CINXE.COM
Cuba – Wikipédia, a enciclopédia livre
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="pt" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Cuba – Wikipédia, a enciclopédia livre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )ptwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janeiro","fevereiro","março","abril","maio","junho","julho","agosto","setembro","outubro","novembro","dezembro"],"wgRequestId":"64274d74-eedf-4a11-a3c0-a7ddae2d7cfe","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Cuba","wgTitle":"Cuba","wgCurRevisionId":69802144,"wgRevisionId":69802144,"wgArticleId":192727,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["!CS1 inglês-fontes em língua (en)","!CS1 espanhol-fontes em língua (es)","!CS1 manut: Nomes múltiplos: lista de autores","!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN","!Artigos destacados na Wikipédia em georgiano","!Artigos destacados na Wikipédia em latim","!Artigos bons em Wikipédias sem categoria específica","!Artigos destacados na Wikipédia em esperanto","!Artigos bons","Antigos territórios da Espanha","Cuba","Estados socialistas"],"wgPageViewLanguage":"pt","wgPageContentLanguage":"pt","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Cuba","wgRelevantArticleId":192727,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pt","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pt"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q241","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.30"}; RLSTATE={"ext.gadget.FeedbackHighlight-base":"ready","ext.gadget.keepPDU":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Topicon","ext.gadget.Metacaixa","ext.gadget.TitleRewrite","ext.gadget.ElementosOcultaveis","ext.gadget.FeedbackHighlight","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.NewVillagePump","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.requestForAdminship","ext.gadget.WikiMiniAtlas","ext.gadget.PagesForDeletion","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","oojs-ui.styles.icons-media","oojs-ui-core.icons","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pt&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=ext.gadget.FeedbackHighlight-base%2CkeepPDU&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.22"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/1200px-Flag_of_Cuba.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/960px-Flag_of_Cuba.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="400"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="320"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Cuba – Wikipédia, a enciclopédia livre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pt.m.wikipedia.org/wiki/Cuba"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (pt)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pt.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Cuba"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pt"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="''Feed'' Atom Wikipédia" href="/w/index.php?title=Especial:Mudan%C3%A7as_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Cuba rootpage-Cuba skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar para o conteúdo</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="''Site''"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegação </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:P%C3%A1gina_principal" title="Visitar a página principal [z]" accesskey="z"><span>Página principal</span></a></li><li id="n-featuredcontent" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Conte%C3%BAdo_destacado"><span>Conteúdo destacado</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Eventos_atuais" title="Informação temática sobre eventos atuais"><span>Eventos atuais</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Esplanada"><span>Esplanada</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Aleat%C3%B3ria" title="Carregar página aleatória [x]" accesskey="x"><span>Página aleatória</span></a></li><li id="n-portals" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:%C3%8Dndice"><span>Portais</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Informe_um_erro"><span>Informar um erro</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_especiais"><span>Páginas especiais</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-interaction" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-interaction" > <div class="vector-menu-heading"> Colaboração </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-welcome" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Boas-vindas"><span>Boas-vindas</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:P%C3%A1gina_principal" title="Um local reservado para auxílio."><span>Ajuda</span></a></li><li id="n-Páginas-de-testes-públicas" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:P%C3%A1gina_de_testes"><span>Páginas de testes públicas</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Portal_comunit%C3%A1rio" title="Sobre o projeto"><span>Portal comunitário</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Mudan%C3%A7as_recentes" title="Uma lista de mudanças recentes nesta wiki [r]" accesskey="r"><span>Mudanças recentes</span></a></li><li id="n-maintenance" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Manuten%C3%A7%C3%A3o"><span>Manutenção</span></a></li><li id="n-createpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:Guia_de_edi%C3%A7%C3%A3o/Como_come%C3%A7ar_uma_p%C3%A1gina"><span>Criar página</span></a></li><li id="n-newpages-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_novas"><span>Páginas novas</span></a></li><li id="n-contact-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contato"><span>Contato</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:P%C3%A1gina_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pt.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Pesquisar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Pesquisar na Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Busca</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Pesquisar na Wikipédia" aria-label="Pesquisar na Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Pesquisar na Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Pesquisar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Pesquisar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas pessoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspeto"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aspeto" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aspeto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pt.wikipedia.org&uselang=pt" class=""><span>Donativos</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Criar_conta&returnto=Cuba" title="É encorajado a criar uma conta e iniciar sessão; no entanto, não é obrigatório" class=""><span>Criar uma conta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Cuba" title="Aconselhamos-lhe a criar uma conta na Wikipédia, embora tal não seja obrigatório. [o]" accesskey="o" class=""><span>Entrar</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Mais opções" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas pessoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas pessoais</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu do utilizador" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pt.wikipedia.org&uselang=pt"><span>Donativos</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Criar_conta&returnto=Cuba" title="É encorajado a criar uma conta e iniciar sessão; no entanto, não é obrigatório"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Criar uma conta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Cuba" title="Aconselhamos-lhe a criar uma conta na Wikipédia, embora tal não seja obrigatório. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Entrar</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páginas para editores sem sessão iniciada <a href="/wiki/Ajuda:Introduction" aria-label="Saiba mais sobre edição"><span>saber mais</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Minhas_contribui%C3%A7%C3%B5es" title="Uma lista de edições feitas a partir deste endereço IP [y]" accesskey="y"><span>Contribuições</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Minha_discuss%C3%A3o" title="Discussão sobre edições feitas a partir deste endereço IP [n]" accesskey="n"><span>Discussão</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eocultar\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"anonnotice\" lang=\"pt\" dir=\"ltr\"\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="''Site''"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Conteúdo" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Conteúdo</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ocultar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Início</div> </a> </li> <li id="toc-Etimologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Etimologia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Etimologia</span> </div> </a> <ul id="toc-Etimologia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-História" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#História"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>História</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-História-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção História</span> </button> <ul id="toc-História-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Período_pré-colonial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Período_pré-colonial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Período pré-colonial</span> </div> </a> <ul id="toc-Período_pré-colonial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Domínio_espanhol" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Domínio_espanhol"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Domínio espanhol</span> </div> </a> <ul id="toc-Domínio_espanhol-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Movimentos_de_independência" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Movimentos_de_independência"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Movimentos de independência</span> </div> </a> <ul id="toc-Movimentos_de_independência-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-República_(1902–1959)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#República_(1902–1959)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>República (1902–1959)</span> </div> </a> <ul id="toc-República_(1902–1959)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Primeiros_anos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Primeiros_anos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.1</span> <span>Primeiros anos</span> </div> </a> <ul id="toc-Primeiros_anos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Revolução_de_1933–1940" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Revolução_de_1933–1940"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.2</span> <span>Revolução de 1933–1940</span> </div> </a> <ul id="toc-Revolução_de_1933–1940-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Golpe_de_Estado_de_1952" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Golpe_de_Estado_de_1952"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.3</span> <span>Golpe de Estado de 1952</span> </div> </a> <ul id="toc-Golpe_de_Estado_de_1952-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Revolução_e_governo_do_partido_comunista_(1959–presente)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Revolução_e_governo_do_partido_comunista_(1959–presente)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Revolução e governo do partido comunista (1959–presente)</span> </div> </a> <ul id="toc-Revolução_e_governo_do_partido_comunista_(1959–presente)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Geografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Geografia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Geografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Geografia</span> </button> <ul id="toc-Geografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Clima" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Clima"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Clima</span> </div> </a> <ul id="toc-Clima-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Biodiversidade" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Biodiversidade"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Biodiversidade</span> </div> </a> <ul id="toc-Biodiversidade-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Demografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Demografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Demografia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Demografia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Demografia</span> </button> <ul id="toc-Demografia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Composição_étnica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Composição_étnica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Composição étnica</span> </div> </a> <ul id="toc-Composição_étnica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Migração" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Migração"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Migração</span> </div> </a> <ul id="toc-Migração-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Urbanização" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Urbanização"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Urbanização</span> </div> </a> <ul id="toc-Urbanização-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Religião" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Religião"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Religião</span> </div> </a> <ul id="toc-Religião-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Línguas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Línguas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Línguas</span> </div> </a> <ul id="toc-Línguas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Governo_e_política" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Governo_e_política"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Governo e política</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Governo_e_política-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Governo e política</span> </button> <ul id="toc-Governo_e_política-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Eleições_gerais" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Eleições_gerais"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Eleições gerais</span> </div> </a> <ul id="toc-Eleições_gerais-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Forças_armadas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Forças_armadas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Forças armadas</span> </div> </a> <ul id="toc-Forças_armadas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Direitos_humanos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Direitos_humanos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Direitos humanos</span> </div> </a> <ul id="toc-Direitos_humanos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Relações_internacionais" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Relações_internacionais"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Relações internacionais</span> </div> </a> <ul id="toc-Relações_internacionais-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Subdivisões" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Subdivisões"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Subdivisões</span> </div> </a> <ul id="toc-Subdivisões-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Economia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Economia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Economia</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Economia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Economia</span> </button> <ul id="toc-Economia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Turismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Turismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Turismo</span> </div> </a> <ul id="toc-Turismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Infraestrutura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Infraestrutura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Infraestrutura</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Infraestrutura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Infraestrutura</span> </button> <ul id="toc-Infraestrutura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Energia_elétrica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Energia_elétrica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Energia elétrica</span> </div> </a> <ul id="toc-Energia_elétrica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transportes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transportes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Transportes</span> </div> </a> <ul id="toc-Transportes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Educação" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Educação"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Educação</span> </div> </a> <ul id="toc-Educação-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Saúde" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Saúde"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.4</span> <span>Saúde</span> </div> </a> <ul id="toc-Saúde-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Cultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Cultura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Cultura</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Cultura-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Cultura</span> </button> <ul id="toc-Cultura-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Patrimônio_mundial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Patrimônio_mundial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Patrimônio mundial</span> </div> </a> <ul id="toc-Patrimônio_mundial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cinema" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cinema"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Cinema</span> </div> </a> <ul id="toc-Cinema-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.3</span> <span>Literatura</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Culinária" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Culinária"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.4</span> <span>Culinária</span> </div> </a> <ul id="toc-Culinária-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Música" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Música"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.5</span> <span>Música</span> </div> </a> <ul id="toc-Música-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Esportes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Esportes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.6</span> <span>Esportes</span> </div> </a> <ul id="toc-Esportes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Feriados_nacionais" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Feriados_nacionais"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.7</span> <span>Feriados nacionais</span> </div> </a> <ul id="toc-Feriados_nacionais-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ver_também" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ver_também"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Ver também</span> </div> </a> <ul id="toc-Ver_também-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notas_e_referências" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas_e_referências"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Notas e referências</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Notas_e_referências-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Notas e referências</span> </button> <ul id="toc-Notas_e_referências-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1</span> <span>Notas</span> </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referências" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Referências"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.2</span> <span>Referências</span> </div> </a> <ul id="toc-Referências-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.3</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ligações_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligações_externas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Ligações externas</span> </div> </a> <ul id="toc-Ligações_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Conteúdo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Índice" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Alternar o índice" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Alternar o índice</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Cuba</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir para um artigo noutra língua. Disponível em 258 línguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-258" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">258 línguas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — abcázio" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Куба" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="abcázio" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — achém" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Kuba" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="achém" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — africanês" lang="af" hreflang="af" data-title="Kuba" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="africanês" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — alemão suíço" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Kuba" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alemão suíço" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A9%E1%89%A3" title="ኩባ — amárico" lang="am" hreflang="am" data-title="ኩባ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amárico" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ami mw-list-item"><a href="https://ami.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Amis" lang="ami" hreflang="ami" data-title="Cuba" data-language-autonym="Pangcah" data-language-local-name="Amis" class="interlanguage-link-target"><span>Pangcah</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — aragonês" lang="an" hreflang="an" data-title="Cuba" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonês" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/C%C5%ABba" title="Cūba — inglês antigo" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Cūba" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="inglês antigo" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्यूबा — angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="क्यूबा" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%83%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="كوبا — árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="كوبا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%83%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="كوبا — Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="كوبا" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%83%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="كوبا — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="كوبا" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Cuba" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Kuba" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — aimará" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Kuba" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="aimará" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — azerbaijano" lang="az" hreflang="az" data-title="Kuba" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaijano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="کوبا — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="کوبا" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — bashkir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Куба" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="bashkir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — balinês" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Kuba" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="balinês" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Kuba" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Kuba" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Kuba" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — bielorrusso" lang="be" hreflang="be" data-title="Куба" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="bielorrusso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Куба" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Kuba" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Куба" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्यूबा — Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="क्यूबा" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — bislamá" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Kuba" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="bislamá" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — bambara" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Kuba" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="bambara" class="interlanguage-link-target"><span>Bamanankan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%89%E0%A6%AC%E0%A6%BE" title="কিউবা — bengalês" lang="bn" hreflang="bn" data-title="কিউবা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalês" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%80%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%96%E0%BC%8D" title="ཀུ་བ། — tibetano" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ཀུ་བ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tibetano" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%BF%E0%A6%89%E0%A6%AC%E0%A6%BE" title="কিউবা — Bishnupriya" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="কিউবা" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="Bishnupriya" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — bretão" lang="br" hreflang="br" data-title="Kuba" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretão" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — bósnio" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Kuba" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bósnio" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Kuba" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Куба" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — catalão" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Cuba" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalão" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Cuba" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target"><span>Chavacano de Zamboanga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Cuba" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — checheno" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Куба" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="checheno" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Cuba" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%AB%E1%8F%86" title="ᎫᏆ — cherokee" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎫᏆ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="cherokee" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="کووبا — curdo central" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="کووبا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="curdo central" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — córsico" lang="co" hreflang="co" data-title="Cuba" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="córsico" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — tártara da Crimeia" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Kuba" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="tártara da Crimeia" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Kuba" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/K%C3%B9ba" title="Kùba — kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Kùba" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="kashubian" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — chuvash" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Куба" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvash" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Ciwba" title="Ciwba — galês" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Ciwba" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galês" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — dinamarquês" lang="da" hreflang="da" data-title="Cuba" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dinamarquês" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Cuba" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — alemão" lang="de" hreflang="de" data-title="Kuba" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemão" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Kuba" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — baixo sorábio" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Kuba" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="baixo sorábio" class="interlanguage-link-target"><span>Dolnoserbski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्युबा — Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="क्युबा" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%86%DE%A8%DE%87%DE%AA%DE%84%DE%A7" title="ކިއުބާ — divehi" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ކިއުބާ" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="divehi" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ee mw-list-item"><a href="https://ee.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — ewe" lang="ee" hreflang="ee" data-title="Cuba" data-language-autonym="Eʋegbe" data-language-local-name="ewe" class="interlanguage-link-target"><span>Eʋegbe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CF%8D%CE%B2%CE%B1" title="Κούβα — grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Κούβα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — inglês" lang="en" hreflang="en" data-title="Cuba" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglês" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Kubo" title="Kubo — esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Kubo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — espanhol" lang="es" hreflang="es" data-title="Cuba" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espanhol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Kuuba" title="Kuuba — estónio" lang="et" hreflang="et" data-title="Kuuba" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estónio" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — basco" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Kuba" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basco" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Cuba" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="کوبا — persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="کوبا" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Kubaa" title="Kubaa — fula" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Kubaa" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="fula" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="artigo recomendado"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Kuuba" title="Kuuba — finlandês" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Kuuba" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Kuuba" title="Kuuba — Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Kuuba" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — fijiano" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Cuba" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="fijiano" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — feroês" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Kuba" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroês" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — francês" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Cuba" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francês" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Cuba" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Kuuba" title="Kuuba — frísio setentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Kuuba" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frísio setentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Cube" title="Cube — friulano" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Cube" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulano" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — frísico ocidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Kuba" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frísico ocidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/C%C3%BAba" title="Cúba — irlandês" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Cúba" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — gagauz" lang="gag" hreflang="gag" data-title="Kuba" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="gagauz" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%B7%B4" title="古巴 — gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="古巴" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Cuba" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/C%C3%B9ba" title="Cùba — gaélico escocês" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Cùba" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélico escocês" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — galego" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Cuba" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galego" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/K%C3%BAva" title="Kúva — guarani" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Kúva" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guarani" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्युबा — Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="क्युबा" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%BA%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%B1%F0%90%8C%B0" title="𐌺𐌿𐌱𐌰 — gótico" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌺𐌿𐌱𐌰" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="gótico" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%AF%E0%AB%81%E0%AA%AC%E0%AA%BE" title="ક્યુબા — guzerate" lang="gu" hreflang="gu" data-title="ક્યુબા" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="guzerate" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Choobey" title="Yn Choobey — manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Choobey" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — haúça" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Cuba" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="haúça" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — hacá" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Cuba" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hacá" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A7%D7%95%D7%91%D7%94" title="קובה — hebraico" lang="he" hreflang="he" data-title="קובה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebraico" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्यूबा — hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="क्यूबा" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Cuba" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Kuba" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — alto sorábio" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Kuba" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="alto sorábio" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Kiba" title="Kiba — haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Kiba" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="haitiano" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Kuba" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A1" title="Կուբա — arménio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Կուբա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménio" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — interlíngua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Cuba" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlíngua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — indonésio" lang="id" hreflang="id" data-title="Kuba" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Cuba" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — ilocano" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Kuba" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ilocano" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — inguche" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Куба" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="inguche" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Kuba" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/K%C3%BAba" title="Kúba — islandês" lang="is" hreflang="is" data-title="Kúba" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandês" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Cuba" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%AD%E3%83%A5%E3%83%BC%E3%83%90" title="キューバ — japonês" lang="ja" hreflang="ja" data-title="キューバ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonês" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Kyuuba" title="Kyuuba — Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Kyuuba" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/kubas" title="kubas — lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="kubas" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="lojban" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — javanês" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Kuba" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanês" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%90" title="კუბა — georgiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="კუბა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="georgiano" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — kara-kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Kuba" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="kara-kalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — kabyle" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Kuba" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabyle" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D1%8D" title="Кубэ — cabardiano" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Кубэ" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="cabardiano" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Kuubaa" title="Kuubaa — Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Kuubaa" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Kuba" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="tyap" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — cazaque" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Куба" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="cazaque" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%82%E1%9E%BB%E1%9E%99%E1%9E%94%E1%9E%B6" title="គុយបា — khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="គុយបា" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%AF%E0%B3%82%E0%B2%AC%E0%B2%BE" title="ಕ್ಯೂಬಾ — canarim" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಕ್ಯೂಬಾ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="canarim" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%BF%A0%EB%B0%94" title="쿠바 — coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="쿠바" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — carachaio-bálcaro" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Куба" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="carachaio-bálcaro" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%9B%D9%88%D9%97%D8%A8%D8%A7" title="کیٛوٗبا — caxemira" lang="ks" hreflang="ks" data-title="کیٛوٗبا" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="caxemira" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/K%C3%BBba" title="Kûba — curdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Kûba" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="curdo" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Куба" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Kouba" title="Kouba — córnico" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Kouba" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="córnico" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — quirguiz" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Куба" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="quirguiz" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artigo destacado"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — latim" lang="la" hreflang="la" data-title="Cuba" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latim" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Kuba" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — luxemburguês" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Kuba" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxemburguês" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — lezghiano" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Куба" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezghiano" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Cuba" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — limburguês" lang="li" hreflang="li" data-title="Cuba" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburguês" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — ligure" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Cuba" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ligure" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Cuba" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — lombardo" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Cuba" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardo" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — lingala" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Kuba" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="lingala" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9B%E0%BA%B0%E0%BB%80%E0%BA%97%E0%BA%94%E0%BA%81%E0%BA%B9%E0%BA%9A%E0%BA%B2" title="ປະເທດກູບາ — laosiano" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ປະເທດກູບາ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="laosiano" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Kuba" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Kuba" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — letão" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Kuba" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letão" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — madurês" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Kuba" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="madurês" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्युबा — maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="क्युबा" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="maithili" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — mocsa" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Куба" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="mocsa" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Kiob%C3%A0" title="Kiobà — malgaxe" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Kiobà" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaxe" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Куба" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/Kiupa" title="Kiupa — maori" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Kiupa" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="maori" class="interlanguage-link-target"><span>Māori</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Kuba" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — macedónio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Куба" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedónio" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B5%82%E0%B4%AC" title="ക്യൂബ — malaiala" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ക്യൂബ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malaiala" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Куба" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%80%EA%AF%AD%EA%AF%8C%EA%AF%A8%EA%AF%95%EA%AF%A5" title="ꯀ꯭ꯌꯨꯕꯥ — manipuri" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯀ꯭ꯌꯨꯕꯥ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="manipuri" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्युबा — marata" lang="mr" hreflang="mr" data-title="क्युबा" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marata" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — Western Mari" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Куба" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="Western Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Кырык мары</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — malaio" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Cuba" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — maltês" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Kuba" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="maltês" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — mirandês" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Cuba" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandês" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%B8%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6" title="ကျူးဘားနိုင်ငံ — birmanês" lang="my" hreflang="my" data-title="ကျူးဘားနိုင်ငံ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmanês" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — erzya" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Куба" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzya" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="کوبا — mazandarani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="کوبا" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandarani" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — baixo-alemão" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Kuba" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="baixo-alemão" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — baixo-saxão" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Kuba" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="baixo-saxão" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्युबा — nepalês" lang="ne" hreflang="ne" data-title="क्युबा" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalês" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्युबा — newari" lang="new" hreflang="new" data-title="क्युबा" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Cuba_(land)" title="Cuba (land) — neerlandês" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Cuba (land)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — norueguês nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Cuba" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norueguês nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — norueguês bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Cuba" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norueguês bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Kuba" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%9E%DF%8E%DF%93%DF%8A%DF%AB" title="ߞߎߓߊ߫ — n’ko" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߞߎߓߊ߫" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="n’ko" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/Naakaii_N%C3%A1t%CA%BCoh%C3%AD_Bik%C3%A9yah" title="Naakaii Nátʼohí Bikéyah — navajo" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Naakaii Nátʼohí Bikéyah" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="navajo" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Cuba" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Kuba" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Kuubaa" title="Kuubaa — oromo" lang="om" hreflang="om" data-title="Kuubaa" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="oromo" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%95%E0%AD%8D%E0%AD%9F%E0%AD%81%E0%AC%AC%E0%AC%BE" title="କ୍ୟୁବା — oriá" lang="or" hreflang="or" data-title="କ୍ୟୁବା" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="oriá" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%C3%A6" title="Кубæ — ossético" lang="os" hreflang="os" data-title="Кубæ" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ossético" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%95%E0%A8%BF%E0%A8%8A%E0%A8%AC%E0%A8%BE" title="ਕਿਊਬਾ — panjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਕਿਊਬਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pag mw-list-item"><a href="https://pag.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — língua pangasinesa" lang="pag" hreflang="pag" data-title="Cuba" data-language-autonym="Pangasinan" data-language-local-name="língua pangasinesa" class="interlanguage-link-target"><span>Pangasinan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — pampango" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Cuba" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="pampango" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Cuba" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Cuba" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Kubaa" title="Kubaa — Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Kubaa" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pi mw-list-item"><a href="https://pi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्यूबा — páli" lang="pi" hreflang="pi" data-title="क्यूबा" data-language-autonym="पालि" data-language-local-name="páli" class="interlanguage-link-target"><span>पालि</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Kuba" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Cuba" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="کیوبا — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="کیوبا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%8A%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="کيوبا — pastó" lang="ps" hreflang="ps" data-title="کيوبا" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pastó" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Kuwa" title="Kuwa — quíchua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Kuwa" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quíchua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Kuba" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — romeno" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Cuba" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romeno" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="Cuba" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target"><span>Tarandíne</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — russo" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Куба" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russo" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Куба" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Kiba" title="Kiba — quiniaruanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Kiba" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="quiniaruanda" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82%E0%A4%AC%E0%A4%BE" title="क्यूबा — sânscrito" lang="sa" hreflang="sa" data-title="क्यूबा" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="sânscrito" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D1%83%D0%B1%D0%B0_(%D0%B4%D0%BE%D0%B9%D0%B4%D1%83)" title="Кууба (дойду) — sakha" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Кууба (дойду)" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="sakha" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A0%E1%B1%A4%E1%B1%A3%E1%B1%B5%E1%B1%9F" title="ᱠᱤᱣᱵᱟ — santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱠᱤᱣᱵᱟ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="santali" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — sardo" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Cuba" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sardo" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Cubba" title="Cubba — siciliano" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Cubba" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siciliano" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Cuba" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%AA%D9%8A%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="ڪيوبا — sindi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ڪيوبا" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — sami do norte" lang="se" hreflang="se" data-title="Cuba" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="sami do norte" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — servo-croata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Kuba" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="servo-croata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%B0%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%81%B5%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%95%E1%82%83%E1%80%B8" title="မိူင်းၵူးပႃး — shan" lang="shn" hreflang="shn" data-title="မိူင်းၵူးပႃး" data-language-autonym="တႆး" data-language-local-name="shan" class="interlanguage-link-target"><span>တႆး</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%92%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%B6%E0%B7%8F%E0%B7%80" title="කියුබාව — cingalês" lang="si" hreflang="si" data-title="කියුබාව" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalês" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Cuba" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Kuba" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Kuba" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — samoano" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Cuba" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="samoano" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Kuuba" title="Kuuba — inari sami" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Kuuba" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="inari sami" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Cuba" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Kuuba" title="Kuuba — somali" lang="so" hreflang="so" data-title="Kuuba" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somali" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — albanês" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Kuba" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanês" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — sérvio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Куба" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="sérvio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn mw-list-item"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — surinamês" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Cuba" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="surinamês" class="interlanguage-link-target"><span>Sranantongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ss mw-list-item"><a href="https://ss.wikipedia.org/wiki/IKhuyubha" title="IKhuyubha — suázi" lang="ss" hreflang="ss" data-title="IKhuyubha" data-language-autonym="SiSwati" data-language-local-name="suázi" class="interlanguage-link-target"><span>SiSwati</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Kuba" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — sundanês" lang="su" hreflang="su" data-title="Kuba" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundanês" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Kuba" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — suaíli" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Kuba" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suaíli" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — silesiano" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Kuba" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="silesiano" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="Cuba" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%95%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AF%82%E0%AE%AA%E0%AE%BE" title="கியூபா — tâmil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="கியூபா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tâmil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Atayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="Cuba" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Atayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%AF%E0%B1%82%E0%B0%AC%E0%B0%BE" title="క్యూబా — telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="క్యూబా" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — tétum" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Kuba" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="tétum" class="interlanguage-link-target"><span>Tetun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — tajique" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Куба" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tajique" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%84%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0%B8%9A%E0%B8%B2" title="ประเทศคิวบา — tailandês" lang="th" hreflang="th" data-title="ประเทศคิวบา" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandês" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ti mw-list-item"><a href="https://ti.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A9%E1%89%A3" title="ኩባ — tigrínia" lang="ti" hreflang="ti" data-title="ኩባ" data-language-autonym="ትግርኛ" data-language-local-name="tigrínia" class="interlanguage-link-target"><span>ትግርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — turcomano" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Kuba" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turcomano" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Cuba" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Kub%C9%99" title="Kubə — Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Kubə" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/Kiupa" title="Kiupa — tonga" lang="to" hreflang="to" data-title="Kiupa" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="tonga" class="interlanguage-link-target"><span>Lea faka-Tonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCba" title="Küba — turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Küba" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-trv mw-list-item"><a href="https://trv.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — taroko" lang="trv" hreflang="trv" data-title="Cuba" data-language-autonym="Seediq" data-language-local-name="taroko" class="interlanguage-link-target"><span>Seediq</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Куба" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatar" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="artigo bom"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — tumbuka" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Cuba" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="tumbuka" class="interlanguage-link-target"><span>ChiTumbuka</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — twi" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Cuba" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="twi" class="interlanguage-link-target"><span>Twi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — udmurte" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Куба" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="udmurte" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%83%DB%87%D8%A8%D8%A7" title="كۇبا — uigur" lang="ug" hreflang="ug" data-title="كۇبا" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="uigur" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%83%D0%B1%D0%B0" title="Куба — ucraniano" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Куба" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraniano" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="کیوبا — urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="کیوبا" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — usbeque" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Kuba" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="usbeque" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — véneto" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Cuba" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="véneto" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Kuba" title="Kuba — Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Kuba" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Cuba" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Kube%C3%A4n" title="Kubeän — volapuque" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Kubeän" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="volapuque" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Couba" title="Couba — valão" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Couba" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="valão" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Cuba" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Kubaa" title="Kubaa — uólofe" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Kubaa" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="uólofe" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%B7%B4" title="古巴 — wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="古巴" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/Tyhubha" title="Tyhubha — xosa" lang="xh" hreflang="xh" data-title="Tyhubha" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="xosa" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%90" title="კუბა — Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="კუბა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A7%D7%95%D7%91%D7%90" title="קובא — iídiche" lang="yi" hreflang="yi" data-title="קובא" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="iídiche" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/K%C3%BAb%C3%A0" title="Kúbà — ioruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Kúbà" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="ioruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Gujbah" title="Gujbah — zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Gujbah" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Cuba" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B4%BD%E2%B5%93%E2%B4%B1%E2%B4%B0" title="ⴽⵓⴱⴰ — tamazight marroquino padrão" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⴽⵓⴱⴰ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="tamazight marroquino padrão" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%B7%B4" title="古巴 — chinês" lang="zh" hreflang="zh" data-title="古巴" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinês" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%B7%B4" title="古巴 — Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="古巴" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Cuba" title="Cuba — min nan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Cuba" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="min nan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%8F%A4%E5%B7%B4" title="古巴 — cantonês" lang="yue" hreflang="yue" data-title="古巴" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonês" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q241#sitelinks-wikipedia" title="Editar hiperligações interlínguas" class="wbc-editpage">Editar hiperligações</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaços nominais"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Cuba" title="Ver a página de conteúdo [c]" accesskey="c"><span>Artigo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discuss%C3%A3o:Cuba" rel="discussion" title="Discussão sobre o conteúdo da página [t]" accesskey="t"><span>Discussão</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mudar a variante da língua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">português</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Cuba"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit" title="Editar esta página [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit" title="Editar o código-fonte desta página [e]" accesskey="e"><span>Editar código-fonte</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=history" title="Edições anteriores desta página. [h]" accesskey="h"><span>Ver histórico</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas de página"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Mais opções" > <div class="vector-menu-heading"> Operações </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Cuba"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit" title="Editar esta página [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit" title="Editar o código-fonte desta página [e]" accesskey="e"><span>Editar código-fonte</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=history"><span>Ver histórico</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Geral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_afluentes/Cuba" title="Lista de todas as páginas que contêm hiperligações para esta [j]" accesskey="j"><span>Páginas afluentes</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Altera%C3%A7%C3%B5es_relacionadas/Cuba" rel="nofollow" title="Mudanças recentes nas páginas para as quais esta contém hiperligações [k]" accesskey="k"><span>Alterações relacionadas</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pt.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Carregar_ficheiro" title="Carregar ficheiros [u]" accesskey="u"><span>Carregar ficheiro</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&oldid=69802144" title="Hiperligação permanente para esta revisão desta página"><span>Hiperligação permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=info" title="Mais informações sobre esta página"><span>Informações da página</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Citar&page=Cuba&id=69802144&wpFormIdentifier=titleform" title="Informação sobre como citar esta página"><span>Citar esta página</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fpt.wikipedia.org%2Fwiki%2FCuba"><span>Obter URL encurtado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fpt.wikipedia.org%2Fwiki%2FCuba"><span>Descarregar código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Livro&bookcmd=book_creator&referer=Cuba"><span>Criar um livro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Cuba&action=show-download-screen"><span>Descarregar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Cuba&printable=yes" title="Versão para impressão desta página [p]" accesskey="p"><span>Versão para impressão</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros projetos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Cuba" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibooks mw-list-item"><a href="https://pt.wikibooks.org/wiki/Cuba" hreflang="pt"><span>Wikilivros</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://pt.wikinews.org/wiki/Categoria:Cuba" hreflang="pt"><span>Wikinotícias</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikivoyage mw-list-item"><a href="https://pt.wikivoyage.org/wiki/Cuba" hreflang="pt"><span>Wikivoyage</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q241" title="Hiperligação para o elemento do repositório de dados [g]" accesskey="g"><span>Elemento Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas de página"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspeto"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aspeto</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ocultar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-good-star" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Artigos_bons" title="Este é um artigo bom. Clique aqui para mais informações."><img alt="Este é um artigo bom. Clique aqui para mais informações." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Cscr-featured2.svg/20px-Cscr-featured2.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Cscr-featured2.svg/30px-Cscr-featured2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Cscr-featured2.svg/40px-Cscr-featured2.svg.png 2x" data-file-width="466" data-file-height="443" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pt" dir="ltr"><div class="hatnote"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Disambig_grey.svg/20px-Disambig_grey.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Disambig_grey.svg/30px-Disambig_grey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Disambig_grey.svg/40px-Disambig_grey.svg.png 2x" data-file-width="260" data-file-height="200" /></span></span> <b>Nota:</b> Para outros significados, veja <a href="/wiki/Cuba_(desambigua%C3%A7%C3%A3o)" class="mw-disambig" title="Cuba (desambiguação)">Cuba (desambiguação)</a>.</div> <table class="infobox geography" cellpadding="3" border="0" style="width:22em; border:1px solid #A2A9B1; background:#f9f9f9; font-size:88%; margin-top:1.5em;"> <tbody><tr> <th colspan="2" class="fn" style="text-align:center; margin-left:inherit; font-size:125%; padding-bottom: 0.2em; line-height:1.1em; text-align:center; margin-left:inherit; font-size:125%; padding: 0.5em; line-height:1.1em;"><span class="">República de Cuba</span> </th></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><div class="noresize" style="display:table; width:100%;"> <div style="display:table-cell; vertical-align:middle; padding-left:5px;"> <div style="padding-bottom:3px;"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_Cuba.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/250px-Flag_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="125" height="63" class="mw-file-element" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span></div> <div><a href="/wiki/Bandeira_de_Cuba" title="Bandeira de Cuba">Bandeira</a></div> </div> <div style="display:table-cell; vertical-align:middle; padding: 0px 5px;"> <div style="padding-bottom:3px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Coat_of_arms_of_Cuba.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_Cuba.svg/120px-Coat_of_arms_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="85" height="96" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Coat_of_arms_of_Cuba.svg/250px-Coat_of_arms_of_Cuba.svg.png 1.5x" data-file-width="800" data-file-height="900" /></a></span></div> <div><a href="/wiki/Bras%C3%A3o_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Brasão de Cuba">Brasão</a></div> </div> </div> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center; vertical-align:top; text-align:center; font-weight:normal; font-size:95%;"><b>Lema:</b> <i>¡Patria o Muerte, Venceremos!</i><br /> <span style="font-size:85%;"><i>"Pátria ou Morte, Venceremos!"</i></span> </th></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center; vertical-align:top; text-align:center; font-weight:normal; font-size:95%;"><b>Hino:</b> <i><a href="/wiki/La_Bayamesa" title="La Bayamesa">La Bayamesa</a></i><br /> <span style="font-size:85%;"><i>"A Bayamesa"</i></span> <span class="noprint"><figure class="mw-default-size mw-halign-center" typeof="mw:File"><span><audio id="mwe_player_0" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="220" style="width:220px;" data-durationhint="53" data-mwtitle="Cuban_national_anthem_(abridged_version),_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/4/41/Cuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga/Cuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga.mp3" type="audio/mpeg" data-transcodekey="mp3" data-width="0" data-height="0" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/41/Cuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga" type="audio/ogg; codecs="vorbis"" data-width="0" data-height="0" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=ar&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ar" label="العربية (ar)" data-dir="rtl" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=cs&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="cs" label="čeština (cs)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=de&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="de" label="Deutsch (de)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=en&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="en" label="English (en)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=es&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="es" label="español (es)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=et&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="et" label="eesti (et)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=fr&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="fr" label="français (fr)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=id&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="id" label="Bahasa Indonesia (id)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=ja&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ja" label="日本語 (ja)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=ko&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ko" label="한국어 (ko)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=nl&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="nl" label="Nederlands (nl)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=tt&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="tt" label="татарча / tatarça (tt)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=vi&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="vi" label="Tiếng Việt (vi)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=zh-hant&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hant" label="中文(繁體) (zh-hant)" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ACuban_national_anthem_%28abridged_version%29%2C_performed_by_the_U.S._Navy_Band.oga&lang=zh&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh" label="中文 (zh)" data-dir="ltr" /></audio></span><figcaption>noicon</figcaption></figure></span> </th></tr> <tr> <td style="vertical-align: top; text-align: center;" colspan="2"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Ficheiro:CUB_orthographic.svg" class="mw-file-description" title="Localização de Cuba no globo mundial (em verde)"><img alt="Localização de Cuba no globo mundial (em verde)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/CUB_orthographic.svg/250px-CUB_orthographic.svg.png" decoding="async" width="250" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/CUB_orthographic.svg/375px-CUB_orthographic.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/CUB_orthographic.svg/500px-CUB_orthographic.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span><div style="position: relative; top: 0.3em;">Localização de Cuba no globo mundial (em verde)</div> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.3em 1em 0.3em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b>Capital</b><br />e maior cidade </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; width:50%; padding:0.3em 1em 0.3em 0; vertical-align:top;"><a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> <br /><small>23° 07' N 82° 23' O</small> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b>Língua oficial</b> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top: solid 1px #A2A9B1; width:50%; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top"><a href="/wiki/L%C3%ADngua_espanhola" class="mw-redirect" title="Língua espanhola">espanhol</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b><a href="/wiki/Gent%C3%ADlico" title="Gentílico">Gentílico</a></b> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; width:50%; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top"><a href="/wiki/Cubanos" title="Cubanos">cubano</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.3em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b>Governo</b> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.3em 0; vertical-align:top"><a href="/wiki/Estado_socialista" title="Estado socialista">República socialista</a> <a href="/wiki/Marxismo-leninismo" title="Marxismo-leninismo">marxista-leninista</a> <a href="/wiki/Estado_unit%C3%A1rio" title="Estado unitário">unitária</a> <a href="/wiki/Unipartidarismo" title="Unipartidarismo">unipartidária</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • <a href="/wiki/Presidente_do_Conselho_de_Estado_da_Rep%C3%BAblica_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Presidente do Conselho de Estado da República de Cuba">Presidente</a> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top;border: none;"><a href="/wiki/Miguel_D%C3%ADaz-Canel" title="Miguel Díaz-Canel">Miguel Díaz-Canel</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • <a href="/wiki/Vice-presidente" title="Vice-presidente">1º vice-presidente</a> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top;border: none;"><a href="/wiki/Salvador_Vald%C3%A9s_Mesa" title="Salvador Valdés Mesa">Salvador Valdés Mesa</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • <a href="/wiki/Lista_de_chefes_de_governo_de_Cuba" title="Lista de chefes de governo de Cuba">Primeiro-ministro</a> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top;border: none;"><a href="/wiki/Manuel_Marrero_Cruz" title="Manuel Marrero Cruz">Manuel Marrero Cruz</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • Presidente da Assembleia Nacional </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top;border: none"><a href="/wiki/Esteban_Lazo_Hern%C3%A1ndez" title="Esteban Lazo Hernández">Esteban Lazo Hernández</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b>Legislatura</b> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"><a href="/wiki/Assembleia_Nacional_do_Poder_Popular" title="Assembleia Nacional do Poder Popular">Assembleia Nacional do Poder Popular</a> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; text-align:left;"><a href="/wiki/Independ%C3%AAncia" title="Independência">Independência</a> de <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a> </th></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • Declarada </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;"><a href="/wiki/10_de_outubro" title="10 de outubro">10 de outubro</a> de <a href="/wiki/1898" title="1898">1898</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica" title="República">República</a> declarada </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;"><a href="/wiki/20_de_maio" title="20 de maio">20 de maio</a> de <a href="/wiki/1902" title="1902">1902</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Cubana" title="Revolução Cubana">Revolução Cubana</a> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;"><a href="/wiki/1_de_janeiro" title="1 de janeiro">1 de janeiro</a> de <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; text-align:left;">Área </th></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • Total </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;">110.861 <a href="/wiki/Quil%C3%B3metro_quadrado" class="mw-redirect" title="Quilómetro quadrado">km²</a> (<a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_e_territ%C3%B3rios_por_%C3%A1rea" title="Lista de países e territórios por área">105.º</a>) </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="text-align:center; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; text-align:left;">População </th></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • Estimativa para 2017 </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;">11 221 060<sup id="cite_ref-one.cu_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-one.cu-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> hab. (<a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_popula%C3%A7%C3%A3o" title="Lista de países por população">82.º</a>) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none; padding-bottom:0.3em;"> • <a href="/wiki/Densidade_populacional" title="Densidade populacional">Densidade</a> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none; padding-bottom:0.3em;">102,1 hab./km² (<a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_densidade_populacional" title="Lista de países por densidade populacional">106.º</a>) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b><a href="/wiki/Produto_interno_bruto" title="Produto interno bruto">PIB</a></b> (base <a href="/wiki/Paridade_do_poder_de_compra" title="Paridade do poder de compra">PPC</a>) </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.2em 0; vertical-align:top;">Estimativa para 2015 </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • Total </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;">US$ <span style="cursor: help; border-bottom: 1px dotted;" title="254 865 000 000">254,865 <a href="/wiki/Bilh%C3%B5es" class="mw-redirect" title="Bilhões">bilhões</a></span><a href="/wiki/Escalas_curta_e_longa" title="Escalas curta e longa">*</a><sup id="cite_ref-GDPPPP1_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-GDPPPP1-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_PIB_(Paridade_do_Poder_de_Compra)" title="Lista de países por PIB (Paridade do Poder de Compra)">66.º</a>) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • <i><a href="/wiki/Renda_per_capita" title="Renda per capita">Per capita</a></i> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;">US$ 22 237<sup id="cite_ref-GDPPPP1_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-GDPPPP1-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_PIB_(Paridade_do_Poder_de_Compra)_per_capita" title="Lista de países por PIB (Paridade do Poder de Compra) per capita">92.º</a>) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • Total </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;">US$ <span style="cursor: help; border-bottom: 1px dotted;" title="96 851 000 000">96,851 <a href="/wiki/Bilh%C3%B5es" class="mw-redirect" title="Bilhões">bilhões</a></span><a href="/wiki/Escalas_curta_e_longa" title="Escalas curta e longa">*</a><sup id="cite_ref-worldbank_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-worldbank-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_PIB_nominal" title="Lista de países por PIB nominal">63.º</a>) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • <i><a href="/wiki/Renda_per_capita" title="Renda per capita">Per capita</a></i> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.2em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;">US$ 8 433<sup id="cite_ref-worldbank_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-worldbank-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_PIB_nominal_per_capita" title="Lista de países por PIB nominal per capita">88.º</a>) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b><a href="/wiki/%C3%8Dndice_de_Desenvolvimento_Humano" title="Índice de Desenvolvimento Humano">IDH</a></b> (2019) </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;">0,783 (<a href="/wiki/Lista_de_pa%C3%ADses_por_%C3%8Dndice_de_Desenvolvimento_Humano" title="Lista de países por Índice de Desenvolvimento Humano">70.º</a>) – <span style="color:green;">alto</span><sup id="cite_ref-IDH_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-IDH-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b>Moeda</b> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"><a href="/wiki/Peso_cubano" title="Peso cubano">Peso</a> (<a href="/wiki/ISO_4217" title="ISO 4217">CUC</a>) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b><a href="/wiki/Fuso_hor%C3%A1rio" title="Fuso horário">Fuso horário</a></b> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"><a href="/wiki/UTC%E2%88%9205:00" title="UTC−05:00">EST</a> (<a href="/wiki/Tempo_Universal_Coordenado" title="Tempo Universal Coordenado">UTC</a>-5) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px; border: none;"> • Verão (<a href="/wiki/Hor%C3%A1rio_de_ver%C3%A3o" title="Horário de verão">DST</a>) </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; border: none;"><a href="/wiki/UTC%E2%88%9204:00" title="UTC−04:00">EST</a> (<a href="/wiki/Tempo_Universal_Coordenado" title="Tempo Universal Coordenado">UTC</a>-4) </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b><a href="/wiki/Lista_de_TLDs" title="Lista de TLDs">Cód. Internet</a></b> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;"><a href="/wiki/.cu" title=".cu">.cu</a> </td></tr> <tr> <td scope="row" style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top; padding-left: 07px;"><b><a href="/wiki/Lista_de_c%C3%B3digos_telef%C3%B3nicos" title="Lista de códigos telefónicos">Cód. telef.</a></b> </td> <td style="vertical-align: top; text-align: left; padding:0.4em 1em 0.4em 0; vertical-align:top;">+53 </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center; border-top: solid 1px #A2A9B1; padding:0.4em 1em 0.2em 0; vertical-align:top; text-align:left; padding-left: 0.3em;border: none;" class=""><small></small> </td></tr> </tbody></table> <p><b>Cuba</b> (<small>pronunciado em <a href="/wiki/L%C3%ADngua_castelhana" title="Língua castelhana">castelhano</a>: </small><span title="Representação no Alfabeto Fonético Internacional (AFI)" class="AFI"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Alfabeto_fon%C3%A9tico_internacional" title="Wikipédia:Alfabeto fonético internacional">[ˈkuβa]</a></span>), oficialmente <b>República de Cuba</b>, é um <a href="/wiki/Pa%C3%ADs_insular" title="País insular">país insular</a> localizado no <a href="/wiki/Mar_do_Caribe" title="Mar do Caribe">mar do Caribe</a>, na América Central e Caribe (sub-continente da <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>). É um país que compreende a ilha de Cuba, bem como a <a href="/wiki/Ilha_da_Juventude" title="Ilha da Juventude">Ilha da Juventude</a> e vários <a href="/wiki/Arquip%C3%A9lago" title="Arquipélago">arquipélagos</a> menores. Cuba está localizada no norte do <a href="/wiki/Caribe" title="Caribe">Caribe</a>, onde o mar do Caribe, o <a href="/wiki/Golfo_do_M%C3%A9xico" title="Golfo do México">Golfo do México</a> e o <a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico">Oceano Atlântico</a> se encontram. Fica a leste da <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_de_Iucat%C3%A3" title="Península de Iucatã">Península de Iucatã</a> (<a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a>), a sul tanto do estado <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">norte-americano</a> da <a href="/wiki/Fl%C3%B3rida" title="Flórida">Flórida</a> como das <a href="/wiki/Bahamas" title="Bahamas">Bahamas</a>, a oeste da <a href="/wiki/Hispaniola" class="mw-redirect" title="Hispaniola">Hispaniola</a>, e a norte tanto da <a href="/wiki/Jamaica" title="Jamaica">Jamaica</a> como das <a href="/wiki/Ilhas_Cayman" title="Ilhas Cayman">Ilhas Caimão</a>. <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> é a maior <a href="/wiki/Cidade" title="Cidade">cidade</a> e <a href="/wiki/Capital" title="Capital">capital</a>; outras grandes cidades incluem <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a> e <a href="/wiki/Camag%C3%BCey_(prov%C3%ADncia)" title="Camagüey (província)">Camagüey</a>. A área oficial da República de Cuba é de 109 884 km<sup>2</sup> (sem as águas territoriais). A <a href="/wiki/Geografia_de_Cuba" title="Geografia de Cuba">ilha principal de Cuba</a> é a maior ilha de Cuba e do Caribe, com uma área de 104 338 km<sup>2</sup>. Cuba é o segundo país mais populoso do Caribe, depois do <a href="/wiki/Haiti" title="Haiti">Haiti</a>, com mais de 11 milhões de habitantes.<sup id="cite_ref-BBC_profile_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-BBC_profile-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O território que hoje é Cuba foi habitado pelos povos <a href="/wiki/Ciboneis" title="Ciboneis">ciboneis</a> <a href="/wiki/Ta%C3%ADnos" title="Taínos">taínos</a> desde o <a href="/wiki/Quarto_mil%C3%A9nio_a.C." title="Quarto milénio a.C.">quarto milênio a.C.</a> até à <a href="/wiki/Coloniza%C3%A7%C3%A3o_espanhola_da_Am%C3%A9rica" title="Colonização espanhola da América">colonização espanhola</a> no século XV.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A partir do século XV, foi uma <a href="/wiki/Col%C3%B3nia" title="Colónia">colónia</a> de <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Espanhol" title="Império Espanhol">Espanha</a> até à <a href="/wiki/Guerra_Hispano-Americana" title="Guerra Hispano-Americana">Guerra Hispano-americana</a> de 1898, quando Cuba foi ocupada pelos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> e ganhou a <a href="/wiki/Emenda_Platt" title="Emenda Platt">independência nominal</a> como <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_de_Cuba_(1902%E2%80%931959)" title="República de Cuba (1902–1959)">protectorado</a> <i><a href="/wiki/De_facto" title="De facto">de facto</a></i> dos Estados Unidos em 1902. Sendo uma república frágil, em 1940 Cuba tentou fortalecer o seu sistema democrático, mas a radicalização política crescente e os conflitos sociais culminaram num <a href="/wiki/Golpe_de_Estado" title="Golpe de Estado">golpe</a> e subsequente <a href="/wiki/Ditadura" title="Ditadura">ditadura</a> apoiada pelos Estados Unidos de <a href="/wiki/Fulgencio_Batista" title="Fulgencio Batista">Fulgencio Batista</a> em 1952.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Corrup%C3%A7%C3%A3o" title="Corrupção">corrupção</a> aberta e a opressão sob o governo de Batista<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> levaram à sua <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Cubana" title="Revolução Cubana">destituição a Janeiro de 1959</a> pelo <a href="/wiki/Movimento_26_de_Julho" title="Movimento 26 de Julho">Movimento 26 de Julho</a>, que depois estabeleceu uma <a href="/wiki/Ditadura_do_proletariado" title="Ditadura do proletariado">ditadura do proletariado</a> sob a liderança do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista de Cuba</a>, sendo <a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidel Castro</a> um dos seus fundadores, eleito primeiro secretário do comité central desde 1965 até 2011.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Assembleia_Nacional_do_Poder_Popular" title="Assembleia Nacional do Poder Popular">Assembleia Nacional do Poder Popular</a> é o <a href="/wiki/Parlamento" title="Parlamento">parlamento</a> <a href="/wiki/Poder_Legislativo" class="mw-redirect" title="Poder Legislativo">legislativo</a> da República de Cuba e o órgão supremo do poder do Estado<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e seu atual presidente é <a href="/wiki/Esteban_Lazo_Hern%C3%A1ndez" title="Esteban Lazo Hernández">Esteban Lazo Hernández</a>. O atual presidente da República de Cuba é <a href="/wiki/Miguel_D%C3%ADaz-Canel" title="Miguel Díaz-Canel">Miguel Díaz-Canel</a>, que também é o atual primeiro secretário do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">PCC</a>. O país foi um ponto de discórdia durante a <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a> entre a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a> e os <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>, e uma <a href="/wiki/Guerra_nuclear" title="Guerra nuclear">guerra nuclear</a> quase eclodiu durante a <a href="/wiki/Crise_dos_m%C3%ADsseis_de_Cuba" title="Crise dos mísseis de Cuba">Crise dos Mísseis de Cuba de 1962</a>. Cuba é um dos atuais <a href="/wiki/Estados_socialistas" class="mw-redirect" title="Estados socialistas">Estados socialistas</a> <a href="/wiki/Marxismo-leninismo" title="Marxismo-leninismo">marxistas-leninistas</a> existentes. </p><p>Sob Castro, Cuba esteve envolvida numa vasta gama de actividades militares e humanitárias na <a href="/wiki/%C3%81sia" title="Ásia">Ásia</a> e na <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a>.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba enviou mais de 400 mil dos seus cidadãos para <a href="/wiki/Opera%C3%A7%C3%A3o_Carlota" title="Operação Carlota">combater em Angola</a> (1975–91) e derrotou as <a href="/wiki/For%C3%A7as_armadas_da_%C3%81frica_do_Sul" class="mw-redirect" title="Forças armadas da África do Sul">forças armadas da África do Sul</a> em guerra convencional envolvendo tanques, aviões, e artilharia.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Opera%C3%A7%C3%A3o_Carlota" title="Operação Carlota">intervenção cubana em Angola</a> contribuiu para a queda do regime do <i><a href="/wiki/Apartheid" title="Apartheid">apartheid</a></i> na <a href="/wiki/%C3%81frica_do_Sul" title="África do Sul">África do Sul</a>.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Culturalmente, Cuba é considerada parte da <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Latina" title="América Latina">América Latina</a>.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> É um país multiétnico cujo <a href="/wiki/Cubanos" title="Cubanos">povo</a>, <a href="/wiki/Cultura_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Cultura de Cuba">cultura</a> e costumes derivam de diversas origens, incluindo os povos <a href="/wiki/Ta%C3%ADnos" title="Taínos">Taínos</a> <a href="/wiki/Ciboneis" title="Ciboneis">Ciboneis</a>, o longo período do <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Espanhol" title="Império Espanhol">colonialismo espanhol</a>, a introdução dos <a href="/wiki/Com%C3%A9rcio_de_escravos_no_Atl%C3%A2ntico" title="Comércio de escravos no Atlântico">escravos africanos</a> e uma relação <a href="/wiki/Rela%C3%A7%C3%B5es_Cuba-Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" class="mw-redirect" title="Relações Cuba-União Soviética">estreita com a União Soviética</a> na <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a>. </p><p>Cuba é um <a href="/wiki/Estado_soberano" class="mw-redirect" title="Estado soberano">Estado soberano</a> e membro fundador das <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" title="Organização das Nações Unidas">Nações Unidas</a>, do <a href="/wiki/Grupo_dos_77" title="Grupo dos 77">G77</a>, do <a href="/wiki/Movimento_N%C3%A3o_Alinhado" class="mw-redirect" title="Movimento Não Alinhado">Movimento Não Alinhado</a>, dos <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_ACP" class="mw-redirect" title="Países ACP">Países ACP</a>, da <a href="/wiki/Alian%C3%A7a_Bolivariana_para_os_Povos_da_Nossa_Am%C3%A9rica" title="Aliança Bolivariana para os Povos da Nossa América">ALBA</a> e da <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" title="Organização dos Estados Americanos">Organização dos Estados Americanos</a>. Tem uma das únicas <a href="/wiki/Economia_planificada" title="Economia planificada">economias planificadas</a> do mundo, e a sua economia é dominada pela indústria do turismo e pelas exportações de mão-de-obra qualificada, <a href="/wiki/A%C3%A7%C3%BAcar" title="Açúcar">açúcar</a>, <a href="/wiki/Tabaco" title="Tabaco">tabaco</a>, e <a href="/wiki/Caf%C3%A9" title="Café">café</a>. De acordo com o <a href="/wiki/%C3%8Dndice_de_Desenvolvimento_Humano" title="Índice de Desenvolvimento Humano">Índice de Desenvolvimento Humano</a> e dados fornecidos pelo governo, Cuba tem um elevado desenvolvimento humano e está classificada em oitavo lugar na América do Norte, e em 72º lugar mundialmente em 2019.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Também ocupa um lugar de destaque em algumas métricas de desempenho nacional, incluindo <a class="mw-selflink-fragment" href="#Saúde">cuidados de saúde</a> e <a class="mw-selflink-fragment" href="#Educação">educação</a>.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> É o único país do mundo a satisfazer as condições de desenvolvimento sustentável estabelecidas pela <a href="/wiki/World_Wide_Fund_for_Nature" title="World Wide Fund for Nature">WWF</a>.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De acordo com o <a href="/wiki/Programa_Alimentar_Mundial" title="Programa Alimentar Mundial">Programa Alimentar Mundial</a> das <a href="/wiki/Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" class="mw-redirect" title="Nações Unidas">Nações Unidas</a>, as políticas governamentais cubanas erradicaram em grande escala a fome e a pobreza.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>nota 1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em Cuba, foi constatado que 88% dos cidadãos vivem em extrema pobreza, conforme um estudo divulgado pelo Observatório Cubano dos Direitos Humanos (OCDH).<sup id="cite_ref-:3_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-:3-29"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O relatório também destaca uma crescente preocupação com a segurança alimentar na ilha e a dificuldade em adquirir produtos básicos.<sup id="cite_ref-:3_29-1" class="reference"><a href="#cite_note-:3-29"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etimologia">Etimologia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=1" title="Editar secção: Etimologia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=1" title="Editar código-fonte da secção: Etimologia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Não existe consenso quanto à origem do nome <i>cuba</i>. Entre as diferentes versões, há duas que se destacam: a primeira diz que a palavra deriva dos termos <a href="/wiki/L%C3%ADngua_ta%C3%ADna" class="mw-redirect" title="Língua taína">taínos</a> <i>cubao</i>, que significa <i>onde a terra fértil abunda</i>,<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ou <i>coabana ou cubanacán</i>, que se traduziriam como <i>lugar amplo</i>,<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e outra versão diz que deriva da contração de duas palavras <a href="/wiki/Aruaques" title="Aruaques">aruaques</a>: <i>coa</i> (<i>lugar, terra, terreno</i>) e <i>bana</i> (<i>grande</i>).<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Circula ainda a teoria de que <a href="/wiki/Crist%C3%B3v%C3%A3o_Colombo" title="Cristóvão Colombo">Cristóvão Colombo</a> possa ter nascido em <a href="/wiki/Cuba_(Portugal)" title="Cuba (Portugal)">Cuba</a>, uma vila portuguesa no <a href="/wiki/Alentejo" title="Alentejo">Alentejo</a>, e esta ser a origem do nome da ilha.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="História"><span id="Hist.C3.B3ria"></span>História</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=2" title="Editar secção: História" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=2" title="Editar código-fonte da secção: História"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69811361">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-left:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_de_Cuba" title="História de Cuba">História de Cuba</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Período_pré-colonial"><span id="Per.C3.ADodo_pr.C3.A9-colonial"></span>Período pré-colonial</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=3" title="Editar secção: Período pré-colonial" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=3" title="Editar código-fonte da secção: Período pré-colonial"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fuerte_de_la_Punta_-_Baracoa_-_03.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Fuerte_de_la_Punta_-_Baracoa_-_03.jpg/170px-Fuerte_de_la_Punta_-_Baracoa_-_03.jpg" decoding="async" width="170" height="255" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Fuerte_de_la_Punta_-_Baracoa_-_03.jpg/255px-Fuerte_de_la_Punta_-_Baracoa_-_03.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Fuerte_de_la_Punta_-_Baracoa_-_03.jpg/340px-Fuerte_de_la_Punta_-_Baracoa_-_03.jpg 2x" data-file-width="2656" data-file-height="3984" /></a><figcaption>Estátua de <a href="/wiki/Hatuey" title="Hatuey">Hatuey</a>, um líder dos <a href="/wiki/Ta%C3%ADnos" title="Taínos">taínos</a>, o povo nativo de Cuba</figcaption></figure> <p>No último século, estudos arqueológicos, etnológicos e morfológicos permitiram investigar a vida dos primeiros habitantes que chegaram à Cuba por volta de 6 000 a.C. Esses primeiros grupos eram <a href="/wiki/Paleol%C3%ADtico" title="Paleolítico">caçadores paleolíticos</a> de origem <a href="/wiki/Mongol%C3%B3ide" class="mw-redirect" title="Mongolóide">mongolóide</a>. A segunda migração veio a ocorrer há 4 500 a.C., vinda da América Central e do Sul. Eles tinham uma fisionomia semelhante à do primeiro grupo. As terceira e quarta migrações são provenientes das <a href="/wiki/Antilhas" title="Antilhas">Antilhas</a>, cuja ocorrência deu-se por volta de 500 a.C.<sup id="cite_ref-2a_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-2a-35"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O território que atualmente constitui Cuba veio a ser habitado principalmente por <a href="/wiki/Povos_amer%C3%ADndios" title="Povos ameríndios">povos ameríndios</a> conhecidos como <a href="/wiki/Ta%C3%ADnos" title="Taínos">taínos</a>, também chamados de <a href="/wiki/Aruaques" title="Aruaques">aruaques</a> pelos espanhóis, e <a href="/w/index.php?title=Guanajatabeis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guanajatabeis (página não existe)">guanajatabeis</a> e <a href="/wiki/Ciboneis" title="Ciboneis">ciboneis</a> antes da chegada dos colonizadores. Os antepassados desses nativos haviam migrado séculos antes da parte continental das <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">Américas</a> <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sul" title="América do Sul">do Sul</a>, <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central" title="América Central">Central</a> e <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">do Norte</a>.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os nativos taínos chamavam a ilha de <i>Caobana</i>.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os povos taínos eram agricultores e caçadores, ao passo que os ciboneis eram pescadores e caçadores e os guanatabeyes eram coletores.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Domínio_espanhol"><span id="Dom.C3.ADnio_espanhol"></span>Domínio espanhol</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=4" title="Editar secção: Domínio espanhol" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=4" title="Editar código-fonte da secção: Domínio espanhol"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A ilha de Cuba foi descoberta pelos europeus com a chegada de <a href="/wiki/Crist%C3%B3v%C3%A3o_Colombo" title="Cristóvão Colombo">Cristóvão Colombo</a> em 1492, que a batizou com o nome de <i>Juana</i>, uma homenagem à <a href="/wiki/Joana_de_Castela" title="Joana de Castela">Joana de Castela</a>, filha de <a href="/wiki/Fernando_II_de_Arag%C3%A3o" title="Fernando II de Aragão">Fernando II</a>, então <a href="/wiki/Lista_de_monarcas_da_Espanha" title="Lista de monarcas da Espanha">rei da Espanha</a>. Entretanto, o nome não vingou e o local ficou conhecido pelo nome nativo. Colombo morreu acreditando que Cuba fosse uma península do continente americano. A condição insular de Cuba foi esclarecida somente com explorações de <a href="/w/index.php?title=Sebasti%C3%A1n_de_Ocampo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sebastián de Ocampo (página não existe)">Sebastián de Ocampo</a>, que deu a volta completa à ilha em 1509, verificando a existência de nativos pacíficos e áreas para cultivar e aportar. A ocupação da ilha foi um dos primeiros passos para a <a href="/wiki/Coloniza%C3%A7%C3%A3o" title="Colonização">colonização</a> do território pela <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>.<sup id="cite_ref-historia2_39-0" class="reference"><a href="#cite_note-historia2-39"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:DiegoVelazquezCuellar.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/DiegoVelazquezCuellar.jpg/170px-DiegoVelazquezCuellar.jpg" decoding="async" width="170" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/DiegoVelazquezCuellar.jpg/255px-DiegoVelazquezCuellar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/DiegoVelazquezCuellar.jpg/340px-DiegoVelazquezCuellar.jpg 2x" data-file-width="1615" data-file-height="2075" /></a><figcaption><a href="/wiki/Diego_Vel%C3%A1zquez_de_Cu%C3%A9llar" title="Diego Velázquez de Cuéllar">Diego Velázquez de Cuéllar</a>, o <i><a href="/wiki/Conquistador" title="Conquistador">conquistador</a></i> de Cuba.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Diego_Vel%C3%A1zquez_de_Cu%C3%A9llar" title="Diego Velázquez de Cuéllar">Diego Velázquez</a>, em 1510, desembarcou na ilha e fundou a vila de <a href="/wiki/Baracoa" title="Baracoa">Baracoa</a>. No mesmo ano, a Espanha estabeleceu o Governo de Cuba, primeira administração da região, que englobava, além do território atual de Cuba, áreas da <a href="/wiki/Fl%C3%B3rida" title="Flórida">Flórida</a> e da <a href="/wiki/Luisiana_(Nova_Espanha)" title="Luisiana (Nova Espanha)">Luisiana espanhola</a>. Velázquez acabou por fundar outras vilas e localidades na então capitania, entre as quais estavam <a href="/wiki/Bayamo" title="Bayamo">San Salvador de Bayamo</a> (1513), <a href="/wiki/Trinidad_(Cuba)" title="Trinidad (Cuba)">Villa De la Santísima Trinidad</a>, Santa María del Puerto del Príncipe (hoje <a href="/wiki/Camaguey" class="mw-redirect" title="Camaguey">Camaguey</a>), <a href="/wiki/Havana" title="Havana">San Cristóbal de La Habana</a> e <a href="/wiki/Sancti_Sp%C3%ADritus" title="Sancti Spíritus">Sancti Spíritus</a> (1514), além de <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a> (1515), que foi a primeira capital cubana.<sup id="cite_ref-historia2_39-1" class="reference"><a href="#cite_note-historia2-39"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Os indígenas Taínos foram forçados a trabalhar sob o sistema de <a href="/wiki/Encomienda" title="Encomienda">encomienda</a>,<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> que se assemelhava ao <a href="/wiki/Feudalismo" title="Feudalismo">sistema feudal</a> da Europa medieval.<sup id="cite_ref-McAlister_1984_164_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-McAlister_1984_164-41"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em um século, os povos indígenas foram virtualmente exterminados devido a vários fatores, principalmente <a href="/wiki/Infec%C3%A7%C3%A3o" title="Infecção">doenças infecciosas</a> da Eurásia, à qual não tinham resistência natural (imunidade), agravada pelas duras condições da repressiva subjugação colonial.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1529, um surto de <a href="/wiki/Sarampo" title="Sarampo">sarampo</a> em Cuba matou dois terços dos poucos nativos que haviam sobrevivido à <a href="/wiki/Var%C3%ADola" title="Varíola">varíola</a>.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 10 de fevereiro de 1516, a pedido de Velázquez, foi criado o bispado de Cuba, cuja sede original era em Baracoa, tendo sido transferida para Santiago de Cuba em 1523. Santiago de Cuba servia como a primeira capital de Cuba, até a transferência definitiva da sede do governo para San Cristóbal de La Habana, em meados do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVI" title="Século XVI">século XVI</a>.<sup id="cite_ref-2a_35-1" class="reference"><a href="#cite_note-2a-35"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Por outro lado, a cidade de San Cristóbal de La Habana, situada na costa sul da parte ocidental da ilha, foi deslocada pelo menos duas vezes até que, em 16 de novembro de 1519, foi finalmente estabelecida em sua localização atual. Esta última data é considerada a fundação definitiva da cidade.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Velázquez veio a servir como governador da região até a sua morte, em 1524. Após ele, aportaram em Cuba <a href="/wiki/P%C3%A1nfilo_de_Narv%C3%A1ez" title="Pánfilo de Narváez">Pánfilo de Narváez</a> e <a href="/wiki/Juan_de_Grijalva" title="Juan de Grijalva">Juan de Grijalva</a>, que não encontraram resistência dos indígenas. Durante a colonização, a Espanha investiu em <a href="/wiki/Monocultura" title="Monocultura">monoculturas</a> de <a href="/wiki/A%C3%A7%C3%BAcar" title="Açúcar">açúcar</a> e <a href="/wiki/Tabaco" title="Tabaco">tabaco</a>, utilizando o sistema de <a href="/wiki/Plantation" title="Plantation">plantagem</a> que, no início, utilizava-se de mão de obra escrava indígena. Cerca de trinta anos após a chegada dos espanhóis, a população indígena já havia se reduzido de cerca de 120 mil para algumas centenas, devido a vários fatores, tais como doenças, maus tratos e extermínio. Com a redução da população indígena, a mão de obra escrava começou a ficar escassa. Assim sendo, Diego Velázquez, que havia dado início à exploração de minas, começou a substituir os nativos por escravos africanos, em caráter semelhante ao que ocorria em outras colônias espanholas e portuguesas na América.<sup id="cite_ref-historia2_39-2" class="reference"><a href="#cite_note-historia2-39"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Darlington_map_of_Cuba_1680.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Darlington_map_of_Cuba_1680.png/250px-Darlington_map_of_Cuba_1680.png" decoding="async" width="220" height="93" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Darlington_map_of_Cuba_1680.png/330px-Darlington_map_of_Cuba_1680.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Darlington_map_of_Cuba_1680.png/500px-Darlington_map_of_Cuba_1680.png 2x" data-file-width="1486" data-file-height="629" /></a><figcaption>Um mapa de Cuba, por volta de 1680</figcaption></figure> <p>Cuba foi integrada ao <a href="/wiki/Vice-Reino_da_Nova_Espanha" title="Vice-Reino da Nova Espanha">Vice-Reino da Nova Espanha</a> quando este foi criado em 1535. A ilha e suas províncias formavam o Governo de Cuba, que dependia da <a href="/wiki/Capitania-Geral_de_S%C3%A3o_Domingos" title="Capitania-Geral de São Domingos">Capitania-Geral de São Domingos</a>. Posteriormente, recebeu maior autonomia a partir de 1764, como resultado das <a href="/w/index.php?title=Reformismo_Bourbon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reformismo Bourbon (página não existe)">reformas Bourbon</a> realizadas no Vice-Reino da Nova Espanha pelo <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mo%C3%B1ino_y_Redondo" title="José Moñino y Redondo">Conde de Floridablanca</a>. O Governo de Cuba incluía, além da ilha de Cuba, a Jamaica (até 1655), a <a href="/wiki/Fl%C3%B3rida_espanhola" title="Flórida espanhola">província da Flórida</a> (a partir de 1567) e a Louisiana espanhola (a partir de 1763). Em 1777 foi instituída a <a href="/wiki/Capitania-Geral_de_Cuba" title="Capitania-Geral de Cuba">Capitania-Geral de Cuba</a> como entidade sucessora do Governo de Cuba, com maior autonomia e poderes, o que incluía os referidos territórios.<sup id="cite_ref-2a_35-2" class="reference"><a href="#cite_note-2a-35"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Nos primeiros anos da colônia, o setor econômico mais importante foi a extração de ouro e outras formas de mineração. San Cristóbal de La Habana acabou por se beneficiar das guerras travadas entre <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a> e Espanha, uma vez que, após o ataque francês à ilha, a Coroa espanhola elaborou dois projetos visando repelir as pretensões francesas, cuja implementação envolvia a capital cubana. O primeiro projeto foi o Sistema de Frota ou Porto Único, por meio do qual todos os navios espanhóis em tráfego pelas <a href="/wiki/%C3%8Dndias_Ocidentais" title="Índias Ocidentais">Índias Ocidentais</a> deveriam partir juntos, de volta à Espanha, do Porto de Carenas, na baía de San Cristóbal de La Habana. O segundo projeto visava fortificar a cidade, que teve como precedente a construção, em 1538, da segunda fortaleza da América, o chamado <a href="/w/index.php?title=Castelo_da_For%C3%A7a_Real_de_Havana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Castelo da Força Real de Havana (página não existe)">Castelo da Força Real de Havana</a>, além de outros fortes como o <a href="/wiki/Castillo_del_Morro" title="Castillo del Morro">Castillo del Morro</a> e o <a href="/w/index.php?title=Castillo_de_la_Punta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Castillo de la Punta (página não existe)">de la Punta</a>.<sup id="cite_ref-2a_35-3" class="reference"><a href="#cite_note-2a-35"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Havana_1639b.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Havana_1639b.jpg/220px-Havana_1639b.jpg" decoding="async" width="220" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Havana_1639b.jpg/330px-Havana_1639b.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Havana_1639b.jpg/440px-Havana_1639b.jpg 2x" data-file-width="6471" data-file-height="4975" /></a><figcaption>Uma pintura em aquarela da <a href="/w/index.php?title=Ba%C3%ADa_de_Havana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baía de Havana (página não existe)">Baía de Havana</a>, c. 1639.</figcaption></figure> <p>Em consequência à estes projetos, San Cristóbal de La Habana experimentou um significativo crescimento econômico e populacional sem precedentes, eis que todo o comércio mantido pela metrópole nas Índias Ocidentais passava pela cidade. A diversificação de sua economia, através da criação de novos comércios, também foi significativa. Esse desenvolvimento econômico na capital contrastava fortemente com a redução da atividade comercial de populações remotas, que iniciaram o contrabando de corsários estrangeiros.<sup id="cite_ref-2a_35-4" class="reference"><a href="#cite_note-2a-35"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 18 de maio de 1539, o conquistador <a href="/wiki/Hernando_de_Soto" title="Hernando de Soto">Hernando de Soto</a> partiu de Havana com cerca de 600 seguidores para uma vasta expedição pelo <a href="/wiki/Regi%C3%A3o_Sudeste_dos_Estados_Unidos" title="Região Sudeste dos Estados Unidos">sudeste norte-americano</a>, começando no que hoje é a Flórida, em busca de ouro, tesouro e poder.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1º de setembro de 1548, o Dr. Gonzalo Perez de Angulo foi nomeado governador de Cuba. Ele chegou a Santiago em 4 de novembro de 1549 e imediatamente declarou a liberdade de todos os indígenas.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ele se tornou o primeiro governador permanente de Cuba a residir em Havana, ao invés de Santiago, e construiu a primeira igreja de Havana em alvenaria.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 1570, a maioria dos residentes de Cuba era composta por uma mistura de heranças espanholas, africanas e taíno. Cuba desenvolvia-se lentamente e, ao contrário de outras ilhas do Caribe, tinha uma agricultura diversificada. A colônia detinha uma sociedade urbanizada que apoiava o império colonial espanhol. Em meados do século XVIII, havia 50 mil escravos na ilha, em comparação com 60 mil em <a href="/wiki/Barbados" title="Barbados">Barbados</a>, 300 mil na <a href="/wiki/Col%C3%B4nia_da_Virg%C3%ADnia" title="Colônia da Virgínia">Virgínia</a> e outros 450 mil em <a href="/wiki/Saint-Domingue" class="mw-redirect" title="Saint-Domingue">Saint-Domingue</a>, todos com grandes plantações de cana-de-açúcar.<sup id="cite_ref-Drimmer_48-0" class="reference"><a href="#cite_note-Drimmer-48"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:LindsayCambridge.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/LindsayCambridge.jpg/220px-LindsayCambridge.jpg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/LindsayCambridge.jpg/330px-LindsayCambridge.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/LindsayCambridge.jpg/440px-LindsayCambridge.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="952" /></a><figcaption>Uma pintura do <a href="/wiki/Cerco_de_Havana" title="Cerco de Havana">Cerco de Havana</a> em 1762.</figcaption></figure> <p>A eclosão da <a href="/wiki/Guerra_dos_Sete_Anos" title="Guerra dos Sete Anos">Guerra dos Sete Anos</a>, entre a França e a Inglaterra, acabou por dividir as potências europeias. A França foi apoiada pelo <a href="/wiki/Arquiducado_da_%C3%81ustria" title="Arquiducado da Áustria">Arquiducado da Áustria</a>, <a href="/wiki/Su%C3%A9cia" title="Suécia">Suécia</a>–<a href="/wiki/Finl%C3%A2ndia" title="Finlândia">Finlândia</a> e pelo <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Russo" title="Império Russo">Império Russo</a>, enquanto a Inglaterra recebeu o apoio do <a href="/wiki/Reino_de_Portugal" title="Reino de Portugal">Reino de Portugal</a>, <a href="/wiki/Reino_da_Pr%C3%BAssia" title="Reino da Prússia">Reino da Prússia</a> e da <a href="/wiki/Confedera%C3%A7%C3%A3o_Iroquois" class="mw-redirect" title="Confederação Iroquois">Confederação Iroquois</a>. Neste cenário, a Espanha aliou-se aos franceses. Esta aliança serviu como motivação para os ingleses liderarem a maior marinha que havia cruzado o Atlântico, em 1762, com o objetivo de <a href="/wiki/Cerco_de_Havana" title="Cerco de Havana">invadir e tomar Havana</a>, que foi defendida de forma combativa pelos crioulos e espanhóis. Porém, em 12 de agosto daquele ano, foi assinada a capitulação da cidade, após Havana se render. No dia seguinte, as tropas britânicas entraram triunfantes. Os britânicos imediatamente abriram o comércio com suas colônias norte-americanas e caribenhas, causando uma rápida transformação da sociedade cubana.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Essa ocupação durou onze meses. Em julho de 1763, <a href="/wiki/Ambrosio_de_Funes_Villalpando" title="Ambrosio de Funes Villalpando">Ambrosio de Funes Villalpando</a> tomou posse do Governo de Cuba e o reivindicou à Espanha, que cedeu a península da Flórida à Grã-Bretanha, considerada de posicionamento estratégico.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Entre 1782 e 1785, o Capitão Geral de Havana e Governador de Cuba, <a href="/w/index.php?title=Luis_de_Unzaga_y_Am%C3%A9zaga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Luis de Unzaga y Amézaga (página não existe)">Luis de Unzaga y Amézaga</a>, coordenou a ajuda aos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>, os quais solicitaram, para que pudessem vencer a guerra contra os ingleses. Luis de Unzaga y Amézaga recebeu, em Havana, a visita do Príncipe <a href="/wiki/Guilherme_IV_do_Reino_Unido" title="Guilherme IV do Reino Unido">Guilherme IV</a> em abril de 1783, chegando a acordos preliminares para o <a href="/wiki/Tratado_de_Paris_(1783)" title="Tratado de Paris (1783)">Tratado de Paris</a>, como a troca de prisioneiros ou a troca das Bahamas pelo leste da Flórida. Em 1784, a boa relação de vizinhança com os Estados Unidos era tamanha que, após um ciclone que devastou a ilha, o governador Unzaga obteve o dinheiro necessário para a reconstrução de várias cidades e escolas. Isto fez com que Unzaga fosse considerado o criador do primeiro sistema educacional público bilíngue do mundo.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O maior fator para o crescimento do comércio de Cuba no final do século XVIII e início do século XIX foi a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Haitiana" title="Revolução Haitiana">Revolução Haitiana</a>. Quando os povos escravizados daquela ilha — que havia sido a colônia mais rica do Caribe — se libertaram, por meio de uma revolta violenta, os proprietários cubanos perceberam as mudanças nas circunstâncias da região com um sentimento de medo e de oportunidade. O temor era advindo da perspectiva de que os escravos cubanos também pudessem se revoltar. As numerosas proibições, durante a década de 1790, da venda de escravos, em Cuba, que já haviam sido escravizados nas colônias francesas enfatizavam essa ansiedade. Com o colapso da escravidão e do colonialismo na colônia francesa, a ilha espanhola passou por transformações assemelhadas ao Haiti.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> As estimativas sugerem que entre 1790 e 1820 cerca de 325 mil africanos foram importados para Cuba como escravos, o que foi quatro vezes mais a quantidade que havia chegado entre 1760 e 1790.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Slaves_Unloading_Ice_in_Cuba_1832.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Slaves_Unloading_Ice_in_Cuba_1832.jpg/250px-Slaves_Unloading_Ice_in_Cuba_1832.jpg" decoding="async" width="220" height="142" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Slaves_Unloading_Ice_in_Cuba_1832.jpg/330px-Slaves_Unloading_Ice_in_Cuba_1832.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Slaves_Unloading_Ice_in_Cuba_1832.jpg/500px-Slaves_Unloading_Ice_in_Cuba_1832.jpg 2x" data-file-width="2382" data-file-height="1539" /></a><figcaption>Escravos em Cuba descarregando gelo do <a href="/wiki/Maine" title="Maine">Maine</a>, c. 1832</figcaption></figure> <p>Embora uma proporção menor da população de Cuba fosse escravizada, ocorreram revoltas por parte dos escravos. Entre 1811 e 1812, a <a href="/w/index.php?title=Conspira%C3%A7%C3%A3o_de_Aponte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conspiração de Aponte (página não existe)">Rebelião de Escravos Aponte</a> aconteceu, consistindo num movimento abolicionista que foi rapidamente suprimido.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A liderança da rebelião foi atribuída à José Antonio Aponte, de origem <a href="/wiki/Iorub%C3%A1s" title="Iorubás">iorubá</a>, junto a outros escravos e ex-escravos de várias partes do país, entre os quais Nicolás Morales e Juan Nepomuceno, de origem congolesa. A população de Cuba em 1817 era de 630 980 habitantes (dos quais 291 021 eram brancos, 115 691 eram mestiços livres e 224 268 escravos negros).<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em parte devido aos escravos cubanos trabalharem principalmente em ambientes urbanizados, no século XIX, a prática da <i>coartacion</i> se desenvolveu (ou "comprar-se da escravidão", um fenômeno exclusivamente cubano").<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Devido à escassez de mão de obra branca, os negros dominaram as indústrias urbanas a tal ponto que quando os brancos em grande número foram para Cuba, em meados do século XIX, foram incapazes de deslocar os trabalhadores negros. Um sistema de agricultura diversificada, com pequenas fazendas e menos escravos, serviu para abastecer as cidades com produtos e outros bens.<sup id="cite_ref-Drimmer_48-1" class="reference"><a href="#cite_note-Drimmer-48"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Na década de 1820, quando o restante do império espanhol na América Latina <a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_da_descoloniza%C3%A7%C3%A3o_da_Am%C3%A9rica" title="História da descolonização da América">se rebelou e formou estados independentes</a>, Cuba permaneceu leal à Espanha. Sua economia se baseava em servir ao império. Em 1860, Cuba tinha 213 167 pessoas mestiças livres (39% de sua população não branca, num total de 550 mil habitantes).<sup id="cite_ref-Drimmer_48-2" class="reference"><a href="#cite_note-Drimmer-48"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Movimentos_de_independência"><span id="Movimentos_de_independ.C3.AAncia"></span>Movimentos de independência</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=5" title="Editar secção: Movimentos de independência" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=5" title="Editar código-fonte da secção: Movimentos de independência"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Guerra_de_Independ%C3%AAncia_Cubana" title="Guerra de Independência Cubana">Guerra de Independência Cubana</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Carlos_Manuel_de_Cespedes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Carlos_Manuel_de_Cespedes.jpg/250px-Carlos_Manuel_de_Cespedes.jpg" decoding="async" width="170" height="252" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Carlos_Manuel_de_Cespedes.jpg/330px-Carlos_Manuel_de_Cespedes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Carlos_Manuel_de_Cespedes.jpg/340px-Carlos_Manuel_de_Cespedes.jpg 2x" data-file-width="391" data-file-height="580" /></a><figcaption><a href="/wiki/Carlos_Manuel_de_C%C3%A9spedes" title="Carlos Manuel de Céspedes">Carlos Manuel de Céspedes</a> é conhecido como Pai da Pátria em Cuba, tendo declarado a independência da nação da Espanha em 1868 (que não foi efetivada).<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>A independência total da Espanha foi o objetivo de uma rebelião em 1868 liderada pelo advogado <a href="/wiki/Carlos_Manuel_de_C%C3%A9spedes" title="Carlos Manuel de Céspedes">Carlos Manuel de Céspedes</a>. De Céspedes, dono de uma fazenda de açúcar, libertou seus escravos para que lutassem com ele pela independência de Cuba. Em 27 de dezembro de 1868, ele emitiu um decreto condenando a escravidão em teoria, mas aceitando-a na prática e declarando a liberdade de todos os escravos cujos senhores os apresentassem para o serviço militar.<sup id="cite_ref-Chomsky_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chomsky-58"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A rebelião de 1868 resultou em um conflito prolongado conhecido como <a href="/wiki/Guerra_dos_Dez_Anos" title="Guerra dos Dez Anos">Guerra dos Dez Anos</a>. Entre os combatentes, um grande número era de voluntários da <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Dominicana" title="República Dominicana">República Dominicana</a> e outros países, bem como numerosos <a href="/wiki/Chineses" title="Chineses">chineses</a> <a href="/wiki/Servid%C3%A3o_por_contrato" title="Servidão por contrato">servos</a>.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O novo governo cubano foi reconhecido por muitas nações europeias e latino-americanas, mas os Estados Unidos optaram por o não fazer.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1878, o <a href="/wiki/Pacto_de_Zanj%C3%B3n" title="Pacto de Zanjón">Pacto de Zanjón</a> encerrou o conflito, com a Espanha prometendo maior autonomia a Cuba. Entre 1879 e 1880, o patriota cubano <a href="/wiki/Calixto_Garc%C3%ADa" title="Calixto García">Calixto García</a> tentou iniciar uma segunda guerra conhecida como <a href="/wiki/Guerra_Chiquita" title="Guerra Chiquita">Guerra Chiquita</a>, mas não conseguiu receber apoio suficiente.<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/w/index.php?title=Escravid%C3%A3o_em_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Escravidão em Cuba (página não existe)">escravidão em Cuba</a> foi abolida em 1875, mas o processo foi concluído apenas em 1886.<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Chomsky_58-1" class="reference"><a href="#cite_note-Chomsky-58"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A abolição da escravidão se deu com base em um processo de intensa pressão externa, ante a resistência da Inglaterra ao tráfico de escravos, além do interesse de investidores estadunidenses que desejavam controlar o mercado exportador cubano. Contribuiu também para o alcance da abolição a condição frágil em que os grandes proprietários de terra cubanos se encontravam, muito afetados pelos efeitos de devastação causados pela Guerra dos Dez Anos travada contra a Espanha.<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Calixto_Garc%C3%ADa_and_William_Ludlow_in_Cuba,_1898.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Calixto_Garc%C3%ADa_and_William_Ludlow_in_Cuba%2C_1898.jpg/250px-Calixto_Garc%C3%ADa_and_William_Ludlow_in_Cuba%2C_1898.jpg" decoding="async" width="220" height="209" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Calixto_Garc%C3%ADa_and_William_Ludlow_in_Cuba%2C_1898.jpg/330px-Calixto_Garc%C3%ADa_and_William_Ludlow_in_Cuba%2C_1898.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Calixto_Garc%C3%ADa_and_William_Ludlow_in_Cuba%2C_1898.jpg/500px-Calixto_Garc%C3%ADa_and_William_Ludlow_in_Cuba%2C_1898.jpg 2x" data-file-width="960" data-file-height="912" /></a><figcaption><a href="/wiki/Calixto_Garc%C3%ADa" title="Calixto García">Calixto García</a>, um general dos rebeldes separatistas cubanos (à direita) com o general brigadeiro William Ludlow (Cuba, 1898).</figcaption></figure> <p>Em 1892, um dissidente exilado chamado <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mart%C3%AD" title="José Martí">José Martí</a> fundou o <a href="/wiki/Partido_Revolucion%C3%A1rio_Cubano_(1892)" title="Partido Revolucionário Cubano (1892)">Partido Revolucionário Cubano</a> em <a href="/wiki/Nova_Iorque" title="Nova Iorque">Nova Iorque</a>, objetivando alcançar a independência de Cuba da Espanha.<sup id="cite_ref-sandler_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-sandler-64"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em janeiro de 1895, Martí viajou para <a href="/wiki/San_Fernando_de_Monte_Cristi" title="San Fernando de Monte Cristi">San Fernando de Monte Cristi</a> e <a href="/wiki/Santo_Domingo" class="mw-redirect" title="Santo Domingo">Santo Domingo</a>, na República Dominicana, para unir-se aos esforços de <a href="/wiki/M%C3%A1ximo_G%C3%B3mez" title="Máximo Gómez">Máximo Gómez</a>, outro idealizador da independência. Martí registrou suas opiniões políticas no <a href="/w/index.php?title=Manifesto_de_Montecristi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manifesto de Montecristi (página não existe)">Manifesto de Montecristi</a>. A <a href="/wiki/Guerra_de_Independ%C3%AAncia_Cubana" title="Guerra de Independência Cubana">luta contra o exército espanhol</a> começou em 24 de fevereiro 1895, mas Martí foi incapaz de chegar a Cuba no início dos entraves, morrendo na <a href="/wiki/Batalha_de_Dos_R%C3%ADos" title="Batalha de Dos Ríos">batalha de Dos Ríos</a> em 19 de maio de 1895. Sua morte imortalizou-o como herói nacional de Cuba.<sup id="cite_ref-sandler_64-1" class="reference"><a href="#cite_note-sandler-64"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-arias_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-arias-65"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Weyler_reconcentrados.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Weyler_reconcentrados.png/220px-Weyler_reconcentrados.png" decoding="async" width="220" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Weyler_reconcentrados.png/330px-Weyler_reconcentrados.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Weyler_reconcentrados.png/440px-Weyler_reconcentrados.png 2x" data-file-width="531" data-file-height="316" /></a><figcaption>Vítimas cubanas das políticas de reconcentração espanholas</figcaption></figure> <p>Cerca de 200 mil soldados espanhóis superaram o exército rebelde, muito menor, que dependia principalmente de táticas de <a href="/wiki/Guerrilha" title="Guerrilha">guerrilha</a>, <a href="/wiki/Sabotagem" title="Sabotagem">sabotagem</a> e da ocupação de faixas do litoral e alguns pontos considerados estratégicos. Os espanhóis iniciaram uma campanha de repressão, com o general <a href="/wiki/Valeriano_Weyler" title="Valeriano Weyler">Valeriano Weyler</a>, governador militar de Cuba, conduzindo a população rural para o que chamou de "reconcentrados", descritos por observadores internacionais como "cidades fortificadas". Muitas vezes, estes espaços são considerados o protótipo dos campos de concentração do século XX.<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Entre 200 mil e 400 mil<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> civis cubanos morreram de fome e doenças nos "reconcentrados" espanhóis, estimativas firmadas pela <a href="/wiki/Cruz_Vermelha" class="mw-redirect" title="Cruz Vermelha">Cruz Vermelha</a> e pelo senador norte-americano <a href="/w/index.php?title=Redfield_Proctor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Redfield Proctor (página não existe)">Redfield Proctor</a>, <a href="/wiki/Secret%C3%A1rio_da_Guerra_dos_Estados_Unidos" title="Secretário da Guerra dos Estados Unidos">ex-Secretário da Guerra do Governo dos Estados Unidos</a>. A conduta espanhola foi reprovada por diversas nações, com os norte-americanos e europeus instigando protestos contra a atuação da Espanha na ilha.<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O encouraçado <a href="/wiki/USS_Maine_(ACR-1)" title="USS Maine (ACR-1)">USS <i>Maine</i></a> foi enviado para proteger os interesses norte-americanos mas, logo após sua chegada, explodiu no porto de Havana e afundou rapidamente, matando quase três quartos da tripulação. A causa e a responsabilidade pelo naufrágio do navio permaneceram obscuras mesmo após a instauração de uma comissão de inquérito. A opinião popular nos Estados Unidos, alimentada por uma imprensa ativa, concluiu que os espanhóis eram os culpados e exigiu uma ação por parte das autoridades do país. A Espanha e os Estados Unidos declararam guerra entre si no final de abril de 1898.<sup id="cite_ref-morison_69-0" class="reference"><a href="#cite_note-morison-69"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="República_(1902–1959)"><span id="Rep.C3.BAblica_.281902.E2.80.931959.29"></span>República (1902–1959)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=6" title="Editar secção: República (1902–1959)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=6" title="Editar código-fonte da secção: República (1902–1959)"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_de_Cuba_(1902%E2%80%931959)" title="República de Cuba (1902–1959)">República de Cuba (1902–1959)</a></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Primeiros_anos">Primeiros anos</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=7" title="Editar secção: Primeiros anos" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=7" title="Editar código-fonte da secção: Primeiros anos"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Raising_the_Cuban_flag_on_the_Governor_General%27s_Palace_at_noon_on_May_20,_1902.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Raising_the_Cuban_flag_on_the_Governor_General%27s_Palace_at_noon_on_May_20%2C_1902.gif/250px-Raising_the_Cuban_flag_on_the_Governor_General%27s_Palace_at_noon_on_May_20%2C_1902.gif" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Raising_the_Cuban_flag_on_the_Governor_General%27s_Palace_at_noon_on_May_20%2C_1902.gif/330px-Raising_the_Cuban_flag_on_the_Governor_General%27s_Palace_at_noon_on_May_20%2C_1902.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Raising_the_Cuban_flag_on_the_Governor_General%27s_Palace_at_noon_on_May_20%2C_1902.gif/500px-Raising_the_Cuban_flag_on_the_Governor_General%27s_Palace_at_noon_on_May_20%2C_1902.gif 2x" data-file-width="720" data-file-height="500" /></a><figcaption><a href="/wiki/Bandeira_cubana" class="mw-redirect" title="Bandeira cubana">Bandeira cubana</a> no Palácio do Governador Geral ao meio-dia de 20 de maio de 1902</figcaption></figure> <p>Após a <a href="/wiki/Guerra_Hispano-Americana" title="Guerra Hispano-Americana">Guerra Hispano-Americana</a>, a Espanha e os Estados Unidos assinaram o <a href="/wiki/Tratado_de_Paris_(1898)" title="Tratado de Paris (1898)">Tratado de Paris de 1898</a>, pelo qual a Espanha cedeu <a href="/wiki/Porto_Rico" title="Porto Rico">Porto Rico</a>, as <a href="/wiki/Filipinas" title="Filipinas">Filipinas</a> e <a href="/wiki/Guam" title="Guam">Guam</a> aos norte-americanos sob o valor de 20 milhões de dólares e Cuba passou à condição de <a href="/wiki/Protetorado" title="Protetorado">protetorado</a> dos Estados Unidos.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba conquistou a independência formal dos Estados Unidos em 20 de maio de 1902, como República de Cuba. Sob a nova constituição de Cuba, os Estados Unidos mantiveram o direito de intervir nos assuntos cubanos e supervisionar suas finanças e relações exteriores. De acordo com a <a href="/wiki/Emenda_Platt" title="Emenda Platt">Emenda Platt</a>, os Estados Unidos alugaram a <a href="/wiki/Base_Naval_da_Ba%C3%ADa_de_Guant%C3%A1namo" title="Base Naval da Baía de Guantánamo">Base Naval da Baía de Guantánamo</a>.<sup id="cite_ref-Pérez1998_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-Pérez1998-71"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Após as disputadas eleições em 1906, o primeiro presidente cubano, <a href="/wiki/Tom%C3%A1s_Estrada_Palma" title="Tomás Estrada Palma">Tomás Estrada Palma</a>, enfrentou uma revolta armada instada por veteranos da guerra da independência, que acabaram derrotando as escassas forças do governo.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os Estados Unidos intervieram ocupando Cuba e nomeando <a href="/wiki/Charles_Edward_Magoon" title="Charles Edward Magoon">Charles Edward Magoon</a> como governador por três anos. Historiadores cubanos caracterizam o governo de Magoon como introdutor da corrupção política e social.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1908, o autogoverno foi restaurado quando <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Miguel_G%C3%B3mez" title="José Miguel Gómez">José Miguel Gómez</a> foi eleito presidente, com o fator condicionante de que os Estados Unidos continuariam intervindo nos assuntos cubanos. Em 1912, o <a href="/w/index.php?title=Partido_Independiente_de_Color&action=edit&redlink=1" class="new" title="Partido Independiente de Color (página não existe)">Partido Independiente de Color</a> tentou estabelecer uma república negra separada, na província de Oriente, mas foi suprimido pelo general Monteagudo com considerável derramamento de sangue.<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 1924, <a href="/wiki/Gerardo_Machado" title="Gerardo Machado">Gerardo Machado</a> foi eleito presidente. Durante sua administração, o turismo aumentou acentuadamente e hotéis e restaurantes de propriedade de norte-americanos foram construídos para acomodar o fluxo de turistas.<sup id="cite_ref-D2012_75-0" class="reference"><a href="#cite_note-D2012-75"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O crescimento turístico levou ao aumento da prática de jogos e da prostituição no país.<sup id="cite_ref-D2012_75-1" class="reference"><a href="#cite_note-D2012-75"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Quinta-Feira_Negra" title="Quinta-Feira Negra">Quinta-Feira Negra</a>, em 1929, levou ao colapso do preço do açúcar, agitação política e repressão. Estudantes protestantes, conhecidos como a Geração de 1930, recorreram à violência em oposição ao governo Machado, cada vez mais impopular. Uma greve geral (na qual o Partido Comunista se aliou a Machado), revoltas entre os trabalhadores açucareiros e uma revolta do exército forçaram Machado ao exílio em agosto de 1933. Ele foi substituído por <a href="/wiki/Carlos_Manuel_de_C%C3%A9spedes_y_Quesada" title="Carlos Manuel de Céspedes y Quesada">Carlos Manuel de Céspedes y Quesada</a>.<sup id="cite_ref-ChaffeePrevost1992_76-0" class="reference"><a href="#cite_note-ChaffeePrevost1992-76"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De 1934 a 1959, <a href="/wiki/Fulg%C3%AAncio_Batista" class="mw-redirect" title="Fulgêncio Batista">Fulgêncio Batista</a> foi o dirigente <i><a href="/wiki/De_facto" title="De facto">de facto</a></i> de Cuba, ocupando a presidência de 1940 a 1944 e de 1952 a 1959. A presidência de Batista impôs enormes regulações à economia, o que trouxe grandes problemas para a população.<sup id="cite_ref-Hor_78-0" class="reference"><a href="#cite_note-Hor-78"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O desemprego se tornava um problema na medida em que os jovens que entravam no mercado de trabalho não conseguiam encontrar uma função para exercer.<sup id="cite_ref-Hor_78-1" class="reference"><a href="#cite_note-Hor-78"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Classe_m%C3%A9dia" title="Classe média">classe média</a>, cada vez mais insatisfeita com a queda no nível de qualidade de vida, se opôs cada vez mais a Batista.<sup id="cite_ref-Hor_78-2" class="reference"><a href="#cite_note-Hor-78"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ainda durante essa época, Cuba se transformou numa espécie de "ilha dos prazeres" dos turistas americanos. Aproveitando o agradável clima tropical e a beleza das paisagens naturais, foi construída toda uma infraestrutura voltada para os visitantes estrangeiros. Nesse cenário, misturavam-se <a href="/wiki/Corrup%C3%A7%C3%A3o_pol%C3%ADtica" title="Corrupção política">corrupção governamental</a>, jogatina de <a href="/wiki/Casino" title="Casino">cassinos</a>, uso indiscriminado de <a href="/wiki/Droga" title="Droga">drogas</a> e incentivo à <a href="/wiki/Prostitui%C3%A7%C3%A3o" title="Prostituição">prostituição</a>. À época, Cuba era o país da <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Latina" title="América Latina">América Latina</a> com o maior consumo <i><a href="/wiki/Per_capita" title="Per capita">per capita</a></i> de carnes, vegetais, cereais, automóveis, telefones e rádios, apesar de todos estes bens estarem concentrados nas mãos de uma pequena elite e de investidores estrangeiros.<sup id="cite_ref-Lew_79-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lew-79"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Revolução_de_1933–1940"><span id="Revolu.C3.A7.C3.A3o_de_1933.E2.80.931940"></span>Revolução de 1933–1940</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=8" title="Editar secção: Revolução de 1933–1940" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=8" title="Editar código-fonte da secção: Revolução de 1933–1940"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:1933-Pentarchy_w_Batista.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/1933-Pentarchy_w_Batista.jpg/250px-1933-Pentarchy_w_Batista.jpg" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/1933-Pentarchy_w_Batista.jpg/330px-1933-Pentarchy_w_Batista.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/1933-Pentarchy_w_Batista.jpg/500px-1933-Pentarchy_w_Batista.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="611" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Pentarquia_de_1933" title="Pentarquia de 1933">Pentarquia de 1933</a>. <a href="/wiki/Fulgencio_Batista" title="Fulgencio Batista">Fulgencio Batista</a>, que controlava as Forças Armadas, aparece na ponta direita da imagem</figcaption></figure> <p>Em setembro de 1933, a <a href="/wiki/Revolta_dos_Sargentos_(Cuba)" class="mw-redirect" title="Revolta dos Sargentos (Cuba)">Revolta dos Sargentos</a>, liderada por <a href="/wiki/Fulgencio_Batista" title="Fulgencio Batista">Fulgencio Batista</a>, derrubou Céspedes.<sup id="cite_ref-MJ303_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-MJ303-80"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Um comitê executivo de cinco membros (a <a href="/wiki/Pentarquia_de_1933" title="Pentarquia de 1933">Pentarquia de 1933</a>) foi escolhido para chefiar um governo provisório. <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Grau_San_Mart%C3%ADn" title="Ramón Grau San Martín">Ramón Grau San Martín</a> foi então nomeado presidente provisório.<sup id="cite_ref-Suchlicki2002_81-0" class="reference"><a href="#cite_note-Suchlicki2002-81"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> San Martín renunciou em 1934, deixando o caminho livre para Batista, que dominou a política cubana nos 25 anos seguintes, a princípio por meio de uma série de presidentes-fantoches.<sup id="cite_ref-MJ303_80-1" class="reference"><a href="#cite_note-MJ303-80"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O período de 1933 a 1937 foi uma época de conflitos sociais e políticos virtualmente incessantes. Em suma, durante este período, Cuba sofreu com estruturas políticas frágeis, refletidas no fato de ter visto três presidentes diferentes em dois anos (1935–1936) e nas políticas militaristas e repressivas encapadas por Fulgencio Batista, então como Chefe do Exército.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Uma <a href="/w/index.php?title=Constitui%C3%A7%C3%A3o_de_Cuba_de_1940&action=edit&redlink=1" class="new" title="Constituição de Cuba de 1940 (página não existe)">nova constituição</a> foi adotada em 1940, que engendrou ideias progressistas radicais, incluindo o direito ao trabalho e à saúde. Fulgencio Batista foi eleito presidente no mesmo ano, mantendo o cargo até 1944.<sup id="cite_ref-Villafana2011_83-0" class="reference"><a href="#cite_note-Villafana2011-83"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Seu governo realizou importantes reformas sociais, ao passo que vários membros do Partido Comunista ocuparam cargos sob sua administração.<sup id="cite_ref-bethell_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-bethell-84"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> As forças armadas cubanas não estiveram muito envolvidas no combate durante a <a href="/wiki/Segunda_Guerra_Mundial" title="Segunda Guerra Mundial">Segunda Guerra Mundial</a>, embora o presidente Batista tenha sugerido um ataque conjunto entre os norte-americanos e a América Latina à <a href="/wiki/Espanha_franquista" class="mw-redirect" title="Espanha franquista">Espanha franquista</a>, com o objetivo de derrubar o regime espanhol, tido como autoritário.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba perdeu seis navios mercantes durante a guerra e a Marinha cubana foi responsável pelo naufrágio do submarino alemão U-176.<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Batista aderiu às restrições da constituição de 1940, que impedia sua reeleição, e Ramon Grau San Martín foi eleito nas eleições de 1944.<sup id="cite_ref-Villafana2011_83-1" class="reference"><a href="#cite_note-Villafana2011-83"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O governo San Martín foi acusado de deslegitimar o sistema político cubano, em particular o Congresso e a Suprema Corte.<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Carlos_Pr%C3%ADo_Socarr%C3%A1s" title="Carlos Prío Socarrás">Carlos Prío Socarrás</a>, um aliado de San Martín, tornou-se presidente em 1948.<sup id="cite_ref-Villafana2011_83-2" class="reference"><a href="#cite_note-Villafana2011-83"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os dois governos comandados pelo <a href="/wiki/Partido_Aut%C3%A9ntico" title="Partido Auténtico">Partido Auténtico</a> trouxeram um influxo de investimentos, que alimentou um crescimento econômico, elevou os padrões de vida para todos os segmentos da sociedade e criou uma classe média na maioria das áreas urbanas.<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Golpe_de_Estado_de_1952">Golpe de Estado de 1952</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=9" title="Editar secção: Golpe de Estado de 1952" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=9" title="Editar código-fonte da secção: Golpe de Estado de 1952"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:HavanaSlums1954.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/HavanaSlums1954.jpg/250px-HavanaSlums1954.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/HavanaSlums1954.jpg/330px-HavanaSlums1954.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/HavanaSlums1954.jpg/500px-HavanaSlums1954.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a><figcaption>Moradias em <a href="/wiki/Favelas" class="mw-redirect" title="Favelas">favelas</a> (<i>bohio</i>) em Havana (1954), perto do <a href="/wiki/Est%C3%A1dio_Latinoamericano" title="Estádio Latinoamericano">estádio Latinoamericano</a>.</figcaption></figure> <p>Após deixar a presidência em 1944, Fulgencio Batista morou na Flórida, retornando a Cuba para se candidatar à presidência em 1952. Enfrentando uma possível derrota eleitoral, Batista liderou um golpe militar que antecipou a eleição.<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>88<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De volta ao poder e recebendo apoio financeiro, militar e logístico do governo dos Estados Unidos, Batista suspendeu a Constituição de 1940 e revogou a maioria das liberdades políticas, o que incluía o direito de greve.<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>89<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ele então se aliou aos proprietários de terras mais ricos que possuíam as maiores plantações de açúcar e presidiu uma economia estagnada que aumentava a desigualdade entre os cubanos ricos e os pobres, proibindo o Partido Comunista Cubano em 1952.<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>90<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Depois do golpe, Cuba passou a ter as maiores taxas de consumo per capita, na América Latina, de carnes, vegetais, cereais, automóveis, telefones e rádios, embora cerca de um terço da população fosse considerada pobre e desfrutasse relativamente pouco desse consumo.<sup id="cite_ref-lewis_92-0" class="reference"><a href="#cite_note-lewis-92"><span class="cite-bracket">[</span>91<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 1958, Cuba era um país relativamente avançado para os padrões latino-americanos. Ainda que o país apresentasse uma visível pobreza e precariedade no emprego, havia sinais de modernização que, em alguns casos, eram superiores aos de países ricos. Cuba possuía uma média de carros, por habitantes, que a colocava em sexto lugar no mundo no consumo deste bem, sendo superada apenas pelos Estados Unidos, Canadá, Inglaterra, Venezuela e Alemanha Ocidental. Em 1953, importava um número de veículos tratores superior ao do Brasil e México; possuía a maior quantidade de importação de aparelhos de televisão na América Latina (proporcional ao número de habitantes); ostentava o sexto lugar, em âmbito local, em número de jornais publicados; era o quarto país com mais emissoras de rádio e salas de cinema e detinha o terceiro lugar na captação de investimentos diretos dos Estados Unidos, com cerca de 861 milhões de dólares investidos no país em 1958. Ainda que assim fosse, a estrutura do sistema econômico era desigual, beneficiando apenas grupos da aristocracia rural, a burguesia da indústria turística e imobiliária e profissionais liberais.<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>92<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Cuba adotava uma política de interferência nas relações sindicais, o que incluía a proibição de demissões e da mecanização. Entre 1933 e 1958, a nação ampliou enormemente as regulamentações econômicas, causando problemas econômicos e desemprego. A classe média, que era comparável à dos Estados Unidos, tornou-se cada vez mais insatisfeita com o desemprego e a perseguição política. Fulgencio Batista renunciou em dezembro de 1958, sob pressão dos Estados Unidos, ao mesmo tempo em que as forças revolucionárias lideradas por <a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidel Castro</a> estavam vencendo militarmente no interior do país.<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">[</span>93<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-IhrieOropesa2011_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-IhrieOropesa2011-95"><span class="cite-bracket">[</span>94<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Revolução_e_governo_do_partido_comunista_(1959–presente)"><span id="Revolu.C3.A7.C3.A3o_e_governo_do_partido_comunista_.281959.E2.80.93presente.29"></span>Revolução e governo do partido comunista (1959–presente)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=10" title="Editar secção: Revolução e governo do partido comunista (1959–presente)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=10" title="Editar código-fonte da secção: Revolução e governo do partido comunista (1959–presente)"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Cubana" title="Revolução Cubana">Revolução Cubana</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:CheyFidel.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CheyFidel.jpg/170px-CheyFidel.jpg" decoding="async" width="170" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CheyFidel.jpg/255px-CheyFidel.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CheyFidel.jpg/340px-CheyFidel.jpg 2x" data-file-width="1197" data-file-height="1600" /></a><figcaption><a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a> e <a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidel Castro</a> fotografados por <a href="/wiki/Alberto_Korda" title="Alberto Korda">Alberto Korda</a> (1961).</figcaption></figure> <p>Na década de 1950, várias organizações, incluindo algumas que defendiam o levante armado, competiram pelo apoio público para promover mudanças políticas. Em 1956, Fidel Castro e cerca de 80 apoiadores desembarcaram do iate <a href="/wiki/Granma_(embarca%C3%A7%C3%A3o)" title="Granma (embarcação)">Granma</a>, na tentativa de iniciar uma rebelião contra o governo Batista. Em 1958, o <a href="/wiki/Movimento_26_de_Julho" title="Movimento 26 de Julho">Movimento 26 de Julho</a>, de Castro, emergiu como o principal grupo revolucionário. Os Estados Unidos apoiaram Castro sob a imposição de um embargo de armas em 1958 contra o governo de Batista. Batista tentou evitar o embargo norte-americano adquirindo armas da República Dominicana.<sup id="cite_ref-Chomsky2010_96-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chomsky2010-96"><span class="cite-bracket">[</span>95<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em fins de 1958, os revolucionários haviam escapado de <a href="/wiki/Serra_Maestra" title="Serra Maestra">Serra Maestra</a> e lançaram uma insurreição popular geral. Depois que os combatentes de Castro tomaram <a href="/wiki/Santa_Clara_(Villa_Clara)" title="Santa Clara (Villa Clara)">Santa Clara</a>, Batista fugiu com a família para a República Dominicana, em janeiro de 1959. Posteriormente, veio a exilar-se na ilha portuguesa da <a href="/wiki/Madeira" title="Madeira">Madeira</a>, estabelecendo-se finalmente no <a href="/wiki/Estoril" title="Estoril">Estoril</a>, perto de <a href="/wiki/Lisboa" title="Lisboa">Lisboa</a>. As forças de Fidel Castro entraram na capital em 8 de janeiro de 1959. O liberal <a href="/wiki/Manuel_Urrutia_Lle%C3%B3" title="Manuel Urrutia Lleó">Manuel Urrutia Lleó</a> tornou-se o presidente provisório.<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">[</span>96<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite-bracket">[</span>97<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Inicialmente, o governo dos Estados Unidos reagiu favoravelmente à revolução cubana.<sup id="cite_ref-Cuba=URSS_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cuba=URSS-99"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Castro legalizou o <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista</a>, promulgou a Lei de Reforma Agrária e expropriou milhares de hectares de terras agrícolas, incluindo aquelas de grandes proprietários de terras dos Estados Unidos. A partir de então, as relações entre o novo governo revolucionário e os norte-americanos começaram a se deteriorar. Em resposta, os Estados Unidos impuseram uma série de sanções entre 1960 e 1964, incluindo a proibição total do comércio entre os países e o congelamento de todos os ativos de propriedade de cubanos nos Estados Unidos.<sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Castro assinou um acordo comercial com o vice-primeiro-ministro soviético Anastas Mikoyan.<sup id="cite_ref-Cuba=URSS_99-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cuba=URSS-99"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:LaCaballeriaCorrales.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/LaCaballeriaCorrales.JPG/220px-LaCaballeriaCorrales.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/LaCaballeriaCorrales.JPG/330px-LaCaballeriaCorrales.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/LaCaballeriaCorrales.JPG/440px-LaCaballeriaCorrales.JPG 2x" data-file-width="956" data-file-height="640" /></a><figcaption>Revolucionários do <a href="/wiki/Movimento_26_de_Julho" title="Movimento 26 de Julho">Movimento 26 de Julho</a> montados em cavalos em 1959.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Guantanamo_Naval_Base_aerial_photo_1962.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Guantanamo_Naval_Base_aerial_photo_1962.jpg/250px-Guantanamo_Naval_Base_aerial_photo_1962.jpg" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Guantanamo_Naval_Base_aerial_photo_1962.jpg/330px-Guantanamo_Naval_Base_aerial_photo_1962.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Guantanamo_Naval_Base_aerial_photo_1962.jpg/500px-Guantanamo_Naval_Base_aerial_photo_1962.jpg 2x" data-file-width="1606" data-file-height="1150" /></a><figcaption>Desde 1959, Cuba considera a presença dos Estados Unidos na <a href="/wiki/Ba%C3%ADa_de_Guant%C3%A1namo" title="Baía de Guantánamo">Baía de Guantánamo</a> ilegal<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite-bracket">[</span>100<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>Em março de 1960, o presidente estadunidense <a href="/wiki/Dwight_D._Eisenhower" title="Dwight D. Eisenhower">Dwight D. Eisenhower</a> deu sua aprovação a um plano da <a href="/wiki/Central_Intelligence_Agency" title="Central Intelligence Agency">Central Intelligence Agency</a> (CIA) para armar e treinar um grupo de refugiados cubanos, visando derrubar o governo de Fidel Castro.<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">[</span>101<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Invas%C3%A3o_da_Ba%C3%ADa_dos_Porcos" title="Invasão da Baía dos Porcos">invasão da Baía dos Porcos</a>, como ficou conhecida, foi levada a cabo em 14 de abril de 1961, durante o mandato do presidente <a href="/wiki/John_F._Kennedy" title="John F. Kennedy">John F. Kennedy</a>, quando cerca de 1.400 exilados cubanos desembarcaram na Baía dos Porcos. Tropas cubanas e milícias locais derrotaram a invasão, matando mais de 100 invasores e fazendo o restante prisioneiro.<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>102<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em janeiro de 1962, Cuba foi suspensa da <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" title="Organização dos Estados Americanos">Organização dos Estados Americanos</a> (OEA) e, no mesmo ano, a OEA começou a impor sanções contra Cuba, de natureza semelhante às sanções americanas.<sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">[</span>103<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Crise_dos_m%C3%ADsseis_de_Cuba" title="Crise dos mísseis de Cuba">crise dos mísseis cubanos</a> (outubro de 1962), em plena <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a>, quase desencadeou a <a href="/wiki/Terceira_Guerra_Mundial" title="Terceira Guerra Mundial">Terceira Guerra Mundial</a>.<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite-bracket">[</span>104<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite-bracket">[</span>105<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1963, Cuba estava se movendo em direção a um sistema comunista de pleno direito modelado na <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_das_Rep%C3%BAblicas_Socialistas_Sovi%C3%A9ticas" class="mw-redirect" title="União das Repúblicas Socialistas Soviéticas">União das Repúblicas Socialistas Soviéticas</a> (URSS).<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">[</span>106<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A partir de então, Cuba passou a apoiar outras nações e movimentos com ideais socialistas e comunistas. Durante a <a href="/wiki/Guerra_das_Areias" title="Guerra das Areias">Guerra das Areias</a>, travada entre a <a href="/wiki/Arg%C3%A9lia" title="Argélia">Argélia</a> e o <a href="/wiki/Marrocos" title="Marrocos">Marrocos</a>, o país apoiou militarmente os argelinos.<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">[</span>107<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1964, uma reunião de comunistas latino-americanos foi organizada em Havana, desencadeando uma guerra civil em Santo Domingo, capital dominicana, o que levou os Estados Unidos a <a href="/wiki/Invas%C3%A3o_da_Rep%C3%BAblica_Dominicana_pelos_Estados_Unidos_em_1965" title="Invasão da República Dominicana pelos Estados Unidos em 1965">invadir a República Dominicana em 1965</a>. Por outro lado, <a href="/wiki/Che_Guevara" title="Che Guevara">Che Guevara</a> — que havia se engajado em atividades de guerrilha na África — foi morto em 1967 enquanto tentava iniciar uma revolução na <a href="/wiki/Bol%C3%ADvia" title="Bolívia">Bolívia</a>. Durante a década de 1970, Fidel Castro enviou milhares de soldados à África em apoio às guerras apoiadas pelos soviéticos no continente, apoiando especialmente o <a href="/wiki/Movimento_Popular_de_Liberta%C3%A7%C3%A3o_de_Angola" title="Movimento Popular de Libertação de Angola">Movimento Popular de Libertação de Angola</a> (MPLA).<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">[</span>108<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1975, Cuba efetivou uma das mais rápidas mobilizações militares da história, ao enviar cerca de 65 mil soldados e 400 tanques de fabricação soviética à <a href="/wiki/Angola" title="Angola">Angola</a>, em apoio ao MPLA. Seu apoio ao MPLA perdurou até 1988 quando, na <a href="/wiki/Batalha_de_Cuito_Cuanavale" title="Batalha de Cuito Cuanavale">batalha de Cuito Cuanavale</a>, o MPLA derrotou a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Nacional_para_a_Independ%C3%AAncia_Total_de_Angola" title="União Nacional para a Independência Total de Angola">União Nacional para a Independência Total de Angola</a> (UNITA) e as forças sul-africanas do <a href="/wiki/Apartheid" title="Apartheid">apartheid</a>.<sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite-bracket">[</span>109<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A atuação cubana na África também se caracterizou por seu apoio à <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Democr%C3%A1tica_Popular_da_Eti%C3%B3pia" title="República Democrática Popular da Etiópia">República Democrática Popular da Etiópia</a>, sob liderança de <a href="/wiki/Mengistu_Haile_Mariam" title="Mengistu Haile Mariam">Mengistu Haile Mariam</a>, tendo sido proeminente em 1978, quando o país ajudou a derrotar uma invasão somali em território etíope.<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite-bracket">[</span>110<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Cubaa_112-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cubaa-112"><span class="cite-bracket">[</span>111<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A atuação e o poderio militar cubano também foi registrado em outras partes do mundo. No <a href="/wiki/Oriente_M%C3%A9dio" class="mw-redirect" title="Oriente Médio">Oriente Médio</a>, o país forneceu apoio bélico ao <a href="/wiki/I%C3%A9men_do_Sul" title="Iémen do Sul">Iémen do Sul</a>, que travava conflitos com o <a href="/wiki/I%C3%AAmen_do_Norte" title="Iêmen do Norte">Iêmen do Norte</a>, envolvendo-se também na <a href="/wiki/Guerra_do_Yom_Kippur" title="Guerra do Yom Kippur">Guerra do Yom Kippur</a> entre <a href="/wiki/Israel" title="Israel">Israel</a> e uma coalizão de estados árabes, como <a href="/wiki/Egito" title="Egito">Egito</a> e <a href="/wiki/Iraque" title="Iraque">Iraque</a>. Na América Latina, Fidel Castro apoiou insurgências marxistas em <a href="/wiki/Guatemala" title="Guatemala">Guatemala</a>, <a href="/wiki/El_Salvador" title="El Salvador">El Salvador</a> e <a href="/wiki/Nicar%C3%A1gua" title="Nicarágua">Nicarágua</a>. No <a href="/wiki/Sudeste_Asi%C3%A1tico" title="Sudeste Asiático">Sudeste Asiático</a>, o país apoiou deliberadamente o <a href="/wiki/Vietn%C3%A3_do_Norte" class="mw-redirect" title="Vietnã do Norte">Vietnã do Norte</a> contra o <a href="/wiki/Vietn%C3%A3_do_Sul" class="mw-redirect" title="Vietnã do Sul">Vietnã do Sul</a>, em um conflito que reuniu forças e colocou em lados opostos o Estados Unidos e a União Soviética, durante a <a href="/wiki/Guerra_do_Vietn%C3%A3" title="Guerra do Vietnã">Guerra do Vietnã</a>.<sup id="cite_ref-LF_113-0" class="reference"><a href="#cite_note-LF-113"><span class="cite-bracket">[</span>112<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel-Gagarin-hug.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Fidel-Gagarin-hug.jpg/250px-Fidel-Gagarin-hug.jpg" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Fidel-Gagarin-hug.jpg/330px-Fidel-Gagarin-hug.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Fidel-Gagarin-hug.jpg/500px-Fidel-Gagarin-hug.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="865" /></a><figcaption>Fidel Castro e <a href="/wiki/Iuri_Gagarin" title="Iuri Gagarin">Iuri Gagarin</a> em junho de 1961</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040,_Berlin,_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg" decoding="async" width="220" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_183-L0614-040%2C_Berlin%2C_Fidel_Castro_an_der_Grenze.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="776" /></a><figcaption><a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidel Castro</a> e membros do <a href="/wiki/Politburo" title="Politburo">Politburo</a> da <a href="/wiki/Alemanha_Oriental" title="Alemanha Oriental">Alemanha Oriental</a> no <a href="/wiki/Muro_de_Berlim" title="Muro de Berlim">Muro de Berlim</a> com o <a href="/wiki/Port%C3%A3o_de_Brandemburgo" title="Portão de Brandemburgo">Portão de Brandemburgo</a> ao fundo em 1972</figcaption></figure> <p>O regime socialista cubano adotou como política de Estado tratativas de combate à desigualdade social, o que permitiu, hodiernamente, a eliminação do <a href="/wiki/Analfabetismo" class="mw-redirect" title="Analfabetismo">analfabetismo</a> através da <a href="/wiki/Campanha_Nacional_de_Alfabetiza%C3%A7%C3%A3o_em_Cuba" class="mw-redirect" title="Campanha Nacional de Alfabetização em Cuba">Campanha Nacional de Alfabetização em Cuba</a>, a implementação de um sistema de <a href="/wiki/Sa%C3%BAde_p%C3%BAblica" title="Saúde pública">saúde pública</a> universal e a diminuição significativa das taxas de <a href="/wiki/Mortalidade_infantil" title="Mortalidade infantil">mortalidade infantil</a>.<sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite-bracket">[</span>113<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ao longo dos anos da revolução, críticos do regime de Cuba passaram a sustentar afirmações envolvendo a possível violação de direitos humanos no país, como a existência das Unidades Militares de Ajuda à Produção que, a partir de 1965, guiava a campos de trabalhos forçados pessoas consideradas alheias à moral revolucionária. O historiador Abel Serra Madero estima que até 30 mil cubanos foram enviados a estes campos, onde predominavam delinquentes comuns, dissidentes políticos, religiosos e homossexuais.<sup id="cite_ref-115" class="reference"><a href="#cite_note-115"><span class="cite-bracket">[</span>114<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Outro estudo, conduzido pela <a href="/wiki/Universidade_Federal_de_Uberl%C3%A2ndia" title="Universidade Federal de Uberlândia">Universidade Federal de Uberlândia</a> (UFU), enfoca que, a partir de 1971, pessoas homossexuais passaram a sofrer exonerações de cargos públicos ligados à área cultural, sob a justificativa de que não reuniam os parâmetros políticos e morais conscritos à revolução, especialmente após a realização do I Congresso de Educação e Cultura.<sup id="cite_ref-116" class="reference"><a href="#cite_note-116"><span class="cite-bracket">[</span>115<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Vietnam_Military_History_Museum_(12035733963).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Vietnam_Military_History_Museum_%2812035733963%29.jpg/220px-Vietnam_Military_History_Museum_%2812035733963%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Vietnam_Military_History_Museum_%2812035733963%29.jpg/330px-Vietnam_Military_History_Museum_%2812035733963%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Vietnam_Military_History_Museum_%2812035733963%29.jpg/440px-Vietnam_Military_History_Museum_%2812035733963%29.jpg 2x" data-file-width="3200" data-file-height="2400" /></a><figcaption>Fidel Castro se encontra com <a href="/wiki/V%C3%B5_Nguy%C3%AAn_Gi%C3%A1p" title="Võ Nguyên Giáp">Võ Nguyên Giáp</a></figcaption></figure> <p>A OEA veio a suspender suas sanções contra Cuba em 1975, com a aprovação de 16 Estados membros. Os Estados Unidos, entretanto, mantiveram suas próprias sanções.<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite-bracket">[</span>116<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1979, os norte-americanos se opuseram à presença de tropas de combate soviéticas em Cuba. Em 23 de outubro de 1983, as forças dos Estados Unidos invadiram a ilha caribenha de <a href="/wiki/Granada_(pa%C3%ADs)" title="Granada (país)">Granada</a>, sob a justificativa de que a ilha estaria muito próxima politicamente de Cuba e da União Soviética após o golpe de Estado de Bernard Coard, além de relatos de ameaças ao território dos Estados Unidos.<sup id="cite_ref-LF_113-1" class="reference"><a href="#cite_note-LF-113"><span class="cite-bracket">[</span>112<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Neste intervalo, os estadunidenses mataram quase duas dezenas de trabalhadores da construção civil de origem cubana, expulsando de Granada o restante da força de ajuda enviada por Cuba.<sup id="cite_ref-Cubaa_112-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cubaa-112"><span class="cite-bracket">[</span>111<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118"><span class="cite-bracket">[</span>117<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>As tropas soviéticas começaram a se retirar de Cuba em setembro de 1991.<sup id="cite_ref-Cubaa_112-2" class="reference"><a href="#cite_note-Cubaa-112"><span class="cite-bracket">[</span>111<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Com a <a href="/wiki/Dissolu%C3%A7%C3%A3o_da_Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="Dissolução da União Soviética">dissolução da União Soviética</a>, o governo revolucionário foi severamente testado e o país enfrentou uma crise econômica severa, em parte devido à retirada dos subsídios soviéticos. A crise econômica resultou em efeitos como a escassez de alimentos e combustível, ao passo que <a href="/wiki/Maleconazo" title="Maleconazo">uma manifestação popular notável</a> ocorreu em Havana em agosto de 1994.<sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119"><span class="cite-bracket">[</span>118<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Outro efeito da crise, que perdurou até 1995, foi a queda significativa do <a href="/wiki/Produto_interno_bruto" title="Produto interno bruto">Produto interno bruto</a> (PIB) cubano, cujo valor chegou a encolher 35%. Mais de cinco anos foram necessários para que o PIB do país atingisse os níveis anteriores à crise.<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120"><span class="cite-bracket">[</span>119<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121"><span class="cite-bracket">[</span>120<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A década de 1990 também propiciou uma aproximação relevante entre Cuba e <a href="/wiki/China" title="China">China</a>, fator experimentado especialmente após a desintegração da União Soviética, que comprava 60% do açúcar e fornecia <a href="/wiki/Petr%C3%B3leo" title="Petróleo">petróleo</a> e manufaturas. Nos anos subsequentes, o país também aproximou-se da <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a> e <a href="/wiki/Bol%C3%ADvia" title="Bolívia">Bolívia</a>, sob o governo de <a href="/wiki/Hugo_Ch%C3%A1vez" title="Hugo Chávez">Hugo Chávez</a> e <a href="/wiki/Evo_Morales" title="Evo Morales">Evo Morales</a>, respectivamente, além de flexibilizar a economia, permitindo, dentro da estrutura socialista, a abertura para atividades capitalistas, como o turismo. Na década seguinte, em 2003, registrou-se a <a href="/wiki/Primavera_Negra" title="Primavera Negra">Primavera Negra</a>, onde um grande número de <a href="/wiki/Oposi%C3%A7%C3%A3o_cubana" title="Oposição cubana">dissidentes cubanos</a> foram presos em nome do governo sob a acusação de que agiam como agentes do Estados Unidos. Posteriormente, os dissidentes foram liberados, com alguns passando a viver no exílio na Espanha.<sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122"><span class="cite-bracket">[</span>121<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-123" class="reference"><a href="#cite_note-123"><span class="cite-bracket">[</span>122<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Fidel Castro renunciou ao cargo de Presidente do Conselho de Estado em fevereiro de 2008, alegando motivos de saúde. <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a>, de quem Fidel era irmão, foi declarado o novo presidente. Em 3 de junho de 2009, durante sua 39ª <a href="/wiki/Assembleia_Geral_da_Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" title="Assembleia Geral da Organização dos Estados Americanos">Assembleia Geral</a>, a OEA adotou uma resolução objetivando retirar a suspensão de Cuba da organização.<sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124"><span class="cite-bracket">[</span>123<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba, cuja suspensão se dava desde 1962, motivada pela adesão cubana ao marxismo-leninismo e alinhamento com o bloco comunista, pôde reintegrar-se á organização e de todas as instituições subordinadas à OEA, como a Comissão de Direitos Humanos.<sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125"><span class="cite-bracket">[</span>124<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126"><span class="cite-bracket">[</span>125<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Até o momento, Cuba não solicitou sua reincorporação, sendo considerada pela OEA um membro inativo.<sup id="cite_ref-127" class="reference"><a href="#cite_note-127"><span class="cite-bracket">[</span>126<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Press_conference,_Havana.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Press_conference%2C_Havana.jpg/220px-Press_conference%2C_Havana.jpg" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Press_conference%2C_Havana.jpg/330px-Press_conference%2C_Havana.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Press_conference%2C_Havana.jpg/440px-Press_conference%2C_Havana.jpg 2x" data-file-width="860" data-file-height="484" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> e o presidente estadunidense <a href="/wiki/Barack_Obama" title="Barack Obama">Barack Obama</a>, em sua coletiva de imprensa conjunta em <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a>, 21 de março de 2016</figcaption></figure> <p>Em janeiro de 2013, Cuba encerrou a exigência estabelecida em 1961, de que qualquer cidadão que desejasse viajar para o exterior fosse obrigado a obter uma licença governamental e uma carta-convite.<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128"><span class="cite-bracket">[</span>127<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1961, o governo cubano impôs amplas restrições às viagens para evitar a emigração em massa de pessoas após a revolução de 1959; aprovando vistos de saída apenas em raras ocasiões.<sup id="cite_ref-129" class="reference"><a href="#cite_note-129"><span class="cite-bracket">[</span>128<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A partir de 2013, os requisitos foram simplificados, necessitando-se apenas de passaporte e documento oficial. No primeiro ano desta nova política, cerca de 180 mil naturais de Cuba deixaram o país e retornaram.<sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130"><span class="cite-bracket">[</span>129<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2016, os Estados Unidos, sob o <a href="/wiki/Presid%C3%AAncia_de_Barack_Obama" title="Presidência de Barack Obama">Governo Barack Obama</a>, iniciou uma política de reaproximação com Cuba, com o restabelecimento da diplomacia entre as duas nações, a retirada de restrições a cidadãos americanos que desejam visitar o país e a flexibilização do embargo econômico, para permitir a importação, exportação e certo comércio limitado, mas as negociações não prosperaram.<sup id="cite_ref-131" class="reference"><a href="#cite_note-131"><span class="cite-bracket">[</span>130<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Atualmente, Cuba é único país socialista do <a href="/wiki/Hemisf%C3%A9rio_ocidental" title="Hemisfério ocidental">Ocidente</a> e um dos poucos do mundo, ao lado da China, da <a href="/wiki/Coreia_do_Norte" title="Coreia do Norte">Coreia do Norte</a>, do Vietnã e do <a href="/wiki/Laos" title="Laos">Laos</a>. A nação aprovou uma nova constituição em 2019, por meio de um plebiscito nacional. A nova constituição mantém o Partido Comunista como o único partido político legítimo, alça o acesso à saúde e educação como direitos fundamentais, impõe limites aos mandatos presidenciais, consagra o direito à representação legal na prisão, reconhece a propriedade privada e fortalece os direitos das multinacionais que investem com o estado.<sup id="cite_ref-132" class="reference"><a href="#cite_note-132"><span class="cite-bracket">[</span>131<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2021, 250 mil cubanos, ou 2% da população, imigrou para os <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> devido à <a href="/wiki/Pandemia_de_COVID-19" title="Pandemia de COVID-19">Pandemia de COVID-19</a>. <sup id="cite_ref-133" class="reference"><a href="#cite_note-133"><span class="cite-bracket">[</span>132<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geografia">Geografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=11" title="Editar secção: Geografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=11" title="Editar código-fonte da secção: Geografia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Geografia_de_Cuba" title="Geografia de Cuba">Geografia de Cuba</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cuba_Nasa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Cuba_Nasa.jpg/250px-Cuba_Nasa.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Cuba_Nasa.jpg/330px-Cuba_Nasa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Cuba_Nasa.jpg/500px-Cuba_Nasa.jpg 2x" data-file-width="4800" data-file-height="3600" /></a><figcaption><a href="/wiki/Imagem_de_sat%C3%A9lite" title="Imagem de satélite">Imagem de satélite</a> do território cubano em 2001.</figcaption></figure> <p>Cuba é um arquipélago formado por mais de 1 500 ilhas.<sup id="cite_ref-134" class="reference"><a href="#cite_note-134"><span class="cite-bracket">[</span>133<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> As maiores são a Ilha de Cuba e a <a href="/wiki/Ilha_da_Juventude" title="Ilha da Juventude">Ilha da Juventude</a> (que tem uma superfície de 2 200 km²). A Ilha de Cuba é a maior ilha do <a href="/wiki/Caribe" title="Caribe">Caribe</a>, com uma superfície 104 945 km². O conjunto do arquipélago cubano possui uma superfície de 110 860 km² e uma dimensão linear máxima de cerca de 1 200 km. A ilha de Cuba é a <a href="/wiki/Lista_de_ilhas_por_%C3%A1rea" title="Lista de ilhas por área">16.ª maior ilha do mundo</a>. Banhada a norte pelo <a href="/wiki/Estreito_da_Fl%C3%B3rida" title="Estreito da Flórida">estreito da Flórida</a> e pelo <a href="/wiki/Oceano_Atl%C3%A2ntico" title="Oceano Atlântico">oceano Atlântico</a> Norte, a noroeste pelo <a href="/wiki/Golfo_do_M%C3%A9xico" title="Golfo do México">golfo do México</a>, a oeste pelo canal da <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_de_Iucat%C3%A3" title="Península de Iucatã">Península de Iucatã</a>, a sul pelo <a href="/wiki/Mar_do_Caribe" title="Mar do Caribe">mar do Caribe</a> e a leste pela <a href="/wiki/Passagem_de_Barlavento" class="mw-redirect" title="Passagem de Barlavento">passagem de Barlavento</a>.<sup id="cite_ref-stoner_135-0" class="reference"><a href="#cite_note-stoner-135"><span class="cite-bracket">[</span>134<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A ilha de Cuba está formada principalmente por planícies onduladas, com colinas e montanhas mais escarpadas situadas maioritariamente na zona sul da ilha. O ponto mais elevado é o <a href="/wiki/Pico_Real_del_Turquino" class="mw-redirect" title="Pico Real del Turquino">Pico Real del Turquino</a> com 1 974 m de altitude. O clima é tropical, embora temperado pelos ventos <a href="/wiki/Al%C3%ADsios" title="Alísios">alísios</a>. Existe uma estação relativamente seca de novembro a abril e uma estação mais chuvosa de maio a outubro. <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> é a capital e a cidade mais populosa. <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a> e <a href="/wiki/Camag%C3%BCey" title="Camagüey">Camagüey</a> são também cidades importantes. A <a href="/wiki/Ba%C3%ADa_de_Guantanamo" class="mw-redirect" title="Baía de Guantanamo">Baía de Guantanamo</a> contém uma base naval tomada pelos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> desde 1903.<sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136"><span class="cite-bracket">[</span>135<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Clima">Clima</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=12" title="Editar secção: Clima" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=12" title="Editar código-fonte da secção: Clima"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Koppen-Geiger_Map_CUB_present.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Koppen-Geiger_Map_CUB_present.svg/220px-Koppen-Geiger_Map_CUB_present.svg.png" decoding="async" width="220" height="103" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Koppen-Geiger_Map_CUB_present.svg/330px-Koppen-Geiger_Map_CUB_present.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Koppen-Geiger_Map_CUB_present.svg/440px-Koppen-Geiger_Map_CUB_present.svg.png 2x" data-file-width="1816" data-file-height="850" /></a><figcaption>Cuba de acordo com a <a href="/wiki/Classifica%C3%A7%C3%A3o_clim%C3%A1tica_de_K%C3%B6ppen-Geiger" title="Classificação climática de Köppen-Geiger">classificação climática de Köppen-Geiger</a></figcaption></figure> <p>Como a maior parte da ilha está ao sul do <a href="/wiki/Tr%C3%B3pico_de_C%C3%A2ncer" title="Trópico de Câncer">Trópico de Câncer</a>, o clima local é <a href="/wiki/Clima_tropical" title="Clima tropical">tropical</a>, moderado por <a href="/wiki/Ventos_al%C3%ADsios" class="mw-redirect" title="Ventos alísios">ventos alísios</a> vindos do nordeste que sopram durante todo o ano. A temperatura também é formada pela corrente caribenha, que traz água quente a partir do <a href="/wiki/Linha_do_equador" title="Linha do equador">equador</a>. Isso faz com que o clima de Cuba seja mais quente que o de <a href="/wiki/Hong_Kong" title="Hong Kong">Hong Kong</a>, por exemplo, que está à mesma <a href="/wiki/Latitude" title="Latitude">latitude</a> de Cuba, mas tem um <a href="/wiki/Clima_subtropical" title="Clima subtropical">clima subtropical</a>. Em geral (com variações locais), há uma estação seca de novembro a abril e uma estação mais chuvosa de maio a outubro. A temperatura média é de 21 <a href="/wiki/%C2%B0C" class="mw-redirect" title="°C">°C</a> em janeiro e 27 °C em julho. As temperaturas quentes do <a href="/wiki/Mar_do_Caribe" title="Mar do Caribe">Mar do Caribe</a> e o fato do país estar localizado na entrada do <a href="/wiki/Golfo_do_M%C3%A9xico" title="Golfo do México">Golfo do México</a> se combinam para tornar o país mais propenso a <a href="/wiki/Ciclones_tropicais" class="mw-redirect" title="Ciclones tropicais">ciclones tropicais</a> frequentes. Estes são os mais comuns entre os meses de setembro e outubro.<sup id="cite_ref-Clima_137-0" class="reference"><a href="#cite_note-Clima-137"><span class="cite-bracket">[</span>136<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Cuba é regularmente atingida por <a href="/wiki/Furac%C3%B5es" class="mw-redirect" title="Furacões">furacões</a> durante o Verão e o Outono. Destes, destaca-se o <a href="/wiki/Furac%C3%A3o_de_Cuba_de_1910" title="Furacão de Cuba de 1910">furacão cubano de 1910</a>, que afectou a ilha durante 5 dias, e o <a href="/wiki/Furac%C3%A3o_de_Cuba_de_1932" title="Furacão de Cuba de 1932">furacão de 1932</a>, que continua a ser o mais mortífero a atingir o país, com mais de 3 mil mortos. Este último atingiu o máximo da categoria 5 na <a href="/wiki/Escala_Saffir-Simpson" class="mw-redirect" title="Escala Saffir-Simpson">escala Saffir-Simpson</a>, mas tinha descido para a categoria 4 antes de atingir Cuba. A <a href="/wiki/Temporada_de_furac%C3%B5es_no_oceano_Atl%C3%A2ntico_de_2008" title="Temporada de furacões no oceano Atlântico de 2008">temporada furacões de 2008</a> afectou gravemente a economia cubana, especialmente a agricultura e a pecuária: a destruição causada pelos ciclones tropicais foi estimada pelo líder Raúl Castro em 10 mil milhões de dólares (7,9 mil milhões de euros). 500 mil famílias foram afectadas, 156 mil hectares de cana-de-açúcar foram destruídos e 500 mil ficaram inundados.<sup id="cite_ref-138" class="reference"><a href="#cite_note-138"><span class="cite-bracket">[</span>137<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Perante as crises regulares provocadas pelos furacões, o povo e o Estado cubanos adquiriram experiência e desenvolveram uma logística para proteger as pessoas e os bens dos ventos selvagens que são comuns na ilha. Entre 1985 e 2004, Cuba foi atingida por dez grandes furacões, dos quais resultaram apenas vinte e duas mortes. Por exemplo, quando Cuba foi atingida pelo <a href="/wiki/Furac%C3%A3o_Georges" title="Furacão Georges">furacão Georges</a> em 1998, houve apenas quatro mortes, em comparação com 600 noutros países afectados. Do mesmo modo, o furacão Charley, em agosto de 2004, causou quatro mortes em Cuba contra 30 na Florida. Em julho de 2005, o <a href="/wiki/Furac%C3%A3o_Dennis" title="Furacão Dennis">furacão Dennis</a> também matou apenas 16 pessoas, mas causou danos consideráveis e obrigou à evacuação de mais de 1,5 milhões de pessoas. Foi um <a href="/wiki/Furac%C3%A3o_de_categoria_4" class="mw-redirect" title="Furacão de categoria 4">furacão de categoria 4</a> com ventos sustentados de 240 km/h, semelhante ao furacão de 1932 quando atingiu a costa cubana. Para o director da Agência das Nações Unidas para a Estratégia Internacional de Redução de Catástrofes, Salavano Briceno, este êxito cubano baseia-se na importância dos esforços de educação e de prevenção desenvolvidos pelas autoridades cubanas. A qualidade dos serviços de emergência cubanos foi objecto de um fórum específico na Conferência Mundial sobre a Redução de Catástrofes, em janeiro de 2005.<sup id="cite_ref-139" class="reference"><a href="#cite_note-139"><span class="cite-bracket">[</span>138<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Biodiversidade">Biodiversidade</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=13" title="Editar secção: Biodiversidade" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=13" title="Editar código-fonte da secção: Biodiversidade"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cuban_trogon_(Priotelus_temnurus).JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Cuban_trogon_%28Priotelus_temnurus%29.JPG/250px-Cuban_trogon_%28Priotelus_temnurus%29.JPG" decoding="async" width="170" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Cuban_trogon_%28Priotelus_temnurus%29.JPG/330px-Cuban_trogon_%28Priotelus_temnurus%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Cuban_trogon_%28Priotelus_temnurus%29.JPG/500px-Cuban_trogon_%28Priotelus_temnurus%29.JPG 2x" data-file-width="2064" data-file-height="2064" /></a><figcaption>O <a href="/wiki/Priotelus_temnurus" title="Priotelus temnurus">tocororo</a> é a ave nacional da ilha</figcaption></figure> <p>Cuba assinou a <a href="/wiki/Conven%C3%A7%C3%A3o_sobre_Diversidade_Biol%C3%B3gica" title="Convenção sobre Diversidade Biológica">Convenção sobre Diversidade Biológica</a>, em 12 de junho de 1992 durante a <a href="/wiki/ECO-92" class="mw-redirect" title="ECO-92">ECO-92</a> no <a href="/wiki/Rio_de_Janeiro_(cidade)" class="mw-redirect" title="Rio de Janeiro (cidade)">Rio de Janeiro</a>, e tornou-se membro da convenção em 8 de março de 1994.<sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140"><span class="cite-bracket">[</span>139<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Posteriormente, o país produziu uma Estratégia e um Plano de Ação Nacional de Biodiversidade, com uma revisão que foi recebido pela convenção sobre 24 de janeiro de 2008.<sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite-bracket">[</span>140<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A revisão compreende um plano de ação com prazos para cada item e uma indicação do órgão governamental responsável pela realização da meta. No entanto, existe quase nenhuma informação nesse documento sobre a <a href="/wiki/Biodiversidade" title="Biodiversidade">biodiversidade</a> em si.<sup id="cite_ref-CBD_142-0" class="reference"><a href="#cite_note-CBD-142"><span class="cite-bracket">[</span>141<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O quarto relatório nacional cubano para a convenção, no entanto, contém uma análise detalhada dos números de espécies de cada <a href="/wiki/Reino_(biologia)" title="Reino (biologia)">reino biológico</a> registrado no território cubano, sendo os principais grupos: <a href="/wiki/Animais" class="mw-redirect" title="Animais">animais</a> (17 801 <a href="/wiki/Esp%C3%A9cie" title="Espécie">espécies</a>), <a href="/wiki/Bact%C3%A9ria" title="Bactéria">bactérias</a> (270 espécies), <i><a href="/wiki/Chromista" title="Chromista">Chromista</a></i> (707 espécies), <a href="/wiki/Fungo" class="mw-redirect" title="Fungo">fungos</a> (5 844 espécies), <a href="/wiki/Planta" class="mw-redirect" title="Planta">plantas</a> (9 107 espécies) e <a href="/wiki/Protozo%C3%A1rio" title="Protozoário">protozoários</a> (1 440 espécies).<sup id="cite_ref-CBD_142-1" class="reference"><a href="#cite_note-CBD-142"><span class="cite-bracket">[</span>141<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:808px;"> <div class="thumbinner"> <div class="noresize" style="overflow:auto;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Vi%C3%B1ales_Valley_(cropped).jpg" class="mw-file-description" title="Vale de Viñales, considerado um Patrimônio da Humanidade pela Unesco e o lar de de muitas plantas endêmicas."><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Vi%C3%B1ales_Valley_%28cropped%29.jpg/960px-Vi%C3%B1ales_Valley_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="800" height="245" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Vi%C3%B1ales_Valley_%28cropped%29.jpg/1200px-Vi%C3%B1ales_Valley_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Vi%C3%B1ales_Valley_%28cropped%29.jpg/1600px-Vi%C3%B1ales_Valley_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="4288" data-file-height="1315" /></a></span></div><div class="thumbcaption" style="text-align:center;"><a href="/wiki/Vale_de_Vi%C3%B1ales" title="Vale de Viñales">Vale de Viñales</a>, considerado um <a href="/wiki/Patrim%C3%B4nio_da_Humanidade" class="mw-redirect" title="Patrimônio da Humanidade">Patrimônio da Humanidade</a> pela <a href="/wiki/Unesco" class="mw-redirect" title="Unesco">Unesco</a> e o lar de de muitas plantas <a href="/wiki/End%C3%AAmicas" class="mw-redirect" title="Endêmicas">endêmicas</a>.</div> </div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Demografia">Demografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=14" title="Editar secção: Demografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=14" title="Editar código-fonte da secção: Demografia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Population_pyramid_of_Cuba_2016.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Population_pyramid_of_Cuba_2016.png/250px-Population_pyramid_of_Cuba_2016.png" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Population_pyramid_of_Cuba_2016.png/330px-Population_pyramid_of_Cuba_2016.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Population_pyramid_of_Cuba_2016.png/500px-Population_pyramid_of_Cuba_2016.png 2x" data-file-width="610" data-file-height="425" /></a><figcaption><a href="/wiki/Pir%C3%A2mide_et%C3%A1ria" title="Pirâmide etária">Pirâmide etária</a> de Cuba em 2016</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cuba-infant-under-five-mortality-1963-2016.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Cuba-infant-under-five-mortality-1963-2016.svg/220px-Cuba-infant-under-five-mortality-1963-2016.svg.png" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Cuba-infant-under-five-mortality-1963-2016.svg/330px-Cuba-infant-under-five-mortality-1963-2016.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Cuba-infant-under-five-mortality-1963-2016.svg/440px-Cuba-infant-under-five-mortality-1963-2016.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="585" /></a><figcaption>Taxas de <a href="/wiki/Mortalidade_infantil" title="Mortalidade infantil">mortalidade infantil</a> em Cuba entre 1963 e 2016</figcaption></figure> <p>Em 2017, a população cubana era de 11,2 milhões de habitantes,<sup id="cite_ref-one.cu_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-one.cu-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> incluindo 5 580 810 homens e 5 610 798 mulheres. A composição étnica era de 7 271 926 <a href="/wiki/Brancos" title="Brancos">brancos</a>, 1 126 894 <a href="/wiki/Negros" title="Negros">negros</a> e 2 778 923 <a href="/wiki/Mulatos" class="mw-redirect" title="Mulatos">mulatos</a> (ou <a href="/wiki/Mesti%C3%A7os" class="mw-redirect" title="Mestiços">mestiços</a>).<sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite-bracket">[</span>142<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A população de Cuba tem origens muito complexas e casamentos entre os diversos grupos raciais são comuns. Há discordância sobre as estatísticas raciais. O Instituto para Estudos Cubanos e Cubano-Americanos da <a href="/wiki/Universidade_de_Miami" title="Universidade de Miami">Universidade de Miami</a>, diz que 62% da população é negra,<sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite-bracket">[</span>143<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> enquanto as estatísticas do censo do governo cubano afirmam que 65,05% da população era branca em 2002. O <i>Minority Rights Group International</i> diz que "uma avaliação objetiva da situação dos afro-cubanos continua a ser problemática devido aos registros escassos e a uma falta de estudos sistemáticos tanto pré como pós-revolução. A estimativa do percentual de pessoas de ascendência africana na população cubana varia enormemente, variando de 33,9% para 62%".<sup id="cite_ref-145" class="reference"><a href="#cite_note-145"><span class="cite-bracket">[</span>144<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A <a href="/wiki/Taxa_de_natalidade" title="Taxa de natalidade">taxa de natalidade</a> cubana (9,88 nascimentos por mil habitantes em 2006)<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite-bracket">[</span>145<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> é uma das mais baixas do <a href="/wiki/Hemisf%C3%A9rio_ocidental" title="Hemisfério ocidental">hemisfério ocidental</a>. Sua população em geral teve um aumento contínuo de cerca de 7 milhões em 1961 para mais de 11 milhões atualmente, mas o aumento foi interrompido nas últimas décadas e uma queda começou em 2006, com uma taxa de fecundidade de 1,43 filhos por mulher.<sup id="cite_ref-147" class="reference"><a href="#cite_note-147"><span class="cite-bracket">[</span>146<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Esta queda da fecundidade é um das maiores do hemisfério ocidental.<sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite-bracket">[</span>147<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba tem acesso irrestrito ao <a href="/wiki/Aborto_em_Cuba" title="Aborto em Cuba">aborto legal</a> e uma taxa de <a href="/wiki/Aborto" title="Aborto">aborto</a> de 58,6 por mil gestações, em 1996, em comparação com uma média de 35 no <a href="/wiki/Caribe" title="Caribe">Caribe</a>, 27 na <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Latina" title="América Latina">América Latina</a> em geral e 48 na <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>. O uso de <a href="/wiki/Anticoncepcionais" class="mw-redirect" title="Anticoncepcionais">anticoncepcionais</a> é estimado em 79% (um terço superior dos países do hemisfério ocidental).<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite-bracket">[</span>148<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Composição_étnica"><span id="Composi.C3.A7.C3.A3o_.C3.A9tnica"></span>Composição étnica</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=15" title="Editar secção: Composição étnica" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=15" title="Editar código-fonte da secção: Composição étnica"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Antes da chegada dos europeus, a ilha de Cuba era habitada por dois povos indígenas: os <a href="/wiki/Ciboneyes" class="mw-redirect" title="Ciboneyes">ciboneyes</a>, espalhados por toda a ilha, e os tainos, ocupando principalmente o centro e o leste. Pouco se sabe sobre os ciboneyes, porém é sabido que eram caçadores-coletores e não conheciam a cerâmica. Os tainos, por outro lado, eram sedentários, viviam em grandes aldeias e dominavam técnicas avançadas de agricultura.<sup id="cite_ref-genetic_150-0" class="reference"><a href="#cite_note-genetic-150"><span class="cite-bracket">[</span>149<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Com a chegada dos <a href="/wiki/Espanh%C3%B3is" title="Espanhóis">espanhóis</a>, as populações indígenas foram drasticamente reduzidas em poucas gerações, como consequência da escravidão, de conflitos com os colonizadores, da fome e da infecção por doenças. Desde o século XVI, escravos africanos foram levados para Cuba, sendo que esse tráfico aumentou exponencialmente ao longo dos séculos. Os escravos foram trazidos principalmente para trabalharem nas minas de ouro, como forma de compensar a falta de trabalhadores em decorrência do extermínio dos índios.<sup id="cite_ref-genetic_150-1" class="reference"><a href="#cite_note-genetic-150"><span class="cite-bracket">[</span>149<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Reconstruction_of_Taino_village,_Cuba.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Reconstruction_of_Taino_village%2C_Cuba.JPG/250px-Reconstruction_of_Taino_village%2C_Cuba.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Reconstruction_of_Taino_village%2C_Cuba.JPG/330px-Reconstruction_of_Taino_village%2C_Cuba.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Reconstruction_of_Taino_village%2C_Cuba.JPG/500px-Reconstruction_of_Taino_village%2C_Cuba.JPG 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704" /></a><figcaption>Reconstrução de uma vila <a href="/wiki/Ta%C3%ADno" class="mw-redirect" title="Taíno">taíno</a> em <a href="/wiki/El_Chorro_de_Maita" title="El Chorro de Maita">Chorro de Maíta</a>, Cuba</figcaption></figure> <p>De maneira geral, os escravos africanos compunham uma pequena parte da população cubana, que continuou predominantemente de origem europeia, em razão da constante chegada de colonos espanhóis, sobretudo das <a href="/wiki/Ilhas_Can%C3%A1rias" class="mw-redirect" title="Ilhas Canárias">Ilhas Canárias</a>. A situação se modificou na segunda metade do século XVIII, quando cresceu rapidamente o número de africanos entrando em Cuba, fato que mudou dramaticamente a composição étnica da ilha. De acordo com estimativas, cerca de 700 mil africanos foram levados para a ilha durante todo o período do tráfico, embora outra fonte estime o número em mais de 1,3 milhão de pessoas. Os escravos vinham sobretudo do Oeste e do Sudeste da África.<sup id="cite_ref-genetic_150-2" class="reference"><a href="#cite_note-genetic-150"><span class="cite-bracket">[</span>149<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>No século XIX, a imigração da <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>, sobretudo das Canárias, se intensificou, na tentativa de "branquear" o país, haja vista o temor das classes dirigentes com a crescente presença africana na ilha. No <a href="/wiki/Continente_Americano" class="mw-redirect" title="Continente Americano">Continente Americano</a>, Cuba foi o segundo país que mais recebeu imigrantes espanhóis, ficando atrás apenas da <a href="/wiki/Argentina" title="Argentina">Argentina</a> (entre 1882 e 1930, mais de um milhão de espanhóis imigraram para Cuba). Naquela época, a economia cubana estava crescendo com base na produção de <a href="/wiki/A%C3%A7%C3%BAcar" title="Açúcar">açúcar</a>, fato que atraiu muitos imigrantes espanhóis, para trabalharem nas fábricas de açúcar do país, haja vista que, para exercer essa atividade, era necessário ter alguma qualificação.<sup id="cite_ref-boris_151-0" class="reference"><a href="#cite_note-boris-151"><span class="cite-bracket">[</span>150<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite-bracket">[</span>151<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Além dos europeus, imigrantes asiáticos, sobretudo de <a href="/wiki/Bengala" title="Bengala">Bengala</a> e do sul da <a href="/wiki/China" title="China">China</a>, foram trazidos para substituírem os escravos, quando o tráfico negreiro tornou-se ilegal. Cerca de 125 mil chineses entraram em Cuba, onde trabalharam em condições de semiescravidão, em meados do século XIX.<sup id="cite_ref-genetic_150-3" class="reference"><a href="#cite_note-genetic-150"><span class="cite-bracket">[</span>149<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em torno de 95% desses imigrantes chineses eram do <a href="/wiki/Sexo_masculino" class="mw-redirect" title="Sexo masculino">sexo masculino</a>, de modo que muitos desses chineses não tiveram filhos ou se casaram com mulheres não chinesas. Assim, após algumas gerações, essa presença chinesa desapareceu ou foi diluída pela mestiçagem.<sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite-bracket">[</span>152<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A atual população cubana é, portanto, diversificada e heterogênea. Um estudo genético mostra que houve uma intensa miscigenação de homens europeus com mulheres africanas e, menos frequente, com indígenas, na constituição da população cubana. Historicamente, na região oeste do país a ancestralidade africana é mais forte, nas áreas centrais a europeia mais forte e no leste há um equilíbrio entre ambas.<sup id="cite_ref-genetic_150-4" class="reference"><a href="#cite_note-genetic-150"><span class="cite-bracket">[</span>149<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Um estudo genético dividiu os habitantes de <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> em três grupos: mulatos, descendentes de espanhóis e descendentes de africanos. Os mulatos apresentaram 57–59% de ancestralidade europeia e 41–43% de africana; os descendentes de espanhóis 85% de ancestralidade europeia e os descendentes de africanos 74–76% de contribuição africana. Nenhuma contribuição indígena foi detectada.<sup id="cite_ref-admixture_154-0" class="reference"><a href="#cite_note-admixture-154"><span class="cite-bracket">[</span>153<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Um estudo genético de 2014 revelou que a ancestralidade total em Cuba é a seguinte: 72% de contribuição europeia, 20% de contribuição africana e 8% de contribuição indígena.<sup id="cite_ref-155" class="reference"><a href="#cite_note-155"><span class="cite-bracket">[</span>154<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Migração"><span id="Migra.C3.A7.C3.A3o"></span>Migração</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=16" title="Editar secção: Migração" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=16" title="Editar código-fonte da secção: Migração"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ver também: <a href="/wiki/Ex%C3%ADlio_cubano" title="Exílio cubano">Exílio cubano</a> e <a href="/wiki/Imigra%C3%A7%C3%A3o_cubana_nos_Estados_Unidos" title="Imigração cubana nos Estados Unidos">Imigração cubana nos Estados Unidos</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Carnival_Liberty_Cuban_Refugees.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Carnival_Liberty_Cuban_Refugees.JPG/220px-Carnival_Liberty_Cuban_Refugees.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Carnival_Liberty_Cuban_Refugees.JPG/330px-Carnival_Liberty_Cuban_Refugees.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Carnival_Liberty_Cuban_Refugees.JPG/440px-Carnival_Liberty_Cuban_Refugees.JPG 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a><figcaption><a href="/wiki/Balseros" title="Balseros">Refugiados cubanos</a> em 2014</figcaption></figure> <p>A <a href="/wiki/Imigra%C3%A7%C3%A3o" title="Imigração">imigração</a> e a <a href="/wiki/Emigra%C3%A7%C3%A3o" title="Emigração">emigração</a> desempenharam um papel importante no perfil demográfico de Cuba. Entre o século XVIII e o início do século XX, grandes ondas de <a href="/wiki/Can%C3%A1rias" title="Canárias">canários</a>, <a href="/wiki/Catal%C3%A3es" title="Catalães">catalães</a>, <a href="/wiki/Andaluzes" class="mw-redirect" title="Andaluzes">andaluzes</a>, <a href="/wiki/Galegos" title="Galegos">galegos</a> e outros <a href="/wiki/Espanh%C3%B3is" title="Espanhóis">espanhóis</a> imigraram para Cuba. Apenas entre 1899 e 1930, cerca de um milhão de espanhóis entraram no país, embora muitos eventualmente voltassem para a <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>.<sup id="cite_ref-156" class="reference"><a href="#cite_note-156"><span class="cite-bracket">[</span>155<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Outros grupos de imigrantes proeminentes incluíram os <a href="/wiki/Franceses" title="Franceses">franceses</a>, entre outros.<sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite-bracket">[</span>156<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A Cuba pós-revolução foi caracterizada por níveis significativos de <a href="/wiki/Emigra%C3%A7%C3%A3o" title="Emigração">emigração</a>, o que levou a uma grande e influente comunidade da <a href="/wiki/Ex%C3%ADlio_cubano" title="Exílio cubano">diáspora</a>. Durante as três décadas após janeiro de 1959, mais de um milhão de cubanos de todas as classes sociais — constituindo 10% da população total — emigrou para os <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>.<sup id="cite_ref-158" class="reference"><a href="#cite_note-158"><span class="cite-bracket">[</span>157<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-159" class="reference"><a href="#cite_note-159"><span class="cite-bracket">[</span>158<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Até 13 de janeiro de 2013, os cidadãos cubanos não podiam viajar para o exterior, sair ou retornar a Cuba sem primeiro obter permissão oficial junto com a solicitação de passaporte emitido pelo governo, além do visto de viagem, que muitas vezes era negado.<sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160"><span class="cite-bracket">[</span>159<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Quem saía do país costumava fazê-lo por via marítima, em pequenas embarcações e frágeis <a href="/wiki/Jangada" title="Jangada">jangadas</a>. Em 9 de setembro de 1994, os governos dos Estados Unidos e de Cuba concordaram que os Estados Unidos concederiam pelo menos 20 mil vistos anualmente em troca da promessa do governo cubano de evitar novas partidas ilegais de barcos.<sup id="cite_ref-161" class="reference"><a href="#cite_note-161"><span class="cite-bracket">[</span>160<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2013, os principais destinos de emigração eram os Estados Unidos, <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>, <a href="/wiki/It%C3%A1lia" title="Itália">Itália</a>, <a href="/wiki/Porto_Rico" title="Porto Rico">Porto Rico</a> e <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a>.<sup id="cite_ref-162" class="reference"><a href="#cite_note-162"><span class="cite-bracket">[</span>161<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Urbanização"><span id="Urbaniza.C3.A7.C3.A3o"></span>Urbanização</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=17" title="Editar secção: Urbanização" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=17" title="Editar código-fonte da secção: Urbanização"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:La_Habana_(44068237945).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/La_Habana_%2844068237945%29.jpg/250px-La_Habana_%2844068237945%29.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/La_Habana_%2844068237945%29.jpg/330px-La_Habana_%2844068237945%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/La_Habana_%2844068237945%29.jpg/500px-La_Habana_%2844068237945%29.jpg 2x" data-file-width="5990" data-file-height="3990" /></a><figcaption><a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a>, capital e maior cidade do país</figcaption></figure> <p>Embora o termo genérico <i><a href="/wiki/Favela" title="Favela">favela</a></i> (ou <i>tugurio</i> em espanhol) seja muito raramente empregado para descrever as condições de habitação <i>substandard</i> em Cuba, existem outras formas de sub habitação, (baseadas no tipo de construção, condição de conservação, materiais e tipo de ocupação) que são descritas em Cuba. A maioria das sub habitações cubanas localizam-se em <i>La Habana Vieja</i>, <i>Centro Habana</i> e <i>Antares</i>.<sup id="cite_ref-THECASE_163-0" class="reference"><a href="#cite_note-THECASE-163"><span class="cite-bracket">[</span>162<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A comparação entre as condições de habitação <i>substandard</i> de Cuba e as <a href="/wiki/Favela" title="Favela">favelas</a> (em inglês <i>slums</i>) de outros países de economia de mercado é complexa e não pode ser feita de forma direta.<sup id="cite_ref-THECASE_163-1" class="reference"><a href="#cite_note-THECASE-163"><span class="cite-bracket">[</span>162<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2003 um projeto internacional, solicitado pelo governo comunista de Cuba à organizações internacionais tais como UNDP, UNEP, UNOPS, <a href="/wiki/UN-HABITAT" class="mw-redirect" title="UN-HABITAT">UN-HABITAT</a>, e com a colaboração do governo da <a href="/wiki/B%C3%A9lgica" title="Bélgica">Bélgica</a>, nos termos da <a href="/wiki/Agenda_21" title="Agenda 21">Agenda 21</a>, visando aumentar a capacidade dos atores locais de conduzir atividades de planejamento e administrações urbanos resultou no estabelecimento de mecanismos de capacitação para atividades de construção e um time nacional foi treinado para dar apoio técnico a times locais, que foram formados.<sup id="cite_ref-agenda21_164-0" class="reference"><a href="#cite_note-agenda21-164"><span class="cite-bracket">[</span>163<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>No ano de 2011 o governo cubano relaxou as normas de comercialização de moradias. Supõem-se que tal fato visou retirar da clandestinidade o mercado informal de moradias e de tentar suprir a grande carência de moradias. O Instituto Nacional da Moradia cubano divulgou de forma pública que do fundo habitacional do país, com cerca de mais de três milhões de casas, apenas 61% se encontram em bom estado, enquanto as demais estão em mau estado ou em condições regulares.<sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165"><span class="cite-bracket">[</span>164<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Estima-se que faltariam cerca de 600 mil residências devido a falta de investimento e da destruição ocasionada pela passagem de três furacões.<sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166"><span class="cite-bracket">[</span>165<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <table class="navbox" width="97%"> <tbody><tr> <th colspan="12" style="padding:0.3em 0; line-height:1.2em; font-size:120%;"><span style="white-space:nowrap;"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69811335">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69825269">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:left;text-align:left}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-right:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-left:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist" style="font-size:10px; float: right;"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Cidades_mais_populosas_de_Cuba" title="Predefinição:Cidades mais populosas de Cuba"><span title="Ver esta predefinição">ver</span></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Cidades_mais_populosas_de_Cuba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:Cidades mais populosas de Cuba (página não existe)"><span title="Discutir esta predefinição">discutir</span></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Cidades_mais_populosas_de_Cuba" title="Especial:EditPage/Predefinição:Cidades mais populosas de Cuba"><span title="Editar esta predefinição">editar</span></a></li></ul></div></span> Cidades mais populosas de <a class="mw-selflink selflink">Cuba</a> <br /><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r57040788">.mw-parser-output .nobold{font-weight:normal}</style><span class="nobold"> (<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubagob.cu/otras_info/censo/index.htm/">censo 2002</a>)</span> </th></tr> <tr> <td rowspan="12" style="background-color:#ddddff; padding-left:7px; padding-right:7px;"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:La_Habana_Cuba_vista_18_dic_2012.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/La_Habana_Cuba_vista_18_dic_2012.jpg/250px-La_Habana_Cuba_vista_18_dic_2012.jpg" decoding="async" width="140" height="96" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/La_Habana_Cuba_vista_18_dic_2012.jpg/330px-La_Habana_Cuba_vista_18_dic_2012.jpg 2x" data-file-width="3044" data-file-height="2086" /></a></span><br /><a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a><br /><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Santiago_de_cuba_al_atardecer.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Santiago_de_cuba_al_atardecer.jpg/140px-Santiago_de_cuba_al_atardecer.jpg" decoding="async" width="140" height="105" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Santiago_de_cuba_al_atardecer.jpg/210px-Santiago_de_cuba_al_atardecer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Santiago_de_cuba_al_atardecer.jpg/280px-Santiago_de_cuba_al_atardecer.jpg 2x" data-file-width="1597" data-file-height="1198" /></a></span><br /><a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a> </td></tr> <tr> <th>Posição </th> <th>Localidade </th> <th>Pop. </th> <td rowspan="12" style="background-color:#ddddff; padding-left:7px; padding-right:7px;"> </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">1</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a></b> </td> <td style="text-align:right;">2 201 610 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">2</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a></b> </td> <td style="text-align:right;">423 392 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">3</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Camag%C3%BCey" title="Camagüey">Camagüey</a></b> </td> <td style="text-align:right;">301 574 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">4</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Holgu%C3%ADn" title="Holguín">Holguín</a></b> </td> <td style="text-align:right;">269 618 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">5</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Santa_Clara_(Cuba)" class="mw-redirect" title="Santa Clara (Cuba)">Santa Clara</a></b> </td> <td style="text-align:right;">210 220 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">6</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Guant%C3%A1namo" title="Guantánamo">Guantánamo</a></b> </td> <td style="text-align:right;">208 145 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">7</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Bayamo" title="Bayamo">Bayamo</a></b> </td> <td style="text-align:right;">144 664 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">8</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Victoria_de_Las_Tunas" class="mw-redirect" title="Victoria de Las Tunas">Victoria de Las Tunas</a></b> </td> <td style="text-align:right;">143 582 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">9</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Cienfuegos" title="Cienfuegos">Cienfuegos</a></b> </td> <td style="text-align:right;">140 534 </td></tr> <tr> <td align="center" style="background:#f0f0f0;">10</td> <td align="left"><b><a href="/wiki/Pinar_del_R%C3%ADo" title="Pinar del Río">Pinar del Río</a></b> </td> <td style="text-align:right;">139 336 </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Religião"><span id="Religi.C3.A3o"></span>Religião</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=18" title="Editar secção: Religião" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=18" title="Editar código-fonte da secção: Religião"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cathedral_(3209489947).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Cathedral_%283209489947%29.jpg/250px-Cathedral_%283209489947%29.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Cathedral_%283209489947%29.jpg/330px-Cathedral_%283209489947%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Cathedral_%283209489947%29.jpg/500px-Cathedral_%283209489947%29.jpg 2x" data-file-width="4698" data-file-height="3102" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Catedral_de_Havana" title="Catedral de Havana">Catedral de São Cristóvão</a> de <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Havana_-_Cuba_-_0616.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Havana_-_Cuba_-_0616.jpg/250px-Havana_-_Cuba_-_0616.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Havana_-_Cuba_-_0616.jpg/330px-Havana_-_Cuba_-_0616.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Havana_-_Cuba_-_0616.jpg/500px-Havana_-_Cuba_-_0616.jpg 2x" data-file-width="4368" data-file-height="2912" /></a><figcaption>Um grupo de praticantes de <a href="/wiki/Santeria" title="Santeria">santeria</a> realizando a cerimônia <i>Cajón de Muertos</i> em <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> em 2011</figcaption></figure> <p>Em 2010, o <a href="/wiki/Pew_Forum" class="mw-redirect" title="Pew Forum">Pew Forum</a> estimou que a afiliação religiosa em Cuba é 59,2% de <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristãos</a>, 23% <a href="/wiki/Sem_religi%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Sem religião">irreligiosos</a>, 17,4% praticantes de <a href="/wiki/Religi%C3%A3o_folcl%C3%B3rica" class="mw-redirect" title="Religião folclórica">religião folclórica</a> (como <a href="/wiki/Santer%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Santería">santería</a>) e os 0,4% restantes consistindo de seguidores de outras religiões.<sup id="cite_ref-pewrel_167-0" class="reference"><a href="#cite_note-pewrel-167"><span class="cite-bracket">[</span>166<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em uma pesquisa patrocinada pela <a href="/wiki/Univision" title="Univision">Univision</a>, 44% dos cubanos disseram que não eram religiosos e 9% não deram uma resposta, enquanto apenas 34% disseram que eram cristãos.<sup id="cite_ref-168" class="reference"><a href="#cite_note-168"><span class="cite-bracket">[</span>167<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba também hospeda pequenas comunidades de <a href="/wiki/Juda%C3%ADsmo" title="Judaísmo">judeus</a> (500 em 2012), <a href="/wiki/Isl%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Islão">muçulmanos</a> e membros da <a href="/wiki/F%C3%A9_Bah%C3%A1%27%C3%AD" class="mw-redirect" title="Fé Bahá'í">Fé Bahá'í</a>.<sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169"><span class="cite-bracket">[</span>168<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba é oficialmente um <a href="/wiki/Estado_secular" title="Estado secular">Estado secular</a>. A <a href="/wiki/Liberdade_religiosa" title="Liberdade religiosa">liberdade religiosa</a> aumentou ao longo da década de 1980,<sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170"><span class="cite-bracket">[</span>169<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> com o governo emendando a constituição em 1992 para retirar a caracterização de <a href="/wiki/Estado_ateu" class="mw-redirect" title="Estado ateu">Estado ateu</a>.<sup id="cite_ref-Domínguez_2003_4_171-0" class="reference"><a href="#cite_note-Domínguez_2003_4-171"><span class="cite-bracket">[</span>170<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O <a href="/wiki/Catolicismo_romano" class="mw-redirect" title="Catolicismo romano">catolicismo romano</a> é a maior religião, com suas origens na <a href="/wiki/Imp%C3%A9rio_Espanhol" title="Império Espanhol">colonização espanhola</a>. Apesar de menos da metade da população se identificar como católica em 2006, ela continua sendo a fé dominante.<sup id="cite_ref-catholic_172-0" class="reference"><a href="#cite_note-catholic-172"><span class="cite-bracket">[</span>171<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O <a href="/wiki/Papa_Jo%C3%A3o_Paulo_II" title="Papa João Paulo II">Papa João Paulo II</a>, o <a href="/wiki/Papa_Bento_XVI" title="Papa Bento XVI">Papa Bento XVI</a> e o <a href="/wiki/Papa_Francisco" title="Papa Francisco">Papa Francisco</a> visitaram Cuba em 1998, 2011 e 2019, respectivamente.<sup id="cite_ref-173" class="reference"><a href="#cite_note-173"><span class="cite-bracket">[</span>172<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-174" class="reference"><a href="#cite_note-174"><span class="cite-bracket">[</span>173<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Antes de cada visita papal, o governo cubano perdoava prisioneiros como um gesto humanitário.<sup id="cite_ref-175" class="reference"><a href="#cite_note-175"><span class="cite-bracket">[</span>174<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-176" class="reference"><a href="#cite_note-176"><span class="cite-bracket">[</span>175<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O relaxamento das restrições do governo às igrejas domésticas na década de 1990 levou a uma explosão do <a href="/wiki/Pentecostalismo" title="Pentecostalismo">pentecostalismo</a>, com alguns grupos reivindicando até 100 mil membros. No entanto, as denominações <a href="/wiki/Evangelicalismo" title="Evangelicalismo">evangélicas</a> <a href="/wiki/Protestantismo" title="Protestantismo">protestantes</a>, organizadas no Conselho de Igrejas de Cuba, permanecem muito mais vibrantes e poderosas.<sup id="cite_ref-Edmonds_177-0" class="reference"><a href="#cite_note-Edmonds-177"><span class="cite-bracket">[</span>176<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A paisagem religiosa de Cuba também é fortemente definida por <a href="/wiki/Sincretismo" title="Sincretismo">sincretismos</a> de vários tipos. O cristianismo é frequentemente praticado em conjunto com a santería, uma mistura de catolicismo e <a href="/wiki/Religi%C3%B5es_de_matriz_africana" class="mw-redirect" title="Religiões de matriz africana">religiões de matriz africana</a>, que incluem vários cultos. <i><a href="/wiki/Nossa_Senhora_da_Caridade_do_Cobre" title="Nossa Senhora da Caridade do Cobre">La Virgen de la Caridad del Cobre</a></i> (a Virgem do Cobre) é a <a href="/wiki/Padroeira" class="mw-redirect" title="Padroeira">padroeira</a> católica de Cuba e um símbolo da cultura cubana. Na santería, ela foi sincretizada com a deusa <a href="/wiki/Oxum" title="Oxum">Oxum</a>. Uma análise dos seguidores das religiões <a href="/wiki/Afro-cubanos" title="Afro-cubanos">afro-cubanas</a> mostrou que a maioria dos praticantes de <a href="/wiki/Palo_(religi%C3%A3o)" title="Palo (religião)">palo</a> eram negros e a maioria dos praticantes de <a href="/wiki/Vodu_cubano" title="Vodu cubano">vodu</a> eram pardos e da santeria eram brancos.<sup id="cite_ref-178" class="reference"><a href="#cite_note-178"><span class="cite-bracket">[</span>177<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Línguas"><span id="L.C3.ADnguas"></span>Línguas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=19" title="Editar secção: Línguas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=19" title="Editar código-fonte da secção: Línguas"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A <a href="/wiki/L%C3%ADngua_oficial" title="Língua oficial">língua oficial</a> de Cuba é o <a href="/wiki/L%C3%ADngua_espanhola" class="mw-redirect" title="Língua espanhola">espanhol</a>, que é falado pela grande maioria dos cubanos. O espanhol falado em Cuba é conhecido como espanhol cubano e é uma variação do espanhol caribenho. A <a href="/wiki/L%C3%ADngua_lucumi" title="Língua lucumi">língua lucumi</a>, um dialeto da <a href="/wiki/L%C3%ADngua_iorub%C3%A1" title="Língua iorubá">língua iorubá</a> da <a href="/wiki/%C3%81frica_Ocidental" title="África Ocidental">África Ocidental</a>, também é usado como <a href="/wiki/L%C3%ADngua_lit%C3%BArgica" title="Língua litúrgica">língua litúrgica</a> pelos praticantes da <a href="/wiki/Santer%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Santería">santería</a><sup id="cite_ref-179" class="reference"><a href="#cite_note-179"><span class="cite-bracket">[</span>178<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e, portanto, apenas como <a href="/wiki/Segunda_l%C3%ADngua" title="Segunda língua">segunda língua</a>.<sup id="cite_ref-180" class="reference"><a href="#cite_note-180"><span class="cite-bracket">[</span>179<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O <a href="/wiki/Crioulo_haitiano" class="mw-redirect" title="Crioulo haitiano">crioulo haitiano</a> é a segunda língua mais falada em Cuba e é falada por imigrantes <a href="/wiki/Haitianos" title="Haitianos">haitianos</a> e seus descendentes.<sup id="cite_ref-181" class="reference"><a href="#cite_note-181"><span class="cite-bracket">[</span>180<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Outras línguas faladas por imigrantes incluem <a href="/wiki/L%C3%ADngua_galega" title="Língua galega">galego</a> e <a href="/wiki/L%C3%ADngua_corsa" title="Língua corsa">corso</a>.<sup id="cite_ref-182" class="reference"><a href="#cite_note-182"><span class="cite-bracket">[</span>181<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Governo_e_política"><span id="Governo_e_pol.C3.ADtica"></span>Governo e política</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=20" title="Editar secção: Governo e política" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=20" title="Editar código-fonte da secção: Governo e política"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Pol%C3%ADtica_de_Cuba" title="Política de Cuba">Política de Cuba</a></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Comit%C3%A9_Central_PCC.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Comit%C3%A9_Central_PCC.jpg/286px-Comit%C3%A9_Central_PCC.jpg" decoding="async" width="286" height="117" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Comit%C3%A9_Central_PCC.jpg/429px-Comit%C3%A9_Central_PCC.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Comit%C3%A9_Central_PCC.jpg/572px-Comit%C3%A9_Central_PCC.jpg 2x" data-file-width="3888" data-file-height="1584" /></a><figcaption>Sede do Comitê Central do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista</a>, em <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a></figcaption></figure> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68913260/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .multiimageinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle .thumbcaption{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .trow>.thumbcaption{text-align:center}}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .tmulti .multiimageinner img{background-color:white}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .tmulti .multiimageinner img{background-color:white}}</style><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:288px;max-width:288px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:142px;max-width:142px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:24.01.2023_-_Encontro_com_o_Presidente_da_Rep%C3%BAblica_de_Cuba,_Miguel_D%C3%ADaz-Canel_-_52647526820_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/24.01.2023_-_Encontro_com_o_Presidente_da_Rep%C3%BAblica_de_Cuba%2C_Miguel_D%C3%ADaz-Canel_-_52647526820_%28cropped%29.jpg/250px-24.01.2023_-_Encontro_com_o_Presidente_da_Rep%C3%BAblica_de_Cuba%2C_Miguel_D%C3%ADaz-Canel_-_52647526820_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="140" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/24.01.2023_-_Encontro_com_o_Presidente_da_Rep%C3%BAblica_de_Cuba%2C_Miguel_D%C3%ADaz-Canel_-_52647526820_%28cropped%29.jpg/330px-24.01.2023_-_Encontro_com_o_Presidente_da_Rep%C3%BAblica_de_Cuba%2C_Miguel_D%C3%ADaz-Canel_-_52647526820_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="969" data-file-height="1301" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Miguel_D%C3%ADaz-Canel" title="Miguel Díaz-Canel">Miguel Díaz-Canel</a><br /><small><a href="/wiki/Presidente_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Presidente de Cuba">Presidente de Cuba</a></small></div></div><div class="tsingle" style="width:142px;max-width:142px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Manuel_Marrero_Cruz_before_the_funeral_of_Shinzo_Abe.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Manuel_Marrero_Cruz_before_the_funeral_of_Shinzo_Abe.jpg/140px-Manuel_Marrero_Cruz_before_the_funeral_of_Shinzo_Abe.jpg" decoding="async" width="140" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Manuel_Marrero_Cruz_before_the_funeral_of_Shinzo_Abe.jpg/210px-Manuel_Marrero_Cruz_before_the_funeral_of_Shinzo_Abe.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Manuel_Marrero_Cruz_before_the_funeral_of_Shinzo_Abe.jpg/280px-Manuel_Marrero_Cruz_before_the_funeral_of_Shinzo_Abe.jpg 2x" data-file-width="599" data-file-height="781" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Manuel_Marrero_Cruz" title="Manuel Marrero Cruz">Manuel Marrero Cruz</a><br /><small><a href="/wiki/Primeiro-ministro_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Primeiro-ministro de Cuba">Primeiro-ministro</a></small></div></div></div></div></div> <p>Cuba é uma república <a href="/wiki/Socialismo" title="Socialismo">socialista</a>, organizada segundo o modelo marxista-leninista, (partido único, sem eleições diretas para cargos executivos), da qual <a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidel Castro</a> foi o primeiro-secretário do Comitê Central do <a href="/wiki/Partido_Comunista_de_Cuba" title="Partido Comunista de Cuba">Partido Comunista de Cuba</a> e o presidente dos Conselhos de Estado e de Ministros (presidente da República), e que governou desde 1959 como <a href="/wiki/Chefe_de_governo" title="Chefe de governo">chefe de governo</a> e a partir de 1976 também como <a href="/wiki/Chefe_de_estado" class="mw-redirect" title="Chefe de estado">chefe de estado</a> e comandante em chefe das <a href="/wiki/For%C3%A7as_Armadas_de_Cuba" title="Forças Armadas de Cuba">forças armadas</a>. Fidel afastou-se do poder em 1 de agosto de 2006, pela primeira vez desde a vitória da insurgência, por problemas de saúde. Seu irmão, <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a>, assumiu interinamente as funções de Fidel (secretário-geral do Partido Comunista Cubano, comandante supremo das Forças Armadas e presidente do Conselho de Estado), exercendo-as até 19 de fevereiro de 2008 nessa condição, quando Fidel Castro renunciou oficialmente. Raúl Castro foi eleito novo presidente de Cuba no dia 24 de fevereiro de 2008 em eleição de candidato único, mantendo-se no cargo até abril de 2018, quando foi sucedido por <a href="/wiki/Miguel_D%C3%ADaz-Canel" title="Miguel Díaz-Canel">Miguel Díaz-Canel</a>, o primeiro chefe do Executivo da ilha que não era da família Castro em quase 60 anos.<sup id="cite_ref-183" class="reference"><a href="#cite_note-183"><span class="cite-bracket">[</span>182<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Raúl prometeu "eliminar proibições" na ilha, mas reconheceu o legado de seu irmão, que ficou mais de 49 anos a frente do poder: <i>Nas próximas semanas, começaremos a eliminar as</i> (proibições) <i>mais simples, já que muitas delas tiveram como objetivo evitar o surgimento de novas desigualdades em um momento de escassez generalizada</i>, declarou durante seu discurso de posse. Em março de 2008 Raúl Castro liberou a venda de computadores pessoais (PC's) e DVDs em Cuba,<sup id="cite_ref-COMPCUBA_184-0" class="reference"><a href="#cite_note-COMPCUBA-184"><span class="cite-bracket">[</span>183<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> a venda de telefones celulares e televisores a cidadãos comuns também foi liberada. No final de abril, Raul Castro convocou uma assembleia do Congresso do <a href="/wiki/Partido_Comunista_Cubano" class="mw-redirect" title="Partido Comunista Cubano">Partido Comunista Cubano</a> (PCC) para o segundo semestre de 2009, para redefinir os eixos políticos e econômicos do país. O VI Congresso do PCC, quando ocorrer, terão decorrido onze anos sem que se tenha reunido o órgão supremo de decisão política de Cuba.<sup id="cite_ref-congresso2_185-0" class="reference"><a href="#cite_note-congresso2-185"><span class="cite-bracket">[</span>184<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Eleições_gerais"><span id="Elei.C3.A7.C3.B5es_gerais"></span>Eleições gerais</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=21" title="Editar secção: Eleições gerais" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=21" title="Editar código-fonte da secção: Eleições gerais"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:CubaElectio.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/CubaElectio.JPG/220px-CubaElectio.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/CubaElectio.JPG/330px-CubaElectio.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/CubaElectio.JPG/440px-CubaElectio.JPG 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption>Placa promovendo as eleições parlamentares cubanas de 2008</figcaption></figure> <p>Em 21 de outubro de 2007 realizaram-se em Cuba eleições gerais, com o comparecimento de mais de 8 milhões de eleitores, para eleger os delegados das "Assembleias Municipais do Poder Popular" na ilha. Segundo a ministra da Justiça, <a href="/w/index.php?title=Mar%C3%ADa_Esther_Reus&action=edit&redlink=1" class="new" title="María Esther Reus (página não existe)">María Esther Reus</a>, têm direito a exercer o voto cerca de 8,3 milhões de pessoas, nos 37 749 colégios eleitorais habilitados em 169 municípios.<sup id="cite_ref-ELEICAO_186-0" class="reference"><a href="#cite_note-ELEICAO-186"><span class="cite-bracket">[</span>185<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Por ocasião da realização das eleições gerais, <a href="/wiki/Fidel_Castro" title="Fidel Castro">Fidel Castro</a> conclamou, mais uma vez, o presidente <a href="/wiki/George_W._Bush" title="George W. Bush">George W. Bush</a> a por fim ao embargo comercial a Cuba.<sup id="cite_ref-BLOQUEIO_187-0" class="reference"><a href="#cite_note-BLOQUEIO-187"><span class="cite-bracket">[</span>186<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O governo dos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>, a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a> e opositores cubanos ao regime de Castro se referem às eleições cubanas como sendo um "exercício cosmético de democracia" que exclui a <a href="/wiki/Oposi%C3%A7%C3%A3o_cubana" title="Oposição cubana">oposição do país</a> e é completamente supervisionado pelo partido comunista cubano.<sup id="cite_ref-CONCLUIR_188-0" class="reference"><a href="#cite_note-CONCLUIR-188"><span class="cite-bracket">[</span>187<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> E ativistas cubanos qualificaram as eleições como ilegítimas e inconstitucionais.<sup id="cite_ref-189" class="reference"><a href="#cite_note-189"><span class="cite-bracket">[</span>188<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Fidel Castro renunciou à presidência em 19 de fevereiro de 2008<sup id="cite_ref-190" class="reference"><a href="#cite_note-190"><span class="cite-bracket">[</span>189<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e seu irmão Raúl “encabeçou a uma lista única de candidatos apresentada à Assembleia, que ratificou a cédula e o elegeu” em 24 de fevereiro para sucedê-lo na Presidência de Cuba. O general já governava Cuba interinamente desde julho de 2006, devido aos problemas de saúde de Fidel, que culminaram em sua renúncia ao cargo.<sup id="cite_ref-RAUL_191-0" class="reference"><a href="#cite_note-RAUL-191"><span class="cite-bracket">[</span>190<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Forças_armadas"><span id="For.C3.A7as_armadas"></span>Forças armadas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=22" title="Editar secção: Forças armadas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=22" title="Editar código-fonte da secção: Forças armadas"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/For%C3%A7as_Armadas_de_Cuba" title="Forças Armadas de Cuba">Forças Armadas de Cuba</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Rio_Damuji_n%C2%B0_390.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Rio_Damuji_n%C2%B0_390.jpg/250px-Rio_Damuji_n%C2%B0_390.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Rio_Damuji_n%C2%B0_390.jpg/330px-Rio_Damuji_n%C2%B0_390.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Rio_Damuji_n%C2%B0_390.jpg/500px-Rio_Damuji_n%C2%B0_390.jpg 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3264" /></a><figcaption>O navio <i>Rio Damuji n° 390</i> da marinha cubana</figcaption></figure> <p>Em 2018, Cuba gastou cerca de 91,8 milhões de dólares com <a href="/wiki/For%C3%A7as_Armadas_de_Cuba" title="Forças Armadas de Cuba">suas forças armadas</a> ou 2,9% de seu <a href="/wiki/PIB" class="mw-redirect" title="PIB">PIB</a>.<sup id="cite_ref-192" class="reference"><a href="#cite_note-192"><span class="cite-bracket">[</span>191<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1985, o governo cubano dedicava mais de 10% do PIB a gastos militares.<sup id="cite_ref-193" class="reference"><a href="#cite_note-193"><span class="cite-bracket">[</span>192<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em resposta à agressão estadunidense, como a <a href="/wiki/Invas%C3%A3o_da_Ba%C3%ADa_dos_Porcos" title="Invasão da Baía dos Porcos">Invasão da Baía dos Porcos</a>, Cuba construiu uma das maiores forças armadas da <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Latina" title="América Latina">América Latina</a>, perdendo apenas para as <a href="/wiki/For%C3%A7as_Armadas_do_Brasil" title="Forças Armadas do Brasil">forças brasileiras</a>.<sup id="cite_ref-military_194-0" class="reference"><a href="#cite_note-military-194"><span class="cite-bracket">[</span>193<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De 1975 até o final dos anos 1980, a assistência militar <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">soviética</a> permitiu a Cuba atualizar suas capacidades militares. Após a perda dos subsídios soviéticos, Cuba reduziu o número de militares, de 235 mil em 1994 para cerca de 49 mil em 2021.<sup id="cite_ref-195" class="reference"><a href="#cite_note-195"><span class="cite-bracket">[</span>194<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-196" class="reference"><a href="#cite_note-196"><span class="cite-bracket">[</span>195<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2017, Cuba assinou o <a href="/wiki/Tratado_sobre_a_Proibi%C3%A7%C3%A3o_das_Armas_Nucleares" title="Tratado sobre a Proibição das Armas Nucleares">Tratado sobre a Proibição das Armas Nucleares</a>.<sup id="cite_ref-197" class="reference"><a href="#cite_note-197"><span class="cite-bracket">[</span>196<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Direitos_humanos">Direitos humanos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=23" title="Editar secção: Direitos humanos" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=23" title="Editar código-fonte da secção: Direitos humanos"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Direitos_humanos_em_Cuba" title="Direitos humanos em Cuba">Direitos humanos em Cuba</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana,_Cuba.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana%2C_Cuba.jpg/220px-Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana%2C_Cuba.jpg" decoding="async" width="220" height="133" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana%2C_Cuba.jpg/330px-Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana%2C_Cuba.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana%2C_Cuba.jpg/440px-Damas_de_Blanco_demonstration_in_Havana%2C_Cuba.jpg 2x" data-file-width="1787" data-file-height="1080" /></a><figcaption>Manifestação das <a href="/wiki/Damas_de_Branco" title="Damas de Branco">Damas de Branco</a> em Havana em abril de 2012</figcaption></figure> <p>Nos anos iniciais da Revolução, o governo cubano foi acusado de violações dos <a href="/wiki/Direitos_humanos" title="Direitos humanos">direitos humanos</a>, incluindo detenções arbitrárias, julgamentos injustos e execuções (também conhecido como "<i>El paredón</i>").<sup id="cite_ref-paredon1_198-0" class="reference"><a href="#cite_note-paredon1-198"><span class="cite-bracket">[</span>197<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-199" class="reference"><a href="#cite_note-199"><span class="cite-bracket">[</span>198<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-200" class="reference"><a href="#cite_note-200"><span class="cite-bracket">[</span>199<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Fidel, em 2010, admitiu que o governo perseguiu <a href="/wiki/Homossexuais" class="mw-redirect" title="Homossexuais">homossexuais</a> nas décadas de 1960 e 1970, exonerando-os de <a href="/wiki/Cargo_p%C3%BAblico" class="mw-redirect" title="Cargo público">cargos públicos</a>, prendendo-os ou enviando-lhes a campos de trabalho forçado, afirmando que foram "momentos de muita <a href="/wiki/Injusti%C3%A7a" title="Injustiça">injustiça</a>".<sup id="cite_ref-201" class="reference"><a href="#cite_note-201"><span class="cite-bracket">[</span>200<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 1978 havia entre quinze e vinte mil presos políticos em Cuba, número que subiu para cerca de 112 mil em 1986. Na década de 1990, segundo a <i>Human Rights Watch</i>, o sistema prisional de Cuba era composto por cerca de 40 prisões de segurança máxima, trinta prisões de segurança mínima e mais de duzentos campos de trabalho.<sup id="cite_ref-hrw1999_202-0" class="reference"><a href="#cite_note-hrw1999-202"><span class="cite-bracket">[</span>201<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2006, apesar de uma redução substancial, ainda havia, segundo a <a href="/wiki/Anistia_Internacional" title="Anistia Internacional">Anistia Internacional</a>, entre 80 mil e 80,5 mil prisioneiros políticos na ilha, e, de acordo com esta, os <a href="/wiki/Dissidente" class="mw-redirect" title="Dissidente">dissidentes</a> cubanos enfrentam detenção e prisão.<sup id="cite_ref-Anistia_203-0" class="reference"><a href="#cite_note-Anistia-203"><span class="cite-bracket">[</span>202<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Segundo a <i><a href="/wiki/Human_Rights_Watch" title="Human Rights Watch">Human Rights Watch</a></i>, em 2007, os presos políticos, juntamente com o resto da população prisional de Cuba, estão confinados a celas com condições precárias e insalubres.<sup id="cite_ref-hrw1999_202-1" class="reference"><a href="#cite_note-hrw1999-202"><span class="cite-bracket">[</span>201<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <i><a href="/wiki/Human_Rights_Watch" title="Human Rights Watch">Human Rights Watch</a></i> acusou em 2008 o governo de "reprimir quase todas as formas de dissidência política" e que "aos cubanos são sistematicamente negados direitos fundamentais de livre expressão, associação, reunião, privacidade, movimento e devido processo legal".<sup id="cite_ref-hrw20063_204-0" class="reference"><a href="#cite_note-hrw20063-204"><span class="cite-bracket">[</span>203<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Esse número continuou a cair significativamente nos anos seguintes. Em 2007, era de 234 e, em 2008, era de 205. "O resultado óbvio é que segue a tendência, observada nos últimos vinte anos, da diminuição gradual de pessoas condenadas por motivações políticas", segundo a Comissão Cubana de Direitos Humanos, um grupo ilegal embora tolerado. Mas a comissão também chama a atenção para as mais de mil e quinhentas detenções rápidas, feitas de forma arbitrária.<sup id="cite_ref-Anistia_203-1" class="reference"><a href="#cite_note-Anistia-203"><span class="cite-bracket">[</span>202<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba teve o segundo maior número de <a href="/wiki/Jornalista" title="Jornalista">jornalistas</a> presos em 2008, de acordo com o <i><a href="/wiki/Committee_to_Protect_Journalists" class="mw-redirect" title="Committee to Protect Journalists">Committee to Protect Journalists</a></i> (CPJ) e a <i>Human Rights Watch</i>.<sup id="cite_ref-205" class="reference"><a href="#cite_note-205"><span class="cite-bracket">[</span>204<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-206" class="reference"><a href="#cite_note-206"><span class="cite-bracket">[</span>205<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Yoani_S%C3%A1nchez_2013_(8718982854).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Yoani_S%C3%A1nchez_2013_%288718982854%29.jpg/250px-Yoani_S%C3%A1nchez_2013_%288718982854%29.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Yoani_S%C3%A1nchez_2013_%288718982854%29.jpg/330px-Yoani_S%C3%A1nchez_2013_%288718982854%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Yoani_S%C3%A1nchez_2013_%288718982854%29.jpg/500px-Yoani_S%C3%A1nchez_2013_%288718982854%29.jpg 2x" data-file-width="3696" data-file-height="2460" /></a><figcaption>A jornalista <a href="/wiki/Yoani_S%C3%A1nchez" title="Yoani Sánchez">Yoani Sánchez</a> é uma proeminente crítica do governo cubano</figcaption></figure> <p>Segundo Elías Carranza, diretor do <i>Instituto Latinoamericano das <a href="/wiki/Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" class="mw-redirect" title="Nações Unidas">Nações Unidas</a> para a Prevenção do Delito e Tratamento do Delinquente</i>, Cuba teria erradicado a exclusão social graças “a grandes conquistas na redução da criminalidade”.<sup id="cite_ref-207" class="reference"><a href="#cite_note-207"><span class="cite-bracket">[</span>206<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Trataria-se, em 2012, do “país mais seguro da região, enquanto que a situação em relação aos crimes e à falta de segurança no continente se deteriorou nas últimas três décadas com o aumento do número de mortes nas prisões e no exterior”.<sup id="cite_ref-208" class="reference"><a href="#cite_note-208"><span class="cite-bracket">[</span>207<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O governo se defende salientando o respeito, em Cuba, aos direitos à <a href="/wiki/Sa%C3%BAde_p%C3%BAblica" title="Saúde pública">saúde</a> e à <a href="/wiki/Educa%C3%A7%C3%A3o" title="Educação">educação</a>, à liberdade religiosa e de associação. Além disso, acusa os Estados Unidos de limitar, com seu embargo econômico, os direitos humanos na ilha: "Cuba é um país onde nos últimos 50 anos não foi registrado um único desaparecido, torturado ou uma execução extrajudicial", disse, em 2009, o chanceler cubano <a href="/wiki/Felipe_P%C3%A9rez_Roque" title="Felipe Pérez Roque">Felipe Pérez Roque</a>.<sup id="cite_ref-209" class="reference"><a href="#cite_note-209"><span class="cite-bracket">[</span>208<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:2021_Cuban_protests.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/2021_Cuban_protests.png/220px-2021_Cuban_protests.png" decoding="async" width="220" height="104" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/2021_Cuban_protests.png/330px-2021_Cuban_protests.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/2021_Cuban_protests.png/440px-2021_Cuban_protests.png 2x" data-file-width="1512" data-file-height="713" /></a><figcaption>Manifestantes anti-governo em <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> durante os <a href="/wiki/Protestos_em_Cuba_em_2021" title="Protestos em Cuba em 2021">protestos de 2021</a></figcaption></figure> <p>Em 2020, o MSI (<i><a href="/wiki/Movimento_San_Isidro" title="Movimento San Isidro">Movimiento San Isidro</a></i>), grupo dissidente cubano, declarou que a polícia invadiu a sua sede na capital, <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a>, detendo membros em greve de fome por causa da prisão de um rapper. O grupo exige a libertação do rapper <a href="/w/index.php?title=Denis_Sol%C3%ADs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Denis Solís (página não existe)">Denis Solís</a>, que foi condenado após uma discussão com um agente da polícia.<sup id="cite_ref-:0_210-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-210"><span class="cite-bracket">[</span>209<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> As autoridades cubanas disseram que a rusga foi realizada por violação sanitária, relacionada com o <a href="/wiki/Coronav%C3%ADrus" title="Coronavírus">coronavírus</a>.<sup id="cite_ref-:0_210-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-210"><span class="cite-bracket">[</span>209<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O site jornalístico <i>cubadebate</i> afirma que o rapper está associado a grupos terroristas nos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>, tendo admitido o fato em vídeo.<sup id="cite_ref-211" class="reference"><a href="#cite_note-211"><span class="cite-bracket">[</span>210<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-212" class="reference"><a href="#cite_note-212"><span class="cite-bracket">[</span>211<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A crise econômica e a <a href="/wiki/Pandemia_de_COVID-19" title="Pandemia de COVID-19">pandemia de COVID-19</a> motivaram <a href="/wiki/Protestos_em_Cuba_em_2021" title="Protestos em Cuba em 2021">protestos no país em Julho de 2021</a>,<sup id="cite_ref-213" class="reference"><a href="#cite_note-213"><span class="cite-bracket">[</span>212<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-214" class="reference"><a href="#cite_note-214"><span class="cite-bracket">[</span>213<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-215" class="reference"><a href="#cite_note-215"><span class="cite-bracket">[</span>214<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> sob o lema <i><a href="/wiki/Patria_y_Vida" title="Patria y Vida">Patria y Vida</a></i>.<sup id="cite_ref-216" class="reference"><a href="#cite_note-216"><span class="cite-bracket">[</span>215<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Estas manifestações contra o governo cubano, vem sendo apontadas como as maiores desde o <i><a href="/wiki/Maleconazo" title="Maleconazo">Maleconazo</a></i> de agosto de 1994.<sup id="cite_ref-217" class="reference"><a href="#cite_note-217"><span class="cite-bracket">[</span>216<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De acordo com o <a href="/wiki/Rep%C3%B3rteres_sem_Fronteiras" title="Repórteres sem Fronteiras">Repórteres sem Fronteiras</a>, o direito de utilizar a <a href="/wiki/Internet" title="Internet">internet</a> é monitorado e só é concedido a quem contrata os serviços do governo cubano.<sup id="cite_ref-rsf_218-0" class="reference"><a href="#cite_note-rsf-218"><span class="cite-bracket">[</span>217<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Relações_internacionais"><span id="Rela.C3.A7.C3.B5es_internacionais"></span>Relações internacionais</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=24" title="Editar secção: Relações internacionais" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=24" title="Editar código-fonte da secção: Relações internacionais"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Rela%C3%A7%C3%B5es_internacionais_de_Cuba" title="Relações internacionais de Cuba">Relações internacionais de Cuba</a> e <a href="/wiki/Miss%C3%B5es_diplom%C3%A1ticas_de_Cuba" title="Missões diplomáticas de Cuba">Missões diplomáticas de Cuba</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg/250px-Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg" decoding="async" width="170" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg/330px-Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg/500px-Fidel_Castro_-_UN_General_Assembly_1960.jpg 2x" data-file-width="2460" data-file-height="3672" /></a><figcaption>Fidel Castro na <a href="/wiki/Assembleia_Geral_da_ONU" class="mw-redirect" title="Assembleia Geral da ONU">Assembleia Geral da ONU</a>, em 22 de setembro de 1960.</figcaption></figure> <p>A política dos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> para Cuba está permeada por grandes conflitos de interesses que remontam ao governo de <a href="/wiki/Thomas_Jefferson" title="Thomas Jefferson">Thomas Jefferson</a>, na primeira década do século XIX. As relações conflituosas aprofundaram-se com a Revolução Cubana de 1959, em que os revolucionários encabeçados por Fidel Castro Ruz promoveram reformas estatais de cunho socialista que desagradavam os Estados Unidos naquele contexto da <a href="/wiki/Guerra_Fria" title="Guerra Fria">Guerra Fria</a>.<sup id="cite_ref-MONIZ_219-0" class="reference"><a href="#cite_note-MONIZ-219"><span class="cite-bracket">[</span>218<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68288478">.mw-parser-output .flexquote{display:flex;flex-direction:column;background-color:#F1F1F1;border-left:3px solid #C7C7C7;font-size:100%;margin:1em 4em;padding:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.quote{width:100%}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.separator{border-left:1px solid #C7C7C7;border-top:1px solid #C7C7C7;margin:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.cite{text-align:right}@media all and (max-width:600px){.mw-parser-output .flexquote>.flex{flex-direction:column}}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .flexquote{background-color:transparent}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .flexquote{background-color:transparent}}</style> <blockquote class="flexquote" style="padding:0 1.2em; border-left:5px solid #c8ccd1;margin:30px"><div class="w-quote-texto">Eu tinha a maior vontade de entender-me com os Estados Unidos. Até fui lá, falei, expliquei nossos objetivos. (...) Mas os bombardeios, por aviões americanos, de nossas fazendas açucareiras, das nossas cidades; as ameaças de invasão por tropas mercenárias e a ameaça de sanções econômicas constituem agressões à nossa soberania nacional, ao nosso povo”.<i><small> Fidel Castro, a Louis Wiznitzer, enviado especial do GLOBO a Havana, em entrevista publicada em 24 de março de 1960.</small><sup id="cite_ref-PRETEXT_220-0" class="reference"><a href="#cite_note-PRETEXT-220"><span class="cite-bracket">[</span>219<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></i></div></blockquote> <p>Para se defender, Fidel buscou apoio do líder soviético na época, <a href="/wiki/Nikita_Khrushchov" title="Nikita Khrushchov">Nikita Khrushchov</a>, com quem iniciou conversações em 6 de fevereiro de 1960, estabelecendo <a href="/wiki/Rela%C3%A7%C3%B5es_Cuba-Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" class="mw-redirect" title="Relações Cuba-União Soviética">relações diplomáticas formais com a União Soviética</a> em 8 de maio desse ano. A União Soviética se comprometeu a adquirir cinco milhões de toneladas de açúcar produzidas em Cuba, a facilitar a aquisição de petróleo e cereais, prover crédito e passou a dar cobertura militar à defesa da ilha.<sup id="cite_ref-TIMELINE_221-0" class="reference"><a href="#cite_note-TIMELINE-221"><span class="cite-bracket">[</span>220<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Por outro lado, em 17 de março de 1960, o presidente <a href="/wiki/Dwight_Eisenhower" class="mw-redirect" title="Dwight Eisenhower">Dwight Eisenhower</a> aprovou oficialmente, e divulgou publicamente, um "plano anti-Castro", criando embargos comerciais ao livre comércio do açúcar cubano, e à sua importação de petróleo e armamentos, e lançou uma propaganda antiCastro. O plano de Eisenhower incluía incentivos para os exilados cubanos de Miami tentarem derrubar Castro através de ações terroristas.<sup id="cite_ref-PRETEXT_220-1" class="reference"><a href="#cite_note-PRETEXT-220"><span class="cite-bracket">[</span>219<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Na sua campanha presidencial <a href="/wiki/John_F._Kennedy" title="John F. Kennedy">Kennedy</a> acusou as políticas de <a href="/wiki/Richard_Nixon" title="Richard Nixon">Nixon</a> e <a href="/wiki/Eisenhower" class="mw-redirect" title="Eisenhower">Eisenhower</a> de "negligência e indiferença", e de terem colaborado para que Cuba entrasse na <a href="/wiki/Cortina_de_ferro" class="mw-redirect" title="Cortina de ferro">cortina de ferro</a>.<sup id="cite_ref-PRETEXT_220-2" class="reference"><a href="#cite_note-PRETEXT-220"><span class="cite-bracket">[</span>219<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-TIMELINE_221-1" class="reference"><a href="#cite_note-TIMELINE-221"><span class="cite-bracket">[</span>220<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Desde a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Cubana" title="Revolução Cubana">Revolução Cubana</a> de 1959, o governo cubano tem protestado consistentemente contra a presença dos Estados Unidos em solo cubano através da <a href="/wiki/Base_Naval_da_Ba%C3%ADa_de_Guant%C3%A1namo" title="Base Naval da Baía de Guantánamo">Base Naval da Baía de Guantánamo</a>, argumentando que a base "foi imposta a Cuba pela força" e é ilegal segundo o <a href="/wiki/Direito_internacional" title="Direito internacional">direito internacional</a>.<sup id="cite_ref-222" class="reference"><a href="#cite_note-222"><span class="cite-bracket">[</span>221<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Dilma_Rousseff_e_Ra%C3%BAl_Castro.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Dilma_Rousseff_e_Ra%C3%BAl_Castro.jpg/250px-Dilma_Rousseff_e_Ra%C3%BAl_Castro.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Dilma_Rousseff_e_Ra%C3%BAl_Castro.jpg/330px-Dilma_Rousseff_e_Ra%C3%BAl_Castro.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Dilma_Rousseff_e_Ra%C3%BAl_Castro.jpg/500px-Dilma_Rousseff_e_Ra%C3%BAl_Castro.jpg 2x" data-file-width="3506" data-file-height="2337" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> em um encontro com <a href="/wiki/Dilma_Rousseff" title="Dilma Rousseff">Dilma Rousseff</a>, a ex-presidente do <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a>, em junho de 2012</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%B2_%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C_70-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_-_08.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%B2_%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C_70-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_-_08.jpg/220px-%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%B2_%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C_70-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_-_08.jpg" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%B2_%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C_70-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_-_08.jpg/330px-%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%B2_%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C_70-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_-_08.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%B2_%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C_70-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_-_08.jpg/440px-%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B4_%D0%B2_%D1%87%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C_70-%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%9F%D0%BE%D0%B1%D0%B5%D0%B4%D1%8B_-_08.jpg 2x" data-file-width="1880" data-file-height="1160" /></a><figcaption>O <a href="/wiki/Presidente_russo" class="mw-redirect" title="Presidente russo">presidente russo</a> <a href="/wiki/Vladimir_Putin" title="Vladimir Putin">Vladimir Putin</a> e <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> durante encontro em setembro de 2015</figcaption></figure> <p>A política internacional de Cuba deixou de ser ambiciosa e passou a ter baixo porte como resultado das dificuldades econômicas enfrentadas pelo país após o colapso do <a href="/wiki/Bloco_do_Leste" class="mw-redirect" title="Bloco do Leste">bloco soviético</a>. Sem os maciços <a href="/wiki/Subs%C3%ADdio" title="Subsídio">subsídios</a> do seu então principal parceiro comercial, a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a>, Cuba foi relativamente isolada na década de 1990, mas desde então entrou em um processo de cooperação bilateral com vários países <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sul" title="América do Sul">sul-americanos</a>, principalmente <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a> e <a href="/wiki/Bol%C3%ADvia" title="Bolívia">Bolívia</a>. Os Estados Unidos continuaram até 2015 com o <a href="/wiki/Embargo_dos_Estados_Unidos_a_Cuba" title="Embargo dos Estados Unidos a Cuba">embargo</a>, declarando que continuará "enquanto o país continuar se recusando a se mover em direção à democratização e ao maior respeito pelos <a href="/wiki/Direitos_humanos" title="Direitos humanos">direitos humanos</a>",<sup id="cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_1_223-0" class="reference"><a href="#cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_1-223"><span class="cite-bracket">[</span>222<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> enquanto a <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a>, em 2004, acusava Cuba de "contínua violação flagrante dos direitos humanos e das liberdades fundamentais".<sup id="cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_2_224-0" class="reference"><a href="#cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_2-224"><span class="cite-bracket">[</span>223<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba tem desenvolvido uma relação crescente com a <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_da_China" class="mw-redirect" title="República Popular da China">República Popular da China</a> e a <a href="/wiki/R%C3%BAssia" title="Rússia">Rússia</a>. Ao todo, Cuba continua a ter relações formais com 160 nações e fornece os trabalhadores civis de assistência — principalmente médicos — para dezenas de países.<sup id="cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_3_225-0" class="reference"><a href="#cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_3-225"><span class="cite-bracket">[</span>224<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Cuba é hoje um país líder no <a href="/wiki/Conselho_de_Direitos_Humanos_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" title="Conselho de Direitos Humanos das Nações Unidas">Conselho de Direitos Humanos das Nações Unidas</a>, é membro fundador da organização antiamericana conhecida como <a href="/wiki/Alian%C3%A7a_Bolivariana_para_os_Povos_da_Nossa_Am%C3%A9rica" title="Aliança Bolivariana para os Povos da Nossa América">Aliança Bolivariana para as Américas</a>, um membro da <a href="/wiki/Associa%C3%A7%C3%A3o_Latino-Americana_de_Integra%C3%A7%C3%A3o" title="Associação Latino-Americana de Integração">Associação Latino-Americana de Integração</a> e da <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas" title="Organização das Nações Unidas">Organização das Nações Unidas</a>. Além dos quais, o país é um membro do <a href="/wiki/Movimento_N%C3%A3o_Alinhado" class="mw-redirect" title="Movimento Não Alinhado">Movimento dos Países Não Alinhados</a> e organizou a sua cúpula em setembro de 2006. Como membro da <a href="/wiki/Associa%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_do_Caribe" title="Associação dos Estados do Caribe">Associação dos Estados do Caribe</a> (AEC), Cuba foi reconduzida como presidente da comissão especial sobre questões de transporte para a região do Caribe.<sup id="cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_4_226-0" class="reference"><a href="#cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_4-226"><span class="cite-bracket">[</span>225<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Desde 2004, vários líderes da América do Sul têm tentado fazer de Cuba seja membro pleno ou associado do bloco comercial sul-americano, conhecido como <a href="/wiki/Mercosul" class="mw-redirect" title="Mercosul">Mercosul</a>.<sup id="cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_5_227-0" class="reference"><a href="#cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_5-227"><span class="cite-bracket">[</span>226<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_6_228-0" class="reference"><a href="#cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_6-228"><span class="cite-bracket">[</span>227<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Extintas desde 1961, em 17 de dezembro de 2014 o presidente dos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> <a href="/wiki/Barack_Obama" title="Barack Obama">Barack Obama</a> e o presidente de Cuba <a href="/wiki/Ra%C3%BAl_Castro" title="Raúl Castro">Raúl Castro</a> anunciaram o restabelecimento total das <a href="/wiki/Rela%C3%A7%C3%B5es_entre_Cuba_e_Estados_Unidos" title="Relações entre Cuba e Estados Unidos">relações diplomáticas entre os dois países</a>, assim como a reabertura da embaixada norte-americana em <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> e uma considerável diminuição no embargo econômico feito à <a href="/wiki/Ilha" title="Ilha">ilha</a>, assim como uma maior facilidade para viagens de negócios e transações econômicas, comerciais e financeiras entre cidadãos e empresas dos dois países. O acordo foi anunciado após 18 meses de conversações secretas entre os dois governos, com a mediação de <a href="/wiki/Sua_Santidade" title="Sua Santidade">Sua Santidade</a> o <a href="/wiki/Papa_Francisco" title="Papa Francisco">Papa Francisco</a>.<sup id="cite_ref-229" class="reference"><a href="#cite_note-229"><span class="cite-bracket">[</span>228<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-230" class="reference"><a href="#cite_note-230"><span class="cite-bracket">[</span>229<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Estados Unidos e Cuba restauraram formalmente relações diplomáticas em 20 de julho de 2015.<sup id="cite_ref-231" class="reference"><a href="#cite_note-231"><span class="cite-bracket">[</span>230<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Subdivisões"><span id="Subdivis.C3.B5es"></span>Subdivisões</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=25" title="Editar secção: Subdivisões" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=25" title="Editar código-fonte da secção: Subdivisões"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Subdivis%C3%B5es_de_Cuba" title="Subdivisões de Cuba">Subdivisões de Cuba</a></div> <p>Cuba está dividida em quinze províncias com 169 municípios, além de um município especial (a <a href="/wiki/Isla_de_la_Juventud" class="mw-redirect" title="Isla de la Juventud">Isla de la Juventud</a>).<sup id="cite_ref-232" class="reference"><a href="#cite_note-232"><span class="cite-bracket">[</span>231<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <table align="center"> <tbody><tr> <td align="center" colspan="2"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:CubaSubdivisions.png" class="mw-file-description" title="Ilha de Cuba"><img alt="Ilha de Cuba" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/CubaSubdivisions.png/700px-CubaSubdivisions.png" decoding="async" width="700" height="297" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/88/CubaSubdivisions.png 1.5x" data-file-width="800" data-file-height="339" /></a></span> </td></tr> <tr> <td> <ol><li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Pinar_del_R%C3%ADo" class="mw-redirect" title="Província de Pinar del Río">Pinar del Río</a> - Capital: <a href="/wiki/Pinar_del_R%C3%ADo" title="Pinar del Río">Pinar del Río</a></li> <li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Artemisa" class="mw-redirect" title="Província de Artemisa">Artemisa</a> - Capital: <a href="/wiki/Artemisa" class="mw-redirect" title="Artemisa">Artemisa</a></li> <li><a href="/wiki/Cidade_de_Havana_(prov%C3%ADncia)" title="Cidade de Havana (província)">Cidade de Havana</a> - Capital: <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a></li> <li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Mayabeque" class="mw-redirect" title="Província de Mayabeque">Mayabeque</a> - Capital: <a href="/wiki/San_Jos%C3%A9_de_las_Lajas" title="San José de las Lajas">San José de las Lajas</a></li> <li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Matanzas" class="mw-redirect" title="Província de Matanzas">Matanzas</a> - Capital: <a href="/wiki/Matanzas" title="Matanzas">Matanzas</a></li> <li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Cienfuegos" class="mw-redirect" title="Província de Cienfuegos">Cienfuegos</a> - Capital: <a href="/wiki/Cienfuegos" title="Cienfuegos">Cienfuegos</a></li> <li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Villa_Clara" class="mw-redirect" title="Província de Villa Clara">Villa Clara</a> - Capital: <a href="/wiki/Santa_Clara_(Cuba)" class="mw-redirect" title="Santa Clara (Cuba)">Santa Clara</a></li> <li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Sancti_Sp%C3%ADritus" class="mw-redirect" title="Província de Sancti Spíritus">Sancti Spíritus</a> - Capital: <a href="/wiki/Sancti_Sp%C3%ADritus" title="Sancti Spíritus">Sancti Spíritus</a></li></ol> </td> <td> <ol start="9"> <li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Ciego_de_%C3%81vila" class="mw-redirect" title="Província de Ciego de Ávila">Ciego de Ávila</a> - Capital: <a href="/wiki/Ciego_de_%C3%81vila" title="Ciego de Ávila">Ciego de Ávila</a> </li><li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Camag%C3%BCey" class="mw-redirect" title="Província de Camagüey">Camagüey</a> - Capital: <a href="/wiki/Camag%C3%BCey" title="Camagüey">Camagüey</a> </li><li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Las_Tunas" class="mw-redirect" title="Província de Las Tunas">Las Tunas</a> - Capital: <a href="/wiki/Victoria_de_Las_Tunas" class="mw-redirect" title="Victoria de Las Tunas">Victoria de Las Tunas</a> </li><li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Granma" class="mw-redirect" title="Província de Granma">Granma</a> - Capital: <a href="/wiki/Bayamo" title="Bayamo">Bayamo</a> </li><li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Holgu%C3%ADn" class="mw-redirect" title="Província de Holguín">Holguín</a> - Capital: <a href="/wiki/Holgu%C3%ADn" title="Holguín">Holguín</a> </li><li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Santiago_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Província de Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a> - Capital: <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a> </li><li><a href="/wiki/Prov%C3%ADncia_de_Guant%C3%A1namo" class="mw-redirect" title="Província de Guantánamo">Guantánamo</a> - Capital: <a href="/wiki/Guant%C3%A1namo" title="Guantánamo">Guantánamo</a> </li><li><a href="/wiki/Isla_de_la_Juventud" class="mw-redirect" title="Isla de la Juventud">Isla de la Juventud</a> (<i>Ilha da Juventude</i>) - Capital: <a href="/wiki/Nueva_Gerona" title="Nueva Gerona">Nueva Gerona</a> </li></ol> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Economia">Economia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=26" title="Editar secção: Economia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=26" title="Editar código-fonte da secção: Economia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Economia_de_Cuba" title="Economia de Cuba">Economia de Cuba</a></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ver também: <a href="/wiki/Embargo_dos_Estados_Unidos_a_Cuba" title="Embargo dos Estados Unidos a Cuba">Embargo dos Estados Unidos a Cuba</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cuba_Product_Exports_(2019).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Cuba_Product_Exports_%282019%29.svg/220px-Cuba_Product_Exports_%282019%29.svg.png" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Cuba_Product_Exports_%282019%29.svg/330px-Cuba_Product_Exports_%282019%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Cuba_Product_Exports_%282019%29.svg/440px-Cuba_Product_Exports_%282019%29.svg.png 2x" data-file-width="1100" data-file-height="715" /></a><figcaption>Exportações de Cuba em 2019</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ave_23_(La_Rampa)_in_Vedado,_Havana.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Ave_23_%28La_Rampa%29_in_Vedado%2C_Havana.jpg/220px-Ave_23_%28La_Rampa%29_in_Vedado%2C_Havana.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Ave_23_%28La_Rampa%29_in_Vedado%2C_Havana.jpg/330px-Ave_23_%28La_Rampa%29_in_Vedado%2C_Havana.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Ave_23_%28La_Rampa%29_in_Vedado%2C_Havana.jpg/440px-Ave_23_%28La_Rampa%29_in_Vedado%2C_Havana.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a><figcaption>Avenida 23 (La Rampa) em Vedado, <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a></figcaption></figure> <p>Em 2018, o <a href="/wiki/Banco_Mundial" title="Banco Mundial">Banco Mundial</a> listou a indústria cubana como a 66ª mais valiosa do mundo (13 bilhões de dólares).<sup id="cite_ref-233" class="reference"><a href="#cite_note-233"><span class="cite-bracket">[</span>232<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A economia de Cuba ainda hoje sofre as consequências do <a href="/wiki/Embargo_a_Cuba" class="mw-redirect" title="Embargo a Cuba">embargo</a> comercial imposto pelos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> desde 1962. Quase seis décadas de embargo pelos Estados Unidos causaram danos quantificáveis em mais de 922,6 bilhões de dólares na economia cubana.<sup id="cite_ref-:14_234-0" class="reference"><a href="#cite_note-:14-234"><span class="cite-bracket">[</span>233<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Na <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agricultura</a>, Cuba produziu, em 2018, 8,7 milhões de toneladas de <a href="/wiki/Cana-de-a%C3%A7%C3%BAcar" title="Cana-de-açúcar">cana-de-açúcar</a> (entre o 21 e o 25º maior produtor mundial); 950 mil toneladas de <a href="/wiki/Banana" title="Banana">banana</a>; 795 mil toneladas de <a href="/wiki/Mandioca" title="Mandioca">mandioca</a>; 752 mil toneladas de <a href="/wiki/Legume" title="Legume">legume</a>; 555 mil toneladas de <a href="/wiki/Batata_doce" class="mw-redirect" title="Batata doce">batata doce</a>; 480 mil toneladas de <a href="/wiki/Tomate" title="Tomate">tomate</a>; 382 mil toneladas de <a href="/wiki/Manga_(fruta)" title="Manga (fruta)">manga</a>; 377 mil toneladas de <a href="/wiki/Arroz" title="Arroz">arroz</a>; 307 mil toneladas de <a href="/wiki/Milho" title="Milho">milho</a>; 206 mil toneladas de <a href="/wiki/Xanthosoma_sagittifolium" title="Xanthosoma sagittifolium">yautia</a>; 184 mil toneladas de <a href="/wiki/Mam%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Mamão">mamão</a>; 169 mil toneladas de <a href="/wiki/Feij%C3%A3o" title="Feijão">feijão</a>; 129 mil toneladas de <a href="/wiki/Batata" title="Batata">batata</a>; 27 mil toneladas de <a href="/wiki/Tabaco" title="Tabaco">tabaco</a>; além de outras produções de outros produtos agrícolas.<sup id="cite_ref-235" class="reference"><a href="#cite_note-235"><span class="cite-bracket">[</span>234<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Os <a href="/wiki/Charuto" title="Charuto">charutos</a> cubanos são considerados, historicamente, como um dos melhores do mundo e são sinônimos da cultura da ilha e contribuem com quase um quarto do valor de todas as importações do país. O enchimento, o aglutinante e a embalagem podem vir de diferentes áreas da ilha, embora muito seja produzido na província de <a href="/wiki/Pinar_del_Rio" class="mw-redirect" title="Pinar del Rio">Pinar del Rio</a>, nas regiões de Vuelta Abajo e Semi Vuelta, bem como em fazendas na região de <a href="/wiki/Vi%C3%B1ales_(Cuba)" title="Viñales (Cuba)">Viñales</a>.<sup id="cite_ref-:1_236-0" class="reference"><a href="#cite_note-:1-236"><span class="cite-bracket">[</span>235<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Toda a produção de charutos em Cuba é controlada pela estatal <a href="/w/index.php?title=Cubatabaco&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cubatabaco (página não existe)">Cubatabaco</a>. O charuto cubano também é conhecido como "El Habano".<sup id="cite_ref-:2_237-0" class="reference"><a href="#cite_note-:2-237"><span class="cite-bracket">[</span>236<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cubatabaco e <a href="/wiki/Habanos_SA" class="mw-redirect" title="Habanos SA">Habanos SA</a> (detida em partes iguais pelo Estado cubano e pela <a href="/wiki/Altadis" title="Altadis">Altadis</a>, uma empresa privada com sede na <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>) fazem todo o trabalho relacionado aos charutos cubanos, incluindo fabricação, controle de qualidade, promoção, distribuição e exportação. A Habanos SA lida com exportação e a distribuição, em grande parte por meio de seu parceiro europeu Altadis.<sup id="cite_ref-:4_238-0" class="reference"><a href="#cite_note-:4-238"><span class="cite-bracket">[</span>237<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Na <a href="/wiki/Pecu%C3%A1ria" title="Pecuária">pecuária</a>, Cuba produziu, em 2019, 234 mil toneladas de <a href="/wiki/Carne_de_porco" title="Carne de porco">carne de porco</a>, 438 milhões de litros de <a href="/wiki/Leite_de_vaca" class="mw-redirect" title="Leite de vaca">leite de vaca</a>, 81 mil toneladas de <a href="/wiki/Carne_bovina" title="Carne bovina">carne bovina</a>, 24 mil toneladas de <a href="/wiki/Carne_de_frango" class="mw-redirect" title="Carne de frango">carne de frango</a>, entre outros. A pecuária do país é bastante reduzida.<sup id="cite_ref-239" class="reference"><a href="#cite_note-239"><span class="cite-bracket">[</span>238<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Na <a href="/wiki/Minera%C3%A7%C3%A3o" title="Mineração">mineração</a>, o país era o 5º maior produtor mundial de <a href="/wiki/Cobalto" title="Cobalto">cobalto</a><sup id="cite_ref-240" class="reference"><a href="#cite_note-240"><span class="cite-bracket">[</span>239<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e o 10º maior produtor mundial de <a href="/wiki/N%C3%ADquel" title="Níquel">níquel</a> em 2019.<sup id="cite_ref-241" class="reference"><a href="#cite_note-241"><span class="cite-bracket">[</span>240<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cuba_2013-01-23_(8503121480).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Cuba_2013-01-23_%288503121480%29.jpg/220px-Cuba_2013-01-23_%288503121480%29.jpg" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Cuba_2013-01-23_%288503121480%29.jpg/330px-Cuba_2013-01-23_%288503121480%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Cuba_2013-01-23_%288503121480%29.jpg/440px-Cuba_2013-01-23_%288503121480%29.jpg 2x" data-file-width="4536" data-file-height="2772" /></a><figcaption>Uma plantação de <a href="/wiki/Tabaco" title="Tabaco">tabaco</a> no <a href="/wiki/Vale_de_Vi%C3%B1ales" title="Vale de Viñales">Vale de Viñales</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Libreta_line_Havana.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Libreta_line_Havana.jpg/220px-Libreta_line_Havana.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Libreta_line_Havana.jpg/330px-Libreta_line_Havana.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Libreta_line_Havana.jpg/440px-Libreta_line_Havana.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="750" /></a><figcaption>Loja <i>libreta</i>, um sistema racionado para compra de alimentos</figcaption></figure> <p>De 1994 até 2021, Cuba teve duas moedas oficiais: o <a href="/wiki/Peso_cubano" title="Peso cubano">peso nacional</a> (ou CUP) e o <a href="/wiki/Peso_convert%C3%ADvel" title="Peso convertível">peso conversível</a> (ou CUC, muitas vezes chamado de "dólar" na <a href="/wiki/L%C3%ADngua_falada" title="Língua falada">língua falada</a>). Em janeiro de 2021, entretanto, um tão esperado processo de unificação da moeda começou, com os cidadãos cubanos tendo seis meses para trocar seus CUCs restantes a uma taxa de um para cada 24 CUPs.<sup id="cite_ref-242" class="reference"><a href="#cite_note-242"><span class="cite-bracket">[</span>241<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 2004, o índice de <a href="/wiki/Pobreza" title="Pobreza">pobreza</a> era o sexto menor em 2004 dentre os 102 <a href="/wiki/Pa%C3%ADs_em_desenvolvimento" title="País em desenvolvimento">países em desenvolvimento</a> pesquisados (de acordo com o <a href="/wiki/Programa_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas_para_o_Desenvolvimento" title="Programa das Nações Unidas para o Desenvolvimento">Programa das Nações Unidas para o Desenvolvimento</a>)<sup id="cite_ref-243" class="reference"><a href="#cite_note-243"><span class="cite-bracket">[</span>242<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e Cuba está entre os 83 países do mundo que ostentam um alto <a href="/wiki/%C3%8Dndice_de_Desenvolvimento_Humano" title="Índice de Desenvolvimento Humano">Índice de Desenvolvimento Humano</a> (acima de 0,800): em 2007, o índice de desenvolvimento humano de Cuba foi 0,863 (51º lugar; 44º, se ajustado pelo <a href="/wiki/Produto_nacional_bruto" title="Produto nacional bruto">produto nacional bruto</a>).<sup id="cite_ref-HDR2009_244-0" class="reference"><a href="#cite_note-HDR2009-244"><span class="cite-bracket">[</span>243<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 2012, o crescimento econômico de Cuba, segundo as últimas estimativas da <a href="/wiki/Central_Intelligence_Agency" title="Central Intelligence Agency">Agência Central de Inteligência dos Estados Unidos</a>, foi de 3,1 por cento (estimativa), um pouco melhor que os 2,8 por cento conseguido em 2011.<sup id="cite_ref-CIAWFB_245-0" class="reference"><a href="#cite_note-CIAWFB-245"><span class="cite-bracket">[</span>244<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba apresenta um <a href="/wiki/D%C3%A9fice" title="Défice">défice</a> na sua <a href="/wiki/Balan%C3%A7a_comercial" title="Balança comercial">balança comercial</a>, importando mais do dobro do que exporta.<sup id="cite_ref-CIAWFB_245-1" class="reference"><a href="#cite_note-CIAWFB-245"><span class="cite-bracket">[</span>244<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A produção industrial cresceu 6,6 por cento em 2012 pela estimativa da Agência Central de Inteligência dos Estados Unidos. A <a href="/wiki/Renda_per_capita" title="Renda per capita">renda <i>per capita</i></a> dos cubanos atingiu 10 200 dólares estadunidenses em 2011: a 117<sup>a</sup> na colocação mundial.<sup id="cite_ref-CIAWFB_245-2" class="reference"><a href="#cite_note-CIAWFB-245"><span class="cite-bracket">[</span>244<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O embargo comercial imposto a Cuba pelos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>, desde 1962, dificulta enormemente a expansão do <a href="/wiki/Com%C3%A9rcio_exterior" class="mw-redirect" title="Comércio exterior">comércio exterior</a> cubano. Mas Cuba tem conseguido atrair alguns <a href="/wiki/Investimento" title="Investimento">investimentos</a> estrangeiros, cerca de metade deles feitos pela <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Europeia" title="União Europeia">União Europeia</a>; grandes investimentos têm sido feitos nas áreas de turismo, energia e <a href="/wiki/Telecomunica%C3%A7%C3%B5es" title="Telecomunicações">telecomunicações</a>. Em meados de 2007, o presidente em exercício, <a href="/wiki/Raul_Castro" class="mw-redirect" title="Raul Castro">Raul Castro</a>, anunciou novas medidas para incentivar os investimentos estrangeiros em Cuba.<sup id="cite_ref-INVEST_246-0" class="reference"><a href="#cite_note-INVEST-246"><span class="cite-bracket">[</span>245<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O governo cubano tem criado novas leis e aumentado a fiscalização objetivando regulamentar a criação de novos <a href="/wiki/Setor_privado" title="Setor privado">negócios particulares</a>. Em 2012, 27,7 por cento do <a href="/wiki/Produto_interno_bruto" title="Produto interno bruto">produto interno bruto</a> de Cuba foi gerado por negócios particulares.<sup id="cite_ref-CIAWFB_245-3" class="reference"><a href="#cite_note-CIAWFB-245"><span class="cite-bracket">[</span>244<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> As atividades que podem ser realizadas por particulares são oficinas, pequenos negócios, e prestação de alguns serviços. Seu produto interno bruto anual é de 72 bilhões de dólares estadunidenses (2012).<sup id="cite_ref-CIAWFB_245-4" class="reference"><a href="#cite_note-CIAWFB-245"><span class="cite-bracket">[</span>244<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Turismo">Turismo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=27" title="Editar secção: Turismo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=27" title="Editar código-fonte da secção: Turismo"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Capitolio_Nacional_y_Gran_Teatro_de_La_Habana,_Cuba.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Capitolio_Nacional_y_Gran_Teatro_de_La_Habana%2C_Cuba.jpg/170px-Capitolio_Nacional_y_Gran_Teatro_de_La_Habana%2C_Cuba.jpg" decoding="async" width="170" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Capitolio_Nacional_y_Gran_Teatro_de_La_Habana%2C_Cuba.jpg/255px-Capitolio_Nacional_y_Gran_Teatro_de_La_Habana%2C_Cuba.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Capitolio_Nacional_y_Gran_Teatro_de_La_Habana%2C_Cuba.jpg/340px-Capitolio_Nacional_y_Gran_Teatro_de_La_Habana%2C_Cuba.jpg 2x" data-file-width="2641" data-file-height="3521" /></a><figcaption>Um <a href="/wiki/%C3%94nibus_panor%C3%A2mico" title="Ônibus panorâmico">ônibus panorâmico</a> com o <a href="/wiki/Capit%C3%B3lio_de_Havana" title="Capitólio de Havana">Capitólio</a> ao fundo, no <a href="/wiki/Cidade_antiga_de_Havana_e_suas_fortifica%C3%A7%C3%B5es" title="Cidade antiga de Havana e suas fortificações">Centro Histórico de Havana</a></figcaption></figure> <p>Em 2018, Cuba foi o 50º país mais visitado do mundo, com 4,6 milhões de turistas internacionais. As receitas do turismo, neste ano, foram de US$ 2,9 bilhões.<sup id="cite_ref-247" class="reference"><a href="#cite_note-247"><span class="cite-bracket">[</span>246<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2003, Cuba recebeu 1,9 milhões de turistas, que geraram 2 bilhões de dólares estadunidenses em <a href="/wiki/Receita_(economia)" title="Receita (economia)">receitas</a>. Em 2005, Cuba recebeu seu recorde de 2,3 milhões de turistas, o que representou um incremento de 13,2 por cento em relação a 2004. Em 2006, a receita com turismo bateu o recorde, atingindo 2,4 bilhões de dólares estadunidenses, mas houve uma pequena queda no número de visitantes, que somaram 2,2 milhões.<sup id="cite_ref-EXPONENCIAL_248-0" class="reference"><a href="#cite_note-EXPONENCIAL-248"><span class="cite-bracket">[</span>247<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-RECORDE_249-0" class="reference"><a href="#cite_note-RECORDE-249"><span class="cite-bracket">[</span>248<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 2007, o Ministro do Turismo, Manuel Marrero, divulgou uma série de medidas tomadas para tornar o turismo cubano mais competitivo no <a href="/wiki/Caribe" title="Caribe">Caribe</a>.<sup id="cite_ref-SPRUCE_250-0" class="reference"><a href="#cite_note-SPRUCE-250"><span class="cite-bracket">[</span>249<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2019, a praia de <a href="/wiki/Varadero" title="Varadero">Varadero</a> foi considerada como uma das melhores praias do mundo no <a href="/wiki/TripAdvisor" title="TripAdvisor">TripAdvisor</a> de 2019, ficando em segundo lugar na classificação.<sup id="cite_ref-Varadero_251-0" class="reference"><a href="#cite_note-Varadero-251"><span class="cite-bracket">[</span>250<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O <a href="/wiki/Turismo_de_massa" class="mw-redirect" title="Turismo de massa">turismo de massa</a> foi uma das formas encontradas para se contornar a <a href="/wiki/Crise_econ%C3%B4mica_de_2008" class="mw-redirect" title="Crise econômica de 2008">crise econômica</a>, e, hoje, é a principal fonte de <a href="/wiki/Moeda" title="Moeda">divisas</a> para o país.<sup id="cite_ref-VIAGEM_252-0" class="reference"><a href="#cite_note-VIAGEM-252"><span class="cite-bracket">[</span>251<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Estimativas feitas pela <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_de_Turismo" class="mw-redirect" title="Organização Mundial de Turismo">Organização Mundial de Turismo</a> indicam que, caso tivesse sido levantado o embargo norte-americano, em 2007 cerca de 4 milhões de turistas poderiam ter visitado Cuba, representando uma fatia de mercado de 15,9 por cento do turismo na região do <a href="/wiki/Caribe" title="Caribe">Caribe</a>.<sup id="cite_ref-TUR2007_253-0" class="reference"><a href="#cite_note-TUR2007-253"><span class="cite-bracket">[</span>252<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A indústria do turismo gera uma receita direta de 7,5 bilhões de dólares.<sup id="cite_ref-TUR2007_253-1" class="reference"><a href="#cite_note-TUR2007-253"><span class="cite-bracket">[</span>252<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A atividade turística já dá emprego a cerca de 268 mil cubanos, sendo 138 mil em empregos diretos (dos quais cerca de 20 por cento de nível universitário), e 130 mil indiretos.<sup id="cite_ref-TUR2007_253-2" class="reference"><a href="#cite_note-TUR2007-253"><span class="cite-bracket">[</span>252<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:908px;"> <div class="thumbinner"> <div class="noresize" style="overflow:auto;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Brisas_Del_Caribe_-_panoramio.jpg" class="mw-file-description" title="Panorama do hotel Brisas del Caribe em Varadero, considerada uma das mais belas praias do mundo pelo TripAdvisor"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Brisas_Del_Caribe_-_panoramio.jpg/900px-Brisas_Del_Caribe_-_panoramio.jpg" decoding="async" width="900" height="137" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Brisas_Del_Caribe_-_panoramio.jpg/1350px-Brisas_Del_Caribe_-_panoramio.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Brisas_Del_Caribe_-_panoramio.jpg/1800px-Brisas_Del_Caribe_-_panoramio.jpg 2x" data-file-width="9778" data-file-height="1491" /></a></span></div><div class="thumbcaption" style="text-align:center;">Panorama do hotel Brisas del Caribe em <a href="/wiki/Varadero" title="Varadero">Varadero</a>, considerada uma das mais belas praias do mundo pelo <a href="/wiki/TripAdvisor" title="TripAdvisor">TripAdvisor</a><sup id="cite_ref-Varadero_251-1" class="reference"><a href="#cite_note-Varadero-251"><span class="cite-bracket">[</span>250<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div> </div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Infraestrutura">Infraestrutura</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=28" title="Editar secção: Infraestrutura" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=28" title="Editar código-fonte da secção: Infraestrutura"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Energia_elétrica"><span id="Energia_el.C3.A9trica"></span>Energia elétrica</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=29" title="Editar secção: Energia elétrica" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=29" title="Editar código-fonte da secção: Energia elétrica"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Juragua_Nuclear_Power_Plant.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Juragua_Nuclear_Power_Plant.jpg/220px-Juragua_Nuclear_Power_Plant.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Juragua_Nuclear_Power_Plant.jpg/330px-Juragua_Nuclear_Power_Plant.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Juragua_Nuclear_Power_Plant.jpg/440px-Juragua_Nuclear_Power_Plant.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Prédio da antiga <a href="/wiki/Central_Nuclear_Juragua" title="Central Nuclear Juragua">Central Nuclear Juragua</a>, cuja construção era financiada pela <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a></figcaption></figure> <p>Com o agravaento crise econômica iniciada em 1989, no que ficou conhecido em Cuba como <a href="/wiki/Per%C3%ADodo_Especial_em_Cuba" title="Período Especial em Cuba">Período Especial</a>, o país passou a sofrer muito com a falta crônica de eletricidade, devido à insuficiência de recursos financeiros do estado cubano para modernizar e ampliar as suas termoelétricas e suas linhas de transmissão, carentes de expansão para atender ao crescimento da demanda de <a href="/wiki/Energia_el%C3%A9trica" title="Energia elétrica">energia elétrica</a>, que aumenta, em média, 7% ao ano. Os chamados <a href="/wiki/Apag%C3%A3o" title="Apagão">apagões</a> chegaram a durar 16 horas, e foram uma constante na vida do povo cubano.<sup id="cite_ref-unenergy_254-0" class="reference"><a href="#cite_note-unenergy-254"><span class="cite-bracket">[</span>253<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A partir da posse de <a href="/wiki/Hugo_Ch%C3%A1vez" title="Hugo Chávez">Hugo Chavez</a> na Presidência da <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a> em 1999 houve uma aproximação política entre os dois países e em 2000 foram assinados diversos acordos, entre os quais um acordo para fornecimento de petróleo. <sup id="cite_ref-255" class="reference"><a href="#cite_note-255"><span class="cite-bracket">[</span>254<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-256" class="reference"><a href="#cite_note-256"><span class="cite-bracket">[</span>255<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Não obstante, no início de 2007 o governo cubano pôs em operação 4.158 novos geradores a diesel, que custaram 800 milhões de dólares e têm capacidade total de gerar 711 811 <a href="/wiki/Quilowatt" title="Quilowatt">kW</a>, como uma medida emergencial para reduzir os <a href="/wiki/Apag%C3%A3o" title="Apagão">apagões</a>.<sup id="cite_ref-GERADORES_257-0" class="reference"><a href="#cite_note-GERADORES-257"><span class="cite-bracket">[</span>256<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Diante das dificuldades na geração de energia o governo cubano contratou em 2022 <a href="/wiki/Navio-usina" title="Navio-usina">navios-usina</a> da empresa turca Karadeniz.<sup id="cite_ref-258" class="reference"><a href="#cite_note-258"><span class="cite-bracket">[</span>257<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-259" class="reference"><a href="#cite_note-259"><span class="cite-bracket">[</span>258<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Nas energias não-renováveis, em 2020, o país era o 53º maior produtor de <a href="/wiki/Petr%C3%B3leo" title="Petróleo">petróleo</a> do mundo, extraindo 41 mil barris/dia.<sup id="cite_ref-eia.gov_260-0" class="reference"><a href="#cite_note-eia.gov-260"><span class="cite-bracket">[</span>259<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2011, o país consumia 150 mil barris/dia (64º maior consumidor do mundo).<sup id="cite_ref-261" class="reference"><a href="#cite_note-261"><span class="cite-bracket">[</span>260<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O país foi o 37º maior importador de petróleo do mundo em 2013 (160 mil barris/dia).<sup id="cite_ref-eia.gov_260-1" class="reference"><a href="#cite_note-eia.gov-260"><span class="cite-bracket">[</span>259<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2016, Cuba era o 62º maior produtor mundial de <a href="/wiki/G%C3%A1s_natural" title="Gás natural">gás natural</a>, 1,1 bilhões de m3 ao ano. Em 2016 o país era o 87º maior consumidor de gás (1,1 bilhões de m3 ao ano).<sup id="cite_ref-262" class="reference"><a href="#cite_note-262"><span class="cite-bracket">[</span>261<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O país não produz <a href="/wiki/Carv%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Carvão">carvão</a>.<sup id="cite_ref-263" class="reference"><a href="#cite_note-263"><span class="cite-bracket">[</span>262<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Nas energias renováveis, em 2020, Cuba não produzia <a href="/wiki/Energia_e%C3%B3lica" title="Energia eólica">energia eólica</a>. Muitos dos seus habitantes têm instalado painéis solares em suas residências e estabelecimentos comerciais e o Governo pretende construir diveros parques de energia solar até 2030 <sup id="cite_ref-264" class="reference"><a href="#cite_note-264"><span class="cite-bracket">[</span>263<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-265" class="reference"><a href="#cite_note-265"><span class="cite-bracket">[</span>264<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba conta com um parque de energia solar de 62MW instalado junto ao <a href="/wiki/Porto_de_Mariel" title="Porto de Mariel">Porto de Mariel</a>.<sup id="cite_ref-266" class="reference"><a href="#cite_note-266"><span class="cite-bracket">[</span>265<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transportes">Transportes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=30" title="Editar secção: Transportes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=30" title="Editar código-fonte da secção: Transportes"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ponte_de_Bacunayagua.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Ponte_de_Bacunayagua.JPG/250px-Ponte_de_Bacunayagua.JPG" decoding="async" width="220" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Ponte_de_Bacunayagua.JPG/330px-Ponte_de_Bacunayagua.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Ponte_de_Bacunayagua.JPG/500px-Ponte_de_Bacunayagua.JPG 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1056" /></a><figcaption>Ponte em um trecho da <i>Vía Blanca</i>, rodovia que conecta <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> com <a href="/wiki/Matanzas" title="Matanzas">Matanzas</a></figcaption></figure> <p>Cuba possui 20 mil km de vias pavimentadas,<sup id="cite_ref-Transportes_267-0" class="reference"><a href="#cite_note-Transportes-267"><span class="cite-bracket">[</span>266<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> incluindo 915 km de oito <a href="/wiki/Vias_expressas" class="mw-redirect" title="Vias expressas">vias expressas</a> gratuitas chamadas de <i>autopistas</i>, sete delas centralizadas na cidade de <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> e conectadas entre si pelo <a href="/wiki/Anel_vi%C3%A1rio" class="mw-redirect" title="Anel viário">anel viário</a> de Havana, com exceção da rodovia para <a href="/wiki/Mariel" title="Mariel">Mariel</a>. A faixa de rodagem é dividida e as faixas em cada direção vão de duas a quatro. O limite máximo de velocidade é 100 km/h.<sup id="cite_ref-a_268-0" class="reference"><a href="#cite_note-a-268"><span class="cite-bracket">[</span>267<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O país possui 133 aeroportos, sendo que 64 deles têm pistas de pouso pavimentadas.<sup id="cite_ref-Transportes_267-1" class="reference"><a href="#cite_note-Transportes-267"><span class="cite-bracket">[</span>266<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O <a href="/wiki/Aeroporto_Internacional_Jos%C3%A9_Mart%C3%AD" title="Aeroporto Internacional José Martí">Aeroporto Internacional José Martí</a>, em <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a>, é um <i><a href="/wiki/Hub_(avia%C3%A7%C3%A3o)" class="mw-redirect" title="Hub (aviação)">hub</a></i> para as empresas <a href="/wiki/Cubana_de_Aviaci%C3%B3n" title="Cubana de Aviación">Cubana de Aviación</a> e <a href="/w/index.php?title=Aerogaviota&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aerogaviota (página não existe)">Aerogaviota</a>, além de ter sido o antigo <i>hub</i> na América Latina para a companhia aérea soviética (posteriormente russa) <a href="/wiki/Aeroflot" title="Aeroflot">Aeroflot</a>.<sup id="cite_ref-269" class="reference"><a href="#cite_note-269"><span class="cite-bracket">[</span>268<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Cuba tem uma rede de 8 367 km de ferrovias.<sup id="cite_ref-Transportes_267-2" class="reference"><a href="#cite_note-Transportes-267"><span class="cite-bracket">[</span>266<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Os sistemas de <a href="/wiki/Metr%C3%B4" class="mw-redirect" title="Metrô">metrô</a> não estão presentes na ilha, embora uma rede ferroviária suburbana exista em <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a>. Os <a href="/wiki/Bonde" class="mw-redirect" title="Bonde">bondes</a> urbanos estiveram em operação entre 1858 e 1954, inicialmente como sistemas puxados por cavalos. No início do século XX, bondes elétricos ou bondes movidos a bateria de armazenamento foram introduzidos em sete cidades.<sup id="cite_ref-270" class="reference"><a href="#cite_note-270"><span class="cite-bracket">[</span>269<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A ilha tem 240 km de <a href="/wiki/Hidrovias" class="mw-redirect" title="Hidrovias">hidrovias</a> e seus principais <a href="/wiki/Porto_(transporte)" title="Porto (transporte)">portos</a> estão localizados nas cidades de <a href="/w/index.php?title=Antilla_(Cuba)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antilla (Cuba) (página não existe)">Antilla</a>, <a href="/wiki/Cienfuegos" title="Cienfuegos">Cienfuegos</a>, <a href="/wiki/Guant%C3%A1namo" title="Guantánamo">Guantánamo</a>, <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a>, <a href="/wiki/Matanzas" title="Matanzas">Matanzas</a>, <a href="/wiki/Mariel" title="Mariel">Mariel</a>, <a href="/w/index.php?title=Nuevitas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nuevitas (página não existe)">Nuevitas</a> e <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a>.<sup id="cite_ref-Transportes_267-3" class="reference"><a href="#cite_note-Transportes-267"><span class="cite-bracket">[</span>266<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Educação"><span id="Educa.C3.A7.C3.A3o"></span>Educação</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=31" title="Editar secção: Educação" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=31" title="Editar código-fonte da secção: Educação"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg/220px-Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg" decoding="async" width="220" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg/330px-Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg/440px-Front_view_of_Universidad_de_La_Habana.jpg 2x" data-file-width="1920" data-file-height="1200" /></a><figcaption><a href="/wiki/Universidade_de_Havana" title="Universidade de Havana">Universidade de Havana</a>, fundada em 1728.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Edificio_Rectorado_Universidad_de_Oriente.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Edificio_Rectorado_Universidad_de_Oriente.jpg/220px-Edificio_Rectorado_Universidad_de_Oriente.jpg" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Edificio_Rectorado_Universidad_de_Oriente.jpg/330px-Edificio_Rectorado_Universidad_de_Oriente.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Edificio_Rectorado_Universidad_de_Oriente.jpg/440px-Edificio_Rectorado_Universidad_de_Oriente.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="556" /></a><figcaption>Reitoria da <a href="/wiki/Universidade_do_Oriente_(Cuba)" title="Universidade do Oriente (Cuba)">Universidade do Oriente</a> em <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a></figcaption></figure> <p>O sistema educacional cubano é supervisionado e administrado pelo Ministério da Educação e pelo Ministério da Educação Superior. A educação é controlada pelo Estado e é obrigatória até o 9º ano. A Constituição de Cuba determina que os ensinos fundamental, médio e superior devem ser gratuitos a todos os cidadãos cubanos. O ensino fundamental tem a duração de seis anos, o ensino médio é dividido em ensino básico e pré-universitário.<sup id="cite_ref-siteresources.worldbank.org_271-0" class="reference"><a href="#cite_note-siteresources.worldbank.org-271"><span class="cite-bracket">[</span>270<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ao alcançar a independência, os governos subsequentes promoveram a educação em Cuba. Apesar de este setor nunca ter usufruído de amplos recursos, foi estabelecido um sistema de ensino básico público, gratuito e obrigatório. Com isso, Cuba alcançou níveis de educação satisfatórios quando comparada aos demais países latino-americanos.<sup id="cite_ref-272" class="reference"><a href="#cite_note-272"><span class="cite-bracket">[</span>271<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 1958, antes do triunfo da revolução, 23,6% da população cubana era analfabeta e, entre a população rural, os analfabetos eram 41,7%. Em 1961 se realiza uma <a href="/wiki/Campanha_de_alfabetiza%C3%A7%C3%A3o_cubana" title="Campanha de alfabetização cubana">campanha nacional para alfabetizar a população</a> e Cuba torna-se o primeiro país do mundo a erradicar o analfabetismo (Segundo dados do próprio governo). Hoje não há mais analfabetos em Cuba. Segundo dados de 2015 do <i><a href="/wiki/The_World_Factbook" title="The World Factbook">The World Factbook</a>,<sup id="cite_ref-Dados_sobre_educação_em_Cuba_273-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dados_sobre_educação_em_Cuba-273"><span class="cite-bracket">[</span>272<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></i> publicado pela <a href="/wiki/Ag%C3%AAncia_Central_de_Intelig%C3%AAncia" class="mw-redirect" title="Agência Central de Inteligência">CIA</a>, 99,8% da população cubana acima de 15 anos sabe ler e escrever, com a maior proporção dando-se entre homens (99,9%) do que entre mulheres (99,8%).<sup id="cite_ref-Dados_sobre_educação_em_Cuba_273-1" class="reference"><a href="#cite_note-Dados_sobre_educação_em_Cuba-273"><span class="cite-bracket">[</span>272<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba destina, atualmente, cerca de 12,8% de seu Produto Interno Bruto (PIB) para gastos e investimentos em educação, a maior destinação entre os países do mundo. A expectativa de vida escolar, do ensino primário ao superior, era de 14 anos de estudos em 2018.<sup id="cite_ref-Dados_sobre_educação_em_Cuba_273-2" class="reference"><a href="#cite_note-Dados_sobre_educação_em_Cuba-273"><span class="cite-bracket">[</span>272<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De acordo com os resultados obtidos nos testes de avaliação de estudantes latino-americanos, conduzidos pelo painel da <a href="/wiki/Unesco" class="mw-redirect" title="Unesco">Unesco</a>, Cuba lidera, por larga margem de vantagem, nos resultados obtidos pelas terceiras e quartas séries em matemática e compreensão de linguagem. <i>"Mesmo os integrantes do quartil mais baixo dentre os estudantes cubanos se desempenharam acima da média regional"</i>, disse o painel.<sup id="cite_ref-NYTIMES_274-0" class="reference"><a href="#cite_note-NYTIMES-274"><span class="cite-bracket">[</span>273<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O ensino superior é fornecido por universidades, institutos superiores, institutos pedagógicos superiores e institutos politécnicos superiores. O Ministério de Educação Superior de Cuba opera um programa de educação à distância que oferece cursos regulares à tarde e à noite em áreas rurais para trabalhadores agrícolas. A educação tem uma forte ênfase política e ideológica e espera-se que os alunos que progridem para o ensino superior tenham um compromisso com os objetivos do Estado cubano.<sup id="cite_ref-siteresources.worldbank.org_271-1" class="reference"><a href="#cite_note-siteresources.worldbank.org-271"><span class="cite-bracket">[</span>270<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba oferece educação subsidiada pelo estado a um número limitado de estrangeiros na <a href="/w/index.php?title=Escola_Latino-Americana_de_Medicina&action=edit&redlink=1" class="new" title="Escola Latino-Americana de Medicina (página não existe)">Escola Latino-Americana de Medicina</a>.<sup id="cite_ref-275" class="reference"><a href="#cite_note-275"><span class="cite-bracket">[</span>274<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-276" class="reference"><a href="#cite_note-276"><span class="cite-bracket">[</span>275<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De acordo com o <i><a href="/wiki/Webometrics_Ranking_of_World_Universities" title="Webometrics Ranking of World Universities">Webometrics Ranking of World Universities</a></i>, as melhores universidades do país são a <a href="/wiki/Universidade_de_Havana" title="Universidade de Havana">Universidade de Havana</a> (1 680ª a nível mundial), o <a href="/w/index.php?title=Instituto_Superior_Polit%C3%A9cnico_Jos%C3%A9_Antonio_Echeverr%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Instituto Superior Politécnico José Antonio Echeverría (página não existe)">Instituto Superior Politécnico José Antonio Echeverría</a> (2 893ª) e a <a href="/wiki/Universidade_do_Oriente_(Cuba)" title="Universidade do Oriente (Cuba)">Universidade do Oriente</a> (3 831ª).<sup id="cite_ref-277" class="reference"><a href="#cite_note-277"><span class="cite-bracket">[</span>276<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Saúde"><span id="Sa.C3.BAde"></span>Saúde</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=32" title="Editar secção: Saúde" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=32" title="Editar código-fonte da secção: Saúde"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Hermanos_Ameijeiras.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Hermanos_Ameijeiras.jpg/220px-Hermanos_Ameijeiras.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Hermanos_Ameijeiras.jpg/330px-Hermanos_Ameijeiras.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Hermanos_Ameijeiras.jpg/440px-Hermanos_Ameijeiras.jpg 2x" data-file-width="1022" data-file-height="768" /></a><figcaption>O edifício do Hospital Hermanos Ameijeiras ao fundo com o monumento dedicado a Antonio Maceo, em Havana</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Hospital_Materno_SGC.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Hospital_Materno_SGC.jpg/220px-Hospital_Materno_SGC.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Hospital_Materno_SGC.jpg/330px-Hospital_Materno_SGC.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Hospital_Materno_SGC.jpg/440px-Hospital_Materno_SGC.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption>Hospital Materno em <a href="/wiki/Santiago_de_Cuba" title="Santiago de Cuba">Santiago de Cuba</a></figcaption></figure> <p>Em Cuba, a prestação de serviços relacionados à saúde é totalmente gratuita para residentes da ilha, o que se espelha em seus indicadores padrão. Segundo dados da <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_da_Sa%C3%BAde" title="Organização Mundial da Saúde">Organização mundial da saúde</a> (OMS), em 2015, a taxa de mortalidade infantil para crianças abaixo de cinco anos de idade foi de quatro para cada mil nascidos, sendo o menor índice da <a href="/wiki/Am%C3%A9rica" title="América">América</a>.<sup id="cite_ref-278" class="reference"><a href="#cite_note-278"><span class="cite-bracket">[</span>277<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A expectativa de vida ao nascer em Cuba é de 75 anos para os homens e de 79 para as mulheres, índice semelhante ao dos Estados Unidos, que é de 75 e 80 respectivamente.<sup id="cite_ref-SAUDEb_279-0" class="reference"><a href="#cite_note-SAUDEb-279"><span class="cite-bracket">[</span>278<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A mortalidade adulta, de 15 a 60 anos, é em Cuba de 128 para homens e de 83 para mulheres, índices superados, na América, pelo Canadá e pela Costa Rica.<sup id="cite_ref-SAUDEe_280-0" class="reference"><a href="#cite_note-SAUDEe-280"><span class="cite-bracket">[</span>279<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Em 25 de maio de 2011, foi anunciado na nona edição do Congresso sobre Longevidade Satisfatória, em Havana, que Cuba é o país com a maior proporção demográfica de pessoas com mais de 100 anos, à frente até do Japão.<sup id="cite_ref-281" class="reference"><a href="#cite_note-281"><span class="cite-bracket">[</span>280<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba conta com aproximadamente 1 551 centenários em uma população de 11,2 milhões de habitantes. Esses dados mostram que quintuplicaria a proporção existente no Japão, país com maior número de centenários em termos absolutos. Em 2006, segundo a <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_de_Sa%C3%BAde" class="mw-redirect" title="Organização Mundial de Saúde">Organização Mundial de Saúde</a>, não ocorreu em Cuba nenhum caso de <a href="/wiki/Difteria" title="Difteria">difteria</a>, <a href="/wiki/Sarampo" title="Sarampo">sarampo</a>, <a href="/wiki/Coqueluche" class="mw-redirect" title="Coqueluche">coqueluche</a>, <a href="/wiki/Poliomielite" title="Poliomielite">poliomielite</a>, <a href="/wiki/Rub%C3%A9ola" title="Rubéola">rubéola</a>, rubéola CRS, <a href="/wiki/T%C3%A9tano" title="Tétano">tétano</a> neonatal, ou <a href="/wiki/Febre_amarela" title="Febre amarela">febre amarela</a>. Uma pequena pandemia de <a href="/wiki/Caxumba" class="mw-redirect" title="Caxumba">caxumba</a> iniciou-se em 2004 e ainda não foi controlada, até aquele ano não havia caxumba em Cuba. Houve apenas três casos de tétano comum em 2006 (não relacionados a partos).<sup id="cite_ref-SAUDEc_282-0" class="reference"><a href="#cite_note-SAUDEc-282"><span class="cite-bracket">[</span>281<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>A vacinação da população cubana, segundo as estatísticas da <a href="/wiki/UNICEF" class="mw-redirect" title="UNICEF">UNICEF</a>, desde 1980 atinge índices bastante elevados. Em 2006, 99% da população tomou a vacina <a href="/wiki/BCG" class="mw-redirect" title="BCG">BCG</a>, 99% tomou a primeira dose da <a href="/wiki/DTP" title="DTP">vacina tríplice</a> DTP1 (<a href="/wiki/Difteria" title="Difteria">difteria</a>, <a href="/wiki/T%C3%A9tano" title="Tétano">tétano</a> e <a href="/wiki/Coqueluche" class="mw-redirect" title="Coqueluche">coqueluche</a>), e 89% tomaram sua terceira dose; 99% da população cubana tomou a terceira dose da vacina contra <a href="/wiki/Poliomielite" title="Poliomielite">poliomielite</a>, 96% tomou a vacina contra <a href="/wiki/Sarampo" title="Sarampo">sarampo</a> e 89% contra a <a href="/wiki/Hepatite" title="Hepatite">hepatite</a> B.<sup id="cite_ref-SAUDEd_283-0" class="reference"><a href="#cite_note-SAUDEd-283"><span class="cite-bracket">[</span>282<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Estes resultados, obtidos na prestação de serviços de saúde ao povo cubano — que colocam os índices padrão internacionais de Cuba dentre os de países do primeiro mundo — são obtidos com relativamente pouco uso dos recursos econômicos de sua sociedade. Cuba gasta 7,7% de seu <a href="/wiki/PIB" class="mw-redirect" title="PIB">PIB</a> em saúde (Estados Unidos 15,3%, Canadá 10%, Brasil 7,5%).<sup id="cite_ref-SAUDE_284-0" class="reference"><a href="#cite_note-SAUDE-284"><span class="cite-bracket">[</span>283<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Hospital_Docente_Regional_Mario_Mu%C3%B1oz_in_Col%C3%B3n_City.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Hospital_Docente_Regional_Mario_Mu%C3%B1oz_in_Col%C3%B3n_City.jpg/250px-Hospital_Docente_Regional_Mario_Mu%C3%B1oz_in_Col%C3%B3n_City.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Hospital_Docente_Regional_Mario_Mu%C3%B1oz_in_Col%C3%B3n_City.jpg/330px-Hospital_Docente_Regional_Mario_Mu%C3%B1oz_in_Col%C3%B3n_City.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Hospital_Docente_Regional_Mario_Mu%C3%B1oz_in_Col%C3%B3n_City.jpg/500px-Hospital_Docente_Regional_Mario_Mu%C3%B1oz_in_Col%C3%B3n_City.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Hospital Docente Regional Mario Muñoz em <a href="/wiki/Col%C3%B3n_(Cuba)" title="Colón (Cuba)">Colón</a></figcaption></figure> <p>Em 2009 a UNICEF anunciou que Cuba é o único país dentre todos da América Latina e Caribe que havia erradicado a desnutrição infantil. Tal informação é confirmada por relatório apresentado pela organização em 2011.<sup id="cite_ref-285" class="reference"><a href="#cite_note-285"><span class="cite-bracket">[</span>284<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-286" class="reference"><a href="#cite_note-286"><span class="cite-bracket">[</span>285<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2010 o país começou a exigir que os visitantes devem obrigatoriamente contratar um plano de saúde.<sup id="cite_ref-287" class="reference"><a href="#cite_note-287"><span class="cite-bracket">[</span>286<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2015, a <a href="/wiki/OMS" class="mw-redirect" title="OMS">OMS</a> certificou que Cuba conseguiu impedir que o vírus do <a href="/wiki/HIV" class="mw-redirect" title="HIV">HIV</a> e o <a href="/wiki/S%C3%ADfilis" title="Sífilis">Sífilis</a> fosse transmitido entre uma mãe e seu bebê, feito nunca antes realizado na medicina.<sup id="cite_ref-288" class="reference"><a href="#cite_note-288"><span class="cite-bracket">[</span>287<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Desde 1993, Cuba vem fazendo grandes progressos na área de <a href="/wiki/Biotecnologia" title="Biotecnologia">biotecnologia</a>,<sup id="cite_ref-BIOTECNOLOGIA_289-0" class="reference"><a href="#cite_note-BIOTECNOLOGIA-289"><span class="cite-bracket">[</span>288<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> tendo obtido registro de suas patentes e direitos de sua exploração comercial nos Estados Unidos. Sua vacina contra hepatite B é vendida em 30 países do mundo. Em 1994, o ingresso de divisas em Cuba através da exportação de biotecnologia alcançou a cifra de 400 milhões de dólares e se estima que no futuro poderia ser maior que o do açúcar.<sup id="cite_ref-BIOTEC_290-0" class="reference"><a href="#cite_note-BIOTEC-290"><span class="cite-bracket">[</span>289<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Biotecnologia" title="Biotecnologia">biotecnologia</a> cubana já gerou mais de 600 patentes para drogas novas e inovadoras como vacinas, proteínas recombinantes, anticorpos monoclonais, equipamento médico com software especial, e sistemas de diagnósticos. Cerca de sessenta outros produtos estão nos estágios finais de pesquisa.<sup id="cite_ref-SURVEYa_291-0" class="reference"><a href="#cite_note-SURVEYa-291"><span class="cite-bracket">[</span>290<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em 2011, Cuba anunciou ter desenvolvido a primeira vacina terapêutica contra o câncer de pulmão, chamada <a href="/wiki/CimaVax-EGF" class="mw-redirect" title="CimaVax-EGF">CimaVax-EGF</a>.<sup id="cite_ref-292" class="reference"><a href="#cite_note-292"><span class="cite-bracket">[</span>291<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-293" class="reference"><a href="#cite_note-293"><span class="cite-bracket">[</span>292<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Cultura">Cultura</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=33" title="Editar secção: Cultura" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=33" title="Editar código-fonte da secção: Cultura"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A <a href="/wiki/Cultura_cubana" class="mw-redirect" title="Cultura cubana">cultura cubana</a> é influenciada por seu caldeirão de culturas, principalmente as da <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a>, <a href="/wiki/%C3%81frica" title="África">África</a> e os indígenas <a href="/wiki/Ta%C3%ADnos" title="Taínos">taínos</a>. Após a revolução de 1959, o governo iniciou uma campanha nacional de <a href="/wiki/Alfabetiza%C3%A7%C3%A3o" title="Alfabetização">alfabetização</a>, ofereceu educação gratuita a todos e estabeleceu programas rigorosos de <a href="/wiki/Esportes" class="mw-redirect" title="Esportes">esportes</a>, <a href="/wiki/Bal%C3%A9" title="Balé">balé</a> e <a href="/wiki/M%C3%BAsica" title="Música">música</a>.<sup id="cite_ref-hsas_294-0" class="reference"><a href="#cite_note-hsas-294"><span class="cite-bracket">[</span>293<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Patrimônio_mundial"><span id="Patrim.C3.B4nio_mundial"></span>Patrimônio mundial</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=34" title="Editar secção: Patrimônio mundial" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=34" title="Editar código-fonte da secção: Patrimônio mundial"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Lista_do_Patrim%C3%B3nio_Mundial_em_Cuba" title="Lista do Património Mundial em Cuba">Lista do Património Mundial em Cuba</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Bailarines_de_rumba_cubana_en_la_plaza_de_los_trabajadores_de_Camag%C3%BCey,_Cuba.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Bailarines_de_rumba_cubana_en_la_plaza_de_los_trabajadores_de_Camag%C3%BCey%2C_Cuba.jpg/220px-Bailarines_de_rumba_cubana_en_la_plaza_de_los_trabajadores_de_Camag%C3%BCey%2C_Cuba.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Bailarines_de_rumba_cubana_en_la_plaza_de_los_trabajadores_de_Camag%C3%BCey%2C_Cuba.jpg/330px-Bailarines_de_rumba_cubana_en_la_plaza_de_los_trabajadores_de_Camag%C3%BCey%2C_Cuba.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Bailarines_de_rumba_cubana_en_la_plaza_de_los_trabajadores_de_Camag%C3%BCey%2C_Cuba.jpg/440px-Bailarines_de_rumba_cubana_en_la_plaza_de_los_trabajadores_de_Camag%C3%BCey%2C_Cuba.jpg 2x" data-file-width="1669" data-file-height="1113" /></a><figcaption>Dançarinos de <a href="/wiki/Rumba" title="Rumba">rumba</a> no centro histórico de <a href="/wiki/Camag%C3%BCey" title="Camagüey">Camagüey</a>, considerado um <a href="/wiki/Patrim%C3%B4nio_Mundial" class="mw-redirect" title="Patrimônio Mundial">Patrimônio Mundial</a> pela <a href="/wiki/Unesco" class="mw-redirect" title="Unesco">Unesco</a></figcaption></figure> <p>Cuba teve seu primeiro local incluído na lista na 6ª Sessão do Comité do <a href="/wiki/Patrim%C3%B4nio_Mundial" class="mw-redirect" title="Patrimônio Mundial">Patrimônio Mundial</a>, realizado na sede da <a href="/wiki/UNESCO" class="mw-redirect" title="UNESCO">UNESCO</a> em <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a>, em <a href="/wiki/Dezembro" title="Dezembro">Dezembro</a> de 1982. Naquela sessão, a <a href="/wiki/Cidade_antiga_de_Havana_e_suas_fortifica%C3%A7%C3%B5es" title="Cidade antiga de Havana e suas fortificações">Cidade antiga de Havana e suas fortificações</a>, um local incluído a parte e central histórico de <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a>, bem como fortificação <a href="/wiki/Col%C3%B3nia_(possess%C3%A3o)" class="mw-redirect" title="Colónia (possessão)">colonial</a> <a href="/wiki/Espanh%C3%B3is" title="Espanhóis">espanhola</a>, foi inscrita na lista.<sup id="cite_ref-inscrição_295-0" class="reference"><a href="#cite_note-inscrição-295"><span class="cite-bracket">[</span>294<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>As inclusões de Cuba na lista incluem uma variedade de locais. Dois locais são selecionados por sua importância natural: o <a href="/wiki/Parque_Nacional_Alejandro_de_Humboldt" title="Parque Nacional Alejandro de Humboldt">Parque Nacional Alejandro de Humboldt</a> nas províncias orientais de <a href="/wiki/Holgu%C3%ADn" title="Holguín">Holguín</a> e <a href="/wiki/Guant%C3%A1namo" title="Guantánamo">Guantánamo</a>, e o <a href="/wiki/Parque_Nacional_Desembarco_del_Granma" title="Parque Nacional Desembarco del Granma">Parque Nacional Desembarco del Granma</a>, nomeados pelo <a href="/wiki/Iate" title="Iate">iate</a> que levou os membros do <a href="/wiki/Movimento_26_de_Julho" title="Movimento 26 de Julho">Movimento 26 de Julho</a> que iniciaram a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Cubana" title="Revolução Cubana">Revolução Cubana</a>.<sup id="cite_ref-granma_296-0" class="reference"><a href="#cite_note-granma-296"><span class="cite-bracket">[</span>295<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-297" class="reference"><a href="#cite_note-297"><span class="cite-bracket">[</span>296<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> As <a href="/wiki/Paisagem" title="Paisagem">paisagens</a> da cidade incluem Havana Antiga,<sup id="cite_ref-havana_298-0" class="reference"><a href="#cite_note-havana-298"><span class="cite-bracket">[</span>297<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Trinidad_(Cuba)" title="Trinidad (Cuba)">Trinidad</a><sup id="cite_ref-trinidad_299-0" class="reference"><a href="#cite_note-trinidad-299"><span class="cite-bracket">[</span>298<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e <a href="/wiki/Camag%C3%BCey" title="Camagüey">Camagüey</a>,<sup id="cite_ref-camaguey_300-0" class="reference"><a href="#cite_note-camaguey-300"><span class="cite-bracket">[</span>299<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> todas fundadas pelos primeiros colonizadores espanhóis no século XVI. Os locais também incluem regiões agrícolas históricas, incluindo as plantações de <a href="/wiki/Caf%C3%A9" title="Café">café</a> do <a href="/wiki/Sudeste" title="Sudeste">sudeste</a> de Cuba,<sup id="cite_ref-plantations_301-0" class="reference"><a href="#cite_note-plantations-301"><span class="cite-bracket">[</span>300<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e na região do <a href="/wiki/Tabaco" title="Tabaco">tabaco</a> do <a href="/wiki/Vale_de_Vi%C3%B1ales" title="Vale de Viñales">Vale de Viñales</a>.<sup id="cite_ref-valley_302-0" class="reference"><a href="#cite_note-valley-302"><span class="cite-bracket">[</span>301<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-303" class="reference"><a href="#cite_note-303"><span class="cite-bracket">[</span>302<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cinema">Cinema</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=35" title="Editar secção: Cinema" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=35" title="Editar código-fonte da secção: Cinema"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nos primeiros dias de 1959, o novo governo criou um departamento cinematográfico dentro da Divisão de Cultura do Exército Rebelde, que patrocinou a produção de documentários como <i>Esta tierra nuestra</i> de <a href="/wiki/Tom%C3%A1s_Guti%C3%A9rrez_Alea" title="Tomás Gutiérrez Alea">Tomás Gutiérrez Alea</a>, e <i>La vivienda</i> de <a href="/w/index.php?title=Julio_Garc%C3%ADa_Espinosa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Julio García Espinosa (página não existe)">Julio García Espinosa</a>. Este foi o ancestral direto do que viria a se tornar o <a href="/wiki/Instituto_Cubano_del_Arte_e_Industria_Cinematogr%C3%A1ficos" title="Instituto Cubano del Arte e Industria Cinematográficos">Instituto Cubano del Arte e Industria Cinematográficos</a> (ICAIC), que foi fundado em março como resultado da primeira lei de cultura do governo revolucionário. O cinema, de acordo com essa lei, é "a forma mais poderosa e provocativa de expressão artística e o veículo mais direto e difundido para a educação e divulgação de ideias ao público".<sup id="cite_ref-304" class="reference"><a href="#cite_note-304"><span class="cite-bracket">[</span>303<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>O ICAIC fundou o <i>Cine Cubano</i> em 1960. Toda a produção, distribuição e exibição no país eram administradas pelo ICAIC em 1965, que também estabeleceu unidades móveis de projeção chamadas <i>cine moviles</i>, caminhões que visitavam áreas remotas para realizar exibições.<sup id="cite_ref-305" class="reference"><a href="#cite_note-305"><span class="cite-bracket">[</span>304<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Desde a sua fundação até 1980, <a href="/w/index.php?title=Alfredo_Guevara&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alfredo Guevara (página não existe)">Alfredo Guevara</a> foi chefe do ICAIC. Sob sua direção, a organização foi fundamental no desenvolvimento do cinema cubano, que passou a ser identificado com o <a href="/wiki/Anti-imperialismo" title="Anti-imperialismo">anti-imperialismo</a> e a <a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Cubana" title="Revolução Cubana">revolução</a>.<sup id="cite_ref-Chanan-p1-25_306-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chanan-p1-25-306"><span class="cite-bracket">[</span>305<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Um dos filmes cubanos mais notáveis dos últimos anos foi <i><a href="/wiki/Morango_e_Chocolate" title="Morango e Chocolate">Morango e Chocolate</a></i> (1993) de Tomás Gutiérrez Alea e <a href="/w/index.php?title=Juan_Carlos_Tab%C3%ADo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juan Carlos Tabío (página não existe)">Juan Carlos Tabío</a>, que relata uma história sobre intolerância e retrata a amizade entre um <a href="/wiki/Homossexual" class="mw-redirect" title="Homossexual">homossexual</a> e um jovem integrante da <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_de_Jovens_Comunistas" title="União de Jovens Comunistas">União de Jovens Comunistas</a> (organização juvenil comunista cubana). Foi também a primeira produção cubana a ser indicada ao <a href="/wiki/Oscar_de_Melhor_Filme_Estrangeiro" class="mw-redirect" title="Oscar de Melhor Filme Estrangeiro">Oscar de Melhor Filme Estrangeiro</a>.<sup id="cite_ref-Oscars1995_307-0" class="reference"><a href="#cite_note-Oscars1995-307"><span class="cite-bracket">[</span>306<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Literatura">Literatura</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=36" title="Editar secção: Literatura" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=36" title="Editar código-fonte da secção: Literatura"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Alejocarpentier.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Alejocarpentier.jpg/250px-Alejocarpentier.jpg" decoding="async" width="150" height="238" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Alejocarpentier.jpg/330px-Alejocarpentier.jpg 2x" data-file-width="340" data-file-height="540" /></a><figcaption><a href="/wiki/Alejo_Carpentier" title="Alejo Carpentier">Alejo Carpentier</a>, ganhador do <a href="/wiki/Pr%C3%AAmio_Cervantes" class="mw-redirect" title="Prêmio Cervantes">Prêmio Cervantes</a>.</figcaption></figure> <p>A literatura cubana começou a encontrar sua voz no início do século XIX. Temas dominantes de independência e liberdade foram exemplificados por <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Mart%C3%AD" title="José Martí">José Martí</a>, que liderou o movimento modernista na literatura cubana. Escritores como <a href="/wiki/Nicol%C3%A1s_Guill%C3%A9n" title="Nicolás Guillén">Nicolás Guillén</a> e <a href="/w/index.php?title=Jos%C3%A9_Z._Tallet&action=edit&redlink=1" class="new" title="José Z. Tallet (página não existe)">José Z. Tallet</a> se concentraram na literatura como protesto social.<sup id="cite_ref-Literatura_308-0" class="reference"><a href="#cite_note-Literatura-308"><span class="cite-bracket">[</span>307<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> A poesia e os romances de <a href="/w/index.php?title=Dulce_Mar%C3%ADa_Loynaz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dulce María Loynaz (página não existe)">Dulce María Loynaz</a> e <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Lezama_Lima" title="José Lezama Lima">José Lezama Lima</a> foram influentes.<sup id="cite_ref-Literatura_em_Cuba_1_309-0" class="reference"><a href="#cite_note-Literatura_em_Cuba_1-309"><span class="cite-bracket">[</span>308<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> O romancista <a href="/wiki/Miguel_Barnet" title="Miguel Barnet">Miguel Barnet</a>, que escreveu <i>Everybody Dreamed of Cuba</i>, reflete uma Cuba mais melancólica. <a href="/wiki/Alejo_Carpentier" title="Alejo Carpentier">Alejo Carpentier</a> foi importante no movimento do <a href="/wiki/Realismo" title="Realismo">realismo</a> mágico.<sup id="cite_ref-310" class="reference"><a href="#cite_note-310"><span class="cite-bracket">[</span>309<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Culinária"><span id="Culin.C3.A1ria"></span>Culinária</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=37" title="Editar secção: Culinária" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=37" title="Editar código-fonte da secção: Culinária"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>A culinária cubana é uma fusão das culinárias <a href="/wiki/Culin%C3%A1ria_da_Espanha" title="Culinária da Espanha">espanhola</a> e <a href="/wiki/Culin%C3%A1ria_do_Caribe" title="Culinária do Caribe">caribenha</a>. As receitas cubanas compartilham especiarias e técnicas com a culinária espanhola, com alguma influência caribenha nas especiarias e no sabor. O <a href="/wiki/Racionamento_em_Cuba" title="Racionamento em Cuba">racionamento de alimentos</a>, que tem sido a norma em Cuba nas últimas quatro décadas, restringe a disponibilidade comum desses pratos.<sup id="cite_ref-311" class="reference"><a href="#cite_note-311"><span class="cite-bracket">[</span>310<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Música"><span id="M.C3.BAsica"></span>Música</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=38" title="Editar secção: Música" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=38" title="Editar código-fonte da secção: Música"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/M%C3%BAsica_de_Cuba" title="Música de Cuba">Música de Cuba</a></div> <p>A <a href="/wiki/M%C3%BAsica_cubana" class="mw-redirect" title="Música cubana">música cubana</a> é muito rica e é a expressão mais conhecida da cultura cubana. A forma central desta música é o <i><a href="/wiki/Son_cubano" title="Son cubano">son</a></i>, que tem sido a base de muitos outros estilos musicais como o <i><a href="/wiki/Danz%C3%B3n" title="Danzón">danzón</a></i>, o <a href="/wiki/Mambo" title="Mambo">mambo</a>, o <a href="/wiki/Ch%C3%A1-ch%C3%A1-ch%C3%A1_(m%C3%BAsica)" title="Chá-chá-chá (música)">cha-cha-chá</a> e a <a href="/wiki/Salsa_(m%C3%BAsica)" title="Salsa (música)">salsa</a>. A <a href="/wiki/Rumba" title="Rumba">rumba</a> originou-se no início da cultura <a href="/wiki/Afro-cubanos" title="Afro-cubanos">afro-cubana</a>, misturada com elementos de estilo espanhol.<sup id="cite_ref-312" class="reference"><a href="#cite_note-312"><span class="cite-bracket">[</span>311<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:FIL_2012_-_Orquesta_Buena_Vista_Social_Club_2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/FIL_2012_-_Orquesta_Buena_Vista_Social_Club_2.JPG/220px-FIL_2012_-_Orquesta_Buena_Vista_Social_Club_2.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/FIL_2012_-_Orquesta_Buena_Vista_Social_Club_2.JPG/330px-FIL_2012_-_Orquesta_Buena_Vista_Social_Club_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/FIL_2012_-_Orquesta_Buena_Vista_Social_Club_2.JPG/440px-FIL_2012_-_Orquesta_Buena_Vista_Social_Club_2.JPG 2x" data-file-width="5184" data-file-height="3456" /></a><figcaption>Carlos Calunga, <a href="/wiki/Barbarito_Torres" title="Barbarito Torres">Barbarito Torres</a> e Idania Valdés em uma apresentação do <a href="/wiki/Buena_Vista_Social_Club" title="Buena Vista Social Club">Buena Vista Social Club</a> em 2012</figcaption></figure> <p>A música popular cubana de todos os estilos tem sido apreciada e elogiada amplamente em todo o mundo. A <a href="/wiki/M%C3%BAsica_cl%C3%A1ssica" title="Música clássica">música clássica</a> cubana, que inclui música com fortes influências africanas e europeias, e apresenta obras sinfônicas e também música para solistas, recebeu aclamação internacional graças a compositores como <a href="/wiki/Ernesto_Lecuona" title="Ernesto Lecuona">Ernesto Lecuona</a>.<sup id="cite_ref-313" class="reference"><a href="#cite_note-313"><span class="cite-bracket">[</span>312<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-314" class="reference"><a href="#cite_note-314"><span class="cite-bracket">[</span>313<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Havana era o coração da cena <a href="/wiki/Rap" title="Rap">rap</a> em Cuba quando começou na década de 1990. Durante esse tempo, o <a href="/wiki/Reggaeton" title="Reggaeton">reggaeton</a> cresceu em popularidade. Em 2011, o Estado cubano denunciou o reggaetón como "degenerado", reduzindo diretamente a reprodução "discreta" do gênero (não o banindo totalmente) e proibiu a canção "Chupi Chupi" de <a href="/w/index.php?title=Osmani_Garc%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Osmani García (página não existe)">Osmani García</a>, caracterizando sua descrição do sexo como "do tipo que uma prostituta faria".<sup id="cite_ref-315" class="reference"><a href="#cite_note-315"><span class="cite-bracket">[</span>314<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Em dezembro de 2012, o governo cubano proibiu oficialmente canções de reggaeton e videoclipes sexualmente explícitos do rádio e da televisão.<sup id="cite_ref-316" class="reference"><a href="#cite_note-316"><span class="cite-bracket">[</span>315<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-317" class="reference"><a href="#cite_note-317"><span class="cite-bracket">[</span>316<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Artistas cubanos reconhecidos incluem os <a href="/wiki/Pianista" title="Pianista">pianistas</a> Chucho Valdés<sup id="cite_ref-todocuba.org_318-0" class="reference"><a href="#cite_note-todocuba.org-318"><span class="cite-bracket">[</span>317<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e <a href="/wiki/Frank_Fern%C3%A1ndez" title="Frank Fernández">Frank Fernández</a> (este último ganhou o título de ouro no <a href="/wiki/Conservat%C3%B3rio_de_Moscovo" title="Conservatório de Moscovo">Conservatório de Moscovo</a>),<sup id="cite_ref-319" class="reference"><a href="#cite_note-319"><span class="cite-bracket">[</span>318<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> e <a href="/wiki/Omara_Portuondo" title="Omara Portuondo">Omara Portuondo</a>, membro do <a href="/wiki/Buena_Vista_Social_Club" title="Buena Vista Social Club">Buena Vista Social Club</a>. Muitos artistas cubanos ganharam prêmios <a href="/wiki/Grammy" class="mw-redirect" title="Grammy">Grammy</a>.<sup id="cite_ref-todocuba.org_318-1" class="reference"><a href="#cite_note-todocuba.org-318"><span class="cite-bracket">[</span>317<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Entre os jovens, Buena Fe é um grupo popular.<sup id="cite_ref-320" class="reference"><a href="#cite_note-320"><span class="cite-bracket">[</span>319<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Esportes">Esportes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=39" title="Editar secção: Esportes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=39" title="Editar código-fonte da secção: Esportes"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811361" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Ver também: <a href="/wiki/Cuba_nos_Jogos_Ol%C3%ADmpicos" title="Cuba nos Jogos Olímpicos">Cuba nos Jogos Olímpicos</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:CalixtoGarcia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CalixtoGarcia.jpg/220px-CalixtoGarcia.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CalixtoGarcia.jpg/330px-CalixtoGarcia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CalixtoGarcia.jpg/440px-CalixtoGarcia.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /></a><figcaption>Estádio Calixto Garcia em <a href="/wiki/Holgu%C3%ADn" title="Holguín">Holguín</a></figcaption></figure> <p>Devido a associações históricas com os <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a>, muitos cubanos participam de <a href="/wiki/Esportes" class="mw-redirect" title="Esportes">esportes</a> que são populares na <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Norte" title="América do Norte">América do Norte</a>, em vez de esportes tradicionalmente praticados em outras nações latino-americanas. O <a href="/wiki/Beisebol" class="mw-redirect" title="Beisebol">beisebol</a> é o mais popular. Outros esportes populares incluem <a href="/wiki/V%C3%B4lei" class="mw-redirect" title="Vôlei">vôlei</a>, <a href="/wiki/Boxe" title="Boxe">boxe</a>, <a href="/wiki/Atletismo" title="Atletismo">atletismo</a>, <a href="/wiki/Luta_livre_ol%C3%ADmpica" title="Luta livre olímpica">luta livre</a>, <a href="/wiki/Basquete" class="mw-redirect" title="Basquete">basquete</a> e <a href="/wiki/Esportes_aqu%C3%A1ticos" class="mw-redirect" title="Esportes aquáticos">esportes aquáticos</a>.<sup id="cite_ref-321" class="reference"><a href="#cite_note-321"><span class="cite-bracket">[</span>320<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cuba é uma força dominante no boxe amador, alcançando consistentemente altos números de medalhas nas principais competições internacionais. Os boxeadores <a href="/w/index.php?title=Rances_Barthelemy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rances Barthelemy (página não existe)">Rances Barthelemy</a> e <a href="/wiki/Erislandy_Lara" class="mw-redirect" title="Erislandy Lara">Erislandy Lara</a> desertaram para os <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> e o <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a>, respectivamente.<sup id="cite_ref-322" class="reference"><a href="#cite_note-322"><span class="cite-bracket">[</span>321<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-323" class="reference"><a href="#cite_note-323"><span class="cite-bracket">[</span>322<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Cuba participou pela primeira vez dos <a href="/wiki/Jogos_Ol%C3%ADmpicos_de_Ver%C3%A3o" title="Jogos Olímpicos de Verão">Jogos Olímpicos de Verão</a> em <a href="/wiki/Jogos_Ol%C3%ADmpicos_de_Ver%C3%A3o_de_1900" title="Jogos Olímpicos de Verão de 1900">1900</a> e enviou atletas para competirem em <a href="/wiki/Cuba_nos_Jogos_Ol%C3%ADmpicos" title="Cuba nos Jogos Olímpicos">20 das 28 Olimpíadas seguintes</a>. Cuba ocupa a terceira posição entre os países das <a href="/wiki/Am%C3%A9ricas" class="mw-redirect" title="Américas">Américas</a> em relação a <a href="/wiki/Quadro_de_medalhas_dos_Jogos_Ol%C3%ADmpicos" title="Quadro de medalhas dos Jogos Olímpicos">conquistas de medalhas de ouro</a> (atrás apenas dos <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> e do <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a>) e conquistou mais medalhas do que qualquer país da <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sul" title="América do Sul">América do Sul</a>.<sup id="cite_ref-324" class="reference"><a href="#cite_note-324"><span class="cite-bracket">[</span>323<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Nos <a href="/wiki/Jogos_Pan-Americanos" title="Jogos Pan-Americanos">Jogos Pan-Americanos</a> é o segundo país com mais <a href="/wiki/Quadro_de_medalhas_dos_Jogos_Pan-Americanos" title="Quadro de medalhas dos Jogos Pan-Americanos">medalhas conquistadas</a>, atrás apenas dos Estados Unidos e um dos três que conseguiram ser campeões em ao menos uma edição, <a href="/wiki/Jogos_Pan-Americanos_de_1991" title="Jogos Pan-Americanos de 1991">Havana 1991</a>.<sup id="cite_ref-325" class="reference"><a href="#cite_note-325"><span class="cite-bracket">[</span>324<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Feriados_nacionais">Feriados nacionais</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=40" title="Editar secção: Feriados nacionais" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=40" title="Editar código-fonte da secção: Feriados nacionais"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table border="1" class="wikitable" style="margin:auto;" cellpadding="2" cellspacing="0"> <caption style="font-size:150%"> </caption> <tbody><tr style="background:#efefef;"> <th>Data<sup id="cite_ref-326" class="reference"><a href="#cite_note-326"><span class="cite-bracket">[</span>325<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </th> <th>Nome em português </th> <th>Nome local </th> <th>Notas </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/1_de_Janeiro" class="mw-redirect" title="1 de Janeiro">1 de Janeiro</a> </td> <td>Triunfo da Revolução e Confraternização Universal </td> <td>Triunfo de la Revolución y la Amistad Universal </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/1_de_Maio" class="mw-redirect" title="1 de Maio">1 de Maio</a> </td> <td>Dia do Trabalhador </td> <td>Día de los trabajadores </td> <td>Dia Internacional do Trabalhador </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/26_de_Julho" class="mw-redirect" title="26 de Julho">26 de Julho</a> </td> <td>Comemoração do <a href="/wiki/Assalto_ao_quartel_Moncada" title="Assalto ao quartel Moncada">assalto ao quartel Moncada</a> </td> <td>Asalto al cuartel Moncada </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/10_de_Outubro" class="mw-redirect" title="10 de Outubro">10 de Outubro</a> </td> <td>Dia da Independência </td> <td>Día de la Independencia </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/25_de_Dezembro" class="mw-redirect" title="25 de Dezembro">25 de Dezembro</a> </td> <td>Dia de Natal </td> <td>Navidad </td> <td>Proibida durante décadas na Cuba revolucionária a celebração do Natal foi reinstituída em 1998 depois da visita do <a href="/wiki/Papa" title="Papa">Papa</a> <a href="/wiki/Papa_Jo%C3%A3o_Paulo_II" title="Papa João Paulo II">João Paulo II</a>. </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ver_também"><span id="Ver_tamb.C3.A9m"></span>Ver também</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=41" title="Editar secção: Ver também" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=41" title="Editar código-fonte da secção: Ver também"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Lista_de_Estados_soberanos" title="Lista de Estados soberanos">Lista de Estados soberanos</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_de_Estados_soberanos_e_territ%C3%B3rios_dependentes_da_Am%C3%A9rica" title="Lista de Estados soberanos e territórios dependentes da América">Lista de Estados soberanos e territórios dependentes da América</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_de_estados_comunistas_atuais" class="mw-redirect" title="Lista de estados comunistas atuais">Lista de estados comunistas atuais</a></li></ul> <h2 id="Notas_e_referências" style="cursor: help;" title="Esta seção foi configurada para não ser editável diretamente. Edite a página toda ou a seção anterior em vez disso."><span id="Notas_e_refer.C3.AAncias"></span>Notas e referências</h2><h3 id="Notas" style="cursor: help;" title="Esta seção foi configurada para não ser editável diretamente. Edite a página toda ou a seção anterior em vez disso.">Notas</h3> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text">A veracidade das estatísticas apresentadas pelo governo cubano tem sido questionada em alguns estudos.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span> </li> </ol></div></div> <div class="reflist" style="list-style-type: lower-alpha;"></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"></div> <div class="reflist" style="list-style-type: lower-alpha;"></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"></div> <div class="reflist" style="list-style-type: lower-alpha;"></div> <h3 id="Referências" style="cursor: help;" title="Esta seção foi configurada para não ser editável diretamente. Edite a página toda ou a seção anterior em vez disso."><span id="Refer.C3.AAncias"></span>Referências</h3> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-one.cu-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-one.cu_1-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-one.cu_1-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170731034341/http://www.one.cu/publicaciones/cepde/indicadoresdemograficos/anual/2_tabla_1.pdf">«Resumen del Balance Demográfico»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 15 de julho de 2017</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.one.cu/publicaciones/cepde/indicadoresdemograficos/anual/2_tabla_1.pdf">original</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 31 de julho de 2017</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Resumen+del+Balance+Demogr%C3%A1fico&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.one.cu%2Fpublicaciones%2Fcepde%2Findicadoresdemograficos%2Fanual%2F2_tabla_1.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-GDPPPP1-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-GDPPPP1_2-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-GDPPPP1_2-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/GDPPPP1">«World Bank GDP PPP 2015, 28 April 2017 PDF»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 18 de janeiro de 2018</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=World+Bank+GDP+PPP+2015%2C+28+April+2017+PDF&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2FGDPPPP1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-worldbank-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-worldbank_3-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-worldbank_3-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Banco_Mundial" title="Banco Mundial">Banco Mundial</a>, ed. (2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?display=default">«GDP (current US$)»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=GDP+%28current+US%24%29&rft.date=2017&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FNY.GDP.MKTP.CD%3Fdisplay%3Ddefault&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-IDH-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IDH_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf">«Human Development Report 2019»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> (em inglês). Programa de Desenvolvimento das Nações Unidas<span class="reference-accessdate">. Consultado em 17 de dezembro de 2020</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181024144212/http://hdr.undp.org/sites/default/files/2018_summary_human_development_statistical_update_en.pdf">Cópia arquivada <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 24 de outubro de 2018</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Human+Development+Report+2019&rft.genre=unknown&rft.pub=Programa+de+Desenvolvimento+das+Na%C3%A7%C3%B5es+Unidas&rft_id=http%3A%2F%2Fhdr.undp.org%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Fhdr2019.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.reuters.com/article/2008/04/10/us-cuba-reform-inequality-idUSN1033501920080410">«Cuba grapples with growing inequality»</a>. <i>Reuters</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de julho de 2013</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130917130622/http://www.reuters.com/article/2008/04/10/us-cuba-reform-inequality-idUSN1033501920080410">Cópia arquivada em 17 de setembro de 2013</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+grapples+with+growing+inequality&rft.genre=article&rft.jtitle=Reuters&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.reuters.com%2Farticle%2F2008%2F04%2F10%2Fus-cuba-reform-inequality-idUSN1033501920080410&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-BBC_profile-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-BBC_profile_6-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america-19583446">«Cuba profile: Facts»</a>. <i>BBC News</i>. 3 de março de 2015<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+profile%3A+Facts&rft.date=2015-03-03&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BBC+News&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fnews%2Fworld-latin-america-19583446&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Allaire, p. 678</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">La Historia me absolverá. F.Castro Ruz...[et.al.] -Ediciones Colihue SRL, 1993. -p156. ISBN 9505818041.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jfklibrary.org/Research/Research-Aids/JFK-Speeches/Cincinnati-OH_19601006-Democratic-Dinner.aspx">«Remarks of Senator John F. Kennedy at Democratic Dinner, Cincinnati, Ohio»</a>. John F. Kennedy Presidential Library & Museum – Jfklibrary.org. 6 de outubro de 1960<span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de fevereiro de 2017</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Remarks+of+Senator+John+F.+Kennedy+at+Democratic+Dinner%2C+Cincinnati%2C+Ohio&rft.date=1960-10-06&rft.genre=unknown&rft.pub=John+F.+Kennedy+Presidential+Library+%26+Museum+%93+Jfklibrary.org&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jfklibrary.org%2FResearch%2FResearch-Aids%2FJFK-Speeches%2FCincinnati-OH_19601006-Democratic-Dinner.aspx&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20100307191208/https://www.history.com/this-day-in-history/batista-forced-out-by-castro-led-revolution">«Batista forced out by Castro-led revolution»</a>. <i>History</i> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 29 de abril de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.history.com/this-day-in-history/batista-forced-out-by-castro-led-revolution">original</a> em 7 de março de 2010</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Batista+forced+out+by+Castro-led+revolution&rft.genre=unknown&rft.jtitle=History&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.history.com%2Fthis-day-in-history%2Fbatista-forced-out-by-castro-led-revolution&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Fulgencio Batista: The Making of a Dictator, Frank Argote-Freyre <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780813537016" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9780813537016</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Ayerbe, Luís Fernando (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=0hhqAAAAMAAJ">«A revolução cubana»</a>. São Paulo: Editora UNESP<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de novembro de 2020</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Lu%C3s+Fernando&rft.aulast=Ayerbe&rft.btitle=A+revolu%C3%A7%C3%A3o+cubana&rft.date=2004&rft.genre=unknown&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=Editora+UNESP&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D0hhqAAAAMAAJ&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Zaldívar, Julio César (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0103-40142011000200003&lng=pt&tlng=pt">«A democracia em Cuba»</a>. São Paulo: IEA-USP</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Julio+C%C3%A9sar&rft.aulast=Zald%C3var&rft.btitle=A+democracia+em+Cuba&rft.date=2011&rft.genre=unknown&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=IEA-USP&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.scielo.br%2Fscielo.php%3Fscript%3Dsci_arttext%26pid%3DS0103-40142011000200003%26lng%3Dpt%26tlng%3Dpt&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://repositorio.unesp.br/bitstream/handle/11449/128150/000851766.pdf?sequence=1">«Transição comunista e ditadura do proletariado na Revolução Cubana de 1959»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <a href="/wiki/Universidade_Estadual_Paulista" title="Universidade Estadual Paulista">repositorio.unesp.br</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20170815222212/https://repositorio.unesp.br/bitstream/handle/11449/128150/000851766.pdf?sequence=1">Cópia arquivada <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 15 de agosto de 2017</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Transi%C3%A7%C3%A3o+comunista+e+ditadura+do+proletariado+na+Revolu%C3%A7%C3%A3o+Cubana+de+1959&rft.genre=unknown&rft.pub=repositorio.unesp.br&rft_id=https%3A%2F%2Frepositorio.unesp.br%2Fbitstream%2Fhandle%2F11449%2F128150%2F000851766.pdf%3Fsequence%3D1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Constitution of the Republic of Cuba, 1976</i>, Article 89: "The Council of State is the body of the National Assembly of People's Power that represents it in the period between sessions, puts its resolutions into effect and complies with all the other duties assigned by the Constitution. It is collegiate and for national and international purposes it is the highest representative of the Cuban state."</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=kMdLAQAAMAAJ&pg=PARA1-PA13"><i>Parameters: Journal of the US Army War College</i></a>. Carlisle: U.S. Army War College. 1977. p. 13<span class="reference-accessdate">. Consultado em 22 de novembro de 2020</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201226063918/https://books.google.com/books?id=kMdLAQAAMAAJ&pg=PARA1-PA13">Cópia arquivada em 26 de dezembro de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Parameters%3A+Journal+of+the+US+Army+War+College&rft.date=1977&rft.genre=book&rft.pages=13&rft.place=Carlisle&rft.pub=U.S.+Army+War+College&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DkMdLAQAAMAAJ%26pg%3DPARA1-PA13&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Farber, Samuel (2011). <i>Cuba Since the Revolution of 1959: A Critical Assessment</i>. Chicago: Haymarket Books. p. 105</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Samuel&rft.aulast=Farber&rft.btitle=Cuba+Since+the+Revolution+of+1959%3A+A+Critical+Assessment&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.pages=105&rft.place=Chicago&rft.pub=Haymarket+Books&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Cuban Identity and the Angolan Experience</i>. Londres: Palgrave Macmillan. 2012. p. 179</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuban+Identity+and+the+Angolan+Experience&rft.date=2012&rft.genre=book&rft.pages=179&rft.place=Londres&rft.pub=Palgrave+Macmillan&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Rangel, Carlos (1977). <i>The Latin Americans: Their Love-Hate Relationship with the United States</i>. Nova Iorque: Harcourt Brace Jovanovich. pp. 3–5. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-15-148795-0" title="Especial:Fontes de livros/978-0-15-148795-0">978-0-15-148795-0</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Carlos&rft.aulast=Rangel&rft.btitle=The+Latin+Americans%3A+Their+Love-Hate+Relationship+with+the+United+States&rft.date=1977&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-15-148795-0&rft.pages=3-5&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Harcourt+Brace+Jovanovich&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <cite class="citation book">Skidmore, Thomas E.; Peter H. Smith (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/modernlatinameri0006skid/page/1"><i>Modern Latin America</i></a> 6 ed. Oxford and Nova Iorque: Oxford University Press. pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/modernlatinameri0006skid/page/1">1–10</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-19-517013-9" title="Especial:Fontes de livros/978-0-19-517013-9">978-0-19-517013-9</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Peter+H.+Smith&rft.aufirst=Thomas+E.&rft.aulast=Skidmore&rft.btitle=Modern+Latin+America&rft.date=2005&rft.edition=6&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-19-517013-9&rft.pages=1-10&rft.place=Oxford+and+Nova+Iorque&rft.pub=Oxford+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmodernlatinameri0006skid%2Fpage%2F1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking">«2019 Human Development Index Ranking | Human Development Reports»</a>. Hdr.undp.org<span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de maio de 2020</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20191209091706/http://hdr.undp.org/en/content/2019-human-development-index-ranking">Cópia arquivada em 9 de dezembro de 2019</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=2019+Human+Development+Index+Ranking+%26%23124%3B+Human+Development+Reports&rft.genre=unknown&rft.pub=Hdr.undp.org&rft_id=http%3A%2F%2Fhdr.undp.org%2Fen%2Fcontent%2F2019-human-development-index-ranking&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://apps.who.int/gho/data/node.main.688?lang=en">«GHO – By category – Life expectancy – Data by country»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 22 de novembro de 2020</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20181226011806/http://apps.who.int/gho/data/node.main.688?lang=en">Cópia arquivada em 26 de dezembro de 2018</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=GHO+%93+By+category+%93+Life+expectancy+%93+Data+by+country&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fapps.who.int%2Fgho%2Fdata%2Fnode.main.688%3Flang%3Den&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20161124171442/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2103.html">«Field Listing: Literacy»</a>. <a href="/wiki/CIA_World_Factbook" class="mw-redirect" title="CIA World Factbook">CIA World Factbook</a>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2103.html">original</a> em 24 de novembro de 2016</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Field+Listing%3A+Literacy&rft.genre=unknown&rft.pub=CIA+World+Factbook&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Ffields%2F2103.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span>. .</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Cabello, Juan José; et al. (2012). «An approach to sustainable development: the case of Cuba». <i>Environment, Development and Sustainability</i>. <b>14</b> (4): 573–591. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1387-585X">1387-585X</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1007%2Fs10668-012-9338-8">10.1007/s10668-012-9338-8</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=An+approach+to+sustainable+development%3A+the+case+of+Cuba&rft.aufirst=Juan+Jos%C3%A9&rft.aulast=Cabello&rft.date=2012&rft.genre=article&rft.issn=1387-585X&rft.issue=4&rft.jtitle=Environment%2C+Development+and+Sustainability&rft.pages=573-591&rft.volume=14&rft_id=info%3Adoi%2F10.1007%2Fs10668-012-9338-8&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wfp.org/countries/cuba">«Cuba»</a>. <i>World Food Programme</i> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de junho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba&rft.genre=unknown&rft.jtitle=World+Food+Programme&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.wfp.org%2Fcountries%2Fcuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Ryan (20 de junho de 2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://mises.org/power-market/dont-trust-cuban-health-care-statistics">«Don't Trust Cuban Health Care Statistics»</a>. <i>Mises Institute</i> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de setembro de 2023</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Don%27t+Trust+Cuban+Health+Care+Statistics&rft.au=Ryan&rft.date=2018-06-20&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Mises+Institute&rft_id=https%3A%2F%2Fmises.org%2Fpower-market%2Fdont-trust-cuban-health-care-statistics&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Mesa-Lago, Carmelo (julho de 1969). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cambridge.org/core/journals/latin-american-research-review/article/availability-and-reliability-of-statistics-in-socialist-cuba-part-two/B4B66142A87F13F714BBE79ED1C8896A">«Availability and Reliability of Statistics in Socialist Cuba (Part Two)»</a>. <i>Latin American Research Review</i> (em inglês) (2): 47–81. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0023-8791">0023-8791</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1017%2FS0023879100039881">10.1017/S0023879100039881</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de setembro de 2023</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Availability+and+Reliability+of+Statistics+in+Socialist+Cuba+%28Part+Two%29&rft.aufirst=Carmelo&rft.aulast=Mesa-Lago&rft.date=1969-07&rft.genre=article&rft.issn=0023-8791&rft.issue=2&rft.jtitle=Latin+American+Research+Review&rft.pages=47-81&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cambridge.org%2Fcore%2Fjournals%2Flatin-american-research-review%2Farticle%2Favailability-and-reliability-of-statistics-in-socialist-cuba-part-two%2FB4B66142A87F13F714BBE79ED1C8896A&rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2FS0023879100039881&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Gonzalez, Roberto M. (2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://muse.jhu.edu/pub/49/article/588705">«Infant Mortality in Cuba: Myth and Reality»</a>. <a href="/wiki/University_of_Pittsburgh" class="mw-redirect" title="University of Pittsburgh">University of Pittsburgh</a>. <i>Cuban Studies</i> (1): 19–39. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1548-2464">1548-2464</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1353%2Fcub.2015.0005">10.1353/cub.2015.0005</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de setembro de 2023</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Infant+Mortality+in+Cuba%3A+Myth+and+Reality&rft.aufirst=Roberto+M.&rft.aulast=Gonzalez&rft.date=2015&rft.genre=article&rft.issn=1548-2464&rft.issue=1&rft.jtitle=Cuban+Studies&rft.pages=19-39&rft_id=https%3A%2F%2Fmuse.jhu.edu%2Fpub%2F49%2Farticle%2F588705&rft_id=info%3Adoi%2F10.1353%2Fcub.2015.0005&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:3-29"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-:3_29-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-:3_29-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.infobae.com/america/america-latina/2023/09/29/un-informe-asegura-que-el-88-de-los-cubanos-vive-en-la-pobreza-extrema/">«Un informe asegura que el 88% de los cubanos vive en la pobreza extrema»</a>. <i>infobae</i> (em espanhol). 29 de setembro de 2023<span class="reference-accessdate">. Consultado em 29 de setembro de 2023</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Un+informe+asegura+que+el+88%25+de+los+cubanos+vive+en+la+pobreza+extrema&rft.date=2023-09-29&rft.genre=unknown&rft.jtitle=infobae&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.infobae.com%2Famerica%2Famerica-latina%2F2023%2F09%2F29%2Fun-informe-asegura-que-el-88-de-los-cubanos-vive-en-la-pobreza-extrema%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/5xtWdSZ3y">«Cuba y el origen de su nombre»</a>. guije.com<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de abril de 2011</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+y+el+origen+de+su+nombre&rft.genre=unknown&rft.pub=guije.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.webcitation.org%2F5xtWdSZ3y&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/5xtWz1oRH#anchor269781">«DICTIONARY -- TAINO INDIGENOUS PEOPLES OF THE CARIBBEAN»</a>. members.fanty.net<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de abril de 2011</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=DICTIONARY+--+TAINO+INDIGENOUS+PEOPLES+OF+THE+CARIBBEAN&rft.genre=unknown&rft.pub=members.fanty.net&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.webcitation.org%2F5xtWz1oRH%23anchor269781&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www1.folha.uol.com.br/folha/publifolha/ult10037u373749.shtml">«Saiba mais sobre a colonização e a origem do nome "Cuba<span style="padding-right:0.2em;">"</span>»</a>. <i><a href="/wiki/Folha_de_S._Paulo" class="mw-redirect" title="Folha de S. Paulo">Folha de S. Paulo</a></i>. 19 de fevereiro de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado em 15 de junho de 2020</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Saiba+mais+sobre+a+coloniza%C3%A7%C3%A3o+e+a+origem+do+nome+%22Cuba%22&rft.date=2008-02-19&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Folha+de+S.+Paulo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww1.folha.uol.com.br%2Ffolha%2Fpublifolha%2Fult10037u373749.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/5xtXCdY5r">«Etimología de Cuba»</a>. etimologias.dechile.net<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de abril de 2011</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Etimolog%C3a+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=etimologias.dechile.net&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.webcitation.org%2F5xtXCdY5r&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120111062022/http://amigosdacuba.no.sapo.pt/paginas/p14-cristovaocolombo.htm">«Cristóvão Colombo nasceu em Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 30 de junho de 2011</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://amigosdacuba.no.sapo.pt/paginas/p14-cristovaocolombo.htm">original</a> em 11 de janeiro de 2012</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Crist%C3%B3v%C3%A3o+Colombo+nasceu+em+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Famigosdacuba.no.sapo.pt%2Fpaginas%2Fp14-cristovaocolombo.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-2a-35"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-2a_35-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-2a_35-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-2a_35-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-2a_35-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-2a_35-4">e</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Andrea A.J; Overfield O.H. (2005). <i>The Human Record; Letter by Christopher Columbus concerning recently discovered islands</i>. <b>1</b>. Boston: Houghton Mifflin Company. p. 8. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-618-37040-4" title="Especial:Fontes de livros/0-618-37040-4">0-618-37040-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Andrea+A.J&rft.au=Overfield+O.H.&rft.btitle=The+Human+Record%3B+Letter+by+Christopher+Columbus+concerning+recently+discovered+islands&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=0-618-37040-4&rft.pages=8&rft.place=Boston&rft.pub=Houghton+Mifflin+Company&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Ramón Dacal Moure, Manuel Rivero de la Calle (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/?id=PEE9oipDYksC&pg=PA22"><i>Art and archaeology of pre-Columbian Cuba</i></a>. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press. p. 22. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/082293955X" title="Especial:Fontes de livros/082293955X">082293955X</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Ram%C3%B3n+Dacal+Moure%2C+Manuel+Rivero+de+la+Calle&rft.btitle=Art+and+archaeology+of+pre-Columbian+Cuba&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.isbn=082293955X&rft.pages=22&rft.place=Pittsburgh&rft.pub=University+of+Pittsburgh+Press&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2F%3Fid%3DPEE9oipDYksC%26pg%3DPA22&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/5xtTKONzm">«Taino Name for the Islands»</a>. indio.net<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de abril de 2011</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Taino+Name+for+the+Islands&rft.genre=unknown&rft.pub=indio.net&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.webcitation.org%2F5xtTKONzm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/5xtWLz1Dt">«Cuba - Breve história»</a>. sierramaestra.com.br<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de abril de 2011</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+-+Breve+hist%C3%B3ria&rft.genre=unknown&rft.pub=sierramaestra.com.br&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.webcitation.org%2F5xtWLz1Dt&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-historia2-39"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-historia2_39-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-historia2_39-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-historia2_39-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/5xtoSXpIv">«Cuba: informações gerais»</a>. Portal São Franciso<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de abril de 2011</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba%3A+informa%C3%A7%C3%B5es+gerais&rft.genre=unknown&rft.pub=Portal+S%C3%A3o+Franciso&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.webcitation.org%2F5xtoSXpIv&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.latinamericanstudies.org/colonial/encomienda-slavery.pdf">«Encomienda or Slavery? The Spanish Crown's Choice of Labor Organization in Sixteenth-Century Spanish America»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> (em inglês). Latin American Studies<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Encomienda+or+Slavery%3F+The+Spanish+Crown%27s+Choice+of+Labor+Organization+in+Sixteenth-Century+Spanish+America&rft.genre=unknown&rft.pub=Latin+American+Studies&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.latinamericanstudies.org%2Fcolonial%2Fencomienda-slavery.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-McAlister_1984_164-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-McAlister_1984_164_41-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMcAlister1984">McAlister 1984</a>, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=a1vBlgo68J4C&pg=PA164">164</a></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Diamond, Jared M. (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pbs.org/gunsgermssteel/variables/smallpox.html"><i>Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies</i></a>. Nova Iorque, NY: W.W. Norton & Co. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-393-03891-0" title="Especial:Fontes de livros/978-0-393-03891-0">978-0-393-03891-0</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Jared+M.&rft.aulast=Diamond&rft.btitle=Guns%2C+Germs%2C+and+Steel%3A+The+Fates+of+Human+Societies&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-393-03891-0&rft.place=Nova+Iorque%2C+NY&rft.pub=W.W.+Norton+%26+Co&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.pbs.org%2Fgunsgermssteel%2Fvariables%2Fsmallpox.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Byrne, Joseph Patrick (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=5Pvi-ksuKFIC&pg=PA413"><i>Encyclopedia of Pestilence, Pandemics, and Plagues: A-M</i></a>. Santa Bárbara: ABC-CLIO. p. 413. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-313-34102-1" title="Especial:Fontes de livros/978-0-313-34102-1">978-0-313-34102-1</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Joseph+Patrick&rft.aulast=Byrne&rft.btitle=Encyclopedia+of+Pestilence%2C+Pandemics%2C+and+Plagues%3A+A-M&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-313-34102-1&rft.pages=413&rft.place=Santa+B%C3%A1rbara&rft.pub=ABC-CLIO&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D5Pvi-ksuKFIC%26pg%3DPA413&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">J. Michael Francis; Thomas M. Leonard. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://edisciplinas.usp.br/pluginfile.php/4889480/mod_resource/content/1/Encyclopedia_of_Latin_America.pdf">«Encyclopedia of Latin America»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=J.+Michael+Francis&rft.au=Thomas+M.+Leonard&rft.btitle=Encyclopedia+of+Latin+America&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fedisciplinas.usp.br%2Fpluginfile.php%2F4889480%2Fmod_resource%2Fcontent%2F1%2FEncyclopedia_of_Latin_America.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">Davidson, James West. <i>After the Fact: The Art of Historical Detection</i> Volume 1. Mc Graw Hill, Nova Iorque 2010, Capítulo 1, p. 1</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Wright, Irene Aloha (1916). <i>The Early History of Cuba, 1492–1586</i>. Nova Iorque: The Macmillan Company. p. 183</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Wright%2C+Irene+Aloha&rft.btitle=The+Early+History+of+Cuba%2C+1492%931586&rft.date=1916&rft.genre=book&rft.pages=183&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=The+Macmillan+Company&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Wright, Irene Aloha (1916). <i>The Early History of Cuba, 1492–1586</i>. Nova Iorque: The Macmillan Company. p. 229</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Wright%2C+Irene+Aloha&rft.btitle=The+Early+History+of+Cuba%2C+1492%931586&rft.date=1916&rft.genre=book&rft.pages=229&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=The+Macmillan+Company&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Drimmer-48"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Drimmer_48-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Drimmer_48-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Drimmer_48-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Melvin Drimmer (1968). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jstor.org/stable/1919107?seq=1"><i>Reviewed Work: Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba</i></a> (em inglês). <b>25</b>. Williamsburg: Omohundro Institute of Early American History and Culture. p. 307–309. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160705125708/http://www.jstor.org/stable/1919107?seq=1">Cópia arquivada em 5 de julho de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Melvin+Drimmer&rft.btitle=Reviewed+Work%3A+Slavery+in+the+Americas%3A+A+Comparative+Study+of+Virginia+and+Cuba&rft.date=1968&rft.genre=book&rft.pages=307-309&rft.place=Williamsburg&rft.pub=Omohundro+Institute+of+Early+American+History+and+Culture&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1919107%3Fseq%3D1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text">Thomas, Hugh. Cuba: The Pursuit of Freedom (2ª edição). Capítulo 1</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Brumwell, Stephen (2006). <i>Redcoats: The British Soldier and War in the Americas, 1755-1763</i>. Cambridge: Cambridge University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-521-67538-3" title="Especial:Fontes de livros/978-0-521-67538-3">978-0-521-67538-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Brumwell%2C+Stephen&rft.btitle=Redcoats%3A+The+British+Soldier+and+War+in+the+Americas%2C+1755-1763&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-521-67538-3&rft.place=Cambridge&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbe.rah.es/biografias/35206/luis-de-unzaga-y-amezaga">«Luis de Unzaga y Amézaga»</a> (em espanhol). Real Academia de la Historia. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201226064812/https://dbe.rah.es/biografias/35206/luis-de-unzaga-y-amezaga">Cópia arquivada em 26 de dezembro de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Luis+de+Unzaga+y+Am%C3%A9zaga&rft.genre=unknown&rft.pub=Real+Academia+de+la+Historia&rft_id=https%3A%2F%2Fdbe.rah.es%2Fbiografias%2F35206%2Fluis-de-unzaga-y-amezaga&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Ferrer, Ada (2014). <i>Freedom's Mirror: Cuba and Haiti in the Age of Revolution</i>. Nova Iorque: Cambridge University Press. p. 10. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1107029422" title="Especial:Fontes de livros/978-1107029422">978-1107029422</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Ada&rft.aulast=Ferrer&rft.btitle=Freedom%27s+Mirror%3A+Cuba+and+Haiti+in+the+Age+of+Revolution&rft.date=2014&rft.genre=book&rft.isbn=978-1107029422&rft.pages=10&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Ferrer, Ada (2014). <i>Freedom's Mirror: Cuba and Haiti in the Age of Revolution</i>. Nova Iorque: Cambridge University Press. p. 36</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Ada&rft.aulast=Ferrer&rft.btitle=Freedom%27s+Mirror%3A+Cuba+and+Haiti+in+the+Age+of+Revolution&rft.date=2014&rft.genre=book&rft.pages=36&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Childs, Matt D. (2006). <i>The 1813 Aponte Rebellion in Cuba and the Struggle against Atlantic Slavery</i>. Chapel Hill: The University of North Carolina Press. p. 320. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8078-5772-4" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8078-5772-4">978-0-8078-5772-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Matt+D.&rft.aulast=Childs&rft.btitle=The+1813+Aponte+Rebellion+in+Cuba+and+the+Struggle+against+Atlantic+Slavery&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8078-5772-4&rft.pages=320&rft.place=Chapel+Hill&rft.pub=The+University+of+North+Carolina+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Scheina, Robert L. (2003). <i>Guerras da América Latina: A Idade do Caudillo, 1791-1899</i>. <b>I</b>. Dulles: Brassey's. p. 352. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-57488-449-4" title="Especial:Fontes de livros/978-1-57488-449-4">978-1-57488-449-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Scheina%2C+Robert+L.&rft.btitle=Guerras+da+Am%C3%A9rica+Latina%3A+A+Idade+do+Caudillo%2C+1791-1899&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-57488-449-4&rft.pages=352&rft.place=Dulles&rft.pub=Brassey%27s.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">Herbert S. Klein, <i>Slavery in the Americas: A Comparative Study of Virginia and Cuba</i>, Chicago: University of Chicago Press, 1967, p. 196</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.globalsecurity.org/military/world/war/cuba-1868.htm">«Cuba – First War for Independence/The Ten Years War – 1868–1878»</a>. GlobalSecurity.org</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+%93+First+War+for+Independence%2FThe+Ten+Years+War+%93+1868%931878&rft.genre=unknown&rft.pub=GlobalSecurity.org&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.globalsecurity.org%2Fmilitary%2Fworld%2Fwar%2Fcuba-1868.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Chomsky-58"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Chomsky_58-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Chomsky_58-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Chomsky, Aviva; Carr, Barry; Smorkaloff, Pamela Maria (2004). <i>O Leitor de Cuba: História, Cultura, Política</i>. Durham: Duke University Press. p. 37-38. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8223-3197-1" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8223-3197-1">978-0-8223-3197-1</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Carr%2C+Barry&rft.au=Chomsky%2C+Aviva&rft.au=Smorkaloff%2C+Pamela+Maria&rft.btitle=O+Leitor+de+Cuba%3A+Hist%C3%B3ria%2C+Cultura%2C+Pol%C3tica&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8223-3197-1&rft.pages=37-38&rft.place=Durham&rft.pub=Duke+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news">Lopez, Kathleen (1 de julho de 2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://go.gale.com/ps/i.do?p=AONE&sw=w&issn=00086533&v=2.1&it=r&id=GALE%7CA200977125&sid=googleScholar&linkaccess=abs">«Armando Choy, Gustavo Chui, Moises Sio Wong. 2005. Our History Is Still Being Written: The Story of Three Chinese-Cuban Generals in the Cuban Revolution»</a>. <i>Caribbean Studies</i>. <b>36</b>. pp. 211–216</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Armando+Choy%2C+Gustavo+Chui%2C+Moises+Sio+Wong.+2005.+Our+History+Is+Still+Being+Written%3A+The+Story+of+Three+Chinese-Cuban+Generals+in+the+Cuban+Revolution&rft.aufirst=Kathleen&rft.aulast=Lopez&rft.date=2008-07-01&rft.genre=article&rft.jtitle=Caribbean+Studies&rft.pages=211-216&rft.volume=36&rft_id=https%3A%2F%2Fgo.gale.com%2Fps%2Fi.do%3Fp%3DAONE%26sw%3Dw%26issn%3D00086533%26v%3D2.1%26it%3Dr%26id%3DGALE%257CA200977125%26sid%3DgoogleScholar%26linkaccess%3Dabs&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubagenweb.org/mil/e-war-hist.htm">«Historia de las Guerrras de Cuba»</a>. cubagenweb.org<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Historia+de+las+Guerrras+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=cubagenweb.org&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubagenweb.org%2Fmil%2Fe-war-hist.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historyofcuba.com/history/funfacts/lilwar.htm">«The Little War of 1878 – History of Cuba»</a>. History of Cuba<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+Little+War+of+1878+%93+History+of+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=History+of+Cuba&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historyofcuba.com%2Fhistory%2Ffunfacts%2Flilwar.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Scott, Rebecca J. (2000). <i>Slave Emancipation in Cuba: The Transition to Free Labor, 1860–1899</i>. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press. p. 3. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8229-5735-5" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8229-5735-5">978-0-8229-5735-5</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Scott%2C+Rebecca+J.&rft.btitle=Slave+Emancipation+in+Cuba%3A+The+Transition+to+Free+Labor%2C+1860%931899&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8229-5735-5&rft.pages=3&rft.place=Pittsburgh&rft.pub=University+of+Pittsburgh+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Luís Fernando Ayerbe (2004). <i>A Revolução Cubana</i>. São Paulo: UNESP. p. 21-22. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/85-7139-549-7" title="Especial:Fontes de livros/85-7139-549-7">85-7139-549-7</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Lu%C3s+Fernando+Ayerbe&rft.btitle=A+Revolu%C3%A7%C3%A3o+Cubana&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=85-7139-549-7&rft.pages=21-22&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=UNESP&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-sandler-64"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-sandler_64-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-sandler_64-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Stanley Sandler (2002). «Part 25». <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=L_xxOM85bD8C&pg=PP1"><i>Ground warfare: an international encyclopedia</i></a>. <b>1</b>. Santa Bárbara: ABC-CLIO. p. 549. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-57607-344-5" title="Especial:Fontes de livros/978-1-57607-344-5">978-1-57607-344-5</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Part+25&rft.au=Stanley+Sandler&rft.btitle=Ground+warfare%3A+an+international+encyclopedia&rft.date=2002&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-1-57607-344-5&rft.pages=549&rft.place=Santa+B%C3%A1rbara&rft.pub=ABC-CLIO&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DL_xxOM85bD8C%26pg%3DPP1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-arias-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-arias_65-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">David Arias (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=7AlqghmzQVUC&pg=PA171"><i>Spanish-americans: Lives And Faces</i></a>. Victoria, BC, Canadá: Trafford Publishing. p. 171. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-4120-4717-3" title="Especial:Fontes de livros/978-1-4120-4717-3">978-1-4120-4717-3</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 6 de setembro de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=David+Arias&rft.btitle=Spanish-americans%3A+Lives+And+Faces&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-4120-4717-3&rft.pages=171&rft.place=Victoria%2C+BC%2C+Canad%C3%A1&rft.pub=Trafford+Publishing&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D7AlqghmzQVUC%26pg%3DPA171&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Robert K. Home (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=1ovC4TylXNkC&pg=PA195"><i>Of Planting and Planning: The Making of British Colonial Cities</i></a>. Londres: Chapman and Hall. p. 195. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-419-20230-1" title="Especial:Fontes de livros/978-0-419-20230-1">978-0-419-20230-1</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 6 de setembro de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Robert+K.+Home&rft.btitle=Of+Planting+and+Planning%3A+The+Making+of+British+Colonial+Cities&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-419-20230-1&rft.pages=195&rft.place=Londres&rft.pub=Chapman+and+Hall&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D1ovC4TylXNkC%26pg%3DPA195&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">John M. Murrin; et al. (27 de fevereiro de 2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=WcMWAAAAQBAJ&pg=PA508"><i>Liberty, Equality, Power: A History of the American People, Volume II: Since 1863, Concise Edition</i></a>. Boston: Cengage Learning. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9781285629544" title="Especial:Fontes de livros/9781285629544">9781285629544</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Alice+Fahs&rft.au=Gary+Gerstle&rft.au=James+M.+McPherson&rft.au=John+M.+Murrin&rft.au=Paul+E.+Johnson&rft.btitle=Liberty%2C+Equality%2C+Power%3A+A+History+of+the+American+People%2C+Volume+II%3A+Since+1863%2C+Concise+Edition&rft.date=2013-02-27&rft.genre=book&rft.isbn=9781285629544&rft.place=Boston&rft.pub=Cengage+Learning&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DWcMWAAAAQBAJ%26pg%3DPA508&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">The Spanish–American War. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.spanamwar.com/proctorspeech.htm">«Cuban Reconcentration Policy and its Effects»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 29 de janeiro de 2007</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=The+Spanish%93American+War&rft.btitle=Cuban+Reconcentration+Policy+and+its+Effects&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.spanamwar.com%2Fproctorspeech.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-morison-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-morison_69-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Samuel Loring Morison; Samuel Eliot Morison; Polmar, Norman (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=SYurkGIlgLMC&pg=PA18"><i>The American Battleship</i></a>. St. Paul, Minn.: MBI Publishing Company. p. 18. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-7603-0989-6" title="Especial:Fontes de livros/978-0-7603-0989-6">978-0-7603-0989-6</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 15 de setembro de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Polmar%2C+Norman&rft.au=Samuel+Eliot+Morison&rft.au=Samuel+Loring+Morison&rft.btitle=The+American+Battleship&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-7603-0989-6&rft.pages=18&rft.place=St.+Paul%2C+Minn.&rft.pub=MBI+Publishing+Company&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DSYurkGIlgLMC%26pg%3DPA18&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">The Avalon Project (10 de dezembro de 1898). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://avalon.law.yale.edu/19th_century/sp1898.asp">«Treaty of Peace Between the United States and Spain»</a>. Yale Law School</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=The+Avalon+Project&rft.btitle=Treaty+of+Peace+Between+the+United+States+and+Spain&rft.date=1898-12-10&rft.genre=unknown&rft.pub=Yale+Law+School&rft_id=http%3A%2F%2Favalon.law.yale.edu%2F19th_century%2Fsp1898.asp&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Pérez1998-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Pérez1998_71-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Louis A. Pérez (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=qRhK4vMXe1QC&pg=PR15"><i>Cuba Between Empires: 1878–1902</i></a>. Pittsburgh: University of Pittsburgh. p. 15. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8229-7197-9" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8229-7197-9">978-0-8229-7197-9</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Louis+A.+P%C3%A9rez&rft.btitle=Cuba+Between+Empires%3A+1878%931902&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8229-7197-9&rft.pages=15&rft.place=Pittsburgh&rft.pub=University+of+Pittsburgh&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DqRhK4vMXe1QC%26pg%3DPR15&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Diaz-Briquets, Sergio; Jorge F Pérez-López (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Fiquofr8LSoC&pg=PA63"><i>Corruption in Cuba: Castro and Beyond</i></a>. Austin: University of Texas Press. p. 63. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-292-71321-5" title="Especial:Fontes de livros/978-0-292-71321-5">978-0-292-71321-5</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 6 de setembro de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Jorge+F+P%C3%A9rez-L%C3%B3pez&rft.aufirst=Sergio&rft.aulast=Diaz-Briquets&rft.btitle=Corruption+in+Cuba%3A+Castro+and+Beyond&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-292-71321-5&rft.pages=63&rft.place=Austin&rft.pub=University+of+Texas+Press&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DFiquofr8LSoC%26pg%3DPA63&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Thomas, Hugh (1998). <i>Cuba; ou, The Pursuit of Freedom</i>. Cambridge: Da Capo Press. p. 283-287. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-306-80827-2" title="Especial:Fontes de livros/978-0-306-80827-2">978-0-306-80827-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Thomas%2C+Hugh&rft.btitle=Cuba%3B+ou%2C+The+Pursuit+of+Freedom&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-306-80827-2&rft.pages=283-287&rft.place=Cambridge&rft.pub=Da+Capo+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Benjamin Beede (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=48g116X9IIwC&pg=PA134"><i>The War of 1898, and U.S. interventions, 1898–1934: an encyclopedia</i></a>. Nova Iorque: Garland. p. 134. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8240-5624-7" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8240-5624-7">978-0-8240-5624-7</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 6 de setembro de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Benjamin+Beede&rft.btitle=The+War+of+1898%2C+and+U.S.+interventions%2C+1898%931934%3A+an+encyclopedia&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8240-5624-7&rft.pages=134&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Garland&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D48g116X9IIwC%26pg%3DPA134&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-D2012-75"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-D2012_75-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-D2012_75-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Terry K Sanderlin, Ed D (24 de abril de 2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=NFT8Mp8VuNkC&pg=PA7"><i>The Last American Rebel in Cuba</i></a>. Bloomington: AuthorHouse. p. 7. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-4685-9430-0" title="Especial:Fontes de livros/978-1-4685-9430-0">978-1-4685-9430-0</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Terry+K+Sanderlin%2C+Ed+D&rft.btitle=The+Last+American+Rebel+in+Cuba&rft.date=2012-04-24&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-4685-9430-0&rft.pages=7&rft.place=Bloomington&rft.pub=AuthorHouse&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DNFT8Mp8VuNkC%26pg%3DPA7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ChaffeePrevost1992-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ChaffeePrevost1992_76-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Wilber Albert Chaffee; Gary Prevost (1992). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=9CJec-NWjS0C&pg=PA4"><i>Cuba: A Different America</i></a>. Lanham: Rowman & Littlefield. p. 4. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8476-7694-1" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8476-7694-1">978-0-8476-7694-1</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Gary+Prevost&rft.au=Wilber+Albert+Chaffee&rft.btitle=Cuba%3A+A+Different+America&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8476-7694-1&rft.pages=4&rft.place=Lanham&rft.pub=Rowman+%26+Littlefield&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D9CJec-NWjS0C%26pg%3DPA4&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Argote-Freyre, Frank (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/fulgenciobatista00argo/page/50"><i>Fulgencio Batista</i></a>. <b>1</b>. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press. p. 50. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8135-3701-6" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8135-3701-6">978-0-8135-3701-6</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Argote-Freyre%2C+Frank&rft.btitle=Fulgencio+Batista&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8135-3701-6&rft.pages=50&rft.place=New+Brunswick%2C+N.J.&rft.pub=Rutgers+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Ffulgenciobatista00argo%2Fpage%2F50&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Hor-78"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Hor_78-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Hor_78-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Hor_78-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Horowitz, Irving Louis (1988). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=hx2_y7Vu-PUC&pg=PA463&hl=pt-BR"><i>Cuban communism</i></a>. New Brunswick, N.J: Transaction Books. p. 662. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-88738-672-5" title="Especial:Fontes de livros/0-88738-672-5">0-88738-672-5</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Horowitz%2C+Irving+Louis&rft.btitle=Cuban+communism&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.isbn=0-88738-672-5&rft.pages=662&rft.place=New+Brunswick%2C+N.J&rft.pub=Transaction+Books&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Dhx2_y7Vu-PUC%26pg%3DPA463%26hl%3Dpt-BR&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Lew-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lew_79-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Paul H. Lewis (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=LAvw-YXm4TsC&pg=PA186&hl=pt-BR#v=onepage&q&f=false">"Authoritarian Regimes in Latin America"</a>. (em inglês). Oxford, UK: Rowman and Littlefield. p. 186. <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0742537390" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-7425-3739-0</a>.</span> </li> <li id="cite_note-MJ303-80"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-MJ303_80-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-MJ303_80-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Jones, Melanie (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=o9ODxqsr-dIC&pg=PA303"><i>South America, Central America and the Caribbean 2002</i></a>. Londres: Routledge. p. 303. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-85743-121-6" title="Especial:Fontes de livros/978-1-85743-121-6">978-1-85743-121-6</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Jones%2C+Melanie&rft.btitle=South+America%2C+Central+America+and+the+Caribbean+2002&rft.date=2001&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-85743-121-6&rft.pages=303&rft.place=Londres&rft.pub=Routledge&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3Do9ODxqsr-dIC%26pg%3DPA303&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Suchlicki2002-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Suchlicki2002_81-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Jaime Suchlicki (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=BHhUknsCtfIC&pg=PA95"><i>Cuba: From Columbus to Castro and Beyond</i></a>. Washington, DC: Potomac Books, Inc. p. 95. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-57488-436-4" title="Especial:Fontes de livros/978-1-57488-436-4">978-1-57488-436-4</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Jaime+Suchlicki&rft.btitle=Cuba%3A+From+Columbus+to+Castro+and+Beyond&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-57488-436-4&rft.pages=95&rft.place=Washington%2C+DC&rft.pub=Potomac+Books%2C+Inc.&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DBHhUknsCtfIC%26pg%3DPA95&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Domínguez, Jorge I (1978). <i>Cuba: Order and Revolution</i>. Cambridge: Belknap Press. p. 76. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-674-17925-7" title="Especial:Fontes de livros/978-0-674-17925-7">978-0-674-17925-7</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Dom%C3nguez%2C+Jorge+I&rft.btitle=Cuba%3A+Order+and+Revolution&rft.date=1978&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-674-17925-7&rft.pages=76&rft.place=Cambridge&rft.pub=Belknap+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Villafana2011-83"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Villafana2011_83-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Villafana2011_83-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Villafana2011_83-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Frank R. Villafana (31 de dezembro de 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=Jj2mIS40lAMC&pg=PA201"><i>Expansionism: Its Effects on Cuba's Independence</i></a>. Piscataway: Transaction Publishers. p. 201. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-4128-4656-1" title="Especial:Fontes de livros/978-1-4128-4656-1">978-1-4128-4656-1</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Frank+R.+Villafana&rft.btitle=Expansionism%3A+Its+Effects+on+Cuba%27s+Independence&rft.date=2011-12-31&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-4128-4656-1&rft.pages=201&rft.place=Piscataway&rft.pub=Transaction+Publishers&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DJj2mIS40lAMC%26pg%3DPA201&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-bethell-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-bethell_84-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Leslie, Bethell (1993). <i>Cuba</i>. Cambridge: Cambridge University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-521-43682-3" title="Especial:Fontes de livros/978-0-521-43682-3">978-0-521-43682-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Leslie%2C+Bethell&rft.btitle=Cuba&rft.date=1993&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-521-43682-3&rft.place=Cambridge&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20080825011807/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,802544,00.html">«Batista's Boot»</a>. Time. 18 de janeiro de 1943<span class="reference-accessdate">. Consultado em 20 de abril de 2013</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,802544,00.html">original</a> em 25 de agosto de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Batista%27s+Boot&rft.date=1943-01-18&rft.genre=unknown&rft.pub=Time&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.time.com%2Ftime%2Fmagazine%2Farticle%2F0%2C9171%2C802544%2C00.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Polmar, Norman; Thomas B. Allen. <i>World War II: The Encyclopedia of the War Years 1941–1945</i>. Nova Iorque: Random House. p. 230</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Polmar%2C+Norman&rft.au=Thomas+B.+Allen&rft.btitle=World+War+II%3A+The+Encyclopedia+of+the+War+Years+1941%931945&rft.genre=book&rft.pages=230&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Random+House&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Domínguez, Jorge I (1978). <i>Cuba: Ordem e Revolução</i>. Cambridge: Belknap Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-674-17925-7" title="Especial:Fontes de livros/978-0-674-17925-7">978-0-674-17925-7</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Dom%C3nguez%2C+Jorge+I&rft.btitle=Cuba%3A+Ordem+e+Revolu%C3%A7%C3%A3o&rft.date=1978&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-674-17925-7&rft.place=Cambridge&rft.pub=Belknap+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">José Alvarez (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://edis.ifas.ufl.edu/pdf%5CFE%5CFE48000.pdf">«Cuban Agriculture Before 1959: The Social Situation1»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> (em inglês). Departamento de Economia de Alimentos e Recursos da Universidade da Flórida</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Jos%C3%A9+Alvarez&rft.btitle=Cuban+Agriculture+Before+1959%3A+The+Social+Situation1&rft.date=2004&rft.genre=unknown&rft.pub=Departamento+de+Economia+de+Alimentos+e+Recursos+da+Universidade+da+Fl%C3%B3rida&rft_id=https%3A%2F%2Fedis.ifas.ufl.edu%2Fpdf%255CFE%255CFE48000.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historytoday.com/richard-cavendish/general-batista-returns-power-cuba">«A Coup in Cuba»</a>. History Today<span class="reference-accessdate">. Consultado em 13 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=A+Coup+in+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=History+Today&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historytoday.com%2Frichard-cavendish%2Fgeneral-batista-returns-power-cuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Guerra, Lillian (2010). <i>Beyond Paradox</i>. Durham: Duke University Press. p. 199–238. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8223-4737-8" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8223-4737-8">978-0-8223-4737-8</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Guerra%2C+Lillian&rft.btitle=Beyond+Paradox&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8223-4737-8&rft.pages=199-238&rft.place=Durham&rft.pub=Duke+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=James_S._Olson&action=edit&redlink=1" class="new" title="James S. Olson (página não existe)">James Stuart Olson</a> (2000). <i>Historical Dictionary of the 1950s</i>. Westport: Greenwood Publishing Group. pp. 67–68. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-313-30619-2" title="Especial:Fontes de livros/0-313-30619-2">0-313-30619-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=James+Stuart+Olson&rft.btitle=Historical+Dictionary+of+the+1950s&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=0-313-30619-2&rft.pages=67-68&rft.place=Westport&rft.pub=Greenwood+Publishing+Group&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-lewis-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-lewis_92-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Paul H. Lewis (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=LAvw-YXm4TsC&pg=PA186"><i>Authoritarian Regimes in Latin America</i></a>. Oxford: Rowman & Littlefield. p. 186. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-7425-3739-2" title="Especial:Fontes de livros/978-0-7425-3739-2">978-0-7425-3739-2</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de setembro de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Paul+H.+Lewis&rft.btitle=Authoritarian+Regimes+in+Latin+America&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-7425-3739-2&rft.pages=186&rft.place=Oxford&rft.pub=Rowman+%26+Littlefield&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DLAvw-YXm4TsC%26pg%3DPA186&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Luís Fernando Ayerbe (2004). <i>A Revolução Cubana</i>. São Paulo: UNESP. p. 33-34. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/85-7139-549-7" title="Especial:Fontes de livros/85-7139-549-7">85-7139-549-7</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Lu%C3s+Fernando+Ayerbe&rft.btitle=A+Revolu%C3%A7%C3%A3o+Cubana&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=85-7139-549-7&rft.pages=33-34&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=UNESP&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Padrón, José Luis; Betancourt, Luis Adrián (2008). <i>Batista, últimos días en el poder</i>. La Habana: Unión</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Betancourt%2C+Luis+Adri%C3%A1n&rft.au=Padr%C3%B3n%2C+Jos%C3%A9+Luis&rft.btitle=Batista%2C+%C3%BAltimos+d%C3as+en+el+poder&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.place=La+Habana&rft.pub=Uni%C3%B3n&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-IhrieOropesa2011-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IhrieOropesa2011_95-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Maureen Ihrie; Salvador Oropesa (31 de outubro de 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=zPDFHE_5besC&pg=PA262"><i>World Literature in Spanish: An Encyclopedia: An Encyclopedia</i></a>. Santa Bárbara: ABC-CLIO. p. 262. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-313-08083-8" title="Especial:Fontes de livros/978-0-313-08083-8">978-0-313-08083-8</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Maureen+Ihrie&rft.au=Salvador+Oropesa&rft.btitle=World+Literature+in+Spanish%3A+An+Encyclopedia%3A+An+Encyclopedia&rft.date=2011-10-31&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-313-08083-8&rft.pages=262&rft.place=Santa+B%C3%A1rbara&rft.pub=ABC-CLIO&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DzPDFHE_5besC%26pg%3DPA262&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Chomsky2010-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chomsky2010_96-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Aviva Chomsky (23 de novembro de 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=094JHT5JtCAC&pg=PA37"><i>A History of the Cuban Revolution</i></a>. Hoboken: John Wiley & Sons. p. 37–38. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-4443-2956-8" title="Especial:Fontes de livros/978-1-4443-2956-8">978-1-4443-2956-8</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Aviva+Chomsky&rft.btitle=A+History+of+the+Cuban+Revolution&rft.date=2010-11-23&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-4443-2956-8&rft.pages=37-38&rft.place=Hoboken&rft.pub=John+Wiley+%26+Sons&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D094JHT5JtCAC%26pg%3DPA37&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/1959/06/24/archives/trujillo-reported-to-crush-invasion-backed-by-cuba-trujillo-is-said.html">«Trujillo Reported to Crush Invasion Backed by Cuba»</a> (em inglês). The New York Times. 24 de junho de 1959</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Trujillo+Reported+to+Crush+Invasion+Backed+by+Cuba&rft.date=1959-06-24&rft.genre=unknown&rft.pub=The+New+York+Times&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F1959%2F06%2F24%2Farchives%2Ftrujillo-reported-to-crush-invasion-backed-by-cuba-trujillo-is-said.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Falk, Pamela S. (1988). <i>Washing and Havana</i>. Washington, D.C.: The Wilson Quarterly. p. 64–74</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Falk%2C+Pamela+S.&rft.btitle=Washing+and+Havana&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.pages=64-74&rft.place=Washington%2C+D.C.&rft.pub=The+Wilson+Quarterly&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Cuba=URSS-99"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Cuba=URSS_99-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Cuba=URSS_99-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Stephen G. Rabe (1988). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com.br/books?id=o2SFNdAiB7UC&pg=PA123&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false"><i>Eisenhower and Latin America: The Foreign Policy of Anticommunism</i></a>. Chapel Hill: UNC Press Books. p. 123–125. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8078-4204-1" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8078-4204-1">978-0-8078-4204-1</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Stephen+G.+Rabe&rft.btitle=Eisenhower+and+Latin+America%3A+The+Foreign+Policy+of+Anticommunism&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8078-4204-1&rft.pages=123-125&rft.place=Chapel+Hill&rft.pub=UNC+Press+Books&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com.br%2Fbooks%3Fid%3Do2SFNdAiB7UC%26pg%3DPA123%26redir_esc%3Dy%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>The Economic Impact of U.S. Sanctions with Respect to Cuba. p. Section 2–3</i>. Washington, DC: U.S. International Trade Commission. 1960. p. 2. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-4578-2290-2" title="Especial:Fontes de livros/978-1-4578-2290-2">978-1-4578-2290-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+Economic+Impact+of+U.S.+Sanctions+with+Respect+to+Cuba.+p.+Section+2%933&rft.date=1960&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-4578-2290-2&rft.pages=2&rft.place=Washington%2C+DC&rft.pub=U.S.+International+Trade+Commission&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/news/world-latin-america-31059030">«US rejects Cuba demand to hand back Guantanamo Bay base»</a>. BBC News. 30 de janeiro de 2015. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20161207183342/https://www.bbc.com/news/world-latin-america-31059030">Cópia arquivada em 7 de dezembro de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=US+rejects+Cuba+demand+to+hand+back+Guantanamo+Bay+base&rft.date=2015-01-30&rft.genre=unknown&rft.pub=BBC+News&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fnews%2Fworld-latin-america-31059030&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20100307213409/http://www.history.com/this-day-in-history/khrushchev-and-eisenhower-trade-threats-over-cuba">«O primeiro-ministro soviético Khrushchev e o presidente Eisenhower ameaçam o comércio de Cuba»</a> (em inglês). History<span class="reference-accessdate">. Consultado em 18 de agosto de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.history.com/this-day-in-history/khrushchev-and-eisenhower-trade-threats-over-cuba">original</a> em 7 de março de 2010</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=O+primeiro-ministro+sovi%C3%A9tico+Khrushchev+e+o+presidente+Eisenhower+amea%C3%A7am+o+com%C3%A9rcio+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=History&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.history.com%2Fthis-day-in-history%2Fkhrushchev-and-eisenhower-trade-threats-over-cuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Richard A. Crooker (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com.br/books?id=l-5GqG1hluIC&pg=PA43&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false"><i>Cuba</i></a>. Nova Iorque: Infobase Publishing. p. 43–44. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-4381-0497-3" title="Especial:Fontes de livros/978-1-4381-0497-3">978-1-4381-0497-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Richard+A.+Crooker&rft.btitle=Cuba&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-4381-0497-3&rft.pages=43-44&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Infobase+Publishing&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com.br%2Fbooks%3Fid%3Dl-5GqG1hluIC%26pg%3DPA43%26redir_esc%3Dy%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Gary Clyde Hufbauer; et al. (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.piie.com/sites/default/files/publications/papers/sanctions-cuba-60-3.pdf">«US v. Cuba (1960– : Castro)»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> (em inglês). Peterson Institute for International Economics</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Gary+Clyde+Hufbauer&rft.au=Jeffrey+J.+Schot&rft.au=Kimberly+Ann+Elliot&rft.au=Milica+Cosic&rft.btitle=US+v.+Cuba+%281960%93+%3A+Castro%29&rft.date=2011&rft.genre=unknown&rft.pub=Peterson+Institute+for+International+Economics&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.piie.com%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Fpublications%2Fpapers%2Fsanctions-cuba-60-3.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Polmar, Norman; Gresham, John D. (17 de janeiro de 2006). <i>DEFCON-2: Standing on the Brink of Nuclear War During the Cuban Missile Crisis</i>. Hoboken: Wiley. p. 223. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-471-67022-3" title="Especial:Fontes de livros/978-0-471-67022-3">978-0-471-67022-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Gresham%2C+John+D.&rft.au=Polmar%2C+Norman&rft.btitle=DEFCON-2%3A+Standing+on+the+Brink+of+Nuclear+War+During+the+Cuban+Missile+Crisis&rft.date=2006-01-17&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-471-67022-3&rft.pages=223&rft.place=Hoboken&rft.pub=Wiley&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Duncan, Terri Kaye; Stein, R. Conrad. <i>Thirteen Days of Tension: The Cuban Missile Crisis. Movements and moments that changed America</i>. Nova Iorque: Rosen Publishing Group. p. 8-49, 94. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-72534-219-4" title="Especial:Fontes de livros/978-1-72534-219-4">978-1-72534-219-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Duncan%2C+Terri+Kaye&rft.au=Stein%2C+R.+Conrad&rft.btitle=Thirteen+Days+of+Tension%3A+The+Cuban+Missile+Crisis.+Movements+and+moments+that+changed+America&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-72534-219-4&rft.pages=8-49%2C+94&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Rosen+Publishing+Group&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Faria, Miguel A. (2002). <i>Cuba in Revolution – Escape From a Lost Paradise</i>. Macon: Hacienda Publishing. p. 163–228</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Faria%2C+Miguel+A.&rft.btitle=Cuba+in+Revolution+%93+Escape+From+a+Lost+Paradise&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.pages=163-228&rft.place=Macon&rft.pub=Hacienda+Publishing&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://themilitant.com/2019/02/16/cuba-and-algerian-revolutions-an-intertwined-history/">«Cuba and Algerian revolutions: an intertwined history»</a> (em inglês). The Militant<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+and+Algerian+revolutions%3A+an+intertwined+history&rft.genre=unknown&rft.pub=The+Militant&rft_id=https%3A%2F%2Fthemilitant.com%2F2019%2F02%2F16%2Fcuba-and-algerian-revolutions-an-intertwined-history%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Domínguez, Jorge I (1989). <i>Para tornar um mundo seguro para a revolução: a política externa de Cuba</i>. Cambridge: Harvard University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-674-89325-2" title="Especial:Fontes de livros/978-0-674-89325-2">978-0-674-89325-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Dom%C3nguez%2C+Jorge+I&rft.btitle=Para+tornar+um+mundo+seguro+para+a+revolu%C3%A7%C3%A3o%3A+a+pol%C3tica+externa+de+Cuba&rft.date=1989&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-674-89325-2&rft.place=Cambridge&rft.pub=Harvard+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://amp.theguardian.com/commentisfree/2016/nov/30/africa-fidel-castro-nelson-mandela-cuba">«To so many Africans, Fidel Castro is a hero. Here's why»</a> (em inglês). The Guardian. 30 de novembro de 2016<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=To+so+many+Africans%2C+Fidel+Castro+is+a+hero.+Here%99s+why&rft.date=2016-11-30&rft.genre=unknown&rft.pub=The+Guardian&rft_id=https%3A%2F%2Famp.theguardian.com%2Fcommentisfree%2F2016%2Fnov%2F30%2Fafrica-fidel-castro-nelson-mandela-cuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Valenta, Jiri (1981). <i>A Aliança Soviética-Cubana na África e no Caribe</i>. [S.l.: s.n.] p. 45</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Valenta%2C+Jiri&rft.btitle=A+Alian%C3%A7a+Sovi%C3%A9tica-Cubana+na+%C3%81frica+e+no+Caribe&rft.date=1981&rft.genre=book&rft.pages=45&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Cubaa-112"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Cubaa_112-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Cubaa_112-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Cubaa_112-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Cuba">«Cuba»</a> (em inglês). Britannica<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=Britannica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FCuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-LF-113"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-LF_113-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-LF_113-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Luís Fernando Ayerbe (2004). <i>A Revolução Cubana</i>. São Paulo: UNESP. p. 55-56. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/85-7139-549-7" title="Especial:Fontes de livros/85-7139-549-7">85-7139-549-7</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Lu%C3s+Fernando+Ayerbe&rft.btitle=A+Revolu%C3%A7%C3%A3o+Cubana&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=85-7139-549-7&rft.pages=55-56&rft.place=S%C3%A3o+Paulo&rft.pub=UNESP&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eleccionesencuba.cu/">«CEN - Consejo Electoral Nacional»</a>. <i>www.eleccionesencuba.cu</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de novembro de 2020</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120523140522/http://www.eleccionesencuba.cu/">Cópia arquivada em 23 de maio de 2012</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=CEN+-+Consejo+Electoral+Nacional&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.eleccionesencuba.cu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eleccionesencuba.cu%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-115">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://brasil.elpais.com/brasil/2018/07/22/internacional/1532287928_730414.html">«Cuba reforma Constituição para reverter décadas de homofobia»</a>. El País. 24 de julho de 2018<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+reforma+Constitui%C3%A7%C3%A3o+para+reverter+d%C3%A9cadas+de+homofobia&rft.date=2018-07-24&rft.genre=unknown&rft.pub=El+Pa%C3s&rft_id=https%3A%2F%2Fbrasil.elpais.com%2Fbrasil%2F2018%2F07%2F22%2Finternacional%2F1532287928_730414.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-116">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Ualisso Pereira Freitas (outubro de 2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://repositorio.ufu.br/bitstream/123456789/30234/1/Trai%C3%A7%C3%A3oSexoTestemunhos.pdf">«A traição do sexo: testemunhos da perseguição aos homossexuais em Cuba na obra de Reinaldo Arenas (1959-1990)»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. Instituto de Ciências Humanas do Pontal, Universidade Federal de Uberlândia<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Ualisso+Pereira+Freitas&rft.btitle=A+trai%C3%A7%C3%A3o+do+sexo%3A+testemunhos+da+persegui%C3%A7%C3%A3o+aos+homossexuais+em+Cuba+na+obra+de+Reinaldo+Arenas+%281959-1990%29&rft.date=2020-10&rft.genre=unknown&rft.pub=Instituto+de+Ci%C3%AAncias+Humanas+do+Pontal%2C+Universidade+Federal+de+Uberl%C3%A2ndia&rft_id=https%3A%2F%2Frepositorio.ufu.br%2Fbitstream%2F123456789%2F30234%2F1%2FTrai%25C3%25A7%25C3%25A3oSexoTestemunhos.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.piie.com/sites/default/files/publications/papers/sanctions-cuba-60-3.pdf">«US v. Cuba (1960 – : Castro)»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> (em inglês). Peterson Institute for International Economics<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=US+v.+Cuba+%281960+%93+%3A+Castro%29&rft.genre=unknown&rft.pub=Peterson+Institute+for+International+Economics&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.piie.com%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Fpublications%2Fpapers%2Fsanctions-cuba-60-3.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Bethell, Leslie (1998). <i>A História de Cambridge da América Latina</i>. [S.l.: s.n.] <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-521-62327-8" title="Especial:Fontes de livros/978-0-521-62327-8">978-0-521-62327-8</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Bethell%2C+Leslie&rft.btitle=A+Hist%C3%B3ria+de+Cambridge+da+Am%C3%A9rica+Latina&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-521-62327-8&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160314103057/http://www.mercatrade.com/blog/country-profile-cuba/">«Can You Chip In?»</a> (em inglês). Mercatrade<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mercatrade.com/blog/country-profile-cuba/">original</a> em 14 de março de 2016</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Can+You+Chip+In%3F&rft.genre=unknown&rft.pub=Mercatrade&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mercatrade.com%2Fblog%2Fcountry-profile-cuba%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a></span> <span class="reference-text">Gershman & Gutierrez 2009, p. 20</span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2474886/">«Health consequences of Cuba's Special Period»</a> (em inglês). Canadian Medical Association Journal<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Health+consequences+of+Cuba%27s+Special+Period&rft.genre=unknown&rft.pub=Canadian+Medical+Association+Journal&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC2474886%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cpj.org/reports/2008/03/cuba-press-crackdown/">«Cuba's Long Black Spring»</a> (em inglês). Comitê para a Proteção de Jornalistas<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba%99s+Long+Black+Spring&rft.genre=unknown&rft.pub=Comit%C3%AA+para+a+Prote%C3%A7%C3%A3o+de+Jornalistas&rft_id=https%3A%2F%2Fcpj.org%2Freports%2F2008%2F03%2Fcuba-press-crackdown%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-123">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rsf.org/IMG/pdf/Cuba_report.pdf">«Can You Chip In?»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> (em inglês). Repórteres Sem Fronteiras<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2021</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20081206131243/http://www.rsf.org/IMG/pdf/Cuba_report.pdf">Cópia arquivada <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 6 de dezembro de 2008</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Can+You+Chip+In%3F&rft.genre=unknown&rft.pub=Rep%C3%B3rteres+Sem+Fronteiras&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rsf.org%2FIMG%2Fpdf%2FCuba_report.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-124">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/portuguese/lg/noticias/2009/06/090603_oea_cuba_rc">«OEA revoga suspensão a Cuba depois de 47 anos»</a>. BBC News Brasil. 2009<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=OEA+revoga+suspens%C3%A3o+a+Cuba+depois+de+47+anos&rft.date=2009&rft.genre=unknown&rft.pub=BBC+News+Brasil&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fportuguese%2Flg%2Fnoticias%2F2009%2F06%2F090603_oea_cuba_rc&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://novaescola.org.br/conteudo/2299/o-que-significa-o-fim-da-suspensao-de-cuba-da-organizacao-dos-estados-americanos-oea">«O que significa o fim da suspensão de Cuba da Organização dos Estados Americanos (OEA)?»</a>. Nova Escola.org. 1 de maio de 2009<span class="reference-accessdate">. Consultado em 13 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=O+que+significa+o+fim+da+suspens%C3%A3o+de+Cuba+da+Organiza%C3%A7%C3%A3o+dos+Estados+Americanos+%28OEA%29%3F&rft.date=2009-05-01&rft.genre=unknown&rft.pub=Nova+Escola.org&rft_id=https%3A%2F%2Fnovaescola.org.br%2Fconteudo%2F2299%2Fo-que-significa-o-fim-da-suspensao-de-cuba-da-organizacao-dos-estados-americanos-oea&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-126">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://memorialdademocracia.com.br/card/eua-conseguem-expulsar-cuba-da-oea">«EUA conseguem tirar Cuba da OEA - Medida, com o apoio de 14 países, sela o isolamento da ilha revolucionária»</a>. Memorial da Democracia<span class="reference-accessdate">. Consultado em 13 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=EUA+conseguem+tirar+Cuba+da+OEA+-+Medida%2C+com+o+apoio+de+14+pa%C3ses%2C+sela+o+isolamento+da+ilha+revolucion%C3%A1ria&rft.genre=unknown&rft.pub=Memorial+da+Democracia&rft_id=http%3A%2F%2Fmemorialdademocracia.com.br%2Fcard%2Feua-conseguem-expulsar-cuba-da-oea&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-127">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.em.com.br/app/noticia/internacional/2021/07/28/interna_internacional,1290652/oea-adia-reuniao-para-discutir-situacao-em-cuba.shtml">«OEA adia reunião para discutir situação em Cuba»</a>. Em Tempo. 27 de julho de 2021<span class="reference-accessdate">. Consultado em 13 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=OEA+adia+reuni%C3%A3o+para+discutir+situa%C3%A7%C3%A3o+em+Cuba&rft.date=2021-07-27&rft.genre=unknown&rft.pub=Em+Tempo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.em.com.br%2Fapp%2Fnoticia%2Finternacional%2F2021%2F07%2F28%2Finterna_internacional%2C1290652%2Foea-adia-reuniao-para-discutir-situacao-em-cuba.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-128">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://edition.cnn.com/2012/10/16/world/americas/cuba-travel-policy/">«Cuba facilita restrição de viagens para cidadãos»</a> (em inglês). CNN<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160304095615/https://edition.cnn.com/2012/10/16/world/americas/cuba-travel-policy/">Cópia arquivada em 4 de março de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+facilita+restri%C3%A7%C3%A3o+de+viagens+para+cidad%C3%A3os&rft.genre=unknown&rft.pub=CNN&rft_id=https%3A%2F%2Fedition.cnn.com%2F2012%2F10%2F16%2Fworld%2Famericas%2Fcuba-travel-policy%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-129"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-129">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pbs.org/newshour/bb/world-jan-june13-cuba1_01-14/">«Cuba abre viagens ao exterior para a maioria dos cidadãos, eliminando a exigência de visto de saída»</a> (em inglês). PBS<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20161128050947/http://www.pbs.org/newshour/bb/world-jan-june13-cuba1_01-14/">Cópia arquivada em 28 de novembro de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+abre+viagens+ao+exterior+para+a+maioria+dos+cidad%C3%A3os%2C+eliminando+a+exig%C3%AAncia+de+visto+de+sa%C3da&rft.genre=unknown&rft.pub=PBS&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pbs.org%2Fnewshour%2Fbb%2Fworld-jan-june13-cuba1_01-14%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-130">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ibtimes.com/cubas-first-year-immigration-reform-180000-people-leave-country-come-back-1539860">«O primeiro ano da reforma da imigração em Cuba: 180 mil pessoas saem do país ... e voltam»</a> (em inglês). Ib Times<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160809131449/http://www.ibtimes.com/cubas-first-year-immigration-reform-180000-people-leave-country-come-back-1539860">Cópia arquivada em 9 de agosto de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=O+primeiro+ano+da+reforma+da+imigra%C3%A7%C3%A3o+em+Cuba%3A+180+mil+pessoas+saem+do+pa%C3s+...+e+voltam&rft.genre=unknown&rft.pub=Ib+Times&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ibtimes.com%2Fcubas-first-year-immigration-reform-180000-people-leave-country-come-back-1539860&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-131">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/portuguese/noticias/2016/03/160320_visita_obama_cuba_rm">«Visita histórica: O que Barack Obama quer em Cuba?»</a>. BBC News Brasil. 20 de março de 2016<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Visita+hist%C3%B3rica%3A+O+que+Barack+Obama+quer+em+Cuba%3F&rft.date=2016-03-20&rft.genre=unknown&rft.pub=BBC+News+Brasil&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fportuguese%2Fnoticias%2F2016%2F03%2F160320_visita_obama_cuba_rm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-132">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/2019/feb/25/cuba-approves-new-socialist-constitution">«Cuba overwhelmingly approves new constitution affirming 'irrevocable' socialism»</a> (em inglês). The Guardian. 25 de fevereiro de 2019<span class="reference-accessdate">. Consultado em 13 de agosto de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+overwhelmingly+approves+new+constitution+affirming+%98irrevocable%99+socialism&rft.date=2019-02-25&rft.genre=unknown&rft.pub=The+Guardian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.theguardian.com%2Fworld%2F2019%2Ffeb%2F25%2Fcuba-approves-new-socialist-constitution&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-133"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-133">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/2022/12/10/world/americas/cuba-us-migration.html">«<span style="padding-left:0.2em;">'</span>Cuba Is Depopulating': Largest Exodus Yet Threatens Country's Future Africa»</a> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de dezembro de 2022</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=%98Cuba+Is+Depopulating%99%3A+Largest+Exodus+Yet+Threatens+Country%99s+Future+Africa&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F2022%2F12%2F10%2Fworld%2Famericas%2Fcuba-us-migration.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-134">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>O Globo Atlas Geográfico Mundial</i>. Rio de Janeiro: O Globo. p. 123</span> </li> <li id="cite_note-stoner-135"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-stoner_135-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Stoner, K. Lynn (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20091029160558/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761569844_14/Cuba.html">«Cuba»</a>. <i>Encarta Online Encyclopedia</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 31 de outubro de 2009</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encarta.msn.com/encyclopedia_761569844_14/Cuba.html">original</a> em 29 de outubro de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba&rft.au=Stoner%2C+K.+Lynn&rft.date=2005&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encarta+Online+Encyclopedia&rft_id=http%3A%2F%2Fencarta.msn.com%2Fencyclopedia_761569844_14%2FCuba.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.estadao.com.br/internacional/america-do-norte/saiba-mais-sobre-a-base-naval-americana-de-guantanamo/">«Saiba mais sobre a base naval americana de Guantánamo»</a>. Estadão, Grupo Estado. 22 de janeiro de 2009<span class="reference-accessdate">. Consultado em 8 de junho de 2012</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Saiba+mais+sobre+a+base+naval+americana+de+Guant%C3%A1namo&rft.date=2009-01-22&rft.genre=unknown&rft.pub=Estad%C3%A3o%2C+Grupo+Estado&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.estadao.com.br%2Finternacional%2Famerica-do-norte%2Fsaiba-mais-sobre-a-base-naval-americana-de-guantanamo%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Clima-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Clima_137-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Instituto de Meteorologia da República de Cuba (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.insmet.cu/asp/genesis.asp?TB0=PLANTILLAS&TB1=CLIMAC&TB2=/clima/ClimaCuba.htm">«El Clima de Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de novembro de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=El+Clima+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.insmet.cu%2Fasp%2Fgenesis.asp%3FTB0%3DPLANTILLAS%26TB1%3DCLIMAC%26TB2%3D%2Fclima%2FClimaCuba.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-138">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/opinion/2008/09/22/cuba-los-huracanes-y-la-hipocresia-de-washington/">«Cuba, los huracanes y la hipocresía de Washington»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba%2C+los+huracanes+y+la+hipocres%C3a+de+Washington&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Fopinion%2F2008%2F09%2F22%2Fcuba-los-huracanes-y-la-hipocresia-de-washington%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-139"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-139">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.undrr.org/news/cuba-model-hurricane-risk-management">«Cuba: a model in hurricane risk management»</a>. <i>United Nations Office for Disaster Risk Reduction</i>. 2004</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba%3A+a+model+in+hurricane+risk+management&rft.date=2004&rft.genre=unknown&rft.jtitle=United+Nations+Office+for+Disaster+Risk+Reduction&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.undrr.org%2Fnews%2Fcuba-model-hurricane-risk-management&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-140">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cbd.int/convention/parties/list/">«List of Parties»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 8 de dezembro de 2012</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20110124005746/http://www.cbd.int/convention/parties/list/">Cópia arquivada em 24 de janeiro de 2011</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=List+of+Parties&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cbd.int%2Fconvention%2Fparties%2Flist%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cbd.int/doc/world/cu/cu-nbsap-v2-es.pdf">«Plan de Acción Nacional 2006/2010 sobre la Diversidad Biológica. República de Cuba»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de dezembro de 2012</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Plan+de+Acci%C3%B3n+Nacional+2006%2F2010+sobre+la+Diversidad+Biol%C3%B3gica.+Rep%C3%BAblica+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cbd.int%2Fdoc%2Fworld%2Fcu%2Fcu-nbsap-v2-es.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-CBD-142"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-CBD_142-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CBD_142-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">República de Cuba, ed. (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cbd.int/doc/world/cu/cu-nr-04-es.pdf">«IV Informe Nacional al Convento sobre la Diversidad Biológica»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de dezembro de 2012</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=IV+Informe+Nacional+al+Convento+sobre+la+Diversidad+Biol%C3%B3gica&rft.date=2009&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cbd.int%2Fdoc%2Fworld%2Fcu%2Fcu-nr-04-es.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">DePalma, Anthony (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hartford-hwp.com/archives/41/310.html">«Cuban Site Casts Light on an Extinct People»</a>. New York Times<span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de julho de 2006</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160303194847/http://www.hartford-hwp.com/archives/41/310.html">Cópia arquivada em 3 de março de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Anthony&rft.aulast=DePalma&rft.btitle=Cuban+Site+Casts+Light+on+an+Extinct+People&rft.date=1998&rft.genre=unknown&rft.pub=New+York+Times&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hartford-hwp.com%2Farchives%2F41%2F310.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130821113550/http://www.miamiherald.com/multimedia/news/afrolatin/part4/index.html">«A barrier for Cuba's blacks»</a>. Miami Herald<span class="reference-accessdate">. Consultado em 20 de abril de 2011</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.miamiherald.com/multimedia/news/afrolatin/part4/index.html">original</a> em 21 de agosto de 2013</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=A+barrier+for+Cuba%27s+blacks&rft.genre=unknown&rft.pub=Miami+Herald&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.miamiherald.com%2Fmultimedia%2Fnews%2Fafrolatin%2Fpart4%2Findex.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-145">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Alto-comissariado_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas_para_os_Refugiados" class="mw-redirect" title="Alto-comissariado das Nações Unidas para os Refugiados">Alto-comissariado das Nações Unidas para os Refugiados</a>, ed. (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.unhcr.org/refworld/docid/49749d342c.html">«World Directory of Minorities and Indigenous Peoples – Cuba: Afro-Cubans»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=World+Directory+of+Minorities+and+Indigenous+Peoples+%93+Cuba%3A+Afro-Cubans&rft.date=2008&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.unhcr.org%2Frefworld%2Fdocid%2F49749d342c.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20070926222652/http://www.thepeninsulaqatar.com/Display_news.asp?section=World_News&subsection=Americas&month=May2007&file=World_News2007051741913.xml">«thepeninsulaqatar.com»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.thepeninsulaqatar.com/Display_news.asp?section=World_News&subsection=Americas&month=May2007&file=World_News2007051741913.xml">original</a> em 26 de setembro de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=thepeninsulaqatar.com&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.thepeninsulaqatar.com%2FDisplay_news.asp%3Fsection%3DWorld_News%26subsection%3DAmericas%26month%3DMay2007%26file%3DWorld_News2007051741913.xml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-147">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090113074404/http://www.periodico26.cu/english/features/june2008/cuba-population060508.html">«Population Decrease Must be Reverted»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.periodico26.cu/english/features/june2008/cuba-population060508.html">original</a> em 13 de janeiro de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Population+Decrease+Must+be+Reverted&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.periodico26.cu%2Fenglish%2Ffeatures%2Fjune2008%2Fcuba-population060508.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160304062527/http://www.un.org/esa/population/pubsarchive/fer/ffer.htm">«United Nations World Fertility Patterns 1997»</a>. United Nations. 1997<span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de julho de 2006</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.un.org/esa/population/pubsarchive/fer/ffer.htm">original</a> em 4 de março de 2016</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=United+Nations+World+Fertility+Patterns+1997&rft.date=1997&rft.genre=unknown&rft.pub=United+Nations&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.un.org%2Fesa%2Fpopulation%2Fpubsarchive%2Ffer%2Fffer.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Stanley K. Henshaw, Susheela Singh and Taylor Haas. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.guttmacher.org/pubs/journals/25s3099.html">«The Incidence of Abortion Worldwide»</a>. <i>International Family Planning Perspectives, 1999, 25(Supplement):S30 – S38</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 11 de maio de 2006</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160329152411/http://www.guttmacher.org/pubs/journals/25s3099.html">Cópia arquivada em 29 de março de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=The+Incidence+of+Abortion+Worldwide&rft.au=Stanley+K.+Henshaw%2C+Susheela+Singh+and+Taylor+Haas&rft.genre=unknown&rft.jtitle=International+Family+Planning+Perspectives%2C+1999%2C+25%28Supplement%29%3AS30+%93+S38&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.guttmacher.org%2Fpubs%2Fjournals%2F25s3099.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-genetic-150"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-genetic_150-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-genetic_150-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-genetic_150-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-genetic_150-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-genetic_150-4">e</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Mendizabal, Isabel; et al. (21 de julho de 2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2492877/">«Genetic origin, admixture, and asymmetry in maternal and paternal human lineages in Cuba»</a>. <i>BMC Evolutionary Biology</i>. <b>8</b>. 213 páginas. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2492877">2492877</a><span style="margin-left:0.1em"><span typeof="mw:File"><span title="Acessível livremente"><img alt="Acessível livremente" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png" decoding="async" width="9" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/14px-Lock-green.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/18px-Lock-green.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="813" /></span></span></span></span>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18644108">18644108</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1186%2F1471-2148-8-213">10.1186/1471-2148-8-213</a> – via PubMed Central</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Genetic+origin%2C+admixture%2C+and+asymmetry+in+maternal+and+paternal+human+lineages+in+Cuba&rft.au=Berniell-Lee%2C+Gemma&rft.au=Calafell%2C+Francesc&rft.au=Comas%2C+David&rft.au=Mart%C3nez-Fuentes%2C+Antonio&rft.au=Salas%2C+Antonio&rft.au=Sandoval%2C+Karla&rft.aufirst=Isabel&rft.aulast=Mendizabal&rft.date=2008-07-21&rft.genre=article&rft.jtitle=BMC+Evolutionary+Biology&rft.volume=8&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC2492877&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC2492877%2F&rft_id=info%3Adoi%2F10.1186%2F1471-2148-8-213&rft_id=info%3Apmid%2F18644108&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-boris-151"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-boris_151-0">↑</a></span> <span class="reference-text">FAUSTO, Boris. Fazer a América: a imigração em massa para a América Latina.</span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a></span> <span class="reference-text">The Cuban Labor Market and Immigration from Spain, 1900–1930. ABEL F. LOSADA ALVAREZ. Cuban Studies. Vol. 25 (1995), pp. 147-164 (18 pages). Published By: University of Pittsburgh Press</span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a></span> <span class="reference-text">Antonio Zapata. Universidad de Shanghai. Los chinos de Cuba y del Perú: revisión historiográfica. Investigaciones sociales. Vol.22 N.°42, pp.131-154. [2019]UNMSM/IIHS. Lima, Perú</span> </li> <li id="cite_note-admixture-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-admixture_154-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Cintado, A.; et al. (1 de maio de 2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19381988/">«Admixture estimates for the population of Havana City»</a>. <i>Annals of Human Biology</i>. <b>36</b> (3): 350–360. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19381988">19381988</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1080%2F03014460902817984">10.1080/03014460902817984</a> – via PubMed</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Admixture+estimates+for+the+population+of+Havana+City&rft.au=Ale%2C+M.&rft.au=Benitez%2C+J.&rft.au=Camacho%2C+H.&rft.au=Casalvilla%2C+R.&rft.au=Companioni%2C+O.&rft.au=De+Cossio%2C+M.+E.+Fernandez&rft.au=Diaz-Horta%2C+O.&rft.au=Due%C3%B1as%2C+M.&rft.au=Ferrer%2C+A.&rft.au=Leal%2C+L.&rft.au=Marrero%2C+A.&rft.au=Nazabal%2C+M.&rft.au=Novoa%2C+L.&rft.au=Villarreal%2C+A.&rft.aufirst=A.&rft.aulast=Cintado&rft.date=2009-05-01&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Annals+of+Human+Biology&rft.pages=350-360&rft.volume=36&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpubmed%2F19381988%2F&rft_id=info%3Adoi%2F10.1080%2F03014460902817984&rft_id=info%3Apmid%2F19381988&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-155">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Marcheco-Teruel, Beatriz; et al. (24 de julho de 2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371/journal.pgen.1004488">«Cuba: Exploring the History of Admixture and the Genetic Basis of Pigmentation Using Autosomal and Uniparental Markers»</a>. <i>PLOS Genetics</i>. <b>10</b> (7): e1004488. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1371%2Fjournal.pgen.1004488">10.1371/journal.pgen.1004488</a> – via PLoS Journals</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba%3A+Exploring+the+History+of+Admixture+and+the+Genetic+Basis+of+Pigmentation+Using+Autosomal+and+Uniparental+Markers&rft.au=%C3%81lvarez-Iglesias%2C+Vanesa&rft.au=B%C3%B8rglum%2C+Anders+D.&rft.au=Buttensch%C3%B8n%2C+Henriette+N.&rft.au=Carracedo%2C+%C3%81ngel&rft.au=Demontis%2C+Ditte&rft.au=Fuentes-Smith%2C+Evelyn&rft.au=G%C3%B3mez-Cabezas%2C+Enrique+J.&rft.au=Mar%C3n-Padr%C3%B3n%2C+Lilia+C.&rft.au=Mart%C3nez-Fuentes%2C+Antonio&rft.au=Mors%2C+Ole&rft.au=Mosquera-Miguel%2C+Ana&rft.au=Parra%2C+Esteban+J.&rft.au=Salas%2C+Antonio&rft.au=Torres-Espa%C3%B1ol%2C+Mar%C3a&rft.aufirst=Beatriz&rft.aulast=Marcheco-Teruel&rft.date=2014-07-24&rft.genre=article&rft.issue=7&rft.jtitle=PLOS+Genetics&rft.pages=e1004488&rft.volume=10&rft_id=http%3A%2F%2Fjournals.plos.org%2Fplosgenetics%2Farticle%3Fid%3D10.1371%2Fjournal.pgen.1004488&rft_id=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pgen.1004488&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-156"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-156">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090606060146/http://www.tau.ac.il/eial/IV_2/bejarano.htm">«La inmigración entre 1902 y 1920»</a>. Tau.ac.il<span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de novembro de 2010</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tau.ac.il/eial/IV_2/bejarano.htm">original</a> em 6 de junho de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=La+inmigraci%C3%B3n+entre+1902+y+1920&rft.genre=unknown&rft.pub=Tau.ac.il&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tau.ac.il%2Feial%2FIV_2%2Fbejarano.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubagenweb.org/french/index.htm#refugees">«Etat des propriétés rurales appartenant à des Français dans l'île de Cuba»</a>. Cuban Genealogy Center. 10 de julho de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Etat+des+propri%C3%A9t%C3%A9s+rurales+appartenant+%C3%A0+des+Fran%C3%A7ais+dans+l%27%C3%AEle+de+Cuba&rft.date=2007-07-10&rft.genre=unknown&rft.pub=Cuban+Genealogy+Center&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubagenweb.org%2Ffrench%2Findex.htm%23refugees&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-158"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-158">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Powell, John (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=VNCX6UsdZYkC&q=%22cubans+are+usually+considered+to+be+the+most+successful%22&pg=PA68">«Cuban immigration»</a>. Nova Iorque: Facts on File. pp. 68–71. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9781438110127" title="Especial:Fontes de livros/9781438110127">9781438110127</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 30 de novembro de 2016</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=John&rft.aulast=Powell&rft.btitle=Cuban+immigration&rft.date=2005&rft.genre=unknown&rft.isbn=9781438110127&rft.pages=68-71&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Facts+on+File&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DVNCX6UsdZYkC%26q%3D%2522cubans%2Bare%2Busually%2Bconsidered%2Bto%2Bbe%2Bthe%2Bmost%2Bsuccessful%2522%26pg%3DPA68&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-159"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-159">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/facts_for_features_special_editions/000797.html">«US Census Press Releases»</a>. 3 de setembro de 2002<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20040404120734/https://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/facts_for_features_special_editions/000797.html">Cópia arquivada em 4 de abril de 2004</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=US+Census+Press+Releases&rft.date=2002-09-03&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.census.gov%2FPress-Release%2Fwww%2Freleases%2Farchives%2Ffacts_for_features_special_editions%2F000797.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-160"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-160">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hrw.org/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm">«Essential Background: Overview of human rights issues in Cuba»</a>. <a href="/wiki/Human_Rights_Watch" title="Human Rights Watch">Human Rights Watch</a>. 31 de dezembro de 2005<span class="reference-accessdate">. Consultado em 13 de abril de 2018</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160305201021/http://hrw.org/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm">Cópia arquivada em 5 de março de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Essential+Background%3A+Overview+of+human+rights+issues+in+Cuba&rft.date=2005-12-31&rft.genre=unknown&rft.pub=Human+Rights+Watch&rft_id=http%3A%2F%2Fhrw.org%2Fenglish%2Fdocs%2F2006%2F01%2F18%2Fcuba12207.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-161"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-161">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/1994/10/13/world/visa-lottery-for-cubans.html">«Visa Lottery for Cubans»</a>. <i><a href="/wiki/The_New_York_Times" title="The New York Times">The New York Times</a></i>. <a href="/wiki/Associated_Press" title="Associated Press">Associated Press</a>. 13 de outubro de 1994. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0362-4331">0362-4331</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de janeiro de 2019</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Visa+Lottery+for+Cubans&rft.date=1994-10-13&rft.genre=article&rft.issn=0362-4331&rft.jtitle=The+New+York+Times&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F1994%2F10%2F13%2Fworld%2Fvisa-lottery-for-cubans.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-162"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-162">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://esa.un.org/miggmgprofiles/indicators/files/Cuba.pdf">«Cuba Migration Profiles»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <i>UNICEF</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de janeiro de 2019</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+Migration+Profiles&rft.genre=unknown&rft.jtitle=UNICEF&rft_id=https%3A%2F%2Fesa.un.org%2Fmiggmgprofiles%2Findicators%2Ffiles%2FCuba.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-THECASE-163"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-THECASE_163-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-THECASE_163-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ucl.ac.uk/dpu-projects/Global_Report/pdfs/Havana.pdf">«COYULA, Mario; HAMBERG, Jill. The case of Havana, Cuba»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. p. 6-10<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=COYULA%2C+Mario%3B+HAMBERG%2C+Jill.+The+case+of+Havana%2C+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pages=6-10&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ucl.ac.uk%2Fdpu-projects%2FGlobal_Report%2Fpdfs%2FHavana.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-agenda21-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-agenda21_164-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20110623165053/http://www.unhabitat.org/content.asp?cid=713&catid=147&typeid=13&subMenuId=0">«UN-HABITAT <i>Urban Environment Planning and Management in the cities of Santa Clara, Cienfuegos and Hoguin.»</i></a><i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de dezembro de 2009</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.unhabitat.org/content.asp?cid=713&catid=147&typeid=13&subMenuId=0">original</a> em 23 de junho de 2011</i></cite><i><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=UN-HABITAT+Urban+Environment+Planning+and+Management+in+the+cities+of+Santa+Clara%2C+Cienfuegos+and+Hoguin.&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.unhabitat.org%2Fcontent.asp%3Fcid%3D713%26catid%3D147%26typeid%3D13%26subMenuId%3D0&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></i></span> </li> <li id="cite_note-165"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-165">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialogosdosul.operamundi.uol.com.br/cuba/50367/o-desafio-da-moradia-em-cuba">«O desafio da moradia em Cuba»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=O+desafio+da+moradia+em+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fdialogosdosul.operamundi.uol.com.br%2Fcuba%2F50367%2Fo-desafio-da-moradia-em-cuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-166"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-166">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20150327153838/http://exame.abril.com.br/mundo/noticias/a-odisseia-da-moradia-em-cuba">«A "odisseia" da moradia em Cuba»</a>. <i>EXAME</i>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://exame.abril.com.br/mundo/noticias/a-odisseia-da-moradia-em-cuba">original</a> em 27 de março de 2015</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=A+%9Codisseia%9D+da+moradia+em+Cuba&rft.genre=unknown&rft.jtitle=EXAME&rft_id=http%3A%2F%2Fexame.abril.com.br%2Fmundo%2Fnoticias%2Fa-odisseia-da-moradia-em-cuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-pewrel-167"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-pewrel_167-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130909201109/http://www.pewforum.org/uploadedFiles/Topics/Religious_Affiliation/globalReligion-tables.pdf">«Religious Composition by Country»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <i>Global Religious Landscape</i>. Pew Forum<span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de julho de 2013</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.pewforum.org/uploadedFiles/Topics/Religious_Affiliation/globalReligion-tables.pdf">original</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 9 de setembro de 2013</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Religious+Composition+by+Country&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Global+Religious+Landscape&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pewforum.org%2FuploadedFiles%2FTopics%2FReligious_Affiliation%2FglobalReligion-tables.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-168"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-168">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2015/04/10/cubans-love-the-pope-and-the-catholic-church-but-theyre-just-not-that-into-religion/">«Cubans love the pope and the Catholic Church, but they're just not that into religion»</a>. <i>The Washington Post</i>. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0190-8286">0190-8286</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 20 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cubans+love+the+pope+and+the+Catholic+Church%2C+but+they%27re+just+not+that+into+religion&rft.genre=article&rft.issn=0190-8286&rft.jtitle=The+Washington+Post&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.washingtonpost.com%2Fnews%2Fworldviews%2Fwp%2F2015%2F04%2F10%2Fcubans-love-the-pope-and-the-catholic-church-but-theyre-just-not-that-into-religion%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-169"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-169">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bahai.org/story.cfm?storyid=377">«Government officials visit Baha'i center»</a>. Baha'iWorldNewsService.com. 13 de junho de 2005</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Government+officials+visit+Baha%27i+center&rft.date=2005-06-13&rft.genre=unknown&rft.pub=Baha%27iWorldNewsService.com&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bahai.org%2Fstory.cfm%3Fstoryid%3D377&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-170"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-170">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSmith1996">Smith 1996</a>, p. 105</span> </li> <li id="cite_note-Domínguez_2003_4-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Domínguez_2003_4_171-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDomínguez2003">Domínguez 2003</a>, p. 4.</span> </li> <li id="cite_note-catholic-172"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-catholic_172-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">David Einhorn (31 de março de 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://natcath.org/NCR_Online/archives2/2006a/033106/033106o.php">«Catholic church in Cuba strives to re-establish the faith»</a>. National Catholic Reporter<span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de setembro de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=David+Einhorn&rft.btitle=Catholic+church+in+Cuba+strives+to+re-establish+the+faith&rft.date=2006-03-31&rft.genre=unknown&rft.pub=National+Catholic+Reporter&rft_id=http%3A%2F%2Fnatcath.org%2FNCR_Online%2Farchives2%2F2006a%2F033106%2F033106o.php&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-173"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-173">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news">Woolf, Nicky; et al. (22 de setembro de 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/live/2015/sep/21/pope-francis-in-cuba-pontiff-to-hold-mass-in-holguins-revolution-square-live">«Pope Francis in Cuba: pontiff arrives in Santiago – as it happened»</a>. <i>The Guardian</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de março de 2016</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Pope+Francis+in+Cuba%3A+pontiff+arrives+in+Santiago+%93+as+it+happened&rft.au=Bruno%2C+Angela&rft.au=Holpuch%2C+Amanda&rft.au=Kirchgaessner%2C+Stephanie&rft.au=Watts%2C+Jonathan&rft.aufirst=Nicky&rft.aulast=Woolf&rft.date=2015-09-22&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Guardian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.theguardian.com%2Fworld%2Flive%2F2015%2Fsep%2F21%2Fpope-francis-in-cuba-pontiff-to-hold-mass-in-holguins-revolution-square-live&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-174"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-174">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.voanews.com/content/cuba-pope-francis-visit-prisoners-amnesty/2959896.html">«Cuba to Free 3,500 Prisoners Ahead of Pope Visit»</a>. Voice of America<span class="reference-accessdate">. Consultado em 11 de setembro de 2015</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20160115200947/http://www.voanews.com/content/cuba-pope-francis-visit-prisoners-amnesty/2959896.html">Cópia arquivada em 15 de janeiro de 2016</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+to+Free+3%2C500+Prisoners+Ahead+of+Pope+Visit&rft.genre=unknown&rft.pub=Voice+of+America&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.voanews.com%2Fcontent%2Fcuba-pope-francis-visit-prisoners-amnesty%2F2959896.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-175"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-175">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Miroff, Nick (11 de setembro de 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/cuba-pardons-more-than-3500-prisoners-ahead-of-pope-francis-visit/2015/09/11/5e1c1f27-ab63-444f-98ca-fff75cb92d3b_story.html">«Cuba pardons more than 3,500 prisoners ahead of Pope Francis visit»</a>. <i>The Washington Post</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 11 de setembro de 2015</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+pardons+more+than+3%2C500+prisoners+ahead+of+Pope+Francis+visit&rft.aufirst=Nick&rft.aulast=Miroff&rft.date=2015-09-11&rft.genre=unknown&rft.jtitle=The+Washington+Post&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.washingtonpost.com%2Fworld%2Fthe_americas%2Fcuba-pardons-more-than-3500-prisoners-ahead-of-pope-francis-visit%2F2015%2F09%2F11%2F5e1c1f27-ab63-444f-98ca-fff75cb92d3b_story.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-176"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-176">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Alexander, Harriett. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/centralamericaandthecaribbean/cuba/11858266/Cuba-pardons-3522-prisoners-ahead-of-Pope-Francis-visit.html">«Cuba pardons 3,522 prisoners ahead of Pope Francis visit»</a>. The Telegraph<span class="reference-accessdate">. Consultado em 11 de setembro de 2015</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Harriett&rft.aulast=Alexander&rft.btitle=Cuba+pardons+3%2C522+prisoners+ahead+of+Pope+Francis+visit&rft.genre=unknown&rft.pub=The+Telegraph&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.telegraph.co.uk%2Fnews%2Fworldnews%2Fcentralamericaandthecaribbean%2Fcuba%2F11858266%2FCuba-pardons-3522-prisoners-ahead-of-Pope-Francis-visit.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Edmonds-177"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Edmonds_177-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Edmonds, E.B.; Gonzalez, M.A. (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=oFQ65RzBm5wC&pg=PA171"><i>Caribbean Religious History: An Introduction</i></a>. Nova Iorque: NYU Press. p. 171. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8147-2250-3" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8147-2250-3">978-0-8147-2250-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Gonzalez%2C+M.A.&rft.aufirst=E.B.&rft.aulast=Edmonds&rft.btitle=Caribbean+Religious+History%3A+An+Introduction&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8147-2250-3&rft.pages=171&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=NYU+Press&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DoFQ65RzBm5wC%26pg%3DPA171&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-178"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-178">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Dodson, Jualynne E.; Millet Batista, José (2008). <i>Sacred Spaces and Religious Traditions in Oriente Cuba</i>. Albuquerque: UNM Press. pp. 12–13</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Millet+Batista%2C+Jos%C3%A9&rft.aufirst=Jualynne+E.&rft.aulast=Dodson&rft.btitle=Sacred+Spaces+and+Religious+Traditions+in+Oriente+Cuba&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.pages=12-13&rft.place=Albuquerque&rft.pub=UNM+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-179"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-179">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">George Brandon (1 de março de 1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/santeriafromafri00bran"><i>Santeria from Africa to the New World</i></a>. Bloomington: Indiana University Press. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/santeriafromafri00bran/page/56">56</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-253-21114-9" title="Especial:Fontes de livros/978-0-253-21114-9">978-0-253-21114-9</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=George+Brandon&rft.btitle=Santeria+from+Africa+to+the+New+World&rft.date=1997-03-01&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-253-21114-9&rft.pages=56&rft.place=Bloomington&rft.pub=Indiana+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsanteriafromafri00bran&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-180"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-180">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20011108114252/http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=luq">«Lucumi: A Language of Cuba (Ethnologue)»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de março de 2010</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=luq">original</a> em 8 de novembro de 2001</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Lucumi%3A+A+Language+of+Cuba+%28Ethnologue%29&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ethnologue.com%2Fshow_language.asp%3Fcode%3Dluq&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-181"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-181">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/news/10130814">«Cuban Creole choir brings solace to Haiti's children»</a>. <i>BBC News</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de março de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuban+Creole+choir+brings+solace+to+Haiti%27s+children&rft.genre=article&rft.jtitle=BBC+News&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fnews%2F10130814&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-182"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-182">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20060103233736/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CU">«Languages of Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 31 de outubro de 2010</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=CU">original</a> em 3 de janeiro de 2006</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Languages+of+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ethnologue.com%2Fshow_country.asp%3Fname%3DCU&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-183"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-183">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://g1.globo.com/mundo/noticia/assembleia-de-cuba-confirma-miguel-diaz-canel-como-sucessor-de-raul-castro.ghtml">«Miguel Díaz-Canel é o novo presidente de Cuba, sucedendo a Raúl Castro»</a>. G1<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de abril de 2018</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Miguel+D%C3az-Canel+%C3%A9+o+novo+presidente+de+Cuba%2C+sucedendo+a+Ra%C3%BAl+Castro&rft.genre=unknown&rft.pub=G1&rft_id=https%3A%2F%2Fg1.globo.com%2Fmundo%2Fnoticia%2Fassembleia-de-cuba-confirma-miguel-diaz-canel-como-sucessor-de-raul-castro.ghtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-COMPCUBA-184"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-COMPCUBA_184-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www1.folha.uol.com.br/folha/informatica/ult124u381610.shtml">«Raúl Castro libera venda de PCs e DVDs em Cuba»</a>. <i>Folha de S.Paulo</i>. 13 de março de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Ra%C3%BAl+Castro+libera+venda+de+PCs+e+DVDs+em+Cuba&rft.date=2008-03-13&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Folha+de+S.Paulo&rft_id=http%3A%2F%2Fwww1.folha.uol.com.br%2Ffolha%2Finformatica%2Fult124u381610.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-congresso2-185"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-congresso2_185-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">ISRAEL, Esteban (29 de abril de 2008). Agência Reuters, no UOL Notícias, ed. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://noticias.uol.com.br/ultnot/reuters/2008/04/29/ult27u65763.jhtm">«Raúl Castro marca congresso e consolida sucessão em Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=ISRAEL%2C+Esteban&rft.btitle=Ra%C3%BAl+Castro+marca+congresso+e+consolida+sucess%C3%A3o+em+Cuba&rft.date=2008-04-29&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fnoticias.uol.com.br%2Fultnot%2Freuters%2F2008%2F04%2F29%2Fult27u65763.jhtm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-ELEICAO-186"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ELEICAO_186-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Ag%C3%AAncia_EFE" class="mw-redirect" title="Agência EFE">Agência EFE</a>, na <a href="/wiki/Folha_Online" class="mw-redirect" title="Folha Online">Folha Online</a>, ed. (19 de outubro de 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www1.folha.uol.com.br/folha/mundo/ult94u337964.shtml">«Cuba encerra preparativos para as próximas eleições gerais»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+encerra+preparativos+para+as+pr%C3%B3ximas+elei%C3%A7%C3%B5es+gerais&rft.date=2007-10-19&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww1.folha.uol.com.br%2Ffolha%2Fmundo%2Fult94u337964.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-BLOQUEIO-187"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-BLOQUEIO_187-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Ag%C3%AAncia_EFE" class="mw-redirect" title="Agência EFE">Agência EFE</a>, na Folha Online, ed. (21 de outubro de 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www1.folha.uol.com.br/folha/mundo/ult94u338521.shtml">«Fidel pede a Bush que suspenda bloqueio a Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Fidel+pede+a+Bush+que+suspenda+bloqueio+a+Cuba&rft.date=2007-10-21&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww1.folha.uol.com.br%2Ffolha%2Fmundo%2Fult94u338521.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-CONCLUIR-188"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-CONCLUIR_188-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">BBC, ed. (22 de outubro de 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/7053170.stm">«Cuba begins its election process»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+begins+its+election+process&rft.date=2007-10-22&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F1%2Fhi%2Fworld%2Famericas%2F7053170.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-189"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-189">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Terra_(empresa)" title="Terra (empresa)">Terra</a> (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20110606043659/http://noticias.terra.com.br/mundo/noticias/0,,OI46012-EI310,00-Ativistas+nao+reconhecem+eleicoes+em+Cuba.html">«Ativistas não reconhecem eleições em Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://noticias.terra.com.br/mundo/noticias/0,,OI46012-EI310,00-Ativistas+nao+reconhecem+eleicoes+em+Cuba.html">original</a> em 6 de junho de 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Ativistas+n%C3%A3o+reconhecem+elei%C3%A7%C3%B5es+em+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fnoticias.terra.com.br%2Fmundo%2Fnoticias%2F0%2C%2COI46012-EI310%2C00-Ativistas%2Bnao%2Breconhecem%2Beleicoes%2Bem%2BCuba.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-190"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-190">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Terra, ed. (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20080226161943/http://noticias.terra.com.br/mundo/interna/0,,OI2465469-EI8140,00.html">«Fidel Castro renuncia à presidência de Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://noticias.terra.com.br/mundo/interna/0,,OI2465469-EI8140,00.html">original</a> em 26 de fevereiro de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Fidel+Castro+renuncia+%C3%A0+presid%C3%AAncia+de+Cuba&rft.date=2008&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fnoticias.terra.com.br%2Fmundo%2Finterna%2F0%2C%2COI2465469-EI8140%2C00.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-RAUL-191"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-RAUL_191-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Folha Online, ed. (25 de fevereiro de 2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www1.folha.uol.com.br/folha/mundo/ult94u375749.shtml">«À frente de Cuba, Raúl Castro deve enfrentar desafio das reformas»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=%C3+frente+de+Cuba%2C+Ra%C3%BAl+Castro+deve+enfrentar+desafio+das+reformas&rft.date=2008-02-25&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww1.folha.uol.com.br%2Ffolha%2Fmundo%2Fult94u375749.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-192"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-192">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sipri.org/databases/milex">«SIPRI Military Expenditure Database»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=SIPRI+Military+Expenditure+Database&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.sipri.org%2Fdatabases%2Fmilex&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-193"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-193">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news">Williams, John Hoyt (1 de agosto de 1988). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1988/08/cuba-havanas-military-machine/305932/">«Cuba: Havana's Military Machine»</a>. <i>The Atlantic</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba%3A+Havana%27s+Military+Machine&rft.aufirst=John+Hoyt&rft.aulast=Williams&rft.date=1988-08-01&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Atlantic&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.theatlantic.com%2Fmagazine%2Farchive%2F1988%2F08%2Fcuba-havanas-military-machine%2F305932%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-military-194"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-military_194-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090324232416/http://www.disam.dsca.mil/pubs/Vol%205-2/Cuban.pdf">«Cuban armed forces and the Soviet military presence»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 24 de março de 2009</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.disam.dsca.mil/pubs/Vol%205-2/Cuban.pdf">original</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 24 de março de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuban+armed+forces+and+the+Soviet+military+presence&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.disam.dsca.mil%2Fpubs%2FVol%25205-2%2FCuban.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-195"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-195">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.redorbit.com/news/general/618165/cuban_army_called_key_in_any_postcastro_scenario/index.html/">«Cuban army called key in any post-Castro scenario»</a>. <i>Redorbit</i>. 15 de agosto de 2006</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuban+army+called+key+in+any+post-Castro+scenario&rft.date=2006-08-15&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Redorbit&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.redorbit.com%2Fnews%2Fgeneral%2F618165%2Fcuban_army_called_key_in_any_postcastro_scenario%2Findex.html%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-196"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-196">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://worldpopulationreview.com/country-rankings/military-size-by-country">«Military Size By Country 2021»</a>. <i>World Population Review</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Military+Size+By+Country+2021&rft.genre=unknown&rft.jtitle=World+Population+Review&rft_id=https%3A%2F%2Fworldpopulationreview.com%2Fcountry-rankings%2Fmilitary-size-by-country&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-197"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-197">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en">«Chapter XXVI: Disarmament – No. 9 Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons»</a>. United Nations Treaty Collection. 7 de julho de 2017</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Chapter+XXVI%3A+Disarmament+%93+No.+9+Treaty+on+the+Prohibition+of+Nuclear+Weapons&rft.date=2017-07-07&rft.genre=unknown&rft.pub=United+Nations+Treaty+Collection&rft_id=https%3A%2F%2Ftreaties.un.org%2FPages%2FViewDetails.aspx%3Fsrc%3DTREATY%26mtdsg_no%3DXXVI-9%26chapter%3D26%26clang%3D_en&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-paredon1-198"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-paredon1_198-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cidh.org/countryrep/Cuba67sp/indice.htm">«Information about human rights in Cuba»</a> (em espanhol). Comision Interamericana de Derechos Humanos. 1967<span class="reference-accessdate">. Consultado em 9 de julho de 2006</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20060614143826/http://www.cidh.org/countryrep/Cuba67sp/indice.htm">Cópia arquivada em 14 de junho de 2006</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Information+about+human+rights+in+Cuba&rft.date=1967&rft.genre=unknown&rft.pub=Comision+Interamericana+de+Derechos+Humanos&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cidh.org%2Fcountryrep%2FCuba67sp%2Findice.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-199"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-199">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Felipe Bolaños González, Andrés (2 de março de 2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.redalyc.org/journal/937/93758519007/html/">«La Revolución Cubana a través de la caricatura política en los periódicos El País y El Tiempo de Colombia 1958-1959»</a>. redalyc.org (em castelhano)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Andr%C3%A9s&rft.aulast=Felipe+Bola%C3%B1os+Gonz%C3%A1lez&rft.btitle=La+Revoluci%C3%B3n+Cubana+a+trav%C3%A9s+de+la+caricatura+pol%C3tica+en+los+peri%C3%B3dicos+El+Pa%C3s+y+El+Tiempo+de+Colombia+1958-1959&rft.date=2017-03-02&rft.genre=unknown&rft.pub=redalyc.org+%28em+castelhano%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.redalyc.org%2Fjournal%2F937%2F93758519007%2Fhtml%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-200"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-200">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://content.time.com/time/subscriber/article/0,33009,811360,00.html">«CUBA: To the Wall!»</a>. <a href="/wiki/Time_(revista)" title="Time (revista)">Time</a> (em inglês). 9 de novembro de 1959<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=CUBA%3A+To+the+Wall%21&rft.date=1959-11-09&rft.genre=unknown&rft.pub=Time+%28em+ingl%C3%AAs%29&rft_id=http%3A%2F%2Fcontent.time.com%2Ftime%2Fsubscriber%2Farticle%2F0%2C33009%2C811360%2C00.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-201"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-201">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Estad%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Estadão"><i>Agência Estado</i></a> (31 de agosto de 2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://internacional.estadao.com.br/noticias/geral,fidel-admite-que-governo-perseguiu-gays-em-cuba,603155">«Fidel admite que governo perseguiu gays em Cuba»</a>. estadao.com. Consultado em 11 de fevereiro de 2017.</span> </li> <li id="cite_note-hrw1999-202"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-hrw1999_202-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-hrw1999_202-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090301135144/https://www.hrw.org/legacy/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm">«Cuba's Repressive Machinery: Human Rights Forty Years After the Revolution»</a>. Human Rights Watch. V. General Prison Conditions<span class="reference-accessdate">. Consultado em 18 de dezembro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hrw.org/legacy/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm">original</a> em 1 de março de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba%27s+Repressive+Machinery%3A+Human+Rights+Forty+Years+After+the+Revolution&rft.genre=unknown&rft.pages=V.+General+Prison+Conditions&rft.pub=Human+Rights+Watch&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hrw.org%2Flegacy%2Fenglish%2Fdocs%2F2006%2F01%2F18%2Fcuba12207.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Anistia-203"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Anistia_203-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Anistia_203-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Anistia Internacional (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amnesty.org/en/countries/americas/cuba/report-cuba/">«Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de março de 2019</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20191113035403/https://www.amnesty.org/en/countries/americas/cuba/report-cuba/">Cópia arquivada em 13 de novembro de 2019</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.amnesty.org%2Fen%2Fcountries%2Famericas%2Fcuba%2Freport-cuba%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-hrw20063-204"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-hrw20063_204-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hrw.org/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm">«Cuba»</a>. Human Rights Watch. 2006<span class="reference-accessdate">. Consultado em 20 de abril de 2011</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130822003056/http://hrw.org/english/docs/2006/01/18/cuba12207.htm">Cópia arquivada em 22 de agosto de 2013</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba&rft.date=2006&rft.genre=unknown&rft.pub=Human+Rights+Watch&rft_id=http%3A%2F%2Fhrw.org%2Fenglish%2Fdocs%2F2006%2F01%2F18%2Fcuba12207.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-205"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-205">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://cpj.org/reports/2008/12/cpjs-2008-prison-census-online-and-in-jail.php">«CPJ's 2008 prison census: Online and in jail»</a>. Committee to Protect Journalists<span class="reference-accessdate">. Consultado em 20 de abril de 2011</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20140329223006/http://cpj.org/reports/2008/12/cpjs-2008-prison-census-online-and-in-jail.php">Cópia arquivada em 29 de março de 2014</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=CPJ%27s+2008+prison+census%3A+Online+and+in+jail&rft.genre=unknown&rft.pub=Committee+to+Protect+Journalists&rft_id=http%3A%2F%2Fcpj.org%2Freports%2F2008%2F12%2Fcpjs-2008-prison-census-online-and-in-jail.php&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-206"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-206">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><a href="/wiki/Human_Rights_Watch" title="Human Rights Watch">Human Rights Watch</a> (2008). <i>World Report 2008: Events of 2007</i>. Nova Iorque: Seven Stories Press. p. 207. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9781583227749" title="Especial:Fontes de livros/9781583227749">9781583227749</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Human+Rights+Watch&rft.btitle=World+Report+2008%3A+Events+of+2007&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=9781583227749&rft.pages=207&rft.place=Nova+Iorque&rft.pub=Seven+Stories+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-207"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-207">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://operamundi.uol.com.br/conteudo/babel/27465/cuba+50+verdades+que+ocultara+yoani+sanchez.shtml">«Cuba: 50 verdades que ocultará Yoani Sánchez»</a>. <i>Opera Mundi</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de setembro de 2017</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba%3A+50+verdades+que+ocultar%C3%A1+Yoani+S%C3%A1nchez&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Opera+Mundi&rft_id=http%3A%2F%2Foperamundi.uol.com.br%2Fconteudo%2Fbabel%2F27465%2Fcuba%2B50%2Bverdades%2Bque%2Bocultara%2Byoani%2Bsanchez.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-208"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-208">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/blogs/mundo/cartas_desde_cuba/2012/06/la_seguridad_cubana.html">«Cartas desde Cuba - La seguridad cubana»</a>. BBC Mundo<span class="reference-accessdate">. Consultado em 5 de setembro de 2017</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cartas+desde+Cuba+-+La+seguridad+cubana&rft.genre=unknown&rft.pub=BBC+Mundo&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fblogs%2Fmundo%2Fcartas_desde_cuba%2F2012%2F06%2Fla_seguridad_cubana.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-209"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-209">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://oglobo.globo.com/mundo/mat/2009/02/02/numero-de-presos-politicos-em-cuba-cai-em-2008-754233998.asp">«Número de presos políticos em Cuba cai em 2008»</a>. <a href="/wiki/O_Globo" title="O Globo">O Globo</a>/<a href="/wiki/Reuters" title="Reuters">Reuters</a>. 2 de fevereiro de 2009. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201226063957/http://oglobo.globo.com/mundo/mat/2009/02/02/numero-de-presos-politicos-em-cuba-cai-em-2008-754233998.asp">Cópia arquivada em 26 de dezembro de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=N%C3%BAmero+de+presos+pol%C3ticos+em+Cuba+cai+em+2008&rft.date=2009-02-02&rft.genre=unknown&rft.pub=O+Globo%2FReuters&rft_id=http%3A%2F%2Foglobo.globo.com%2Fmundo%2Fmat%2F2009%2F02%2F02%2Fnumero-de-presos-politicos-em-cuba-cai-em-2008-754233998.asp&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:0-210"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-:0_210-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-:0_210-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/news/world-latin-america-55098876">«Cuban police raid HQ of dissident San Isidro Movement»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuban+police+raid+HQ+of+dissident+San+Isidro+Movement&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fnews%2Fworld-latin-america-55098876&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-211"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-211">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/temas/politica-temas/2020/11/28/san-isidro/">«Editorial: San Isidro (+ Video)»</a>. cubadebate. 28 de novembro de 2020<span class="reference-accessdate">. Consultado em 5 de dezembro de 2020</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201130013328/http://www.cubadebate.cu/temas/politica-temas/2020/11/28/san-isidro/">Cópia arquivada em 30 de novembro de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Editorial%3A+San+Isidro+%28%2B+Video%29&rft.date=2020-11-28&rft.genre=unknown&rft.pub=cubadebate&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Ftemas%2Fpolitica-temas%2F2020%2F11%2F28%2Fsan-isidro%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-212"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-212">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/noticias/2020/11/24/toda-la-verdad-en-san-isidro-video/">«La verdad de San Isidro (+Video)»</a>. cubadebate. 24 de novembro de 2020<span class="reference-accessdate">. Consultado em 5 de dezembro de 2020</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201201090028/http://www.cubadebate.cu/noticias/2020/11/24/toda-la-verdad-en-san-isidro-video/">Cópia arquivada em 1 de dezembro de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=La+verdad+de+San+Isidro+%28%2BVideo%29&rft.date=2020-11-24&rft.genre=unknown&rft.pub=cubadebate&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Fnoticias%2F2020%2F11%2F24%2Ftoda-la-verdad-en-san-isidro-video%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-213"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-213">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Robles, Frances (11 de julho de 2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/2021/07/11/world/americas/cuba-crisis-protests.html">«Cubans Denounce 'Misery' in Biggest Protests in Decades»</a>. <a href="/wiki/The_New_York_Times" title="The New York Times">The New York Times</a> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Frances&rft.aulast=Robles&rft.btitle=Cubans+Denounce+%98Misery%99+in+Biggest+Protests+in+Decades&rft.date=2021-07-11&rft.genre=unknown&rft.pub=The+New+York+Times+%28em+ingl%C3%AAs%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F2021%2F07%2F11%2Fworld%2Famericas%2Fcuba-crisis-protests.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-214"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-214">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.france24.com/en/live-news/20210711-thousands-join-rare-anti-government-protests-in-cuba">«Thousands join rare anti-government protests in Cuba»</a>. <a href="/wiki/France_24" title="France 24">France 24</a> (em inglês). 11 de julho de 2021<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Thousands+join+rare+anti-government+protests+in+Cuba&rft.date=2021-07-11&rft.genre=unknown&rft.pub=France+24+%28em+ingl%C3%AAs%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.france24.com%2Fen%2Flive-news%2F20210711-thousands-join-rare-anti-government-protests-in-cuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-215"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-215">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Zamora, Yander (13 de julho de 2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.20minutos.es/noticia/4760820/0/directo-protestas-cuba-diaz-canel/">«Directo: España pide a las autoridades cubanas que se respete el derecho de manifestación»</a>. <a href="/wiki/20_minutos" title="20 minutos">20 minutos</a> (em castelhano)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Yander&rft.aulast=Zamora&rft.btitle=Directo%3A+Espa%C3%B1a+pide+a+las+autoridades+cubanas+que+se+respete+el+derecho+de+manifestaci%C3%B3n&rft.date=2021-07-13&rft.genre=unknown&rft.pub=20+minutos+%28em+castelhano%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.20minutos.es%2Fnoticia%2F4760820%2F0%2Fdirecto-protestas-cuba-diaz-canel%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-216"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-216">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Minniti, Antonela (13 de julho de 2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lanacion.com.ar/espectaculos/musica/patria-y-vida-la-historia-detras-del-hit-latino-que-se-convirtio-en-simbolo-de-las-protestas-en-cuba-nid13072021/">«<span style="padding-left:0.2em;">"</span>Patria y vida": la historia detrás del hit latino que se convirtió en símbolo de las protestas en Cuba»</a>. <a href="/wiki/La_Naci%C3%B3n" title="La Nación">La Nación</a> (em castelhano)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Antonela&rft.aulast=Minniti&rft.btitle=%9CPatria+y+vida%9D%3A+la+historia+detr%C3%A1s+del+hit+latino+que+se+convirti%C3%B3+en+s%C3mbolo+de+las+protestas+en+Cuba&rft.date=2021-07-13&rft.genre=unknown&rft.pub=La+Naci%C3%B3n+%28em+castelhano%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lanacion.com.ar%2Fespectaculos%2Fmusica%2Fpatria-y-vida-la-historia-detras-del-hit-latino-que-se-convirtio-en-simbolo-de-las-protestas-en-cuba-nid13072021%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-217"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-217">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">RTVE.es / EFE (12 de julho de 2021). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rtve.es/noticias/20210711/manifestaciones-cuba-dictadura/2126440.shtml">«Cuba Miles de personas toman las calles en Cuba en unas protestas históricas contra el régimen»</a>. <a href="/wiki/RTVE" class="mw-redirect" title="RTVE">RTVE</a> (em castelhano)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de julho de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=RTVE.es+%2F+EFE&rft.btitle=Cuba+Miles+de+personas+toman+las+calles+en+Cuba+en+unas+protestas+hist%C3%B3ricas+contra+el+r%C3%A9gimen&rft.date=2021-07-12&rft.genre=unknown&rft.pub=RTVE+%28em+castelhano%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.rtve.es%2Fnoticias%2F20210711%2Fmanifestaciones-cuba-dictadura%2F2126440.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-rsf-218"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-rsf_218-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/20110727014516/http://arabia.reporters-sans-frontieres.org/article.php3?id_article=10611">«Internet in Cuba»</a>. Reporters Without Borders<span class="reference-accessdate">. Consultado em 24 de abril de 2017</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://arabia.reporters-sans-frontieres.org/article.php3?id_article=10611">original</a> em 27 de julho de 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Internet+in+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=Reporters+Without+Borders&rft_id=http%3A%2F%2Farabia.reporters-sans-frontieres.org%2Farticle.php3%3Fid_article%3D10611&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-MONIZ-219"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MONIZ_219-0">↑</a></span> <span class="reference-text">BANDEIRA, Luiz Alberto Moniz. De Martí a Fidel: a Revolução Cubana e a América Latina. Rio de Janeiro: Civilização Brasileira, 1998.</span> </li> <li id="cite_note-PRETEXT-220"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-PRETEXT_220-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-PRETEXT_220-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-PRETEXT_220-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gwu.edu/~nsarchiv/news/20010430/northwoods.pdf">«<i>Chairman, Joint Chiefs of Staff, Justification for US Military Intervention in Cuba (includes cover memoranda), March 13, 1962, TOP SECRET, 15</i>»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2007</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20100922154057/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/news/20010430/northwoods.pdf">Cópia arquivada <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 22 de setembro de 2010</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Chairman%2C+Joint+Chiefs+of+Staff%2C+Justification+for+US+Military+Intervention+in+Cuba+%28includes+cover+memoranda%29%2C+March+13%2C+1962%2C+TOP+SECRET%2C+15&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gwu.edu%2F~nsarchiv%2Fnews%2F20010430%2Fnorthwoods.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-TIMELINE-221"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-TIMELINE_221-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-TIMELINE_221-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pbs.org/wgbh/amex/castro/timeline/index.html">«Post-Revolution Cuba - American Experience»</a>. <i>PBS</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Post-Revolution+Cuba+-+American+Experience&rft.genre=unknown&rft.jtitle=PBS&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pbs.org%2Fwgbh%2Famex%2Fcastro%2Ftimeline%2Findex.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-222"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-222">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Lipman, Jana K. (2 de dezembro de 2008). Lewis, Earl; et al., eds. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://california.degruyter.com/view/title/556715"><i>Guantanamo: A Working-Class History between Empire and Revolution</i></a>. Col: American Crossroads. <b>25</b>. Berkeley: University of California Press. p. 162–171. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-520-94237-0" title="Especial:Fontes de livros/978-0-520-94237-0">978-0-520-94237-0</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1525%2F9780520942370-007">10.1525/9780520942370-007</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Jana+K.&rft.aulast=Lipman&rft.btitle=Guantanamo%3A+A+Working-Class+History+between+Empire+and+Revolution&rft.date=2008-12-02&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-520-94237-0&rft.pages=162-171&rft.place=Berkeley&rft.pub=University+of+California+Press&rft.series=American+Crossroads&rft_id=https%3A%2F%2Fcalifornia.degruyter.com%2Fview%2Ftitle%2F556715&rft_id=info%3Adoi%2F10.1525%2F9780520942370-007&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_1-223"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_1_223-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.state.gov/www/regions/wha/cuba/democ_act_1992.html">«Cuban Democracy Act of 1992»</a>. State Department<span class="reference-accessdate">. Consultado em 20 de abril de 2011</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120805204524/http://www.state.gov/www/regions/wha/cuba/democ_act_1992.html">Cópia arquivada em 5 de agosto de 2012</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuban+Democracy+Act+of+1992&rft.genre=unknown&rft.pub=State+Department&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.state.gov%2Fwww%2Fregions%2Fwha%2Fcuba%2Fdemoc_act_1992.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_2-224"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_2_224-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090905060853/http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:076E:0384:0386:EN:PDF">«EU-Cuba relations»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 20 de abril de 2011</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2004:076E:0384:0386:EN:PDF">original</a> em 5 de setembro de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=EU-Cuba+relations&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Feur-lex.europa.eu%2FLexUriServ%2FLexUriServ.do%3Furi%3DOJ%3AC%3A2004%3A076E%3A0384%3A0386%3AEN%3APDF&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_3-225"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_3_225-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20131109234122/http://info.abril.com.br/noticias/ciencia/2013/06/cuba-quer-aumentar-exportacao-de-medicos.shtml">«Cuba quer aumentar exportação de médicos»</a>. Revista Exame. 18 de junho de 2013<span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de setembro de 2015</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://info.abril.com.br/noticias/ciencia/2013/06/cuba-quer-aumentar-exportacao-de-medicos.shtml">original</a> em 9 de novembro de 2013</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+quer+aumentar+exporta%C3%A7%C3%A3o+de+m%C3%A9dicos&rft.date=2013-06-18&rft.genre=unknown&rft.pub=Revista+Exame&rft_id=http%3A%2F%2Finfo.abril.com.br%2Fnoticias%2Fciencia%2F2013%2F06%2Fcuba-quer-aumentar-exportacao-de-medicos.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_4-226"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_4_226-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jusbrasil.com.br/diarios/94249746/dou-secao-2-19-06-2015-pg-51">«Diário Oficial da União (DOU)»</a>. Jus Brasil. 2015<span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de setembro de 2015</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Di%C3%A1rio+Oficial+da+Uni%C3%A3o+%28DOU%29&rft.date=2015&rft.genre=unknown&rft.pub=Jus+Brasil&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jusbrasil.com.br%2Fdiarios%2F94249746%2Fdou-secao-2-19-06-2015-pg-51&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_5-227"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_5_227-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.thetrumpet.com/article/187.4.0.0/economy/trade/cuba-asks-to-join-mercosur">«Cuba Asks to Join Mercosur»</a> (em inglês). The Trumpet. 21 de março de 2005<span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de setembro de 2015</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+Asks+to+Join+Mercosur&rft.date=2005-03-21&rft.genre=unknown&rft.pub=The+Trumpet&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.thetrumpet.com%2Farticle%2F187.4.0.0%2Feconomy%2Ftrade%2Fcuba-asks-to-join-mercosur&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Relações_internacionais_de_Cuba_6-228"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Relações_internacionais_de_Cuba_6_228-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20150923194338/http://www.brazzil.com/content/view/800/41/">«Brazil to eliminate hoof-and-mouth disease by 2005»</a> (em inglês). Brazzil. 28 de agosto de 2004<span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de setembro de 2015</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.brazzil.com/content/view/800/41/">original</a> em 23 de setembro de 2015</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Brazil+to+eliminate+hoof-and-mouth+disease+by+2005&rft.date=2004-08-28&rft.genre=unknown&rft.pub=Brazzil&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.brazzil.com%2Fcontent%2Fview%2F800%2F41%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-229"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-229">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/2014/12/18/world/americas/us-cuba-relations.html?hp&action=click&pgtype=Homepage&module=span-ab-top-region&region=top-news&WT.nav=top-news">«U.S. and Cuba, in Breakthrough, Will Resume Diplomatic Relations»</a>. The New York Times<span class="reference-accessdate">. Consultado em 17 de dezembro de 2014</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=U.S.+and+Cuba%2C+in+Breakthrough%2C+Will+Resume+Diplomatic+Relations&rft.genre=unknown&rft.pub=The+New+York+Times&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F2014%2F12%2F18%2Fworld%2Famericas%2Fus-cuba-relations.html%3Fhp%26action%3Dclick%26pgtype%3DHomepage%26module%3Dspan-ab-top-region%26region%3Dtop-news%26WT.nav%3Dtop-news&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-230"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-230">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Labott, Elise. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://edition.cnn.com/2014/12/17/politics/cuba-alan-gross-deal/index.html?hpt=hp_t1">«Obama announces historic overhaul of relations; Cuba releases American»</a>. CNN<span class="reference-accessdate">. Consultado em 17 de dezembro de 2014</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Elise&rft.aulast=Labott&rft.btitle=Obama+announces+historic+overhaul+of+relations%3B+Cuba+releases+American&rft.genre=unknown&rft.pub=CNN&rft_id=http%3A%2F%2Fedition.cnn.com%2F2014%2F12%2F17%2Fpolitics%2Fcuba-alan-gross-deal%2Findex.html%3Fhpt%3Dhp_t1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-231"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-231">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cnbc.com/id/">«CNBC US Home»</a>. <i>CNBC</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 1 de julho de 2015</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090921003011/http://www.cnbc.com/id/">Cópia arquivada em 21 de setembro de 2009</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=CNBC+US+Home&rft.genre=unknown&rft.jtitle=CNBC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cnbc.com%2Fid%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-232"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-232">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parlamentocubano.cu/Asambleas%20Provinciales%20del%20Poder%20Popular.htm">«Presidentes de las Asambleas Provinciales del Poder Popular en cada provincia»</a> (em espanhol). Parlamento Cubano<span class="reference-accessdate">. Consultado em 10 de fevereiro de 2007</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20070609204310/http://www.parlamentocubano.cu/Asambleas%20Provinciales%20del%20Poder%20Popular.htm">Cópia arquivada em 9 de junho de 2007</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Presidentes+de+las+Asambleas+Provinciales+del+Poder+Popular+en+cada+provincia&rft.genre=unknown&rft.pub=Parlamento+Cubano&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.parlamentocubano.cu%2FAsambleas%2520Provinciales%2520del%2520Poder%2520Popular.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-233"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-233">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Banco_Mundial" title="Banco Mundial">Banco Mundial</a> (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/NV.IND.MANF.CD?most_recent_value_desc=true">«Manufacturing, value added (current US$)»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Manufacturing%2C+value+added+%28current+US%24%29&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FNV.IND.MANF.CD%3Fmost_recent_value_desc%3Dtrue&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:14-234"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:14_234-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.resistencia.cc/onu-vota-nesta-semana-resolucao-pelo-fim-do-bloqueio-dos-eua-contra-cuba/">«ONU vota nesta semana resolução pelo fim do bloqueio dos EUA contra Cuba»</a>. <i>Resistência</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 11 de novembro de 2019</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=ONU+vota+nesta+semana+resolu%C3%A7%C3%A3o+pelo+fim+do+bloqueio+dos+EUA+contra+Cuba&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Resist%C3%AAncia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.resistencia.cc%2Fonu-vota-nesta-semana-resolucao-pelo-fim-do-bloqueio-dos-eua-contra-cuba%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-235"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-235">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas_para_Alimenta%C3%A7%C3%A3o_e_Agricultura" title="Organização das Nações Unidas para Alimentação e Agricultura">Organização das Nações Unidas para Alimentação e Agricultura</a> (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC/">«FAOSTAT»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=FAOSTAT&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fao.org%2Ffaostat%2Fen%2F%23data%2FQC%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:1-236"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:1_236-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Simoni, Valerio (1 de novembro de 2009). «Scaling cigars in the Cuban tourism economy1». <i>Etnografica</i> (vol. 13 (2)): 417–438. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0873-6561">0873-6561</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.4000%2Fetnografica.1331">10.4000/etnografica.1331</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Scaling+cigars+in+the+Cuban+tourism+economy1&rft.aufirst=Valerio&rft.aulast=Simoni&rft.date=2009-11-01&rft.genre=article&rft.issn=0873-6561&rft.issue=vol.+13+%282%29&rft.jtitle=Etnografica&rft.pages=417-438&rft_id=info%3Adoi%2F10.4000%2Fetnografica.1331&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:2-237"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:2_237-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">STUBBS, JEAN (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.jstor.org/stable/24487227">«El Habano and the World It Has Shaped: Cuba, Connecticut, and Indonesia»</a>. <i>Cuban Studies</i>. <b>41</b>: 39–67. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0361-4441">0361-4441</a>. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/24487227">24487227</a>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21506307">21506307</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=El+Habano+and+the+World+It+Has+Shaped%3A+Cuba%2C+Connecticut%2C+and+Indonesia&rft.aufirst=JEAN&rft.aulast=STUBBS&rft.date=2010&rft.genre=article&rft.issn=0361-4441&rft.jtitle=Cuban+Studies&rft.pages=39-67&rft.volume=41&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F24487227&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F24487227&rft_id=info%3Apmid%2F21506307&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-:4-238"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:4_238-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Stubbs, Jean (1 de janeiro de 2000). «Turning over a new leaf? The Havana cigar revisited». <i>New West Indian Guide / Nieuwe West-Indische Gids</i>. <b>74</b> (3–4): 235–255. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1382-2373">1382-2373</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1163%2F13822373-90002563">10.1163/13822373-90002563</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Turning+over+a+new+leaf%3F+The+Havana+cigar+revisited&rft.aufirst=Jean&rft.aulast=Stubbs&rft.date=2000-01-01&rft.genre=article&rft.issn=1382-2373&rft.issue=3%934&rft.jtitle=New+West+Indian+Guide+%2F+Nieuwe+West-Indische+Gids&rft.pages=235-255&rft.volume=74&rft_id=info%3Adoi%2F10.1163%2F13822373-90002563&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-239"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-239">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_das_Na%C3%A7%C3%B5es_Unidas_para_Alimenta%C3%A7%C3%A3o_e_Agricultura" title="Organização das Nações Unidas para Alimentação e Agricultura">Organização das Nações Unidas para Alimentação e Agricultura</a> (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fao.org/faostat/en/#data/QL/">«FAOSTAT»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=FAOSTAT&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fao.org%2Ffaostat%2Fen%2F%23data%2FQL%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-240"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-240">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Servi%C3%A7o_Geol%C3%B3gico_dos_Estados_Unidos" title="Serviço Geológico dos Estados Unidos">Serviço Geológico dos Estados Unidos</a>, ed. (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-cobalt.pdf">«Cobalt Production Statistics»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cobalt+Production+Statistics&rft.date=2020&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fpubs.usgs.gov%2Fperiodicals%2Fmcs2021%2Fmcs2021-cobalt.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-241"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-241">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Servi%C3%A7o_Geol%C3%B3gico_dos_Estados_Unidos" title="Serviço Geológico dos Estados Unidos">Serviço Geológico dos Estados Unidos</a>, ed. (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-nickel.pdf">«Nickel Production Statistics»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Nickel+Production+Statistics&rft.date=2020&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fpubs.usgs.gov%2Fperiodicals%2Fmcs2021%2Fmcs2021-nickel.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-242"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-242">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Yaffe, Helen. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://blogs.lse.ac.uk/latamcaribbean/2021/02/10/day-zero-how-and-why-cuba-unified-its-dual-currency-system">«Day Zero: how and why Cuba unified its dual currency system»</a>. <i>LSE Latin America and Caribbean blog</i> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 17 de fevereiro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Day+Zero%3A+how+and+why+Cuba+unified+its+dual+currency+system&rft.aufirst=Helen&rft.aulast=Yaffe&rft.genre=unknown&rft.jtitle=LSE+Latin+America+and+Caribbean+blog&rft_id=https%3A%2F%2Fblogs.lse.ac.uk%2Flatamcaribbean%2F2021%2F02%2F10%2Fday-zero-how-and-why-cuba-unified-its-dual-currency-system&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-243"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-243">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Murilo Garavello (19 de fevereiro de 2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://noticias.uol.com.br/ultnot/especial/2008/cuba/cubasobfidel.jhtm">«Regime de Fidel cerceou democracia e direitos humanos, mas melhorou qualidade de vida»</a>. UOL. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20210126060211/https://noticias.uol.com.br/ultnot/especial/2008/cuba/cubasobfidel.jhtm">Cópia arquivada em 26 de janeiro de 2021</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Murilo+Garavello&rft.btitle=Regime+de+Fidel+cerceou+democracia+e+direitos+humanos%2C+mas+melhorou+qualidade+de+vida&rft.date=2008-02-19&rft.genre=unknown&rft.pub=UOL&rft_id=https%3A%2F%2Fnoticias.uol.com.br%2Fultnot%2Fespecial%2F2008%2Fcuba%2Fcubasobfidel.jhtm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-HDR2009-244"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-HDR2009_244-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf">«United Nations Development Programme. <i>Human Development Report 2009</i>, p.171»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 11 de dezembro de 2009</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20181224184422/http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf">Cópia arquivada <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 24 de dezembro de 2018</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=United+Nations+Development+Programme.+Human+Development+Report+2009%2C+p.171&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fhdr.undp.org%2Fen%2Fmedia%2FHDR_2009_EN_Complete.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-CIAWFB-245"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-CIAWFB_245-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CIAWFB_245-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CIAWFB_245-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CIAWFB_245-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CIAWFB_245-4">e</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090509003010/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html">«The World Factbook»</a>. <i>Central Intelligence Agency</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/cu.html">original</a> em 9 de maio de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=The+World+Factbook&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Central+Intelligence+Agency&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Fgeos%2Fcu.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-INVEST-246"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-INVEST_246-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Folha_Online" class="mw-redirect" title="Folha Online">Folha Online</a>, ed. (29 de setembro de 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www1.folha.uol.com.br/folha/dinheiro/ult91u332532.shtml">«Cuba prepara nova abertura a investimentos estrangeiros»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+prepara+nova+abertura+a+investimentos+estrangeiros&rft.date=2007-09-29&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww1.folha.uol.com.br%2Ffolha%2Fdinheiro%2Fult91u332532.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-247"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-247">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_de_Turismo" class="mw-redirect" title="Organização Mundial de Turismo">Organização Mundial de Turismo</a>, ed. (2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284421152">«International Tourism Highlight»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=International+Tourism+Highlight&rft.date=2019&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.e-unwto.org%2Fdoi%2Fpdf%2F10.18111%2F9789284421152&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-EXPONENCIAL-248"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-EXPONENCIAL_248-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20070516060445/http://www.actualidad24horas.com/unos-194102-turistas-espanoles-visitaron-cuba-en-2005-33-mas-pese-a-los-huracanes/7935/">«Unos 194.102 turistas españoles visitaron Cuba en 2005, 33% más pese a los huracanes»</a>. <i>Actualidad24horas</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.actualidad24horas.com/unos-194102-turistas-espanoles-visitaron-cuba-en-2005-33-mas-pese-a-los-huracanes/7935/">original</a> em 16 de maio de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Unos+194.102+turistas+espa%C3%B1oles+visitaron+Cuba+en+2005%2C+33%25+m%C3%A1s+pese+a+los+huracanes&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Actualidad24horas&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.actualidad24horas.com%2Funos-194102-turistas-espanoles-visitaron-cuba-en-2005-33-mas-pese-a-los-huracanes%2F7935%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-RECORDE-249"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-RECORDE_249-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.dtcuba.com/shownews.aspx?c=23406&lng=2">«: Cuba Reports Millions in Tourist Revenues»</a>. <i>DTCNews</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=%3A+Cuba+Reports+Millions+in+Tourist+Revenues&rft.genre=unknown&rft.jtitle=DTCNews&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.dtcuba.com%2Fshownews.aspx%3Fc%3D23406%26lng%3D2&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-SPRUCE-250"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SPRUCE_250-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">FRANK, Marc (27 de junho de 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201226063943/http://uk.reuters.com/article/idUKN2728306920070627?pageNumber=1">«Cuba takes steps to spruce up tourism appeal»</a>. Reuters<span class="reference-accessdate">. Consultado em 1 de novembro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://uk.reuters.com/article/idUKN2728306920070627?pageNumber=1">original</a> em 26 de dezembro de 2020</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=FRANK%2C+Marc&rft.btitle=Cuba+takes+steps+to+spruce+up+tourism+appeal&rft.date=2007-06-27&rft.genre=unknown&rft.pub=Reuters&rft_id=http%3A%2F%2Fuk.reuters.com%2Farticle%2FidUKN2728306920070627%3FpageNumber%3D1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Varadero-251"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Varadero_251-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Varadero_251-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tripadvisor.com/TravelersChoice-Beaches-cTop-g1">«Best Beaches in the World - Travelers' Choice Awards»</a>. <i>TripAdvisor</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 26 de julho de 2019</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Best+Beaches+in+the+World+-+Travelers%27+Choice+Awards&rft.genre=unknown&rft.jtitle=TripAdvisor&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tripadvisor.com%2FTravelersChoice-Beaches-cTop-g1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-VIAGEM-252"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-VIAGEM_252-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">ZANIN, Luiz (1 de março de 2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20070612025626/http://blog.estadao.com.br/blog/zanin/?p=5411&more=1&c=1&tb=1&pb=1">«Viagem a Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 29 de outubro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://blog.estadao.com.br/blog/zanin/?p=5411&more=1&c=1&tb=1&pb=1">original</a> em 12 de junho de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=ZANIN%2C+Luiz&rft.btitle=Viagem+a+Cuba&rft.date=2007-03-01&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fblog.estadao.com.br%2Fblog%2Fzanin%2F%3Fp%3D5411%26more%3D1%26c%3D1%26tb%3D1%26pb%3D1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-TUR2007-253"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-TUR2007_253-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-TUR2007_253-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-TUR2007_253-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">CRESPO, Nicolás e DIAZ, Santos Negrón. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20071030021237/http://lanic.utexas.edu/la/cb/cuba/asce/cuba7/crespo.pdf">«Cuban Tourism in 2007: Economic Impact; Cuba in Transition»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. ASCE 1997<span class="reference-accessdate">. Consultado em 30 de outubro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lanic.utexas.edu/la/cb/cuba/asce/cuba7/crespo.pdf">original</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 30 de outubro de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=CRESPO%2C+Nicol%C3%A1s+e+DIAZ%2C+Santos+Negr%C3%B3n&rft.btitle=Cuban+Tourism+in+2007%3A+Economic+Impact%3B+Cuba+in+Transition&rft.genre=unknown&rft.pub=ASCE+1997&rft_id=http%3A%2F%2Flanic.utexas.edu%2Fla%2Fcb%2Fcuba%2Fasce%2Fcuba7%2Fcrespo.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span><span class="citation-comment" style="display:none; color:#33aa33"> !CS1 manut: Nomes múltiplos: lista de autores (<a href="/wiki/Categoria:!CS1_manut:_Nomes_m%C3%BAltiplos:_lista_de_autores" title="Categoria:!CS1 manut: Nomes múltiplos: lista de autores">link</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-unenergy-254"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-unenergy_254-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/">«Breaking News, World News & Multimedia»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 8 de fevereiro de 2018</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20200318193208/https://www.nytimes.com/">Cópia arquivada em 18 de março de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Breaking+News%2C+World+News+%26+Multimedia&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-255"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-255">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/spanish/news/news001030venezuela2.shtml">«Castro y Chávez firman acuerdo energético»</a>. <i>BBC Mundo</i>. 30 de outubro de 2000<span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de março de 2025</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Castro+y+Ch%C3%A1vez+firman+acuerdo+energ%C3%A9tico&rft.date=2000-10-30&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BBC+Mundo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fspanish%2Fnews%2Fnews001030venezuela2.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-256"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-256">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://g1.globo.com/Noticias/Economia_Negocios/0,,MUL265403-9356,00-REFINARIA+DE+CUBA+E+VENEZUELA+COMECA+A+PROCESSAR+BARRIS+DIARIOS.html">«Refinaria de Cuba e Venezuela começa a processar 65.000 barris diários»</a>. <i>G1</i>. 18 de janeiro de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de março de 2025</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Refinaria+de+Cuba+e+Venezuela+come%C3%A7a+a+processar+65.000+barris+di%C3%A1rios&rft.date=2008-01-18&rft.genre=unknown&rft.jtitle=G1&rft_id=https%3A%2F%2Fg1.globo.com%2FNoticias%2FEconomia_Negocios%2F0%2C%2CMUL265403-9356%2C00-REFINARIA%2BDE%2BCUBA%2BE%2BVENEZUELA%2BCOMECA%2BA%2BPROCESSAR%2BBARRIS%2BDIARIOS.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-GERADORES-257"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-GERADORES_257-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://moneyweek.com/13209/bright-prospects-for-brazilian-utilities">«Bright prospects for Brazilian utilities»</a>. <i>MoneyWeek</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de novembro de 2020</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201226063923/https://moneyweek.com/13209/bright-prospects-for-brazilian-utilities">Cópia arquivada em 26 de dezembro de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Bright+prospects+for+Brazilian+utilities&rft.genre=unknown&rft.jtitle=MoneyWeek&rft_id=https%3A%2F%2Fmoneyweek.com%2F13209%2Fbright-prospects-for-brazilian-utilities&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-258"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-258">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.reuters.com/business/energy/exclusive-cuba-seeks-more-electricity-supply-turkish-powerships-2022-08-31/">«EXCLUSIVE Cuba seeks more electricity supply from Turkish powerships»</a>. <i>Reuters (Em inglês)</i>. 31 de agosto de 2022<span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de março de 2025</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=EXCLUSIVE+Cuba+seeks+more+electricity+supply+from+Turkish+powerships&rft.date=2022-08-31&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Reuters+%28Em+ingl%C3%AAs%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.reuters.com%2Fbusiness%2Fenergy%2Fexclusive-cuba-seeks-more-electricity-supply-turkish-powerships-2022-08-31%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-259"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-259">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.reuters.com/business/energy/cuba-welcomes-7th-powership-its-fleet-struggle-keep-lights-2022-11-15/">«Cuba welcomes 7th powership to its fleet in struggle to keep lights on»</a>. <i>Reuters (Em inglês)</i>. 15 de novembro de 2022<span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de março de 2025</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+welcomes+7th+powership+to+its+fleet+in+struggle+to+keep+lights+on&rft.date=2022-11-15&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Reuters+%28Em+ingl%C3%AAs%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.reuters.com%2Fbusiness%2Fenergy%2Fcuba-welcomes-7th-powership-its-fleet-struggle-keep-lights-2022-11-15%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-eia.gov-260"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-eia.gov_260-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-eia.gov_260-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Energy Information Administration, ed. (2020). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.eia.gov/international/data/world/petroleum-and-other-liquids/annual-petroleum-and-other-liquids-production">«Annual petroleum and other liquids production»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Annual+petroleum+and+other+liquids+production&rft.date=2020&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.eia.gov%2Finternational%2Fdata%2Fworld%2Fpetroleum-and-other-liquids%2Fannual-petroleum-and-other-liquids-production&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-261"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-261">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Central_Intelligence_Agency" title="Central Intelligence Agency">Central Intelligence Agency</a> (ed.). «<a href="/wiki/The_World_Factbook" title="The World Factbook">The World Factbook</a>» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20171203164157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2246rank.html">🔗</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2246rank.html">original</a> em 3 de dezembro de 2017</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+World+Factbook&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Frankorder%2F2246rank.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-262"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-262">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Central_Intelligence_Agency" title="Central Intelligence Agency">Central Intelligence Agency</a> (ed.). «<a href="/wiki/The_World_Factbook" title="The World Factbook">The World Factbook</a>» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130616021045/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2249rank.html">🔗</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2249rank.html">original</a> em 16 de junho de 2013</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+World+Factbook&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Frankorder%2F2249rank.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-263"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-263">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/British_Petroleum" class="mw-redirect" title="British Petroleum">British Petroleum</a>, ed. (2018). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bp.com/en/global/corporate/energy-economics/statistical-review-of-world-energy.html">«Statistical Review of World Energy»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Statistical+Review+of+World+Energy&rft.date=2018&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bp.com%2Fen%2Fglobal%2Fcorporate%2Fenergy-economics%2Fstatistical-review-of-world-energy.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-264"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-264">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://efe.com/economia/2024-12-30/apagones-energia-solar-cuba/">«Tres apagones nacionales y un decreto propulsan el despegue de la energía solar en Cuba»</a>. <i>efe.com - Agencia EFE</i>. 30 de dezembro de 2024<span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de março de 2025</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Tres+apagones+nacionales+y+un+decreto+propulsan+el+despegue+de+la+energ%C3a+solar+en+Cuba&rft.date=2024-12-30&rft.genre=unknown&rft.jtitle=efe.com+-+Agencia+EFE&rft_id=https%3A%2F%2Fefe.com%2Feconomia%2F2024-12-30%2Fapagones-energia-solar-cuba%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-265"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-265">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.france24.com/en/live-news/20250221-cuba-opens-solar-park-hoping-to-stave-off-blackouts">«Cuba opens solar park hoping to stave off blackouts»</a>. <i>www.france24.com/en/ - France 24</i>. 21 de fevereiro de 2025<span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de março de 2025</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+opens+solar+park+hoping+to+stave+off+blackouts&rft.date=2025-02-21&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.france24.com%2Fen%2F+-+France+24&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.france24.com%2Fen%2Flive-news%2F20250221-cuba-opens-solar-park-hoping-to-stave-off-blackouts&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-266"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-266">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hiveenergy.co.uk/mariel-solar-park/">«MARIEL SOLAR PARK: Artemisa, Cuba»</a>. <i>www.hiveenergy.co.uk</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de março de 2025</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=MARIEL+SOLAR+PARK%3A+Artemisa%2C+Cuba&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.hiveenergy.co.uk&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hiveenergy.co.uk%2Fmariel-solar-park%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Transportes-267"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Transportes_267-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Transportes_267-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Transportes_267-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Transportes_267-3">d</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/CIA" class="mw-redirect" title="CIA">CIA</a> (ed.). «<a href="/wiki/The_World_Factbook" title="The World Factbook">The World Factbook</a>» <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/#transportation">🔗</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+World+Factbook&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Fthe-world-factbook%2Fcountries%2Fcuba%2F%23transportation&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-a-268"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-a_268-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Source: <i>Mapa de Carreteras de Cuba</i> (Road map of Cuba). Ediciones GEO, <a href="/wiki/Havana" title="Havana">Havana</a> 2011 - <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/959-7049-21-X" title="Especial:Fontes de livros/959-7049-21-X">959-7049-21-X</a></span> </li> <li id="cite_note-269"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-269">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9C0CEFDE1131F937A35753C1A966958260">«COMPANY NEWS - Aeroflot May Shift A Hub to Miami»</a>. <i>New York Times</i>. 4 de outubro de 1990</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=COMPANY+NEWS+-+Aeroflot+May+Shift+A+Hub+to+Miami&rft.date=1990-10-04&rft.genre=article&rft.jtitle=New+York+Times&rft_id=https%3A%2F%2Fquery.nytimes.com%2Fgst%2Ffullpage.html%3Fres%3D9C0CEFDE1131F937A35753C1A966958260&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-270"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-270">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Allen Morrison. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tramz.com/cu/tto.html">«The tramways of Cuba»</a>. Tramz. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20210125023359/http://www.tramz.com/cu/tto.html">Cópia arquivada em 25 de janeiro de 2021</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Allen+Morrison&rft.btitle=The+tramways+of+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=Tramz&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tramz.com%2Fcu%2Ftto.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-siteresources.worldbank.org-271"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-siteresources.worldbank.org_271-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-siteresources.worldbank.org_271-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20060220165813/http://siteresources.worldbank.org/EDUCATION/Resources/278200-1099079877269/547664-1099080026826/The_Cuban_education_system_lessonsEn00.pdf">«The Cuban Education System: Lessons and Dilemmas. Human Development Network Education. World Bank»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> (em inglês)<span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de novembro de 2010</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://siteresources.worldbank.org/EDUCATION/Resources/278200-1099079877269/547664-1099080026826/The_Cuban_education_system_lessonsEn00.pdf">original</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 20 de fevereiro de 2006</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+Cuban+Education+System%3A+Lessons+and+Dilemmas.+Human+Development+Network+Education.+World+Bank&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fsiteresources.worldbank.org%2FEDUCATION%2FResources%2F278200-1099079877269%2F547664-1099080026826%2FThe_Cuban_education_system_lessonsEn00.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-272"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-272">↑</a></span> <span class="reference-text">Britton, John A. "Parte Cinco," Molding Hearts and Minds . Delaware: Wilmington, 1994: 168.</span> </li> <li id="cite_note-Dados_sobre_educação_em_Cuba-273"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Dados_sobre_educação_em_Cuba_273-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Dados_sobre_educação_em_Cuba_273-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Dados_sobre_educação_em_Cuba_273-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text">(em inglês) <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/#people-and-society">«The World Factbook — Cuba»</a>. CIA<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de outubro de 2007</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090509003010/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/#people-and-society">Cópia arquivada em 9 de maio de 2009</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+World+Factbook+%94+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=CIA&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Fthe-world-factbook%2Fcountries%2Fcuba%2F%23people-and-society&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-NYTIMES-274"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-NYTIMES_274-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9405EFDC103FF937A25751C1A9679C8B63&n=Top/News/World/Countries%20and%20Territories/Cuba">MARQUIS, Christofer. <i>Cuba Leads Latin America in Primary Education, Study Finds.</i> The New York Times, 14 de dezembro de 2001</a></span> </li> <li id="cite_note-275"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-275">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nbcnews.com/id/19942866">«Students graduate from Cuban school»</a>. NBC News. 25 de julho de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de novembro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Students+graduate+from+Cuban+school&rft.date=2007-07-25&rft.genre=unknown&rft.pub=NBC+News&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nbcnews.com%2Fid%2F19942866&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-276"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-276">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/6914265.stm">«Cuba-trained US doctors graduate»</a> (em inglês). BBC News. 25 de julho de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de setembro de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba-trained+US+doctors+graduate&rft.date=2007-07-25&rft.genre=unknown&rft.pub=BBC+News&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Famericas%2F6914265.stm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-277"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-277">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webometrics.info/en/Latin_America/Cuba">«Cuba»</a> (em inglês). Ranking Web of Universities<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de julho de 2015</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=Ranking+Web+of+Universities&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.webometrics.info%2Fen%2FLatin_America%2FCuba&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-278"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-278">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_da_Sa%C3%BAde" title="Organização Mundial da Saúde">Organização Mundial da Saúde</a> (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20140729163323/http://gamapserver.who.int/gho/interactive_charts/MDG4/atlas.html?indicator=i1">«WHO | World Health Organization»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gamapserver.who.int/gho/interactive_charts/MDG4/atlas.html?indicator=i1">original</a> em 29 de julho de 2014</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=WHO+%26%23124%3B+World+Health+Organization&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fgamapserver.who.int%2Fgho%2Finteractive_charts%2FMDG4%2Fatlas.html%3Findicator%3Di1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-SAUDEb-279"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SAUDEb_279-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_da_Sa%C3%BAde" title="Organização Mundial da Saúde">Organização Mundial da Saúde</a>, ed. (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20070613173050/http://www.who.int/whosis/database/country/compare.cfm?country=CUB&indicator=LEX0Male,LEX0Female&language=english">«Life expectancy at birth (years)»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/whosis/database/country/compare.cfm?country=CUB&indicator=LEX0Male,LEX0Female&language=english">original</a> em 13 de junho de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Life+expectancy+at+birth+%28years%29&rft.date=2005&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fwhosis%2Fdatabase%2Fcountry%2Fcompare.cfm%3Fcountry%3DCUB%26indicator%3DLEX0Male%2CLEX0Female%26language%3Denglish&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-SAUDEe-280"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SAUDEe_280-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_da_Sa%C3%BAde" title="Organização Mundial da Saúde">Organização Mundial da Saúde</a>, ed. (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20070613172952/http://www.who.int/whosis/database/country/compare.cfm?country=CUB&indicator=MortAdultMale,MortAdultFemale&language=english">«Probability of dying (per 1 000 population) between 15 and 60 years (adult mortality rate)»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/whosis/database/country/compare.cfm?country=CUB&indicator=MortAdultMale,MortAdultFemale&language=english">original</a> em 13 de junho de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Probability+of+dying+%28per+1+000+population%29+between+15+and+60+years+%28adult+mortality+rate%29&rft.date=2005&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fwhosis%2Fdatabase%2Fcountry%2Fcompare.cfm%3Fcountry%3DCUB%26indicator%3DMortAdultMale%2CMortAdultFemale%26language%3Denglish&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-281"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-281">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/G1" title="G1">G1</a>, ed. (25 de maio de 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://g1.globo.com/mundo/noticia/2011/05/cuba-supera-japao-em-porcentagem-de-centenarios.html">«Cuba supera Japão em porcentagem de centenários»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+supera+Jap%C3%A3o+em+porcentagem+de+centen%C3%A1rios&rft.date=2011-05-25&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fg1.globo.com%2Fmundo%2Fnoticia%2F2011%2F05%2Fcuba-supera-japao-em-porcentagem-de-centenarios.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-SAUDEc-282"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SAUDEc_282-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_da_Sa%C3%BAde" title="Organização Mundial da Saúde">Organização Mundial da Saúde</a>, ed. (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20040420085558/http://www.who.int/vaccines/globalsummary/immunization/countryprofileresult.cfm?C='cub">«Immunization Profile - Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/vaccines/globalsummary/immunization/countryprofileresult.cfm?C='cub">original</a> em 20 de abril de 2004</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Immunization+Profile+-+Cuba&rft.date=2006&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fvaccines%2Fglobalsummary%2Fimmunization%2Fcountryprofileresult.cfm%3FC%3D%27cub&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-SAUDEd-283"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SAUDEd_283-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_da_Sa%C3%BAde" title="Organização Mundial da Saúde">Organização Mundial da Saúde</a>, ed. (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20071016023830/http://www.who.int/vaccines/globalsummary/immunization/timeseries/tswucoveragebycountry.cfm?country=CUB">«WHO-UNICEF estimates of immunization coverage: Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/vaccines/globalsummary/immunization/timeseries/tswucoveragebycountry.cfm?country=CUB">original</a> em 16 de outubro de 2007</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=WHO-UNICEF+estimates+of+immunization+coverage%3A+Cuba&rft.date=2006&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fvaccines%2Fglobalsummary%2Fimmunization%2Ftimeseries%2Ftswucoveragebycountry.cfm%3Fcountry%3DCUB&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-SAUDE-284"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SAUDE_284-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Mundial_da_Sa%C3%BAde" title="Organização Mundial da Saúde">Organização Mundial da Saúde</a>, ed. (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20040701132429/http://www.who.int/nha/country/en/">«National health accounts - Cuba»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.who.int/nha/country/en/">original</a> em 1 de julho de 2004</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=National+health+accounts+-+Cuba&rft.date=2006&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.who.int%2Fnha%2Fcountry%2Fen%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-285"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-285">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tercerainformacion.es/spip.php?article14730">«UNICEF confirma Cuba 0% de Desnutrición Infantil»</a>. <i>Tercerainformacion.es</i></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=UNICEF+confirma+Cuba+0%25+de+Desnutrici%C3%B3n+Infantil&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Tercerainformacion.es&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tercerainformacion.es%2Fspip.php%3Farticle14730&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-286"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-286">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Fernando Ravsberg La Habana. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/mundo/cultura_sociedad/2010/01/100126_1823_unicef_cuba_gz.shtml">«UNICEF: Cuba, sin desnutrición infantil»</a>. <i>BBC Mundo</i></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=UNICEF%3A+Cuba%2C+sin+desnutrici%C3%B3n+infantil&rft.au=Fernando+Ravsberg+La+Habana&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BBC+Mundo&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fmundo%2Fcultura_sociedad%2F2010%2F01%2F100126_1823_unicef_cuba_gz.shtml&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-287"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-287">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://edmonton.ctv.ca/servlet/an/local/CTVNews/20100505/cuba-travel-insurance-100505/20100505/?hub=EdmontonHome">«Canadians visiting Cuba need travel health insurance»</a>. 5 de maio de 2010<span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de maio de 2010</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201226063927/http://edmonton.ctv.ca/servlet/an/local/CTVNews/20100505/cuba-travel-insurance-100505/20100505/?hub=EdmontonHome">Cópia arquivada em 26 de dezembro de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Canadians+visiting+Cuba+need+travel+health+insurance&rft.date=2010-05-05&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fedmonton.ctv.ca%2Fservlet%2Fan%2Flocal%2FCTVNews%2F20100505%2Fcuba-travel-insurance-100505%2F20100505%2F%3Fhub%3DEdmontonHome&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-288"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-288">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/G1" title="G1">G1</a>, ed. (30 de junho de 2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://g1.globo.com/bemestar/noticia/2015/06/oms-certifica-cuba-como-1-pais-eliminar-transmissao-materna-do-hiv.html">«OMS certifica Cuba como 1º país a eliminar transmissão materna do HIV»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=OMS+certifica+Cuba+como+1%BA+pa%C3s+a+eliminar+transmiss%C3%A3o+materna+do+HIV&rft.date=2015-06-30&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fg1.globo.com%2Fbemestar%2Fnoticia%2F2015%2F06%2Foms-certifica-cuba-como-1-pais-eliminar-transmissao-materna-do-hiv.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-BIOTECNOLOGIA-289"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-BIOTECNOLOGIA_289-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20090131125414/http://www.cib.org.br/em_dia.php?id=670">«Cuba e China avançam na biotecnologia»</a>. Conselho de Informações Sobre Biotecnologia. 23 de dezembro de 2005<span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de outubro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cib.org.br/em_dia.php?id=670">original</a> em 31 de janeiro de 2009</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+e+China+avan%C3%A7am+na+biotecnologia&rft.date=2005-12-23&rft.genre=unknown&rft.pub=Conselho+de+Informa%C3%A7%C3%B5es+Sobre+Biotecnologia&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cib.org.br%2Fem_dia.php%3Fid%3D670&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-BIOTEC-290"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-BIOTEC_290-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">DIETRICH, Heinz. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20080302075611/http://br.geocities.com/josemarti_rj/atualidades35.html">«CUBA: O milagre biotecnológico»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de outubro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://br.geocities.com/josemarti_rj/atualidades35.html">original</a> em 2 de março de 2008</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=DIETRICH%2C+Heinz&rft.btitle=CUBA%3A+O+milagre+biotecnol%C3%B3gico&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fbr.geocities.com%2Fjosemarti_rj%2Fatualidades35.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-SURVEYa-291"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SURVEYa_291-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20130923030616/http://www.eclac.org/publicaciones/xml/8/15398/Cuba.pdf">«<i>Economic Survey of Latin America and the Caribbean 2003-2004.</i> pp 287-293; ECLAC»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado em 21 de outubro de 2007</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eclac.org/publicaciones/xml/8/15398/Cuba.pdf">original</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 23 de setembro de 2013</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Economic+Survey+of+Latin+America+and+the+Caribbean+2003-2004.+pp+287-293%3B+ECLAC&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.eclac.org%2Fpublicaciones%2Fxml%2F8%2F15398%2FCuba.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-292"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-292">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/R7" title="R7">R7</a>, ed. (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://noticias.r7.com/saude/noticias/cuba-anuncia-primeira-vacina-contra-cancer-de-pulmao-20110110.html?s_cid=cuba-anuncia-primeira-vacina-contra-cancer-de-pulmao-saude-r7_noticias_saude_facebook&utm_source=facebook&utm_medium=social&utm_campaign=botao_facebook&utm_term=cuba-anuncia-primeira-vacina-contra-cancer-de-pulmao-saude-r7">«Cuba anuncia primeira vacina contra câncer de pulmão»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuba+anuncia+primeira+vacina+contra+c%C3%A2ncer+de+pulm%C3%A3o&rft.date=2011&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fnoticias.r7.com%2Fsaude%2Fnoticias%2Fcuba-anuncia-primeira-vacina-contra-cancer-de-pulmao-20110110.html%3Fs_cid%3Dcuba-anuncia-primeira-vacina-contra-cancer-de-pulmao-saude-r7_noticias_saude_facebook%26utm_source%3Dfacebook%26utm_medium%3Dsocial%26utm_campaign%3Dbotao_facebook%26utm_term%3Dcuba-anuncia-primeira-vacina-contra-cancer-de-pulmao-saude-r7&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-293"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-293">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.popsci.com/science/article/2011-09/cuba-releases-worlds-first-lung-cancer-vaccine">«Cuba Announces Release of the World's First Lung Cancer Vaccine»</a>. PopSci. 9 de agosto de 2011<span class="reference-accessdate">. Consultado em 11 de dezembro de 2011</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20170825024854/http://www.popsci.com/science/article/2011-09/cuba-releases-worlds-first-lung-cancer-vaccine">Cópia arquivada em 25 de agosto de 2017</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+Announces+Release+of+the+World%27s+First+Lung+Cancer+Vaccine&rft.date=2011-08-09&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.popsci.com%2Fscience%2Farticle%2F2011-09%2Fcuba-releases-worlds-first-lung-cancer-vaccine&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-hsas-294"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-hsas_294-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/2013/07/24/world/americas/harsh-self-assessment-as-cuba-looks-within.html">«For Cuba, a Harsh Self-Assessment»</a>. New York Times<span class="reference-accessdate">. Consultado em 24 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=For+Cuba%2C+a+Harsh+Self-Assessment&rft.genre=article&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2F2013%2F07%2F24%2Fworld%2Famericas%2Fharsh-self-assessment-as-cuba-looks-within.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-inscrição-295"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-inscrição_295-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://whc.unesco.org/archive/repcom82.htm">«Report of the Rapporteur»</a> (em inglês). Organização das Nações Unidas para a Educação, a Ciência e a Cultura. 17 de janeiro de 1983<span class="reference-accessdate">. Consultado em 3 de dezembro de 2011</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Report+of+the+Rapporteur&rft.date=1983-01-17&rft.genre=unknown&rft.pub=Organiza%C3%A7%C3%A3o+das+Na%C3%A7%C3%B5es+Unidas+para+a+Educa%C3%A7%C3%A3o%2C+a+Ci%C3%AAncia+e+a+Cultura&rft_id=http%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Farchive%2Frepcom82.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-granma-296"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-granma_296-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/889">«Desembarco del Granma National Park»</a>. UNESCO<span class="reference-accessdate">. Consultado em 22 de outubro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Desembarco+del+Granma+National+Park&rft.genre=unknown&rft.pub=UNESCO&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F889&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-297"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-297">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.frommers.com/destinations/bayamo/3199010012.html">«In Depth: Dear Granma»</a>. Frommers<span class="reference-accessdate">. Consultado em 12 de novembro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=In+Depth%3A+Dear+Granma&rft.genre=unknown&rft.pub=Frommers&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.frommers.com%2Fdestinations%2Fbayamo%2F3199010012.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-havana-298"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-havana_298-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/204">«Old Havana and its Fortifications»</a>. UNESCO<span class="reference-accessdate">. Consultado em 7 de outubro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Old+Havana+and+its+Fortifications&rft.genre=unknown&rft.pub=UNESCO&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F204&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-trinidad-299"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-trinidad_299-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/460">«Trinidad and the Valley de los Ingenios»</a>. UNESCO<span class="reference-accessdate">. Consultado em 14 de outubro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Trinidad+and+the+Valley+de+los+Ingenios&rft.genre=unknown&rft.pub=UNESCO&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F460&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-camaguey-300"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-camaguey_300-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/1270">«Historic Centre of Camagüey»</a>. UNESCO<span class="reference-accessdate">. Consultado em 22 de outubro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Historic+Centre+of+Camag%C3%BCey&rft.genre=unknown&rft.pub=UNESCO&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F1270&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-plantations-301"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-plantations_301-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/1008">«Archaeological Landscape of the First Coffee Plantations in the South-East of Cuba»</a>. UNESCO<span class="reference-accessdate">. Consultado em 22 de outubro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Archaeological+Landscape+of+the+First+Coffee+Plantations+in+the+South-East+of+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=UNESCO&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F1008&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-valley-302"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-valley_302-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/en/list/840">«Viñales Valley»</a>. UNESCO<span class="reference-accessdate">. Consultado em 22 de outubro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Vi%C3%B1ales+Valley&rft.genre=unknown&rft.pub=UNESCO&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Fen%2Flist%2F840&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-303"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-303">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/840.pdf">«Viñales (Cuba)»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. UNESCO<span class="reference-accessdate">. Consultado em 22 de outubro de 2010</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Vi%C3%B1ales+%28Cuba%29&rft.genre=unknown&rft.pub=UNESCO&rft_id=https%3A%2F%2Fwhc.unesco.org%2Farchive%2Fadvisory_body_evaluation%2F840.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-304"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-304">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20100110061543/http://www.cubacine.cu/index.html">«El Portal del Cine Cubano»</a>. Cubacine<span class="reference-accessdate">. Consultado em 27 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubacine.cu/index.html">original</a> em 10 de janeiro de 2010</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=El+Portal+del+Cine+Cubano&rft.genre=unknown&rft.pub=Cubacine&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubacine.cu%2Findex.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-305"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-305">↑</a></span> <span class="reference-text">Thompson, Kristin and Bordwell David. (2010) "Film History: An Introduction". New York: McGraw-Hill. p. 499</span> </li> <li id="cite_note-Chanan-p1-25-306"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chanan-p1-25_306-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Michael Chanan, <i>Cuban Cinema</i> (Minneapolis, MN: University of Minnesota Press, 2004), p. 1-25.</span> </li> <li id="cite_note-Oscars1995-307"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Oscars1995_307-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oscars.org/oscars/ceremonies/1995">«The 67th Academy Awards (1995) Nominees and Winners»</a>. oscars.org<span class="reference-accessdate">. Consultado em 26 de setembro de 2015</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+67th+Academy+Awards+%281995%29+Nominees+and+Winners&rft.genre=unknown&rft.pub=oscars.org&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.oscars.org%2Foscars%2Fceremonies%2F1995&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Literatura-308"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Literatura_308-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cervantesvirtual.com/portales/nicolas_guillen/">«Nicolás Guillén»</a>. Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes<span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de dezembro de 2018</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Nicol%C3%A1s+Guill%C3%A9n&rft.genre=unknown&rft.pub=Biblioteca+Virtual+Miguel+de+Cervantes&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cervantesvirtual.com%2Fportales%2Fnicolas_guillen%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Literatura_em_Cuba_1-309"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Literatura_em_Cuba_1_309-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Repositório Institucional UNESP; GÓMEZ, Yoanky Cordero (4 de agosto de 2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://repositorio.unesp.br/handle/11449/144328">«A construção do silêncio no discurso poético de Dulce María Loynaz e Orides Fontela: um estudo comparativo»</a>. Instituto de Biociências, Letras e Ciências Exatas (IBILCE) - São José do Rio Preto<span class="reference-accessdate">. Consultado em 4 de dezembro de 2018</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20201226064040/https://repositorio.unesp.br/handle/11449/144328">Cópia arquivada em 26 de dezembro de 2020</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=G%C3%93MEZ%2C+Yoanky+Cordero&rft.au=Reposit%C3%B3rio+Institucional+UNESP&rft.btitle=A+constru%C3%A7%C3%A3o+do+sil%C3%AAncio+no+discurso+po%C3%A9tico+de+Dulce+Mar%C3a+Loynaz+e+Orides+Fontela%3A+um+estudo+comparativo&rft.date=2016-08-04&rft.genre=unknown&rft.pub=Instituto+de+Bioci%C3%AAncias%2C+Letras+e+Ci%C3%AAncias+Exatas+%28IBILCE%29+-+S%C3%A3o+Jos%C3%A9+do+Rio+Preto&rft_id=https%3A%2F%2Frepositorio.unesp.br%2Fhandle%2F11449%2F144328&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-310"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-310">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Pancrazio, James J. (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=7GMVjfvCWqYC&pg=PA120"><i>The Logic of Fetishism: Alejo Carpentier and the Cuban Tradition</i></a> (em inglês). Lewisburg: Bucknell University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8387-5582-2" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8387-5582-2">978-0-8387-5582-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=James+J.&rft.aulast=Pancrazio&rft.btitle=The+Logic+of+Fetishism%3A+Alejo+Carpentier+and+the+Cuban+Tradition&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8387-5582-2&rft.place=Lewisburg&rft.pub=Bucknell+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D7GMVjfvCWqYC%26pg%3DPA120&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-311"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-311">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAlvarez2001">Alvarez 2001</a>.</span> </li> <li id="cite_note-312"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-312">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Moore, Robin (1997). <i>Nationalizing Blackness: Afrocubanismo and Artistic Revolution in Havana, 1920–1940</i>. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8229-5645-7" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8229-5645-7">978-0-8229-5645-7</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Robin&rft.aulast=Moore&rft.btitle=Nationalizing+Blackness%3A+Afrocubanismo+and+Artistic+Revolution+in+Havana%2C+1920%931940&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8229-5645-7&rft.place=Pittsburgh&rft.pub=University+of+Pittsburgh+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-313"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-313">↑</a></span> <span class="reference-text">Orovio, Helio (2004). <i>Cuban music from A to Z</i>. Revised by Sue Steward. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0-8223-3186-1" title="Especial:Fontes de livros/0-8223-3186-1">0-8223-3186-1</a> A biographical dictionary of Cuban music, artists, composers, groups and terms. Duke University, Durham NC; Tumi, Bath.</span> </li> <li id="cite_note-314"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-314">↑</a></span> <span class="reference-text">Díaz Ayala, Cristóbal (1981). <i>Música cubana del Areyto a la Nueva Trova</i>. 2nd rev ed, San Juan P.R.: Cubanacan, p. 135 et seq.</span> </li> <li id="cite_note-315"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-315">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Victor Kaonga, Malawi (7 de dezembro de 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://globalvoicesonline.org/2011/12/07/cuba-reggaeton-hit-chupi-chupi-denounced-by-authorities/">«Cuba: Reggaeton Hit 'Chupi Chupi' Denounced by Authorities»</a>. Global Voices<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Victor+Kaonga%2C+Malawi&rft.btitle=Cuba%3A+Reggaeton+Hit+%27Chupi+Chupi%27+Denounced+by+Authorities&rft.date=2011-12-07&rft.genre=unknown&rft.pub=Global+Voices&rft_id=http%3A%2F%2Fglobalvoicesonline.org%2F2011%2F12%2F07%2Fcuba-reggaeton-hit-chupi-chupi-denounced-by-authorities%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-316"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-316">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Scott Shetler (7 de dezembro de 2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://popcrush.com/cuban-government-censor-reggaeton-sexually-explicit/">«Cuban Government to Censor Reggaeton For Being "Sexually Explicit<span style="padding-right:0.2em;">"</span>»</a>. Popcrush.com<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Scott+Shetler&rft.btitle=Cuban+Government+to+Censor+Reggaeton+For+Being+%22Sexually+Explicit%22&rft.date=2012-12-07&rft.genre=unknown&rft.pub=Popcrush.com&rft_id=http%3A%2F%2Fpopcrush.com%2Fcuban-government-censor-reggaeton-sexually-explicit%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-317"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-317">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://abcnews.go.com/International/cuba-bans-reggaeton-sexually-explicit-songs/story?id=17888666">«Cuban Government Censors Reggaeton and "Sexually Explicit" Songs»</a>. <i>ABC News</i>. 6 de dezembro de 2012<span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de julho de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuban+Government+Censors+Reggaeton+and+%22Sexually+Explicit%22+Songs&rft.date=2012-12-06&rft.genre=unknown&rft.jtitle=ABC+News&rft_id=http%3A%2F%2Fabcnews.go.com%2FInternational%2Fcuba-bans-reggaeton-sexually-explicit-songs%2Fstory%3Fid%3D17888666&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-todocuba.org-318"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-todocuba.org_318-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-todocuba.org_318-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.todocuba.org/descubre-los-cubanos-ganadores-grammy-awards/">«Descubre a los cubanos ganadores de Grammy Awards»</a>. 17 de abril de 2017<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Descubre+a+los+cubanos+ganadores+de+Grammy+Awards&rft.date=2017-04-17&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.todocuba.org%2Fdescubre-los-cubanos-ganadores-grammy-awards%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-319"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-319">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/noticias/2016/10/21/pianista-frank-fernandez-los-enemigos-se-estan-aprovechando-de-la-banalizacion/">«Pianista Frank Fernández: Los enemigos se están aprovechando de la banalización»</a>. 2016<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Pianista+Frank+Fern%C3%A1ndez%3A+Los+enemigos+se+est%C3%A1n+aprovechando+de+la+banalizaci%C3%B3n&rft.date=2016&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Fnoticias%2F2016%2F10%2F21%2Fpianista-frank-fernandez-los-enemigos-se-estan-aprovechando-de-la-banalizacion%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-320"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-320">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubadebate.cu/especiales/2019/12/26/israel-y-yoel-un-par-convencido-de-su-buena-fe-video/">«Israel y Yoel: Un par convencido de su Buena Fe (+ Video)»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Israel+y+Yoel%3A+Un+par+convencido+de+su+Buena+Fe+%28%2B+Video%29&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubadebate.cu%2Fespeciales%2F2019%2F12%2F26%2Fisrael-y-yoel-un-par-convencido-de-su-buena-fe-video%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-321"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-321">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.whatcuba.com/cuban-sports.html">«Cuban Sports»</a>. What Cuba<span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de setembro de 2021</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20210905215035/https://www.whatcuba.com/cuban-sports.html">Cópia arquivada em 5 de setembro de 2021</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Cuban+Sports&rft.genre=unknown&rft.pub=What+Cuba&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.whatcuba.com%2Fcuban-sports.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-322"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-322">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://sports.yahoo.com/news/meet-the-cuban-boxer-who-failed-to-defect-38-times-before-realizing-u-s--dream-200229434-boxing.html">«Cuban boxer defected unsuccessfully 38 times before realizing U.S. dream»</a>. <i>sports.yahoo.com</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuban+boxer+defected+unsuccessfully+38+times+before+realizing+U.S.+dream&rft.genre=unknown&rft.jtitle=sports.yahoo.com&rft_id=http%3A%2F%2Fsports.yahoo.com%2Fnews%2Fmeet-the-cuban-boxer-who-failed-to-defect-38-times-before-realizing-u-s--dream-200229434-boxing.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-323"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-323">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Satterfield, Lem. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.premierboxingchampions.com/news/cuba-world-champion-arduous-defection-continues-drive-erislandy-lara">«From Cuba to world champion: Arduous defection continues to drive Erislandy Lara»</a>. <i>PBC Boxing</i><span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=From+Cuba+to+world+champion%3A+Arduous+defection+continues+to+drive+Erislandy+Lara&rft.aufirst=Lem&rft.aulast=Satterfield&rft.genre=unknown&rft.jtitle=PBC+Boxing&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.premierboxingchampions.com%2Fnews%2Fcuba-world-champion-arduous-defection-continues-drive-erislandy-lara&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-324"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-324">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Comit%C3%AA_Ol%C3%ADmpico_Internacional" class="mw-redirect" title="Comitê Olímpico Internacional">Comitê Olímpico Internacional</a> (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://olympics.com/en/olympic-games/olympic-results">«Olympic results»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 27 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Olympic+results&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Folympics.com%2Fen%2Folympic-games%2Folympic-results&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-325"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-325">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://web.archive.org/web/20120819104252/http://www.paso-odepa.org/chronology.aspx">«Chronology of the Pan American Games»</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 27 de setembro de 2021</span>. Arquivado do <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.paso-odepa.org/chronology.aspx">original</a> em 19 de agosto de 2012</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Chronology+of+the+Pan+American+Games&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.paso-odepa.org%2Fchronology.aspx&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-326"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-326">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.visitarcuba.org/dias-festivos">«Fiestas y días festivos en Cuba»</a> (em espanhol). VisitarCuba<span class="reference-accessdate">. Consultado em 23 de setembro de 2021</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Fiestas+y+d%C3as+festivos+en+Cuba&rft.genre=unknown&rft.pub=VisitarCuba&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.visitarcuba.org%2Fdias-festivos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliografia">Bibliografia</h3></div> <div style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; column-count: 2;"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69705596">.mw-parser-output .refbegin{margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul li{list-style:none}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{padding-left:1.6em;text-indent:-1.6em}}.mw-parser-output .refbegin-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .refbegin-columns ul{margin-top:0}.mw-parser-output .refbegin-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}@media screen{.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%}}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}</style><div class="refbegin reflist refbegin-hanging-indents refbegin-columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em ; -webkit-column-width: 30em ; column-width: 30em ;"> <ul><li><cite id="CITEREFAlbornoz2006" class="citation journal">Albornoz, Sara Carrillo de (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1557950">«On a mission: how Cuba uses its doctors abroad»</a>. <i><a href="/wiki/BMJ" class="mw-redirect" title="BMJ">BMJ</a></i>. <b>333</b> (7566): 464. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/40700096">40700096</a>. <a href="/wiki/PubMed_Central" title="PubMed Central">PMC</a> <span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1557950">1557950</a><span style="margin-left:0.1em"><span typeof="mw:File"><span title="Acessível livremente"><img alt="Acessível livremente" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png" decoding="async" width="9" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/14px-Lock-green.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/18px-Lock-green.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="813" /></span></span></span></span>. <a href="/wiki/PubMed_Identifier" class="mw-redirect" title="PubMed Identifier">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16946334">16946334</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1136%2Fbmj.333.7566.464">10.1136/bmj.333.7566.464</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=On+a+mission%3A+how+Cuba+uses+its+doctors+abroad&rft.aufirst=Sara+Carrillo+de&rft.aulast=Albornoz&rft.date=2006&rft.genre=article&rft.issue=7566&rft.jtitle=BMJ&rft.pages=464&rft.volume=333&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F40700096&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC1557950&rft_id=%2F%2Fwww.ncbi.nlm.nih.gov%2Fpmc%2Farticles%2FPMC1557950&rft_id=info%3Adoi%2F10.1136%2Fbmj.333.7566.464&rft_id=info%3Apmid%2F16946334&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFAlvarez2001" class="citation book">Alvarez, José (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/c/wp-content/uploads/2014/09/v11-alvarez.pdf">«Rationed Products and Something Else: Food Availability and Distribution in 2000»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/publications/annual-proceedings/cuba-in-transition-volume-11/"><i>Cuba in Transition, Volume 11</i></a>. Silver Spring, MD: <a href="/w/index.php?title=Association_for_the_Study_of_the_Cuban_Economy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Association for the Study of the Cuban Economy (página não existe)">ASCE</a>. pp. 305–322. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-9649082-0-8" title="Especial:Fontes de livros/978-0-9649082-0-8">978-0-9649082-0-8</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de março de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Rationed+Products+and+Something+Else%3A+Food+Availability+and+Distribution+in+2000&rft.aufirst=Jos%C3%A9&rft.aulast=Alvarez&rft.btitle=Cuba+in+Transition%2C+Volume+11&rft.date=2001&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-0-9649082-0-8&rft.pages=305-322&rft.place=Silver+Spring%2C+MD&rft.pub=ASCE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ascecuba.org%2Fc%2Fwp-content%2Fuploads%2F2014%2F09%2Fv11-alvarez.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFAlvarez2004" class="citation book">Alvarez, José (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://edis.ifas.ufl.edu/pdffiles/FE/FE48000.pdf"><i>Cuban Agriculture Before 1959: The Social Situation</i></a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. Gainesville, FL: Department of Food and Resource Economics, <a href="/wiki/University_of_Florida" class="mw-redirect" title="University of Florida">University of Florida</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de março de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Jos%C3%A9&rft.aulast=Alvarez&rft.btitle=Cuban+Agriculture+Before+1959%3A+The+Social+Situation&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.place=Gainesville%2C+FL&rft.pub=Department+of+Food+and+Resource+Economics%2C+University+of+Florida&rft_id=http%3A%2F%2Fedis.ifas.ufl.edu%2Fpdffiles%2FFE%2FFE48000.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFBaklanoff1998" class="citation book">Baklanoff, Eric N. (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/c/wp-content/uploads/2014/09/v08-31baklanoff.pdf">«Cuba on the Eve of the Socialist Transition: A Reassessment of the Backwardness-Stagnation Thesis»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/publications/annual-proceedings/cuba-in-transition-volume-08/"><i>Cuba in Transition, Volume 8</i></a>. Silver Spring, MD: ASCE. pp. 260–272. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-9649082-7-7" title="Especial:Fontes de livros/978-0-9649082-7-7">978-0-9649082-7-7</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de março de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+on+the+Eve+of+the+Socialist+Transition%3A+A+Reassessment+of+the+Backwardness-Stagnation+Thesis&rft.aufirst=Eric+N.&rft.aulast=Baklanoff&rft.btitle=Cuba+in+Transition%2C+Volume+8&rft.date=1998&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-0-9649082-7-7&rft.pages=260-272&rft.place=Silver+Spring%2C+MD&rft.pub=ASCE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ascecuba.org%2Fc%2Fwp-content%2Fuploads%2F2014%2F09%2Fv08-31baklanoff.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFBreierWildschut2007" class="citation book">Breier, Mignonne; Wildschut, Angelique (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=WtuiTYThR7sC&pg=PP1"><i>Doctors in a Divided Society: The Profession and Education of Medical Practitioners in South Africa</i></a>. [S.l.]: HSRC Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-7969-2153-6" title="Especial:Fontes de livros/978-0-7969-2153-6">978-0-7969-2153-6</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Wildschut%2C+Angelique&rft.aufirst=Mignonne&rft.aulast=Breier&rft.btitle=Doctors+in+a+Divided+Society%3A+The+Profession+and+Education+of+Medical+Practitioners+in+South+Africa&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-7969-2153-6&rft.pub=HSRC+Press&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DWtuiTYThR7sC%26pg%3DPP1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFChomskyCarrSmorkaloff2004" class="citation book"><a href="/wiki/Aviva_Chomsky" title="Aviva Chomsky">Chomsky, Aviva</a>; Carr, Barry; Smorkaloff, Pamela Maria, eds. (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cubareaderhistor0000unse"><i>The Cuba Reader: History, Culture, Politics</i></a>. Durham, NC: Duke University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8223-3197-1" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8223-3197-1">978-0-8223-3197-1</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+Cuba+Reader%3A+History%2C+Culture%2C+Politics&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8223-3197-1&rft.place=Durham%2C+NC&rft.pub=Duke+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcubareaderhistor0000unse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">Clodfelter, Micheal (2017). <i>Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015</i> 4th ed. [S.l.]: McFarland. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0786474707" title="Especial:Fontes de livros/978-0786474707">978-0786474707</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Micheal&rft.aulast=Clodfelter&rft.btitle=Warfare+and+Armed+Conflicts%3A+A+Statistical+Encyclopedia+of+Casualty+and+Other+Figures%2C+1492%932015&rft.date=2017&rft.edition=4th&rft.genre=book&rft.isbn=978-0786474707&rft.pub=McFarland&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFCorbett2002" class="citation book">Corbett, Ben (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/thisiscubaoutlaw00benc"><i>This Is Cuba: An Outlaw Culture Survives</i></a>. [S.l.]: Westview Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8133-3826-2" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8133-3826-2">978-0-8133-3826-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Ben&rft.aulast=Corbett&rft.btitle=This+Is+Cuba%3A+An+Outlaw+Culture+Survives&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8133-3826-2&rft.pub=Westview+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fthisiscubaoutlaw00benc&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFCrespoNegrón_Díaz1997" class="citation book">Crespo, Nicolás; Negrón Díaz, Santos (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/c/wp-content/uploads/2014/09/v07-crespo.pdf">«Cuban Tourism in 2007: Economic Impact»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/publications/annual-proceedings/cuba-in-transition-volume-07/"><i>Cuba in Transition, Volume 7</i></a>. Silver Spring, MD: ASCE. pp. 150–161. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-9649082-6-0" title="Especial:Fontes de livros/978-0-9649082-6-0">978-0-9649082-6-0</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de março de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuban+Tourism+in+2007%3A+Economic+Impact&rft.au=Negr%C3%B3n+D%C3az%2C+Santos&rft.aufirst=Nicol%C3%A1s&rft.aulast=Crespo&rft.btitle=Cuba+in+Transition%2C+Volume+7&rft.date=1997&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-0-9649082-6-0&rft.pages=150-161&rft.place=Silver+Spring%2C+MD&rft.pub=ASCE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ascecuba.org%2Fc%2Fwp-content%2Fuploads%2F2014%2F09%2Fv07-crespo.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFDomínguez1978" class="citation book">Domínguez, Jorge I. (1978). <i>Cuba: Order and Revolution</i>. Cambridge, MA: Belknap Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-674-17925-7" title="Especial:Fontes de livros/978-0-674-17925-7">978-0-674-17925-7</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Jorge+I.&rft.aulast=Dom%C3nguez&rft.btitle=Cuba%3A+Order+and+Revolution&rft.date=1978&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-674-17925-7&rft.place=Cambridge%2C+MA&rft.pub=Belknap+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFDomínguez1989" class="citation book">Domínguez, Jorge I. (1989). <i>To Make a World Safe for Revolution: Cuba's Foreign Policy</i>. Cambridge, MA: Harvard University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-674-89325-2" title="Especial:Fontes de livros/978-0-674-89325-2">978-0-674-89325-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Jorge+I.&rft.aulast=Dom%C3nguez&rft.btitle=To+Make+a+World+Safe+for+Revolution%3A+Cuba%27s+Foreign+Policy&rft.date=1989&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-674-89325-2&rft.place=Cambridge%2C+MA&rft.pub=Harvard+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFDomínguez2003" class="citation book">Domínguez, Jorge I. (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.people.fas.harvard.edu/~jidoming/images/jid_constitution.PDF"><i>A Constitution for Cuba's Political Transition: The Utility of Retaining (and Amending) the 1992 Constitution</i></a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. Coral Gables, FL: Institute for Cuban and Cuban-American Studies, <a href="/wiki/University_of_Miami" class="mw-redirect" title="University of Miami">University of Miami</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-932385-04-5" title="Especial:Fontes de livros/978-1-932385-04-5">978-1-932385-04-5</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 19 de agosto de 2012</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Jorge+I.&rft.aulast=Dom%C3nguez&rft.btitle=A+Constitution+for+Cuba%27s+Political+Transition%3A+The+Utility+of+Retaining+%28and+Amending%29+the+1992+Constitution&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-932385-04-5&rft.place=Coral+Gables%2C+FL&rft.pub=Institute+for+Cuban+and+Cuban-American+Studies%2C+University+of+Miami&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.people.fas.harvard.edu%2F~jidoming%2Fimages%2Fjid_constitution.PDF&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFEspino2000" class="citation book">Espino, María Dolores (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/c/wp-content/uploads/2014/09/v10-espino.pdf">«Cuban Tourism During the Special Period»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/publications/annual-proceedings/cuba-in-transition-volume-10/"><i>Cuba in Transition, Volume 10</i></a>. Silver Spring, MD: ASCE. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-9649082-8-4" title="Especial:Fontes de livros/978-0-9649082-8-4">978-0-9649082-8-4</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de março de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuban+Tourism+During+the+Special+Period&rft.aufirst=Mar%C3a+Dolores&rft.aulast=Espino&rft.btitle=Cuba+in+Transition%2C+Volume+10&rft.date=2000&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-0-9649082-8-4&rft.place=Silver+Spring%2C+MD&rft.pub=ASCE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ascecuba.org%2Fc%2Fwp-content%2Fuploads%2F2014%2F09%2Fv10-espino.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFFalk1988" class="citation journal">Falk, Pamela S. (1988). «Washing and Havana». <i>The Wilson Quarterly</i>. <b>12</b> (5): 64–74. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/40257732">40257732</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Washing+and+Havana&rft.aufirst=Pamela+S.&rft.aulast=Falk&rft.date=1988&rft.genre=article&rft.issue=5&rft.jtitle=The+Wilson+Quarterly&rft.pages=64-74&rft.volume=12&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F40257732&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFFeinsilver1989" class="citation journal">Feinsilver, Julie M. (1989). «Cuba as a 'World Medical Power': The Politics of Symbolism». <i>Latin American Research Review</i>. <b>24</b> (2): 1–34. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/2503679">2503679</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+as+a+%27World+Medical+Power%27%3A+The+Politics+of+Symbolism&rft.aufirst=Julie+M.&rft.aulast=Feinsilver&rft.date=1989&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Latin+American+Research+Review&rft.pages=1-34&rft.volume=24&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F2503679&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGebru_Tareke2009" class="citation book">Gebru Tareke (2009). <i>The Ethiopian Revolution: War in the Horn of Africa</i>. New Haven, CT: Yale University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-300-14163-4" title="Especial:Fontes de livros/978-0-300-14163-4">978-0-300-14163-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Gebru+Tareke&rft.btitle=The+Ethiopian+Revolution%3A+War+in+the+Horn+of+Africa&rft.date=2009&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-300-14163-4&rft.place=New+Haven%2C+CT&rft.pub=Yale+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGershmanGutierrez2009" class="citation journal">Gershman, Carl; Gutierrez, Orlando (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.journalofdemocracy.org/article/can-cuba-change-ferment-civil-society">«Can Cuba Change? Ferment in Civil Society»</a>. <i>Journal of Democracy</i>. <b>20</b> (1): 36–54. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1353%2Fjod.0.0051">10.1353/jod.0.0051</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Can+Cuba+Change%3F+Ferment+in+Civil+Society&rft.au=Gutierrez%2C+Orlando&rft.aufirst=Carl&rft.aulast=Gershman&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Journal+of+Democracy&rft.pages=36-54&rft.volume=20&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.journalofdemocracy.org%2Farticle%2Fcan-cuba-change-ferment-civil-society&rft_id=info%3Adoi%2F10.1353%2Fjod.0.0051&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGleijeses1994" class="citation journal">Gleijeses, Piero (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://vi.uh.edu/pages/buzzmat/DH%20articles/gleijeses%20flee%20the%20white%20giants.pdf">«<span style="padding-left:0.2em;">'</span>Flee! The White Giants are Coming!': The United States, the Mercenaries, and the Congo, 1964–1965»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <i>Society for Historians of American Foreign Relations</i>. <b>18</b> (2): 207–237. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1111%2Fj.1467-7709.1994.tb00611.x">10.1111/j.1467-7709.1994.tb00611.x</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130117013342/http://vi.uh.edu/pages/buzzmat/DH%20articles/gleijeses%20flee%20the%20white%20giants.pdf">Cópia arquivada <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> em 17 de janeiro de 2013</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=%27Flee%21+The+White+Giants+are+Coming%21%27%3A+The+United+States%2C+the+Mercenaries%2C+and+the+Congo%2C+1964%931965&rft.aufirst=Piero&rft.aulast=Gleijeses&rft.date=1994&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Society+for+Historians+of+American+Foreign+Relations&rft.pages=207-237&rft.volume=18&rft_id=http%3A%2F%2Fvi.uh.edu%2Fpages%2Fbuzzmat%2FDH%2520articles%2Fgleijeses%2520flee%2520the%2520white%2520giants.pdf&rft_id=info%3Adoi%2F10.1111%2Fj.1467-7709.1994.tb00611.x&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGleijeses1996" class="citation journal">Gleijeses, Piero (1996). «Cuba's First Venture in Africa: Algeria, 1961–1965». <i><a href="/wiki/Journal_of_Latin_American_Studies" title="Journal of Latin American Studies">Journal of Latin American Studies</a></i>. <b>28</b> (1): 159–195. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/157991">157991</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1017%2Fs0022216x00012670">10.1017/s0022216x00012670</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba%27s+First+Venture+in+Africa%3A+Algeria%2C+1961%931965&rft.aufirst=Piero&rft.aulast=Gleijeses&rft.date=1996&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Journal+of+Latin+American+Studies&rft.pages=159-195&rft.volume=28&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F157991&rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2Fs0022216x00012670&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGleijeses1997" class="citation journal">Gleijeses, Piero (1997). «The First Ambassadors: Cuba's Contribution to Guinea-Bissau's War of Independence». <i>Journal of Latin American Studies</i>. <b>29</b> (1): 45–88. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/158071">158071</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1017%2Fs0022216x96004646">10.1017/s0022216x96004646</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=The+First+Ambassadors%3A+Cuba%27s+Contribution+to+Guinea-Bissau%27s+War+of+Independence&rft.aufirst=Piero&rft.aulast=Gleijeses&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Journal+of+Latin+American+Studies&rft.pages=45-88&rft.volume=29&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F158071&rft_id=info%3Adoi%2F10.1017%2Fs0022216x96004646&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGleijeses2002" class="citation book">Gleijeses, Piero (2002). <i>Conflicting Missions: Havana, Washington, and Africa, 1959–1976</i>. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8078-2647-8" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8078-2647-8">978-0-8078-2647-8</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Piero&rft.aulast=Gleijeses&rft.btitle=Conflicting+Missions%3A+Havana%2C+Washington%2C+and+Africa%2C+1959%931976&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8078-2647-8&rft.place=Chapel+Hill%2C+NC&rft.pub=University+of+North+Carolina+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGleijeses2010" class="citation book">Gleijeses, Piero (2010). «Cuba and the Cold War, 1959–1980». <i><span></span></i>In Melvyn P. Leffler & Odd Arne Westad, eds.,<i> The Cambridge History of the Cold War, Volume II: Crises and Détente</i>. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 327–348. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-521-83720-0" title="Especial:Fontes de livros/978-0-521-83720-0">978-0-521-83720-0</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba+and+the+Cold+War%2C+1959%931980&rft.aufirst=Piero&rft.aulast=Gleijeses&rft.btitle=In+Melvyn+P.+Leffler+%26+Odd+Arne+Westad%2C+eds.%2C+The+Cambridge+History+of+the+Cold+War%2C+Volume+II%3A+Crises+and+D%C3%A9tente&rft.date=2010&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-0-521-83720-0&rft.pages=327-348&rft.place=Cambridge&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGleijeses2013" class="citation book">Gleijeses, Piero (2013). <i>Visions of Freedom: Havana, Washington, Pretoria, and the Struggle for Southern Africa, 1976–1991</i>. Chapel Hill, NC: University of North Carolina Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-4696-0968-3" title="Especial:Fontes de livros/978-1-4696-0968-3">978-1-4696-0968-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Piero&rft.aulast=Gleijeses&rft.btitle=Visions+of+Freedom%3A+Havana%2C+Washington%2C+Pretoria%2C+and+the+Struggle+for+Southern+Africa%2C+1976%931991&rft.date=2013&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-4696-0968-3&rft.place=Chapel+Hill%2C+NC&rft.pub=University+of+North+Carolina+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Richard_Gott" title="Richard Gott">Gott, Richard</a> (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cubanewhistory0000gott"><i>Cuba: A New History</i></a>. New Haven, CT: Yale University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-300-10411-0" title="Especial:Fontes de livros/978-0-300-10411-0">978-0-300-10411-0</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Richard&rft.aulast=Gott&rft.btitle=Cuba%3A+A+New+History&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-300-10411-0&rft.place=New+Haven%2C+CT&rft.pub=Yale+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcubanewhistory0000gott&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFHorowitz1988" class="citation book">Horowitz, Irving Louis (1988). <i>Cuban Communism</i>. New Brunswick, NJ: Transaction Books. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-88738-672-5" title="Especial:Fontes de livros/978-0-88738-672-5">978-0-88738-672-5</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Irving+Louis&rft.aulast=Horowitz&rft.btitle=Cuban+Communism&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-88738-672-5&rft.place=New+Brunswick%2C+NJ&rft.pub=Transaction+Books&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFLuxenberg1988" class="citation journal">Luxenberg, Alan H. (1988). «Did Eisenhower Push Castro into the Arms of the Soviets?». <i><a href="/wiki/University_of_Miami" class="mw-redirect" title="University of Miami">Journal of Interamerican Studies and World Affairs</a></i>. <b>30</b> (1): 37–71. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/165789">165789</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.2307%2F165789">10.2307/165789</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Did+Eisenhower+Push+Castro+into+the+Arms+of+the+Soviets%3F&rft.aufirst=Alan+H.&rft.aulast=Luxenberg&rft.date=1988&rft.genre=article&rft.issue=1&rft.jtitle=Journal+of+Interamerican+Studies+and+World+Affairs&rft.pages=37-71&rft.volume=30&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F165789&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F165789&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFKolko1994" class="citation book">Kolko, Gabriel (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/centuryofwarpoli00kolk"><i>Century of War: Politics, Conflicts, and Society since 1914</i></a>. New York, NY: The New Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-56584-191-8" title="Especial:Fontes de livros/978-1-56584-191-8">978-1-56584-191-8</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Gabriel&rft.aulast=Kolko&rft.btitle=Century+of+War%3A+Politics%2C+Conflicts%2C+and+Society+since+1914&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-56584-191-8&rft.place=New+York%2C+NY&rft.pub=The+New+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcenturyofwarpoli00kolk&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFMcAlister1984" class="citation book">McAlister, Lyle N. (1984). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/spainportugalinn0000mcal"><i>Spain and Portugal in the New World, 1492–1700</i></a>. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8166-1216-1" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8166-1216-1">978-0-8166-1216-1</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Lyle+N.&rft.aulast=McAlister&rft.btitle=Spain+and+Portugal+in+the+New+World%2C+1492%931700&rft.date=1984&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8166-1216-1&rft.place=Minneapolis%2C+MN&rft.pub=University+of+Minnesota+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fspainportugalinn0000mcal&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFPedraza2007" class="citation book">Pedraza, Silvia (2007). <i>Political Disaffection in Cuba's Revolution and Exodus</i>. New York, NY: Cambridge University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-521-86787-0" title="Especial:Fontes de livros/978-0-521-86787-0">978-0-521-86787-0</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Silvia&rft.aulast=Pedraza&rft.btitle=Political+Disaffection+in+Cuba%27s+Revolution+and+Exodus&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-521-86787-0&rft.place=New+York%2C+NY&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFPérez-López1996" class="citation book">Pérez-López, Jorge F. (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/c/wp-content/uploads/2014/09/v06-23perlopez.fm_.pdf">«Cuban Military Expenditures: Concepts, Data and Burden Measures»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/publications/annual-proceedings/cuba-in-transition-volume-06/"><i>Cuba in Transition, Volume 6</i></a>. Washington, DC: ASCE. pp. 124–144. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-9649082-5-3" title="Especial:Fontes de livros/978-0-9649082-5-3">978-0-9649082-5-3</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de março de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuban+Military+Expenditures%3A+Concepts%2C+Data+and+Burden+Measures&rft.aufirst=Jorge+F.&rft.aulast=P%C3%A9rez-L%C3%B3pez&rft.btitle=Cuba+in+Transition%2C+Volume+6&rft.date=1996&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-0-9649082-5-3&rft.pages=124-144&rft.place=Washington%2C+DC&rft.pub=ASCE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ascecuba.org%2Fc%2Fwp-content%2Fuploads%2F2014%2F09%2Fv06-23perlopez.fm_.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFRamazani1975" class="citation book">Ramazani, Rouhollah K. (1975). <i>The Persian Gulf and the Strait of Hormuz</i>. Alphen aan den Rijn: Sijthoff & Noordhoff. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-90-286-0069-0" title="Especial:Fontes de livros/978-90-286-0069-0">978-90-286-0069-0</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Rouhollah+K.&rft.aulast=Ramazani&rft.btitle=The+Persian+Gulf+and+the+Strait+of+Hormuz&rft.date=1975&rft.genre=book&rft.isbn=978-90-286-0069-0&rft.place=Alphen+aan+den+Rijn&rft.pub=Sijthoff+%26+Noordhoff&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFRobergKuttruff2007" class="citation journal">Roberg, Jeffrey L.; Kuttruff, Alyson (2007). «Cuba: Ideological Success or Ideological Failure?». <i>Human Rights Quarterly</i>. <b>29</b> (3): 779–795. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/20072822">20072822</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1353%2Fhrq.2007.0033">10.1353/hrq.2007.0033</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba%3A+Ideological+Success+or+Ideological+Failure%3F&rft.au=Kuttruff%2C+Alyson&rft.aufirst=Jeffrey+L.&rft.aulast=Roberg&rft.date=2007&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Human+Rights+Quarterly&rft.pages=779-795&rft.volume=29&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F20072822&rft_id=info%3Adoi%2F10.1353%2Fhrq.2007.0033&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFRoy2000" class="citation book">Roy, Joaquín (2000). <i>Cuba, the United States, and the Helms-Burton Doctrine: International Reactions</i>. Gainesville, FL: University of Florida Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8130-1760-0" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8130-1760-0">978-0-8130-1760-0</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Joaqu%C3n&rft.aulast=Roy&rft.btitle=Cuba%2C+the+United+States%2C+and+the+Helms-Burton+Doctrine%3A+International+Reactions&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8130-1760-0&rft.place=Gainesville%2C+FL&rft.pub=University+of+Florida+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">Scheina, Robert L. (2003). <i>Latin America's Wars, Volume I: The Age of the Caudillo, 1791–1899</i>. Dulles, VA: Brassey's. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-57488-449-4" title="Especial:Fontes de livros/978-1-57488-449-4">978-1-57488-449-4</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Robert+L.&rft.aulast=Scheina&rft.btitle=Latin+America%27s+Wars%2C+Volume+I%3A+The+Age+of+the+Caudillo%2C+1791%931899&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-57488-449-4&rft.place=Dulles%2C+VA&rft.pub=Brassey%27s&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFScheina2003b" class="citation book">Scheina, Robert L. (2003b). <i>Latin America's Wars Volume II: The Age of the Professional Soldier, 1900-2001</i>. [S.l.: s.n.]</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Robert+L.&rft.aulast=Scheina&rft.btitle=Latin+America%27s+Wars+Volume+II%3A+The+Age+of+the+Professional+Soldier%2C+1900-2001&rft.date=2003&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFScott2000" class="citation book">Scott, Rebecca J. (2000) [1985]. <i>Slave Emancipation in Cuba: The Transition to Free Labor, 1860–1899</i>. Pittsburgh, PA: University of Pittsburgh Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-8229-5735-5" title="Especial:Fontes de livros/978-0-8229-5735-5">978-0-8229-5735-5</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Rebecca+J.&rft.aulast=Scott&rft.btitle=Slave+Emancipation+in+Cuba%3A+The+Transition+to+Free+Labor%2C+1860%931899&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-8229-5735-5&rft.place=Pittsburgh%2C+PA&rft.pub=University+of+Pittsburgh+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFSmith1996" class="citation journal">Smith, Wayne S. (1996). «Cuba's Long Reform». <i><a href="/wiki/Foreign_Affairs" title="Foreign Affairs">Foreign Affairs</a></i>. <b>75</b> (2): 99–112. <a href="/wiki/JSTOR" title="JSTOR">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/20047491">20047491</a>. <a href="/wiki/Digital_object_identifier" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.2307%2F20047491">10.2307/20047491</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Cuba%27s+Long+Reform&rft.aufirst=Wayne+S.&rft.aulast=Smith&rft.date=1996&rft.genre=article&rft.issue=2&rft.jtitle=Foreign+Affairs&rft.pages=99-112&rft.volume=75&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F20047491&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F20047491&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFSmithLlorens1998" class="citation book">Smith, Kirby; Llorens, Hugo (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/c/wp-content/uploads/2014/09/v08-30smith.pdf">«Renaisssance and Decay: A Comparison of Socioeconomic Indicators in Pre-Castro and Current-Day Cuba»</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ascecuba.org/publications/annual-proceedings/cuba-in-transition-volume-08/"><i>Cuba in Transition, Volume 8</i></a>. Silver Spring, MD: ASCE. pp. 247–259. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-9649082-7-7" title="Especial:Fontes de livros/978-0-9649082-7-7">978-0-9649082-7-7</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 25 de março de 2013</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.atitle=Renaisssance+and+Decay%3A+A+Comparison+of+Socioeconomic+Indicators+in+Pre-Castro+and+Current-Day+Cuba&rft.au=Llorens%2C+Hugo&rft.aufirst=Kirby&rft.aulast=Smith&rft.btitle=Cuba+in+Transition%2C+Volume+8&rft.date=1998&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-0-9649082-7-7&rft.pages=247-259&rft.place=Silver+Spring%2C+MD&rft.pub=ASCE&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ascecuba.org%2Fc%2Fwp-content%2Fuploads%2F2014%2F09%2Fv08-30smith.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">Sweig, Julia E. (2004) [2002]. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/insidecubanrevol00juli"><i>Inside the Cuban Revolution: Fidel Castro and the Urban Underground</i></a> New ed. Cambridge, MA: Harvard University Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-674-01612-5" title="Especial:Fontes de livros/978-0-674-01612-5">978-0-674-01612-5</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Julia+E.&rft.aulast=Sweig&rft.btitle=Inside+the+Cuban+Revolution%3A+Fidel+Castro+and+the+Urban+Underground&rft.date=2004&rft.edition=New&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-674-01612-5&rft.place=Cambridge%2C+MA&rft.pub=Harvard+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Finsidecubanrevol00juli&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFThomas1997" class="citation book">Thomas, Hugh (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/slavetradestoryo00thom"><i>The Slave Trade: The Story of the Atlantic Slave Trade, 1440–1870</i></a>. New York, NY: <a href="/wiki/Simon_%26_Schuster" title="Simon & Schuster">Simon & Schuster</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-684-81063-8" title="Especial:Fontes de livros/978-0-684-81063-8">978-0-684-81063-8</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Hugh&rft.aulast=Thomas&rft.btitle=The+Slave+Trade%3A+The+Story+of+the+Atlantic+Slave+Trade%2C+1440%931870&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-684-81063-8&rft.place=New+York%2C+NY&rft.pub=Simon+%26+Schuster&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fslavetradestoryo00thom&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFThomas1998" class="citation book">Thomas, Hugh (1998). <i>Cuba; or, The Pursuit of Freedom</i> updated ed. Cambridge, MA: Da Capo Press. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-306-80827-2" title="Especial:Fontes de livros/978-0-306-80827-2">978-0-306-80827-2</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Hugh&rft.aulast=Thomas&rft.btitle=Cuba%3B+or%2C+The+Pursuit+of+Freedom&rft.date=1998&rft.edition=updated&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-306-80827-2&rft.place=Cambridge%2C+MA&rft.pub=Da+Capo+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFWestad2012" class="citation book">Westad, Odd Arne (2012). <i>Restless Empire: China and the World Since 1750</i>. London: The Bodley Head. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-1-84792-197-0" title="Especial:Fontes de livros/978-1-84792-197-0">978-1-84792-197-0</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Odd+Arne&rft.aulast=Westad&rft.btitle=Restless+Empire%3A+China+and+the+World+Since+1750&rft.date=2012&rft.genre=book&rft.isbn=978-1-84792-197-0&rft.place=London&rft.pub=The+Bodley+Head&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFWhitefordBranch2008" class="citation book">Whiteford, Linda M.; Branch, Laurence G. (2008). <i>Primary Health Care in Cuba: The Other Revolution</i>. Lanham, MD: <a href="/wiki/Rowman_%26_Littlefield" title="Rowman & Littlefield">Rowman & Littlefield</a>. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/978-0-7425-5994-3" title="Especial:Fontes de livros/978-0-7425-5994-3">978-0-7425-5994-3</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.au=Branch%2C+Laurence+G.&rft.aufirst=Linda+M.&rft.aulast=Whiteford&rft.btitle=Primary+Health+Care+in+Cuba%3A+The+Other+Revolution&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-7425-5994-3&rft.place=Lanham%2C+MD&rft.pub=Rowman+%26+Littlefield&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFWright1916" class="citation book">Wright, Irene Aloha (1916). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://openlibrary.org/works/OL143127W/The_early_history_of_Cuba_1492-1586"><i>The Early History of Cuba, 1492–1586</i></a>. New York, NY: <a href="/wiki/Macmillan_Publishers" title="Macmillan Publishers">The Macmillan Company</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.aufirst=Irene+Aloha&rft.aulast=Wright&rft.btitle=The+Early+History+of+Cuba%2C+1492%931586&rft.date=1916&rft.genre=book&rft.place=New+York%2C+NY&rft.pub=The+Macmillan+Company&rft_id=https%3A%2F%2Fopenlibrary.org%2Fworks%2FOL143127W%2FThe_early_history_of_Cuba_1492-1586&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li></ul> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ligações_externas"><span id="Liga.C3.A7.C3.B5es_externas"></span>Ligações externas</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Cuba&veaction=edit&section=42" title="Editar secção: Ligações externas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Cuba&action=edit&section=42" title="Editar código-fonte da secção: Ligações externas"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox noprint" style="width:250px; line-height:2.2em; font-size:90%"> <tbody><tr style="line-height:1.3em"> <td colspan="2" style="text-align: center;">Outros projetos <a href="/wiki/Wikimedia" class="mw-redirect" title="Wikimedia">Wikimedia</a> também contêm material sobre este tema: </td></tr> <tr> <th style="width: 37px;"><span typeof="mw:File"><a href="https://pt.wiktionary.org/wiki/Special:Search/Cuba" title="Wikcionário"><img alt="Wikcionário" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Wiktionary-logo-pt.png/40px-Wiktionary-logo-pt.png" decoding="async" width="25" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Wiktionary-logo-pt.png/60px-Wiktionary-logo-pt.png 2x" data-file-width="140" data-file-height="135" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wiktionary.org/wiki/Special:Search/Cuba" class="extiw" title="wikt:Special:Search/Cuba"><span title="Procurar por definições no Wikicionário"><b>Definições</b></span></a> no <a href="https://pt.wiktionary.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="wikt:Página principal"><span title="Wikcionário">Wikcionário</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://pt.wikibooks.org/wiki/Special:Search/Cuba" title="Wikilivros"><img alt="Wikilivros" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/21px-Wikibooks-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/32px-Wikibooks-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/42px-Wikibooks-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wikibooks.org/wiki/Special:Search/Cuba" class="extiw" title="b:Special:Search/Cuba"><span title="Procurar por livros e manuais no Wikilivros"><b>Livros e manuais</b></span></a> no <a href="https://pt.wikibooks.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="b:Página principal"><span title="Wikilivros">Wikilivros</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/Special:Search/Categoria:Cubanos" title="Wikiquote"><img alt="Wikiquote" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/21px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/32px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/42px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/Special:Search/Categoria:Cubanos" class="extiw" title="q:Special:Search/Categoria:Cubanos"><span title="Procurar por citações no Wikiquote"><b>Citações</b></span></a> no <a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="q:Página principal"><span title="Wikiquote">Wikiquote</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Cuba" title="Commons"><img alt="Commons" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/60px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> </th> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Cuba" class="extiw" title="commons:Special:Search/Cuba"><span title="Procurar por imagens e mídia no Commons"><b>Imagens e <i>media</i></b></span></a> no <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="commons:Página principal"><span title="Commons">Commons</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Category:Cuba" title="Commons"><img alt="Commons" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/60px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> </th> <td><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Category:Cuba" class="extiw" title="commons:Special:Search/Category:Cuba"><span title="Procurar pelas categorias no Commons"><b>Categoria</b></span></a> no <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="commons:Página principal"><span title="Commons">Commons</span></a> </td></tr> <tr> <th><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><a href="https://pt.wikinews.org/wiki/Special:Search/Categoria:Cuba" title="Wikinotícias"><img alt="Wikinotícias" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/21px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="21" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/32px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/42px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wikinews.org/wiki/Special:Search/Categoria:Cuba" class="extiw" title="n:Special:Search/Categoria:Cuba"><span title="Procurar pela categoria no Wikinotícias"><b>Categoria</b></span></a> no <a href="https://pt.wikinews.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="n:Página principal"><span title="Wikinotícias">Wikinotícias</span></a> </td></tr> <tr> <th><span typeof="mw:File"><a href="https://pt.wikiversity.org/wiki/Special:Search/Cuba" title="Wikivoyage"><img alt="Wikivoyage" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/40px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png" decoding="async" width="21" height="21" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/60px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 2x" data-file-width="193" data-file-height="193" /></a></span> </th> <td><a href="https://pt.wikivoyage.org/wiki/Special:Search/Cuba" class="extiw" title="voy:Special:Search/Cuba"><span title="Procurar por guias turísticos no Wikivoyage"><b>Guia turístico</b></span></a> no <a href="https://pt.wikivoyage.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="voy:Página principal"><span title="Wikivoyage">Wikivoyage</span></a> </td></tr> </tbody></table><div id="interProject" style="display:none;"> <ul><li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Cuba" class="extiw" title="commons:Special:Search/Cuba"><span title="Commons">Commons</span></a></li> <li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/Category:Cuba" class="extiw" title="commons:Special:Search/Category:Cuba"><span title="Commons (categoria)">Commons</span></a></li> <li><a href="https://pt.wikiquote.org/wiki/Special:Search/Categoria:Cubanos" class="extiw" title="q:Special:Search/Categoria:Cubanos"><span title="Wikiquote">Wikiquote</span></a></li> <li><a href="https://pt.wikibooks.org/wiki/Special:Search/Cuba" class="extiw" title="b:Special:Search/Cuba"><span title="Wikilivros">Wikilivros</span></a></li> <li><a href="https://pt.wikinews.org/wiki/Special:Search/Categoria:Cuba" class="extiw" title="n:Special:Search/Categoria:Cuba"><span title="Wikinotícias (categoria)">Wikinotícias</span></a></li> <li><a href="https://pt.wiktionary.org/wiki/Special:Search/Cuba" class="extiw" title="wikt:Special:Search/Cuba"><span title="Wikcionário">Wikcionário</span></a></li> <li><a href="https://pt.wikivoyage.org/wiki/Special:Search/Cuba" class="extiw" title="voy:Special:Search/Cuba"><span title="Wikivoyage">Wikivoyage</span></a></li></ul> </div> <ul><li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubagob.cu/">«Governo da República de Cuba»</a> (em espanhol e inglês)</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Governo+da+Rep%C3%BAblica+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubagob.cu%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li></ul> <ul><li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.asanac.gov.cu/">«Assembleia Nacional do Poder Popular da República de Cuba»</a> (em espanhol)</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Assembleia+Nacional+do+Poder+Popular+da+Rep%C3%BAblica+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.asanac.gov.cu%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cubaminrex.cu/">«Ministério das Relações Exteriores de Cuba»</a> (em espanhol e inglês)</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=Minist%C3%A9rio+das+Rela%C3%A7%C3%B5es+Exteriores+de+Cuba&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cubaminrex.cu%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/cuba/">«<i>The World Factbook: Cuba</i>, CIA»</a> (em inglês)</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3ACuba&rft.btitle=The+World+Factbook%3A+Cuba%2C+CIA&rft.genre=unknown&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Fthe-world-factbook%2Fcountries%2Fcuba%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69328899">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:0 auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .navbox{display:none!important}}</style><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Tópicos_de_Cuba" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Cuba/T%C3%B3picos" title="Predefinição:Cuba/Tópicos"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Cuba/T%C3%B3picos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:Cuba/Tópicos (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Cuba/T%C3%B3picos" title="Especial:EditPage/Predefinição:Cuba/Tópicos"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Tópicos_de_Cuba" style="font-size:114%;margin:0 4em">Tópicos de <a class="mw-selflink selflink">Cuba</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Bandeira_de_Cuba" title="Bandeira de Cuba">Bandeira</a></li> <li><a href="/wiki/Bras%C3%A3o_de_armas_de_Cuba" title="Brasão de armas de Cuba">Brasão</a></li> <li><a href="/wiki/Hino_nacional_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Hino nacional de Cuba">Hino</a></li> <li><a href="/wiki/Culin%C3%A1ria_de_Cuba" title="Culinária de Cuba">Culinária</a></li> <li><a href="/wiki/Cultura_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Cultura de Cuba">Cultura</a></li> <li><a href="/wiki/Demografia_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Demografia de Cuba">Demografia</a></li> <li><a href="/wiki/Esporte_em_Cuba" title="Esporte em Cuba">Desporto</a></li> <li><a href="/wiki/Economia_de_Cuba" title="Economia de Cuba">Economia</a></li> <li><a href="/wiki/For%C3%A7as_Armadas_de_Cuba" title="Forças Armadas de Cuba">Forças Armadas</a></li> <li><a href="/wiki/Geografia_de_Cuba" title="Geografia de Cuba">Geografia</a></li> <li><a href="/wiki/Governo_de_Cuba" class="mw-redirect" title="Governo de Cuba">Governo</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_de_Cuba" title="História de Cuba">História</a></li> <li><a href="/wiki/Pol%C3%ADtica_de_Cuba" title="Política de Cuba">Política</a></li> <li><a href="/wiki/Religi%C3%A3o_em_Cuba" title="Religião em Cuba">Religião</a></li> <li><a href="/wiki/Subdivis%C3%B5es_de_Cuba" title="Subdivisões de Cuba">Subdivisões</a></li> <li><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Cuba" class="extiw" title="commons:Category:Cuba">Imagens</a></li> <li><a href="/wiki/Portal:Cuba" title="Portal:Cuba">Portal</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_Cuba.svg" class="mw-file-description" title="Bandeira de Cuba"><img alt="Bandeira de Cuba" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/60px-Flag_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="50" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/120px-Flag_of_Cuba.svg.png 1.5x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span></div></td></tr></tbody></table></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Cuba" style="background:transparent;;padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#ccccff"><div id="Cuba" style="font-size:114%;margin:0 4em">Cuba</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px;padding:0px; font-size:114%;"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="América_Central" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Am%C3%A9rica_Central" title="Predefinição:América Central"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Am%C3%A9rica_Central&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:América Central (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Am%C3%A9rica_Central" title="Especial:EditPage/Predefinição:América Central"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="América_Central" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central" title="América Central">América Central</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Soberania" title="Soberania">Estados<br />soberanos</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Am%C3%A9rica_Central_Continental&action=edit&redlink=1" class="new" title="América Central Continental (página não existe)">Continental</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Belize" title="Belize">Belize</a></li> <li><a href="/wiki/Costa_Rica" title="Costa Rica">Costa Rica</a></li> <li><a href="/wiki/El_Salvador" title="El Salvador">El Salvador</a></li> <li><a href="/wiki/Guatemala" title="Guatemala">Guatemala</a></li> <li><a href="/wiki/Honduras" title="Honduras">Honduras</a></li> <li><a href="/wiki/Nicar%C3%A1gua" title="Nicarágua">Nicarágua</a></li> <li><a href="/wiki/Panam%C3%A1" title="Panamá">Panamá</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central_Insular" class="mw-redirect" title="América Central Insular">Insular</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Arquip%C3%A9lago_das_Lucaias" title="Arquipélago das Lucaias">Lucaias</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Bahamas" title="Bahamas">Bahamas</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Grandes_Antilhas" title="Grandes Antilhas">Grandes Antilhas</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Cuba</a></li> <li><a href="/wiki/Haiti" title="Haiti">Haiti</a></li> <li><a href="/wiki/Jamaica" title="Jamaica">Jamaica</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Dominicana" title="República Dominicana">República Dominicana</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Pequenas_Antilhas" title="Pequenas Antilhas">Pequenas Antilhas</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Ant%C3%ADgua_e_Barbuda" title="Antígua e Barbuda">Antígua e Barbuda</a></li> <li><a href="/wiki/Barbados" title="Barbados">Barbados</a></li> <li><a href="/wiki/Dominica" title="Dominica">Dominica</a></li> <li><a href="/wiki/Granada_(pa%C3%ADs)" title="Granada (país)">Granada</a></li> <li><a href="/wiki/Santa_L%C3%BAcia" title="Santa Lúcia">Santa Lúcia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Crist%C3%B3v%C3%A3o_e_Neves" title="São Cristóvão e Neves">São Cristóvão e Neves</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Vicente_e_Granadinas" title="São Vicente e Granadinas">São Vicente e Granadinas</a></li> <li><a href="/wiki/Trindade_e_Tobago" title="Trindade e Tobago">Trindade e Tobago</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td><td class="navbox-image" rowspan="3" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Central_America_and_the_Caribbean_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="América Central"><img alt="América Central" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Central_America_and_the_Caribbean_%28orthographic_projection%29.svg/100px-Central_America_and_the_Caribbean_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="100" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Central_America_and_the_Caribbean_%28orthographic_projection%29.svg/150px-Central_America_and_the_Caribbean_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Central_America_and_the_Caribbean_%28orthographic_projection%29.svg/200px-Central_America_and_the_Caribbean_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Estados" class="mw-redirect" title="Estados">Parcialmente<br />soberanos</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th id="Insular" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central_Insular" class="mw-redirect" title="América Central Insular">Insular</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Col%C3%B4mbia" title="Colômbia">Colômbia</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Santo_Andr%C3%A9,_Provid%C3%AAncia_e_Santa_Catarina" title="Santo André, Providência e Santa Catarina">Santo André, Providência e Santa Catarina</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Guadalupe" title="Guadalupe">Guadalupe</a></li> <li><a href="/wiki/Martinica" title="Martinica">Martinica</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Bonaire" title="Bonaire">Bonaire</a></li> <li><a href="/wiki/Saba" title="Saba">Saba</a></li> <li><a href="/wiki/Santo_Eust%C3%A1quio_(Pa%C3%ADses_Baixos)" title="Santo Eustáquio (Países Baixos)">Santo Eustáquio</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Nova_Esparta" class="mw-redirect" title="Nova Esparta">Nova Esparta</a></li> <li><a href="/wiki/Depend%C3%AAncias_Federais_da_Venezuela" title="Dependências Federais da Venezuela">Dependências federais</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Territ%C3%B3rio" title="Território">Territórios<br />dependentes</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th id="Insular" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_Central_Insular" class="mw-redirect" title="América Central Insular">Insular</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">E.U.A.</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Ilhas_Virgens_Americanas" title="Ilhas Virgens Americanas">Ilhas Virgens Americanas</a></li> <li><a href="/wiki/Ilha_de_Navassa" title="Ilha de Navassa">Ilha de Navassa</a></li> <li><a href="/wiki/Porto_Rico" title="Porto Rico">Porto Rico</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Fran%C3%A7a" title="França">França</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Bartolomeu_(coletividade)" title="São Bartolomeu (coletividade)">São Bartolomeu</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Martinho_(Fran%C3%A7a)" title="São Martinho (França)">São Martinho Francês</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Aruba" title="Aruba">Aruba</a></li> <li><a href="/wiki/Cura%C3%A7au" title="Curaçau">Curaçau</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Martinho_(Pa%C3%ADses_Baixos)" title="São Martinho (Países Baixos)">São Martinho Neerlandês</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Reino_Unido" title="Reino Unido">Reino Unido</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Anguila" title="Anguila">Anguila</a></li> <li><a href="/wiki/Monserrate_(ilha)" title="Monserrate (ilha)">Monserrate</a></li> <li><a href="/wiki/Ilhas_Cayman" title="Ilhas Cayman">Ilhas Caimã</a></li> <li><a href="/wiki/Ilhas_Turcas_e_Caicos" title="Ilhas Turcas e Caicos">Ilhas Turcas e Caicos</a></li> <li><a href="/wiki/Ilhas_Virgens_Brit%C3%A2nicas" title="Ilhas Virgens Britânicas">Ilhas Virgens Britânicas</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Organização_dos_Estados_Americanos_(OEA)" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:OEA" title="Predefinição:OEA"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:OEA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:OEA (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:OEA" title="Especial:EditPage/Predefinição:OEA"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Organização_dos_Estados_Americanos_(OEA)" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" title="Organização dos Estados Americanos">Organização dos Estados Americanos (OEA)</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Membros</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Ant%C3%ADgua_e_Barbuda" title="Antígua e Barbuda">Antígua e Barbuda</a></li> <li><a href="/wiki/Argentina" title="Argentina">Argentina</a></li> <li><a href="/wiki/Bahamas" title="Bahamas">Bahamas</a></li> <li><a href="/wiki/Barbados" title="Barbados">Barbados</a></li> <li><a href="/wiki/Belize" title="Belize">Belize</a></li> <li><a href="/wiki/Bol%C3%ADvia" title="Bolívia">Bolívia</a></li> <li><a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a></li> <li><a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a></li> <li><a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a></li> <li><a href="/wiki/Col%C3%B4mbia" title="Colômbia">Colômbia</a></li> <li><a href="/wiki/Costa_Rica" title="Costa Rica">Costa Rica</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Cuba</a></li> <li><a href="/wiki/Dominica" title="Dominica">Dominica</a></li> <li><a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a></li> <li><a href="/wiki/Equador" title="Equador">Equador</a></li> <li><a href="/wiki/El_Salvador" title="El Salvador">El Salvador</a></li> <li><a href="/wiki/Granada_(pa%C3%ADs)" title="Granada (país)">Granada</a></li> <li><a href="/wiki/Guatemala" title="Guatemala">Guatemala</a></li> <li><a href="/wiki/Guiana" title="Guiana">Guiana</a></li> <li><a href="/wiki/Haiti" title="Haiti">Haiti</a></li> <li><a href="/wiki/Honduras" title="Honduras">Honduras</a></li> <li><a href="/wiki/Jamaica" title="Jamaica">Jamaica</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a></li> <li><a href="/wiki/Nicar%C3%A1gua" title="Nicarágua">Nicarágua</a></li> <li><a href="/wiki/Panam%C3%A1" title="Panamá">Panamá</a></li> <li><a href="/wiki/Paraguai" title="Paraguai">Paraguai</a></li> <li><a href="/wiki/Peru" title="Peru">Peru</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Dominicana" title="República Dominicana">República Dominicana</a></li> <li><a href="/wiki/Santa_L%C3%BAcia" title="Santa Lúcia">Santa Lúcia</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Crist%C3%B3v%C3%A3o_e_Neves" title="São Cristóvão e Neves">São Cristóvão e Neves</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Vicente_e_Granadinas" title="São Vicente e Granadinas">São Vicente e Granadinas</a></li> <li><a href="/wiki/Suriname" title="Suriname">Suriname</a></li> <li><a href="/wiki/Trindade_e_Tobago" title="Trindade e Tobago">Trindade e Tobago</a></li> <li><a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a></li> <li><a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="4" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Organization_of_American_States_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Localização dos países-membros da OEA"><img alt="Localização dos países-membros da OEA" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Organization_of_American_States_%28orthographic_projection%29.svg/250px-Organization_of_American_States_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="140" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Organization_of_American_States_%28orthographic_projection%29.svg/330px-Organization_of_American_States_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="536" data-file-height="536" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Tópicos</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Bandeira_da_Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" title="Bandeira da Organização dos Estados Americanos">Bandeira</a></li> <li><a href="/wiki/Carta_da_Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" title="Carta da Organização dos Estados Americanos">Carta fundacional</a></li> <li><a href="/wiki/Carta_Democr%C3%A1tica_Interamericana" title="Carta Democrática Interamericana">Carta Democrática Interamericana</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/Estrutura_da_Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" title="Estrutura da Organização dos Estados Americanos">Estrutura</a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Assembleia_Geral_da_Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" title="Assembleia Geral da Organização dos Estados Americanos">Assembleia Geral</a></li> <li><a href="/wiki/Secretaria-geral_da_Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Americanos" class="mw-redirect" title="Secretaria-geral da Organização dos Estados Americanos">Secretaria-geral</a></li> <li><a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_Pan-Americana_da_Sa%C3%BAde" title="Organização Pan-Americana da Saúde">Organização Pan-Americana da Saúde</a></li> <li><a href="/wiki/Junta_Interamericana_de_Defesa" title="Junta Interamericana de Defesa">Junta Interamericana de Defesa</a></li> <li><a href="/wiki/Tratado_Interamericano_de_Assist%C3%AAncia_Rec%C3%ADproca" title="Tratado Interamericano de Assistência Recíproca">Tratado Interamericano de Assistência Recíproca</a></li> <li><a href="/wiki/Sistema_Interamericano_de_Prote%C3%A7%C3%A3o_aos_Direitos_Humanos" title="Sistema Interamericano de Proteção aos Direitos Humanos">Sistema Interamericano de Proteção aos Direitos Humanos</a> <ul><li><a href="/wiki/Conven%C3%A7%C3%A3o_Americana_sobre_Direitos_Humanos" title="Convenção Americana sobre Direitos Humanos">Convenção</a></li> <li><a href="/wiki/Comiss%C3%A3o_Interamericana_de_Direitos_Humanos" title="Comissão Interamericana de Direitos Humanos">Comissão</a></li> <li><a href="/wiki/Corte_Interamericana_de_Direitos_Humanos" title="Corte Interamericana de Direitos Humanos">Corte</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Instituto_Interamericano_da_Crian%C3%A7a" title="Instituto Interamericano da Criança">Instituto Interamericano da Criança</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Temas afins</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/C%C3%BApula_das_Am%C3%A9ricas" title="Cúpula das Américas">Cúpula das Américas</a></li> <li><a href="/wiki/Banco_Interamericano_de_Desenvolvimento" title="Banco Interamericano de Desenvolvimento">Banco Interamericano de Desenvolvimento</a></li> <li><a href="/wiki/Capital_Americana_da_Cultura" title="Capital Americana da Cultura">Capital Americana da Cultura</a></li> <li><a href="/wiki/Pan-americanismo" title="Pan-americanismo">Pan-americanismo</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Conferência_Ibero-americana" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Confer%C3%AAncia_Ibero-Americana" title="Predefinição:Conferência Ibero-Americana"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Confer%C3%AAncia_Ibero-Americana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:Conferência Ibero-Americana (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Confer%C3%AAncia_Ibero-Americana" title="Especial:EditPage/Predefinição:Conferência Ibero-Americana"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Conferência_Ibero-americana" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Confer%C3%AAncia_Ibero-americana" title="Conferência Ibero-americana">Conferência Ibero-americana</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Membros</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Andorra" title="Andorra">Andorra</a> • <a href="/wiki/Argentina" title="Argentina">Argentina</a> • <a href="/wiki/Bol%C3%ADvia" title="Bolívia">Bolívia</a> • <a href="/wiki/Brasil" title="Brasil">Brasil</a> • <a href="/wiki/Chile" title="Chile">Chile</a> • <a href="/wiki/Col%C3%B4mbia" title="Colômbia">Colômbia</a> • <a href="/wiki/Costa_Rica" title="Costa Rica">Costa Rica</a> • <a class="mw-selflink selflink">Cuba</a> • <a href="/wiki/El_Salvador" title="El Salvador">El Salvador</a> • <a href="/wiki/Equador" title="Equador">Equador</a> • <a href="/wiki/Espanha" title="Espanha">Espanha</a> • <a href="/wiki/Guatemala" title="Guatemala">Guatemala</a> • <a href="/wiki/Honduras" title="Honduras">Honduras</a> • <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a> • <a href="/wiki/Nicar%C3%A1gua" title="Nicarágua">Nicarágua</a> • <a href="/wiki/Panam%C3%A1" title="Panamá">Panamá</a> • <a href="/wiki/Paraguai" title="Paraguai">Paraguai</a> • <a href="/wiki/Peru" title="Peru">Peru</a> • <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> • <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Dominicana" title="República Dominicana">República Dominicana</a> • <a href="/wiki/Uruguai" title="Uruguai">Uruguai</a> • <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a></div></td><td class="navbox-image" rowspan="4" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Iberoam%C3%A9rica.png" class="mw-file-description" title="Localização dos países-membros da Conferência Ibero-americana."><img alt="Localização dos países-membros da Conferência Ibero-americana." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Iberoam%C3%A9rica.png/150px-Iberoam%C3%A9rica.png" decoding="async" width="150" height="66" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Iberoam%C3%A9rica.png/225px-Iberoam%C3%A9rica.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Iberoam%C3%A9rica.png/300px-Iberoam%C3%A9rica.png 2x" data-file-width="1427" data-file-height="628" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Candidatos</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Cabo_Verde" title="Cabo Verde">Cabo Verde</a>  • <a href="/wiki/Filipinas" title="Filipinas">Filipinas</a>  • <a href="/wiki/Guin%C3%A9_Equatorial" title="Guiné Equatorial">Guiné Equatorial</a> • <a href="/wiki/Mo%C3%A7ambique" title="Moçambique">Moçambique</a> • <a href="/wiki/Belize" title="Belize">Belize</a> • <a href="/wiki/Timor-Leste" title="Timor-Leste">Timor-Leste</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Organismos <br />associados</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Secretaria-Geral_Ibero-Americana" title="Secretaria-Geral Ibero-Americana">SEGIB</a> (<a href="/wiki/Secretaria_de_Coopera%C3%A7%C3%A3o_Ibero-americana" title="Secretaria de Cooperação Ibero-americana">SECIB</a>†) • <a href="/wiki/Associa%C3%A7%C3%A3o_de_Bibliotecas_Nacionais_Ibero-americanas" title="Associação de Bibliotecas Nacionais Ibero-americanas">ABINIA</a> • <a href="/wiki/Confer%C3%AAncia_de_Autoridades_Audiovisuais_e_Cinematogr%C3%A1ficas_Iberoamericanas" class="mw-redirect" title="Conferência de Autoridades Audiovisuais e Cinematográficas Iberoamericanas">CAACI</a> • <a href="/w/index.php?title=Carta_Cultural_Ibero-americana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carta Cultural Ibero-americana (página não existe)">CCI</a> • <a href="/w/index.php?title=Confedera%C3%A7%C3%A3o_Ibero-americana_de_Medicina_Familiar_e_Comunit%C3%A1ria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Confederação Ibero-americana de Medicina Familiar e Comunitária (página não existe)">CIMF</a> • <a href="/wiki/Comunidade_Ibero-americana_de_Na%C3%A7%C3%B5es" class="mw-redirect" title="Comunidade Ibero-americana de Nações">CIN</a> • <a href="/w/index.php?title=Espa%C3%A7o_Cultural_Ibero-americano&action=edit&redlink=1" class="new" title="Espaço Cultural Ibero-americano (página não existe)">Espaço Cultural</a> • <a href="/w/index.php?title=Fundo_para_o_Desenvolvimento_dos_Povos_Ind%C3%ADgenas_da_Am%C3%A9rica_Latina_e_Caribe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fundo para o Desenvolvimento dos Povos Indígenas da América Latina e Caribe (página não existe)">Fundo Indígena</a> • <a href="/wiki/Organiza%C3%A7%C3%A3o_dos_Estados_Ibero-americanos_para_Educa%C3%A7%C3%A3o,_Ci%C3%AAncia_e_Cultura" class="mw-redirect" title="Organização dos Estados Ibero-americanos para Educação, Ciência e Cultura">OEI</a> • <a href="/w/index.php?title=Organiza%C3%A7%C3%A3o_Ibero-americana_da_Juventude&action=edit&redlink=1" class="new" title="Organização Ibero-americana da Juventude (página não existe)">OIJ</a> • <a href="/w/index.php?title=Conselho_Ibero-americano_do_Desporto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conselho Ibero-americano do Desporto (página não existe)">CID</a> • <a href="/w/index.php?title=Centro_Ibero-americano_de_Seguran%C3%A7a_Social&action=edit&redlink=1" class="new" title="Centro Ibero-americano de Segurança Social (página não existe)">CISS</a> • <a href="/wiki/Uni%C3%A3o_de_Cidades_Capitais_Ibero-americanas" title="União de Cidades Capitais Ibero-americanas">UCCI</a> • <a href="/w/index.php?title=Capital_Ibero-americana_da_Cultura&action=edit&redlink=1" class="new" title="Capital Ibero-americana da Cultura (página não existe)">Capital da Cultura</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Ver também</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Ibero-Am%C3%A9rica" title="Ibero-América">Ibero-América</a> • <a href="/wiki/Dinastia_Filipina" class="mw-redirect" title="Dinastia Filipina">União Ibérica</a></div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Língua_espanhola" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:L%C3%ADngua_espanhola" title="Predefinição:Língua espanhola"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:L%C3%ADngua_espanhola&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:Língua espanhola (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:L%C3%ADngua_espanhola" title="Especial:EditPage/Predefinição:Língua espanhola"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Língua_espanhola" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/L%C3%ADngua_castelhana" title="Língua castelhana">Língua espanhola</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">História</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Espanhol_medieval" title="Espanhol medieval">Espanhol medieval</a></li> <li><a href="/wiki/Pol%C3%AAmica_em_torno_das_denomina%C3%A7%C3%B5es_espanhol_e_castelhano" title="Polêmica em torno das denominações espanhol e castelhano">Polêmica em torno das denominações dadas</a></li> <li><a href="/wiki/Diferen%C3%A7as_entre_o_castelhano_e_o_portugu%C3%AAs" title="Diferenças entre o castelhano e o português">Diferenças com o português</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Geografia</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Hispanofonia" title="Hispanofonia">Hispanofonia</a></li> <li><a href="/wiki/Hispanidade" title="Hispanidade">Hispanidade</a></li> <li><a href="/wiki/Am%C3%A9rica_espanhola" title="América espanhola">América espanhola</a> <ul><li><a href="/wiki/Antilhas_Espanholas" title="Antilhas Espanholas">Antilhas Espanholas</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/L%C3%ADngua_espanhola_nos_Estados_Unidos" title="Língua espanhola nos Estados Unidos">Língua espanhola nos Estados Unidos</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Aspectos</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Ortografia_da_l%C3%ADngua_espanhola" title="Ortografia da língua espanhola">Ortografia</a></li> <li><a href="/wiki/Substantivos_da_l%C3%ADngua_espanhola" title="Substantivos da língua espanhola">Substantivos</a></li> <li><a href="/wiki/Pronomes_da_l%C3%ADngua_espanhola" title="Pronomes da língua espanhola">Pronomes</a></li> <li><a href="/wiki/Pontos_de_interroga%C3%A7%C3%A3o_e_de_exclama%C3%A7%C3%A3o_invertidos" title="Pontos de interrogação e de exclamação invertidos">Pontos de interrogação e de exclamação invertidos</a></li> <li><a href="/wiki/Tch%C3%AA" title="Tchê">Tchê</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Organizações</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Instituto_Cervantes" title="Instituto Cervantes">Instituto Cervantes</a> <ul><li><a href="/wiki/Congressos_Internacionais_da_L%C3%ADngua_Espanhola" title="Congressos Internacionais da Língua Espanhola">Congressos Internacionais da Língua Espanhola</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Associa%C3%A7%C3%A3o_de_Academias_da_L%C3%ADngua_Espanhola" title="Associação de Academias da Língua Espanhola">Associação de Academias da Língua Espanhola</a> <ul><li><a href="/wiki/Academia_Argentina_de_Letras" title="Academia Argentina de Letras">Argentina</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Chilena_da_L%C3%ADngua" title="Academia Chilena da Língua">Chilena</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Costarriquenha_da_L%C3%ADngua" title="Academia Costarriquenha da Língua">Costarriquenha</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Cubana_da_L%C3%ADngua" title="Academia Cubana da Língua">Cubana</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Dominicana_da_L%C3%ADngua" title="Academia Dominicana da Língua">Dominicana</a></li> <li><a href="/wiki/Real_Academia_Espanhola" title="Real Academia Espanhola">Espanhola</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Filipina_da_L%C3%ADngua_Espanhola" title="Academia Filipina da Língua Espanhola">Filipina</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Mexicana_da_L%C3%ADngua" title="Academia Mexicana da Língua">Mexicana</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Norte-Americana_da_L%C3%ADngua_Espanhola" title="Academia Norte-Americana da Língua Espanhola">Norte-americana</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Paraguaia_da_L%C3%ADngua_Espanhola" title="Academia Paraguaia da Língua Espanhola">Paraguaia</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Peruana_da_L%C3%ADngua" title="Academia Peruana da Língua">Peruana</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Nacional_de_Letras_do_Uruguai" title="Academia Nacional de Letras do Uruguai">Uruguaia</a></li> <li><a href="/wiki/Academia_Venezuelana_da_L%C3%ADngua" title="Academia Venezuelana da Língua">Venezuelana</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Dialetos,<br />crioulos e<br />variações</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Dialetos</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Espanhol_amaz%C3%B4nico" title="Espanhol amazônico">amazônico</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%ADngua_castelhana_na_Am%C3%A9rica" title="Língua castelhana na América">americano</a></li> <li><a href="/wiki/Dialeto_andaluz" title="Dialeto andaluz">andaluz</a></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol andino”">andino</span></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol boliviano”">boliviano</span></li> <li><a href="/wiki/Dialeto_can%C3%A1rio" title="Dialeto canário">canário</a></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol caribenho”">caribenho</span> <ul><li><span title="artigo inexistente: “Espanhol cubano”">cubano</span></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol dominicano”">dominicano</span></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol portorriquenho”">portorriquenho</span></li></ul></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol centro-americano”">centro-americano</span></li> <li><a href="/wiki/Espanhol_chileno" title="Espanhol chileno">chileno</a></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol colombiano central”">colombiano central</span></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol colombiano-equatoriano ribeirinho”">colombiano-equatoriano ribeirinho</span></li> <li><span title="artigo inexistente: “Dialeto churro”">churro</span></li> <li><a href="/wiki/L%C3%ADngua_estremenha" title="Língua estremenha">estremenho</a></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol filipino”">filipino</span></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol guinéu-equatoriano”">guinéu-equatoriano</span></li> <li><a href="/wiki/Espanhol_mexicano" title="Espanhol mexicano">mexicano</a></li> <li><span title="artigo inexistente: “Dialeto murciano”">murciano</span></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol neotradicional”">neotradicional</span></li> <li><span title="artigo inexistente: “Espanhol peruano ribeirinho”">peruano ribeirinho</span></li> <li><a href="/wiki/Espanhol_rioplatense" title="Espanhol rioplatense">rioplatense</a></li> <li><a href="/wiki/Espanhol_venezuelano" title="Espanhol venezuelano">venezuelano</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Variações</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Portunhol" title="Portunhol">portunhol</a></li> <li><a href="/wiki/Spanglish" title="Spanglish">spanglish</a></li> <li><a href="/wiki/Llanito" title="Llanito">llanito</a></li> <li><a href="/wiki/Judeu-espanhol" title="Judeu-espanhol">judeu-espanhol</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Crioulos</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/L%C3%ADngua_chavacana" title="Língua chavacana">chavacano</a></li> <li><a href="/wiki/Llanito" title="Llanito">llanito</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Socialismo_por_país" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69811335" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69825269" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Pa%C3%ADses_socialistas" title="Predefinição:Países socialistas"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Pa%C3%ADses_socialistas" title="Predefinição Discussão:Países socialistas"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a href="/wiki/Especial:EditPage/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Pa%C3%ADses_socialistas" title="Especial:EditPage/Predefinição:Países socialistas"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Socialismo_por_país" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Socialismo" title="Socialismo">Socialismo</a> por país</div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Movimentos por país</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_do_movimento_socialista_no_Brasil" class="mw-redirect" title="História do movimento socialista no Brasil">Brasil</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_do_socialismo_no_Canad%C3%A1" class="mw-redirect" title="História do socialismo no Canadá">Canadá</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_do_movimento_socialista_nos_Estados_Unidos" class="mw-redirect" title="História do movimento socialista nos Estados Unidos">Estados Unidos</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Esquerda_pol%C3%ADtica_da_Fran%C3%A7a&action=edit&redlink=1" class="new" title="Esquerda política da França (página não existe)">França</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Socialismo_na_%C3%8Dndia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Socialismo na Índia (página não existe)">Índia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Socialismo_na_Nova_Zel%C3%A2ndia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Socialismo na Nova Zelândia (página não existe)">Nova Zelândia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Socialismo_nos_Pa%C3%ADses_Baixos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Socialismo nos Países Baixos (página não existe)">Países Baixos</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Socialismo_no_Paquist%C3%A3o&action=edit&redlink=1" class="new" title="Socialismo no Paquistão (página não existe)">Paquistão</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Hist%C3%B3ria_do_movimento_socialista_no_Reino_Unido&action=edit&redlink=1" class="new" title="História do movimento socialista no Reino Unido (página não existe)">Reino Unido</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="3" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bandeira_vermelha" title="Bandeira vermelha"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Red_flag_waving.svg/75px-Red_flag_waving.svg.png" decoding="async" width="75" height="81" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Red_flag_waving.svg/113px-Red_flag_waving.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Red_flag_waving.svg/150px-Red_flag_waving.svg.png 2x" data-file-width="249" data-file-height="268" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Variantes regionais</th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Socialismo_africano" title="Socialismo africano">Africana</a></li> <li><a href="/wiki/Socialismo_%C3%A1rabe" title="Socialismo árabe">Árabe</a></li> <li><a href="/wiki/Britain%27s_Road_to_Socialism" title="Britain's Road to Socialism">Britânica</a></li> <li><a href="/wiki/Via_birmanesa_para_o_socialismo" title="Via birmanesa para o socialismo">Birmanesa</a></li> <li><a href="/wiki/Socialismo_com_caracter%C3%ADsticas_chinesas" title="Socialismo com características chinesas">Chinesa</a></li> <li><a href="/wiki/Sionismo_trabalhista" title="Sionismo trabalhista">Israelense</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Socialismo_melan%C3%A9sio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Socialismo melanésio (página não existe)">Melanésia</a></li> <li><a href="/wiki/Sandinismo" title="Sandinismo">Nicaraguense</a></li> <li><a href="/wiki/Revolu%C3%A7%C3%A3o_Bolivariana" title="Revolução Bolivariana">Venezuelana</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Países socialistas</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">África</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_de_Angola" title="República Popular de Angola">Angola</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_do_Benim" title="República Popular do Benim">Benim</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_do_Congo" title="República Popular do Congo">República do Congo</a></li> <li><a href="/wiki/Derg" title="Derg">Etiópia (1974-87)</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Democr%C3%A1tica_Popular_da_Eti%C3%B3pia" title="República Democrática Popular da Etiópia">Etiópia (1987-91)</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_de_Mo%C3%A7ambique" title="República Popular de Moçambique">Moçambique</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Democr%C3%A1tica_Somali" class="mw-redirect" title="República Democrática Somali"> Somália</a></li> <li><a href="/wiki/Guin%C3%A9-Bissau" title="Guiné-Bissau">Guiné-Bissau (1973-89)</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Tom%C3%A9_e_Pr%C3%ADncipe" title="São Tomé e Príncipe">São Tomé e Príncipe (1975-90)</a></li> <li><a href="/wiki/Cabo_Verde" title="Cabo Verde">Cabo Verde (1975-90)</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">América</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b><a class="mw-selflink selflink">Cuba</a></b></li> <li><a href="/wiki/Governo_Revolucion%C3%A1rio_Popular_de_Granada" title="Governo Revolucionário Popular de Granada">Granada</a></li> <li><a href="/wiki/Nicar%C3%A1gua" title="Nicarágua">Nicarágua</a></li> <li><b><a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a></b></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Ásia</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Democr%C3%A1tica_do_Afeganist%C3%A3o" title="República Democrática do Afeganistão"> Afeganistão</a></li> <li><a href="/wiki/Kampuchea_Democr%C3%A1tico" title="Kampuchea Democrático">Camboja (1975–79)</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_do_Kampuchea" title="República Popular do Kampuchea">Camboja (1979–93)</a></li> <li><b><a href="/wiki/China" title="China">China</a></b></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Socialista_Sovi%C3%A9tica_da_P%C3%A9rsia" title="República Socialista Soviética da Pérsia">Gilan</a></li> <li><a href="/wiki/Governo_Popular_do_Azerbaij%C3%A3o" title="Governo Popular do Azerbaijão">Azerbaijão iraniano</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_de_Mahabad" title="República de Mahabad">Mahabad curdo</a></li> <li><b><a href="/wiki/Coreia_do_Norte" title="Coreia do Norte">Coreia do Norte</a></b></li> <li><b><a href="/wiki/Laos" title="Laos">Laos</a></b></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_da_Mong%C3%B3lia" title="República Popular da Mongólia">Mongólia</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_de_Tuva" title="República Popular de Tuva">Tuva</a></li> <li><b><a href="/wiki/Vietname" class="mw-redirect" title="Vietname">Vietname</a></b> (<a href="/wiki/Vietn%C3%A3_do_Norte" class="mw-redirect" title="Vietnã do Norte">Vietnã do Norte</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_do_Vietname_do_Sul" title="República do Vietname do Sul">Governo Provisório do Vietnã do Sul</a>)</li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Democr%C3%A1tica_do_I%C3%AAmen" title="República Democrática do Iêmen">Iêmen (1994)</a></li> <li><a href="/wiki/I%C3%AAmen_do_Sul" class="mw-redirect" title="Iêmen do Sul">Iêmen do Sul</a></li> <li><b><a href="/wiki/Estado_de_Wa" title="Estado de Wa">Estado de Wa</a></b></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">Europa</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Socialista_Popular_da_Alb%C3%A2nia" class="mw-redirect" title="República Socialista Popular da Albânia">Albânia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Als%C3%A1cia-Lorena_em_Novembro_de_1918&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alsácia-Lorena em Novembro de 1918 (página não existe)">Alsácia-Lorena</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Sovi%C3%A9tica_da_Baviera" title="República Soviética da Baviera">Baviera</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Sovi%C3%A9tica_de_Bremen" title="República Soviética de Bremen">Bremen</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_da_Bulg%C3%A1ria" title="República Popular da Bulgária">Bulgária</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Socialista_da_Checoslov%C3%A1quia" title="República Socialista da Checoslováquia">Checoslováquia</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Democr%C3%A1tica_da_Finl%C3%A2ndia" title="República Democrática da Finlândia">Finlândia</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Rep%C3%BAblica_Socialista_Sovi%C3%A9tica_da_Gal%C3%ADcia&action=edit&redlink=1" class="new" title="República Socialista Soviética da Galícia (página não existe)">Galícia</a></li> <li><a href="/wiki/Alemanha_Oriental" title="Alemanha Oriental">Alemanha Oriental</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Sovi%C3%A9tica_H%C3%BAngara" title="República Soviética Húngara">Hungria (1919)</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_da_Hungria" title="República Popular da Hungria">Hungria (1949-89)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Soviet_de_Limerick&action=edit&redlink=1" class="new" title="Soviet de Limerick (página não existe)">Irlanda</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Popular_da_Pol%C3%B3nia" title="República Popular da Polónia">Polônia</a></li> <li><a href="/wiki/Rom%C3%AAnia_socialista" class="mw-redirect" title="Romênia socialista">Romênia</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Sovi%C3%A9tica_Eslovaca" title="República Soviética Eslovaca">Eslováquia (1919)</a></li> <li><a href="/wiki/Uni%C3%A3o_Sovi%C3%A9tica" title="União Soviética">União Soviética</a></li> <li><a href="/wiki/Rep%C3%BAblica_Socialista_Federativa_da_Iugosl%C3%A1via" title="República Socialista Federativa da Iugoslávia">Iugoslávia</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div>Países socialistas ainda existentes estão em <b>negrito</b>.</div></td></tr></tbody></table></div></div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Controle_de_autoridade" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Controle_de_autoridade" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Ajuda:Controle_de_autoridade" title="Ajuda:Controle de autoridade">Controle de autoridade</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span>: <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q241" class="extiw" title="wikidata:Q241">Q241</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"> <span><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/246945449">WorldCat</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Base_Virtual_Internacional_de_Autoridade" title="Base Virtual Internacional de Autoridade">VIAF</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/246945449">246945449</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Espanha" title="Biblioteca Nacional da Espanha">BNE</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://datos.bne.es/resource/XX450790">XX450790</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Fran%C3%A7a" title="Biblioteca Nacional da França">BNF</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb118684677">118684677</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Grande_Enciclop%C3%A9dia_Sovi%C3%A9tica" title="Grande Enciclopédia Soviética">BRE</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://old.bigenc.ru/text/2117615">2117615</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Encyclop%C3%A6dia_Britannica" title="Encyclopædia Britannica">EBID</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Cuba">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Faceted_Application_of_Subject_Terminology" title="Faceted Application of Subject Terminology">FAST</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.worldcat.org/fast/1205805">1205805</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Galiciana" title="Galiciana">Galiciana</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://biblioteca.galiciana.gal/gl/consulta_aut/registro.do?id=4372">4372</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4033340-1">4033340-1</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Dicion%C3%A1rio_Hist%C3%B3rico_da_Su%C3%AD%C3%A7a" title="Dicionário Histórico da Suíça">HDS</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hls-dhs-dss.ch/de/articles/003388">003388</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/International_Standard_Name_Identifier" title="International Standard Name Identifier">ISNI</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/000000012174332X">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/KulturNav" title="KulturNav">KulturNav</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kulturnav.org/e0871512-5ae4-466a-9961-cf0b21de8454">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/N%C3%BAmero_de_controle_da_Biblioteca_do_Congresso" title="Número de controle da Biblioteca do Congresso">LCCN</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/n79079435">n79079435</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Arquivos_Nacionais_e_Administra%C3%A7%C3%A3o_de_Documentos" title="Arquivos Nacionais e Administração de Documentos">NARA</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalog.archives.gov/id/10044686">10044686</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_da_Dieta" title="Biblioteca Nacional da Dieta">NDL</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00567313">00567313</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Enciclop%C3%A9dia_Treccani" title="Enciclopédia Treccani">Treccani</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/cuba">cuba</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Portugal" title="Biblioteca Nacional de Portugal">PTBNP</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.bnportugal.gov.pt/aut/catbnp/116420">116420</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Israel" title="Biblioteca Nacional de Israel">NLI</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=direct&local_base=nlx10&doc_number=000976100">000976100</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Biblioteca_Digital_de_Castilla_y_Le%C3%B3n" class="extiw" title="es:Biblioteca Digital de Castilla y León">BDCYL</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bibliotecadigital.jcyl.es/es/consulta_aut/registro.cmd?id=6981">6981</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/OpenStreetMap" title="OpenStreetMap">OSM</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.openstreetmap.org/relation/307833">307833</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/MusicBrainz" title="MusicBrainz">MusicBrainz</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/area/b06c4e86-97f7-3419-84a9-a23c60ea0b22">ID</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/GeoNames" title="GeoNames">GeoNames</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.geonames.org/3562981">3562981</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Getty_Thesaurus_of_Geographic_Names" title="Getty Thesaurus of Geographic Names">TGN</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://vocab.getty.edu/page/tgn/7004624">7004624</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Identificadores" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Identificadores" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;">Identificadores</th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D003462">D003462</a></span></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.nlm.nih.gov/mesh/Z01.107.084.900.225">Z01.107.084.900.225</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <ul class="noprint navigation-box" style="border-top: solid silver 1px; border-right: solid silver 1px; border-bottom:1px solid silver; border-left: solid silver 1px; padding:3px; background-color: #F9F9F9; text-align: center; margin-top:10px; margin-left: 0; clear: both;"><li style="display: inline;"><span style="white-space: nowrap; margin: auto 1.5em"><span style="margin-right: 0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_Cuba.svg" title="Portal de Cuba"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/40px-Flag_of_Cuba.svg.png" decoding="async" width="25" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Flag_of_Cuba.svg/60px-Flag_of_Cuba.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span></span> <span style="font-weight:bold"><a href="/wiki/Portal:Cuba" title="Portal:Cuba">Portal de Cuba</a></span></span></li> <li style="display: inline;"><span style="white-space: nowrap; margin: auto 1.5em"><span style="margin-right: 0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Americas_(orthographic_projection).svg" title="Portal da América"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/25px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/38px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/50px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span></span> <span style="font-weight:bold"><a href="/wiki/Portal:Am%C3%A9rica" title="Portal:América">Portal da América</a></span></span></li> <li style="display: inline;"><span style="white-space: nowrap; margin: auto 1.5em"><span style="margin-right: 0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Alkoholersterwerbsalter_in_Zentralamerika_und_der_Karibik.png" title="Portal da América Central"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Alkoholersterwerbsalter_in_Zentralamerika_und_der_Karibik.png/25px-Alkoholersterwerbsalter_in_Zentralamerika_und_der_Karibik.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Alkoholersterwerbsalter_in_Zentralamerika_und_der_Karibik.png/38px-Alkoholersterwerbsalter_in_Zentralamerika_und_der_Karibik.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Alkoholersterwerbsalter_in_Zentralamerika_und_der_Karibik.png/50px-Alkoholersterwerbsalter_in_Zentralamerika_und_der_Karibik.png 2x" data-file-width="670" data-file-height="513" /></a></span></span> <span style="font-weight:bold"><a href="/wiki/Portal:Am%C3%A9rica_Central" title="Portal:América Central">Portal da América Central</a></span></span></li> <li style="display: inline;"><span style="white-space: nowrap; margin: auto 1.5em"><span style="margin-right: 0.5em"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Army_star_of_the_USSR_armed_forces.svg" title="Portal do comunismo"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Army_star_of_the_USSR_armed_forces.svg/40px-Army_star_of_the_USSR_armed_forces.svg.png" decoding="async" width="25" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Army_star_of_the_USSR_armed_forces.svg/60px-Army_star_of_the_USSR_armed_forces.svg.png 2x" data-file-width="839" data-file-height="800" /></a></span></span> <span style="font-weight:bold"><a href="/wiki/Portal:Comunismo" title="Portal:Comunismo">Portal do comunismo</a></span></span></li> </ul> <p class="mw-empty-elt"> </p> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐5c6f46dcf‐7rkbp Cached time: 20250330151854 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 2.853 seconds Real time usage: 3.292 seconds Preprocessor visited node count: 24007/1000000 Post‐expand include size: 1015554/2097152 bytes Template argument size: 39978/2097152 bytes Highest expansion depth: 20/100 Expensive parser function count: 113/500 Unstrip recursion depth: 1/20 Unstrip post‐expand size: 439592/5000000 bytes Lua time usage: 1.605/10.000 seconds Lua memory usage: 18071338/52428800 bytes Lua Profile: MediaWiki\Extension\Scribunto\Engines\LuaSandbox\LuaSandboxCallback::getEntity 520 ms 29.9% ? 300 ms 17.2% recursiveClone <mwInit.lua:45> 80 ms 4.6% MediaWiki\Extension\Scribunto\Engines\LuaSandbox\LuaSandboxCallback::callParserFunction 80 ms 4.6% MediaWiki\Extension\Scribunto\Engines\LuaSandbox\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments 80 ms 4.6% citation0 <Módulo:Citação/CS1:1717> 80 ms 4.6% select_one <Módulo:Citação/CS1/Utilidades:228> 60 ms 3.4% (for generator) 60 ms 3.4% MediaWiki\Extension\Scribunto\Engines\LuaSandbox\LuaSandboxCallback::find 60 ms 3.4% type 40 ms 2.3% [others] 380 ms 21.8% Number of Wikibase entities loaded: 25/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 2664.321 1 -total 36.83% 981.200 1 Predefinição:Notas_e_referências 36.63% 975.841 7 Predefinição:Referências 25.13% 669.421 1 Predefinição:Controle_de_autoridade 20.94% 557.882 218 Predefinição:Citar_web 13.22% 352.237 15 Predefinição:Navbox 11.04% 294.123 1 Predefinição:Info/País/Cuba 10.44% 278.195 1 Predefinição:Info/País 9.97% 265.654 1 Predefinição:Info 9.55% 254.557 99 Predefinição:Citar_livro --> <!-- Saved in parser cache with key ptwiki:pcache:192727:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250330151854 and revision id 69802144. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Obtida de "<a dir="ltr" href="https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Cuba&oldid=69802144">https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Cuba&oldid=69802144</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categorias" title="Especial:Categorias">Categorias</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categoria:Antigos_territ%C3%B3rios_da_Espanha" title="Categoria:Antigos territórios da Espanha">Antigos territórios da Espanha</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:Cuba" title="Categoria:Cuba">Cuba</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:Estados_socialistas" title="Categoria:Estados socialistas">Estados socialistas</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorias ocultas: <ul><li><a href="/wiki/Categoria:!CS1_ingl%C3%AAs-fontes_em_l%C3%ADngua_(en)" title="Categoria:!CS1 inglês-fontes em língua (en)">!CS1 inglês-fontes em língua (en)</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!CS1_espanhol-fontes_em_l%C3%ADngua_(es)" title="Categoria:!CS1 espanhol-fontes em língua (es)">!CS1 espanhol-fontes em língua (es)</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!CS1_manut:_Nomes_m%C3%BAltiplos:_lista_de_autores" title="Categoria:!CS1 manut: Nomes múltiplos: lista de autores">!CS1 manut: Nomes múltiplos: lista de autores</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!P%C3%A1ginas_que_usam_hiperliga%C3%A7%C3%B5es_m%C3%A1gicas_ISBN" title="Categoria:!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN">!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_na_Wikip%C3%A9dia_em_georgiano" title="Categoria:!Artigos destacados na Wikipédia em georgiano">!Artigos destacados na Wikipédia em georgiano</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_na_Wikip%C3%A9dia_em_latim" title="Categoria:!Artigos destacados na Wikipédia em latim">!Artigos destacados na Wikipédia em latim</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_bons_em_Wikip%C3%A9dias_sem_categoria_espec%C3%ADfica" title="Categoria:!Artigos bons em Wikipédias sem categoria específica">!Artigos bons em Wikipédias sem categoria específica</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_destacados_na_Wikip%C3%A9dia_em_esperanto" title="Categoria:!Artigos destacados na Wikipédia em esperanto">!Artigos destacados na Wikipédia em esperanto</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_bons" title="Categoria:!Artigos bons">!Artigos bons</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Esta página foi editada pela última vez às 03h09min de 26 de março de 2025.</li> <li id="footer-info-copyright">Este texto é disponibilizado nos termos da licença <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pt">Atribuição-CompartilhaIgual 4.0 Internacional (CC BY-SA 4.0) da Creative Commons</a>; pode estar sujeito a condições adicionais. Para mais detalhes, consulte as <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">condições de utilização</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/pt-br">Política de privacidade</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Sobre">Sobre a Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Aviso_geral">Avisos gerais</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Programadores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pt.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaração sobre cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pt.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Cuba&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Versão móvel</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Busca</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Pesquisar na Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Pesquisar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Pesquisar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Conteúdo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Alternar o índice" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Alternar o índice</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Cuba</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>258 línguas</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Adicionar tópico</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c6f46dcf-xw96z","wgBackendResponseTime":388,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.853","walltime":"3.292","ppvisitednodes":{"value":24007,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":1015554,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":39978,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":20,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":113,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":439592,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":25,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2664.321 1 -total"," 36.83% 981.200 1 Predefinição:Notas_e_referências"," 36.63% 975.841 7 Predefinição:Referências"," 25.13% 669.421 1 Predefinição:Controle_de_autoridade"," 20.94% 557.882 218 Predefinição:Citar_web"," 13.22% 352.237 15 Predefinição:Navbox"," 11.04% 294.123 1 Predefinição:Info/País/Cuba"," 10.44% 278.195 1 Predefinição:Info/País"," 9.97% 265.654 1 Predefinição:Info"," 9.55% 254.557 99 Predefinição:Citar_livro"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.605","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":18071338,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","520","29.9"],["?","300","17.2"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","80","4.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","80","4.6"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","80","4.6"],["citation0 \u003CMódulo:Citação/CS1:1717\u003E","80","4.6"],["select_one \u003CMódulo:Citação/CS1/Utilidades:228\u003E","60","3.4"],["(for generator)","60","3.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::find","60","3.4"],["type","40","2.3"],["[others]","380","21.8"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-5c6f46dcf-7rkbp","timestamp":"20250330151854","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Cuba","url":"https:\/\/pt.wikipedia.org\/wiki\/Cuba","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q241","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q241","author":{"@type":"Organization","name":"Contribuidores dos projetos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Funda\u00e7\u00e3o Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-05-17T07:29:47Z","dateModified":"2025-03-26T03:09:44Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/b\/bd\/Flag_of_Cuba.svg","headline":"pa\u00eds insular no Caribe"}</script> </body> </html>