CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pa" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>ਭਰਤਮੁਨੀ - ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇਕ ਅਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਗਿਆਨਕੋਸ਼</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )pawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","ਜਨਵਰੀ","ਫ਼ਰਵਰੀ","ਮਾਰਚ","ਅਪਰੈਲ","ਮਈ","ਜੂਨ","ਜੁਲਾਈ","ਅਗਸਤ","ਸਤੰਬਰ","ਅਕਤੂਬਰ","ਨਵੰਬਰ","ਦਸੰਬਰ"],"wgRequestId":"1e4f1077-3fbc-4250-a735-69cc2c49fbb4","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ਭਰਤਮੁਨੀ","wgTitle":"ਭਰਤਮੁਨੀ","wgCurRevisionId":592573,"wgRevisionId":592573,"wgArticleId":17153,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Pages using the JsonConfig extension","ਲੋਕ","ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰ","ਭਾਰਤੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ"],"wgPageViewLanguage":"pa","wgPageContentLanguage":"pa","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"ਭਰਤਮੁਨੀ","wgRelevantArticleId":17153,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true, "wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pa","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pa"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q196831","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser": false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","site","mediawiki.page.ready","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.switcher","ext.gadget.Numeral_converter","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.shortUrl","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface", "ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pa&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pa&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pa&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="ਭਰਤਮੁਨੀ - ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇਕ ਅਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਗਿਆਨਕੋਸ਼"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pa.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="ਸੋਧੋ" href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ (pa)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pa.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pa"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੀ ਐਟਮ ਫ਼ੀਡ" href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%A4%E0%A8%BE%E0%A8%9C%E0%A8%BC%E0%A8%BE_%E0%A8%A4%E0%A8%AC%E0%A8%A6%E0%A9%80%E0%A8%B2%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-ਭਰਤਮੁਨੀ rootpage-ਭਰਤਮੁਨੀ skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">ਸਮੱਗਰੀ 'ਤੇ ਜਾਓ</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="ਸਾਈਟ"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ਮੁੱਖ ਮੀਨੂ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ਮੁੱਖ ਮੀਨੂ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ਮੁੱਖ ਮੀਨੂ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">ਸਾਈਡਬਾਰ 'ਤੇ ਜਾਓ</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ਲੁਕਾਓ</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> ਨੇਵੀਗੇਸ਼ਨ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE" title="ਮੁੱਢਲੇ ਸਫ਼ੇ 'ਤੇ ਜਾਓ [z]" accesskey="z"><span>ਮੁੱਖ ਸਫ਼ਾ</span></a></li><li id="n-ਸੱਥ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B8%E0%A9%B1%E0%A8%A5"><span>ਸੱਥ</span></a></li><li id="n-ਹਾਲੀਆ-ਤਬਦੀਲੀਆਂ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%A4%E0%A8%BE%E0%A8%9C%E0%A8%BC%E0%A8%BE_%E0%A8%A4%E0%A8%AC%E0%A8%A6%E0%A9%80%E0%A8%B2%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82"><span>ਹਾਲੀਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ</span></a></li><li id="n-ਹਾਲੀਆ-ਘਟਨਾਵਾਂ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B2_%E0%A8%A6%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82_%E0%A8%98%E0%A8%9F%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%82"><span>ਹਾਲੀਆ ਘਟਨਾਵਾਂ</span></a></li><li id="n-ਬੇਤਰਤੀਬ-ਸਫ਼ਾ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%B0%E0%A8%B2%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%82_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE"><span>ਬੇਤਰਤੀਬ ਸਫ਼ਾ</span></a></li><li id="n-ਮਦਦ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%AE%E0%A8%A6%E0%A8%A6:%E0%A8%B8%E0%A8%AE%E0%A9%B1%E0%A8%97%E0%A8%B0%E0%A9%80"><span>ਮਦਦ</span></a></li><li id="n-ਦਾਨ" class="mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pa.wikipedia.org&uselang=pa"><span>ਦਾਨ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-ਵਿਕੀ_ਰੁਝਾਨ" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-ਵਿਕੀ_ਰੁਝਾਨ" > <div class="vector-menu-heading"> ਵਿਕੀ ਰੁਝਾਨ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-ਵਧੇਰੇ-ਵੇਖੇ-ਜਾਣ-ਵਾਲੇ-ਸਫ਼ੇ" class="mw-list-item"><a href="http://top.hatnote.com/pa/wikipedia" rel="nofollow"><span>ਵਧੇਰੇ ਵੇਖੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ</span></a></li><li id="n-ਅਕਸਰ-ਪੁੱਛੇ-ਜਾਣ-ਵਾਲੇ-ਸਵਾਲ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%85%E0%A8%95%E0%A8%B8%E0%A8%B0_%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%9B%E0%A9%87_%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3_%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%B2%E0%A9%87_%E0%A8%B8%E0%A8%B5%E0%A8%BE%E0%A8%B2"><span>ਅਕਸਰ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%96_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A8%BE" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-pa.svg" style="width: 7.5em; height: 1.5625em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="ਇਕ ਅਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਗਿਆਨਕੋਸ਼" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pa.svg" width="120" height="14" style="width: 7.5em; height: 0.875em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%96%E0%A9%8B%E0%A8%9C%E0%A9%8B" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਖੋਜੋ [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>ਖੋਜ</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਖੋਜੋ" aria-label="ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਖੋਜੋ" autocapitalize="sentences" title="ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਖੋਜੋ [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ਖ਼ਾਸ:ਖੋਜੋ"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ਖੋਜੋ</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ਨਿੱਜੀ ਸੰਦ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ਦਿੱਖ"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਫੋਂਟ ਦਾ ਆਕਾਰ, ਚੌਡ਼ਾਈ ਅਤੇ ਰੰਗ ਦੀ ਦਿੱਖ ਨੂੰ ਬਦਲੋ" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ਦਿੱਖ" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ਦਿੱਖ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pa.wikipedia.org&uselang=pa" class=""><span>ਦਾਨ</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%96%E0%A8%BE%E0%A8%A4%E0%A8%BE_%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A8%BE%E0%A8%93&returnto=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" title="ਤੁਹਾਨੂੰ ਖ਼ਾਤਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ" class=""><span>ਖ਼ਾਤਾ ਬਣਾਓ</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%8B%E0%A8%82%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0_%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%97%E0%A8%87%E0%A8%A8&returnto=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" title="ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਇਹ ਕੋਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ [o]" accesskey="o" class=""><span>ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਵੋ</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="ਹੋਰ ਚੋਣਾਂ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ਨਿੱਜੀ ਸੰਦ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ਨਿੱਜੀ ਸੰਦ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pa.wikipedia.org&uselang=pa"><span>ਦਾਨ</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%96%E0%A8%BE%E0%A8%A4%E0%A8%BE_%E0%A8%AC%E0%A8%A3%E0%A8%BE%E0%A8%93&returnto=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" title="ਤੁਹਾਨੂੰ ਖ਼ਾਤਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ਖ਼ਾਤਾ ਬਣਾਓ</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%8B%E0%A8%82%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0_%E0%A8%B2%E0%A8%BE%E0%A8%97%E0%A8%87%E0%A8%A8&returnto=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" title="ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਇਹ ਕੋਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਵੋ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> ਬਾਹਰ ਹੋਏ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਲਈ ਸਫ਼ੇ <a href="/wiki/%E0%A8%AE%E0%A8%A6%E0%A8%A6:%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%A3-%E0%A8%AA%E0%A8%9B%E0%A8%BE%E0%A8%A3" aria-label="ਸੰਪਾਦਨ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣੋ"><span>ਹੋਰ ਜਾਣੋ</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%87_%E0%A8%AF%E0%A9%8B%E0%A8%97%E0%A8%A6%E0%A8%BE%E0%A8%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>ਯੋਗਦਾਨ</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%AE%E0%A9%87%E0%A8%B0%E0%A9%80_%E0%A8%9A%E0%A8%B0%E0%A8%9A%E0%A8%BE" title="ਇਸ IP ਪਤੇ ਤੋਂ ਹੋਈਆਂ ਸੋਧਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ [n]" accesskey="n"><span>ਗੱਲ-ਬਾਤ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="ਸਾਈਟ"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="ਸਮੱਗਰੀ" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">ਸਮੱਗਰੀ</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">ਸਾਈਡਬਾਰ 'ਤੇ ਜਾਓ</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ਲੁਕਾਓ</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">ਸ਼ੁਰੂਆਤ</div> </a> </li> <li id="toc-[2]ਨਾਟਯ_ਸ਼ਾਸਤਰ_ਦਾ_ਸੰਖੇਪ_ਇਤਿਹਾਸ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#[2]ਨਾਟਯ_ਸ਼ਾਸਤਰ_ਦਾ_ਸੰਖੇਪ_ਇਤਿਹਾਸ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span><sup><span>[</span>2<span>]</span></sup>ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਇਤਿਹਾਸ</span> </div> </a> <ul id="toc-[2]ਨਾਟਯ_ਸ਼ਾਸਤਰ_ਦਾ_ਸੰਖੇਪ_ਇਤਿਹਾਸ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="ਸਮੱਗਰੀ" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਸਾਰਣੀ ਨੂੰ ਟੌਗਲ ਕਰੋ" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਸਾਰਣੀ ਨੂੰ ਟੌਗਲ ਕਰੋ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">ਭਰਤਮੁਨੀ</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲੇਖ 'ਤੇ ਜਾਓ। 22 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹੈ" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-22" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">22 ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%B9%E0%A7%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B7%E0%A6%BF_%E0%A6%AD%E0%A7%B0%E0%A6%A4" title="মহৰ্ষি ভৰত – ਅਸਾਮੀ" lang="as" hreflang="as" data-title="মহৰ্ষি ভৰত" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="ਅਸਾਮੀ" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AD%E0%A6%B0%E0%A6%A4_%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%A8%E0%A6%BF" title="ভরত মুনি – ਬੰਗਾਲੀ" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ভরত মুনি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="ਬੰਗਾਲੀ" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Bharata_Muni" title="Bharata Muni – ਕੈਟਾਲਾਨ" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Bharata Muni" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="ਕੈਟਾਲਾਨ" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bharata_(sage)" title="Bharata (sage) – ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ" lang="en" hreflang="en" data-title="Bharata (sage)" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Bharata_Muni" title="Bharata Muni – ਸਪੇਨੀ" lang="es" hreflang="es" data-title="Bharata Muni" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="ਸਪੇਨੀ" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Bharata_Muni" title="Bharata Muni – ਫਰਾਂਸੀਸੀ" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Bharata Muni" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ਫਰਾਂਸੀਸੀ" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AD%E0%AA%B0%E0%AA%A4_%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%A8%E0%AA%BF" title="ભરત મુનિ – ਗੁਜਰਾਤੀ" lang="gu" hreflang="gu" data-title="ભરત મુનિ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="ਗੁਜਰਾਤੀ" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%B0%E0%A4%A4_%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BF" title="भरत मुनि – ਹਿੰਦੀ" lang="hi" hreflang="hi" data-title="भरत मुनि" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="ਹਿੰਦੀ" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Bharata_Muni" title="Bharata Muni – ਇਤਾਲਵੀ" lang="it" hreflang="it" data-title="Bharata Muni" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ਇਤਾਲਵੀ" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AD%E0%B2%B0%E0%B2%A4%E0%B2%AE%E0%B3%81%E0%B2%A8%E0%B2%BF" title="ಭರತಮುನಿ – ਕੰਨੜ" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಭರತಮುನಿ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="ਕੰਨੜ" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Bharata_Munis" title="Bharata Munis – ਲਿਥੁਆਨੀਅਨ" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Bharata Munis" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="ਲਿਥੁਆਨੀਅਨ" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AD%E0%B4%B0%E0%B4%A4%E0%B4%AE%E0%B5%81%E0%B4%A8%E0%B4%BF" title="ഭരതമുനി – ਮਲਿਆਲਮ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഭരതമുനി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="ਮਲਿਆਲਮ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0" title="भरताचे नाट्यशास्त्र – ਮਰਾਠੀ" lang="mr" hreflang="mr" data-title="भरताचे नाट्यशास्त्र" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="ਮਰਾਠੀ" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AD%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BF" title="आचार्य भरतमुनि – ਨੇਪਾਲੀ" lang="ne" hreflang="ne" data-title="आचार्य भरतमुनि" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="ਨੇਪਾਲੀ" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%B0%E0%A4%A4_%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BF" title="भरत मुनि – ਨੇਵਾਰੀ" lang="new" hreflang="new" data-title="भरत मुनि" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="ਨੇਵਾਰੀ" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DA%BE%D8%B1%D8%AA%D9%85%D9%86%DB%8C" title="بھرتمنی – ਪੰਜਾਬੀ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ)" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="بھرتمنی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="ਪੰਜਾਬੀ (ਸ਼ਾਹਮੁਖੀ)" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%9C%D1%83%D0%BD%D0%B8" title="Бхарата Муни – ਰੂਸੀ" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Бхарата Муни" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ਰੂਸੀ" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%B0%E0%A4%A4%E0%A4%83_(%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A3%E0%A5%87%E0%A4%A4%E0%A4%BE)" title="भरतः (नाट्यशास्त्रप्रणेता) – ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ" lang="sa" hreflang="sa" data-title="भरतः (नाट्यशास्त्रप्रणेता)" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AE%B0%E0%AE%A4_%E0%AE%AE%E0%AF%81%E0%AE%A9%E0%AE%BF%E0%AE%B5%E0%AE%B0%E0%AF%8D" title="பரத முனிவர் – ਤਮਿਲ" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பரத முனிவர்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="ਤਮਿਲ" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AD%E0%B0%B0%E0%B0%A4%E0%B0%AE%E0%B1%81%E0%B0%A8%E0%B0%BF" title="భరతముని – ਤੇਲਗੂ" lang="te" hreflang="te" data-title="భరతముని" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="ਤੇਲਗੂ" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A0%E0%B8%A3%E0%B8%95%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%99%E0%B8%B5" title="พระภรตมุนี – ਥਾਈ" lang="th" hreflang="th" data-title="พระภรตมุนี" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="ਥਾਈ" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A9%86%E7%BD%97%E5%A4%9A%E7%89%9F%E5%B0%BC" title="婆罗多牟尼 – ਚੀਨੀ" lang="zh" hreflang="zh" data-title="婆罗多牟尼" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ਚੀਨੀ" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q196831#sitelinks-wikipedia" title="ਅੰਤਰਭਾਸ਼ਾਈ ਕੜੀਆਂ ਸੋਧੋ" class="wbc-editpage">ਜੋੜ ਸੋਧੋ</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="ਨਾਂ-ਥਾਂ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" title="ਸਮੱਗਰੀ ਸਫ਼ਾ ਵੇਖੋ [c]" accesskey="c"><span>ਸਫ਼ਾ</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%97%E0%A9%B1%E0%A8%B2-%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%A4:%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" rel="discussion" title="ਸਮੱਗਰੀ ਸਫ਼ੇ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ [t]" accesskey="t"><span>ਗੱਲਬਾਤ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ਭਾਸ਼ਾ ਰੂਪ ਬਦਲੋ" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ਪੰਜਾਬੀ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="ਵੇਖੋ"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80"><span>ਪੜ੍ਹੋ</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&action=edit" title="ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦਾ ਕੋਡ ਸੋਧੋ [e]" accesskey="e"><span>ਸੋਧੋ</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&action=history" title="ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਦੁਹਰਾਅ [h]" accesskey="h"><span>ਇਤਿਹਾਸ ਵੇਖੋ</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਸੰਦ"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ਸੰਦ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ਸੰਦ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ਸੰਦ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">ਸਾਈਡਬਾਰ 'ਤੇ ਜਾਓ</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ਲੁਕਾਓ</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="ਹੋਰ ਚੋਣਾਂ" > <div class="vector-menu-heading"> ਕਾਰਵਾਈਆਂ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80"><span>ਪੜ੍ਹੋ</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&action=edit" title="ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਸਰੋਤ ਦਾ ਕੋਡ ਸੋਧੋ [e]" accesskey="e"><span>ਸੋਧੋ</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&action=history"><span>ਇਤਿਹਾਸ ਵੇਖੋ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> ਆਮ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%B9%E0%A9%9C%E0%A9%87_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A9%87_%E0%A8%87%E0%A9%B1%E0%A8%A5%E0%A9%87_%E0%A8%9C%E0%A9%8B%E0%A9%9C%E0%A8%A6%E0%A9%87_%E0%A8%B9%E0%A8%A8/%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" title="ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸਫ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ, ਜੋ ਇੱਥੇ ਜੋੜਦੇ ਹਨ [j]" accesskey="j"><span>ਇੱਥੇ ਕੀ ਆ ਕੇ ਜੁੜਦਾ ਹੈ</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%9C%E0%A9%81%E0%A9%9C%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82_%E0%A8%B9%E0%A8%BE%E0%A8%B2%E0%A9%80%E0%A8%86_%E0%A8%A4%E0%A8%AC%E0%A8%A6%E0%A9%80%E0%A8%B2%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82/%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" rel="nofollow" title="ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਤੋਂ ਜੋੜੇ ਗਏ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਹਾਲੀਆ ਤਬਦੀਲੀਆਂ [k]" accesskey="k"><span>ਸਬੰਧਤ ਤਬਦੀਲੀਆਂ</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8_%E0%A8%B8%E0%A8%AB%E0%A8%BC%E0%A9%87" title="ਸਾਰੇ ਖ਼ਾਸ ਸਫ਼ਿਆਂ ਦੀ ਲਿਸਟ [q]" accesskey="q"><span>ਖ਼ਾਸ ਸਫ਼ੇ</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&oldid=592573" title="ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਇਸ ਸੋਧ ਲਈ ਸਥਾਈ ਕੜੀ"><span>ਪੱਕੀ ਕੜੀਆਂ</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&action=info" title="More information about this page"><span>ਸਫ਼ਾ ਜਾਣਕਾਰੀ</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:CiteThisPage&page=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&id=592573&wpFormIdentifier=titleform" title="ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਹਵਾਲੇ ਦੇਣ ਸਬੰਧੀ ਜਾਣਕਾਰੀ"><span>ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿਉ</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fpa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A8%25AD%25E0%25A8%25B0%25E0%25A8%25A4%25E0%25A8%25AE%25E0%25A9%2581%25E0%25A8%25A8%25E0%25A9%2580"><span>ਛੋਟਾ ਯੂਆਰਐੱਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੋ</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:QrCode&url=https%3A%2F%2Fpa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A8%25AD%25E0%25A8%25B0%25E0%25A8%25A4%25E0%25A8%25AE%25E0%25A9%2581%25E0%25A8%25A8%25E0%25A9%2580"><span>QR ਕੋਡ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰੋ</span></a></li><li id="t-shorturl" class="mw-list-item"><a href="//pa.wikipedia.org/s/30k" title="ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਛੋਟੀ ਕੜੀ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰੋ"><span>ਛੋਟਾ ਯੂਆਰਐੱਲ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> ਛਾਪੋ / ਬਰਾਮਦ ਕਰੋ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%A4%E0%A8%BE%E0%A8%AC&bookcmd=book_creator&referer=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80"><span>ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ਬਣਾਓ</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:DownloadAsPdf&page=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&action=show-download-screen"><span>PDF ਵਜੋਂ ਡਾਊਨਲੋਡ ਕਰੋ</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&printable=yes" title="ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਦਾ ਛਪਣਯੋਗ ਰੂਪ [p]" accesskey="p"><span>ਛਪਣਯੋਗ ਸੰਸਕਰਣ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> ਹੋਰ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਵਿੱਚ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q196831" title="ਡਾਟਾ ਭੰਡਾਰ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨਾਲ ਕੜੀ ਜੋੜੋ [g]" accesskey="g"><span>ਵਿਕੀਡਾਟਾ ਆਈਟਮ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ਸਫ਼ੇ ਦੇ ਸੰਦ"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ਦਿੱਖ"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ਦਿੱਖ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">ਸਾਈਡਬਾਰ 'ਤੇ ਜਾਓ</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ਲੁਕਾਓ</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਆਜ਼ਾਦ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਤੋਂ</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pa" dir="ltr"><p><b>ਭਰਤਮੁਨੀ</b> (<a href="/wiki/%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A9%B0%E0%A8%A6%E0%A9%80_%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE" title="ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ">ਹਿੰਦੀ</a>: भरत मुनि) <a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AA%E0%A9%81%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%A4%E0%A8%A8_%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਰਤ (ਸਫ਼ਾ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ)">ਪੁਰਾਤਨ ਭਾਰਤ</a> ਦਾ ਇੱਕ ਨਾਟ-<a href="/w/index.php?title=%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%97%E0%A9%80%E0%A8%A4_%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%B0%E0%A9%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀ (ਸਫ਼ਾ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ)">ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸਤਰੀ</a> ਸੀ ਜਿਸਨੇ <a href="/wiki/%E0%A8%A8%E0%A8%BE%E0%A8%9F%E0%A8%AF_%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%B0" class="mw-redirect" title="ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ">ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ</a> ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਭਰਤ ਦਾ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਕੇਵਲ ਭਾਰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਨਟ, ਨਾਟਯ, ਨਾਟਕ, ਸਾਜ, ਸੰਗੀਤ, ਨ੍ਰਿਤ, ਅਭਿਨੈ ਅਤੇ ਚਿਤ੍ਰ ਆਦਿ ਅਨੇਕ ਕਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਵਿਧੀਆਂ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਛੰਦ, ਰਸ, ਭਾਵ ਅਤੇ ਅਲੰਕਾਰ ਆਦਿ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਵਿਵੇਚਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਲਲਿਤ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਨਾਟਕ ਕਲਾ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਪਿਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਾਲ 200 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ200 ਈਸਾ ਉਤਰ ਕਾਲ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ। ਪਰ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ ਕਿ 500 ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਅਤੇ 500 ਸਾ. ਯੂ.ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਹਨ। ਨਾਟਯ ਸਾਸ਼ਤਰ ਕਲਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਚ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਦੇ ਸੁਹਜ "ਰਸ" ਸਿਧਾਂਤ ਲਈ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ,ਜੋ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੋਰੰਜਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ ਪਰ ਟੀਚਾ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਟੀਚਾ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਹਕੀਕਤ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਣਾ ਹੈ ਜੋ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਤੱਤ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਲਲਿਤ ਕਲਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਇੰਨੀ ਭਰਪੂਰ ਸਾਮਗ੍ਰੀ ਪ੍ਰਸਤੁਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਰਗੀ ਹੋਰ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਰਚਨਾ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਅਜ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ। </p><p>ਭਾਰਤੀ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦਾ ਲੇਖਕ ਭਰਤ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਭਰਤ ਕੌਣ ਸਨ? ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ? ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਿਹੜਾ ਸੀ? ਆਦਿ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਉੱਤਰ ਦੇਣ ਕਠਿਨ ਹੈ। ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਉਸਨੂੰ ਰਿਸ਼ੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮੁਨੀ ਵੀ। ਇੰਜ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਿਸ਼ੀ ਸਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਯੁੱਗ (ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਯੁੱਗ) ਦੇ ਨਾਟਯ-ਕਰਮ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਰਿਸ਼ੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ- ਦੇਖਣ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ। ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਨਾਟਯ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਉਹ ਵਾਰਿਸ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰਿਸ਼ੀ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਬਿਲਕੁਲ ਉਚਿੱਤ ਹੈ। </p><p>ਮੁਨੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਨਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਚਿੰਤਨ ਸ਼ੀਲ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮੁਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਵੀ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਾਟਯ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵ, ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਤੀਭਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਲੋੜੀਂਦੇ ਵਾਧੇ ਕੀਤੇ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਾਟਯ-ਕਰਮ ਨੂੰ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦੇ ਸ਼ਿਕੰਜੇ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਕੇ ਲੋਕ ਜੀਵਨ, ਲੋਕ ਵਿਹਾਰ, ਲੋਕ ਆਚਰਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰਿਕ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ। </p> <pre>ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦੁਆਰਾ ਨਾਟਯ ਸਾਸ਼ਤਰ ਅਤੇ ਨਾਂਦਿਕੇਸ਼ਵਰ ਦੁਆਰਾ " ਅਭਿਨਯ ਦਰਪਨਾ" ਨੂੰ ਭਰਤ ਨਾਟਯਮ (ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਨਾਚ ਦਾ ਰੂਪ) ਦਾ ਸੋਮਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। </pre> <p>'ਨਾਟਯਸਾਸਤ੍' ਦਾ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨਯੋਗ ਵਿਸੈ਼ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ' ਦ੍ਰਿਸ਼ਯ-ਕਾਵਿ ਨਾਟਯ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਚ ਕਾਵਿ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖਣ ਯੋਗ ਤੇ ਸੁਣਨ ਯੋਗ ਦੋਹਾਂ ਭੇਦਾਂ ਦੇ ਸਰੂਪ ਅਤੇ ਨਿਯਮਾਂ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਵਿਵੇਚਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ<sup id="cite_ref-:0_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>। </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="[2]ਨਾਟਯ_ਸ਼ਾਸਤਰ_ਦਾ_ਸੰਖੇਪ_ਇਤਿਹਾਸ"><span id=".5B2.5D.E0.A8.A8.E0.A8.BE.E0.A8.9F.E0.A8.AF_.E0.A8.B8.E0.A8.BC.E0.A8.BE.E0.A8.B8.E0.A8.A4.E0.A8.B0_.E0.A8.A6.E0.A8.BE_.E0.A8.B8.E0.A9.B0.E0.A8.96.E0.A9.87.E0.A8.AA_.E0.A8.87.E0.A8.A4.E0.A8.BF.E0.A8.B9.E0.A8.BE.E0.A8.B8"></span><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਇਤਿਹਾਸ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&action=edit&section=1" title="ਭਾਗ ਸੋਧ: [2]ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਇਤਿਹਾਸ"><span>ਸੋਧੋ</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦਾ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦਾ ਗ੍ਰੰਥ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤੀ ਸਾਰੀਆਂ ਕਲਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਕੋਸ਼ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ </p><p><sup id="cite_ref-:0_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ਅਫ਼ਸੋੋਸ ਹੈ ਕਿ ਕਾਵ ਦੇ ਇਸ ਅਪੂਰਵ ਅਚਾਰੀਆ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਰਾਪ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦੀ ਯਾਦ ਅਤੇ ਆਦਰ ਦੇਣ ਲਈ "ਭਰਤ ਵਾਕ" ਦੇ ਨਾਲ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਨਾਟਕਾਂੇਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਪ੍ਰਚੱਲਿਤ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਵਿਦਮਾਨ ਹੈ।ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਰਚਨਾ ਕਾਲ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਤਾਂ ਮਿਲਦੀ।ਮਆਧੁਨਿਕ ਵਿਆਕਰਣਕਾਰ ਯੁਧਿਸ਼ਟਰ ਮਿਮਾਂਸਕ ਨੇ ਉਕਤ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕ ਅੰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੂਤਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਈਸਾ ਿੂਰਵ ਚੌਥੀ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ;ਮੈਕਡਾਨਲ ਨੇ ਗ੍ਰਥ ਦੀਆਂ ਕਾਰਿਕਾਵਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ; ਪ੍ਰੋ.ਸਿਲਵਾਂ ਲੇਵੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਈਸਾ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਉਤੇ ਇੰਡੋ ਸੀਥੀਅਨ ਰਾਜਿਆਂ ਦੇ ਰਾਜ ਵੇਲੇ 'ਰੰਗ ਮੰਚ' ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਇਹੋ ਸਮਾ "ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ" ਦੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਵੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। </p><p>ਪਰ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਨਿਸਚਿਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸਅਰਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਹੀ ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ ਵੇਰਵੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ- </p><p>(ੳ) ਫਰਾਂਸ ਦੇ ਦੋ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ‘ਰੈਨੋ’ ਅਤੇ ‘ਗ੍ਰੋਸੇ’ ਨੇ ਨਾਟਯ-ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦਾ ਰਚਨਾ ਕਾਲ ਈਸਾ ਤੋਂ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨਿਆਂ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਾਣਿਨੀ ਦੀ ਅਸ਼ਟਾ-ਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਆਏ ਨਟ-ਸੂਤ੍ਰ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਵੱਲ ਹੈ, ਤਾਂ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦਾ ਰਚਨਾ ਕਾਲ ਈਸਾ ਤੋਂ ਚਾਰ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। </p><p>(ਅ) ਹਰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰੀ, ਡਾ. ਪੀ. ਵੀ. ਕਾਣੇ ਅਤੇ ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਘੋਸ਼ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਨੂੰ ਈਸਵੀ ਸੰਨ ਤੋਂ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਈਸਵੀ ਸੰਨ ਦੀ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। </p><p>(ੲ) ਅੰਗਰੇਜ ਵਿਦਵਾਨ ਮੈਕਡਾਨਲ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਨੂੰ ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। </p><p>ਇਹਨਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਹਵਾਲਿਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਅੰਤਰ ਵਿਰੋਧਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਜਾਂ ਦੂਜੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। </p><p>       ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਵਿੱਚ ਭਰਤ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਭਰਤ ਦੇ ਸੌ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਧਿਆਇ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਉਲੇਖ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਰਤ ਦੇ ਇਸ ਨਾਟਯ-ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦਾ ਅਗਲਾ ਭਾਗ ਭਰਤ ਪੁੱਤਰ ‘ਕੋਹਲ’ ਲਿਖੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਰਤ ਕਿਸੇ ਵੰਸ਼ ਦਾ ਵੀ ਨਾਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਮੂਲ ਪੁਰਸ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਭਰਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਸਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰਵਰਤਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਉਸਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਮਿਥਿਹਾਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਅਧਿਆਇ ਸ਼ੈਲੀ ਪੱਖੋਂ ਇਸ ਦੂਸਰੇ ਤੋਂ ਭਿੰਨਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੋਵੇ। </p><p>ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖੋਜਣ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਫਿਜ਼-ਐਡਵਰਡ ਹਾਲ ਨਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਦਵਾਨ ਦੇ ਸਿਰ ਹੈ। ਪ੍ਰੋ. ਹਾਲ ‘ਧਨੰਜਯ ਦੇ ਦਸ਼ਰੂਪਕ’ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਨੁਸਖਾ ਮਿਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਵਾਇਆ। ਪਰ ਇਹ ਅਧੂਰਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫ੍ਰੈਂਚ ਵਿਦਵਾਨ ਪਾਲ ਰੈਣੋ ਨੇ ਨਾਟਯ-ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਨੂੰ ਸੰਪਾਦਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰੋ. ਗ੍ਰੋਸੇ, ਕਾਸ਼ੀ ਨਾਥ ਪਾਂਡੁਰੰਗ, ਸ਼ਿਵਦੱਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋ. ਰਾਮ ਕਿਸ਼੍ਰਨ ਕਵੀ ਆਦਿ ਨੇ ਇਸ ਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਸੰਪਾਦਨ ਕੀਤਾ। ਅੱਜ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ ਦੇ 36 ਅਧਿਆਏ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ 36 ਅਧਿਆਇ ਹੀ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 37 ਅਧਿਆਇ ਸਵੀਕਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। </p><p>ਗ੍ਰੰਥ ਦੇ 36 ਅਧਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਸਤੂ ਹੇਠ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ:- </p><p>ਅਧਿਆਇ 1 ਵਿੱਚ ਨਾਟਯ ਦੀ ਉਤਪਤੀ, ਚਾਰੋ ਵਿਧਾਨ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਵੇਂ ਵੇਦ ਦੀ ਰਚਨਾ ਨਾਟਕ ਦਾ ਲਕਸ਼ਣ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਰੂਪ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ, </p><p>2 . ਮੰਡਪ ਦੇ ਭੇਦ ਪਰੀਕਸ਼ਾ ਗ੍ਰਹਿ ਨਾਟ ਸ਼ਾਲਾ ਦੀ ਰੰਗੀਨ ਯਵਨਿਕਾ ਆਦਿ ਦੀ ਰਚਨਾ ਹੈ। </p><p>3. ਰੰਗ ਦੇਵਤਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਦੇਵਤਾਵਾਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਰਧਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੈ। </p><p>4. ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਮੰਥਨ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪਤਦਾਹ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਅਭਿਨੈ ਤਾਡਵ ਨ੍ਰਿੱਤ ਸਬੰਧੀ ਇੱਕ ਸੋ ਅੱਠ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਬੱਤੀ ਅੰਗਹਾਰਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਹੈ। </p><p>5. ਪੂਰਵਰੰਗ,ਨਾਂਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਸਤ੍ਰਤ ਵਰਣਨ ਹੈ। </p><p>6-7. ਰਸਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸਦ ਵਿਵੇਚਨ ਹੈ। 9. ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਅਭਿਨੈ ਦਾ ਵਿਵੇਚਨ ਹੈ। </p><p>10. ਸਰੀਰ ਦੇ ਅਭਿਨੈ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। </p><p>11. ਭੋਮ ਅਤੇ ਆਕਾਸ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਹੈ। </p><p>12. ਮੰਡਲ-ਵਿਧਾਨ। </p><p>13. ਔਰਤਾ ਦੁਆਰਾ ਪੁਰੁਸਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰੁਸਾਂ ਦੁਆਰਾ ਔਰਤਾ ਦੇ ਅਭਿਨੈ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। </p><p>14. ਅਭਿਨੈ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵ੍ਰਿੱਤੀਧਰਮ ਦੀ ਵਿਅੰਜਨਾ। </p><p>15.ਵਾਚਿਕ-ਅਭਿਨੈ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਛੰਦਵਿਧਾਨ ਹੈ। </p><p>16. ਛੰਦਾ ਦੇ ਲੱਛਣ ੳਦਾਹਰਣ ਹਨ। </p><p>17.ਕਾਵਿ ਨਿਰੂਪਣ ,ਅਲੰਕਾਰ ,ਕਾਵਿ ਦੋਸ਼, ਕਾਵਿ ਗੁਣ ਹਨ। </p><p>18.ਅਭਿਨੈ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ।19.ਕਾਕੂ-ਸਵਰ ਦੀ ਵਿਅੰਜਨਾ।ji </p><p>20. ਦਸ ਰੂਪਕਾਂ ਅਤੇ ਅਠਾਰਾਂ ਉਪਰੂਪਕਾਂ ਦੇ ਲਕਸ਼ਣ। </p><p>21. ਨਾਟਕ ਦੀ ਕਥਾਵਸਤੂ ਦੀ ਰਚਨਾ , ਨਾਟਕਸੰਬੰਧੀ ਪੰਜ ਸੰਧੀਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਦਾ ਵਿਧਾਨ। </p><p>22. ਵਿਰੱਤੀਆਂ , ਭਾਰਤੀ , ਸਾੱਤਵਤੀ , ਕੈਸਿਕੀ , ਆਰਭਟੀ-ਚਾਰ ਵਿਰੱਤੀਆਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਲਕਸ਼ਣ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਚ ਰਸਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ। </p><p>23. ਆਹਾਰਯ ਅਭਿਨੈ ਦਾ ਸਰੂਪ , ਵੇਸ਼-ਭੂਸਾ ਦੇ ਉਪਾਇ , ਅੰਗਰਚਨਾ। </p><p>24. ਸਾਧਾਰਨ ਅਭਿਨੈ ਕਾਮਦਸਾ, ਸੁੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਆਭੂਸ਼ਣ, ਨਾਇਕਾਵਾਂ ਆਦਿ ਦਾ ਵਰਨਣ। </p><p>25. ਅਭਿਨੈ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰੀ ਉਪਚਾਰ। </p><p>26. ਚਿਤ੍ਰ- ਅਭਿਨੈ। </p><p>27. ਸਿੱਧੀ ਵਿਅੰਜਨ ਦਾ ਨਿਰਦੋਸ਼। </p><p>28-33. ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸਤਰ ਸੰਬੰਧੀ ਵਾਦਯ, ਸ੍ਵਰਾਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ। </p><p>34. ਔਰਤ ਅਤੇ ਪੁਰਸ਼ ਦੀ ਉੱਤਮ, ਮਧਿਅਮ, ਅਧਮ ਤਿੰਨ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ , ਚਾਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਇਕਾਂ, ਅੰਤਹਪੁਰ ਦੀ ਸੇਵਿਕਾਵਾਂ ਅਤੇ ਰਾਜਸੇਵਕਾਂ ਦੇ ਗੁਣ। </p><p>35.ਭੁਮਿਕਾਪਾੜ ਦੀ ਰਚਨਾ ਬਨਾਵਟੀ ਦ੍ਰਿਸਾ ਦੀ ਰਚਨਾ,ਨਟ,ਵਿਟ,ਸਕਾਰ ਆਦਿ ਦੇ ਗੁਣ ਵਿਵਿਧ ਪਾੜਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੈ। </p><p>36. ਅਧਿਆਏ ਵਿੱਚ ਰਿਸਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ,ਉਹਨਾ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਸਨ,ਨਟ-ਵੰਸ ਦੀ ਉਤਪੱਤੀ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। </p> <ol class="references"> <li id="cite_note-:0-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_1-0">1.0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_1-1">1.1</a></sup></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r765793">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free.id-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited.id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration.id-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription.id-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-free a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-limited a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-registration a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .id-lock-subscription a,body:not(.skin-timeless):not(.skin-minerva) .mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background-size:contain;padding:0 1em 0 0}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#085;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}@media screen{.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cs1-maint{color:#18911f}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cs1-maint{color:#18911f}}</style><cite id="CITEREFਸ਼ਰਮਾ,_ਪ੍ਰੋ.2017" class="citation book cs1">ਸ਼ਰਮਾ, ਪ੍ਰੋ., ਸ਼ੁਕਦੇਵ (2017). <i>ਭਾਰਤੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ</i>. ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ: ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ. p. 8. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%A4%E0%A8%BE%E0%A8%AC_%E0%A8%B8%E0%A8%B0%E0%A9%8B%E0%A8%A4/9788130204628" title="ਖ਼ਾਸ:ਕਿਤਾਬ ਸਰੋਤ/9788130204628"><bdi>9788130204628</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80+%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%BF-%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%B0&rft.place=%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80+%E0%A8%AF%E0%A9%82%E0%A8%A8%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A9%80+%E0%A8%AA%E0%A8%9F%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%B2%E0%A8%BE&rft.pages=8&rft.pub=%E0%A8%AA%E0%A8%AC%E0%A8%B2%E0%A9%80%E0%A8%95%E0%A9%87%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%A8+%E0%A8%AC%E0%A8%BF%E0%A8%8A%E0%A8%B0%E0%A9%8B+%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80+%E0%A8%AF%E0%A9%82%E0%A8%A8%E0%A9%80%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A9%80%2C+%E0%A8%AA%E0%A8%9F%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%B2%E0%A8%BE&rft.date=2017&rft.isbn=9788130204628&rft.aulast=%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%B0%E0%A8%AE%E0%A8%BE%2C+%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%8B.&rft.aufirst=%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A9%81%E0%A8%95%E0%A8%A6%E0%A9%87%E0%A8%B5&rfr_id=info%3Asid%2Fpa.wikipedia.org%3A%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r765793"><cite id="CITEREFਸਰਮਾ" class="citation book cs1">ਸਰਮਾ, ਪ੍ਰੋ. ਸੁਕਦੇਵ. <i>ਭਾਰਤੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ</i>. ਪੰਜਾਬੀ, ਯੂਨਿਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ: ਪੰਜਾਬੀ, ਯੂਨਿਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80+%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%BF-%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%B0&rft.place=%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80%2C+%E0%A8%AF%E0%A9%82%E0%A8%A8%E0%A8%BF%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A9%80%2C+%E0%A8%AA%E0%A8%9F%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%B2%E0%A8%BE&rft.pub=%E0%A8%AA%E0%A9%B0%E0%A8%9C%E0%A8%BE%E0%A8%AC%E0%A9%80%2C+%E0%A8%AF%E0%A9%82%E0%A8%A8%E0%A8%BF%E0%A8%B5%E0%A8%B0%E0%A8%B8%E0%A8%BF%E0%A8%9F%E0%A9%80%2C+%E0%A8%AA%E0%A8%9F%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A8%B2%E0%A8%BE&rft.aulast=%E0%A8%B8%E0%A8%B0%E0%A8%AE%E0%A8%BE&rft.aufirst=%E0%A8%AA%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%8B.+%E0%A8%B8%E0%A9%81%E0%A8%95%E0%A8%A6%E0%A9%87%E0%A8%B5&rfr_id=info%3Asid%2Fpa.wikipedia.org%3A%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80" class="Z3988"></span></span> </li> </ol>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਭਰਤਮੁਨੀ&oldid=592573">https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਭਰਤਮੁਨੀ&oldid=592573</a>" ਤੋਂ ਲਿਆ</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%A8%96%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8:%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%A3%E0%A9%80%E0%A8%86%E0%A8%82" title="ਖ਼ਾਸ:ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ">ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%A3%E0%A9%80:%E0%A8%B2%E0%A9%8B%E0%A8%95" title="ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਲੋਕ">ਲੋਕ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%A3%E0%A9%80:%E0%A8%B8%E0%A9%B0%E0%A8%B8%E0%A8%95%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A8%BF%E0%A8%A4_%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%B9%E0%A8%BF%E0%A8%A4%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B0" title="ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰ">ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤਕਾਰ</a></li><li><a href="/wiki/%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%A3%E0%A9%80:%E0%A8%AD%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A9%80_%E0%A8%95%E0%A8%BE%E0%A8%B5%E0%A8%BF-%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A8%BE%E0%A8%B8%E0%A8%A4%E0%A8%B0" title="ਸ਼੍ਰੇਣੀ:ਭਾਰਤੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ">ਭਾਰਤੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ਾਸਤਰ</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">ਲੁਕਵੀਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀ: <ul><li><a href="/wiki/%E0%A8%B8%E0%A8%BC%E0%A9%8D%E0%A8%B0%E0%A9%87%E0%A8%A3%E0%A9%80:Pages_using_the_JsonConfig_extension" title="ਸ਼੍ਰੇਣੀ:Pages using the JsonConfig extension">Pages using the JsonConfig extension</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਵਿੱਚ ਆਖ਼ਰੀ ਸੋਧ 25 ਜਨਵਰੀ 2022 ਨੂੰ 16:32 ਵਜੇ ਹੋਈ।</li> <li id="footer-info-copyright">ਇਹ ਲਿਖਤ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">Creative Commons Attribution-ShareAlike License 4.0</a> ਦੇ ਤਹਿਤ ਉਪਲਬਧ ਹੈ; ਵਾਧੂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਈਟ ਨੂੰ ਵਰਤਣ ਨਾਲ, ਤੁਸੀਂ ਇਸਦੀਆਂ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">ਵਰਤਣ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ</a> ਅਤੇ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacy Policy</a> ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋ। Wikipedia® ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਨਾ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲ਼ੀ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਸੰਸਥਾ, ਇੰਕ.</a> ਦਾ ਰਜਿਸਟ੍ਰਡ ਟ੍ਰੇਡਮਾਰਕ ਹੈ।</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">ਪਰਦਾ ਨੀਤੀ</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%AC%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A9%87">ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਬਾਰੇ</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%95%E0%A9%80%E0%A8%AA%E0%A9%80%E0%A8%A1%E0%A9%80%E0%A8%86:%E0%A8%86%E0%A8%AE_%E0%A8%A6%E0%A8%BE%E0%A8%85%E0%A8%B5%E0%A9%87">ਦਾਅਵੇ</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">ਆਚਾਰ ਜ਼ਾਬਤਾ</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">ਵਿਕਾਸਕਾਰ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pa.wikipedia.org">ਅੰਕੜੇ</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">ਕੂਕੀ ਤਫਸੀਲਾਂ</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pa.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">ਮੋਬਾਈਲੀ ਦਿੱਖ</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-whd86","wgBackendResponseTime":151,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.092","walltime":"0.109","ppvisitednodes":{"value":92,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":5944,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":4,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":5012,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 93.017 1 -total"," 99.87% 92.898 2 ਫਰਮਾ:Cite_book"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.064","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3073806,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-6ctth","timestamp":"20241123131817","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0a2d\u0a30\u0a24\u0a2e\u0a41\u0a28\u0a40","url":"https:\/\/pa.wikipedia.org\/wiki\/%E0%A8%AD%E0%A8%B0%E0%A8%A4%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%A8%E0%A9%80","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q196831","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q196831","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2012-11-28T15:27:34Z","dateModified":"2022-01-25T16:32:34Z"}</script> </body> </html>