CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Geschiedenis van Duitsland - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"4e3005ea-a519-4da3-9155-20765ce3ab46","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Geschiedenis_van_Duitsland","wgTitle":"Geschiedenis van Duitsland","wgCurRevisionId":68151145,"wgRevisionId":68151145,"wgArticleId":46944,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Artikel mist referentie sinds maart 2024","Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen","Geschiedenis van Duitsland"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Geschiedenis_van_Duitsland","wgRelevantArticleId":46944,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject": "wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q122131","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={ "ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Geschiedenis van Duitsland - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Duitsland"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Duitsland"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Geschiedenis_van_Duitsland rootpage-Geschiedenis_van_Duitsland skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Geschiedenis+van+Duitsland" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Geschiedenis+van+Duitsland" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Geschiedenis+van+Duitsland" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Geschiedenis+van+Duitsland" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Prehistorie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Prehistorie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Prehistorie</span> </div> </a> <ul id="toc-Prehistorie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Romeinse_tijd" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Romeinse_tijd"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Romeinse tijd</span> </div> </a> <ul id="toc-Romeinse_tijd-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Middeleeuwen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Middeleeuwen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Middeleeuwen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Middeleeuwen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Middeleeuwen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Middeleeuwen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Vroege_middeleeuwen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Vroege_middeleeuwen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Vroege middeleeuwen</span> </div> </a> <ul id="toc-Vroege_middeleeuwen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Karolingische_Rijk_(751-843)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Karolingische_Rijk_(751-843)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Karolingische Rijk (751-843)</span> </div> </a> <ul id="toc-Karolingische_Rijk_(751-843)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynastie_Karolingen_(843-911)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastie_Karolingen_(843-911)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.2</span> <span>Dynastie Karolingen (843-911)</span> </div> </a> <ul id="toc-Dynastie_Karolingen_(843-911)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-IJzeren_eeuw" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#IJzeren_eeuw"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.3</span> <span>IJzeren eeuw</span> </div> </a> <ul id="toc-IJzeren_eeuw-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Koenraad_I_(911-918)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Koenraad_I_(911-918)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.4</span> <span>Koenraad I (911-918)</span> </div> </a> <ul id="toc-Koenraad_I_(911-918)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynastie_Ottonen_(919-1024)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastie_Ottonen_(919-1024)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.5</span> <span>Dynastie Ottonen (919-1024)</span> </div> </a> <ul id="toc-Dynastie_Ottonen_(919-1024)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Hoge_middeleeuwen_:_Heilige_Roomse_Rijk" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hoge_middeleeuwen_:_Heilige_Roomse_Rijk"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Hoge middeleeuwen : Heilige Roomse Rijk</span> </div> </a> <ul id="toc-Hoge_middeleeuwen_:_Heilige_Roomse_Rijk-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Dynastie_Saliërs_(1024-1125)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastie_Saliërs_(1024-1125)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.1</span> <span>Dynastie Saliërs (1024-1125)</span> </div> </a> <ul id="toc-Dynastie_Saliërs_(1024-1125)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Lotharius_III_(1125-1137)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Lotharius_III_(1125-1137)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.2</span> <span>Lotharius III (1125-1137)</span> </div> </a> <ul id="toc-Lotharius_III_(1125-1137)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dynastie_Hohenstaufen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Dynastie_Hohenstaufen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.3</span> <span>Dynastie Hohenstaufen</span> </div> </a> <ul id="toc-Dynastie_Hohenstaufen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ghibellijnen_versus_Welfen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ghibellijnen_versus_Welfen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.4</span> <span>Ghibellijnen versus Welfen</span> </div> </a> <ul id="toc-Ghibellijnen_versus_Welfen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Keizer_Frederik_II_van_Hohenstaufen_en_zonen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Keizer_Frederik_II_van_Hohenstaufen_en_zonen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.5</span> <span>Keizer Frederik II van Hohenstaufen en zonen</span> </div> </a> <ul id="toc-Keizer_Frederik_II_van_Hohenstaufen_en_zonen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Interregnum_(1254-1273)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Interregnum_(1254-1273)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.6</span> <span>Interregnum (1254-1273)</span> </div> </a> <ul id="toc-Interregnum_(1254-1273)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oostkolonisatie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Oostkolonisatie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2.7</span> <span>Oostkolonisatie</span> </div> </a> <ul id="toc-Oostkolonisatie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Late_middeleeuwen:_Heilige_Roomse_Rijk_vanaf_1273" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Late_middeleeuwen:_Heilige_Roomse_Rijk_vanaf_1273"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Late middeleeuwen: Heilige Roomse Rijk vanaf 1273</span> </div> </a> <ul id="toc-Late_middeleeuwen:_Heilige_Roomse_Rijk_vanaf_1273-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Wisselende_dynastieën" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wisselende_dynastieën"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.1</span> <span>Wisselende dynastieën</span> </div> </a> <ul id="toc-Wisselende_dynastieën-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Habsburgers" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Habsburgers"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.2</span> <span>Habsburgers</span> </div> </a> <ul id="toc-Habsburgers-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Verstedelijking" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Verstedelijking"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.3</span> <span>Verstedelijking</span> </div> </a> <ul id="toc-Verstedelijking-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Economische_ontwikkelingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Economische_ontwikkelingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.4</span> <span>Economische ontwikkelingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Economische_ontwikkelingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Vroegmoderne_Tijd" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Vroegmoderne_Tijd"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Vroegmoderne Tijd</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Vroegmoderne_Tijd-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Vroegmoderne Tijd-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Vroegmoderne_Tijd-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Reformatie_en_contrareformatie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reformatie_en_contrareformatie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Reformatie en contrareformatie</span> </div> </a> <ul id="toc-Reformatie_en_contrareformatie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dertigjarige_Oorlog_en_de_Vrede_van_Westfalen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dertigjarige_Oorlog_en_de_Vrede_van_Westfalen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Dertigjarige Oorlog en de Vrede van Westfalen</span> </div> </a> <ul id="toc-Dertigjarige_Oorlog_en_de_Vrede_van_Westfalen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Absolutisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Absolutisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Absolutisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Absolutisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oostenrijkse_Successieoorlog_en_Pruisische_expansie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oostenrijkse_Successieoorlog_en_Pruisische_expansie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Oostenrijkse Successieoorlog en Pruisische expansie</span> </div> </a> <ul id="toc-Oostenrijkse_Successieoorlog_en_Pruisische_expansie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Moderne_Tijd" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Moderne_Tijd"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Moderne Tijd</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Moderne_Tijd-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Moderne Tijd-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Moderne_Tijd-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Strijd_tegen_de_Fransen_(1789-1815)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Strijd_tegen_de_Fransen_(1789-1815)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Strijd tegen de Fransen (1789-1815)</span> </div> </a> <ul id="toc-Strijd_tegen_de_Fransen_(1789-1815)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Van_de_Duitse_Bond_tot_de_Reichsgründung_(1815-1871)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Van_de_Duitse_Bond_tot_de_Reichsgründung_(1815-1871)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Van de Duitse Bond tot de <i>Reichsgründung</i> (1815-1871)</span> </div> </a> <ul id="toc-Van_de_Duitse_Bond_tot_de_Reichsgründung_(1815-1871)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Duitse_Keizerrijk_(1871-1918)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Duitse_Keizerrijk_(1871-1918)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Duitse Keizerrijk (1871-1918)</span> </div> </a> <ul id="toc-Duitse_Keizerrijk_(1871-1918)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Wilhelminisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wilhelminisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3.1</span> <span>Wilhelminisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Wilhelminisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Eerste_Wereldoorlog_(1914-1918)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Eerste_Wereldoorlog_(1914-1918)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3.2</span> <span>Eerste Wereldoorlog (1914-1918)</span> </div> </a> <ul id="toc-Eerste_Wereldoorlog_(1914-1918)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Interbellum_(1919-1939)_en_Tweede_Wereldoorlog_(1939-1945)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Interbellum_(1919-1939)_en_Tweede_Wereldoorlog_(1939-1945)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Interbellum (1919-1939) en Tweede Wereldoorlog (1939-1945)</span> </div> </a> <ul id="toc-Interbellum_(1919-1939)_en_Tweede_Wereldoorlog_(1939-1945)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Weimarrepubliek" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Weimarrepubliek"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.1</span> <span>Weimarrepubliek</span> </div> </a> <ul id="toc-Weimarrepubliek-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Grote_Depressie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Grote_Depressie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5</span> <span>Grote Depressie</span> </div> </a> <ul id="toc-Grote_Depressie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Nazi-Duitsland_tijdens_het_Interbellum_(1933-1939)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nazi-Duitsland_tijdens_het_Interbellum_(1933-1939)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.1</span> <span>Nazi-Duitsland tijdens het Interbellum (1933-1939)</span> </div> </a> <ul id="toc-Nazi-Duitsland_tijdens_het_Interbellum_(1933-1939)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tweede_Wereldoorlog_(1939-1945)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Tweede_Wereldoorlog_(1939-1945)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.5.2</span> <span>Tweede Wereldoorlog (1939-1945)</span> </div> </a> <ul id="toc-Tweede_Wereldoorlog_(1939-1945)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Na_de_nederlaag" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Na_de_nederlaag"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.6</span> <span>Na de nederlaag</span> </div> </a> <ul id="toc-Na_de_nederlaag-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Duitsland_bezet_(1945-1949)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Duitsland_bezet_(1945-1949)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.6.1</span> <span>Duitsland bezet (1945-1949)</span> </div> </a> <ul id="toc-Duitsland_bezet_(1945-1949)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bondsrepubliek_Duitsland_(1949-1990)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Bondsrepubliek_Duitsland_(1949-1990)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.6.2</span> <span>Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)</span> </div> </a> <ul id="toc-Bondsrepubliek_Duitsland_(1949-1990)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Duitse_Democratische_Republiek_(1949-1990)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Duitse_Democratische_Republiek_(1949-1990)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.6.3</span> <span>Duitse Democratische Republiek (1949-1990)</span> </div> </a> <ul id="toc-Duitse_Democratische_Republiek_(1949-1990)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bondsrepubliek_Duitsland_(1990-heden)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bondsrepubliek_Duitsland_(1990-heden)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.7</span> <span>Bondsrepubliek Duitsland (1990-heden)</span> </div> </a> <ul id="toc-Bondsrepubliek_Duitsland_(1990-heden)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Helmut_Kohl" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Helmut_Kohl"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.7.1</span> <span>Helmut Kohl</span> </div> </a> <ul id="toc-Helmut_Kohl-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gerhard_Schröder_(1998-2005)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Gerhard_Schröder_(1998-2005)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.7.2</span> <span>Gerhard Schröder (1998-2005)</span> </div> </a> <ul id="toc-Gerhard_Schröder_(1998-2005)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Angela_Merkel_(2005-2021)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Angela_Merkel_(2005-2021)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.7.3</span> <span>Angela Merkel (2005-2021)</span> </div> </a> <ul id="toc-Angela_Merkel_(2005-2021)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Olaf_Scholz_(2021-)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Olaf_Scholz_(2021-)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.7.4</span> <span>Olaf Scholz (2021-)</span> </div> </a> <ul id="toc-Olaf_Scholz_(2021-)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Bibliografie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Noten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Noten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Noten</span> </div> </a> <ul id="toc-Noten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Geschiedenis van Duitsland</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 72 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-72" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">72 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="تاريخ ألمانيا – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="تاريخ ألمانيا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7" title="تاريخ المانيا – Egyptisch Arabisch" lang="arz" hreflang="arz" data-title="تاريخ المانيا" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptisch Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Historia_d%27Alema%C3%B1a" title="Historia d'Alemaña – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Historia d'Alemaña" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Almaniya_tarixi" title="Almaniya tarixi – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Almaniya tarixi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%96%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D1%8F_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%96" title="Гісторыя Германіі – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Гісторыя Германіі" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%BD%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="История на Германия – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="История на Германия" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%B0_%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8" title="জার্মানির ইতিহাস – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="জার্মানির ইতিহাস" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Istor_Alamagn" title="Istor Alamagn – Bretons" lang="br" hreflang="br" data-title="Istor Alamagn" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretons" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Historija_Njema%C4%8Dke" title="Historija Njemačke – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Historija Njemačke" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Hist%C3%B2ria_d%27Alemanya" title="Història d'Alemanya – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Història d'Alemanya" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8E%DA%98%D9%88%D9%88%DB%8C_%D8%A6%DB%95%DA%B5%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="مێژووی ئەڵمانیا – Soranî" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="مێژووی ئەڵمانیا" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Soranî" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/D%C4%9Bjiny_N%C4%9Bmecka" title="Dějiny Německa – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Dějiny Německa" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B9%C4%95" title="Германи историйĕ – Tsjoevasjisch" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Германи историйĕ" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tsjoevasjisch" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Hanes_yr_Almaen" title="Hanes yr Almaen – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Hanes yr Almaen" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Tysklands_historie" title="Tysklands historie – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Tysklands historie" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Geschichte_Deutschlands" title="Geschichte Deutschlands – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Geschichte Deutschlands" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1" title="Γερμανική ιστορία – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Γερμανική ιστορία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Germany" title="History of Germany – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="History of Germany" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Historio_de_Germanio" title="Historio de Germanio – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Historio de Germanio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Historia_de_Alemania" title="Historia de Alemania – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Historia de Alemania" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Saksamaa_ajalugu" title="Saksamaa ajalugu – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Saksamaa ajalugu" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Alemaniako_historia" title="Alemaniako historia – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Alemaniako historia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="تاریخ آلمان – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="تاریخ آلمان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Saksan_historia" title="Saksan historia – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Saksan historia" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/S%C3%B8ga_T%C3%BDsklands" title="Søga Týsklands – Faeröers" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Søga Týsklands" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Faeröers" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_de_l%27Allemagne" title="Histoire de l'Allemagne – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Histoire de l'Allemagne" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Skiednis_fan_D%C3%BAtsl%C3%A2n" title="Skiednis fan Dútslân – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Skiednis fan Dútslân" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Stair_na_Gearm%C3%A1ine" title="Stair na Gearmáine – Iers" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Stair na Gearmáine" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="Iers" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Historia_de_Alema%C3%B1a" title="Historia de Alemaña – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Historia de Alemaña" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%95%D7%A8%D7%99%D7%94_%D7%A9%D7%9C_%D7%92%D7%A8%D7%9E%D7%A0%D7%99%D7%94" title="היסטוריה של גרמניה – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="היסטוריה של גרמניה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A8%E0%A5%80_%E0%A4%95%E0%A4%BE_%E0%A4%87%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B8" title="जर्मनी का इतिहास – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="जर्मनी का इतिहास" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Povijest_Njema%C4%8Dke" title="Povijest Njemačke – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Povijest Njemačke" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/N%C3%A9metorsz%C3%A1g_t%C3%B6rt%C3%A9nelme" title="Németország történelme – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Németország történelme" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գերմանիայի պատմություն – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Գերմանիայի պատմություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Sejarah_Jerman" title="Sejarah Jerman – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Sejarah Jerman" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Historio_di_Germania" title="Historio di Germania – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Historio di Germania" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Storia_della_Germania" title="Storia della Germania – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Storia della Germania" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%89%E3%82%A4%E3%83%84%E3%81%AE%E6%AD%B4%E5%8F%B2" title="ドイツの歴史 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ドイツの歴史" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="გერმანიის ისტორია – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="გერმანიის ისტორია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%8F%85%EC%9D%BC%EC%9D%98_%EC%97%AD%EC%82%AC" title="독일의 역사 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="독일의 역사" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Historia_Germaniae" title="Historia Germaniae – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Historia Germaniae" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Istoria_de_Deutxland" title="Istoria de Deutxland – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Istoria de Deutxland" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Vokietijos_istorija" title="Vokietijos istorija – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Vokietijos istorija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/V%C4%81cijas_v%C4%93sture" title="Vācijas vēsture – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Vācijas vēsture" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Tantaran%27_i_Alemaina" title="Tantaran' i Alemaina – Malagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Tantaran' i Alemaina" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malagassisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%BD%D0%B0_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Историја на Германија – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Историја на Германија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Sejarah_Jerman" title="Sejarah Jerman – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Sejarah Jerman" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Huehcapatlahtoliztli_ipan_Alemania" title="Huehcapatlahtoliztli ipan Alemania – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Huehcapatlahtoliztli ipan Alemania" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target"><span>Nāhuatl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Tysk_historie" title="Tysk historie – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Tysk historie" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Tysklands_historie" title="Tysklands historie – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Tysklands historie" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Niemiec" title="Historia Niemiec – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Historia Niemiec" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%AC%D8%B1%D9%85%D9%86%D9%8A_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="د جرمني تاریخ – Pasjtoe" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د جرمني تاریخ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Pasjtoe" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Hist%C3%B3ria_da_Alemanha" title="História da Alemanha – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="História da Alemanha" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Istoria_Germaniei" title="Istoria Germaniei – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Istoria Germaniei" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F_%D0%93%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8" title="История Германии – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="История Германии" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Historija_Njema%C4%8Dke" title="Historija Njemačke – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Historija Njemačke" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Dejiny_Nemecka" title="Dejiny Nemecka – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Dejiny Nemecka" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Zgodovina_Nem%C4%8Dije" title="Zgodovina Nemčije – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Zgodovina Nemčije" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Historia_e_Gjermanis%C3%AB" title="Historia e Gjermanisë – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Historia e Gjermanisë" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%98%D0%B0_%D0%9D%D0%B5%D0%BC%D0%B0%D1%87%D0%BA%D0%B5" title="Историја Немачке – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Историја Немачке" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Tysklands_historia" title="Tysklands historia – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Tysklands historia" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Historia_ya_Ujerumani" title="Historia ya Ujerumani – Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Historia ya Ujerumani" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9C%E0%AF%86%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%AE%E0%AE%A9%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AF%8D_%E0%AE%B5%E0%AE%B0%E0%AE%B2%E0%AE%BE%E0%AE%B1%E0%AF%81" title="ஜெர்மனியின் வரலாறு – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஜெர்மனியின் வரலாறு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%8A%D1%80%D0%B8%D1%85%D0%B8_%D0%9E%D0%BB%D0%BC%D0%BE%D0%BD" title="Таърихи Олмон – Tadzjieks" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Таърихи Олмон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="Tadzjieks" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B5" title="ประวัติศาสตร์เยอรมนี – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="ประวัติศาสตร์เยอรมนี" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Almanya_tarihi" title="Almanya tarihi – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Almanya tarihi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%8F_%D0%9D%D1%96%D0%BC%D0%B5%D1%87%D1%87%D0%B8%D0%BD%D0%B8" title="Історія Німеччини – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Історія Німеччини" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/L%E1%BB%8Bch_s%E1%BB%AD_%C4%90%E1%BB%A9c" title="Lịch sử Đức – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Lịch sử Đức" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9B%BD%E5%8E%86%E5%8F%B2" title="德国历史 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="德国历史" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%A8%D7%99%D7%A2_%D7%A4%D7%95%D7%9F_%D7%93%D7%99%D7%99%D7%98%D7%A9%D7%9C%D7%90%D7%A0%D7%93" title="היסטאריע פון דייטשלאנד – Jiddisch" lang="yi" hreflang="yi" data-title="היסטאריע פון דייטשלאנד" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Jiddisch" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9B%BD%E5%8E%86%E5%8F%B2" title="德国历史 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="德国历史" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%BE%B7%E5%9C%8B%E5%8F%B2" title="德國史 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="德國史" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q122131#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Duitsland" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Geschiedenis_van_Duitsland" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Duitsland"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Duitsland"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Geschiedenis_van_Duitsland" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Geschiedenis_van_Duitsland" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&oldid=68151145" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Geschiedenis_van_Duitsland&id=68151145&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FGeschiedenis_van_Duitsland"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FGeschiedenis_van_Duitsland"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Geschiedenis+van+Duitsland"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Geschiedenis_van_Duitsland&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:History_of_Germany" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikisource mw-list-item"><a href="https://nl.wikisource.org/wiki/Hoofdportaal:Geschiedenis/Duitsland" hreflang="nl"><span>Wikisource</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q122131" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><table class="toccolours" style="width:270px; margin:0px 0px 1em 1em; float:right; clear:right; font-size:85%;"> <tbody><tr> <td style="text-align:center;"><b><a class="mw-selflink selflink">Staatkundige geschiedenis van Duitsland</a></b> </td></tr> <tr> <td> <hr /> </td></tr> <tr> <td style="padding:5px;"> <p><a href="/wiki/Kelten" title="Kelten">Kelten</a><br /> <a href="/wiki/Germanen" title="Germanen">Germanen</a><br /> <a href="/wiki/Grote_Volksverhuizing" title="Grote Volksverhuizing">Grote Volksverhuizing</a> (4e-6e eeuw)<br /> </p> <hr /> <p><a href="/wiki/Frankische_Rijk" title="Frankische Rijk">Frankische Rijk</a> (5e eeuw-843)<br /> <a href="/wiki/Oost-Frankische_Rijk" title="Oost-Frankische Rijk">Oost-Frankische Rijk</a> (843-962)<br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Banner_of_the_Holy_Roman_Emperor_without_haloes_(1400-1806).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Banner_of_the_Holy_Roman_Emperor_without_haloes_%281400-1806%29.svg/20px-Banner_of_the_Holy_Roman_Emperor_without_haloes_%281400-1806%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Banner_of_the_Holy_Roman_Emperor_without_haloes_%281400-1806%29.svg/30px-Banner_of_the_Holy_Roman_Emperor_without_haloes_%281400-1806%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Banner_of_the_Holy_Roman_Emperor_without_haloes_%281400-1806%29.svg/40px-Banner_of_the_Holy_Roman_Emperor_without_haloes_%281400-1806%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Heilige_Roomse_Rijk" title="Heilige Roomse Rijk">Heilige Roomse Rijk</a> (962-1806)<br /> </p> <hr /> <p><a href="/wiki/Rijnbond_(1806)" title="Rijnbond (1806)">Rijnbond</a> (1806-1813)<br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_Germany_(3-2).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/20px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/30px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/40px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Duitse_Bond" title="Duitse Bond">Duitse Bond</a> (1815-1866)<br /> </p> <hr /> <p><b><a href="/wiki/Duitse_Rijk" title="Duitse Rijk">Duitse Rijk</a></b><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_Germany_(1867%E2%80%931918).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg/20px-Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg/30px-Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg/40px-Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Noord-Duitse_Bond" title="Noord-Duitse Bond">Noord-Duitse Bond</a> (1866-1870)<br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_Germany_(1867%E2%80%931918).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg/20px-Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg/30px-Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg/40px-Flag_of_Germany_%281867%E2%80%931918%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Duitse_Keizerrijk" title="Duitse Keizerrijk">Duitse Keizerrijk</a> (1871-1918)<br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_Germany_(3-2).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/20px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/30px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Flag_of_Germany_%283-2%29.svg/40px-Flag_of_Germany_%283-2%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Weimarrepubliek" title="Weimarrepubliek">Weimarrepubliek</a> (1918-1933)<br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_Germany_(1935%E2%80%931945).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Flag_of_Germany_%281935%E2%80%931945%29.svg/20px-Flag_of_Germany_%281935%E2%80%931945%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Flag_of_Germany_%281935%E2%80%931945%29.svg/30px-Flag_of_Germany_%281935%E2%80%931945%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Flag_of_Germany_%281935%E2%80%931945%29.svg/40px-Flag_of_Germany_%281935%E2%80%931945%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Nazi-Duitsland" title="Nazi-Duitsland">Nazi-Duitsland</a> (1933-1945)<br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flagge_Preu%C3%9Fen_-_Provinz_Ostpreu%C3%9Fen.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Flagge_Preu%C3%9Fen_-_Provinz_Ostpreu%C3%9Fen.svg/20px-Flagge_Preu%C3%9Fen_-_Provinz_Ostpreu%C3%9Fen.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Flagge_Preu%C3%9Fen_-_Provinz_Ostpreu%C3%9Fen.svg/30px-Flagge_Preu%C3%9Fen_-_Provinz_Ostpreu%C3%9Fen.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Flagge_Preu%C3%9Fen_-_Provinz_Ostpreu%C3%9Fen.svg/40px-Flagge_Preu%C3%9Fen_-_Provinz_Ostpreu%C3%9Fen.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/wiki/Voormalige_gebieden_van_het_Duitse_Rijk_in_het_oosten" title="Voormalige gebieden van het Duitse Rijk in het oosten">Oostgebieden</a> (-1945)<br /> </p> <hr /> <p><b>Naoorlogs Duitsland</b><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Merchant_flag_of_Germany_(1946%E2%80%931949).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Merchant_flag_of_Germany_%281946%E2%80%931949%29.svg/20px-Merchant_flag_of_Germany_%281946%E2%80%931949%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Merchant_flag_of_Germany_%281946%E2%80%931949%29.svg/30px-Merchant_flag_of_Germany_%281946%E2%80%931949%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Merchant_flag_of_Germany_%281946%E2%80%931949%29.svg/40px-Merchant_flag_of_Germany_%281946%E2%80%931949%29.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></a></span> <a href="/wiki/Geallieerde_bezettingszones_in_Duitsland" title="Geallieerde bezettingszones in Duitsland">geallieerde zones</a> (1945-1949)<br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_Saar_(1947%E2%80%931956).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Flag_of_Saar_%281947%E2%80%931956%29.svg/20px-Flag_of_Saar_%281947%E2%80%931956%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Flag_of_Saar_%281947%E2%80%931956%29.svg/30px-Flag_of_Saar_%281947%E2%80%931956%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Flag_of_Saar_%281947%E2%80%931956%29.svg/40px-Flag_of_Saar_%281947%E2%80%931956%29.svg.png 2x" data-file-width="450" data-file-height="300" /></a></span> <a href="/wiki/Protectoraat_Saarland" title="Protectoraat Saarland">Saarland</a> (1947-1956)<br /> Verdeeld Duitsland:<br /> </p> <dl><dd><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_Germany.svg" class="mw-file-description" title="Vlag van Duitsland"><img alt="Vlag van Duitsland" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/20px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/30px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/40px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Bondsrepubliek_Duitsland_(1949-1990)" title="Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)">West-Duitsland</a> (1949-1990)<br /></dd> <dd><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_East_Germany.svg" class="mw-file-description" title="Vlag van Duitse Democratische Republiek"><img alt="Vlag van Duitse Democratische Republiek" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Flag_of_East_Germany.svg/20px-Flag_of_East_Germany.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Flag_of_East_Germany.svg/30px-Flag_of_East_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Flag_of_East_Germany.svg/40px-Flag_of_East_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Duitse_Democratische_Republiek" title="Duitse Democratische Republiek">Oost-Duitsland</a> (1949-1990)<br /></dd></dl> <p><a href="/wiki/Duitse_hereniging" title="Duitse hereniging">Duitse hereniging</a> (1990)<br /> </p><p><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Flag_of_Germany.svg" class="mw-file-description" title="Vlag van Duitsland"><img alt="Vlag van Duitsland" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/20px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/30px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/40px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Duitsland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Duitsland (hoofdbetekenis)">Duitsland</a> (1990-heden) </p> </td></tr> <tr> <td> <hr /> </td></tr> <tr> <td style="text-align:center;"><b>Portaal</b>  <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>  <b><a href="/wiki/Portaal:Duitsland" title="Portaal:Duitsland">Duitsland</a></b><br /><b>Portaal</b>  <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>  <b><a href="/wiki/Portaal:Geschiedenis" title="Portaal:Geschiedenis">Geschiedenis</a></b> </td></tr></tbody></table> <p>Dit artikel geeft een overzicht van de <b>staatkundige geschiedenis van Duitsland</b>, met name van de heersers en de gevoerde oorlogen en veldslagen. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Prehistorie">Prehistorie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Prehistorie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Prehistorie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De oudste gevonden menselijke <a href="/wiki/Fossiel" title="Fossiel">resten</a> in <a href="/wiki/Duitsland" title="Duitsland">Duitsland</a> zijn die van de <a href="/wiki/Heidelbergmens" class="mw-redirect" title="Heidelbergmens">Heidelbergmens</a>, waarover betrekkelijk weinig bekend is. Dit betreft een <a href="/wiki/Evolutie_van_de_mens" title="Evolutie van de mens">uitgestorven mensensoort</a>, die leefde tussen 500.000 en 200.000 jaar geleden. </p><p>Later in de <a href="/wiki/Prehistorie" title="Prehistorie">prehistorie</a> werd het gebied van het huidige Duitsland, tijdens de laatste <a href="/wiki/Interglaciaal" title="Interglaciaal">tussenijstijd</a> en de laatste <a href="/wiki/Kwartaire_ijstijd" title="Kwartaire ijstijd">ijstijd</a>, bewoond door de <a href="/wiki/Neanderthaler" title="Neanderthaler">neanderthalers</a>, over wie veel meer bekend is. De neanderthalers vormen een zustersoort van de huidige, enige overgebleven mensensoort <i><a href="/wiki/Mens" title="Mens">homo sapiens</a></i>. Hun <a href="/wiki/Paleontologie" title="Paleontologie">naam</a> verwijst naar het <a href="/wiki/Neanderthal" class="mw-redirect" title="Neanderthal">Neanderthal</a> in <a href="/wiki/Noordrijn-Westfalen" title="Noordrijn-Westfalen">Noordrijn-Westfalen</a>, de eerste vindplaats van <a href="/wiki/Fossiel" title="Fossiel">resten</a> van deze <a href="/wiki/Uitsterven" title="Uitsterven">uitgestorven</a> mensensoort. In het <a href="/wiki/Laatpaleolithicum" title="Laatpaleolithicum">laatpaleolithicum</a> vestigden zich op het huidige Duitse grondgebied de eerste <a href="/wiki/Europese_vroege_moderne_mens" title="Europese vroege moderne mens">vroege moderne mensen</a>, en vervolgens, tijdens het <a href="/wiki/Neolithicum" title="Neolithicum">neolithicum</a>, de eerste landbouwers. 's Werelds oudste jachtwapens werden ontdekt in een kolenmijn in <a href="/wiki/Sch%C3%B6ningen" title="Schöningen">Schöningen</a>, in de vorm van 380.000 jaar oude, houten speren. </p><p>In de duizend jaar voor het begin van de jaartelling vestigden zich vanuit Midden-Europa <a href="/wiki/Kelten" title="Kelten">Keltische</a>, en later vanuit <a href="/wiki/Scandinavi%C3%AB" title="Scandinavië">Scandinavië</a>, <a href="/wiki/Germanen" title="Germanen">Germaanse</a> stammen. Deze laatsten werden tijdens de <a href="/wiki/Grote_Volksverhuizing" title="Grote Volksverhuizing">Grote Volksverhuizing</a> nog verder naar het zuiden en westen gedreven. </p> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook: <a href="/wiki/Hunebedden_in_Duitsland" title="Hunebedden in Duitsland">Hunebedden in Duitsland</a></i></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Romeinse_tijd">Romeinse tijd</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Romeinse tijd" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Romeinse tijd"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Germanic_tribes_(750BC-1AD).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Germanic_tribes_%28750BC-1AD%29.png/260px-Germanic_tribes_%28750BC-1AD%29.png" decoding="async" width="260" height="182" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Germanic_tribes_%28750BC-1AD%29.png/390px-Germanic_tribes_%28750BC-1AD%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Germanic_tribes_%28750BC-1AD%29.png/520px-Germanic_tribes_%28750BC-1AD%29.png 2x" data-file-width="537" data-file-height="376" /></a><figcaption>Germaanse bevolking in Europa van 750 v.Chr. tot 1 n.Chr.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Julius_Caesar" title="Julius Caesar">Julius Caesar</a> veroverde <a href="/wiki/Galli%C3%AB" title="Gallië">Gallië</a> in de eerste eeuw voor Christus en maakte van de <a href="/wiki/Rijn" title="Rijn">Rijn</a> de grens van het <a href="/wiki/Romeinse_Rijk" title="Romeinse Rijk">Romeinse Rijk</a>. Een poging van <a href="/wiki/Imperator_Caesar_Augustus" class="mw-redirect" title="Imperator Caesar Augustus">keizer Augustus</a> om het veroverde <a href="/wiki/Germani%C3%AB" title="Germanië">Germaanse woongebied</a> uit te breiden tot aan de <a href="/wiki/Elbe_(rivier)" title="Elbe (rivier)">Elbe</a> mislukte. In het jaar <a href="/wiki/9" title="9">9</a> werden drie Romeinse legioenen, onder het commando van <a href="/wiki/Publius_Quinctilius_Varus" title="Publius Quinctilius Varus">Varus</a>, verslagen door de Germaanse aanvoerder <a href="/wiki/Arminius_(veldheer)" title="Arminius (veldheer)">Arminius</a> in de <a href="/wiki/Slag_bij_het_Teutoburgerwoud" title="Slag bij het Teutoburgerwoud">slag bij het Teutoburgerwoud</a>. Nog enkele pogingen onder <a href="/wiki/Tiberius_Julius_Caesar_Augustus" class="mw-redirect" title="Tiberius Julius Caesar Augustus">Tiberius</a> volgden maar <a href="/wiki/Claudius_I" title="Claudius I">Claudius</a>, die bezig was met de verovering van <a href="/wiki/Britannia_(Romeinse_provincie)" title="Britannia (Romeinse provincie)">Brittania</a>, trok de legioenen omstreeks het jaar <a href="/wiki/40" title="40">40</a> definitief terug tot op de <a href="/wiki/Linkeroever" title="Linkeroever">linkeroever</a> van de Rijn. Vanaf dat moment was enkel het gebied ten westen van de <a href="/wiki/Rijn" title="Rijn">Rijn</a> en ten zuiden van de <a href="/wiki/Donau" title="Donau">Donau</a> (een stukje van het huidige <a href="/wiki/Beieren" title="Beieren">Beieren</a>) Romeins territorium. </p><p>Daarbuiten waren de Germaanse stammen onafhankelijk. De Romeinen pleegden intensieve handel met volken die ten oosten van de Rijn woonden en die door de Romeinen als <a href="/wiki/Barbaar" title="Barbaar">barbaren</a> werden beschouwd. De Rijn was als <a href="/wiki/Limes_(Romeinse_Rijk)" title="Limes (Romeinse Rijk)">grens</a> makkelijker te verdedigen dan een grens over land. Tijdens de Romeinse overheersing, die duurde tot 406 n.Chr., werden als voornaamste steden <a href="/wiki/Keulen_(stad)" class="mw-redirect" title="Keulen (stad)">Keulen</a> en <a href="/wiki/Trier" title="Trier">Trier</a> gesticht. </p><p>Regelmatig probeerden Germaanse stammen door de limes heen te breken. In <a href="/wiki/166" title="166">166</a> probeerden de <a href="/wiki/Marcomannenoorlog" title="Marcomannenoorlog">Macromannen</a> het Romeinse Rijk binnen te komen om zich daar te vestigen. In <a href="/wiki/213" title="213">213</a> en in <a href="/wiki/234" title="234">234</a> waren het de <a href="/wiki/Alemannen" title="Alemannen">Alemannen</a>, die werden tegengehouden door keizer <a href="/wiki/Maximinus_I_Thrax" title="Maximinus I Thrax">Maximinus I Thrax</a>. Vanaf 400 waren de Romeinen niet meer in staat de Germaanse stammen tegen te houden. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Middeleeuwen">Middeleeuwen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Middeleeuwen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Middeleeuwen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Frankish_Empire_481_to_814-nl.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Frankish_Empire_481_to_814-nl.svg/260px-Frankish_Empire_481_to_814-nl.svg.png" decoding="async" width="260" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Frankish_Empire_481_to_814-nl.svg/390px-Frankish_Empire_481_to_814-nl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/Frankish_Empire_481_to_814-nl.svg/520px-Frankish_Empire_481_to_814-nl.svg.png 2x" data-file-width="1735" data-file-height="1227" /></a><figcaption>Evolutie van het Frankische Rijk</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Vroege_middeleeuwen">Vroege middeleeuwen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Vroege middeleeuwen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Vroege middeleeuwen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Door de <a href="/wiki/Grote_Volksverhuizing" title="Grote Volksverhuizing">Grote Volksverhuizing</a> kwam er een einde aan het <a href="/wiki/West-Romeinse_Rijk" title="West-Romeinse Rijk">West-Romeinse Rijk</a>. Verschillende Germaanse stammen doorbraken de rijksgrenzen en vestigden zich binnen de grenzen van het rijk. Gedurende de derde en zevende eeuw <a href="/wiki/Kerstening" title="Kerstening">bekeerden</a> de meeste van deze Germaanse volkeren zich tot het <a href="/wiki/Christendom" title="Christendom">christendom</a>. </p><p>De <a href="/wiki/Franken_(volk)" title="Franken (volk)">Franken</a> vormden het <a href="/wiki/Frankische_Rijk" title="Frankische Rijk">Frankische Rijk</a>, dat gekerstend werd onder <a href="/wiki/Clovis_I" title="Clovis I">Clovis</a> (<a href="/wiki/481" title="481">481</a>-<a href="/wiki/511" title="511">511</a>). De hoofdstad van het rijk was oorspronkelijk <a href="/wiki/Doornik" title="Doornik">Doornik</a>, later <a href="/wiki/Soissons_(stad)" title="Soissons (stad)">Soissons</a>. Belangrijk was de overwinning van Clovis op de Romeinse generaal <a href="/wiki/Syagrius" title="Syagrius">Syagrius</a>, die het gebied rond <a href="/wiki/Parijs" title="Parijs">Parijs</a> beheerste, in 486. </p><p>Ook het zuidwestelijk deel van het huidige Duitsland maakte deel uit van het Frankische Rijk. Behalve Franken woonden hier verschillende andere Germaanse stammen zoals de <a href="/wiki/Alemannen" title="Alemannen">Alemannen</a> en de <a href="/wiki/Bajuwaren" title="Bajuwaren">Beieren</a> (<i>Baiuvarii</i>). </p><p>De opvolgers van Clovis, de <a href="/wiki/Merovingen" title="Merovingen">Merovingen</a>, breidden het rijk zowel in zuidelijke als in oostelijke richting uit. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Karolingische_Rijk_(751-843)"><span id="Karolingische_Rijk_.28751-843.29"></span>Karolingische Rijk (751-843)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Karolingische Rijk (751-843)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Karolingische Rijk (751-843)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Frankenrijk.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Frankenrijk.jpg/260px-Frankenrijk.jpg" decoding="async" width="260" height="219" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Frankenrijk.jpg/390px-Frankenrijk.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Frankenrijk.jpg/520px-Frankenrijk.jpg 2x" data-file-width="1400" data-file-height="1180" /></a><figcaption>De expansie van het rijk der Franken onder Karel de Grote</figcaption></figure> <p>In 751 werd de laatste Merovingische koning afgezet en werd <a href="/wiki/Pepijn_de_Korte" title="Pepijn de Korte">Pepijn III</a> tot koning gekozen. Deze greep naar de macht werd gelegitimeerd door een plechtige kerkelijke ceremonie, waarbij Pepijn gezalfd werd. Koning Pepijn en zijn opvolgers, de <a href="/wiki/Karolingen" title="Karolingen">Karolingen</a>, werkten nauw samen met de <a href="/wiki/Rooms-katholieke_Kerk" class="mw-redirect" title="Rooms-katholieke Kerk">Kerk</a> en de pausen. Het werk van <a href="/wiki/Bonifatius_(heilige)" title="Bonifatius (heilige)">Bonifatius</a> is het vermelden waard. </p><p>De zoon en opvolger van Pepijn, <a href="/wiki/Karel_de_Grote" title="Karel de Grote">Karel de Grote</a> (<a href="/wiki/768" title="768">768</a>-<a href="/wiki/814" title="814">814</a>), was een uitgesproken oorlogszuchtig, maar ook bekwaam vorst. Hij breidde het Frankische Rijk aanzienlijk uit, zodat het, het huidige <a href="/wiki/Frankrijk" title="Frankrijk">Frankrijk</a>, de <a href="/wiki/Lage_Landen" class="mw-redirect" title="Lage Landen">Lage Landen</a>, Duitsland ten westen van de <a href="/wiki/Elbe_(rivier)" title="Elbe (rivier)">Elbe</a>, <a href="/wiki/Hertogdom_Saksen_(-1180)" title="Hertogdom Saksen (-1180)">Saksen</a>, <a href="/wiki/Hertogdom_Beieren_(-1255)" title="Hertogdom Beieren (-1255)">Beieren</a>, de <a href="/wiki/Avaarse_Mark" title="Avaarse Mark">Oostmark</a>, <a href="/wiki/Zwitserland" title="Zwitserland">Zwitserland</a>, <a href="/wiki/Koninkrijk_Itali%C3%AB_(774-962)" title="Koninkrijk Italië (774-962)">Noord-Italië</a> en het <a href="/wiki/Spaanse_Mark" title="Spaanse Mark">noorden van Spanje</a> omvatte. In 800 werd Karel de Grote door de <a href="/wiki/Paus" title="Paus">paus</a> tot <a href="/wiki/Keizer" title="Keizer">keizer</a> gekroond. <a href="/wiki/Aken_(stad)" title="Aken (stad)">Aken</a> was Karels belangrijkste <a href="/wiki/Residentie" title="Residentie">residentie</a> en de symbolische hoofdstad van het nieuwe keizerrijk. </p><p>Karels zoon, <a href="/wiki/Lodewijk_de_Vrome" title="Lodewijk de Vrome">Lodewijk de Vrome</a> (814-840), probeerde de eenheid van het Rijk te bewaren, daarom vaardigde hij tijdens zijn leven de <a href="/wiki/Ordinatio_Imperii" title="Ordinatio Imperii">Ordinatio Imperii</a> uit, die zijn opvolging moest regelen. Er brak echter onenigheid uit tussen diens zonen. Na zijn dood brak er een opvolgingsstrijd uit, die werd beslecht door het <a href="/wiki/Verdrag_van_Verdun" title="Verdrag van Verdun">Verdrag van Verdun</a>. </p><p>Duitsland was in deze periode zeer dunbevolkt. Vermoedelijk werd ongeveer 2% van zijn oppervlakte als <a href="/wiki/Akker_(landbouw)" title="Akker (landbouw)">akkerland</a> bewerkt. Het grootste deel van het land bestond uit uitgestrekte <a href="/wiki/Oerbos" class="mw-redirect" title="Oerbos">wouden</a> en <a href="/wiki/Moeras" title="Moeras">moerassen</a>. Ten tijde van de Karolingen nam de bevolking licht toe; bossen werden gekapt of platgebrand om plaats te maken voor nieuwe nederzettingen. </p><p>De gebieden ten oosten van de Rijn en ten noorden van de Donau waren in veel opzichten minder ontwikkeld dan de landen die deel hadden uitgemaakt van het Romeinse Rijk. Er woonden minder mensen, steden waren er nauwelijks en ook het wegennet was er beduidend minder ontwikkeld. Belangrijke steden waren <a href="/wiki/Metz" title="Metz">Metz</a>, <a href="/wiki/Regensburg_(stad)" title="Regensburg (stad)">Regensburg</a>, Keulen en Trier. Regensburg is de enige van die vier ten oosten van de Rijn. <span style="font-variant:small-caps;">Chandler</span> en <span style="font-variant:small-caps;">Fox</span> schatten de bevolking van de laatste drie steden op 15.000. Metz en Parijs waren beduidend groter.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Tijdens de <a href="/wiki/Hoge_middeleeuwen" title="Hoge middeleeuwen">hoge middeleeuwen</a> ontstond er in de Duitse landen een <a href="/wiki/Monarchie" title="Monarchie">monarchie</a> die 'Duits' genoemd zou kunnen worden. Aan de eenheid van het Frankische Rijk kwam definitief een eind. Na een onzekere start ontwikkelde het koningschap zich onder drie opeenvolgende <a href="/wiki/Dynastie" title="Dynastie">dynastieën</a>, de Ottonen (919-1024), de Saliërs (1024-1125) en de Hohenstaufen (1132-1254), tot een factor van betekenis. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Dynastie_Karolingen_(843-911)"><span id="Dynastie_Karolingen_.28843-911.29"></span>Dynastie Karolingen (843-911)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Dynastie Karolingen (843-911)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Dynastie Karolingen (843-911)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het Verdrag van Verdun splitste het Rijk in drie, <a href="/wiki/West-Franci%C3%AB" title="West-Francië">West-Francië</a>, <a href="/wiki/Midden-Franci%C3%AB" title="Midden-Francië">Midden-Francië</a> en <a href="/wiki/Oost-Franci%C3%AB" class="mw-redirect" title="Oost-Francië">Oost-Francië</a>. Het Middenrijk van de oudste zoon, <a href="/wiki/Lotharius_I" title="Lotharius I">Lotharius I</a> (<a href="/wiki/840" title="840">840</a>-<a href="/wiki/855" title="855">855</a>), kreeg ook de keizerskroon. Terwijl het westen zich tot het latere Frankrijk ontwikkelde, ontstond in het oosten uiteindelijk het <a href="/wiki/Heilige_Roomse_Rijk" title="Heilige Roomse Rijk">Heilige Roomse Rijk</a>. Het woord 'Rooms' verwijst naar de pretentie van dit rijk de opvolger te zijn van het <a href="/wiki/Romeinse_Rijk" title="Romeinse Rijk">Romeinse Rijk</a>. </p><p><a href="/wiki/Lodewijk_de_Duitser" title="Lodewijk de Duitser">Lodewijk de Duitser</a>, een zoon van Lodewijk de Vrome, was van 840 tot 876 de eerste heerser over het <a href="/wiki/Oost-Frankische_Rijk" title="Oost-Frankische Rijk">Oost-Frankische Rijk</a>. Enkele gebieden in het westen van het huidige Duitsland hoorden tussen 843 en 870 bij <a href="/wiki/Midden-Franci%C3%AB" title="Midden-Francië">Midden-Francië</a> en worden dan, met het <a href="/wiki/Verdrag_van_Meerssen" title="Verdrag van Meerssen">Verdrag van Meerssen</a>, samen met andere delen van Midden-Francië zoals <a href="/wiki/Friesland" title="Friesland">Friesland</a>, <a href="/wiki/Zwitserland" title="Zwitserland">Zwitserland</a> en Noord-<a href="/wiki/Itali%C3%AB" title="Italië">Italië</a>, bij Oost-Francië gevoegd. Onder <a href="/wiki/Karel_III_de_Dikke" title="Karel III de Dikke">Karel III de Dikke</a> werd het Karolingische Rijk voor de laatste maal herenigd. De <a href="/wiki/Karolingen" title="Karolingen">Karolingen</a> regeerden in het Oost-Frankische Rijk tot <a href="/wiki/911" title="911">911</a>. Zij genoten slechts een beperkt gezag. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="IJzeren_eeuw">IJzeren eeuw</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: IJzeren eeuw" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: IJzeren eeuw"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Na de dood van Karel (888) spatte het Karolingische Rijk uit elkaar; het centraal gezag verdween. Lokale leenmannen, de zogenaamde <a href="/wiki/Gouwgraaf" title="Gouwgraaf">gouwgraven</a>, in feite ambtelijke bestuurders en officieel de vertegenwoordigers van de keizer, zagen hun kans schoon en gingen het gezag in eigen naam uitoefenen. Ze vormden hun graafschappen en hertogdommen om tot kleine privévorstendommen en waren nog slechts in naam afhankelijk van de keizer. De vele lokale leenmannen hielden zich ten slotte hoofdzakelijk bezig met het vergroten van hun persoonlijke macht ten koste van hun buren. Er was sprake van een <a href="/wiki/IJzeren_eeuw" title="IJzeren eeuw">bijna-permanente burgeroorlog</a>. Ook werd het rijk voortdurend bedreigd door buitenlandse invallers: <a href="/wiki/Vikingen" title="Vikingen">Vikingen</a> in het noorden en de <a href="/wiki/Hongaren" title="Hongaren">Magyaren</a> in het oosten. </p><p>Tegelijkertijd groeide de macht van de vier zogenaamde <a href="/wiki/Stamhertogdom" title="Stamhertogdom">stamhertogdommen</a>: <a href="/wiki/Stamhertogdom_Saksen" class="mw-redirect" title="Stamhertogdom Saksen">Saksen</a> in het noorden, <a href="/wiki/Hertogdom_Franken" title="Hertogdom Franken">Franken</a> in het gebied rond de <a href="/wiki/Main" title="Main">Main</a>, <a href="/wiki/Hertogdom_Zwaben" title="Hertogdom Zwaben">Zwaben</a> en <a href="/wiki/Hertogdom_Beieren_(-1255)" title="Hertogdom Beieren (-1255)">Beieren</a> in het zuiden. </p><p>Gedurende de <a href="/wiki/Middeleeuwen" title="Middeleeuwen">middeleeuwen</a> - en ook nog in de eeuwen daarna - werden de Duitse landen gedomineerd door een militaire <a href="/wiki/Aristocratie" title="Aristocratie">aristocratie</a>. Tijdens de Karolingen had het politieke bestel zich volgens <a href="/wiki/Feodalisme" title="Feodalisme">feodale</a> patronen ontwikkeld. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Koenraad_I_(911-918)"><span id="Koenraad_I_.28911-918.29"></span>Koenraad I (911-918)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: Koenraad I (911-918)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: Koenraad I (911-918)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Koenraad_I_van_Franken" title="Koenraad I van Franken">Koenraad I</a>, hertog van <a href="/wiki/Hertogdom_Franken" title="Hertogdom Franken">Franken</a>, is de eerst verkozen koning van Duitsland (911) door de andere stamhertogen. Hij probeerde zoals zijn voorgangers het gezag te centraliseren. Hij was echter niet tegen de andere hertogen opgewassen. Enkele veldtochten tegen buitenlandse vijanden liepen op een mislukking uit; deze mislukkingen ondermijnden het algeheel aanzien van de monarchie. </p><p>Aan de eenheid van het Frankische Rijk kwam definitief een eind. Na een onzekere start ontwikkelde het koningschap zich onder drie opeenvolgende <a href="/wiki/Dynastie" title="Dynastie">dynastieën</a>, de Ottonen (919-1024), de Saliërs (1024-1125) en de Hohenstaufen (1132-1254), tot een factor van betekenis. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Dynastie_Ottonen_(919-1024)"><span id="Dynastie_Ottonen_.28919-1024.29"></span>Dynastie Ottonen (919-1024)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Dynastie Ottonen (919-1024)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Dynastie Ottonen (919-1024)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Otto_I,_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Otto_I%2C_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg/300px-Otto_I%2C_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg" decoding="async" width="300" height="198" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Otto_I%2C_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg/450px-Otto_I%2C_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Otto_I%2C_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg/600px-Otto_I%2C_Holy_Roman_Emperor_and_Berengar.jpg 2x" data-file-width="894" data-file-height="589" /></a><figcaption><a href="/wiki/Otto_I_de_Grote" class="mw-redirect" title="Otto I de Grote">Otto I de Grote</a> verslaat <a href="/wiki/Berengarius_II_van_Itali%C3%AB" class="mw-redirect" title="Berengarius II van Italië">Berengarius II van Italië</a>.</figcaption></figure> <p>Na de dood van Koenraad I van Franken werd <a href="/wiki/Hendrik_de_Vogelaar" title="Hendrik de Vogelaar">Hendrik de Vogelaar</a>, de hertog van Saksen, in 919 tot koning gekozen. Hij bleek een energiek heerser. Voor het eerst werd de naam 'koninkrijk der Duitsers', <i>regnum Teutonicorum</i>, gebruikt om het oostelijke Frankische rijk aan te duiden. <a href="/wiki/Hertogdom_Zwaben" title="Hertogdom Zwaben">Zwaben</a> en <a href="/wiki/Hertogdom_Beieren_(-1255)" title="Hertogdom Beieren (-1255)">Beieren</a> erkenden Hendrik aanvankelijk niet als koning; in 919 hadden Beierse en Oost-Frankische edelen <a href="/wiki/Arnulf_I_van_Beieren" title="Arnulf I van Beieren">Arnulf</a>, hertog van Beieren, tot koning gekozen. Na enkele veldtochten dwong Hendrik de hertog van Zwaben trouw aan hem te zweren; in <a href="/wiki/921" title="921">921</a> gaf Arnulf zijn claim op het Duitse koningschap op. In <a href="/wiki/925" title="925">925</a> werd <a href="/wiki/Giselbert_II_van_Maasgouw" class="mw-redirect" title="Giselbert II van Maasgouw">Giselbert</a>, hertog van <a href="/wiki/Lotharingen_(Frankrijk)" class="mw-redirect" title="Lotharingen (Frankrijk)">Lotharingen</a>, verslagen; het hertogdom zou voortaan deel uitmaken van het Duitse Rijk. </p><p>In 924 vielen de <a href="/wiki/Hongaren" title="Hongaren">Magyaren</a> vanuit Hongarije het rijk binnen en zag Hendrik zich gedwongen een negenjarig bestand (924-933) af te kopen in ruil voor zware oorlogsschattingen en de vrijlating van een Magyaars stamhoofd. Hij onderwierp ook enkele <a href="/wiki/Slavische_volkeren" title="Slavische volkeren">West-Slavische</a> stammen. </p><p>Hendrik de Vogelaar verdeelde zijn rijk niet onder zijn kinderen, zoals het bij de Franken de gewoonte was, maar stelde zijn oudste zoon <a href="/wiki/Otto_I_de_Grote" class="mw-redirect" title="Otto I de Grote">Otto I de Grote</a> (936-973) aan als enige opvolger. Otto werd te <a href="/wiki/Aken_(stad)" title="Aken (stad)">Aken</a>, in de paltskerk van Karel de Grote, tot koning gekroond. Hij probeerde het koninklijk gezag te versterken door nauw samen te werken met de Kerk. Hij schonk vele bezittingen en de daaruit voortvloeiende inkomsten aan <a href="/wiki/Bisschop" title="Bisschop">bisschoppen</a> en <a href="/wiki/Abt_(abdij)" title="Abt (abdij)">abten</a>. In deze <a href="/wiki/Vorstendom" title="Vorstendom">vorstendommen</a> oefenden de geestelijken zowel het wereldlijk als het geestelijk gezag uit. Van de bisschoppen en abten werd als tegenprestatie militaire bijstand verwacht. Geestelijken mochten niet trouwen; na hun dood kwamen de goederen opnieuw aan de <a href="/wiki/De_Kroon_(regering)" class="mw-redirect" title="De Kroon (regering)">kroon</a>. Bovendien had de koning grote invloed op de benoeming van bisschoppen en andere <a href="/wiki/Geestelijke" title="Geestelijke">geestelijken</a>. Aldus ontstond in zekere zin een nationale kerk. </p><p>In 955 behaalde Otto I een grote overwinning op de Magyaren in de <a href="/wiki/Slag_op_het_Lechveld" title="Slag op het Lechveld">slag op het Lechveld</a> bij <a href="/wiki/Augsburg_(stad)" title="Augsburg (stad)">Augsburg</a>. De overwinning had verstrekkende gevolgen: er kwam een einde aan de plundertochten van de Magyaren. Zij gingen over tot een <a href="/wiki/Sedentarisme" title="Sedentarisme">sedentaire</a> levenswijze en bekeerden zich tot het christendom. De <a href="/wiki/Ostmark_(gebied)" title="Ostmark (gebied)">Oostmark</a> werd een deel van Beieren. Ook versloeg Otto de Slaven bij de <a href="/wiki/Elbe_(rivier)" title="Elbe (rivier)">Elbe</a> en de <a href="/wiki/Oder" title="Oder">Oder</a>. </p><p>In de nieuwe marken werden de <a href="/wiki/Polaben" title="Polaben">Polaben</a> en andere <a href="/wiki/West-Slavische_talen" title="West-Slavische talen">West-Slavische</a> stammen onderworpen; door een vestigingspolitiek van Duitsers, Vlamingen en Fransen werden deze dunbevolkte gebieden gekerstend en de Slaven (vaak <a href="/wiki/Sorben" title="Sorben">Wenden</a> genoemd) geassimileerd. </p><p>Door zijn huwelijk met <a href="/wiki/Adelheid_(heilige)" title="Adelheid (heilige)">Adelheid van Italië</a> verkreeg hij de kroon van <a href="/wiki/Lombardije" title="Lombardije">Lombardije</a>. In 962 werd Otto I als eerste niet-Karolingische Duitse koning tot keizer gekroond. Dat betekende het officiële begin van het <i>Roomse</i> keizerrijk. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hoge_middeleeuwen_:_Heilige_Roomse_Rijk">Hoge middeleeuwen : Heilige Roomse Rijk</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: Hoge middeleeuwen : Heilige Roomse Rijk" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: Hoge middeleeuwen : Heilige Roomse Rijk"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Heilige_Roomse_Rijk" title="Heilige Roomse Rijk">Heilige Roomse Rijk</a></i></div> <p>In 973 werd Otto I opgevolgd door zijn zoon <a href="/wiki/Keizer_Otto_II" title="Keizer Otto II">Otto II</a>. Otto II kwam al vlug in conflict met de kerk in verband met het door zijn vader ingevoerde <a href="/wiki/Rijkskerkenstelsel" title="Rijkskerkenstelsel">rijkskerkenstelsel</a>. De opvolgingsstrijd rond het <a href="/wiki/Hertogdom_Beieren_(-1255)" title="Hertogdom Beieren (-1255)">Hertogdom Beieren</a> zou leiden tot het ontstaan van het <a href="/wiki/Marcha_Austriae" title="Marcha Austriae">markgraafschap Oostenrijk</a> en de opkomst van de <a href="/wiki/Babenberg_(geslacht)" title="Babenberg (geslacht)">dynastie van de Babenbergers</a>. </p><p><a href="/wiki/Keizer_Otto_III" title="Keizer Otto III">Otto III</a> was slechts 22 jaar toen hij stierf. Zijn regeerperiode verliep hoofdzakelijk via de macht van de kerk. Hij stelde twee pausen aan en zette veel in om Polen en Hongarije te kerstenen. De opstandige situatie in Rome, slorpte veel energie op. Hij stierf ongehuwd in januari 1002 in Italië. </p><p>Zijn opvolger <a href="/wiki/Keizer_Hendrik_II_de_Heilige" title="Keizer Hendrik II de Heilige">keizer Hendrik II de Heilige</a> zette het beleid van zijn voorganger verder. Zijn huwelijk was kinderloos en zo was Hendrik de laatste keizer van de dynastie van de Ottonen. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Dynastie_Saliërs_(1024-1125)"><span id="Dynastie_Sali.C3.ABrs_.281024-1125.29"></span>Dynastie Saliërs (1024-1125)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: Dynastie Saliërs (1024-1125)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: Dynastie Saliërs (1024-1125)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In de elfde eeuw leefden er naar schatting zo'n 5 à 6 miljoen mensen in de Duitse landen.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De meeste mensen woonden in kleine dorpen of <a href="/wiki/Gehucht" title="Gehucht">gehuchten</a>, omgeven door akkers. De huizen waren doorgaans niet meer dan eenvoudige hutten. Ook in deze periode was een groot deel van Duitsland bosgebied. </p><p>Het grootste deel van de bevolking leefde in behoeftige omstandigheden. De gemiddelde <a href="/wiki/Levensverwachting" title="Levensverwachting">levensverwachting</a> bedroeg nauwelijks meer dan 30 jaar. De <a href="/wiki/Kindersterfte" title="Kindersterfte">kindersterfte</a> was zeer hoog. Slechts een minderheid van de bevolking bereikte de leeftijd van veertig jaar. <a href="/wiki/Ziekte" title="Ziekte">Ziekte</a>, <a href="/wiki/Honger" title="Honger">honger</a>, <a href="/wiki/Dood" title="Dood">dood</a> en <a href="/wiki/Geweld" title="Geweld">geweld</a> waren een periodiek terugkerend verschijnsel. Ondanks de <a href="/wiki/Kerstening" title="Kerstening">kerstening</a> behielden pre-christelijke elementen hun invloed; geloof in <a href="/wiki/Demon" title="Demon">boze geesten</a>, <a href="/wiki/Amulet" title="Amulet">amuletten</a> en <a href="/wiki/Magie" title="Magie">magie</a> waren wijdverbreid. </p><p>In de elfde eeuw werd de Duitse politiek mede beheerst door een conflict tussen de aristocratie en de <a href="/w/index.php?title=Achterleenman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Achterleenman (de pagina bestaat niet)">achterleenmannen</a> (<i><a href="/w/index.php?title=Vavassores&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vavassores (de pagina bestaat niet)">vavassores</a></i>), die in de regel van geboorte <a href="/w/index.php?title=Onvrij&action=edit&redlink=1" class="new" title="Onvrij (de pagina bestaat niet)">onvrij</a> waren. Deze nieuwe sociale laag wordt doorgaans '<a href="/wiki/Ministeriaal" title="Ministeriaal">ministerialen</a>' genoemd. Hun <a href="/wiki/Feodalisme" title="Feodalisme">lenen</a> waren niet erfelijk. </p><p>In 1037 werd de <i>"<a href="/wiki/Constitutio_de_feudis" title="Constitutio de feudis">Constitutio de feudis</a>"</i> uitgevaardigd. Voortaan waren kleine lenen erfelijk. Er ontstond een <a href="/wiki/Sociale_klasse" title="Sociale klasse">klasse</a> van <a href="/wiki/Ridder_(ruiter)" title="Ridder (ruiter)">ridders</a>. </p><p>De Duitse aristocratie was een bijna-ondoordringbare <a href="/wiki/Kastenstelsel" title="Kastenstelsel">kaste</a>. Deze groep besteedde veel tijd en energie aan langdurige onderlinge conflicten om <a href="/wiki/Macht_(politiek)" title="Macht (politiek)">macht</a> en <a href="/wiki/Sociale_status" title="Sociale status">status</a>, die <a href="/wiki/Vete" title="Vete">veten</a> worden genoemd. Van hen afhankelijke boeren werden met enige regelmaat gedwongen om krijgsdienst te verrichten. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Heinrich_4_g.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Heinrich_4_g.jpg/240px-Heinrich_4_g.jpg" decoding="async" width="240" height="416" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7b/Heinrich_4_g.jpg 1.5x" data-file-width="247" data-file-height="428" /></a><figcaption><a href="/wiki/Keizer_Hendrik_IV" title="Keizer Hendrik IV">Keizer Hendrik IV</a></figcaption></figure> <p>Toen <a href="/wiki/Hendrik_II_de_Heilige" class="mw-redirect" title="Hendrik II de Heilige">Hendrik II</a> in 1024 stierf, werd de <a href="/wiki/Salische_dynastie" title="Salische dynastie">Saliër</a> <a href="/wiki/Koenraad_II_de_Sali%C3%ABr" class="mw-redirect" title="Koenraad II de Saliër">Koenraad II</a> verkozen tot koning. In 1032 verwierf hij het <a href="/wiki/Koninkrijk_Bourgondi%C3%AB" title="Koninkrijk Bourgondië">koninkrijk Bourgondië</a>. <a href="/wiki/Keizer_Hendrik_III" title="Keizer Hendrik III">Hendrik III</a> (1039-1056) was een bekwaam heerser. Opstandige edelen wist hij te bedwingen door de steun van trouwe en bekwame bisschoppen en ministerialen. Ook met de pausverkiezingen hield hij zich actief bezig, getuige de <a href="/wiki/Synode_van_Sutri" title="Synode van Sutri">Synode van Sutri</a> in 1046. </p><p><a href="/wiki/Keizer_Hendrik_IV" title="Keizer Hendrik IV">Hendrik IV</a> (<a href="/wiki/1056" title="1056">1056</a>-<a href="/wiki/1106" title="1106">1106</a>) was nog een kind toen hij tot koning werd gekroond. Tijdens zijn regententijd slaagde <a href="/wiki/Paus_Nicolaas_II" title="Paus Nicolaas II">Paus Nicolaas II</a> erin de procedure van de pausverkiezingen te wijzigen. Eenmaal aan de macht had Hendrik IV de greep op de kerk verloren. Enerzijds bemoeide de paus zich met de Saksische oorlogen (waardoor het koninklijk gezag werd ondermijnd), anderzijds was de benoeming van een bisschop van <a href="/wiki/Milaan_(stad)" title="Milaan (stad)">Milaan</a> door Hendrik IV de druppel die de emmer deed overlopen. De <a href="/wiki/Dictatus_papae" title="Dictatus papae">Dictatus papae</a> van 1075 door <a href="/wiki/Paus_Gregorius_VII" title="Paus Gregorius VII">paus Gregorius VII</a> (<a href="/wiki/1073" title="1073">1073</a>-<a href="/wiki/1085" title="1085">1085</a>) wordt aanzien als het begin van de <a href="/wiki/Investituurstrijd" title="Investituurstrijd">Investituurstrijd</a> </p><p>De koning riep een <a href="/wiki/Synode_van_Worms" title="Synode van Worms">samenkomst van bisschoppen</a> bijeen, waarbij Gregorius VII werd afgezet. In antwoord daarop <a href="/wiki/Excommunicatie" title="Excommunicatie">excommuniceerde</a> Gregorius de koning en zijn medestanders. Dit bracht Hendrik in een moeilijke positie, omdat een aantal Duitse bisschoppen zich tegen hem keerden en sommige vorsten hetzelfde dreigden te doen. Hierop ondernam Hendrik een boetetocht naar <a href="/wiki/Canossa" title="Canossa">Canossa</a> (1077), waar de paus op dat ogenblik verbleef bij <a href="/wiki/Mathildis_van_Toscane" class="mw-redirect" title="Mathildis van Toscane">Mathilde</a>, markgravin van Toscane. </p><p>Enkele jaren later wakkerde de strijd opnieuw op, waarbij de pausen Duitse tegenkoningen benoemden (<a href="/wiki/Rudolf_van_Rheinfelden" title="Rudolf van Rheinfelden">Rudolf van Zwaben</a>, <a href="/wiki/Herman_van_Salm" title="Herman van Salm">Herman van Salm</a>). Hendrik IV dreef de keuze van een <a href="/wiki/Tegenpaus" title="Tegenpaus">tegenpaus</a> door, <a href="/wiki/Tegenpaus_Clemens_III" title="Tegenpaus Clemens III">Clemens III</a> (<a href="/wiki/1084" title="1084">1084</a>-<a href="/wiki/1100" title="1100">1100</a>), die hem in 1084 tot keizer zou kronen. </p><p>Hij werd in 1105 afgezet door zijn zoon <a href="/wiki/Keizer_Hendrik_V" title="Keizer Hendrik V">Hendrik V</a>, de laatste Saliër, die in 1122 met het <a href="/wiki/Concordaat_van_Worms" title="Concordaat van Worms">Concordaat van Worms</a> een compromis met de kerk sloot. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Lotharius_III_(1125-1137)"><span id="Lotharius_III_.281125-1137.29"></span>Lotharius III (1125-1137)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Lotharius III (1125-1137)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Lotharius III (1125-1137)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Na de dood van Hendrik V moest er een nieuwe koning gekozen worden. <a href="/wiki/Lotharius_III_van_Supplinburg" class="mw-redirect" title="Lotharius III van Supplinburg">Lotharius van Supplinburg</a> was troonpretendent van <a href="/wiki/Opper-Lotharingen" class="mw-redirect" title="Opper-Lotharingen">Opper-Lotharingen</a> en erfde in 1106 <a href="/wiki/Stamhertogdom_Saksen" class="mw-redirect" title="Stamhertogdom Saksen">Saksen</a>, en werd in 1125 verrassend tot Rooms koning gekozen. </p><p>Hij kwam hierdoor wel in conflict met de <a href="/wiki/Hohenstaufen" title="Hohenstaufen">Hohenstaufen</a> rond het <a href="/wiki/Hertogdom_Zwaben" title="Hertogdom Zwaben">hertogdom Zwaben</a>, maar zijn positie als koning kwam hierbij niet in gevaar. In 1133 werd hij in Rome tot keizer gekroond. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Dynastie_Hohenstaufen">Dynastie Hohenstaufen</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: Dynastie Hohenstaufen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: Dynastie Hohenstaufen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De twaalfde en dertiende eeuw waren een periode van expansie en economische groei. Het <a href="/wiki/Landbouwkunde" title="Landbouwkunde">landbouwareaal</a> werd uitgebreid. Dit werd mede mogelijk gemaakt door het <a href="/wiki/Drieslagstelsel" title="Drieslagstelsel">drieslagstelsel</a> en de door een <a href="/wiki/Paard_(dier)" title="Paard (dier)">paard</a> voortgetrokken ploeg. Meer mensen leefden in dorpen in plaats van in afgelegen gehuchten. </p><p>Ook de <a href="/wiki/Handel_(economie)" title="Handel (economie)">handel</a> nam toe. De betekenis van gemunt <a href="/wiki/Geld" title="Geld">geld</a> nam ook toe, evenals dat van (vaak joodse) leningen. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Barbarossa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Barbarossa.jpg/240px-Barbarossa.jpg" decoding="async" width="240" height="325" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Barbarossa.jpg/360px-Barbarossa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Barbarossa.jpg/480px-Barbarossa.jpg 2x" data-file-width="591" data-file-height="800" /></a><figcaption><a href="/wiki/Keizer_Frederik_I_Barbarossa" title="Keizer Frederik I Barbarossa">Keizer Frederik I Barbarossa</a></figcaption></figure> <p>Gedurende de tweede helft van de twaalfde eeuw werd Duitsland verscheurd door het conflict tussen de <a href="/wiki/Welfen" title="Welfen">Welfen</a> en de <a href="/wiki/Hohenstaufen" title="Hohenstaufen">Hohenstaufen</a>. De Hohenstaufen beheersten Zwaben, de Welfen Saksen en later ook Beieren. De stamhertogdommen werden geleidelijk aan vervangen door kleinere politieke eenheden. </p><p>Het Heilige Roomse Rijk werd vanaf <a href="/wiki/1138" title="1138">1138</a> geregeerd door de <a href="/wiki/Hohenstaufen" title="Hohenstaufen">Hohenstaufen</a>-dynastie. </p><p>Na Lotharius' dood (1137) werd <a href="/wiki/Koenraad_III_van_Hohenstaufen" class="mw-redirect" title="Koenraad III van Hohenstaufen">Koenraad III</a> (<a href="/wiki/1138" title="1138">1138</a>-<a href="/wiki/1152" title="1152">1152</a>) uit het huis Hohenstaufen keizer. </p><p>Hij werd in 1152 opgevolgd door zijn neef <a href="/wiki/Frederik_I_van_Hohenstaufen" class="mw-redirect" title="Frederik I van Hohenstaufen">Frederik I Barbarossa</a>. Frederik Barbarossa noemde als eerste het Rijk 'Heilig'. Barbarossa verstevigde de eenheid van zijn land door de plaatselijke hertogen te verbieden hun onderlinge vetes uit te vechten. Nieuwe steden werden gesticht, zowel door de keizer als door de plaatselijke hertogen. Dit gebeurde vooral om de bevolkingsexplosie op te vangen, maar ook om de economische kracht van het rijk op strategische plaatsen te concentreren. Voorbeelden van deze steden zijn <a href="/wiki/Freiburg_im_Breisgau" title="Freiburg im Breisgau">Freiburg</a> en <a href="/wiki/M%C3%BCnchen" title="München">München</a>. </p><p>Frederik Barbarossa kwam in conflict met <a href="/wiki/Paus_Alexander_III" title="Paus Alexander III">paus Alexander III</a> (<a href="/wiki/1159" title="1159">1159</a>-<a href="/wiki/1181" title="1181">1181</a>), die bekendstond als keizerhater. Alexander kreeg hulp van de naar autonomie strevende Noord-Italiaanse steden, die in 1167 het <a href="/wiki/Lombardische_Liga" title="Lombardische Liga">Verbond van Lombardije</a> hadden gesloten. Barbarossa, die eigenhandig tegenpausen had benoemd, kon zelfs met militaire middelen zijn doel, de onderwerping van de steden en een sterke keizerlijke afhankelijkheid van het <a href="/wiki/Vaticaanstad" title="Vaticaanstad">Vaticaan</a>, niet bereiken en werd genoodzaakt in 1177 bij de <a href="/wiki/Vrede_van_Veneti%C3%AB" title="Vrede van Venetië">Vrede van Venetië</a> Alexander III te erkennen. Kort daarop sloot hij tevens vrede met de Noord-Italiaanse steden uit het Verbond van Lombardije. </p><p>Ook was Frederik gedwongen vele concessies te doen aan de vorsten. Zijn neef, <a href="/wiki/Hendrik_de_Leeuw" title="Hendrik de Leeuw">Hendrik de Leeuw</a> uit het geslacht der Welfen, was zijn gevaarlijkste tegenstander. In <a href="/wiki/1180" title="1180">1180</a> werd de macht van Hendrik de Leeuw gebroken; zijn lenen werden verdeeld over een aantal kleinere vorsten, waarvan de bezittingen erfelijk waren. </p><p>Wel slaagde Barbarossa er in zijn op een na oudste zoon <a href="/wiki/Keizer_Hendrik_VI" title="Keizer Hendrik VI">Hendrik VI</a> te laten trouwen met <a href="/wiki/Constance_van_Sicili%C3%AB_(1154-1198)" title="Constance van Sicilië (1154-1198)">Constanza</a>, dochter van <a href="/wiki/Rogier_II_van_Sicili%C3%AB" title="Rogier II van Sicilië">Rogier II van Sicilië</a> (<a href="/wiki/1130" title="1130">1130</a>-<a href="/wiki/1154" title="1154">1154</a>). Hendrik VI (<a href="/wiki/1190" title="1190">1190</a>-<a href="/wiki/1197" title="1197">1197</a>) streefde naar opname van het Zuid-Italiaanse Noormannenrijk, waarin hij in 1194 na enkele tegenslagen slaagde. Hierdoor reikte het imperium van Hohenstaufen van de <a href="/wiki/Noordzee" title="Noordzee">Noordzee</a> en de <a href="/wiki/Oostzee" title="Oostzee">Oostzee</a> tot aan <a href="/wiki/Sicili%C3%AB" title="Sicilië">Sicilië</a>. Wel brouilleerde hij zich met het pausdom vanwege zijn <a href="/wiki/Itali%C3%AB-politiek" title="Italië-politiek">Italië-politiek</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ghibellijnen_versus_Welfen">Ghibellijnen versus Welfen</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: Ghibellijnen versus Welfen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: Ghibellijnen versus Welfen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Na de dood van Hendrik in 1197 ontstond een tweestrijd om de troon tussen de <a href="/wiki/Ghibellijnen" title="Ghibellijnen">Ghibellijn</a> <a href="/wiki/Filips_van_Zwaben" title="Filips van Zwaben">Filips van Zwaben</a> en de <a href="/wiki/Welfen" title="Welfen">Welf</a> <a href="/wiki/Otto_IV_van_Brunswijk" class="mw-redirect" title="Otto IV van Brunswijk">Otto IV van Brunswijk</a>. Een deel van de vorsten in het rijk steunde Filips, het grootste deel koos echter Otto IV. Toen Filips in 1208 werd vermoord, werd Otto IV verdacht van moord. Om het goed te maken met <a href="/wiki/Paus_Innocentius_III" title="Paus Innocentius III">paus Innocentius III</a> beloofde Otto te trouwen met de dochter van Filips, <a href="/wiki/Beatrix_van_Zwaben" title="Beatrix van Zwaben">Beatrix van Zwaben</a> en groot territoriale toegift voor de <a href="/wiki/Kerkelijke_Staat" title="Kerkelijke Staat">Kerkelijke Staat</a>. Voor al die beloftes kreeg Otto in 1209 de keizerlijke kroon. Eenmaal keizer, lapte Otto al zijn beloftes aan zijn laars. De tegenzet van de paus mocht er zijn. Otto werd geëxcommuniceerd en Innocentius, die voogd was van de zoon van Hendrik VI, <a href="/wiki/Frederik_II_van_Hohenstaufen" class="mw-redirect" title="Frederik II van Hohenstaufen">Frederik II</a>, kon de adel in Duitsland overtuigen Frederik tot koning te kronen, dit gebeurde in 1212. Frederik had al gauw het Staufische zuidwesten in handen en Otto IV werd gedwongen tot terugtrekking naar het noorden. Frederik II kreeg steun van koning <a href="/wiki/Filips_II_van_Frankrijk" title="Filips II van Frankrijk">Filips II van Frankrijk</a>. Otto kreeg steun van zijn neef <a href="/wiki/Jan_zonder_Land" title="Jan zonder Land">Jan zonder Land</a>, koning van Engeland, en van <a href="/wiki/Ferrand_van_Portugal" title="Ferrand van Portugal">Ferrand</a>, graaf van <a href="/wiki/Graafschap_Vlaanderen" title="Graafschap Vlaanderen">Vlaanderen</a>. Beide partijen troffen elkaar in de <a href="/wiki/Slag_bij_Bouvines" title="Slag bij Bouvines">slag bij Bouvines</a> (1214). Otto verloor en trad af. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Keizer_Frederik_II_van_Hohenstaufen_en_zonen">Keizer Frederik II van Hohenstaufen en zonen</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=15" title="Bewerk dit kopje: Keizer Frederik II van Hohenstaufen en zonen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=15" title="De broncode bewerken van de sectie: Keizer Frederik II van Hohenstaufen en zonen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Was zijn relatie met de pausen <a href="/wiki/Paus_Innocentius_III" title="Paus Innocentius III">Innocentius III</a> (1198-1216) en <a href="/wiki/Paus_Honorius_III" title="Paus Honorius III">Honorius III</a> (1216-1227) goed, dan was zijn relatie met de pausen <a href="/wiki/Paus_Gregorius_IX" title="Paus Gregorius IX">Gregorius IX</a> (1227-1241) en <a href="/wiki/Paus_Innocentius_IV" title="Paus Innocentius IV">Innocentius IV</a> (1243-1254) dramatisch. Paus Gregorius IX excommuniceerde hem omdat hij niet op kruistocht wou gaan en paus Innocentius IV zette hem tijdens het <a href="/wiki/Eerste_Concilie_van_Lyon" title="Eerste Concilie van Lyon">Eerste Concilie van Lyon</a> (1245) af. </p><p>In 1220 werd Frederik tot keizer gekroond en gaf hij Duitsland in beheer aan zijn zoon <a href="/wiki/Hendrik_VII_(Rooms-koning)" class="mw-redirect" title="Hendrik VII (Rooms-koning)">Hendrik VII</a>, zodat hij zichzelf kon toeleggen op het bestuur van het Siciliaanse rijk. Teruggekeerd in Duitsland, waar zijn zoon Hendrik VII zich de woede op zijn hals had gehaald door tegen de landsvorsten te ageren, zag Frederik zich genoodzaakt hem af te zetten. Hij werd in 1232 gedwongen de rechten van de landsvorsten in een verdrag te erkennen. In deze <i>Statutum in favorem principum</i>, een verdrag dat leek op hetgeen hij in 1213 met de kerkelijke vorsten had gesloten, gaf hij diverse koninklijke rechten op. </p><p>Na de afzetting van Hendrik, kroonde Frederik II zijn op een na oudste zoon <a href="/wiki/Koenraad_IV" class="mw-redirect" title="Koenraad IV">Koenraad IV</a> (<a href="/wiki/1237" title="1237">1237</a>-<a href="/wiki/1254" title="1254">1254</a>) tot koning van Duitsland. Eerst werd hij als koning niet aanvaard omdat hij te jong was en na de afzetting van zijn vader in 1245, nam <a href="/wiki/Hendrik_Raspe_IV" title="Hendrik Raspe IV">Hendrik Raspe IV</a> zijn plaats in. Hendrik Raspe stierf al in 1247, zijn plaats werd ingenomen door <a href="/wiki/Willem_II_van_Holland" title="Willem II van Holland">Willem II van Holland</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Interregnum_(1254-1273)"><span id="Interregnum_.281254-1273.29"></span>Interregnum (1254-1273)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=16" title="Bewerk dit kopje: Interregnum (1254-1273)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=16" title="De broncode bewerken van de sectie: Interregnum (1254-1273)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Na de dood van Koenraad IV en van de tegenkoning <a href="/wiki/Willem_II_van_Holland" title="Willem II van Holland">Willem van Holland</a> werden in 1257 <a href="/wiki/Richard_van_Cornwall" title="Richard van Cornwall">Richard van Cornwall</a> en <a href="/wiki/Alfons_X_van_Castili%C3%AB" title="Alfons X van Castilië">Alfons van Castilië</a> verkozen. Deze periode van rivaliserende heersers staat bekend als het <a href="/wiki/Interregnum" title="Interregnum">Interregnum</a> en kwam in 1273 ten einde toen <a href="/wiki/Rudolf_I_(Rooms-koning)" class="mw-redirect" title="Rudolf I (Rooms-koning)">Rudolf I van Habsburg</a> tot koning werd verkozen. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Oostkolonisatie">Oostkolonisatie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=17" title="Bewerk dit kopje: Oostkolonisatie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=17" title="De broncode bewerken van de sectie: Oostkolonisatie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Oostkolonisatie" title="Oostkolonisatie">Oostkolonisatie</a></i></div> <p>Lange tijd was de Elbe de oostgrens van het Duitse Rijk geweest. Ten oosten hiervan woonden <a href="/wiki/Slavische_volkeren" title="Slavische volkeren">Slavische volkeren</a>. De Rijn en de <a href="/wiki/Main" title="Main">Main</a> lagen in het hart van het Duitse gebied. In de jaren tussen 1125 en 1346 veranderde dit: uitgestrekte gebieden ten oosten van de Elbe werden veroverd en gekoloniseerd; woeste gronden werden <a href="/wiki/Ontginning_(cultuur)" title="Ontginning (cultuur)">ontgonnen</a>. Het politieke en economische centrum van Duitsland verplaatste zich naar het oosten. </p><p>De kolonisatie werd bevorderd door <a href="/wiki/Hendrik_de_Leeuw" title="Hendrik de Leeuw">Hendrik de Leeuw</a>, die vele voorrechten schonk aan de stad <a href="/wiki/L%C3%BCbeck" title="Lübeck">Lübeck</a>, en <a href="/wiki/Albrecht_de_Beer" title="Albrecht de Beer">Albrecht de Beer</a>, markgraaf van <a href="/wiki/Mark_Brandenburg" title="Mark Brandenburg">Brandenburg</a>. <a href="/wiki/Pruisen" title="Pruisen">Pruisen</a> werd veroverd door de ridders van de <a href="/wiki/Duitse_Orde" title="Duitse Orde">Duitse Orde</a>. Het hoofdkwartier van de orde was de <a href="/wiki/Slot_Mari%C3%ABnburg_(Malbork)" title="Slot Mariënburg (Malbork)">Mariënburg</a>, een kasteel gelegen aan de rivier de <a href="/wiki/Nogat" title="Nogat">Nogat</a>. </p><p>De hertogen in <a href="/wiki/Silezi%C3%AB" title="Silezië">Silezië</a> en <a href="/wiki/Hertogdom_Pommeren" title="Hertogdom Pommeren">Pommeren</a> hadden tegelijkertijd, evenals de <a href="/wiki/Neumark" title="Neumark">Neumark</a> voor het markgraafschaft Brandenburg, zeer talrijke Duitse boeren, handwerkers en handelslieden in hun dunbevolkte of onbevolkte gebieden binnen gehaald, waardoor deze regio's veelal geheel Duitstalig werden - de weinige oorspronkelijke <a href="/wiki/West-Slavische_talen" title="West-Slavische talen">West-Slavische</a> bewoners werden geassimileerd (opgenomen in het Duitse volk), met uitzondering van de <a href="/wiki/Sorben" title="Sorben">Sorben</a> en <a href="/wiki/Kasjoeben" title="Kasjoeben">Kasjoeben</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Late_middeleeuwen:_Heilige_Roomse_Rijk_vanaf_1273">Late middeleeuwen: Heilige Roomse Rijk vanaf 1273</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=18" title="Bewerk dit kopje: Late middeleeuwen: Heilige Roomse Rijk vanaf 1273" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=18" title="De broncode bewerken van de sectie: Late middeleeuwen: Heilige Roomse Rijk vanaf 1273"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Late_middeleeuwen" title="Late middeleeuwen">Late middeleeuwen</a></i></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wisselende_dynastieën"><span id="Wisselende_dynastie.C3.ABn"></span>Wisselende dynastieën</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=19" title="Bewerk dit kopje: Wisselende dynastieën" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=19" title="De broncode bewerken van de sectie: Wisselende dynastieën"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Karl_IV._(HRR).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Karl_IV._%28HRR%29.jpg/240px-Karl_IV._%28HRR%29.jpg" decoding="async" width="240" height="490" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Karl_IV._%28HRR%29.jpg 1.5x" data-file-width="294" data-file-height="600" /></a><figcaption>Keizer Karel IV.</figcaption></figure> <p>Na de nederlaag van de Hohenstaufen begon het rijk op vele fronten terrein te verliezen. Het Heilige Roomse Rijk was een kieskoninkrijk geworden, hetgeen betekende dat de koning voortaan werd gekozen door zeven keurvorsten. Deze gaven er doorgaans de voorkeur aan het koningschap regelmatig van dynastie te laten wisselen. De eerste in deze reeks koningen was Rudolf van Habsburg (1273-1291). Evenals al zijn opvolgers streefde hij er in de eerste plaats naar zijn <a href="/wiki/Hausmacht" title="Hausmacht">Hausmacht</a> uit te breiden. </p><p>Na Rudolf kwam <a href="/wiki/Adolf_van_Nassau_(rooms-koning)" title="Adolf van Nassau (rooms-koning)">Adolf</a> uit <a href="/wiki/Huis_Nassau" title="Huis Nassau">huis Nassau</a> (1292-1298). Adolf werd vermoord door <a href="/wiki/Albrecht_I_(rooms-koning)" title="Albrecht I (rooms-koning)">Albrecht van Habsburg</a>, die op zijn beurt werd vermoord in 1308. Zijn opvolger <a href="/wiki/Keizer_Hendrik_VII" title="Keizer Hendrik VII">Hendrik VII van Luxemburg</a> is de eerste rooms-koning sinds 1245, die tot keizer werd gekroond (1312). Tussen 1314 en 1325 krijgen we een troonstrijd tussen <a href="/wiki/Frederik_de_Schone" title="Frederik de Schone">Frederik de Schone</a> en <a href="/wiki/Lodewijk_IV_de_Beier" class="mw-redirect" title="Lodewijk IV de Beier">Lodewijk IV de Beier</a>. Na de <a href="/wiki/Slag_bij_M%C3%BChldorf" title="Slag bij Mühldorf">Slag bij Mühldorf</a>, trok Frederik zich terug. </p><p>Het mislukken van de onderhandelingen tussen keizer Lodewijk IV (1314-1347) en de paus leidde in 1338 tot de <a href="/wiki/Verklaring_van_Rhense" class="mw-redirect" title="Verklaring van Rhense">verklaring van Rhense</a> dat de zes keurvorsten gezamenlijk of met meerderheid de koninklijke titel en de regering over het keizerrijk konden overdragen zonder pauselijke toestemming. </p><p><a href="/wiki/Keizer_Karel_IV" title="Keizer Karel IV">Keizer Karel IV</a> (1347-1378), tevens koning van <a href="/wiki/Bohemen" title="Bohemen">Bohemen</a>, probeerde het keizerlijk gezag te herstellen. Hij was een verstandig heerser en slaagde hier tot op zekere hoogte in. </p><p>De <a href="/wiki/Gouden_Bul_van_1356" title="Gouden Bul van 1356">Gouden Bul van 1356</a> bepaalde dat de keizer in de toekomst door zeven <a href="/wiki/Keurvorst" title="Keurvorst">keurvorsten</a> diende te worden gekozen: de aartsbisschoppen van <a href="/wiki/Keurvorstendom_Mainz" title="Keurvorstendom Mainz">Mainz</a>, <a href="/wiki/Keurvorstendom_Trier" title="Keurvorstendom Trier">Trier</a> en <a href="/wiki/Keurvorstendom_Keulen" title="Keurvorstendom Keulen">Keulen</a>, de koning van Bohemen, de paltsgraaf van de <a href="/wiki/Palts_(keurvorstendom)" class="mw-redirect" title="Palts (keurvorstendom)">Palts</a>, de hertog van <a href="/wiki/Keurvorstendom_Saksen_(1356-1423)" class="mw-redirect" title="Keurvorstendom Saksen (1356-1423)">Saksen</a> en de markgraaf van <a href="/wiki/Mark_Brandenburg" title="Mark Brandenburg">Brandenburg</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Habsburgers">Habsburgers</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=20" title="Bewerk dit kopje: Habsburgers" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=20" title="De broncode bewerken van de sectie: Habsburgers"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vanuit het zuidoosten, het huidige Oostenrijk en Slovenië, breidden de <a href="/wiki/Habsburgers" class="mw-redirect" title="Habsburgers">Habsburgers</a> vanaf 1438 tot 1526 en later geleidelijk hun gebied uit. Na het uitsterven van de <a href="/wiki/Huis_Jagiello" title="Huis Jagiello">Jagiellonen</a> werden Bohemen en <a href="/wiki/Markgraafschap_Moravi%C3%AB" title="Markgraafschap Moravië">Moravië</a> hieraan toegevoegd. Zij wisten de kroon van het Heilige Roomse Rijk met enige onderbrekingen tot 1806 te behouden. </p><p>Deze omstandigheden hadden tot gevolg dat Duitsland zich niet tot een gecentraliseerde staat ontwikkelde zoals Engeland en Frankrijk dat in deze periode wel deden. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Verstedelijking">Verstedelijking</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=21" title="Bewerk dit kopje: Verstedelijking" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=21" title="De broncode bewerken van de sectie: Verstedelijking"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In de dertiende eeuw was het aantal steden sterk toegenomen. Aan het eind van de eeuw waren er meer dan 3000 Duitse steden. De meeste daarvan waren relatief klein. Belangrijke steden waren: Keulen, Metz, <a href="/wiki/Luik_(stad)" title="Luik (stad)">Luik</a>, <a href="/wiki/Erfurt" title="Erfurt">Erfurt</a> en <a href="/wiki/Rijksstad_Spiers" title="Rijksstad Spiers">Spiers</a>. Keulen had als enige meer dan 50.000 inwoners.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Is het juist dat Keulen in de dertiende eeuw 50.000 inwoners telde?">[bron?]</span></a></sup> </p><p>Ook in de recentelijk gekoloniseerde gebieden ten oosten van de Elbe werden vele nieuwe steden gesticht, waaronder <a href="/wiki/Riga" title="Riga">Riga</a>. Desondanks bleef de <a href="/wiki/Verstedelijking" title="Verstedelijking">urbanisatiegraad</a> in het westen en zuiden van Duitsland aanzienlijk groter dan in het noorden en oosten. </p><p>Een zeer zelfstandige positie genoten de '<a href="/wiki/Vrije_rijksstad" title="Vrije rijksstad">vrije rijkssteden</a>' (<i>Reichsstädte</i>), die <i><a href="/wiki/De_jure" title="De jure">de jure</a></i> alleen aan de keizer onderworpen waren. </p><p>Om hun belangen effectiever te kunnen verdedigen tegen de landsheren vormden vele steden zogenaamde <a href="/wiki/Stedenbond" title="Stedenbond">stedenbonden</a>. Voorbeelden hiervan zijn de <a href="/w/index.php?title=Rijnstedenbond&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rijnstedenbond (de pagina bestaat niet)">Rijnstedenbond</a>, gesticht in <a href="/wiki/1254" title="1254">1254</a>, en de <a href="/w/index.php?title=Zwabische_Stedenbond&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zwabische Stedenbond (de pagina bestaat niet)">Zwabische Stedenbond</a>, gesticht in <a href="/wiki/1376" title="1376">1376</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Economische_ontwikkelingen">Economische ontwikkelingen</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=22" title="Bewerk dit kopje: Economische ontwikkelingen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=22" title="De broncode bewerken van de sectie: Economische ontwikkelingen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In de periode van 1315-17 werd Duitsland getroffen door een <a href="/wiki/Grote_hongersnood_van_1315-1317" class="mw-redirect" title="Grote hongersnood van 1315-1317">Grote hongersnood</a>. Rond het midden van de <a href="/wiki/14e_eeuw" title="14e eeuw">veertiende eeuw</a> werd het land geteisterd door de <a href="/wiki/Zwarte_Dood" title="Zwarte Dood">Zwarte Dood</a>. Met name deze gebeurtenis leidde tot pogroms tegen Joden.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Welke auteurs geven als analyse, dat de Zwarte Dood en de hongersnood de reden waren van de pogroms? Speelden bijvoorbeeld 'haatcampagnes' van functionarissen van de Rooms-Katholieke Kerk geen rol?">[bron?]</span></a></sup> Alle Joden in het <a href="/wiki/Rijnland_(Duitsland)" title="Rijnland (Duitsland)">Rijnland</a> werden in deze periode ofwel vermoord ofwel verbannen; velen vluchtten naar <a href="/wiki/Polen" title="Polen">Polen</a>. </p><p>Na de rampen van de veertiende eeuw kwam de vroeg-moderne Europese samenleving langzaam tot stand als gevolg van economische, religieuze en politieke veranderingen.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Welke (moderne) auteurs bestempelen de samenlevingen in die tijd, in die regio, als 'Europees'?">[bron?]</span></a></sup> De zich ontwikkelende <a href="/wiki/Geldeconomie" class="mw-redirect" title="Geldeconomie">geldeconomie</a> veroorzaakte ontevredenheid onder ridders en boeren. Geleidelijk ontstond vanuit het feodale systeem een proto-kapitalistisch systeem.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Welke auteurs interpreteren de geschiedenis van deze tijdsperiode op deze manier?">[bron?]</span></a></sup> Het opkomen van huurlegers en voetsoldaten ondermijnde het monopolie van de ridders op het gebruik van geweld.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Welke auteurs bieden de analyse dat in die tijd, in deze regio, ridders het monopolie op het gebruik van geweld hadden? Welke auteurs bieden de analyse dat ridders aan invloed verloren door de opkomst van huurlegers en voetvolk? Aan wie boden deze legers en voetvolk hun diensten aan en wie waren hun leiders?">[bron?]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vroegmoderne_Tijd">Vroegmoderne Tijd</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=23" title="Bewerk dit kopje: Vroegmoderne Tijd" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=23" title="De broncode bewerken van de sectie: Vroegmoderne Tijd"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Martin_Luther_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Martin_Luther_2.jpg/150px-Martin_Luther_2.jpg" decoding="async" width="150" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Martin_Luther_2.jpg/225px-Martin_Luther_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Martin_Luther_2.jpg/300px-Martin_Luther_2.jpg 2x" data-file-width="436" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/Maarten_Luther" title="Maarten Luther">Maarten Luther</a></figcaption></figure> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Vroegmoderne_Tijd" class="mw-redirect" title="Vroegmoderne Tijd">Vroegmoderne Tijd</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reformatie_en_contrareformatie">Reformatie en contrareformatie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=24" title="Bewerk dit kopje: Reformatie en contrareformatie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=24" title="De broncode bewerken van de sectie: Reformatie en contrareformatie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De <a href="/wiki/Reformatie" title="Reformatie">Reformatie</a> begon toen <a href="/wiki/Maarten_Luther" title="Maarten Luther">Luther</a> in 1517 zijn 95 stellingen tegen de <a href="/wiki/Aflaat" title="Aflaat">aflaathandel</a> van de Rooms-Katholieke Kerk op de slotkapel van <a href="/wiki/Wittenberg_(stad)" class="mw-redirect" title="Wittenberg (stad)">Wittenberg</a> hamerde. Zijn leer werd in de jaren 1522-1526 in verschillende Duitse landen en steden ingevoerd. De <a href="/wiki/Protestantisme" title="Protestantisme">protestanten</a> streefden niet alleen religieuze, maar ook sociale hervormingen na, onder meer in reactie op de <a href="/wiki/Duitse_Boerenoorlog" title="Duitse Boerenoorlog">boerenoorlogen</a>. </p><p>Na de <a href="/wiki/Secularisatie" title="Secularisatie">secularisatie</a> van veel protestants geworden kerkelijke vorstendommen zag <a href="/wiki/Keizer_Karel_V" title="Keizer Karel V">keizer Karel V</a> zijn invloed tanen, met name in <a href="/wiki/Noord-Duitsland" title="Noord-Duitsland">Noord-Duitsland</a>. In de <a href="/wiki/Schmalkaldische_Oorlog" title="Schmalkaldische Oorlog">Schmalkaldische Oorlog</a> (1546-1547) versloeg hij wel het protestantse <a href="/wiki/Schmalkaldisch_Verbond" title="Schmalkaldisch Verbond">Schmalkaldisch Verbond</a> en in 1555 werd de <a href="/wiki/Godsdienstvrede_van_Augsburg" title="Godsdienstvrede van Augsburg">Godsdienstvrede van Augsburg</a> gesloten. </p><p>Als reactie op de Reformatie werd ook in Duitsland de <a href="/wiki/Contrareformatie" title="Contrareformatie">Contrareformatie</a> ingezet. Naast de <a href="/wiki/Inquisitie" title="Inquisitie">Inquisitie</a> ter vervolging van "afvalligen", ontstonden er verschillende nieuwe ordes, waaronder die der <a href="/wiki/Jezu%C3%AFeten" title="Jezuïeten">jezuïeten</a>. <a href="/wiki/Keizer_Maximiliaan_II" title="Keizer Maximiliaan II">Keizer Maximiliaan II</a> neigde naar het protestantisme, maar bekeerde zich om politieke redenen niet. De Contrareformatie verscherpte zich onder <a href="/wiki/Keizer_Rudolf_II" title="Keizer Rudolf II">keizer Rudolf II</a> en leidde ten slotte tot de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Defenestration-prague-1618.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Defenestration-prague-1618.jpg/260px-Defenestration-prague-1618.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Defenestration-prague-1618.jpg/390px-Defenestration-prague-1618.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Defenestration-prague-1618.jpg/520px-Defenestration-prague-1618.jpg 2x" data-file-width="648" data-file-height="485" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Tweede_Praagse_Defenestratie" title="Tweede Praagse Defenestratie">Tweede Praagse Defenestratie</a> (1618), de directe aanleiding voor de Dertigjarige Oorlog</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dertigjarige_Oorlog_en_de_Vrede_van_Westfalen">Dertigjarige Oorlog en de Vrede van Westfalen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=25" title="Bewerk dit kopje: Dertigjarige Oorlog en de Vrede van Westfalen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=25" title="De broncode bewerken van de sectie: Dertigjarige Oorlog en de Vrede van Westfalen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De <a href="/wiki/Dertigjarige_Oorlog" title="Dertigjarige Oorlog">Dertigjarige Oorlog</a>, aanvankelijk een godsdienststrijd, ontwikkelde zich al snel tot een Europese machtsstrijd tussen de Habsburgers, <a href="/wiki/Frankrijk" title="Frankrijk">Frankrijk</a>, <a href="/wiki/Spanje" title="Spanje">Spanje</a> en <a href="/wiki/Zweden" title="Zweden">Zweden</a>, waarbij bondgenootschappen ook wel over religieuze scheidslijnen heen gesloten werden. Deze oorlog werd grotendeels in Duitsland uitgevochten, waarbij grote delen van het land verwoest werden en de bevolking werd gehalveerd. </p><p>Aan de Dertigjarige Oorlog kwam ten slotte een einde met de <a href="/wiki/Vrede_van_Westfalen" title="Vrede van Westfalen">Vrede van Westfalen</a> (1648). Van zeer groot belang waren de politiek-religieuze bepalingen hierin, met name de gelijkberechtiging van <a href="/wiki/Katholicisme" title="Katholicisme">katholicisme</a>, <a href="/wiki/Lutheranisme" title="Lutheranisme">lutheranisme</a> en <a href="/wiki/Calvinisme" title="Calvinisme">calvinisme</a>. Een ander resultaat was dat de <a href="/wiki/Republiek_der_Zeven_Verenigde_Nederlanden" title="Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden">Verenigde Provinciën</a> en <a href="/wiki/Zwitserland" title="Zwitserland">Zwitserland</a> niet langer deel uitmaakten van het Rijk. Duitsland bleef bovendien versnipperd in honderden vrijwel geheel soevereine staten en staatjes, die ook een eigen buitenlandbeleid voerden, met eigen legers en milities. Het keizerschap bleef een eerder symbolische titel, maar was sinds 1453 veelal verbonden met de feitelijke macht die de Habsburgers in hun eigen <a href="/wiki/Habsburgse_monarchie" title="Habsburgse monarchie">Oostenrijkse gebieden</a> bezaten. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Absolutisme">Absolutisme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=26" title="Bewerk dit kopje: Absolutisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=26" title="De broncode bewerken van de sectie: Absolutisme"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De verwoestingen van de Dertigjarige Oorlog leidden in de jaren die volgden tot een door de heersers geleide economische en sociale politiek.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Welke auteurs stellen dat de sociale en economische politiek voorheen niet werd beheersd door heersers? Welke personen bepaalden dan voorheen deze politiek?">[bron?]</span></a></sup> Verbonden met een <a href="/wiki/Mercantilisme" title="Mercantilisme">mercantilistisch</a> economisch beleid ontstonden <a href="/wiki/Absolute_monarchie" title="Absolute monarchie">absolutistische</a> staten naar het model van <a href="/wiki/Lodewijk_XIV_van_Frankrijk" title="Lodewijk XIV van Frankrijk">Lodewijk XIV</a>. Het schoolvoorbeeld van een dergelijke staat was het <a href="/wiki/Mark_Brandenburg" title="Mark Brandenburg">Brandenburg</a> van de <i>grote keurvorst</i> <a href="/wiki/Frederik_Willem_I_van_Brandenburg" title="Frederik Willem I van Brandenburg">Frederik Willem</a>. Deze was vastbesloten zijn land geen tweede keer een voetveeg voor doortrekkende en plunderende legers te laten zijn, zoals in de Dertigjarige Oorlog, en richtte zijn beleid op het oprichten en onderhouden van een goed georganiseerd leger om het land te verdedigen.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Welke auteur(s) bezigde(n) dit woordgebruik en deze analyse?">[bron?]</span></a></sup> Zijn zoon Frederik III werd in 1701 als <a href="/wiki/Frederik_I_van_Pruisen" title="Frederik I van Pruisen">Frederik I</a> koning in <a href="/wiki/Pruisen" title="Pruisen">Pruisen</a>. Door de opkomst van Pruisen ontstond het Oostenrijks-Pruisische dualisme dat de laatste fase van het Rijk inluidde. </p><p>Oostenrijk ontwikkelde zich na de zege op de <a href="/wiki/Ottomaanse_Rijk" title="Ottomaanse Rijk">Ottomanen</a> (zie ook: <a href="/wiki/Beleg_van_Wenen_(1683)" title="Beleg van Wenen (1683)">beleg van Wenen</a>) tot een Europese <a href="/wiki/Grote_mogendheid" title="Grote mogendheid">grote mogendheid</a>. Het verkreeg na de <a href="/wiki/Grote_Turkse_Oorlog" title="Grote Turkse Oorlog">Grote Turkse Oorlog</a> <a href="/wiki/Hongarije" title="Hongarije">Hongarije</a>, <a href="/wiki/Transsylvani%C3%AB" title="Transsylvanië">Transsylvanië</a> en delen van <a href="/wiki/Slavoni%C3%AB" title="Slavonië">Slavonië</a> en <a href="/wiki/Kroati%C3%AB" title="Kroatië">Kroatië</a> (<a href="/wiki/Vrede_van_Karlowitz" title="Vrede van Karlowitz">Vrede van Karlowitz</a>, 1699) en na de <a href="/wiki/Spaanse_Successieoorlog" title="Spaanse Successieoorlog">Spaanse Successieoorlog</a> de <a href="/wiki/Spaanse_Nederlanden" title="Spaanse Nederlanden">Spaanse Nederlanden</a>, <a href="/wiki/Hertogdom_Milaan" title="Hertogdom Milaan">Milaan</a> en <a href="/wiki/Koninkrijk_Napels" title="Koninkrijk Napels">Napels</a>. Naast Oostenrijk en Pruisen verkregen nog twee rijksvorsten in deze periode de koningstitel: <a href="/wiki/August_II_van_Polen" title="August II van Polen">Frederik August I</a>, keurvorst van <a href="/wiki/Keurvorstendom_Saksen_(1547-1806)" title="Keurvorstendom Saksen (1547-1806)">Saksen</a>, werd in 1697 als August II koning van <a href="/wiki/Polen" title="Polen">Polen</a> en <a href="/wiki/George_I_van_Groot-Brittanni%C3%AB" title="George I van Groot-Brittannië">George Lodewijk</a>, keurvorst van <a href="/wiki/Keurvorstendom_Hannover" class="mw-redirect" title="Keurvorstendom Hannover">Hannover</a>, in 1714 van <a href="/wiki/Koninkrijk_Groot-Brittanni%C3%AB" title="Koninkrijk Groot-Brittannië">Groot-Brittannië</a>. </p><p>Onder <a href="/wiki/Keizer_Jozef_I" title="Keizer Jozef I">keizer Jozef I</a> en <a href="/wiki/Keizer_Karel_VI" title="Keizer Karel VI">keizer Karel VI</a> consolideerde de keizerlijke macht zich weer enigszins. In de <a href="/wiki/Poolse_Successieoorlog" title="Poolse Successieoorlog">Poolse Successieoorlog</a> (1733-1735) steunde de laatstgenoemde August II tegen de Franse kandidaat <a href="/wiki/Stanislaus_Leszczy%C5%84ski" title="Stanislaus Leszczyński">Stanislaus Leszczyński</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oostenrijkse_Successieoorlog_en_Pruisische_expansie">Oostenrijkse Successieoorlog en Pruisische expansie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=27" title="Bewerk dit kopje: Oostenrijkse Successieoorlog en Pruisische expansie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=27" title="De broncode bewerken van de sectie: Oostenrijkse Successieoorlog en Pruisische expansie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Frederick_II_of_Prussia_Coloured_drawing.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Frederick_II_of_Prussia_Coloured_drawing.png/150px-Frederick_II_of_Prussia_Coloured_drawing.png" decoding="async" width="150" height="209" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Frederick_II_of_Prussia_Coloured_drawing.png/225px-Frederick_II_of_Prussia_Coloured_drawing.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Frederick_II_of_Prussia_Coloured_drawing.png/300px-Frederick_II_of_Prussia_Coloured_drawing.png 2x" data-file-width="796" data-file-height="1110" /></a><figcaption><a href="/wiki/Frederik_II_van_Pruisen" title="Frederik II van Pruisen">Frederik de Grote</a></figcaption></figure> <p>Het feit dat Karel VI geen zoons naliet en zijn dochter <a href="/wiki/Maria_Theresia_van_Oostenrijk_(1717-1780)" title="Maria Theresia van Oostenrijk (1717-1780)">Maria Theresia</a> tot opvolgster had bestemd leidde tot de <a href="/wiki/Oostenrijkse_Successieoorlog" title="Oostenrijkse Successieoorlog">Oostenrijkse Successieoorlog</a> (1740-1748). De Wittelsbacher <a href="/wiki/Keizer_Karel_VII" class="mw-redirect" title="Keizer Karel VII">Karel VII Albert</a>, die Maria Theresia samen met <a href="/wiki/Frederik_II_van_Pruisen" title="Frederik II van Pruisen">Frederik de Grote</a> van Pruisen bestreed, werd in 1742 tot keizer uitgeroepen. Frederik de Grote viel het Oostenrijkse kroonland <a href="/wiki/Silezi%C3%AB" title="Silezië">Silezië</a> binnen (zie ook: <a href="/wiki/Silezische_Oorlogen" class="mw-redirect" title="Silezische Oorlogen">Silezische Oorlogen</a>). </p><p>Na de dood van Karel VII (1745) zag het huis Wittelsbach van zijn aanspraken op de keizerstroon af. Karel werd opgevolgd door Maria Theresia's gemaal <a href="/wiki/Keizer_Frans_I_Stefanus" class="mw-redirect" title="Keizer Frans I Stefanus">keizer Frans I Stefanus</a>, waarmee de keizerskroon weer aan de Habsburgers kwam. </p><p>De Pruisische victorie in de <a href="/wiki/Zevenjarige_Oorlog_(18e_eeuw)" class="mw-redirect" title="Zevenjarige Oorlog (18e eeuw)">Zevenjarige Oorlog</a> (1756-1763), waardoor <a href="/wiki/Pruisen" title="Pruisen">Pruisen</a> het rijke <a href="/wiki/Silezi%C3%AB" title="Silezië">Silezië</a> kon behouden maakte dit land tot grootmacht. Het Pruisisch-Oostenrijkse dualisme kwam in de <a href="/wiki/Beierse_Successieoorlog" title="Beierse Successieoorlog">Beierse Successieoorlog</a> (1778-1779) weer duidelijk naar voren, maar bij de <a href="/wiki/Poolse_Delingen" title="Poolse Delingen">Poolse Delingen</a> (1772, 1793 en 1795) werkten beide landen samen om zich ten koste van <a href="/wiki/Polen" title="Polen">Polen</a> te kunnen uitbreiden. </p><p>Het geestesleven stond in de 18e eeuw sterk onder invloed van de <a href="/wiki/Verlichting_(stroming)" title="Verlichting (stroming)">Verlichting</a>. In het kader van het <a href="/wiki/Verlicht_despotisme" title="Verlicht despotisme">verlicht absolutisme</a> werden, onder meer in het Pruisen van <a href="/wiki/Frederik_II_van_Pruisen" title="Frederik II van Pruisen">Frederik de Grote</a> en het Oostenrijk van <a href="/wiki/Keizer_Jozef_II" title="Keizer Jozef II">keizer Jozef II</a>, vele interne hervormingen doorgevoerd. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Moderne_Tijd">Moderne Tijd</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=28" title="Bewerk dit kopje: Moderne Tijd" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=28" title="De broncode bewerken van de sectie: Moderne Tijd"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Strijd_tegen_de_Fransen_(1789-1815)"><span id="Strijd_tegen_de_Fransen_.281789-1815.29"></span>Strijd tegen de Fransen (1789-1815)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=29" title="Bewerk dit kopje: Strijd tegen de Fransen (1789-1815)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=29" title="De broncode bewerken van de sectie: Strijd tegen de Fransen (1789-1815)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Rijnbond1812namen.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Rijnbond1812namen.png/260px-Rijnbond1812namen.png" decoding="async" width="260" height="333" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Rijnbond1812namen.png/390px-Rijnbond1812namen.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Rijnbond1812namen.png/520px-Rijnbond1812namen.png 2x" data-file-width="1079" data-file-height="1384" /></a><figcaption>De Rijnbond in 1812</figcaption></figure> <p>Na de <a href="/wiki/Franse_Revolutie" title="Franse Revolutie">Franse Revolutie</a> legden <a href="/wiki/Keizer_Leopold_II" title="Keizer Leopold II">keizer Leopold II</a> en <a href="/wiki/Frederik_Willem_II_van_Pruisen" title="Frederik Willem II van Pruisen">Frederik Willem II van Pruisen</a> een <a href="/wiki/Verklaring_van_Pillnitz" title="Verklaring van Pillnitz">verklaring af</a> tegen de <a href="/wiki/Eerste_Franse_Republiek" title="Eerste Franse Republiek">Franse Republiek</a> om het monarchale principe te verdedigen. Na aanvankelijk succes werd deze coalitie echter in de verdediging gedrongen. Tot 1809 zouden nog vier <a href="/wiki/Napoleontische_oorlogen" class="mw-redirect" title="Napoleontische oorlogen">Coalitieoorlogen</a> volgen. </p><p>In 1799 nam <a href="/wiki/Napoleon_Bonaparte" title="Napoleon Bonaparte">Napoleon Bonaparte</a> in Frankrijk de macht over. In 1801 (<a href="/wiki/Vrede_van_Lun%C3%A9ville" title="Vrede van Lunéville">Vrede van Lunéville</a>) kwamen alle Duitse gebieden op de linker <a href="/wiki/Rijn" title="Rijn">Rijnoever</a> aan dit land. Als schadeloosstelling voor de onteigende vorsten werden door de bepalingen van de <i><a href="/wiki/Reichsdeputationshauptschluss" title="Reichsdeputationshauptschluss">Reichsdeputationshauptschluss</a></i> (1803) de geestelijke staten <a href="/wiki/Secularisering" title="Secularisering">geseculariseerd</a> en vele kleine staatjes <a href="/wiki/Mediatisering" title="Mediatisering">gemediatiseerd</a> en onder de gegadigden verdeeld. Met name <a href="/wiki/Baden_(land)" title="Baden (land)">Baden</a>, <a href="/wiki/Koninkrijk_Beieren" title="Koninkrijk Beieren">Beieren</a>, <a href="/wiki/W%C3%BCrttemberg" title="Württemberg">Württemberg</a> en <a href="/wiki/Pruisen" title="Pruisen">Pruisen</a> ontvingen hierbij aanzienlijke grondgebieden. </p><p>Napoleon breidde zijn invloed in Duitsland stelselmatig uit en toen in 1806 16 Duitse vorsten de <a href="/wiki/Rijnbond_(1806)" title="Rijnbond (1806)">Rijnbond</a> stichtten, legde <a href="/wiki/Keizer_Frans_II" title="Keizer Frans II">keizer Frans II</a> onder druk van de Franse keizer de keizerskroon neer. Dit betekende het einde van het Heilige Roomse Rijk. Hij regeerde als Frans I verder als keizer van <a href="/wiki/Keizerrijk_Oostenrijk" title="Keizerrijk Oostenrijk">Oostenrijk</a>, een titel die hij reeds in 1804 had aangenomen. </p><p>Het tot dan toe neutraal gebleven Pruisen van <a href="/wiki/Frederik_Willem_III_van_Pruisen" title="Frederik Willem III van Pruisen">Frederik Willem III</a> keerde zich kort hierop tegen Frankrijk, maar werd op 16 oktober 1806 in de <a href="/wiki/Slag_bij_Jena" title="Slag bij Jena">Slag bij Jena</a> en Auerstedt verslagen. Alleen op voorspraak van tsaar <a href="/wiki/Alexander_I_van_Rusland" title="Alexander I van Rusland">Alexander I</a> bleef na de <a href="/wiki/Vrede_van_Tilsit" title="Vrede van Tilsit">Vrede van Tilsit</a> (1807) een gehalveerd Pruisen bestaan. De afgestane gebieden kwamen deels aan het napoleontische <a href="/wiki/Koninkrijk_Westfalen" title="Koninkrijk Westfalen">Koninkrijk Westfalen</a> en het <a href="/wiki/Hertogdom_Warschau" title="Hertogdom Warschau">Hertogdom Warschau</a> en werden deels onder de Rijnbondstaten verdeeld. Frankrijk annexeerde in 1810 een groot deel van Noordwest-Duitsland. Behalve Pruisen en Oostenrijk maakten alle resterende Duitse staten inmiddels deel uit van de door Napoleon beheerste <a href="/wiki/Rijnbond_(1806)" title="Rijnbond (1806)">Rijnbond</a>. </p><p>Na Napoleons mislukte <a href="/wiki/Veldtocht_van_Napoleon_naar_Rusland" title="Veldtocht van Napoleon naar Rusland">Russische veldtocht</a> (1812) vormde <a href="/wiki/Pruisen" title="Pruisen">Pruisen</a> met <a href="/wiki/Rusland" title="Rusland">Rusland</a>, en later ook met <a href="/wiki/Groot-Brittanni%C3%AB_(eiland)" title="Groot-Brittannië (eiland)">Groot-Brittannië</a>, <a href="/wiki/Zweden" title="Zweden">Zweden</a> en <a href="/wiki/Oostenrijk" title="Oostenrijk">Oostenrijk</a>, een <a href="/wiki/Zesde_Coalitieoorlog" title="Zesde Coalitieoorlog">alliantie tegen Frankrijk</a>, dat in de <a href="/wiki/Slag_bij_Leipzig" title="Slag bij Leipzig">Volkerenslag bij Leipzig</a> (1813) beslissend verslagen werd. <a href="/wiki/Napoleon_III" title="Napoleon III">Napoleon</a> werd in 1814 tot aftreden gedwongen, keerde <a href="/wiki/Honderd_Dagen_(1815)" title="Honderd Dagen (1815)">Honderd Dagen</a> terug en werd in de <a href="/wiki/Slag_bij_Waterloo" title="Slag bij Waterloo">Slag bij Waterloo</a> (1815) definitief verslagen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Van_de_Duitse_Bond_tot_de_Reichsgründung_(1815-1871)"><span id="Van_de_Duitse_Bond_tot_de_Reichsgr.C3.BCndung_.281815-1871.29"></span>Van de Duitse Bond tot de <i>Reichsgründung</i> (1815-1871)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=30" title="Bewerk dit kopje: Van de Duitse Bond tot de Reichsgründung (1815-1871)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=30" title="De broncode bewerken van de sectie: Van de Duitse Bond tot de Reichsgründung (1815-1871)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Klemens_von_Metternich_by_Lawrence.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Klemens_von_Metternich_by_Lawrence.jpg/150px-Klemens_von_Metternich_by_Lawrence.jpg" decoding="async" width="150" height="191" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Klemens_von_Metternich_by_Lawrence.jpg/225px-Klemens_von_Metternich_by_Lawrence.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Klemens_von_Metternich_by_Lawrence.jpg/300px-Klemens_von_Metternich_by_Lawrence.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="1630" /></a><figcaption><a href="/wiki/Klemens_von_Metternich" title="Klemens von Metternich">Klemens von Metternich</a></figcaption></figure> <p>Het <a href="/wiki/Congres_van_Wenen" title="Congres van Wenen">Congres van Wenen</a> (1814/1815) onder leiding van de Oostenrijkse <a href="/wiki/Kanselier_(historisch)" title="Kanselier (historisch)">kanselier</a> <a href="/wiki/Klemens_von_Metternich" title="Klemens von Metternich">Klemens von Metternich</a> stelde zich tot doel het oude politieke systeem te herstellen en een evenwicht tussen de grootmachten te creëren. De 39 resterende Duitse staten verenigden zich in de losse <a href="/wiki/Duitse_Bond" title="Duitse Bond">Duitse Bond</a>, waarin Oostenrijk domineerde. </p><p>Metternich, een conservatieve aristocraat, trachtte de opkomende nationaal-liberale beweging (met name bij burgerij en studenten, zie <a href="/wiki/Burschenschaft" title="Burschenschaft">Burschenschaft</a>) met de <a href="/wiki/Besluiten_van_Karlsbad" title="Besluiten van Karlsbad">besluiten van Karlsbad</a> en de <a href="/w/index.php?title=Demagogenvervolging&action=edit&redlink=1" class="new" title="Demagogenvervolging (de pagina bestaat niet)">demagogenvervolging</a> de kop in te drukken. Op initiatief van Pruisen kwam in 1834 de <a href="/wiki/Zollverein" title="Zollverein">Zollverein</a> tot stand, die samen met de <a href="/wiki/Industri%C3%ABle_revolutie" title="Industriële revolutie">Industriële revolutie</a> voor een economische opleving zorgde. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Duitse_bond_-_Keizerrijk_-_1866-1867-1871groot.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Duitse_bond_-_Keizerrijk_-_1866-1867-1871groot.png/260px-Duitse_bond_-_Keizerrijk_-_1866-1867-1871groot.png" decoding="async" width="260" height="727" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Duitse_bond_-_Keizerrijk_-_1866-1867-1871groot.png/390px-Duitse_bond_-_Keizerrijk_-_1866-1867-1871groot.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Duitse_bond_-_Keizerrijk_-_1866-1867-1871groot.png/520px-Duitse_bond_-_Keizerrijk_-_1866-1867-1871groot.png 2x" data-file-width="1196" data-file-height="3344" /></a><figcaption>Op weg naar een verenigd Duitsland: de <a href="/wiki/Duitse_Bond" title="Duitse Bond">Duitse Bond</a> (1815-1866), de <a href="/wiki/Noord-Duitse_Bond" title="Noord-Duitse Bond">Noord-Duitse Bond</a> (1866-1871) en het Duitse Keizerrijk (1871-1918)</figcaption></figure> <p>De Franse <a href="/wiki/Februarirevolutie_(1848)" title="Februarirevolutie (1848)">Februarirevolutie</a> van 1848 leidde in Duitsland tot de <a href="/wiki/Maartrevolutie" title="Maartrevolutie">Maartrevolutie</a>, waarin het in veel Duitse staten tot oproer kwam. In Frankfurt kwam het vrij gekozen <a href="/wiki/Frankfurter_Parlement" class="mw-redirect" title="Frankfurter Parlement">Frankfurter Parlement</a> bijeen. Deze nationale vergadering stelde zich tot doel een nieuw Duits Rijk op liberale grondvesten te stichten. Op 18 mei trad een voorlopige regering onder de <i>Reichsverweser</i> aartshertog <a href="/wiki/Johan_van_Oostenrijk" title="Johan van Oostenrijk">Johan</a> aan. In 1849 kwam de grondwet, de <a href="/w/index.php?title=Paulskirchenverfassung&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paulskirchenverfassung (de pagina bestaat niet)">Paulskirchenverfassung</a>, gereed. Deze voorzag in een erfelijk keizerrijk met een <a href="/wiki/Rijksdag_(Duitsland)" title="Rijksdag (Duitsland)">Rijksdag</a> als wetgevende macht en <a href="/wiki/Algemeen_kiesrecht" title="Algemeen kiesrecht">algemeen kiesrecht</a>. Het feit dat de Pruisische koning <a href="/wiki/Frederik_Willem_IV_van_Pruisen" title="Frederik Willem IV van Pruisen">Frederik Willem IV</a> de keizerskroon niet uit handen van het volk wilde ontvangen bezegelde echter het lot van de liberale beweging. In 1850 werd de Duitse Bond in zijn oude vorm hersteld. </p><p>De spanningen binnen de Duitse Bond bleven echter voortduren. Pruisen, met sinds 1862 <a href="/wiki/Otto_von_Bismarck" title="Otto von Bismarck">Otto von Bismarck</a> als kanselier, breidde zijn invloed uit ten koste van Oostenrijk, dat na de <a href="/wiki/Krimoorlog" title="Krimoorlog">Krimoorlog</a> en de nederlagen in de <a href="/wiki/Risorgimento" title="Risorgimento">Italiaanse Oorlog</a> aan invloed inboette. De <a href="/wiki/Sleeswijk-Holsteinse_kwestie" title="Sleeswijk-Holsteinse kwestie">Sleeswijk-Holsteinse kwestie</a> was in 1866 aanleiding voor de <a href="/wiki/Duitse_Oorlog" class="mw-redirect" title="Duitse Oorlog">Pruisisch-Oostenrijkse Oorlog</a>, die in feite om de hegemonie in Duitsland draaide. Deze broederstrijd resulteerde in een Pruisische overwinning, de opheffing van de Duitse Bond en de verdringing van Oostenrijk als machtsfactor: voortaan zou Pruisen bepalen wat er in de Duitse politiek gebeurde. Pruisen annexeerde de staten <a href="/wiki/Koninkrijk_Hannover" title="Koninkrijk Hannover">Hannover</a>, <a href="/wiki/Hertogdom_Nassau" title="Hertogdom Nassau">Nassau</a>, <a href="/wiki/Keurvorstendom_Hessen" title="Keurvorstendom Hessen">Hessen-Kassel</a> en <a href="/wiki/Frankfurt_am_Main" title="Frankfurt am Main">Frankfurt</a> en stichtte de <a href="/wiki/Noord-Duitse_Bond" title="Noord-Duitse Bond">Noord-Duitse Bond</a>. </p><p>Spanningen tussen Pruisen en Frankrijk leidden in 1870 tot de <a href="/wiki/Frans-Duitse_Oorlog" title="Frans-Duitse Oorlog">Frans-Duitse Oorlog</a>, waarin ook de <a href="/wiki/Zuid-Duitsland" title="Zuid-Duitsland">Zuid-Duitse</a> staten meestreden. Na de Duitse overwinning, waarbij en passant <a href="/wiki/Elzas" title="Elzas">Elzas</a> en <a href="/wiki/Lotharingen_(Frankrijk)" class="mw-redirect" title="Lotharingen (Frankrijk)">Lotharingen</a> werden veroverd, werd op 18 januari 1871 te <a href="/wiki/Versailles" title="Versailles">Versailles</a> het <a href="/wiki/Duitse_Keizerrijk" title="Duitse Keizerrijk">Duitse Keizerrijk</a> geproclameerd met <a href="/wiki/Wilhelm_I_van_Duitsland" title="Wilhelm I van Duitsland">Wilhelm I van Pruisen</a> als <i>Duits keizer</i>. De <a href="/wiki/Annexatie" title="Annexatie">annexatie</a> van Elzas en Lotharingen veroorzaakte een blijvend ernstig territoriaal geschil tussen Duitsland en Frankrijk. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Bismarck_pickelhaube.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Bismarck_pickelhaube.jpg/150px-Bismarck_pickelhaube.jpg" decoding="async" width="150" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Bismarck_pickelhaube.jpg/225px-Bismarck_pickelhaube.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Bismarck_pickelhaube.jpg/300px-Bismarck_pickelhaube.jpg 2x" data-file-width="540" data-file-height="900" /></a><figcaption><a href="/wiki/Otto_von_Bismarck" title="Otto von Bismarck">Otto von Bismarck</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Duitse_Keizerrijk_(1871-1918)"><span id="Duitse_Keizerrijk_.281871-1918.29"></span>Duitse Keizerrijk (1871-1918)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=31" title="Bewerk dit kopje: Duitse Keizerrijk (1871-1918)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=31" title="De broncode bewerken van de sectie: Duitse Keizerrijk (1871-1918)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het <a href="/wiki/Duitse_Keizerrijk" title="Duitse Keizerrijk">Duitse Keizerrijk</a>, gedomineerd door Pruisen, was niet, zoals men in 1848 had gewild, een liberale constitutionele monarchie, maar autoritair, anti-liberaal en sterk <a href="/wiki/Militarisme" title="Militarisme">militaristisch</a> van gestalte.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Is dit de mening van een overgrote meerderheid van de auteurs? Zo niet, nog een andere zienswijze toevoegen">[bron?]</span></a></sup> Het keizerrijk was een vorstenbond onder Pruisische leiding, maar waarbij de afzonderlijke staten op cultureel en bestuurlijk gebied een grote mate van soevereiniteit genoten. Met name aan het zelfbewuste <a href="/wiki/Beieren" title="Beieren">Beieren</a> waren concessies gedaan.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Is de algemene analyse dat Beieren 'zelfbewust' was, of had het vorstendom wellicht op bepaalde terreinen een machtspositie? Zo ja, welke terreinen waren dat?">[bron?]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/Rijkskanselier_(Duitsland)" title="Rijkskanselier (Duitsland)">Rijkskanselier</a> Bismarck trachtte allereerst in de zogenaamde <a href="/wiki/Kulturkampf" title="Kulturkampf">Kulturkampf</a> de katholieke invloed in het Rijk te beperken. Hierna nam hij de <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialisten</a> op de korrel, enerzijds door de repressieve <a href="/wiki/Socialistenwet" title="Socialistenwet">Socialistenwet</a> van 1878, anderzijds door de sociale zekerheid te vergroten en hun aldus de wind uit de zeilen te nemen: in 1883 werd een ziekteverzekering ingevoerd, in 1884 een ongevallenverzekering en in 1889 een pensioenverzekering.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Is er een grote meerderheid aan auteurs die als drijfveer van Bismarck's politiek een aanval op de socialisten ziet? En waren alleen politici socialist of wellicht ook burgers? De socialisten onder de burgers werden door deze politiek namelijk niet aangevallen maar verdedigd.">[bron?]</span></a></sup> </p><p>Internationaal trachtte Bismarck het machtsevenwicht door een gecompliceerd stelsel van allianties te bewaren. Door verschillende bondgenootschappen lukte het hem erfvijand Frankrijk te isoleren. Na het <a href="/wiki/Congres_van_Berlijn" title="Congres van Berlijn">Congres van Berlijn</a> (1878), dat Duits-Russische spanningen tot gevolg had, sloot hij met Oostenrijk de <a href="/wiki/Tweebond" title="Tweebond">Tweebond</a>, die in 1882 door het toetreden van <a href="/wiki/Itali%C3%AB" title="Italië">Italië</a> tot <a href="/wiki/Azteekse_Driebond" title="Azteekse Driebond">Driebond</a> werd. In 1887 kwam op Bismarcks aandringen het <a href="/wiki/Herverzekeringsverdrag" title="Herverzekeringsverdrag">Herverzekeringsverdrag</a> met Rusland tot stand, dat voor een periode van drie jaar wederzijdse neutraliteit in een eventuele Europese oorlog garandeerde. </p><p>Het Duitse keizerrijk verwierf de kolonies in Afrika van <a href="/wiki/Togo" title="Togo">Togo</a>, <a href="/wiki/Duits-Kameroen" title="Duits-Kameroen">Duits-Kameroen</a>, <a href="/wiki/Duits-Zuidwest-Afrika" title="Duits-Zuidwest-Afrika">Duits-Zuidwest-Afrika</a> (nu <a href="/wiki/Namibi%C3%AB" title="Namibië">Namibië</a>) en <a href="/wiki/Duits-Oost-Afrika" title="Duits-Oost-Afrika">Duits-Oost-Afrika</a> (nu <a href="/wiki/Tanzania" title="Tanzania">Tanzania</a>, <a href="/wiki/Rwanda" title="Rwanda">Rwanda</a> en <a href="/wiki/Burundi" title="Burundi">Burundi</a>), dat in oppervlakte bijna dubbel zo groot was als het moederland.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Wordt in de literatuur niet aangegeven op welke manier deze grondgebieden werden 'verworven'? Gebruikt een groot deel van de (moderne) auteurs het begrip 'moederland' voor een staat die, veelal door gebruik van zwaar militair geweld, andere staten onderwierp? Zo niet, is gebruik van dit woord mogelijk niet neutraal.">[bron?]</span></a></sup> In de Stille Oceaan bezat het <a href="/wiki/Duits-Nieuw-Guinea" title="Duits-Nieuw-Guinea">Duits-Nieuw-Guinea</a>. Toch was Duitslands koloniaal rijk bescheiden in vergelijking met het Britse of het Franse. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wilhelminisme">Wilhelminisme</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=32" title="Bewerk dit kopje: Wilhelminisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=32" title="De broncode bewerken van de sectie: Wilhelminisme"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Wilhelminisme" title="Wilhelminisme">Wilhelminisme</a></i></div> <p>Bismarcks invloed nam af na de troonsbestijging van de ambitieuze en conservatieve <a href="/wiki/Wilhelm_II_van_Duitsland" title="Wilhelm II van Duitsland">Wilhelm II</a>, die in 1888 zijn vader, de "99-dagen-keizer" <a href="/wiki/Frederik_III_van_Duitsland" class="mw-redirect" title="Frederik III van Duitsland">Frederik III</a> was opgevolgd. In 1890 werd hij ontslagen. Wilhelm II verving Bismarcks gecompliceerde buitenlandbeleid door een "Nieuwe Koers". Deze onhandige buitenlandse politiek schiep spanningen tussen het Duitse Keizerrijk en zowel het <a href="/wiki/Verenigd_Koninkrijk_van_Groot-Brittanni%C3%AB_en_Ierland" title="Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Ierland">Verenigd Koninkrijk</a> als het <a href="/wiki/Russische_keizerrijk" class="mw-redirect" title="Russische keizerrijk">Russische keizerrijk</a>. Voor de Britten speelde mee dat Duitsland zich steeds meer ontwikkelde tot een maritieme en industriële rivaal. Men vreesde vooral de dumping van Duitse goederen op de Britse markt. Voor de Russen was de steen des aanstoots de Duitse steun aan <a href="/wiki/Oostenrijk-Hongarije" title="Oostenrijk-Hongarije">Oostenrijk-Hongarije</a> in de <a href="/wiki/Balkan_(schiereiland)" title="Balkan (schiereiland)">Balkan</a>, waar de <a href="/wiki/Dubbelmonarchie" title="Dubbelmonarchie">Dubbelmonarchie</a> ook Slavische volkeren overheerste. Britten, Fransen en Russen begonnen een anti-Duits blok te vormen, de <a href="/wiki/Triple_Entente" title="Triple Entente">Triple Entente</a>. Dat versterkte de gevoelens van achterstelling in Duitsland waar een steeds virulenter nationalisme, <a href="/wiki/Militarisme" title="Militarisme">militarisme</a> en <a href="/wiki/Expansionisme" title="Expansionisme">expansionisme</a> voor het land een <a href="/wiki/Hegemonie" title="Hegemonie">hegemonie</a> opeiste die overeenkwam met zijn positie als sterkste landmacht ter wereld. Alleen <a href="/wiki/Oostenrijk-Hongarije" title="Oostenrijk-Hongarije">Oostenrijk-Hongarije</a> bleef een trouw bondgenoot. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Eerste_Wereldoorlog_(1914-1918)"><span id="Eerste_Wereldoorlog_.281914-1918.29"></span>Eerste Wereldoorlog (1914-1918)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=33" title="Bewerk dit kopje: Eerste Wereldoorlog (1914-1918)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=33" title="De broncode bewerken van de sectie: Eerste Wereldoorlog (1914-1918)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Eerste_Wereldoorlog" title="Eerste Wereldoorlog">Eerste Wereldoorlog</a></i></div> <p>Na de <a href="/wiki/Moord_op_Frans_Ferdinand_van_Oostenrijk" title="Moord op Frans Ferdinand van Oostenrijk">moord op Frans Ferdinand van Oostenrijk</a> vond Duitsland zich naast <a href="/wiki/Oostenrijk-Hongarije" title="Oostenrijk-Hongarije">Oostenrijk-Hongarije</a> en <a href="/wiki/Itali%C3%AB" title="Italië">Italië</a> in de <a href="/wiki/Eerste_Wereldoorlog" title="Eerste Wereldoorlog">Eerste Wereldoorlog</a> tegenover de Triple Entente. Het enthousiasme voor de oorlog was aanvankelijk niet alleen in Duitsland groot, maar ook bij de andere deelnemende landen zoals Frankrijk (dat hoopte Elzas-Lotharingen terug te veroveren van Duitsland). De Duitsers wilden met de uitvoering van het <a href="/wiki/Schlieffenplan" title="Schlieffenplan">Schlieffenplan</a> Frankrijk snel verslaan waarna met Rusland zou worden afgerekend. Tegen kerstmis 1914 bleek dit plan mislukt en begon aan het westfront de <a href="/wiki/Loopgravenoorlog" title="Loopgravenoorlog">loopgravenoorlog</a>. Uiteindelijk bleek de prijs van de oorlog erg hoog, vanwege de voorheen ongekende verschrikkingen en massale slachtpartijen in de loopgraven.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Bestaat er wellicht literatuur die redenen noemt waarom de verschrikkingen dit keer zoveel groter waren dan voorheen? Of is het correct dat dit hier wordt weergegeven als een soort natuurramp, waar mensen of heersers geen invloed op hadden?">[bron?]</span></a></sup> Bovendien bleef de overwinning uit: de generale staf had de weerstand van de tegenstanders onderschat en de eigen capaciteiten te hoog ingeschat. Ook stelden de geallieerden direct een blokkade van Duitsland in die al snel belangrijke tekorten veroorzaakte zoals te weinig voedsel voor de stedelijke bevolking en grondstoffen voor de industrie. De interne problemen die in alle Europese staten bestonden, vooral de sociale spanningen die werden opgeroepen door de grote armoede onder het <a href="/wiki/Proletariaat" class="mw-redirect" title="Proletariaat">proletariaat</a>, kwamen in Duitsland daardoor in alle hevigheid aan de oppervlakte. De geloofwaardigheid van het bewind brokkelde af en een toenemend antimonarchistische stemming verspreidde zich door het land en in de Rijksdag begonnen de partijen te debatteren over een flinke inperking van de macht van de adel en keizer. In de grote steden werd het steeds onrustiger en vooral de socialisten en communisten kregen de wind in de zeilen. </p><p>In 1917 kon aan het oostelijke front, dankzij de ineenstorting van het Russische leger door de <a href="/wiki/Russische_Revolutie_(1917)" class="mw-redirect" title="Russische Revolutie (1917)">Russische Revolutie</a> die een eind aan het tsaristische bewind maakte, nog een wapenstilstand met het nieuwe communistische bewind worden bedongen, die in maart 1918 tot de <a href="/wiki/Vrede_van_Brest-Litovsk" title="Vrede van Brest-Litovsk">Vrede van Brest-Litovsk</a> leidde. De legerleiding hoopte door de vrijgekomen troepen van het oostfront in het westen in te zetten hier alsnog een beslissende overwinning te behalen. Dit zogenaamde 'lenteoffensief', ook wel <i><a href="/wiki/Kaiserschlacht" class="mw-redirect" title="Kaiserschlacht">Kaiserschlacht</a></i> genoemd, mislukte echter en kort hierop werd de toestand aan het westelijk front, waar de Amerikanen zich in de strijd hadden gemengd, uitzichtloos en dreigde op korte termijn de totale ineenstorting van het Duitse leger. De legerleiding, die gedurende de oorlog de feitelijke macht over Duitsland had overgenomen (zelfs keizer Wilhelm II had ten slotte niks meer in te brengen), besefte dat ze de strijd niet meer kon winnen en dat er onderhandeld moest worden met de geallieerden om de oorlog te beëindigen. </p><p> Dit leidde in september 1918 tot de benoeming tot rijkskanselier van de liberale prins <a href="/wiki/Max_van_Baden" title="Max van Baden">Max van Baden</a>, die men als de geschikte persoon zag om onderhandelingen met de geallieerden (inmiddels inclusief de <a href="/wiki/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Verenigde Staten</a>) te voeren. Matrozenopstanden in <a href="/wiki/Wilhelmshaven" title="Wilhelmshaven">Wilhelmshaven</a> en <a href="/wiki/Kiel_(Duitsland)" title="Kiel (Duitsland)">Kiel</a> leidden in november echter tot de <a href="/wiki/Novemberrevolutie" title="Novemberrevolutie">Novemberrevolutie</a>. Prins Max verklaarde Wilhelm II op 9 november voor afgezet maar aanvankelijk wilden veel meest conservatieve en middenpartijen nog geen complete afschaffing van de monarchie en zocht men nog naar een acceptabele verwant van Wilhelm als passende vervanging van de afgezette keizer. <a href="/wiki/Friedrich_Ebert_sr." class="mw-redirect" title="Friedrich Ebert sr.">Friedrich Ebert</a> werd voorlopig hoofd van de regering, maar tegen diens zin riep <a href="/wiki/Philipp_Scheidemann" title="Philipp Scheidemann">Philipp Scheidemann</a> nog op diezelfde dag de republiek uit, overigens om de radicale socialisten en communisten voor te zijn, die bekend zou worden als de <a href="/wiki/Weimarrepubliek" title="Weimarrepubliek">Weimarrepubliek</a>. Keizer Wilhelm II week op 10 november uit naar Nederland en overleed in 1941 in zijn ballingsoord <a href="/wiki/Huis_Doorn" title="Huis Doorn">Huis Doorn</a>.</p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Historical_German_linguistical_area.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Historical_German_linguistical_area.PNG/300px-Historical_German_linguistical_area.PNG" decoding="async" width="300" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Historical_German_linguistical_area.PNG/450px-Historical_German_linguistical_area.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/Historical_German_linguistical_area.PNG/600px-Historical_German_linguistical_area.PNG 2x" data-file-width="1031" data-file-height="651" /></a><figcaption>Duitse bevolking en <a href="/wiki/Duits" title="Duits">Duits</a> taalgebied in Centraal-Europa, <a href="/wiki/1910" title="1910">1910</a>-<a href="/wiki/1930" title="1930">1930</a>. <small>Staatsgrenzen zoals op <a href="/wiki/1_januari" title="1 januari">1 januari</a> <a href="/wiki/1931" title="1931">1931</a>.</small></figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Karte_des_Deutschen_Reiches,_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg/300px-Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg.png" decoding="async" width="300" height="273" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg/450px-Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg/600px-Karte_des_Deutschen_Reiches%2C_Weimarer_Republik-Drittes_Reich_1919%E2%80%931937.svg.png 2x" data-file-width="974" data-file-height="885" /></a><figcaption>Weimar-Duitsland.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Interbellum_(1919-1939)_en_Tweede_Wereldoorlog_(1939-1945)"><span id="Interbellum_.281919-1939.29_en_Tweede_Wereldoorlog_.281939-1945.29"></span>Interbellum (1919-1939) en Tweede Wereldoorlog (1939-1945)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=34" title="Bewerk dit kopje: Interbellum (1919-1939) en Tweede Wereldoorlog (1939-1945)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=34" title="De broncode bewerken van de sectie: Interbellum (1919-1939) en Tweede Wereldoorlog (1939-1945)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Duitsland_tijdens_het_Interbellum" title="Duitsland tijdens het Interbellum">Duitsland tijdens het Interbellum</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Weimarrepubliek">Weimarrepubliek</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=35" title="Bewerk dit kopje: Weimarrepubliek" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=35" title="De broncode bewerken van de sectie: Weimarrepubliek"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Weimarrepubliek" title="Weimarrepubliek">Weimarrepubliek</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Friedrich Ebert was een gematigde <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialist</a> en zag aanvankelijk weinig in een republiek, maar vormde op 11 november 1918 toch een regering. Nog op de dag dat Scheidemann de republiek uit had geroepen riep <a href="/wiki/Karl_Liebknecht" title="Karl Liebknecht">Karl Liebknecht</a> (zoon van de socialistische theoreticus <a href="/wiki/Wilhelm_Liebknecht" title="Wilhelm Liebknecht">Wilhelm Liebknecht</a>) op de stoep van het <a href="/wiki/Berliner_Stadtschloss" title="Berliner Stadtschloss">Hohenzollern paleis in Berlijn</a> de socialistische republiek uit. De nieuwe rijkskanselier Ebert trok zich hier weinig van aan en hij ging gewoon door met het vormen van zijn regering die de geschiedenis in zou gaan als de <i><a href="/wiki/Rat_der_Volksbeauftragten" class="mw-redirect" title="Rat der Volksbeauftragten">Rat der Volksbeauftragten</a></i> (Raad van Volksafgevaardigden). Deze <i>Rat</i> bestond uit drie leden van de <a href="/wiki/Sozialdemokratische_Partei_Deutschlands" title="Sozialdemokratische Partei Deutschlands">SPD</a> en drie leden van de <a href="/wiki/Unabh%C3%A4ngige_Sozialdemokratische_Partei_Deutschlands" title="Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands">USPD</a> (Onafhankelijke Sociaaldemocratische Partij). De leiding lag bij Ebert (SPD) en <a href="/wiki/Hugo_Haase" title="Hugo Haase">Hugo Haase</a> (USPD). Pogingen van Ebert om de vorige kanselier Max von Baden te bewegen om voorlopig staatshoofd ('rijksregent') te worden, werden door de laatste afgewezen omdat hij niet met de onafhankelijke sociaaldemocraten wilde regeren. De Raad van Volksafgevaardigden kreeg zijn krediet van de 'Arbeiders en Soldatenraad' van Berlijn. De extreemlinkse socialisten van de <i><a href="/wiki/Spartacusbond" title="Spartacusbond">Spartakusbund</a></i> (Liebknecht en <a href="/wiki/Rosa_Luxemburg" title="Rosa Luxemburg">Rosa Luxemburg</a>) weigerden de Raad te erkennen. Ebert schreef als voorzitter van de Raad van Volksafgevaardigden verkiezingen uit voor de Arbeiders en Soldatenraad die overtuigend werden gewonnen door de <a href="/wiki/Sozialdemokratische_Partei_Deutschlands" title="Sozialdemokratische Partei Deutschlands">SPD</a>. Hiermee bereikte Ebert een van zijn doelstellingen: het voorkomen van een socialistische republiek. </p><p>Toch was Ebert bevreesd dat de radicale elementen, zoals de Spartacusbond, de macht zouden grijpen en Duitsland zouden transformeren in een <a href="/wiki/Radenrepubliek" title="Radenrepubliek">radenrepubliek</a> zoals in 1917 in Rusland was gebeurd. Hij sloot daarom een pact met de, voorheen keizerlijke, legerleiding, de <a href="/wiki/Oberste_Heeresleitung" title="Oberste Heeresleitung">OHL</a>, om een eventuele opstand te onderdrukken. Hoewel de rechtse legerleiding zeker niet op de hand van Ebert, een sociaaldemocraat, was, prefereerde ze een burgerlijke republiek boven een extreemlinkse radenrepubliek. Reeds op <a href="/wiki/23_november" title="23 november">23 november</a> <a href="/wiki/1918" title="1918">1918</a> onderdrukte het leger in opdracht van Ebert een muiterij, waarna hij zich verzekerd voelde van haar steun. </p><p>In december fuseerden de linkervleugel van de USPD en de Spartacusbond tot de <a href="/wiki/Kommunistische_Partei_Deutschlands" title="Kommunistische Partei Deutschlands">Communistische Partij van Duitsland</a> (KPD). De KPD vond dat hervormingen te lang uitbleven en op <a href="/wiki/1_januari" title="1 januari">1 januari</a> <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a> trachtte de KPD <a href="/wiki/Berlijn" title="Berlijn">Berlijn</a> te controleren. Ebert riep opnieuw het leger in om de opstand die ontstond, de kop in te drukken. Samen met het leger en de rechtse paramilitaire krachten, de zgn. <a href="/wiki/Vrijkorps" title="Vrijkorps">vrijkorpsen</a> werd deze <i><a href="/wiki/Spartacusopstand" title="Spartacusopstand">Spartacusopstand</a></i> onderdrukt. Honderden Spartakisten werden in de weken na de opstand geëxecuteerd. Ook de leiders van de opstand zoals <a href="/wiki/Karl_Liebknecht" title="Karl Liebknecht">Karl Liebknecht</a> en <a href="/wiki/Rosa_Luxemburg" title="Rosa Luxemburg">Rosa Luxemburg</a> werden hierbij gedood. </p><p>Op <a href="/wiki/19_januari" title="19 januari">19 januari</a> <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a> werden er verkiezingen gehouden voor een grondwetgevende <a href="/wiki/Nationale_Vergadering_van_Weimar" title="Nationale Vergadering van Weimar">Nationale Vergadering</a> in de Zuid-Duitse stad <a href="/wiki/Weimar_(Th%C3%BCringen)" title="Weimar (Thüringen)">Weimar</a>. De verkiezingen werden overtuigend gewonnen door de SPD en de burgerlijke partijen, de USPD en extreemlinks leden gevoelige nederlagen. De Nationale Vergadering kwam bijeen in het theater van Weimar, en niet in de <a href="/wiki/Rijksdaggebouw" title="Rijksdaggebouw">Rijksdag</a> in Berlijn, omdat het daar nog altijd te onrustig was. De afgevaardigden keurden een democratische grondwet goed en op <a href="/wiki/13_februari" title="13 februari">13 februari</a> koos men <a href="/wiki/Philipp_Scheidemann" title="Philipp Scheidemann">Philipp Scheidemann</a> tot opvolger van Ebert. Ebert werd op <a href="/wiki/11_augustus" title="11 augustus">11 augustus</a> <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a> gekozen tot het eerste staatshoofd, geheten <a href="/wiki/Rijkspresident" title="Rijkspresident">rijkspresident</a>, van de nieuwe Duitse republiek. </p><p>Als rijkskanselier nam Scheidemann de moeilijke taak op zich om als hoofdonderhandelaar naar <a href="/wiki/Verdrag_van_Versailles_(1919)" title="Verdrag van Versailles (1919)">Versailles</a> te gaan om daar deel te nemen aan de vredesbesprekingen. De Duitsers hadden echter geen enkele stem hierin en hadden de door de overwinnaars opgestelde voorwaarden maar te accepteren. Scheidemann en de Duitse delegatie werden bovendien geconfronteerd met extreem strenge voorwaarden: zo werd onder anderen de volledige schuld voor het uitbreken van de 'Grote oorlog' de Duitsers in de schoenen geschoven<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> en wensten de overwinnaars daarom als schadevergoeding extreem grote herstelbetalingen van Duitsland. Ook moest naast inlevering van alle koloniën aan de overwinnaars eveneens een flink gedeelte van het eigen Europese grondgebied worden afgestaan aan vooral Frankrijk (Elzas-Lotharingen) en het heropgerichte Polen (Posen en West-Pruisen). Scheidemann en zijn mededelegatieleden weigerden hun handtekening te zetten onder deze voorwaarden en op <a href="/wiki/20_juni" title="20 juni">20 juni</a> <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a> bood het kabinet zijn ontslag aan. Ebert benoemde daarop <a href="/wiki/Gustav_Bauer" title="Gustav Bauer">Gustav Bauer</a> tot rijkskanselier en hij vormde een nieuw kabinet. Op <a href="/wiki/28_juni" title="28 juni">28 juni</a> <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a> zette <a href="/wiki/Hermann_M%C3%BCller_(rijkskanselier)" title="Hermann Müller (rijkskanselier)">Hermann Müller</a>, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken zijn handtekening, weliswaar met tegenzin, toch maar onder het vredesverdrag omdat de geallieerden ermee dreigden om anders tot bezetting van heel Duitsland over te gaan. Het verdrag werd door de Duitse bevolking, met name bij rechts, gezien als een zware vernedering. Bij de rechtse militaristen en de conservatieven leefde de <a href="/wiki/Dolkstootlegende" title="Dolkstootlegende">dolkstootlegende</a> (de eigen links-socialistische regering had, door opdracht te geven de strijd te staken, aan het leger dat op het punt stond de overwinning te behalen de dolkstoot in de rug gegeven) en met name het feit dat het Duitse leger moest worden ingekrompen tot een troepenmacht van 100.000 man (de zgn. <a href="/wiki/Reichswehr" title="Reichswehr">Reichswehr</a>) werd als vreselijk ervaren. </p><p>Tijdens de eerste jaren van haar bestaan was de Weimarrepubliek een volwaardige <a href="/wiki/Democratie" title="Democratie">democratie</a>. Dit kwam mede door de gevormde coalities, die (voor het merendeel) bestonden uit de <a href="/wiki/Sozialdemokratische_Partei_Deutschlands" title="Sozialdemokratische Partei Deutschlands">SPD</a>, de katholieke <a href="/wiki/Deutsche_Zentrumspartei" title="Deutsche Zentrumspartei">Zentrumspartei</a>, de links-liberale <a href="/wiki/Deutsche_Demokratische_Partei" title="Deutsche Demokratische Partei">DDP</a> en de nationaal-liberale (dit wil zeggen rechts-liberale) <a href="/wiki/Deutsche_Volkspartei" title="Deutsche Volkspartei">DVP</a>. Ofschoon de antidemocratische partijen, waaronder de <a href="/wiki/Nazi" title="Nazi">nazi</a>-partij en de <a href="/wiki/Duitse_Nationale_Volkspartij" title="Duitse Nationale Volkspartij">DNVP</a> (Duits-Nationale Volkspartij) reeds vanaf het begin van de <a href="/wiki/1920-1929" title="1920-1929">jaren twintig</a> partijen van redelijke omvang waren, werden zij geweerd uit de coalities. Eerst in 1925 trad de DNVP toe tot de regering (de SDP maakte toen geen deel uit van het kabinet, dit was een van de eisen van de DNVP). </p><p>De grote armoede waarin de Weimarrepubliek sinds haar oprichting mee had te kampen deed extreemlinks en extreemrechts groeien. Beide ideologieën probeerden de macht te grijpen en de kwetsbare democratie te vervangen door een dictatuur. Op <a href="/wiki/13_maart" title="13 maart">13 maart</a> <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a> pleegde de Pruisische ambtenaar <a href="/wiki/Wolfgang_Kapp" title="Wolfgang Kapp">Wolfgang Kapp</a> samen met enkele militairen een staatsgreep. Kapp werd tot rijkskanselier van Duitsland en premier van <a href="/wiki/Pruisen" title="Pruisen">Pruisen</a> benoemd. Aanvankelijk probeerden Kapp en de zijnen rijkspresident <a href="/wiki/Friedrich_Ebert_sr." class="mw-redirect" title="Friedrich Ebert sr.">Friedrich Ebert</a> en rijkskanselier <a href="/wiki/Gustav_Bauer" title="Gustav Bauer">Gustav Bauer</a> in <a href="/wiki/Berlijn" title="Berlijn">Berlijn</a> te arresteren, maar zij waren reeds uitgeweken. De <a href="/wiki/Reichswehr" title="Reichswehr">Reichswehr</a>, het verzwakte Duitse leger van de jonge republiek, deed niet mee aan de coup, maar greep ook niet in. Op <a href="/wiki/15_maart" title="15 maart">15 maart</a> riepen de linkse partijen (SPD, USDP, KPD) een algemene staking uit en het gehele openbare leven lag plat. Op 17 maart vluchtte Kapp naar <a href="/wiki/Zweden" title="Zweden">Zweden</a> en werd de legitieme democratische regering hersteld. </p><p>De armoede hield aan en in 1923 was 1 Amerikaanse dollar 400 Duitse rijksmark waard. Door de ontstane <a href="/wiki/Hyperinflatie" title="Hyperinflatie">hyperinflatie</a> werd het voor Duitsland onmogelijk om zijn schulden af te betalen. Een <a href="/wiki/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Amerikaans</a> plan bood uiteindelijk een oplossing: de Amerikanen leenden geld aan de Duitsers en de Duitsers konden hiermee hun economie opkrikken om weer geld te verkrijgen om de herstelbetalingen te voldoen. Van de herstelbetalingen losten de Fransen en Britten hun oorlogsschulden bij de Amerikanen af. </p><p>Te midden van deze roerige periode trachtte Hitler op <a href="/wiki/8_november" title="8 november">8 november</a> <a href="/wiki/1923" title="1923">1923</a> de macht in <a href="/wiki/M%C3%BCnchen" title="München">München</a> te grijpen en van daar de macht in <a href="/wiki/Berlijn" title="Berlijn">Berlijn</a>. De coup mislukte en Hitler werd gearresteerd. Hitler maakte van zijn proces één grote show.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Geeft de gebruikte bron wellicht enige uitleg, hoe Hitler van dit proces een grote show kon maken? Had hij bv invloed op de rechters?">[bron?]</span></a></sup> Uiteindelijk werd hij maar tot één jaar gevangenisstraf veroordeeld. Tijdens zijn straf, die hij uitzat in een comfortabele cel, schreef hij met <a href="/wiki/Rudolf_Hess" title="Rudolf Hess">Rudolf Hess</a>, zijn medegevangene, het boek <i><a href="/wiki/Mein_Kampf" title="Mein Kampf">Mein Kampf</a></i> ("Mijn Strijd"). </p><p>Het economisch herstel dat in <a href="/wiki/1924" title="1924">1924</a> intrad gaf de burger weer moed. Tijdens de gouden jaren twintig trad Duitsland toe tot de <a href="/wiki/Volkenbond" title="Volkenbond">Volkenbond</a>.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Welke auteurs noemen dit in Duitsland de gouden jaren twintig?">[bron?]</span></a></sup> De hoogste klassen begonnen veel geld te verdienen en de decadentie nam toe. In Berlijn openden nachtclubs, danszalen en louche tenten. Dit was allemaal ter vermaak van de elite, die natuurlijk niet omkeek naar de middenklasse en arbeiders.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Welke literatuur is gebruikt voor de analyse dat alleen de elite zich in het uitgaansleven bewoog en dat de elite 'natuurlijk' niet omkeek naar middenklasse (waar bestond deze uit?) en arbeiders?">[bron?]</span></a></sup> Hoewel extreemlinks en -rechts zowat uit de <a href="/wiki/Rijksdag_(Duitsland)" title="Rijksdag (Duitsland)">Rijksdag</a> waren verdwenen, bestreden zij de decadentie. Op die manier probeerden zij nu de aandacht te trekken. Volgens extreemrechts bevuilden Amerikaanse jazzmuziek en nachtclubs het Duitse ras. Extreemlinks wees eerder op de groeiende ongelijkheid en het verdwijnen van de democratische idealen.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Zijn er auteurs die de begrippen 'extreemrechts' en 'extreemlinks' gebruiken om politieke groepering in die tijd te beschrijven?">[bron?]</span></a></sup> </p><p>Tijdens het economisch herstel en de toenemende welvaart overleed <a href="/wiki/Friedrich_Ebert_sr." class="mw-redirect" title="Friedrich Ebert sr.">Friedrich Ebert</a>, de eerste rijkspresident. Met steun van rechts werd veldmaarschalk <a href="/wiki/Paul_von_Hindenburg" title="Paul von Hindenburg">Paul von Hindenburg</a>, een held uit de <a href="/wiki/Eerste_Wereldoorlog" title="Eerste Wereldoorlog">Eerste Wereldoorlog</a>, tot nieuwe rijkspresident gekozen. Von Hindenburg wilde als monarchist eigenlijk geen president worden, maar aanvaardde het ambt na een telegram van ex-keizer Wilhelm II. <a href="/wiki/Gustav_Stresemann" title="Gustav Stresemann">Gustav Stresemann</a>, de Duitse minister van Buitenlandse Zaken tijdens het presidentschap van Hindenburg (1925 - 1934), zocht toenadering tot de westelijke landen. <a href="/wiki/Charles_Dawes" title="Charles Dawes">Charles Dawes</a> stelde als voorzitter van een internationale commissie het <a href="/wiki/Dawesplan" title="Dawesplan">Dawesplan</a>, een betalingsregeling voor de Duitse herstelbetalingen, op. Premiers <a href="/wiki/Ramsay_MacDonald" title="Ramsay MacDonald">Ramsay MacDonald</a> en <a href="/wiki/%C3%89douard_Herriot" title="Édouard Herriot">Édouard Herriot</a> stemden in met het Dawesplan, en ook Duitsland ging akkoord. In 1925 sloot Duitsland met Frankrijk, Groot-Brittannië en een aantal andere buurlanden het <a href="/wiki/Verdrag_van_Locarno" title="Verdrag van Locarno">Verdrag van Locarno</a>. De Belgische en Franse Roertroepen werden teruggetrokken en de nieuwe westelijke grenzen werden wederzijds gegarandeerd. Ook werd de weg vrijgemaakt voor een lidmaatschap van de <a href="/wiki/Volkenbond" title="Volkenbond">Volkenbond</a>, dat in 1926 zijn beslag zou krijgen. </p><p>In mei 1928 koos het Duitse volk duidelijk voor een vredespolitiek door de sociaaldemocraten een verkiezingsoverwinning te bezorgen terwijl Hitler maar 2,5 percent van de stemmen kreeg. Op 27 augustus 1928 tekende minister Stresemann in Parijs naast andere voornaamste mogendheden het <a href="/wiki/Briand-Kelloggpact" title="Briand-Kelloggpact">Briand-Kelloggpact</a>. Internationale geschillen moesten niet door middel van oorlog opgelost worden, maar door vreedzame middelen zoals arbitrage. De Weimarrepubliek handelde in deze zaak echter niet geheel te goeder trouw. Het was Duitsland verboden tanks te bezitten maar dat ontdook men door een geheime wapenontwikkeling in Zweden en de <a href="/wiki/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie">Sovjet-Unie</a>. </p><p>In het voorjaar van 1929 kwam de Amerikaanse diplomaat <a href="/wiki/Owen_D._Young" title="Owen D. Young">Owen D. Young</a> met het <a href="/wiki/Young-plan" title="Young-plan">Young-plan</a>. Het verzachtte de betalingen tot 114 miljard te voldoen over 59 jaar, gelijk aan ongeveer 3% van het <a href="/wiki/Bruto_nationaal_product" title="Bruto nationaal product">BNP</a>. De Duitsers hadden een veel grotere reductie verwacht. De <a href="/wiki/Duitse_Nationale_Volkspartij" title="Duitse Nationale Volkspartij">Duitse Nationale Volkspartij</a> stelde het zo voor alsof het Duitse volk nog steeds ondraaglijk belast werd en groeide sterk in populariteit. Een referendum (<i>Volksentscheid</i>) verwierp het plan met grote meerderheid maar was niet bindend. De Duitse regering aanvaardde het plan tijdens de <a href="/w/index.php?title=Eerste_Haagse_Herstelconferentie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eerste Haagse Herstelconferentie (de pagina bestaat niet)">Eerste Haagse Herstelconferentie</a> en de <a href="/w/index.php?title=Tweede_Haagse_Herstelconferentie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tweede Haagse Herstelconferentie (de pagina bestaat niet)">Tweede Haagse Herstelconferentie</a> van 1930, voornamelijk omdat ze nu het recht kreeg de herstelbetalingen twee jaar op te schorten. Het vooruitzicht daarop destabiliseerde al in de zomer van 1929 het hele internationale financiële systeem. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Grote_Depressie">Grote Depressie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=36" title="Bewerk dit kopje: Grote Depressie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=36" title="De broncode bewerken van de sectie: Grote Depressie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De <a href="/wiki/Beurskrach_van_1929" title="Beurskrach van 1929">Beurscrash van 1929</a> deed de Amerikaanse economie instorten. De Amerikaanse banken eisten hun leningen in Europa op. Alom gingen regeringen over tot <a href="/wiki/Protectionisme" title="Protectionisme">protectionisme</a>, het belemmeren van import, waardoor de <a href="/wiki/Wereldhandel" class="mw-redirect" title="Wereldhandel">wereldhandel</a> inzakte. De <a href="/wiki/Crisis_van_de_jaren_1930" title="Crisis van de jaren 1930">Grote Depressie</a> was een feit. Duitsland werd zwaar getroffen. Het in maart 1930 aangetreden kabinet van <a href="/wiki/Heinrich_Br%C3%BCning" title="Heinrich Brüning">Heinrich Brüning</a> reageerde met strenge bezuinigingen, gecombineerd met plannen voor herbewapening door generaal <a href="/wiki/Kurt_von_Schleicher" title="Kurt von Schleicher">Kurt von Schleicher</a>. Bij verkiezingen in september 1930 won de NSDAP 18,5% van de stemmen. In juni 1931 schortte Brüning de herstelbetalingen op, wat leidde tot een internationale <a href="/wiki/Bankrun" title="Bankrun">bankenrun</a>. De werkloosheid steeg tussen 1929 en 1933 van twee naar zes miljoen, 30% van de beroepsbevolking. In 1932 werd Duitsland in de <a href="/wiki/Conferentie_van_Lausanne_(1932)" title="Conferentie van Lausanne (1932)">Conferentie van Lausanne</a> van verdere herstelbetalingen ontheven, wat echter een onbelangrijk punt was geworden in het licht van de fundamentele crisis waarmee men zich geconfronteerd zag. De communisten ageerden voor de invoering van een <a href="/wiki/Centraal_geleide_economie" title="Centraal geleide economie">planeconomie</a> zodat van staatswege de stilliggende fabrieken weer aan het werk gezet konden worden. De <a href="/wiki/Middenklasse" title="Middenklasse">middenklasse</a> vreesde echter zo'n <a href="/wiki/Bolsjewiek" title="Bolsjewiek">bolsjewistische</a> machtsovername. Een alternatief was de NSDAP met haar mengsel van socialisme en nationalisme. Het aantal kiezers van de NSDAP groeide tot bijna veertien miljoen, 39,9% van de stemmen, bij de verkiezingen van juli 1932. Met de <i><a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">Sturmabteilung</a></i> intimideerde men tegenstanders. </p><p>President <a href="/wiki/Paul_von_Hindenburg" title="Paul von Hindenburg">Paul von Hindenburg</a> weigerde echter Hitler als <a href="/wiki/Rijkskanselier_(Duitsland)" title="Rijkskanselier (Duitsland)">rijkskanselier</a> te benoemen. Bij de verkiezingen van november 1932 verloren de nazi's aan aanhang. Kanselier <a href="/wiki/Franz_von_Papen" title="Franz von Papen">Franz von Papen</a> begon toen echter al een zeer autoritair bewind te voeren. In januari 1933 haalden von Papen en <a href="/wiki/Alfred_Hugenberg" title="Alfred Hugenberg">Alfred Hugenberg</a>, de leider van de DNVP, Hindenburg over om Hitler tot rijkskanselier te benoemen in een kabinet, waar zij ook zitting in zouden hebben. Op 27 februari 1933 vond de <a href="/wiki/Rijksdagbrand" title="Rijksdagbrand">Rijksdagbrand</a> plaats, die door de nazi's aangegrepen werd om via een noodverordening (de <a href="/wiki/Rijksdagbrandverordening" title="Rijksdagbrandverordening">Rijksdagbrandverordening</a>) leden van de linkse partijen zonder vorm van proces te vervolgen en in concentratiekampen op te sluiten. Bij de <a href="/wiki/Duitse_Rijksdagverkiezingen_1933" title="Duitse Rijksdagverkiezingen 1933">Rijksdagverkiezing van 5 maart 1933</a> kreeg Hitlers partij 44% van de stemmen en die van Hugenberg 8%. Hitler had dus geen absolute meerderheid, maar hij liet door middel van vervolging van de linkse partijen en intimidatie van de overige partijen de <a href="/wiki/Machtigingswet_(1933)" title="Machtigingswet (1933)">Machtigingswet</a> aannemen en kon hierop de macht overnemen. Hitler verbood alle partijen behalve de NSDAP zelf en liet geen vrije verkiezingen meer houden, het land in feite regerend als <a href="/wiki/Dictator_(modern)" title="Dictator (modern)">dictator</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nazi-Duitsland_tijdens_het_Interbellum_(1933-1939)"><span id="Nazi-Duitsland_tijdens_het_Interbellum_.281933-1939.29"></span>Nazi-Duitsland tijdens het Interbellum (1933-1939)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=37" title="Bewerk dit kopje: Nazi-Duitsland tijdens het Interbellum (1933-1939)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=37" title="De broncode bewerken van de sectie: Nazi-Duitsland tijdens het Interbellum (1933-1939)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In 1933 kwam <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> in Duitsland aan de macht. Hij ontpopte zich tot de totale dictator. Politieke partijen werden ontbonden, arbeiders en boeren al hun rechten ontnomen, en het onderwijs werd onder staatscontrole gesteld. Joden kregen met discriminerende maatregelen te maken die in 1938 uiteindelijk uitmondden in de <a href="/wiki/Kristallnacht" title="Kristallnacht">Reichskristallnacht</a>. Onder leiding van <a href="/wiki/Baldur_von_Schirach" title="Baldur von Schirach">Baldur von Schirach</a> werd de Duitse jeugd in de <a href="/wiki/Hitlerjugend" title="Hitlerjugend">Hitlerjugend</a> en de <a href="/wiki/Bund_Deutscher_M%C3%A4del" title="Bund Deutscher Mädel">Bund Deutscher Mädel</a> grondig geïndoctrineerd. Censuur werd ingevoerd op kranten en radiozenders, en werd tot de kunst uitgebreid. Strafkampen werden gebouwd om hier eerst politieke tegenstanders, en later joden, homoseksuelen, "a-socialen", zigeuners, en andere ongewenste bevolkingsgroepen in op te sluiten. Euthanasieprogramma's op gehandicapten waren een voorproefje van wat nog zou volgen. Veel Joden en intellectuelen vluchtten het land uit, naar Engeland, Zweden of de Verenigde Staten. Hitler zette echter de Duitsers aan het werk met de bouw van Autobahnen en andere projecten. De groei van het leger en de wapenindustrie zorgde ervoor dat in 1939 Duitsland het enige Europese land was dat een arbeiderstekort had. </p><p> Buitenlands deed Hitler zich allereerst noodgedwongen voor als een vredesengel. De isolatie van Duitsland bleek eens te meer toen in 1934 door Oostenrijkse nazi's een mislukte poging tot <a href="/wiki/Anschluss" title="Anschluss">Anschluss</a> werd gedaan: heel Europa viel over Hitler heen, die geschrokken zijn handen van de zaak trok. Met herinvoering van de dienstplicht, uitbreiding van het leger en uittreden uit de Volkenbond tastte Hitler de vechtlust van de geallieerden af, waarna hij iedere keer verkondigde slechts Duitsland te verdedigen en vrede te willen. In 1936 herbezette Duitsland het <a href="/wiki/Rijnprovincie" title="Rijnprovincie">Rijnland</a>, waar de geallieerden niet op reageerden. In 1937 sloot Duitsland het <a href="/wiki/Pact_van_Staal" class="mw-redirect" title="Pact van Staal">Pact van Staal</a> met Italië, en in 1938 wist men Anschluss te verwezenlijken: aansluiting van <a href="/wiki/Oostenrijk" title="Oostenrijk">Oostenrijk</a> met Duitsland. In september 1938 wist Hitler in de <a href="/wiki/Verdrag_van_M%C3%BCnchen" title="Verdrag van München">Conferentie van München</a> <a href="/wiki/Sudetenland" title="Sudetenland">Sudetenland</a> van <a href="/wiki/Tsjecho-Slowakije" title="Tsjecho-Slowakije">Tsjecho-Slowakije</a> afhandig te maken en in maart 1939 vernietigde hij dit land geheel. Groot-Brittannië en Frankrijk besloten hierop de onafhankelijkheid van Polen te garanderen, maar Hitler wist hen via een niet-aanvalspact met de <a href="/wiki/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie">Sovjet-Unie</a> te overtroeven. In dit zogenaamde <a href="/wiki/Molotov-Ribbentrop_pact" class="mw-redirect" title="Molotov-Ribbentrop pact">Molotov-Ribbentrop pact</a> was overigens al een geheime clausule over een toekomstige verdeling van Polen tussen de dictators Stalin en Hitler opgenomen. Op 1 september 1939 overschreden Duitse troepen na maanden van scheldpartijen en dreigementen de Poolse grens, waarmee het Interbellum eindigde en de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> zijn aanvang nam.</p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:NS_administrative_Gliederung_1944.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/NS_administrative_Gliederung_1944.png/300px-NS_administrative_Gliederung_1944.png" decoding="async" width="300" height="229" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/NS_administrative_Gliederung_1944.png/450px-NS_administrative_Gliederung_1944.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/NS_administrative_Gliederung_1944.png/600px-NS_administrative_Gliederung_1944.png 2x" data-file-width="8000" data-file-height="6094" /></a><figcaption>Het <a href="/wiki/Groot-Duitse_Rijk" title="Groot-Duitse Rijk">Groot-Duitse Rijk</a> in <a href="/wiki/1944" title="1944">1944</a>.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Tweede_Wereldoorlog_(1939-1945)"><span id="Tweede_Wereldoorlog_.281939-1945.29"></span>Tweede Wereldoorlog (1939-1945)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=38" title="Bewerk dit kopje: Tweede Wereldoorlog (1939-1945)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=38" title="De broncode bewerken van de sectie: Tweede Wereldoorlog (1939-1945)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Met de aanval op Polen op 1 september 1939, overigens in samenwerking met de Russen die vanuit het oosten Polen binnenvielen, schond Duitsland het bestaande niet-aanvalsverdrag waarop het <a href="/wiki/Verenigd_Koninkrijk" title="Verenigd Koninkrijk">Verenigd Koninkrijk</a> en <a href="/wiki/Frankrijk" title="Frankrijk">Frankrijk</a> de oorlog verklaarden. Deze landen vielen echter niet onmiddellijk aan, deze periode wordt de <a href="/wiki/Schemeroorlog" title="Schemeroorlog">Schemeroorlog</a> genoemd. De schemerperiode eindigde toen Duitsland op <a href="/wiki/9_april" title="9 april">9 april</a> 1940 <a href="/wiki/Denemarken" title="Denemarken">Denemarken</a> en <a href="/wiki/Noorwegen" title="Noorwegen">Noorwegen</a> binnen viel. Denemarken bood geen verzet, Noorwegen werd te hulp gekomen door een Frans-Brits expeditiekorps dat echter bij de Noorse capitulatie op <a href="/wiki/9_juni" title="9 juni">9 juni</a> zich terug moest trekken. </p><p>Op 10 mei viel Duitsland Frankrijk, België en Nederland aan. Nederland gaf zich na vijf dagen over, maar ook Frankrijk bezweek snel onder de inmiddels geoefende Duitse legers, de <a href="/wiki/Blitzkrieg" title="Blitzkrieg">Blitzkrieg</a>. In een eerste fase brak het Duitse leger snel door naar de <a href="/wiki/Het_Kanaal" title="Het Kanaal">kanaalkust</a> en omsingelde daarmee het <a href="/wiki/British_Expeditionary_Force" title="British Expeditionary Force">Britse expeditieleger</a>. Van <a href="/wiki/26_mei" title="26 mei">26 mei</a> tot <a href="/wiki/2_juni" title="2 juni">2 juni</a> kon dat expeditieleger ontsnappen naar Engeland via de <a href="/wiki/Slag_om_Duinkerke_(1940)" title="Slag om Duinkerke (1940)">evacuatie uit Duinkerken</a>. Daarna rukten de Duitsers verder zuidwaarts op, Parijs werd op 14 juni ingenomen en op 22 juni werd een wapenstilstand ondertekend. </p><p><a href="/wiki/Itali%C3%AB" title="Italië">Italië</a>, bondgenoot als lid van de As Rome-Berlijn, verklaarde op 10 juni aan Frankrijk en Groot-Brittannië de oorlog en viel de volgende dag Frankrijk in het zuidoosten aan, om zich wat grondgebied toe te eigenen. Het Italiaanse leger werd daar echter teruggeslagen; op Duitse aandrang moest de Italiaanse dictator Mussolini zijn avontuur afblazen. </p><p>Na weigering van de Britten om op Duitse wapenstilstands voorstellen in te gaan besloot Hitler om ook Groot-Brittannië te bezetten. De <a href="/wiki/Slag_om_Engeland" title="Slag om Engeland">Slag om Engeland</a> (Battle of Britain) begon toen de Duitse <a href="/wiki/Luftwaffe" title="Luftwaffe">Luftwaffe</a> op 10 juli 1940 met luchtaanvallen begon om de heerschappij in de lucht boven Engeland te verwerven. Ondanks een kleinere luchtmacht wisten de Britten deze slag uiteindelijk te winnen. <a href="/wiki/Operatie_Seel%C3%B6we" title="Operatie Seelöwe">Operatie Seelöwe</a>, de invasie van Engeland, werd "voorlopig" afgeblazen, maar Duitsland probeerde wel Engeland te versmachten met de <a href="/wiki/Slag_om_de_Atlantische_Oceaan" title="Slag om de Atlantische Oceaan">Slag om de Atlantische Oceaan</a>. </p><p>Op de <a href="/wiki/Balkan_(schiereiland)" title="Balkan (schiereiland)">Balkan</a> was Italië ondertussen <a href="/wiki/Griekenland" title="Griekenland">Griekenland</a> binnengevallen, maar werd teruggedreven. Hierop viel Duitsland <a href="/wiki/Joegoslavi%C3%AB" title="Joegoslavië">Joegoslavië</a> in april 1941 binnen, om haar kwetsbare zuidgrens veilig te stellen, en veroverde dit land en Griekenland binnen enkele weken. Alleen op <a href="/wiki/Kreta" title="Kreta">Kreta</a> konden de Britten in mei 1941 nog enige tijd heftig verzet bieden. Ook in Noord-Afrika mislukte het Italiaanse offensief tegen de Britten en weerom moesten de Dutisers te hulp schieten. Begin 1941 werd <a href="/wiki/Erwin_Rommel" title="Erwin Rommel">Erwin Rommel</a> met een klein <a href="/wiki/Afrikakorps" title="Afrikakorps">expeditiekorps</a> naar Libië gestuurd en opende Duitsland ook in Noord-Afrika een front. </p><p>Op 22 juni 1941 voerden de Duitsers onder de codenaam <a href="/wiki/Operatie_Barbarossa" title="Operatie Barbarossa">Operatie Barbarossa</a> een verrassingsaanval uit tegen hun, nu voormalige, Sovjetbondgenoten. De oorspronkelijke bedoeling van de operatie was om voor de winter <a href="/wiki/Europees_Rusland" title="Europees Rusland">Europees Rusland</a> te bezetten. Het Duitse leger behaalde aanvankelijk grote overwinningen, maar kon Moskou voor de winter niet innemen. Er werd een beleg voor <a href="/wiki/Sint-Petersburg" title="Sint-Petersburg">Leningrad</a> geslagen. De Duitse troepen, niet voorbereid op de winter, leden verschrikkelijk. Desondanks wisten zij een Russisch winteroffensief met weinig terreinverlies te doorstaan. In de zomer van 1942 wisten zij tegenover veel grotere sovjetlegers hun opmars te hervatten. </p><p>Na de <a href="/wiki/Japan" title="Japan">Japanse</a> <a href="/wiki/Aanval_op_Pearl_Harbor" title="Aanval op Pearl Harbor">aanval op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor</a> op 7 december 1941 werd Amerika betrokken in de strijd tegen de asmogendheden waardoor het Europees conflict een oorlog op wereldschaal werd. </p><p>Eind 1942 keerde het tij definitief. In het Middellandse Zee gebied werd het Duitse <a href="/wiki/Afrikakorps" title="Afrikakorps">Afrikakorps</a> bij <a href="/wiki/El_Alamein" title="El Alamein">El Alamein</a> in oktober 1942 verslagen. De Amerikanen en Britten landden in Noord-Afrika in november 1942 (<a href="/wiki/Operatie_Torch" title="Operatie Torch">Operatie Toorts</a>) en konden de asmogendheden in mei 1943 uit Noord-Afrika verdrijven. Daarna landden de geallieerden op Sicilië en in Italië waarop in september 1943 Italië capituleerde en Duitsland in allerijl ook daar een front moest openen. Aan het <a href="/wiki/Oostfront_(Tweede_Wereldoorlog)" title="Oostfront (Tweede Wereldoorlog)">oostfront</a> werd het Zesde Leger omsingeld in de <a href="/wiki/Slag_om_Stalingrad" title="Slag om Stalingrad">Slag om Stalingrad</a> en gaf zich op 2 februari 1943 over. Het gevreesde Duitse <a href="/wiki/U-boot" title="U-boot">U-boot</a>-wapen, dat zo'n zware tol had geëist van trans-Atlantische konvooien naar Engeland, werd in mei 1943 onder controle gebracht. deze tegenslagen leidden tot een massale mobilisatie van het Duitse volk voor de 'totale oorlog'. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg/260px-Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg" decoding="async" width="260" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg/390px-Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg/520px-Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg 2x" data-file-width="2699" data-file-height="2190" /></a><figcaption>Zwaar ondervoede <a href="/wiki/Joden" title="Joden">joodse</a> gevangen in concenttratiekamp <a href="/wiki/Buchenwald" title="Buchenwald">Buchenwald</a> die bij de bevrijding op 16 april 1945 nog niet waren vermoord of door uitputting overleden.</figcaption></figure><p>Binnenlands was, onder andere door de zware vergeldingsmaatregelen, weinig verzet tegen het <a href="/wiki/Nationaalsocialisme" title="Nationaalsocialisme">nazisme</a>, maar dit was niet geheel afwezig. De oude Pruisische militaire staf was niet alleen ongelukkig met de wijze waarop Hitler steeds meer de militaire leiding van de oorlog naar zich toe trok, maar ze was ook verbolgen over de wijze waarop al bij de inval in Polen allerlei oorlogsmisdaden werden begaan. Een <a href="/wiki/Complot_van_20_juli_1944" title="Complot van 20 juli 1944">aanslag op Hitler</a> door <a href="/wiki/Stauffenberg" title="Stauffenberg">von Stauffenberg</a> en de hierop volgende staatsgreep mislukten. </p><p>De rooms-katholieke <a href="/wiki/Bisdom_M%C3%BCnster" title="Bisdom Münster">bisschop van Münster</a>, <a href="/wiki/Clemens_August_von_Galen" title="Clemens August von Galen">Clemens August von Galen</a>, keerde zich moedig tegen het <a href="/wiki/Euthanasie" title="Euthanasie">euthanasie</a>-programma op onder andere invaliden en zwakbegaafden. Hiernaast was er verzet onder kunstenaars tegen de nazidictatuur. Uitingsmogelijkheden waren echter vrijwel afwezig. </p><p>In 1944 was duidelijk dat Duitsland de oorlog militair aan het verliezen was. Aan het oostfront rukten de Sovjetlegers op tot de grens met Polen. Op <a href="/wiki/6_juni" title="6 juni">6 juni</a> openden de geallieerden een nieuw front in Frankrijk met de <a href="/wiki/Operatie_Overlord" title="Operatie Overlord">Landing in Normandië</a>. Een laatste Duitse tegenaanval in het westen in december 1944, het <a href="/wiki/Slag_om_de_Ardennen" title="Slag om de Ardennen">Ardennenoffensief</a>, mislukte. Nu ging het snel bergafwaarts met het naziregime: in januari 1945 werden de oostgrenzen overschreden door de Sovjets en even later deden de Amerikanen en Britten hetzelfde aan de westgrenzen. In april schudden de Sovjets en Amerikanen elkaar de hand aan de Elbe: Hitler trok zich terug in Berlijn en pleegde zelfmoord wanneer de Russen de stad innemen. In mei capituleerden de laatste restanten van het Duitse leger en was in Europa de oorlog voorbij. </p><p>De Duitse bevolking had ook te lijden onder het oorlogsgeweld. Door de dagelijkse bombardementen van de geallieerden op niet-militaire doelen, in het bijzonder op de grote Duitse steden, met het doel de bevolking in opstand te laten komen tegen de nazileiding of in elk geval te demoraliseren, kwamen 760.000 burgers om het leven en werden miljoenen woningen en andere gebouwen vernietigd. </p><p>Het latere opschuiven van de Duits-Poolse grens naar het westen bij het vredesverdrag betekende voor miljoenen (Heimatvertriebenen) verhuizing naar het westen, met talrijke doden als gevolg. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Map-Germany-1945.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Map-Germany-1945.svg/260px-Map-Germany-1945.svg.png" decoding="async" width="260" height="221" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Map-Germany-1945.svg/390px-Map-Germany-1945.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Map-Germany-1945.svg/520px-Map-Germany-1945.svg.png 2x" data-file-width="3492" data-file-height="2966" /></a><figcaption>De bezettingszones in 1945.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Na_de_nederlaag">Na de nederlaag</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=39" title="Bewerk dit kopje: Na de nederlaag" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=39" title="De broncode bewerken van de sectie: Na de nederlaag"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Duitsland_bezet_(1945-1949)"><span id="Duitsland_bezet_.281945-1949.29"></span>Duitsland bezet (1945-1949)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=40" title="Bewerk dit kopje: Duitsland bezet (1945-1949)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=40" title="De broncode bewerken van de sectie: Duitsland bezet (1945-1949)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Geallieerde_bezettingszones_in_Duitsland" title="Geallieerde bezettingszones in Duitsland">Geallieerde bezettingszones in Duitsland</a></i></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Opdeling_van_Duitsland" title="Opdeling van Duitsland">Opdeling van Duitsland</a></i></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i><a href="/wiki/Voormalige_gebieden_van_het_Duitse_Rijk_in_het_oosten" title="Voormalige gebieden van het Duitse Rijk in het oosten">Voormalige gebieden van het Duitse Rijk in het oosten</a></i></div> <p>In juli/augustus 1945 kwamen de overwinnaars van de oorlog in Potsdam samen (zie <a href="/wiki/Conferentie_van_Potsdam" title="Conferentie van Potsdam">Conferentie van Potsdam</a>), en werd de geallieerde bezetting in Duitsland met als verklaard doel de demilitarisatie, de denazificatie en de democratisering van het land, georganiseerd. Oostenrijk werd weer losgemaakt van Duitsland en voor eeuwig neutraal verklaard; tot op de dag van vandaag is het geen lid van een militair bondgenootschap. De gebieden ten oosten van de rivieren <a href="/wiki/Oder" title="Oder">Oder</a> en <a href="/wiki/Neisse_(rivier)" title="Neisse (rivier)">Neisse</a> werden onder Pools bestuur geplaatst. De in het Westen tijdens de oorlog geannexeerde gebieden, het Franse <a href="/wiki/Elzas-Lotharingen" title="Elzas-Lotharingen">Elzas-Lotharingen</a>, de Belgische <a href="/wiki/Oostkantons" title="Oostkantons">Oostkantons</a> en het <a href="/wiki/Luxemburg_(land)" title="Luxemburg (land)">Groothertogdom Luxemburg</a> kregen hun vooroorlogse status terug. </p><p>Het overblijvende deel van Duitsland werd in vier bezettingszones opgedeeld. De hoofdstad Berlijn werd in vier sectoren verdeeld. Voor het hele land werd het bestuur waargenomen door de <a href="/wiki/Geallieerde_Controleraad" title="Geallieerde Controleraad">Geallieerde Controleraad</a>, en Berlijn werd bestuurd door een gemeenschappelijk stadsbestuur van de vier machten, met aan het hoofd een geallieerd commando. De herinrichting van de Duitse 'Länder' en democratische partijen begon. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:German_territorial_losses_1919_and_1945.svg%3Flang%3Den" title="Bestand:German territorial losses 1919 and 1945.svg?lang=en"><img resource="/wiki/Bestand:German_territorial_losses_1919_and_1945.svg?lang=en" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/German_territorial_losses_1919_and_1945.svg/300px-German_territorial_losses_1919_and_1945.svg.png" decoding="async" width="300" height="251" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/German_territorial_losses_1919_and_1945.svg/450px-German_territorial_losses_1919_and_1945.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/German_territorial_losses_1919_and_1945.svg/600px-German_territorial_losses_1919_and_1945.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="429" /></a><figcaption>De grote gebiedsverliezen van Duitsland in <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a> door toedoen van het <a href="/wiki/Vrede_van_Versailles_(1919)" class="mw-redirect" title="Vrede van Versailles (1919)">Verdrag van Versailles</a> en in <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a> door de <a href="/wiki/Conferentie_van_Potsdam" title="Conferentie van Potsdam">Conferentie van Potsdam</a>.</figcaption></figure> <p>De bezettingsmachten gingen oorspronkelijk in hun eigen zones hun eigen weg, maar in het kader van het opkomende Oost-West conflict gingen de westelijke geallieerden meer en meer samenwerken. Begin 1947 sloten de Amerikaanse en Britse zones zich samen tot de zogenaamde '<a href="/w/index.php?title=Bizone&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bizone (de pagina bestaat niet)">Bizone</a>' (in 1949 zou ook het door Frankrijk bezette gedeelte zich aansluiten om zo de '<a href="/w/index.php?title=Trizone&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trizone (de pagina bestaat niet)">Trizone</a>' te vormen), en werd in het westen (de sovjet-bezettingszone moest onder druk van Stalin deze grootscheeps georganiseerde wederopbouwhulp weigeren) met de uitvoering van het <a href="/wiki/Marshallplan" title="Marshallplan">Marshallplan</a> begonnen. Met de 'Wirtschaftsrat' (Economische raad) werd een van de eerste West-Duitse bestuursorganen gevormd. </p><p>In 1947 vonden nog een paar pogingen plaats om voor het naoorlogse Duitsland een gemeenschappelijke toekomst te vinden, maar dit leidde tot niets. Daarna streefden de westelijke geallieerden ernaar in hun zones een West-Duitse staat op te richten. </p><p>Op 20 maart 1948 verlieten de Sovjets uit protest tegen de Londense zes-landen conferentie (VS, Groot-Brittannië, Frankrijk en de Benelux-landen) de geallieerde controleraad. De conferentie had tot doel de fundamenten voor een heropname van een Duitse, democratische staat in de volkerengemeenschap te leggen. Op deze conferentie werd een aantal documenten opgesteld, die op 1 juli 1948 in <a href="/wiki/Frankfurt_am_Main" title="Frankfurt am Main">Frankfurt am Main</a> aan de ministers-presidenten van de westelijke 'Länder' en de burgemeesters van Bremen en Hamburg overhandigd werden. In deze documenten, de zogenoemde <a href="/w/index.php?title=Frankfurter_Dokumente&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frankfurter Dokumente (de pagina bestaat niet)">Frankfurter Dokumente</a>, worden de ministers-presidenten en burgemeesters gevraagd een grondwet voor een Duitse staat uit te werken, en wordt een aantal richtlijnen meegegeven waaraan deze grondwet moet voldoen. </p><p>Op 20 juni 1948 vond in de westelijke zones een grote munthervorming plaats: de <a href="/wiki/D-mark" class="mw-redirect" title="D-mark">D-mark</a> werd ingevoerd. Deze munthervorming zou de basis leggen voor het latere <a href="/wiki/Wirtschaftswunder" title="Wirtschaftswunder">Wirtschaftswunder</a>. In de sovjet-zone werd daarop op 23 juni eveneens een nieuwe munt (de <a href="/wiki/Oost-Duitse_mark" title="Oost-Duitse mark">Oost-Duitse mark</a>) ingevoerd. Toen de westelijke geallieerden op 24 juni de D-mark ook in <a href="/wiki/West-Berlijn" title="West-Berlijn">West-Berlijn</a> invoerden, reageerden de Sovjets met de <a href="/wiki/Blokkade_van_Berlijn" title="Blokkade van Berlijn">blokkade van Berlijn</a>, die tot mei 1949 zou duren. In die tijd werd het westelijke deel van de stad via een luchtbrug verzorgd. </p><p>Op 10 juli 1948 werd besloten door de ministers-presidenten, in het berghotel op de Rittersturz bij Koblenz, met de oprichting van de bondsrepubliek Duitsland te beginnen. In het "<a href="/wiki/Herrenchiemsee" title="Herrenchiemsee">Altes Schloss Herrenchiemsee</a>" kwam van 10 tot 23 augustus 1948 een "Sachverständigen-Ausschuss für Verfassungsfragen" samen, die een ontwerp-grondwet maakte, die later als discussiebasis door de <a href="/wiki/Parlamentarische_Rat" class="mw-redirect" title="Parlamentarische Rat">Parlamentarische Rat</a> gebruikt werd. De Parlamentarische Rat kwam op 1 september 1948 onder voorzitterschap van <a href="/wiki/Konrad_Adenauer" title="Konrad Adenauer">Konrad Adenauer</a> in het Museum Alexander Koenig in Bonn voor het eerst samen. Alle volgende zittingen vonden in de aula van de Pädagogischen Akademie, het latere Bundeshaus, plaats. De raad werkte de grondwet verder uit. </p><p>Nadat alle <i><a href="/wiki/Deelstaten_van_Duitsland" title="Deelstaten van Duitsland">Länder</a></i>, met uitzondering van Beieren, de grondwet aanvaard hadden, en ze ook door de westelijke geallieerden goedgekeurd was, werd ze op 23 mei 1949 officieel geproclameerd. Hiermede was de Bondsrepubliek Duitsland een feit. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Bondsrepubliek_Duitsland_(1949-1990)"><span id="Bondsrepubliek_Duitsland_.281949-1990.29"></span>Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=41" title="Bewerk dit kopje: Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=41" title="De broncode bewerken van de sectie: Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De <a href="/wiki/Bondsrepubliek_Duitsland_(1949-1990)" title="Bondsrepubliek Duitsland (1949-1990)">Bondsrepubliek Duitsland</a> was een federale <a href="/wiki/Parlementaire_democratie" title="Parlementaire democratie">parlementaire democratie</a> en werd opgericht op <a href="/wiki/23_mei" title="23 mei">23 mei</a> <a href="/wiki/1949" title="1949">1949</a> als samenvoeging van de <a href="/wiki/Frankrijk" title="Frankrijk">Franse</a>, <a href="/wiki/Verenigd_Koninkrijk" title="Verenigd Koninkrijk">Britse</a> en <a href="/wiki/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Amerikaanse</a> bezettingszones. Daartoe werden twee akkoorden gesloten, het <a href="/wiki/Bezettingsstatuut" title="Bezettingsstatuut">Bezettingsstatuut</a>, met nadruk op de binnenlandse bevoegdheden, en het <a href="/wiki/Akkoord_van_Petersberg" title="Akkoord van Petersberg">Akkoord van Petersberg</a>, als aanzet voor het buitenlands beleid. <a href="/wiki/Bonn" title="Bonn">Bonn</a> werd aangewezen als provisorische hoofdstad. De vroegere Duitse hoofdstad, <a href="/wiki/Berlijn" title="Berlijn">Berlijn</a>, werd eveneens verdeeld in een westelijk en een oostelijk deel. <a href="/wiki/West-Berlijn" title="West-Berlijn">West-Berlijn</a> was een <a href="/wiki/Westerse_wereld#Koude_Oorlog" title="Westerse wereld">westelijke</a> <a href="/wiki/Enclave" title="Enclave">enclave</a> in de Duitse Democratische Republiek; Oost-Berlijn werd de hoofdstad van de DDR. Op 22 november 1949 voorzag het <a href="/wiki/Akkoord_van_Petersberg" title="Akkoord van Petersberg">Akkoord van Petersberg</a> een blauwdruk voor de eerste fase van de buitenlandse betrekkingen van de jonge republiek. </p><p>Het door de westelijke geallieerden bezette deel van Duitsland, in de vorm van de Bondsrepubliek, kreeg op 5 mei 1955 een groot deel van haar soevereiniteit terug via de <a href="/wiki/Verdragen_van_Parijs_(1954)" title="Verdragen van Parijs (1954)">Verdragen van Parijs</a>. Het grootste gedeelte van het vroegere bezettingsleger werd echter niet teruggeroepen, voornamelijk om het land te beschermen tegen de bedreiging van de <a href="/wiki/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie">Sovjet-Unie</a>. De Bondsrepubliek werd een van de oprichters van de <a href="/wiki/Europese_Economische_Gemeenschap" title="Europese Economische Gemeenschap">EEG</a> en trad toe tot de <a href="/wiki/Noord-Atlantische_Verdragsorganisatie" title="Noord-Atlantische Verdragsorganisatie">NAVO</a> op 9 mei 1955. De Bondsrepubliek kreeg een eigen leger, de <a href="/wiki/Bundeswehr" title="Bundeswehr">Bundeswehr</a>, dat rechtstreeks onder het commando geplaatst werd van de NAVO. Zij werd een frontlijnstaat in de <a href="/wiki/Koude_Oorlog" title="Koude Oorlog">Koude Oorlog</a> door haar belangrijke positie tussen de landen van het <a href="/wiki/Warschaupact" title="Warschaupact">Warschaupact</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Duitse_Democratische_Republiek_(1949-1990)"><span id="Duitse_Democratische_Republiek_.281949-1990.29"></span>Duitse Democratische Republiek (1949-1990)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=42" title="Bewerk dit kopje: Duitse Democratische Republiek (1949-1990)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=42" title="De broncode bewerken van de sectie: Duitse Democratische Republiek (1949-1990)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_DDR" title="Geschiedenis van de DDR">Geschiedenis van de DDR</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>De <a href="/wiki/Duitse_Democratische_Republiek" title="Duitse Democratische Republiek">DDR</a>, ook wel Oost-Duitsland genoemd, ontstond uit de Russische bezettingszone. Eind mei 1949 vond in de <a href="/wiki/Sovjet-bezettingszone_in_Duitsland" title="Sovjet-bezettingszone in Duitsland">Sovjet-bezettingszone</a> SBZ het 3e <a href="/wiki/Deutscher_Volkskongress" title="Deutscher Volkskongress">Duitse Volkscongres</a> plaats. De leden kozen de 2e Duitse Volksrat als orgaan. Het volkscongres nam de grondwet voor een Deutsche Demokratische Republik eenstemmig aan. Op 7 oktober werd de DDR opgericht. De <a href="/wiki/Duitse_deling" title="Duitse deling">deling van Duitsland</a> was een feit. </p><p>De DDR kreeg een <a href="/wiki/Volkskammer" title="Volkskammer">Volkskammer</a>. Deze koos <a href="/wiki/Wilhelm_Pieck" title="Wilhelm Pieck">Wilhelm Pieck</a> tot president en <a href="/wiki/Otto_Grotewohl" title="Otto Grotewohl">Otto Grotewohl</a> tot minister-president. Tot <a href="/wiki/1971" title="1971">1971</a> oefende de algemeen secretaris van de <a href="/wiki/Sozialistische_Einheitspartei_Deutschlands" title="Sozialistische Einheitspartei Deutschlands">SED</a>, <a href="/wiki/Walter_Ulbricht" title="Walter Ulbricht">Walter Ulbricht</a>, de feitelijke macht in de DDR uit. Als hoofdstad fungeerde <a href="/wiki/Oost-Berlijn" title="Oost-Berlijn">Oost-Berlijn</a>, hoewel Berlijn als geheel formeel onder het bezettingsstatuut bleef vallen. </p><p>In februari 1950 werd het <a href="/wiki/Stasi" title="Stasi">ministerie voor de staatsveiligheid</a>, beter bekend als de "Stasi", opgericht. In juli werd de <a href="/wiki/Oder-Neissegrens" title="Oder-Neissegrens">Oder-Neiße-Linie</a> als Poolse westgrens per verdrag vastgelegd. Op <a href="/wiki/15_oktober" title="15 oktober">15 oktober</a> vonden de eerste Volkskammerverkiezingen plaats. De één partij lijst voor het <a href="/wiki/Nationaal_Front_(DDR)" title="Nationaal Front (DDR)">Nationaal Front</a> kreeg volgens officiële opgaven 99,3% van de stemmen. De kiespraktijk van een één partij lijst bleef tot 1989 bestaan. </p><p>Op 1 januari 1951 begon het eerste <a href="/wiki/Vijfjarenplan" title="Vijfjarenplan">vijfjarenplan</a>. In het voorjaar van 1952 werd over de <a href="/w/index.php?title=Stalin-Nota&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stalin-Nota (de pagina bestaat niet)">Stalin-Nota</a> gedebatteerd. Eind april werd het eerste <a href="/wiki/Volkseigener_Betrieb" title="Volkseigener Betrieb">Volkseigenen Betriebe (VEB)</a> opgericht en eind juni het eerste <a href="/wiki/Landwirtschaftliche_Produktionsgenossenschaft" title="Landwirtschaftliche Produktionsgenossenschaft">LPG</a>. </p><p>In mei 1953 besloot de SED tot verhoging van de arbeidsnormen. Dit riep weerstand op. Het poliburo van de SED oefende zelfkritiek uit en kwam met een "nieuwe koers". Op 17 juni kwam het tot een <a href="/wiki/Volksopstand_in_de_DDR_(1953)" title="Volksopstand in de DDR (1953)">volksopstand</a>, die met behulp van Sovjettroepen werd neergeslagen. </p><p>In de periode van 1949 tot 1961 ontvluchtten ca. 3 miljoen mensen de DDR. Om een verder leegbloeden van de DDR te verhinderen, sloot de DDR op <a href="/wiki/13_augustus" title="13 augustus">13 augustus</a> <a href="/wiki/1961" title="1961">1961</a> de grens met West-Berlijn door de <a href="/wiki/Berlijnse_Muur" title="Berlijnse Muur">Berlijnse Muur</a> af. </p><p>Aan het begin van de <a href="/wiki/1970-1979" title="1970-1979">jaren zeventig</a> kwam het tot een toenadering tussen de DDR en de Bondsrepubliek, geïnitieerd door bondskanselier <a href="/wiki/Willy_Brandt" title="Willy Brandt">Willy Brandt</a>. In 1973 kwam het via het <a href="/wiki/Grundlagenvertrag" title="Grundlagenvertrag">Grundlagenvertrag</a> tot een regeling van de onderlinge betrekkingen tussen de Bondsrepubliek en de DDR. De Sovjet-Unie liet in mei 1971 de eigenzinnige Walter Ulbricht afzetten, hij werd als secretaris van de SED opgevolgd door <a href="/wiki/Erich_Honecker" title="Erich Honecker">Erich Honecker</a>. </p><p>De DDR en de Bondsrepubliek werden in 1973 lid van de <a href="/wiki/Verenigde_Naties" title="Verenigde Naties">VN</a>. Op <a href="/wiki/1_augustus" title="1 augustus">1 augustus</a> <a href="/wiki/1975" title="1975">1975</a> werd door beide staten ook de <a href="/wiki/Helsinki-akkoorden" title="Helsinki-akkoorden">slotakte van Helsinki</a> ondertekend. Het ontnemen van het staatsburgerschap aan <a href="/wiki/Wolf_Biermann" title="Wolf Biermann">Wolf Biermann</a> in november 1976 leidde vooral onder kunstenaars in de DDR tot protesten. </p><p>In <a href="/wiki/1983" title="1983">1983</a> ontving de DDR door bemiddeling van de Beierse minister-president <a href="/wiki/Franz_Josef_Strau%C3%9F" title="Franz Josef Strauß">Franz Josef Strauß</a> een miljardenkrediet om haar stabiliteit te verzekeren. In september 1987 vond het eerste staatsbezoek van Erich Honecker aan de Bondsrepubliek plaats. </p><p>In de zomer en herfst van <a href="/wiki/1989" title="1989">1989</a> vluchten steeds meer DDR-burgers via <a href="/wiki/Hongarije" title="Hongarije">Hongarije</a>, dat op 2 mei zijn grens met <a href="/wiki/Oostenrijk" title="Oostenrijk">Oostenrijk</a> geopend had, naar de Bondsrepubliek. </p><p>De zich verslechterende economische omstandigheden en de vervlogen hoop op meer <a href="/wiki/Vrijheid_(sociologie)" title="Vrijheid (sociologie)">vrijheid</a> leidde in het na de vredesgebeden van de <a href="/wiki/Evangelische_Kerk_in_Duitsland" title="Evangelische Kerk in Duitsland">Evangelisch-Lutherse Kerk</a> tot protestdemonstraties die vooral in <a href="/wiki/Leipzig" title="Leipzig">Leipzig</a> zeer snel tot grote, vreedzame demonstraties uitgroeiden. </p><p>Op 18 oktober trad Honecker af, enkele dagen later gevolgd door de gehele DDR-regering. Op 9 november werd de Berlijnse Muur geopend. De vreedzame <a href="/w/index.php?title=Maandagavonddemonstraties&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maandagavonddemonstraties (de pagina bestaat niet)">maandagavonddemonstraties</a> door de DDR-bevolking leidden hierna tot de ineenstorting van het SED-regime. </p><p>Op 3 oktober 1990 werd het <a href="/wiki/Eenwordingsverdrag" title="Eenwordingsverdrag">Einigungsvertrag</a>, dat de opname van de Oost-Duitse deelstaten in de Bondsrepubliek regelde, getekend. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bondsrepubliek_Duitsland_(1990-heden)"><span id="Bondsrepubliek_Duitsland_.281990-heden.29"></span>Bondsrepubliek Duitsland (1990-heden)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=43" title="Bewerk dit kopje: Bondsrepubliek Duitsland (1990-heden)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=43" title="De broncode bewerken van de sectie: Bondsrepubliek Duitsland (1990-heden)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Na de val van de <a href="/wiki/Berlijnse_Muur" title="Berlijnse Muur">Berlijnse Muur</a> op 9 november 1989 werd de <a href="/wiki/Duitse_hereniging" title="Duitse hereniging">hereniging van de beide Duitslanden</a> snel geregeld. Dit werd in september 1990 geregeld via het <a href="/wiki/Verdrag_inzake_de_afsluitende_regeling_met_betrekking_tot_Duitsland" title="Verdrag inzake de afsluitende regeling met betrekking tot Duitsland">verdrag inzake de afsluitende regeling met betrekking tot Duitsland</a> en formeel voltrokken op 3 oktober 1990. Duitsland herkreeg zijn volledige soevereiniteit en de vier bezettende machten trokken zich officieel terug op 15 maart 1991. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Helmut_Kohl">Helmut Kohl</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=44" title="Bewerk dit kopje: Helmut Kohl" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=44" title="De broncode bewerken van de sectie: Helmut Kohl"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>In december 1990 vond voor de eerste keer de verkiezing van de gezamenlijke <a href="/wiki/Bondsdag" title="Bondsdag">bondsdag</a> plaats. <a href="/wiki/Helmut_Kohl" title="Helmut Kohl">Helmut Kohl</a> bleef <a href="/wiki/Bondskanselier_(Duitsland)" class="mw-redirect" title="Bondskanselier (Duitsland)">Bondskanselier</a> en werd ook in 1994 herkozen. </p><p>In het oude Oost-Duitsland is sinds de <i>Wende</i> enorm geïnvesteerd in verbetering van de <a href="/wiki/Verkeersinfrastructuur" title="Verkeersinfrastructuur">infrastructuur</a>, en enkele regio's hebben zich goed ontwikkeld. Desondanks is de <a href="/wiki/Werkloosheid" title="Werkloosheid">werkloosheid</a> hier hoog. Dit heeft tot gevolg dat veel jonge mensen naar het westen van Duitsland trekken. Het heeft rechts-extremistische tendensen versterkt. Ook de opvolger van de SED, de <a href="/wiki/Partei_des_Demokratischen_Sozialismus" title="Partei des Demokratischen Sozialismus">PDS</a> (sinds 17 juli 2005 hernoeming: "Die Linke") heeft veel aanhang. </p><p>In <a href="/wiki/1991" title="1991">1991</a> werd tot verhuizing van de regering van <a href="/wiki/Bonn" title="Bonn">Bonn</a> naar <a href="/wiki/Berlijn" title="Berlijn">Berlijn</a> besloten, een verhuizing die in 1999 werd afgesloten. 1994 zag <a href="/wiki/Roman_Herzog" title="Roman Herzog">Roman Herzog</a> als opvolger van <a href="/wiki/Richard_von_Weizs%C3%A4cker" title="Richard von Weizsäcker">Richard von Weizsäcker</a> als <a href="/wiki/Bondspresident_van_Duitsland" title="Bondspresident van Duitsland">Bondspresident</a>. Hij werd in 1999 door <a href="/wiki/Johannes_Rau" title="Johannes Rau">Johannes Rau</a> opgevolgd, die in <a href="/wiki/2004" title="2004">2004</a> door <a href="/wiki/Horst_K%C3%B6hler" title="Horst Köhler">Horst Köhler</a> werd afgelost. Sinds het aftreden van <a href="/wiki/Christian_Wulff" title="Christian Wulff">Christian Wulff</a> is <a href="/wiki/Joachim_Gauck" title="Joachim Gauck">Joachim Gauck</a> de Duitse Bondspresident. Met de ondertekening van het <a href="/wiki/Verdrag_betreffende_de_Europese_Unie" class="mw-redirect" title="Verdrag betreffende de Europese Unie">Verdrag van Maastricht</a> werd de <a href="/wiki/Europese_Gemeenschap" title="Europese Gemeenschap">Europese Gemeenschap</a> in de <a href="/wiki/Europese_Unie" title="Europese Unie">Europese Unie</a> omgezet. Deze heeft duidelijk veel verder gaande doelstellingen. Het resulteerde in onder andere de invoering van de <a href="/wiki/Euro" title="Euro">euro</a> en het opstellen van een grondwet, die als doel een verenigd Europa heeft. </p><p>Gedurende de laatste jaren wordt de roep om en eigen zetel van Duitsland in de <a href="/wiki/Veiligheidsraad_van_de_Verenigde_Naties" title="Veiligheidsraad van de Verenigde Naties">VN-veiligheidsraad</a> steeds sterker. Een roep die buiten de Duitse grenzen vaak kritisch bekeken wordt en vanwege de minder goede betrekkingen tussen Duitsland en de <a href="/wiki/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Verenigde Staten</a> door velen als niet realistisch gezien wordt. Na de hereniging heeft de <a href="/wiki/Bundeswehr" title="Bundeswehr">Bundeswehr</a> in internationaal verband voor het eerst acties buiten haar eigen landsgrenzen uitgevoerd in <a href="/wiki/Joegoslavi%C3%AB" title="Joegoslavië">Joegoslavië</a> en <a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Gerhard_Schröder_(1998-2005)"><span id="Gerhard_Schr.C3.B6der_.281998-2005.29"></span>Gerhard Schröder (1998-2005)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=45" title="Bewerk dit kopje: Gerhard Schröder (1998-2005)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=45" title="De broncode bewerken van de sectie: Gerhard Schröder (1998-2005)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Bij de Bondsdagverkiezingen van <a href="/wiki/1998" title="1998">1998</a> werd de coalitie van CDU/CSU-FDP onder Kohl door de Nedersaksische minister-president <a href="/wiki/Gerhard_Schr%C3%B6der" title="Gerhard Schröder">Gerhard Schröder</a> afgelost. Oorzaak was onder andere de grote achterstand in sociaal-economische hervormingen.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Wordt dit door een grote meerderheid aan auteurs geduidt als (enige) reden van de SPD-winst?">[bron?]</span></a></sup> Het was de eerste echte verkiezingsnederlaag van een Duitse bondsregering. Bij voorgaande machtswisselingen was er altijd sprake van een wisseling van coalitiepartners. </p><p>De nieuwe regering van de <a href="/wiki/Sozialdemokratische_Partei_Deutschlands" title="Sozialdemokratische Partei Deutschlands">SPD</a> en <a href="/wiki/B%C3%BCndnis_90/Die_Gr%C3%BCnen" title="Bündnis 90/Die Grünen">Bündnis 90/Die Grünen</a> voerde ook een aantal veranderingen door, maar deze werden zodanig afgezwakt, dat de werking zeer omstreden is. Met de veiling van de <a href="/wiki/Universal_Mobile_Telecommunications_System" class="mw-redirect" title="Universal Mobile Telecommunications System">UMTS</a>-licenties in <a href="/wiki/2000" title="2000">2000</a> vloeide geld in de staatskas, maar hierna steeg het begrotingstekort. </p><p>Op 1 januari 2002 werd de euro als betaalmiddel ingevoerd. Bij de Bondsdagverkiezingen in 2002 werd de coalitie voortgezet, hoewel met een kleine minderheid. De overstromingen van <a href="/wiki/Elbe_(rivier)" title="Elbe (rivier)">Elbe</a> en <a href="/wiki/Donau" title="Donau">Donau</a> richtten in augustus 2002 grote schade aan. In de herfst 2004 werd het <a href="/wiki/Verdrag_tot_vaststelling_van_een_Grondwet_voor_Europa" title="Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa">Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa</a> ondertekend. Mede door een verandering in de tellingsystematiek kwam in januari 2005 het aantal werklozen boven de 5 miljoen uit; in 2010 waren dit er 3,4 miljoen. </p><p>Sinds de terreuraanslagen op het <a href="/wiki/World_Trade_Center_(New_York)" class="mw-redirect" title="World Trade Center (New York)">World Trade Center</a> op 11 september 2001 ziet Duitsland zich voor nieuwe uitdagingen geplaatst. Na de oorlog van de <a href="/wiki/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Verenigde Staten</a> tegen <a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a> in 2002 zijn er soldaten van de Bundeswehr in Afghanistan gestationeerd. Duitsland verzette zich tegen de inval van de Verenigde Staten in Irak in 2003 en heeft daaraan dan ook niet meegewerkt. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Angela_Merkel_(2005-2021)"><span id="Angela_Merkel_.282005-2021.29"></span>Angela Merkel (2005-2021)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=46" title="Bewerk dit kopje: Angela Merkel (2005-2021)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=46" title="De broncode bewerken van de sectie: Angela Merkel (2005-2021)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Onder bondskanselier <a href="/wiki/Angela_Merkel" title="Angela Merkel">Angela Merkel</a> (CSU) kreeg ook Duitsland sinds 2013 te maken met de <a href="/wiki/Europese_vluchtelingencrisis" title="Europese vluchtelingencrisis">Europese vluchtelingencrisis</a>. Aan Merkels uitspraak '<a href="/wiki/Wir_schaffen_das" title="Wir schaffen das">Wir schaffen das</a>' in augustus 2015 werd internationaal aandacht besteed.<sup class="noprint nopopups"><a href="/wiki/Wikipedia:Bronvermelding#Bron_gevraagd" title="Wikipedia:Bronvermelding"><span title="Voor deze uitspraak is sinds 29 maart 2024 een bronvermelding gewenst. Motivering: Wordt deze crisis, en deze korte mondelinge reactie er op van Merkel, door een breed veld aan auteurs als de meest belangrijke crisis beschreven en haar meest belangrijke regeringsdaad? Heeft Merkel wellicht nog iets anders gedaan om het te schaffen?">[bron?]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Olaf_Scholz_(2021-)"><span id="Olaf_Scholz_.282021-.29"></span>Olaf Scholz (2021-)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=47" title="Bewerk dit kopje: Olaf Scholz (2021-)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=47" title="De broncode bewerken van de sectie: Olaf Scholz (2021-)"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Op 8 december 2021 werd de voormalige <a href="/wiki/Lijst_van_Duitse_ministers_van_Financi%C3%ABn" title="Lijst van Duitse ministers van Financiën">minister van Financiën</a> uit het <a href="/wiki/Kabinet-Merkel_IV" title="Kabinet-Merkel IV">Kabinet-Merkel IV</a> verkozen tot <a href="/wiki/Bondskanselier_van_Duitsland" title="Bondskanselier van Duitsland">Bondskanselier van Duitsland</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=48" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=48" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Duitse_literatuur" title="Duitse literatuur">Duitse literatuur</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografie">Bibliografie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=49" title="Bewerk dit kopje: Bibliografie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=49" title="De broncode bewerken van de sectie: Bibliografie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span style="font-variant:small-caps;">Barraclough, G.</span> (1979): <i>The origins of modern Germany</i>, second edition, Basil Blackwell, Oxford.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Blockmans, W. en Hoppenbrouwers, P.</span> (2002): <i>Eeuwen des onderscheids. Een geschiedenis van middeleeuws Europa</i>, Prometheus, Amsterdam.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Fulbrook, M.</span> (1990): <i>A concise history of Germany</i>, Cambridge University Press, Cambridge enz..</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Jansen, H.P.H.</span> (1981): <i>Geschiedenis van de Middeleeuwen</i>, derde druk, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht/Antwerpen.</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Jarausch, K.H.</span> (2018): <i>Zerrissene Leben. Das Jahrhundert unserer Mütter und Väter</i>, WBG THEISS, Darmstadt (oorspronkelijke Engelstalige uitgave: <i>Broken Lives. How Ordinary Germans Experienced the Twentieth Century</i>, Princeton University Press, 2018)</li> <li><span style="font-variant:small-caps;">Jähner, Harald</span> (2020): <i>Wolfstijd. Duitsland en de Duitsers 1945-1955</i> <a href="/wiki/De_Arbeiderspers" title="De Arbeiderspers">De Arbeiderspers</a> <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789029541121" title="Speciaal:Boekbronnen/9789029541121">ISBN 9789029541121</a></span> NUR 320 (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201124002412/https://www.singeluitgeverijen.nl/de-arbeiderspers/boek/wolfstijd/">gearchiveerd</a>)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Noten">Noten</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&veaction=edit&section=50" title="Bewerk dit kopje: Noten" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&action=edit&section=50" title="De broncode bewerken van de sectie: Noten"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">Deze bevolkingsaantallen zijn slechts ruwe schattingen. Het is niet ongewoon dat vakhistorici wat dit betreft tot uiteenlopende conclusies komen. De gegevens zijn ontleend aan <span style="font-variant:small-caps;">T. Chandler en G. Fox</span> (1974): <i>3000 years of urban growth</i>, Academic Press, New York enz., p.10.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">Fulbrook, M.</span> (1990): <i>A concise history of Germany</i>, Cambridge University Press, Cambridge enz., p. 13.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">T. Chandler en G. Fox</span> (1974): <i>3000 years of urban growth</i>, Academic Press, New York enz., p.13.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Door latere politici en historici werden hier dan ook de nodige vraagtekens bijgezet maar nog altijd zijn de meningen verdeeld</span> </li> </ol></div></div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Geschiedenis_van_Duitsland#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Geschiedenis van Duitsland">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:History_of_Germany#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:History of Germany">History of Germany</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Geschiedenis_van_Europa"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_geschiedenis_Europa" title="Sjabloon:Navigatie geschiedenis Europa"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/nl:Overleg_sjabloon:Navigatie_geschiedenis_Europa" title="Overleg sjabloon"><img alt="Overleg sjabloon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_geschiedenis_Europa&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Geschiedenis_van_Europa" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Geschiedenis_van_Europa" title="Geschiedenis van Europa">Geschiedenis van Europa</a></div> <div class="navigatie-inhoud"> <p><b>Geschiedenis van:</b> <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Albani%C3%AB" title="Geschiedenis van Albanië">Albanië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Andorra" title="Geschiedenis van Andorra">Andorra</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Azerbeidzjan" title="Geschiedenis van Azerbeidzjan">Azerbeidzjan</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Belgi%C3%AB" title="Geschiedenis van België">België</a> (<a href="/wiki/Geschiedenis_van_Vlaanderen" title="Geschiedenis van Vlaanderen">Vlaanderen</a>, <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Walloni%C3%AB" title="Geschiedenis van Wallonië">Wallonië</a>) · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Bosni%C3%AB_en_Herzegovina" title="Geschiedenis van Bosnië en Herzegovina">Bosnië en Herzegovina</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Bulgarije" title="Geschiedenis van Bulgarije">Bulgarije</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Denemarken" title="Geschiedenis van Denemarken">Denemarken</a> · <a class="mw-selflink selflink">Duitsland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Estland" title="Geschiedenis van Estland">Estland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Faer%C3%B6er" title="Geschiedenis van de Faeröer">Faeröer</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Finland" title="Geschiedenis van Finland">Finland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Frankrijk" title="Geschiedenis van Frankrijk">Frankrijk</a> (<a href="/wiki/Geschiedenis_van_Bretagne" title="Geschiedenis van Bretagne">Bretagne</a>, <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Corsica" title="Geschiedenis van Corsica">Corsica</a>) · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Georgi%C3%AB" title="Geschiedenis van Georgië">Georgië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Griekenland" title="Geschiedenis van Griekenland">Griekenland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Hongarije" title="Geschiedenis van Hongarije">Hongarije</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Ierland" title="Geschiedenis van Ierland">Ierland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Itali%C3%AB" title="Geschiedenis van Italië">Italië</a> (<a href="/wiki/Geschiedenis_van_Sicili%C3%AB" title="Geschiedenis van Sicilië">Sicilië</a>) · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Kosovo" title="Geschiedenis van Kosovo">Kosovo</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Kroati%C3%AB" title="Geschiedenis van Kroatië">Kroatië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Letland" title="Geschiedenis van Letland">Letland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Liechtenstein" title="Geschiedenis van Liechtenstein">Liechtenstein</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Litouwen" title="Geschiedenis van Litouwen">Litouwen</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Luxemburg" title="Geschiedenis van Luxemburg">Luxemburg</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Malta" title="Geschiedenis van Malta">Malta</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Moldavi%C3%AB" title="Geschiedenis van Moldavië">Moldavië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Monaco" title="Geschiedenis van Monaco">Monaco</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Montenegro" title="Geschiedenis van Montenegro">Montenegro</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Nederland" title="Geschiedenis van Nederland">Nederland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Noord-Macedoni%C3%AB" title="Geschiedenis van Noord-Macedonië">Noord-Macedonië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Noorwegen" title="Geschiedenis van Noorwegen">Noorwegen</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Oekra%C3%AFne" title="Geschiedenis van Oekraïne">Oekraïne</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Oostenrijk" title="Geschiedenis van Oostenrijk">Oostenrijk</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Polen" title="Geschiedenis van Polen">Polen</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Portugal" title="Geschiedenis van Portugal">Portugal</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Roemeni%C3%AB" title="Geschiedenis van Roemenië">Roemenië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Rusland" title="Geschiedenis van Rusland">Rusland</a> (<a href="/wiki/Geschiedenis_van_Tsjetsjeni%C3%AB" title="Geschiedenis van Tsjetsjenië">Tsjetsjenië</a>) · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_San_Marino" title="Geschiedenis van San Marino">San Marino</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Servi%C3%AB" title="Geschiedenis van Servië">Servië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Sloveni%C3%AB" title="Geschiedenis van Slovenië">Slovenië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Slowakije" title="Geschiedenis van Slowakije">Slowakije</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Spanje" title="Geschiedenis van Spanje">Spanje</a> (<a href="/wiki/Geschiedenis_van_Cataloni%C3%AB" title="Geschiedenis van Catalonië">Catalonië</a>, <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Galici%C3%AB_(Spanje)" title="Geschiedenis van Galicië (Spanje)">Galicië</a>) · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Tsjechische_landen" title="Geschiedenis van de Tsjechische landen">Tsjechië</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Turkije" title="Geschiedenis van Turkije">Turkije</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Vaticaanstad" title="Geschiedenis van Vaticaanstad">Vaticaanstad</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_het_Verenigd_Koninkrijk" title="Geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk">Verenigd Koninkrijk</a> (<a href="/wiki/Geschiedenis_van_Engeland" title="Geschiedenis van Engeland">Engeland</a>, <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Schotland" title="Geschiedenis van Schotland">Schotland</a>, <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Wales" title="Geschiedenis van Wales">Wales</a>, <a href="/wiki/Categorie:Geschiedenis_van_Noord-Ierland" title="Categorie:Geschiedenis van Noord-Ierland">Noord-Ierland</a>) · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Wit-Rusland" title="Geschiedenis van Wit-Rusland">Wit-Rusland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_IJsland" title="Geschiedenis van IJsland">IJsland</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Zweden" title="Geschiedenis van Zweden">Zweden</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Zwitserland" title="Geschiedenis van Zwitserland">Zwitserland</a> </p><p><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Balkan" title="Geschiedenis van de Balkan">Balkan</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Britse_Eilanden" title="Geschiedenis van de Britse Eilanden">Britse Eilanden</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Kaukasus" title="Geschiedenis van de Kaukasus">Kaukasus</a> · <a href="/wiki/Tijdlijn_van_de_Lage_Landen" title="Tijdlijn van de Lage Landen">Lage Landen</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Oost-Europa" title="Geschiedenis van Oost-Europa">Oost-Europa</a> · <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Scandinavi%C3%AB" title="Geschiedenis van Scandinavië">Scandinavië</a> </p> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&oldid=68151145">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&oldid=68151145</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Geschiedenis_van_Duitsland" title="Categorie:Geschiedenis van Duitsland">Geschiedenis van Duitsland</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Verborgen categorieën: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Artikel_mist_referentie_sinds_maart_2024" title="Categorie:Wikipedia:Artikel mist referentie sinds maart 2024">Wikipedia:Artikel mist referentie sinds maart 2024</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Wikipedia:Alle_artikelen_die_een_referentie_missen" title="Categorie:Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen">Wikipedia:Alle artikelen die een referentie missen</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 22 sep 2024 om 17:17.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Geschiedenis_van_Duitsland&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-4fsrh","wgBackendResponseTime":186,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.256","walltime":"0.419","ppvisitednodes":{"value":2649,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":39702,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":11399,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":3328,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 140.366 1 -total"," 33.89% 47.574 1 Sjabloon:Commonscat"," 30.57% 42.916 1 Sjabloon:Zusterproject_box"," 26.83% 37.663 2 Sjabloon:First_non_empty"," 15.40% 21.615 1 Sjabloon:Navigatie_geschiedenis_Europa"," 13.95% 19.580 1 Sjabloon:Zijbalk_geschiedenis_Duitsland"," 12.92% 18.141 1 Sjabloon:Navigatie"," 12.53% 17.585 1 Sjabloon:References"," 5.91% 8.297 14 Sjabloon:Zie_hoofdartikel"," 5.70% 7.999 11 Sjabloon:Aut"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.012","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":698284,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-587f7d4878-dd4fm","timestamp":"20241120175627","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Geschiedenis van Duitsland","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Geschiedenis_van_Duitsland","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q122131","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q122131","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-03-15T21:03:45Z","dateModified":"2024-09-22T16:17:37Z"}</script> </body> </html>