href="/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B8%D1%82" title="Демокрит">Демокрит</a> <i>Күлкі философы</i> (The laughing philosopher) деп аталған. Бұлай айыруды Sotion бастады деген сөз бар. Ол І ғ. кезінде: «Ашудың орнын парастақа жеңдіруде Гераклит көз жасына, <a href="/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B8%D1%82" title="Демокрит">Демокрит</a> күлкіге сүйенеді" деген әйгілі сөз айтқан екен. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg/300px-Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg" decoding="async" width="300" height="229" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg/450px-Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg/600px-Bramante_heracleitus_and_democritus.jpeg 2x" data-file-width="1030" data-file-height="786" /></a><figcaption>Жылаған Гераклит және күлген <a href="/wiki/%D0%94%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%BA%D1%80%D0%B8%D1%82" title="Демокрит">Демокрит</a>, 1477ж. Италиялық Pinacoteca di Brera-ның туындысы. Милан.</figcaption></figure> <p>Гераклит айтқан екен: «Мен өзімді зерттедім» деп. Демек, оның философиясы жай ғана табиғатты тануға, ғарышты түсінуге (оның бір кітабы «Табиғат туралы» деп аталған болса да) қарағанда өзінің ішкі жан дүниесі мен іс-әрекетінің мән-мағынасын тануға көбірек бағытталғаны байқалады. Ол айналасының ықпалынан аулақтанып, өзін тұмшалап алды, мұның бәрі оның ішкі жан дүние ақиқаттарына бойлау қамынан болғаны анық. Жан дүниеде адамның болмысы бірдей, ол адамның ең бір өзі болып өмір сүретін аймағы. Сондықтан Гераклитті оқу арқылы – түсініксіз тұңғиық болса да – рухани әлемімізді сезінгендей боламыз. Оның «Бәрі – ағын» деген сөзі бізге өте таныс, бұл оның осы сөзінің мағынасын түсінгендіктен емес, қайта өз жан дүниеміздегі және өмір уақытымыздың шындығын сезінуден қалыптасқан сезім. [[File:Raphael School of Athens Michelangelo.jpg|thumb|right]<a href="/wiki/%D0%90%D1%84%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Афина">Афина</a> мектебі - Гераклит, Рафаэль Санти] </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Шығармалары"><span id=".D0.A8.D1.8B.D2.93.D0.B0.D1.80.D0.BC.D0.B0.D0.BB.D0.B0.D1.80.D1.8B"></span>Шығармалары</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=2" title="Бөлімді өңдеу: Шығармалары" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Шығармалары"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Гераклит «Тұңғиық» （αἰνικτής ainiktēs）десе дегендей жазғандары күрделі, сырлы, астарлы мағынаға бай болып келеді. Ол «Табиғат туралы» деген үлкен кітап жазған екен. Кітап үш бөлімнен тұрған көрінеді: «<a href="/wiki/%D3%98%D0%BB%D0%B5%D0%BC" title="Әлем">Әлем</a> туралы», «<a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D1%8F%D1%81%D0%B0%D1%82" title="Саясат">Саясат</a> туралы» және «<a href="/wiki/%D0%A0%D1%83%D1%85" title="Рух">Рух</a> туралы». Өкініштісі бұл кітап толық сақталмаған. Бізге жеткені Гераклиттің 130-дан артық нақыл сөзі. Олар оның кітабының ішінен үзіп алынған болуы да мүмкін, немесе дербес жазылған нәрсе болуы да мүмкін. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Философиясы"><span id=".D0.A4.D0.B8.D0.BB.D0.BE.D1.81.D0.BE.D1.84.D0.B8.D1.8F.D1.81.D1.8B"></span>Философиясы</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=3" title="Бөлімді өңдеу: Философиясы" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Философиясы"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Мәңгілік_от"><span id=".D0.9C.D3.99.D2.A3.D0.B3.D1.96.D0.BB.D1.96.D0.BA_.D0.BE.D1.82"></span>Мәңгілік от</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=4" title="Бөлімді өңдеу: Мәңгілік от" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Мәңгілік от"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 1em; font-size: 100%; background:#74992e; color:white; width:60em; max-width: 50%;" cellspacing="7"> <tbody><tr> <td style="text-align: left;">"<b>Осынау тәртіпке бағынатын жаһанда барша нәрсенің негізі бір, оны Құдай да, Адам да жаратпаған. Ол ежелден, қазір және болашаққа дейін белгілі өлшеммен бірде лаулай жанып, бірде сөнетін мәңгілік от.</b>" Гераклит тура осылай айтқан. </td></tr> </tbody></table> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Galactic_longitude.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Galactic_longitude.JPG/300px-Galactic_longitude.JPG" decoding="async" width="300" height="284" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Galactic_longitude.JPG/450px-Galactic_longitude.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/30/Galactic_longitude.JPG/600px-Galactic_longitude.JPG 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1134" /></a><figcaption>Құс жолы</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D0%A1%D1%83%D1%80%D0%B5%D1%82:Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg/300px-Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg" decoding="async" width="300" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg/450px-Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg/600px-Operation_Upshot-Knothole_-_Badger_001.jpg 2x" data-file-width="1140" data-file-height="969" /></a><figcaption>Ядролық жарылыс</figcaption></figure> <p><br /> </p><p>Гераклиттің пікірінше от космосқа айналады, ол қайтадан отқа қайтады. От өлшемге сай жанады және Логосқа бағынады. </p><p>От әдетте төрт элемент арасындағы ең нәзігі, пішінсізге жақыны. От үздіксіз қозғалыста және оттың өзі қозғалыстарды пайда қылады. </p><p>Гераклит айтқан Мәңгілік от екі мағынада болуы мүмкін: </p> <ol><li><a href="/wiki/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B8%D1%8F" title="Энергия">Энергия</a> мағынасында. Қазіргі заман физикасы бойынша, әсіресе <a href="/wiki/%D0%90%D0%BB%D1%8C%D0%B1%D0%B5%D1%80%D1%82_%D0%AD%D0%B9%D0%BD%D1%88%D1%82%D0%B5%D0%B9%D0%BD" title="Альберт Эйнштейн">Эйнштейннің</a> <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D2%9B_%D1%82%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Салыстырмалылық теориясы">салыстырмалылық теориясы</a> бойынша зат пен энергия өзара ауыса алады (Е=mc<sup>2</sup>). Яғни, әрқандай заттың бойындағы энергия егер толық алып шығатын болсақ, онда ол оның салмағы мен жарық жылдамдығының екі есесіне көбейткендей шамаға тең болады. (<a href="/wiki/%D0%90%D1%82%D0%BE%D0%BC_%D2%9B%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%8B" class="mw-redirect" title="Атом қаруы">Атом қаруы</a> <a href="/wiki/%D0%A3%D1%80%D0%B0%D0%BD" class="mw-disambig" title="Уран">уранды</a> ыдыратып энергияға айналдыру негізінде жасалғаны белгілі.) Демек, заттарға жасырынған энергия тұрғысынан, ғарыштағы күн секілді жану күйіндегі алып жұлдыздық денелер тұрғысынан айтқанда, дүние дегеніміз от дегеніміз белгілі мағынада негізсіз емес.</li> <li><a href="/wiki/%D0%95%D1%80%D1%96%D0%BA" title="Ерік">Ерік</a>, <a href="/wiki/%D0%A2%D1%96%D1%80%D1%88%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Тіршілік">Тіршілік</a> күші мағынасында. «Жастықтың оты жалындап» (<a href="/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D0%B9" class="mw-disambig" title="Абай">Абай</a>) демекші, от ежелден тіршілік күшінің, адам бойында тулаған ішкі ерік әлеуетінің символ сөзі екені белгілі. Ежелгі заман дәстүрінде сөзді көбінесе бейнелеу мағынасында тұспалдап айту көп кездесетіндіктен, бұл сөзді осынау әдеби образды мағынада да түсінуге болады.</li></ol> <p>Гераклит әлемді Құдайы рухани күш жаратты дегенге келіспейді, ол әлем өз-өзін әрқаша, әрсәт, мәңгібақи табиғи бола беретін ағынды өзен секілді үрдіс, өзгерістен өткен Құдайы жоқ ағын, ол өзін өзі жаратты деп есептейді. Әрине, өз-өзін қалай жаратады, бұл енді күрделі мәселе. Дегенмен ол оттың дүниені жаратуында Логос шешуші рөл ойнаған деген қисынды көлденең тартады. Оның дүниесі басталуы да, ақыры да жоқ оттың шексіз жану барысы мен сөну барысының өзара ауысуы болды. </p><p>Гераклит бойынша өмір дегеніміз алаулаған от болып жалындап жану. Өлім дегеніміз оттың сөнуі, басқа отқа орын босату. Ал әлемнің Логосы адам үшін тағдыр сыйлайды. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Логос"><span id=".D0.9B.D0.BE.D0.B3.D0.BE.D1.81"></span>Логос</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=5" title="Бөлімді өңдеу: Логос" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Логос"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Логос сөзі: "<i><a href="/wiki/%D0%A1%D3%A9%D0%B7" title="Сөз">сөз</a>", "<a href="/wiki/%D0%A2%D2%AF%D1%81%D1%96%D0%BD%D1%96%D0%BA" title="Түсінік">түсінік</a>", "<a href="/wiki/%D0%95%D1%80%D0%B5%D0%B6%D0%B5" class="mw-disambig" title="Ереже">ереже</a>", "<a href="/wiki/%D0%96%D0%BE%D1%81%D0%BF%D0%B0%D1%80" title="Жоспар">жоспар</a>", "<a href="/wiki/%D2%9A%D0%B0%D2%93%D0%B8%D0%B4%D0%B0" title="Қағида">қағида</a>", "<a href="/wiki/%D3%A8%D0%BB%D1%88%D0%B5%D0%BC" title="Өлшем">өлшем</a>", "<a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%BB%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%BC%D0%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="Салыстырма (мұндай бет жоқ)">салыстырма</a>", "<a href="/wiki/%D0%95%D1%81%D0%B5%D0%BF" title="Есеп">есеп</a>", "<a href="/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B8%D1%81%D1%8B%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Қисын (мұндай бет жоқ)">қисын</a>", "<a href="/wiki/%D0%97%D0%B0%D2%A3" title="Заң">заң</a>", "<a href="/wiki/%D0%A2%D3%99%D1%80%D1%82%D1%96%D0%BF" title="Тәртіп">тәртіп</a></i> деген секілді көп мағынаға ие. </p> <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div>"<big><b>Мені тыңдама, логосты тыңда. Сонда "барша дегеніміз бір" деген ақиқатты түсінесің.</b></big>"</div></blockquote> <p>Гераклит: "<i>Логос мәңгілік өмір сүрсе де адамдар мән бермейді, оны естісе де бірінші рет естіп тұрғандай түсінбестік танытады. Ғаламдағы барша нәрсе логосқа сай басталуда, ақырласуда; мен де оны заттардың қасиетіне сай ажыратып, бұл өзі қалай болатынына дейін көрсетіп бердім; адамдардың өздері де мен түсіндірген сөз бен шындыққа күнделік мың мәрте ұшырасып жатады, бірақ олар бәрібір оған ежелден ешқашан ұшыраспағандай, еш тәжірибесі болмағандай аңтарылады. Адамзат баласы ұйқыда ештеңені есіне сақтамағандай оянған соң не істерін білмей есеңгірейді</i>" - дейді. </p><p>Гераклит логосты "ақиқаттың арғы өлшемі" ретінде қарастырып, адамзат санасынан асып кеткен "көктен құйылатын" объективті ақиқат, "қасиетті ереже", «ғажайып үн», «пайғамбарлық сөз» ретінде түсінгені байқалады. Оның замандасы Сиракуздық Epicharmus деген кісі былай деген екен: "<a href="/wiki/%D0%9B%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%81" title="Логос">Логос</a> адамзатты басқаруда, дұрыс әдіспен қорғауда. Адамның ойлауға（logismos） ие болуы логостың арқасы. Адамзат ақылы қасиетті логостан шабыт алады, ол әркімді өмір бұлағымен суарады." Демек Гераклит заманында логос біршама терең мағынада түсінілгені, адамзат логосқа қол созғанда барып надандықтан арылады деп қарағаны байқалады. Мысалы Гераклит былай дейді: </p> <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div><big>Көп білу ешкімді парасатты етпейді, егер ол парасатты етер болса, онда <a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%81%D0%B8%D0%BE%D0%B4" title="Гесиод">Гесиод</a> пен <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B8%D1%84%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80" title="Пифагор">Пифагорді</a>, <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D1%84%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ксенофан (мұндай бет жоқ)">Ксенофан</a> мен <a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D0%BA%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Гекатей (мұндай бет жоқ)">Гекатейді</a> тәрбиелер еді.</big></div></blockquote> <p>Яғни, олар бәрін біледі, бірақ Логосты білмейді, демек олар шындығында ештеңе білмейді дейді, Гераклит. </p><p>Логос әдетте «сөз», «айту», «ақиқат үні» қатарлы көп мағыналы сөз. Гераклит те, кейінгі <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B4" title="Парменид">Парменид</a> те өздерін пайғамбарлық сөз айтушымыз деп сезінгені байқалып тұр. Яғни, болмыс, ой, сөз қабаттарына бірдей ортақ арғы түпнегіздік шындықтың рухани айтылу қисыны логос сөзінде көрінс табады. </p><p>Гераклиттің ойынша, ғарыш мәңгілік қозғалып, өзгеру күйінде. Тіпті соны бірден айтуға болады, тек "Қозғалыс қана мәңгілік!" Қозғалыс пен өзгеріс белгілі өлшем мен заңға бағынып орындалады. Дүниенің қозғалысы бағынатын заң Логос деп аталады. "Мәңгілік оттың жануы логосқа бағынады." Логос бәрінен үстем. Тіпті "Логос <a href="/wiki/%D0%97%D0%B5%D0%B2%D1%81" title="Зевс">Зевстің</a> өзін әрі мойындайды, әрі мойындамайды". Оттың жанып-сөнуі болсын, қарама-қарсы жақтардың өзара бір-біріне айналуы болсын, бәрі түгелдей логосқа бағынған күйде орындалатын қозғалыс. Логос дегеніміз өлшем, шама, шек. Ол сондай-ақ санға ғана емес, сапаға дейін әсер ететін ішкі заң. Логос заң ретінде адами өлшем-пікірлерден биік тұрады. Адам осы заңды білгенде барып парасатты бола алады. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Бәрі_де_ағын"><span id=".D0.91.D3.99.D1.80.D1.96_.D0.B4.D0.B5_.D0.B0.D2.93.D1.8B.D0.BD"></span>Бәрі де ағын</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=6" title="Бөлімді өңдеу: Бәрі де ағын" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Бәрі де ағын"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Гераклиттің әйгілі бір сөзі қазіргі әлемде өте кең тараған: </p> <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div>"<big><b>Адам бір өзеннен екі рет өте алмайды.</b></big>"</div></blockquote> <p>Бұл нақылдың мағынасы «өзен қашанда ағыс күйінде болған соң екінші рет келгенде алдыңғы түскен өзенің ағып кеткен болып шығады» деген мағына береді. Әрине, сөздің артында сөз бар, яғни өмір ағысына, ғаламның байыздамай жаңаланған мәңгілік үрдіске қаратылғаны, уақыттың кері қайытпастығы меңзелгені байқалады. Бәрі де ағыс күйінде, бейне өзен секілді толассыз өзгеріс күйінде деген пікір қозғалыс пен өзгеріс арқылы дүние-өмір шындығын тану жосынына негіз салды. </p><p>Гераклиттің шәкірті <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BB%D0%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Кратило (мұндай бет жоқ)">Кратило</a> (Κρατύλος) ұстазына тойтарыс беріп, өзгерісті тіпті де күрделі мағынада игеру дәстүрін жасады. Оның әйгілі нақылы: </p> <blockquote style="float:none; padding:3px 15px 3px 15px; border:thin solid #e0e0e0"><div>"<big><b>Бір өзеннен бір рет те өте алмайсың.</b></big>"</div></blockquote> <p>Сен өзенге түскенде ағын қымғуыт, өзгерістер қаурыт, ештеңені шамалап, нақты солай деп айтып үлгірмейсің, өмірді танып үлгірмейсің, өзенді жүзіп үлігрмейсің, өмірдің ақжал толқындары арасында есің шығып, біліп-бімей қарсы жағаға жетіп барасың. Өмір өзеніне түсесің, бірақ оны түсіне алмай, игере алмай есің шығып, түс секілді өте шыққанын байқайсың, артыңа қарасың бейне бұл өмірді сүрмеген секілді мүлде жат, мүлде бейтаныс өмір-өзенін көресің дейді. Гераклиттің сөзі уақыттың кері қайтпастығына қаратылса, ал шәкірті Кратилоның сөзі адамның өмірі түсіндіргісіз екенін, өмір сүре тұрып өмірді толық сүріп үлгірмейтініңді, тіпті не істеп, не қойғаныңды да дұрыс шамалай алмайтыныңды көрсетеді. Кейінгісі қазіргі заман батыс философиясында <a href="/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%B7%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Экзистенциализм">экзистенциализм</a> бағытына әсер еткені белгілі. <a href="/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B0%D0%B9" class="mw-disambig" title="Абай">Абайдың</a> «Өткен өмір бейне түс, <a href="/wiki/%D0%9C%D3%99%D2%A3%D0%B3%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Мәңгілік">Мәңгілік</a> болар барма дос» деген сөзі де, қазақтың "дүние – жалған" деген <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B5%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Пессимизм">пессимизм</a> идеясы да осы пікірмен астасып жатыр. </p><p>Гераклит "бәрі өмір сүреді, әрі өмір сүрмейді, зат әрі бар, әрі жоқ" дегендей біртүрлі сөздерді де айтқан. Бұл <i>бар болудың өзгеріспен орындалатын шындық</i> екенін баса дәріптеу екені анық. Сондай-ақ "қарама-қайшы нәрселер қарсы жағына өзгереді, ыстық суиды, суық ысиды, дымқыл құрғайды, құрғақ су болады" дейді. "Біз бір өзенге әрі түсеміз, әрі түспейміз. Біз әрі өмір сүреміз, әрі өмір сүрмейміз" деген жұмбақ мағыналы сөздердің бойында бар мен жоқ диалектикасы айқын көрінеді. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Қайшылықтың_бірлігі"><span id=".D2.9A.D0.B0.D0.B9.D1.88.D1.8B.D0.BB.D1.8B.D2.9B.D1.82.D1.8B.D2.A3_.D0.B1.D1.96.D1.80.D0.BB.D1.96.D0.B3.D1.96"></span>Қайшылықтың бірлігі</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=7" title="Бөлімді өңдеу: Қайшылықтың бірлігі" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Қайшылықтың бірлігі"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ықылымдық алғашқы бірлік әрекет барысында өзгерістерге ұласады. Оның жаратылуы күйреу, күйреуі жаратылу. Бір нәрсе енді бір нәрсеге айналады, мысалы от суға, су ауаға, ауа топыраққа айналады. Әр нәрсе өзінің қарсы жағына өзгереді. Әлемде қасиеті қатып қалған ештеңе жоқ, барлық нәрсе әрі бірлікке ие, әрі қарама-қайшылыққа ие. Қайшылық болғандығы себепті бірлік іске асады, бірлік болғаны себепті қайшыласады. Зат әрі өмір сүреді, әрі өмір сүрмейді, дүние осындай қайшылықты парадокстардың кешені. Қайшылық болмаса дүние болмайды, даму болмайды. <a href="/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0" title="Музыка">Музыкадағы</a> көркем күйлер жоғары және төмен дыбыстар үндестігінен қалыптасады. </p><p>Дүниені соғыс билеуде. "Соғыс барлығының әкесі, барлығының билеушісі. Ол біреулерді құдай етеді, біреулерді адам етеді, біреулерді құл, келесі іреулерді еркін азамат етеді" - дейді Гераклит. Соғыс болмаса, қайшылық болмаса дүние тоқтайды және күйрейді. Қарсылықтар күресінің бірлігі (яғни бірлікке ие нәрселер ортасындағы күрес пен қайшылық) жақсылықтың басы. Гераклит: "өмір-өлім, өң мен түс, жас пен кәрі бірдей нәрсе. Кейінгісі өзгерсе алдыңғысына ауысады, алдыңғысы кейінгісіне қайтады" дейді. Әрине, қайшылық барысында мүдделілер бірігеді, тағдырластар бір-бірін табады, жақындар бір-бірін қолдайды. Өзара сүйену, өзгеру, бөліну дегендердің бәрі соғыстан болады. </p><p>Гераклиттің көптеген идеялары <a href="/w/index.php?title=%D0%9F%D0%B8%D1%84%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80%D1%88%D1%8B%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Пифагоршылдар (мұндай бет жоқ)">Пифагоршылдарға</a> қарсы мағынада айтылғаны байқалады. Әсіресе соғысты дәріптеу, қайшылықты жақсылық ретінде түсіндіру Пифагорға ұнамағайтыны анық. Өйткені, <a href="/wiki/%D0%9F%D0%B8%D1%84%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80" title="Пифагор">Пифагордың</a> өзекті тақырыбы екеу: <a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD" title="Сан">Сан</a> және <a href="/wiki/%D0%93%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Гармония">Гармония</a>. Логосты қайшылық күресінің бірлігі заңы бойынша түсіндіру арқылы Гераклит дүниенің оттай лаулаған қиян-кескі арпалысты шындығын елестетеді. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Діни_көзқарасы"><span id=".D0.94.D1.96.D0.BD.D0.B8_.D0.BA.D3.A9.D0.B7.D2.9B.D0.B0.D1.80.D0.B0.D1.81.D1.8B"></span>Діни көзқарасы</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=8" title="Бөлімді өңдеу: Діни көзқарасы" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Діни көзқарасы"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Дін жөнінде арнайы пікір айтпағанымен, оның идеяларынан <a href="/w/index.php?title=%D0%9A%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D1%84%D0%B0%D0%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ксенофан (мұндай бет жоқ)">Ксенофан</a> секілді дәстүрлі діни түсінікке сын айтуды, астыртын мазақтауды байқаймыз. Ол діни құрбандық шалуды, тасаттық беруді, мүсінге табынушылықты соқырсенім ретінде бағалады. Гераклит Құдай бар деп сенгені анық, бірақ оның сенген құдайы «Логосқа бағынатын Мәңгілік От» болды. Ол құдайды салт-жосын мағынасында емес, ақылдық мағынада түсінуге тырысқан ойшыл. Дегенмен кейінгі грек-рим философиясындағы <a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D1%82%D0%BE%D0%B8%D0%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Стоик (мұндай бет жоқ)">Стоик</a> ағымы Логос пен Мәңгілік отты Құдай ретінде танып, философияны дінилестіруге тырысқанын көреміз. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Кейбір_нақыл_сөздері"><span id=".D0.9A.D0.B5.D0.B9.D0.B1.D1.96.D1.80_.D0.BD.D0.B0.D2.9B.D1.8B.D0.BB_.D1.81.D3.A9.D0.B7.D0.B4.D0.B5.D1.80.D1.96"></span>Кейбір нақыл сөздері</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=9" title="Бөлімді өңдеу: Кейбір нақыл сөздері" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Кейбір нақыл сөздері"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ol><li>Логосты білгенің — бәрін білгенің.</li> <li>Этикасы дұрыс емес адамнан парасатты адам шықпайды.</li> <li>Әділет өтірік пен жалған кәулік көрсетуді жеңетін болады.</li> <li>Егер бақыт денеде болса, онда сиыр шөп жегенде ең бақытты деп айтуымыз керек.</li> <li>Адамға салыстырғанда ең сұлу маймылдың өзі өте қораш болмақ.</li> <li>Нағыз парасат - бәрін басқаратын ережені игеру.</li> <li>Көтерілетін жол мен төмен түсетін жол - бір жол.</li> <li>Бір өзенге екі рет түсе алмайсың, бұл адам да, бұл өзен де өзгеріп кетеді.</li> <li>Күн әр күні жаңа.</li> <li>Есек алтынға қарағанда сабанды жақсы көреді.</li> <li>Алтын қазушылар көп жерді қазғанда ғана азғантай алтын алады.</li> <li>Тіпті дүние қалауыңа сай өзгерсе де бәрібір бақытты болып жарытпайсың.</li> <li>Тәрбие адамның екінші күні.</li> <li>Жақсы мінез бір сәтте емес, ұзақ уақытта қалыптасады.</li> <li>Қарама-қайшы нәрселер біріксе, ұқсамаған дауыстан ең керемет гармония пайда болады.</li> <li>Өзгерістен өзге мәңгілікті көріп тұрған жоқпын.</li> <li>Кемеңгердің ең басты белгісі - Өзгешелігі.</li> <li>Ақымақ не жесе де тамсана береді.</li> <li>Бейне қала қақпасы үшін соғысқандай, ұлт өзінің заңы үшін соғысуы керек.</li> <li>Көрінбейтін гармония көрінетінінен әдемі.</li> <li>Бәрі де ағын, ешкім байыздап қалмайды.</li> <li>Мінезің - тағдырың.</li> <li>Мен өзімді іздедім.</li> <li>Тәңірі дегеніміз мәңгілік алаулаған от, тағдыр дегеніміз дүниені қайшылықты жаратқан логос.</li> <li>Хайуанды қамшымен ғана өріске апарасың!</li> <li>Дүние соғыстан жаратылады және соғыстан күйреп тынады.</li> <li>Көрсем, естісем, білсем қуанамын.</li> <li>Табиғат жасырынбақ ойнауға құштар.</li> <li>Егер рухы жабайы болса, оның көзі мен құлағы жаман хабар береді.</li> <li>Ықылым - асық ойыны секілді, бала асық үйіріп тақта отырады.</li> <li>Ұлы істерді келсін-келмесін долбарлай бермейік.</li> <li>Көз құлаққа қарағанда әділ кәулік етеді.</li> <li>Ештеңе істемеген кезіңде ұйықтап жүресің.</li> <li>Бейне ақша тауарға, тауар ақшаға айналғаны секілді от барлық нәрсеге айналады, барлық нәрсе де отқа айналады.</li> <li>От айналу барысы - аңсау мен тойыну.</li> <li>Найзағай бәріне жол сілтейді.</li> <li>Егер күн болмаса, барлық басқа жұлдыздар қараңғылықты жеңе алмас еді.</li> <li>Ең керемет ғарыш деп жүргеніміз бейберекет үйе салған қоқысқа ұқсайды.</li> <li>Рух дегеніміз өсіп-өркендеудің өздік ішкі заңы.</li> <li>Құрғақ рух ең парасатты. Керемет парасатты рух дегеніміз құрғақ жарық шоғыры.</li> <li>Мас адамды бала да жетелейді, рухы дымқылданған ол кедергіге ілеседі және өзінің қайда баратынын білмейді.</li> <li>Ақымақ әрбір сөзге сүрінеді.</li> <li>Тоңмойындық ғажайып ауыру.</li> <li>Барша болмыс түтінге айналса, онда біз оны тек иіскеу арқылы ғана ажырата алар едік.</li> <li>Өліктен боқтан қашқандай құтылу керек.</li> <li>Адам ақылды нәрсе емес. Оның даналығы өзін қоршаған нәрсеге ғана қаратылады.</li> <li>Күдік туса қасиеттілік санамыздан қашады.</li> <li>әулие қарапайымға, қарапайым адам әулиеге айналады, олар қарсы жағының өлімінде өмір сүреді, қарсы жағының өмірінде өледі.</li> <li>Ешқашан батпайтын нәрседен қалай жасырына аласыңдар?!</li> <li>Құдайлар мен батырларды түсінбейтіндердің бейне-пішінге табынуы меңіреу дуалға сөйлегенмен бірдей.</li> <li>Тасаттық қаны арқылы өздерін күнәдан тазатқысы келу бейне лас жерде тұрып ластықпен жуынғанымен бірдей. Егер әлдекім солай істесе, олардың өзі оны жынды дер еді.</li> <li>Ой бәріне ортақ.</li> <li>Егер бір адам керемет болса, мен үшін ол түменге (10 000 адамға) татиды.</li> <li>Адамның кереметтігі оның бір істі даңыққа бөленердей баршадан артық істеуі. Ал, тобыр сиыр секілді тойынғанға ғана құштар.</li> <li>Иттің кімге үргенін ешкім білмейді.</li> <li>Оппозиция үндестік туғызады. Сәйкессіздіктерден гармония пайда болады.</li> <li>Теңіз суы әрі ащы, әрі тәтті. Балық ішсе ол тәтті. Адам ішсе ол ащы.</li> <li>Құдай үшін бәрі әдемі, керемет, дұрыс, ал адам баласының кей нәрсені дұрыс, кей нәрсені бұрыс деуге қақы бар.</li> <li>Емшілер кеседі, күйдіреді, ауыруды қинайды, сосын осы жұмысы үшін ақы алады.</li> <li>Садақтың аты өмір, жұмысы өлім. (грек тілінде садақ өмір және өлім деген қос мағынаны білдіреді.)</li> <li>Әр істің өз сәті болады.</li> <li>Тәңір дегеніміз жарық және қараңғы, таң және іңір, қыс және жаз, соғыс және бейбітшілік, сондай-ақ ол толықтық.</li></ol> <p><a rel="nofollow" class="external text" href="http://community.middlebury.edu/~harris/Philosophy/Heraclitus.html">Гераклит нақылдарынан таңдап аударылды.</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Қосымша"><span id=".D2.9A.D0.BE.D1.81.D1.8B.D0.BC.D1.88.D0.B0"></span>Қосымша</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=10" title="Бөлімді өңдеу: Қосымша" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Қосымша"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a rel="nofollow" class="external text" href="http://community.middlebury.edu/~harris/Philosophy/Heraclitus.html">Гераклиттің бүгінге жеткен барлық нақылдары (ағылшынша)</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Дереккөздер"><span id=".D0.94.D0.B5.D1.80.D0.B5.D0.BA.D0.BA.D3.A9.D0.B7.D0.B4.D0.B5.D1.80"></span>Дереккөздер</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit&section=11" title="Бөлімді өңдеу: Дереккөздер" class="mw-editsection-visualeditor"><span>өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Дереккөздер"><span>қайнарын өңдеу</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Botten, Mick. (2012). <i>Herakleitos – Logos Made Manifest</i>, Upfront Publishing. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/9781780350646" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-78035-064-6</a> All fragments, in Greek and English, with commentary and appendices.</li> <li><cite id="CITEREFDavenport1979"><span class="citation"><i>Davenport Guy (translator)</i> Herakleitos and Diogenes —  Bolinas: Grey Fox Press, 1979. — <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0912516364" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-912516-36-4</a>.</span></cite> Complete fragments of Heraclitus in English.</li> <li><span class="citation Journal">Heraclitus; Haxton (translator), Brooks; <a href="/w/index.php?title=James_Hillman&action=edit&redlink=1" class="new" title="James Hillman (мұндай бет жоқ)">Hillman (Forward), James</a> (2001). <i>Fragments: The Collected Wisdom of Heraclitus</i>. New York: Viking (The Penguin Group, Penguin Putnam, Inc.). <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0-670-89195-9" title="Арнайы:Кітап қайнарлары/0-670-89195-9">0-670-89195-9</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Fragments%3A+The+Collected+Wisdom+of+Heraclitus&rft.aulast=Heraclitus&rft.au=Heraclitus&rft.au=Haxton+%28translator%29%2C%26%2332%3BBrooks&rft.au=Hillman+%28Forward%29%2C%26%2332%3BJames&rft.date=2001&rft.place=New+York&rft.pub=Viking+%28The+Penguin+Group%2C+Penguin+Putnam%2C+Inc.%29&rft.isbn=0-670-89195-9&rfr_id=info:sid/en.wikipedia.org:%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82"><span style="display: none;"> </span></span>. Parallel Greek & English.</li> <li><cite id="CITEREFKahn1979"><span class="citation"><i>Kahn Charles H.</i> The Art and Thought of Heraclitus. An Edition of the Fragments with Translation and Commentary —  Cambridge: Cambridge University Press, 1979. — <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0521218837" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-521-21883-7</a>.</span></cite></li> <li><cite id="CITEREFKirk1954"><span class="citation"><i>Kirk G.S.</i> Heraclitus, the Cosmic Fragments —  Cambridge: Cambridge University Press, 1954.</span></cite></li></ul> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/9965808821" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9965-808-82-1</a></span> </li> </ol> <ul><li>Botten, Mick. (2012). Herakleitos – Logos Made Manifest, Upfront Publishing. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/9781780350646" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-78035-064-6</a> All fragments, in Greek and English, with commentary and appendices.</li> <li>Davenport, Guy (translator) (1979). Herakleitos and Diogenes. Bolinas: Grey Fox Press. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0912516364" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-912516-36-4</a>. Complete fragments of Heraclitus in English.</li> <li>Heraclitus; Haxton (translator), Brooks; Hillman (Forward), James (2001). "Fragments: The Collected Wisdom of Heraclitus". New York: Viking (The Penguin Group, Penguin Putnam, Inc.). <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0670891959" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-670-89195-9</a>.. Parallel Greek & English.</li> <li>Kahn, Charles H. (1979). The Art and Thought of Heraclitus. An Edition of the Fragments with Translation and Commentary. Cambridge: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0521218837" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-521-21883-7</a>.</li> <li>Kirk, G.S. (1954). Heraclitus, the Cosmic Fragments. Cambridge: Cambridge University Press.</li> <li>Marcovich, Miroslav (2001). Heraclitus. Greek Text with a Short Commentary. Sankt Augustin: Academia Verlag. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/3896651714" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3-89665-171-4</a>. First edition: Heraclitus, editio maior. Mérida, Venezuela, 1967.</li> <li>Patrick, G.T.W. (1889). Heraclitus of Ephesus: The Fragments.</li> <li>Robinson, T.M. (1987). Heraclitus: Fragments: A Text and Translation with a Commentary. Toronto: University of Toronto Press. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0802069134" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8020-6913-4</a>.</li> <li>Sallis, John; Maly, Kenneth, eds. (1980). Heraclitean fragments. University: University of Alabama Press. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0817300279" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8173-0027-9</a>.</li> <li>Wright, M.R. (1985). The Presocratics: The main Fragments in Greek with Introduction, Commentary and Appendix Containing Text and Translation of Aristotle on the Presocratics. Bristol: Bristol Classical Press. <a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%8B/0862920795" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-86292-079-5</a>.</li></ul>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">«<a dir="ltr" href="https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Гераклит&oldid=2962073">https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Гераклит&oldid=2962073</a>» бетінен алынған</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Арнайы:Санаттар">Санаттар</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%90%D0%BB%D1%84%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D1%82_%D0%B1%D0%BE%D0%B9%D1%8B%D0%BD%D1%88%D0%B0_%D1%82%D2%B1%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%80" title="Санат:Алфавит бойынша тұлғалар">Алфавит бойынша тұлғалар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%A4%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Санат:Философтар">Философтар</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%93%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%B8%D1%8F_%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Санат:Грекия философтары">Грекия философтары</a></li><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%95%D0%B6%D0%B5%D0%BB%D0%B3%D1%96_%D0%B3%D1%80%D0%B5%D0%BA_%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B" title="Санат:Ежелгі грек философтары">Ежелгі грек философтары</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%91._%D0%B7._%D0%B4._535_%D0%B6%D1%8B%D0%BB%D1%8B_%D1%82%D1%83%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Санат:Б. з. д. 535 жылы туғандар (мұндай бет жоқ)">Б. з. д. 535 жылы туғандар</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:%D0%91._%D0%B7._%D0%B4._475_%D0%B6%D1%8B%D0%BB%D1%8B_%D2%9B%D0%B0%D0%B9%D1%82%D1%8B%D1%81_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Санат:Б. з. д. 475 жылы қайтыс болғандар (мұндай бет жоқ)">Б. з. д. 475 жылы қайтыс болғандар</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Жасырын санат: <ul><li><a href="/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82:ISBN_%D1%81%D0%B8%D2%9B%D1%8B%D1%80%D0%BB%D1%8B_%D1%81%D1%96%D0%BB%D1%82%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%80%D1%96_%D2%9B%D0%BE%D0%BB%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%BB%D2%93%D0%B0%D0%BD_%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Санат:ISBN сиқырлы сілтемелері қолданылған беттер">ISBN сиқырлы сілтемелері қолданылған беттер</a></li></ul></div></div> </div> </div> <div id="mw-navigation"> <h2>Навигация мәзірі</h2> <div id="mw-head"> <nav id="p-personal" class="mw-portlet mw-portlet-personal vector-user-menu-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-personal-label" > <h3 id="p-personal-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Жеке құралдар</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anonuserpage" class="mw-list-item"><span title="Бұл IP мекенжайдың жеке беті">Кірмегенсіз</span></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BC" title="Бұл IP мекенжай өңдемелерін талқылау [n]" accesskey="n"><span>Талқылау</span></a></li><li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D2%AE%D0%BB%D0%B5%D1%81%D1%96%D0%BC" title="Бұл IP мекенжаймен жасаған өңдемелер тізімі [y]" accesskey="y"><span>Үлесім</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%96%D0%B0%D2%A3%D0%B0_%D1%82%D1%96%D1%80%D0%BA%D0%B5%D0%BB%D0%B3%D1%96&returnto=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Біз сізге есептік жазба бастауды және кіруді ұсынамыз,ол міндетті емес."><span>Тіркелу</span></a></li><li id="pt-login" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D2%9A%D0%B0%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%83%D1%88%D1%8B_%D0%BA%D1%96%D1%80%D1%83%D1%96&returnto=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Кіруіңізді ұсынамыз, ол міндетті емес. [o]" accesskey="o"><span>Кіру</span></a></li> </ul> </div> </nav> <div id="left-navigation"> <nav id="p-namespaces" class="mw-portlet mw-portlet-namespaces vector-menu-tabs vector-menu-tabs-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-namespaces-label" > <h3 id="p-namespaces-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Ат кеңістіктері</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Мазмұн бетін көру [c]" accesskey="c"><span>Бет</span></a></li><li id="ca-talk" class="new mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83:%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Мағлұмат бетті талқылау (мұндай бет жоқ) [t]" accesskey="t"><span>Талқылау</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-variants" class="mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet vector-menu-dropdown vector-menu" aria-labelledby="p-variants-label" > <input type="checkbox" id="p-variants-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-variants" class="vector-menu-checkbox" aria-labelledby="p-variants-label" > <label id="p-variants-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">kk</span> </label> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation"> <nav id="p-views" class="mw-portlet mw-portlet-views vector-menu-tabs vector-menu-tabs-legacy vector-menu" aria-labelledby="p-views-label" > <h3 id="p-views-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Көріністер</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82"><span>Оқу</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&veaction=edit" title="Бұл бетті өңдеу [v]" accesskey="v"><span>Өңдеу</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=edit" title="Бұл беттің қайнар мәтінін өңдеу [e]" accesskey="e"><span>Қайнарын өңдеу</span></a></li><li id="ca-history" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=history" title="Бұл беттін соңғы нұсқалары. [h]" accesskey="h"><span>Өңделу тарихы</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-cactions" class="mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-menu-dropdown vector-menu" aria-labelledby="p-cactions-label" title="More options" > <input type="checkbox" id="p-cactions-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-cactions" class="vector-menu-checkbox" aria-labelledby="p-cactions-label" > <label id="p-cactions-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Тағы</span> </label> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </nav> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <h3 >Іздеу</h3> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="vector-search-box-form"> <div id="simpleSearch" class="vector-search-box-inner" data-search-loc="header-navigation"> <input class="vector-search-box-input" type="search" name="search" placeholder="Уикипедия жобасынан іздеу" aria-label="Уикипедия жобасынан іздеу" autocapitalize="sentences" title="Уикипедия жобасында іздеу [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <input type="hidden" name="title" value="Арнайы:Іздеу"> <input id="mw-searchButton" class="searchButton mw-fallbackSearchButton" type="submit" name="fulltext" title="Осы мәтіні бар бетті іздеу" value="Іздеу"> <input id="searchButton" class="searchButton" type="submit" name="go" title="Егер дәл осы атауымен болса бетке өтіп кету" value="Өту"> </div> </form> </div> </div> </div> <div id="mw-panel" class="vector-legacy-sidebar"> <div id="p-logo" role="banner"> <a class="mw-wiki-logo" href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82" title="Басты бетті көру"></a> </div> <nav id="p-navigation" class="mw-portlet mw-portlet-navigation vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-navigation-label" > <h3 id="p-navigation-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Шарлау</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82" title="Басты бетті көру [z]" accesskey="z"><span>Басты бет</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D2%9A%D0%B0%D1%83%D1%8B%D0%BC_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8B" title="Жоба туралы, мұнда немен айналысуға болатыны туралы, қай жерде не бары туралы"><span>Қауымдастық порталы</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%96%D1%83%D1%8B%D2%9B%D1%82%D0%B0%D2%93%D1%8B_%D3%A9%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Осы уикидегі жуықтағы өзгерістер тізімі. [r]" accesskey="r"><span>Жуықтағы өзгерістер</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%96%D0%B0%D2%A3%D0%B0_%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Соңғы бір айдағы басталған беттер тізімі, есім кеңістігі бойынша сүзгілеп көре аласыз."><span>Жаңа беттер</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9A%D0%B5%D0%B7%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BE%D2%9B" title="Кездейсоқ бет жүктеу [x]" accesskey="x"><span>Кездейсоқ бет</span></a></li><li id="n-videolesson" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%92%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BE_%D1%81%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D2%9B%D1%82%D0%B0%D1%80" title="Уикипедияны үйренуге қатысты YouTube-тағы видео сабақтар"><span>Видео сабақтар</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%90%D0%BD%D1%8B%D2%9B%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B0" title="Анықтама табу орны."><span>Анықтама</span></a></li><li id="n-forum" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A4%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%BC" title="Уикипедия қатысушыларының форумы."><span>Форум</span></a></li><li id="n-general-discussion" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A2%D0%B0%D0%BB%D2%9B%D1%8B%D0%BB%D0%B0%D1%83_%D0%BB%D0%B5%D0%B3%D1%96" title="Flow жұмыс легінде жұмыс істейтін Уикипедияның негізгі талқылау беті [4]" accesskey="4"><span>Талқылау легі</span></a></li><li id="n-telegram" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:Telegram" title="Қазақша Уикипедияға қатысты ең маңызды жаңалықтар мен мақалалар"><span>Телеграм арна</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A4%D0%BE%D1%80%D1%83%D0%BC/%D2%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%80_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B_%D1%85%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B0%D1%83" title="Бұл беттегі қатені хабарлау"><span>Қателер туралы хабарлау</span></a></li><li id="n-sitesupport" class="mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_kk.wikipedia.org&uselang=kk" title="Демеу беріңіз"><span>Демеу беру</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-tb" class="mw-portlet mw-portlet-tb vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-tb-label" > <h3 id="p-tb-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Құралдар</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%9C%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0_%D1%81%D1%96%D0%BB%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Мұнда сілтейтін барлық бет тізімі [j]" accesskey="j"><span>Мұнда сілтейтін беттер</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%A1%D1%96%D0%BB%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B4%D1%96%D2%A3_%D3%A9%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%96/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" rel="nofollow" title="Осы жерден сілтенген беттердің жуықтағы өзгерістері [k]" accesskey="k"><span>Қатысты өзгерістер</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B_%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Барлық арнайы беттер тізімі [q]" accesskey="q"><span>Арнайы беттер</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&oldid=2962073" title="Мына беттің осы нұсқасының тұрақты сілтемесі"><span>Тұрақты сілтеме</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=info" title="Бұл бет туралы көбірек мәлімет"><span>Бет ақпараты</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:CiteThisPage&page=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&id=2962073&wpFormIdentifier=titleform" title="Бұл беттен қалай дәйексөз алуға болатыны туралы мәлімет"><span>Беттен дәйексөз алу</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fkk.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%2593%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25B0%25D0%25BA%25D0%25BB%25D0%25B8%25D1%2582"><span>URL мекенжайын қысқарту</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:QrCode&url=https%3A%2F%2Fkk.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D0%2593%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25B0%25D0%25BA%25D0%25BB%25D0%25B8%25D1%2582"><span>QR код жүктеу</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-electronpdfservice-sidebar-portlet-heading" class="mw-portlet mw-portlet-electronpdfservice-sidebar-portlet-heading vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-electronpdfservice-sidebar-portlet-heading-label" > <h3 id="p-electronpdfservice-sidebar-portlet-heading-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Баспа/экспорт</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="electron-print_pdf" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%90%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%B9%D1%8B:DownloadAsPdf&page=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&action=show-download-screen"><span>PDF ретінде жүктеп алу</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="javascript:print();" rel="alternate" title="Бұл беттің басып шығаруға арналған нұсқасы [p]" accesskey="p"><span>Басып шығару нұсқасы</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-wikibase-otherprojects" class="mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-wikibase-otherprojects-label" > <h3 id="p-wikibase-otherprojects-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Басқа жобаларда</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Heraclitus" hreflang="en"><span>Ортаққор</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q41155" title="Сілтеме дерек қойма данасымен байланысқан [g]" accesskey="g"><span>Уикидерек элементі</span></a></li> </ul> </div> </nav> <nav id="p-lang" class="mw-portlet mw-portlet-lang vector-menu-portal portal vector-menu" aria-labelledby="p-lang-label" > <h3 id="p-lang-label" class="vector-menu-heading " > <span class="vector-menu-heading-label">Басқа тілдерде</span> </h3> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Herakleitos" title="Herakleitos – африкаанс тілі" lang="af" hreflang="af" data-title="Herakleitos" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="африкаанс тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – неміс тілі (Швейцария)" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="неміс тілі (Швейцария)" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Heraclito" title="Heraclito – арагон тілі" lang="an" hreflang="an" data-title="Heraclito" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="арагон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%82%D9%84%D9%8A%D8%B7%D8%B3" title="هرقليطس – араб тілі" lang="ar" hreflang="ar" data-title="هرقليطس" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="араб тілі" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%83%D9%84%D9%8A%D8%AA%D9%88%D8%B3" title="هيراكليتوس – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="هيراكليتوس" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Her%C3%A1clito" title="Heráclito – астурия тілі" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Heráclito" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="астурия тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Efesli_Heraklit" title="Efesli Heraklit – әзірбайжан тілі" lang="az" hreflang="az" data-title="Efesli Heraklit" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="әзірбайжан тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Herakl%C4%97ts" title="Heraklėts – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Heraklėts" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Геракліт – беларусь тілі" lang="be" hreflang="be" data-title="Геракліт" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="беларусь тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Геракліт – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Геракліт" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Хераклит – болгар тілі" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Хераклит" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="болгар тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B9%E0%A7%87%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%B8" title="হেরাক্লিটাস – бенгал тілі" lang="bn" hreflang="bn" data-title="হেরাক্লিটাস" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="бенгал тілі" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A7%E0%BD%BA%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BD%B1%E0%BC%8B%E0%BD%81%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BD%BA%E0%BC%8B%E0%BD%81%E0%BE%B2%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%9F%E0%BD%B2%E0%BC%8D" title="ཧེ་རཱ་ཁི་ལེ་ཁྲི་ཟི། – тибет тілі" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ཧེ་རཱ་ཁི་ལེ་ཁྲི་ཟི།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="тибет тілі" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Herakleitos" title="Herakleitos – бретон тілі" lang="br" hreflang="br" data-title="Herakleitos" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="бретон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – босния тілі" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="босния тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Heraclit" title="Heraclit – каталан тілі" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Heraclit" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="каталан тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%BE%DB%8E%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%B3" title="ھێراکلیتوس – сорани тілі" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ھێراکلیتوس" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="сорани тілі" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Eraclitu" title="Eraclitu – корсика тілі" lang="co" hreflang="co" data-title="Eraclitu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="корсика тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/H%C3%A9rakleitos" title="Hérakleitos – чех тілі" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Hérakleitos" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="чех тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Heraclitos" title="Heraclitos – валлий тілі" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Heraclitos" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="валлий тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – дат тілі" lang="da" hreflang="da" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="дат тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="таңдаулы мақалалар"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – неміс тілі" lang="de" hreflang="de" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="неміс тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%82" title="Ηράκλειτος – грек тілі" lang="el" hreflang="el" data-title="Ηράκλειτος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="грек тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Heraclitus" title="Heraclitus – ағылшын тілі" lang="en" hreflang="en" data-title="Heraclitus" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ағылшын тілі" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Heraklito" title="Heraklito – эсперанто тілі" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Heraklito" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="эсперанто тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Her%C3%A1clito" title="Heráclito – испан тілі" lang="es" hreflang="es" data-title="Heráclito" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="испан тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Herakleitos" title="Herakleitos – эстон тілі" lang="et" hreflang="et" data-title="Herakleitos" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="эстон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Heraklito" title="Heraklito – баск тілі" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Heraklito" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="баск тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Er%C3%A1clitu" title="Eráclitu – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Eráclitu" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="таңдаулы мақалалар"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%B3" title="هراکلیتوس – парсы тілі" lang="fa" hreflang="fa" data-title="هراکلیتوس" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="парсы тілі" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Herakleitos" title="Herakleitos – фин тілі" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Herakleitos" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="фин тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – фарер тілі" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="фарер тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/H%C3%A9raclite" title="Héraclite – француз тілі" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Héraclite" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="француз тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Heraclitus_%C3%A0_Ephesus" title="Heraclitus à Ephesus – шотландиялық гэль тілі" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Heraclitus à Ephesus" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="шотландиялық гэль тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Her%C3%A1clito_de_%C3%89feso" title="Heráclito de Éfeso – галисия тілі" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Heráclito de Éfeso" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="галисия тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%A8%D7%A7%D7%9C%D7%99%D7%98%D7%95%D7%A1" title="הרקליטוס – иврит тілі" lang="he" hreflang="he" data-title="הרקליטוס" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="иврит тілі" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%9F%E0%A4%B8" title="हेरक्लिटस – хинди тілі" lang="hi" hreflang="hi" data-title="हेरक्लिटस" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="хинди тілі" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – хорват тілі" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="хорват тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Epheszoszi_H%C3%A9rakleitosz" title="Epheszoszi Hérakleitosz – венгр тілі" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Epheszoszi Hérakleitosz" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="венгр тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AC%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Հերակլիտոս – армян тілі" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հերակլիտոս" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="армян тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Herakleitos" title="Herakleitos – индонезия тілі" lang="id" hreflang="id" data-title="Herakleitos" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="индонезия тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Heraklitus_de_Efezos" title="Heraklitus de Efezos – идо тілі" lang="io" hreflang="io" data-title="Heraklitus de Efezos" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="идо тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Herakleitos" title="Herakleitos – исланд тілі" lang="is" hreflang="is" data-title="Herakleitos" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="исланд тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Eraclito" title="Eraclito – итальян тілі" lang="it" hreflang="it" data-title="Eraclito" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="итальян тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%98%E3%83%A9%E3%82%AF%E3%83%AC%E3%82%A4%E3%83%88%E3%82%B9" title="ヘラクレイトス – жапон тілі" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ヘラクレイトス" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="жапон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94" title="ჰერაკლიტე – грузин тілі" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ჰერაკლიტე" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="грузин тілі" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%97%A4%EB%9D%BC%ED%81%B4%EB%A0%88%EC%9D%B4%ED%86%A0%EC%8A%A4" title="헤라클레이토스 – корей тілі" lang="ko" hreflang="ko" data-title="헤라클레이토스" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="корей тілі" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/H%C3%AArakleitos" title="Hêrakleitos – күрд тілі" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Hêrakleitos" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="күрд тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Гераклит – қырғыз тілі" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Гераклит" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="қырғыз тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Heraclitus" title="Heraclitus – латын тілі" lang="la" hreflang="la" data-title="Heraclitus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="латын тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Heraclito" title="Heraclito – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Heraclito" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Eraclito" title="Eraclito – лигур тілі" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Eraclito" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="лигур тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Heraklitas" title="Heraklitas – литва тілі" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Heraklitas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="литва тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/H%C4%93rakleits" title="Hērakleits – латыш тілі" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Hērakleits" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="латыш тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Heraklito" title="Heraklito – малагаси тілі" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Heraklito" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="малагаси тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Хераклит – македон тілі" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Хераклит" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="македон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B9%E0%B5%86%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%B2%E0%B5%80%E0%B4%B1%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B4%B8%E0%B5%8D" title="ഹെരാക്ലീറ്റസ് – малаялам тілі" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഹെരാക്ലീറ്റസ്" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="малаялам тілі" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Гераклит – эрзя тілі" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Гераклит" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="эрзя тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%B3" title="هراکلیتوس – мазандеран тілі" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="هراکلیتوس" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="мазандеран тілі" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="таңдаулы мақалалар"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Heraclitus" title="Heraclitus – нидерланд тілі" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Heraclitus" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="нидерланд тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – норвегиялық нюнорск тілі" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="норвегиялық нюнорск тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – норвегиялық букмол тілі" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="норвегиялық букмол тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Eraclit" title="Eraclit – окситан тілі" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Eraclit" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="окситан тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B9%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%95%E0%A8%B2%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A8%B8" title="ਹੇਰਾਕਲਿਟਸ – пенджаб тілі" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਹੇਰਾਕਲਿਟਸ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="пенджаб тілі" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – поляк тілі" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="поляк тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Er%C3%A0clito" title="Eràclito – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Eràclito" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%81%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%B9%D8%B3" title="ہیراکلیٹس – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ہیراکلیٹس" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%87%DB%90%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%B3" title="هېراکلیتوس – пушту тілі" lang="ps" hreflang="ps" data-title="هېراکلیتوس" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="пушту тілі" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Her%C3%A1clito" title="Heráclito – португал тілі" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Heráclito" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="португал тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Heraclit" title="Heraclit – румын тілі" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Heraclit" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="румын тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Гераклит – орыс тілі" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Гераклит" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="орыс тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Er%C3%A0clitu" title="Eràclitu – сицилия тілі" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Eràclitu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="сицилия тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Heraklit" title="Heraklit – серб-хорват тілі" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Heraklit" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="серб-хорват тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Heraclitus" title="Heraclitus – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Heraclitus" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/H%C3%A9rakleitos_z_Efezu" title="Hérakleitos z Efezu – словак тілі" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Hérakleitos z Efezu" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="словак тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Heraklit_Mra%C4%8Dni" title="Heraklit Mračni – словен тілі" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Heraklit Mračni" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="словен тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Herakliti" title="Herakliti – албан тілі" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Herakliti" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="албан тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Хераклит – серб тілі" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Хераклит" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="серб тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Herakleitos" title="Herakleitos – швед тілі" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Herakleitos" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="швед тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B9%E0%B1%86%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B0%BF%E0%B0%9F%E0%B0%B8%E0%B1%8D" title="హెరాక్లిటస్ – телугу тілі" lang="te" hreflang="te" data-title="హెరాక్లిటస్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="телугу тілі" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D2%B2%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%83%D1%81" title="Ҳероклитус – тәжік тілі" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Ҳероклитус" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="тәжік тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%AE%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%AA" title="เฮราคลิตุส – тай тілі" lang="th" hreflang="th" data-title="เฮราคลิตุส" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="тай тілі" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Heraklitos" title="Heraklitos – түрік тілі" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Heraklitos" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="түрік тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D2%BA%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82" title="Һераклит – татар тілі" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Һераклит" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="татар тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D1%96%D1%82" title="Геракліт – украин тілі" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Геракліт" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="украин тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Geraklit_Efeslik" title="Geraklit Efeslik – өзбек тілі" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Geraklit Efeslik" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="өзбек тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Heraclitus" title="Heraclitus – вьетнам тілі" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Heraclitus" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="вьетнам тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Herakleitos" title="Herakleitos – волапюк тілі" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Herakleitos" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="волапюк тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Heraclitus" title="Heraclitus – варай тілі" lang="war" hreflang="war" data-title="Heraclitus" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="варай тілі" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%B5%AB%E6%8B%89%E5%85%8B%E5%88%A9%E7%89%B9" title="赫拉克利特 – қытай тілі (У)" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="赫拉克利特" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="қытай тілі (У)" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94" title="ჰერაკლიტე – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ჰერაკლიტე" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%B5%AB%E6%8B%89%E5%85%8B%E5%88%A9%E7%89%B9" title="赫拉克利特 – қытай тілі" lang="zh" hreflang="zh" data-title="赫拉克利特" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="қытай тілі" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%B5%AB%E6%8B%89%E5%85%8B%E5%88%A9%E7%89%B9" title="赫拉克利特 – кантон тілі" lang="yue" hreflang="yue" data-title="赫拉克利特" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="кантон тілі" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q41155#sitelinks-wikipedia" title="Тіларалық сілтемелерді өңдеу" class="wbc-editpage">Сілтемелерді өңдеу</a></span></div> </div> </nav> </div> </div> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Бұл беттің соңғы рет өзгертілген кезі: 2022 ж. қаңтардың 2, 22:54.</li> <li id="footer-info-copyright">Мәтін <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">Creative Commons Attribution-ShareAlike лицензиясы</a> аясында қолжетімді; қосымша шарттар қолданылуы мүмкін. Бұл сайтты қолдану арқылы <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Қолдану шарты</a> және <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Құпиялық саясатымен</a> келісесіз. Wikipedia® <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a> коммерциялық емес ұйымының тіркелген сауда маркасы.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Құпиялық саясаты</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F_%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8B">Уикипедия туралы</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%96%D0%B0%D1%83%D0%B0%D0%BF%D0%BA%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%82%D0%B5%D0%BD_%D0%B1%D0%B0%D1%81_%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%82%D1%83">Жауапкершіліктен бас тарту</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Тәртіп кодексі</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Әзірлеушілер</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/kk.wikipedia.org">Статистикалар</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie мәлімдемесі</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//kk.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Мобильді көрініс</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.log.warn("This page is using the deprecated ResourceLoader module \"codex-search-styles\".\n[1.43] Use a CodexModule with codexComponents to set your specific components used: https://www.mediawiki.org/wiki/Codex#Using_a_limited_subset_of_components");mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-czcdm","wgBackendResponseTime":154,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.120","walltime":"0.147","ppvisitednodes":{"value":2979,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":19357,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":5534,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":784,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 95.997 1 -total"," 53.12% 50.994 1 Үлгі:Философ"," 50.22% 48.208 1 Үлгі:Инфобокс"," 25.00% 23.997 1 Үлгі:Cite_journal"," 21.65% 20.781 1 Үлгі:Citation/core"," 19.87% 19.076 1 Үлгі:Wikidata/p569"," 13.07% 12.548 3 Үлгі:Cite_book"," 9.03% 8.669 3 Үлгі:Кітап"," 7.07% 6.791 1 Үлгі:Citation/identifier"," 3.25% 3.122 1 Үлгі:Wikidata/p570"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.004","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":645011,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-api-int.codfw.main-849f99967d-7lc5g","timestamp":"20241124163927","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0413\u0435\u0440\u0430\u043a\u043b\u0438\u0442","url":"https:\/\/kk.wikipedia.org\/wiki\/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%B0%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D1%82","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q41155","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q41155","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2011-07-15T10:35:35Z","dateModified":"2022-01-02T17:54:36Z"}</script> </body> </html>