CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-not-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Brontekst bekijken van Natuurkunde - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-not-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":true,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat": "dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"28dd626a-ed26-41f6-8821-18f392126263","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Natuurkunde","wgTitle":"Natuurkunde","wgCurRevisionId":68875252,"wgRevisionId":0,"wgArticleId":1140,"wgIsArticle":false,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"edit","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":[],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Natuurkunde","wgRelevantArticleId":1140,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr", "pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.charinsert.styles":"ready", "ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.edit.collapsibleFooter","site","mediawiki.page.ready","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.charinsert","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.charinsert.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CollageFisica_cropped.png/1200px-CollageFisica_cropped.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1295"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CollageFisica_cropped.png/800px-CollageFisica_cropped.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="864"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/CollageFisica_cropped.png/640px-CollageFisica_cropped.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="691"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Brontekst bekijken van Natuurkunde - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Natuurkunde"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Natuurkunde&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Natuurkunde"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Natuurkunde rootpage-Natuurkunde skin-vector-2022 action-edit"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Hoofdmenu" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/26_februari"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas"><span>Speciale pagina's</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Natuurkunde&returntoquery=action%3Dedit" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Natuurkunde&returntoquery=action%3Dedit" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Natuurkunde&returntoquery=action%3Dedit" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Natuurkunde&returntoquery=action%3Dedit" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Brontekst bekijken van Natuurkunde</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Dit artikel bestaat alleen in deze taal. Het artikel in andere talen toevoegen." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-0" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Talen toevoegen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="uls-after-portlet-link"></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Natuurkunde" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Natuurkunde" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Natuurkunde"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Natuurkunde&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="selected collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Natuurkunde&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Natuurkunde&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Natuurkunde"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Natuurkunde&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="selected collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Natuurkunde&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Natuurkunde&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Natuurkunde" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Natuurkunde" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Natuurkunde&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DNatuurkunde%26action%3Dedit"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DNatuurkunde%26action%3Dedit"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q413" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle">← <a href="/wiki/Natuurkunde" title="Natuurkunde">Natuurkunde</a></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><p>U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want: </p> <ul class="permissions-errors"><li class="mw-permissionerror-blockedtext"><div style="border-top:3.5px solid #c71e1e; line-height: 1.4; text-align: left; font-size: 1.1em;"> <div style="height:.5em"></div>  <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Bestand:Cross_red_circle.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Cross_red_circle.svg/46px-Cross_red_circle.svg.png" decoding="async" width="46" height="46" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Cross_red_circle.svg/69px-Cross_red_circle.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Cross_red_circle.svg/92px-Cross_red_circle.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption></figcaption></figure> <big><b>U heeft geen bewerkingsrechten</b></big><br />De opgegeven reden van uw blokkering luidt: <b>Open proxy - <a href="/wiki/Wikipedia:Blockreason9" title="Wikipedia:Blockreason9">Nadere informatie</a>.</b> <div style="height:.5em"></div> <p><i>Indien u enkel Wikipedia wenst te lezen is dit van geen enkel belang. U heeft toegang tot alle aanwezige informatie.</i> </p><p>U klikte op een link om een pagina op Wikipedia te bewerken, hetzij om de tekst daarvan aan te passen, hetzij om een nieuw artikel aan te maken. U kunt dit (op dit moment) niet doen omdat u geblokkeerd bent. Als u Wikipedia enkel wenst te lezen mist u niets. </p> <ul><li><b>Niet aangemelde gebruiker:</b> indien u geen gebruik maakt van een <a href="/wiki/Help:Aanmelden" class="mw-redirect" title="Help:Aanmelden">gebruikersaccount</a> en u krijgt deze melding, dan is uw externe <a href="/wiki/IP-adres" title="IP-adres">IP-adres</a> geblokkeerd. Een IP-adres is een nummer waarmee uw computer op het internet kan worden geïdentificeerd. Dat van u is <b>8.222.208.146</b>. Als er problemen zijn met anonieme gebruikers, zoals in het geval van vandalisme, wordt daarvan soms het IP-adres geblokkeerd. <b>Dit is niet noodzakelijkerwijs persoonlijk bedoeld.</b> Veel mensen delen hun IP-adres met andere gebruikers. Dit is bijna zeker het geval indien u via een school of bedrijf met het internet bent verbonden. Ongewenste bewerkingen van iemand anders kunnen helaas de reden zijn dat u nu geen bewerkingsrechten heeft. Ook kan het zijn dat uw IP-adres is geblokkeerd omdat u via een mobiele internetverbinding bewerkingen in Wikipedia wilt uitvoeren. Mobiele netwerken wijzen dynamische IP-adressen toe die om beveiligingsredenen standaard zijn geblokkeerd voor anonieme bewerkingen. <ul><li>Oplossing: sommige blokkeringen worden opgelegd voor een korte periode. Kijk in <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Speciaal:Ipblocklist&ip=8.222.208.146">het logboek</a></span> tot wanneer de blokkering loopt. U kunt daar ook zien welk type blokkering is opgelegd. Ziet u de vermelding <i>alleen anoniemen</i> staan, dan zult u wel bewerkingsrechten hebben indien u <a href="/wiki/Speciaal:Aanmelden" title="Speciaal:Aanmelden">inlogt</a> als een geregistreerde gebruiker. Ziet u ook de vermelding <i>aanmaken account geblokkeerd</i>, dan kunt u via uw huidige internetverbinding geen account aanmaken. Is deze laatste vermelding er echter niet, dan kunt u gewoon een <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Speciaal:Userlogin&type=signup">gebruikersaccount aanmaken</a></span>. Informatie over andere oplossingen vindt u op de pagina <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://nl.wikimedia.org/wiki/Help:Oplossingen_voor_geblokkeerde_gebruikers">Oplossingen voor geblokkeerde gebruikers</a></span>.</li></ul></li></ul> <ul><li><b>Geregistreerde gebruiker:</b> uw gebruikersaccount kan geblokkeerd zijn. Als u niet weet waarom u geblokkeerd bent, kijk dan op uw overlegpagina. Mogelijk vindt u daar een toelichting. Ook kunt u tijdens een blokkade uw overlegpagina blijven bewerken en kunt u daar vragen stellen over de reden van de blokkade; tenzij u deze mogelijkheid expliciet is ontnomen.</li></ul> <p><i>Voor verdere vragen kunt u <a href="/wiki/Speciaal:Contactpagina" title="Speciaal:Contactpagina">contact opnemen</a> met het e-mailteam van de Nederlandstalige Wikipedia. Als u een geregistreerde gebruiker bent, vermeld dan ook een link naar uw gebruikerspagina.</i> </p> </div></li><li class="mw-permissionerror-blockedtext"><div style="border-top:3.5px solid #c71e1e; line-height: 1.4; text-align: left; font-size: 1.1em;"> <div style="height:.5em"></div>  <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Bestand:Cross_red_circle.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Cross_red_circle.svg/46px-Cross_red_circle.svg.png" decoding="async" width="46" height="46" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Cross_red_circle.svg/69px-Cross_red_circle.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Cross_red_circle.svg/92px-Cross_red_circle.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption></figcaption></figure> <big><b>U heeft geen bewerkingsrechten</b></big><br />De opgegeven reden van uw blokkering luidt: <b>Open proxy - <a href="/wiki/Wikipedia:Blockreason9" title="Wikipedia:Blockreason9">Nadere informatie</a>.</b> <div style="height:.5em"></div> <p><i>Indien u enkel Wikipedia wenst te lezen is dit van geen enkel belang. U heeft toegang tot alle aanwezige informatie.</i> </p><p>U klikte op een link om een pagina op Wikipedia te bewerken, hetzij om de tekst daarvan aan te passen, hetzij om een nieuw artikel aan te maken. U kunt dit (op dit moment) niet doen omdat u geblokkeerd bent. Als u Wikipedia enkel wenst te lezen mist u niets. </p> <ul><li><b>Niet aangemelde gebruiker:</b> indien u geen gebruik maakt van een <a href="/wiki/Help:Aanmelden" class="mw-redirect" title="Help:Aanmelden">gebruikersaccount</a> en u krijgt deze melding, dan is uw externe <a href="/wiki/IP-adres" title="IP-adres">IP-adres</a> geblokkeerd. Een IP-adres is een nummer waarmee uw computer op het internet kan worden geïdentificeerd. Dat van u is <b>8.222.208.146</b>. Als er problemen zijn met anonieme gebruikers, zoals in het geval van vandalisme, wordt daarvan soms het IP-adres geblokkeerd. <b>Dit is niet noodzakelijkerwijs persoonlijk bedoeld.</b> Veel mensen delen hun IP-adres met andere gebruikers. Dit is bijna zeker het geval indien u via een school of bedrijf met het internet bent verbonden. Ongewenste bewerkingen van iemand anders kunnen helaas de reden zijn dat u nu geen bewerkingsrechten heeft. Ook kan het zijn dat uw IP-adres is geblokkeerd omdat u via een mobiele internetverbinding bewerkingen in Wikipedia wilt uitvoeren. Mobiele netwerken wijzen dynamische IP-adressen toe die om beveiligingsredenen standaard zijn geblokkeerd voor anonieme bewerkingen. <ul><li>Oplossing: sommige blokkeringen worden opgelegd voor een korte periode. Kijk in <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Speciaal:Ipblocklist&ip=8.222.208.146">het logboek</a></span> tot wanneer de blokkering loopt. U kunt daar ook zien welk type blokkering is opgelegd. Ziet u de vermelding <i>alleen anoniemen</i> staan, dan zult u wel bewerkingsrechten hebben indien u <a href="/wiki/Speciaal:Aanmelden" title="Speciaal:Aanmelden">inlogt</a> als een geregistreerde gebruiker. Ziet u ook de vermelding <i>aanmaken account geblokkeerd</i>, dan kunt u via uw huidige internetverbinding geen account aanmaken. Is deze laatste vermelding er echter niet, dan kunt u gewoon een <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Speciaal:Userlogin&type=signup">gebruikersaccount aanmaken</a></span>. Informatie over andere oplossingen vindt u op de pagina <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://nl.wikimedia.org/wiki/Help:Oplossingen_voor_geblokkeerde_gebruikers">Oplossingen voor geblokkeerde gebruikers</a></span>.</li></ul></li></ul> <ul><li><b>Geregistreerde gebruiker:</b> uw gebruikersaccount kan geblokkeerd zijn. Als u niet weet waarom u geblokkeerd bent, kijk dan op uw overlegpagina. Mogelijk vindt u daar een toelichting. Ook kunt u tijdens een blokkade uw overlegpagina blijven bewerken en kunt u daar vragen stellen over de reden van de blokkade; tenzij u deze mogelijkheid expliciet is ontnomen.</li></ul> <p><i>Voor verdere vragen kunt u <a href="/wiki/Speciaal:Contactpagina" title="Speciaal:Contactpagina">contact opnemen</a> met het e-mailteam van de Nederlandstalige Wikipedia. Als u een geregistreerde gebruiker bent, vermeld dan ook een link naar uw gebruikerspagina.</i> </p> </div></li><li class="mw-permissionerror-globalblocking-blockedtext-range"><b>Uw IP-adres bevindt zich in een bereik dat <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Global_blocks" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Global blocks">op alle wiki’s van de Wikimedia Foundation geblokkeerd is</a>.</b> <p>Deze blokkade is ingesteld door <a href="/wiki/Gebruiker:Jon_Kolbert" title="Gebruiker:Jon Kolbert">‪Jon Kolbert‬</a>. De opgegeven reden is <i><a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/NOP" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/NOP">Open proxy/Webhost</a>: See the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/WM:OP/H" class="extiw" title="m:WM:OP/H">help page</a> if you are affected </i>. </p> <ul><li>Aanvang blokkade: 27 aug 2023 16:12</li> <li>Einde blokkade: 27 aug 2028 16:12</li></ul> <p>Uw huidige IP-adres is 8.222.208.146. Het geblokkeerde bereik is 8.222.128.0/17. </p><p>Vermeld alle bovenstaande gegevens als u ergens op deze blokkade reageert. Als u denkt dat u per abuis bent geblokkeerd, kunt u aanvullende informatie en instructies vinden in het algemene beleid <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/No_open_proxies" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/No open proxies">Geen open proxy’s</a>. </p> Anders kunt u om de blokkering bespreken <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Steward_requests/Global" class="extiw" title="m:Steward requests/Global">een verzoek om beoordeling op Meta-Wiki plaatsen</a>.</li></ul><hr /> <p>U kunt de brontekst van deze pagina bekijken en kopiëren. </p><textarea readonly="" accesskey="," id="wpTextbox1" cols="80" rows="25" style="" class="mw-editfont-monospace" lang="nl" dir="ltr" name="wpTextbox1">[[Bestand:CollageFisica cropped.png|thumb|upright=1.1|Verschillende [[fenomeen|natuurkundige verschijnselen]]]] '''Natuurkunde''' of '''fysica''' is de [[wetenschap]] die zich bezighoudt met de algemene eigenschappen van [[materie]], [[straling]] en [[energie]], evenals het gedrag ervan in de [[ruimte (natuurkunde)|ruimte]] en de [[tijd]]. Fysici onderzoeken fenomenen zoals [[kracht]], [[beweging (natuurkunde)|beweging]] en [[evenwicht]], [[warmte]], [[licht]], [[geluid]], [[magnetisme]] en [[elektriciteit]]. Natuurkunde is een van de meest fundamentele wetenschappelijke disciplines, en haar belangrijkste doel is te verklaren hoe de wereld, vanaf het [[Heelal|universum]] tot de kleinste deeltjes, werkt en in elkaar steekt.<ref name="Freedman">{{Citeer boek|auteur=Young H, Freedman R.|year=2014|edition=13th|title=Sears and Zemansky's University Physics with Modern Physics Technology Update|publisher=Pearson Education|isbn=978-1-292-02063-1|pages=1-5|taal=en}}</ref><ref>{{Citeer boek |auteur=Tipler P, Llewellyn R. |title=Modern Physics|url=https://archive.org/details/modernphysics0000tipl |year=2003|publisher=W. H. Freeman|isbn=978-0-7167-4345-3|taal=en}}</ref><ref>{{Citeer boek|last=Toraldo Di Francia|first=G.|title=The Investigation of the Physical World|year=1976|taal=en|isbn=978-0-521-29925-1}}</ref> Zoals de meeste [[natuurwetenschap]]pen wordt de natuurkunde beoefend in een wisselwerking tussen [[theorie]] en [[experiment]], waarbij theorieën leiden tot experimenten, en experimenten kunnen dienen als inspiratie of aanwijzingen voor nieuwe theorieën. Natuurkundige theorieën kunnen zeer ingewikkeld worden, hoewel er in beginsel gestreefd wordt naar eenvoud. Een uitspraak van [[Albert Einstein]] luidt, dat een verklaring 'zo eenvoudig mogelijk' moet zijn, 'maar niet eenvoudiger', dus niet ten koste van de juistheid. Natuurkundige principes zijn relevant voor veel aangrenzende onderzoeksgebieden, zoals [[biofysica]] en [[technologie]], waardoor een strikte afbakening van de natuurkunde niet te geven is. Methoden en technieken die afkomstig zijn uit de natuurkunde blijken dikwijls in andere wetenschapsgebieden toepasbaar, en kunnen aanleiding geven tot nieuwe vraagstukken binnen de wiskunde en [[filosofie]].<ref name="Freedman" /> Uit natuurkundige inzichten vloeien veel [[technologie]]ën voort. De toegenomen kennis van [[elektromagnetisme]], [[vastestoffysica]] en [[kernfysica]] heeft bijvoorbeeld geleid tot de ontwikkeling van nieuwe producten die de moderne samenleving ingrijpend hebben veranderd, zoals de [[televisie]], [[computer]]s, huishoudelijke apparaten en [[kernwapen]]s;<ref name="Freedman" /> vooruitgang in de [[thermodynamica]] leidde tot ontwikkelingen van [[industrialisatie]]; en vooruitgang in de [[mechanica]] inspireerde de [[differentiaalrekening]]. == Oorsprong van het woord == De meeste talen gebruiken een variant van het woord ''fysica'' naar de titel van het werk Φυσικὴ ἀκρόασις (''Phusikè akroasis'') van [[Aristoteles]]. Het woord ''natuurkunde'' is samen met een aantal andere [[Taalpurisme|purismen]] in de 16de-17de eeuw ingevoerd door de Brugse geleerde [[Simon Stevin]]. == Afbakening == [[Bestand:Keck laser at night.png|thumb|Een [[Laser (licht)|laserstraal]] vanaf de [[Keck-observatorium|Keck-telescoop-2]] op [[Mauna Kea]], [[Hawaï]]. Deze straal dient om voor atmosferische turbulentie ([[seeing]]) tijdens sterrenkundige waarnemingen te corrigeren door middel van [[adaptieve optiek]]. Rechts is de [[Melkweg (sterrenstelsel)|Melkweg]] zichtbaar. Uit de sterrenstreepjes blijkt de [[Rotatie (natuurkunde)|rotatie]] van de [[Aarde (planeet)|aarde]] gedurende de [[belichtingstijd]] van 3 minuten.]] [[Bestand:FA-18 Hornet breaking sound barrier (7 July 1999).jpg|thumb|[[F/A-18 Hornet|F-18 Hornet]] met [[transsonische snelheid]] (rond de [[geluidssnelheid]]). De kegelvormige [[wolk]] ontstaat door [[condensatie]] van waterdruppeltjes in de zone van lagere druk en temperatuur achter de vleugel. Ook bovenachter de [[cockpit]] is condensatie zichtbaar.]] [[Bestand:Dopplerfrequenz.gif|thumb|De [[frequentie]] en de [[golflengte]] van een bewegende [[geluid]]s- of [[licht]]bron verandert voor de waarnemer door het [[dopplereffect]]. Links verdichten de golven zich, maar rechts is hun tussenruimte vergroot.]] [[Lijst van natuurkundigen|Natuurkundigen]] bestuderen het gedrag van [[materie]] en [[energie]], evenals hun onderlinge wisselwerking binnen [[Ruimte (natuurkunde)|ruimte]] en [[tijd]]. Het kan dan bijvoorbeeld gaan om [[Massa (natuurkunde)|massa]] op [[macroscopische schaal]], om [[elektromagnetische straling|straling]] of om individuele [[Elementair deeltje|elementaire deeltjes]] en hun interacties. De natuurkundige bestudeert de niet-[[Scheikunde|scheikundige]] eigenschappen van stoffen, zoals [[faseovergang]]en, [[viscositeit]], [[kristalstructuur]], [[elektrische geleiding]] en [[warmteoverdracht]] en probeert deze te verklaren. De beperking dat veranderingen van de scheikundige samenstelling niet tot de natuurkunde worden gerekend, is in feite historisch bepaald. Wat er gebeurt binnen [[Atoom|atomen]], waaruit moleculen zijn samengesteld, wordt weer wel tot de natuurkunde gerekend. De natuurkunde concentreerde zich oorspronkelijk op de niet-levende [[Natuur (werkelijkheid)|natuur]], maar sinds een eeuw worden in het [[Interdisciplinariteit|gemeenschappelijke gebied]] van de [[biofysica]] natuurkundige eigenschappen van levende systemen onderzocht. De natuurkunde is een [[exacte wetenschap]], dat wil zeggen dat men streeft naar wiskundige precisie in uitspraken over natuurkundige verschijnselen. De onzekerheidsmarge wordt [[kwantitatief]] aangegeven. Vaak worden bewust vereenvoudigende wiskundige modellen gebruikt, zo worden de planeten bij de berekening van hun [[Baan (hemellichaam)|baan]] in goede benadering eerst voorgesteld als bolvormig. De [[klassieke mechanica]] uit de [[17e eeuw|zeventiende eeuw]] geldt, door het opkomen van de [[kwantummechanica]], sinds het begin van de [[twintigste eeuw]] alleen onder de volgende, twee beperkende voorwaarden: de snelheden zijn klein ten opzichte van de [[lichtsnelheid]], en de hoeveelheden materie zijn macroscopisch. Bij [[experimentele natuurkunde|experimenteel natuurkundig]] onderzoek moet altijd rekening gehouden worden met [[Meetonzekerheid|meetfouten]]. In de moderne kwantummechanica spelen fundamentele onbepaaldheden in de [[natuurkundige grootheid|natuurkundige grootheden]] zelf (bijvoorbeeld plaats en [[impuls (natuurkunde)|impuls]] – de [[onzekerheidsrelatie van Heisenberg]] in de [[deeltjesfysica]]) een centrale rol. Er zijn veel raakvlakken met andere [[exacte wetenschap]]pen: * [[wiskunde]]. De wiskunde is onmisbaar om natuurkundige waarnemingen in de vorm van een samenhangende, kwantificerende en toetsbare theorie te gieten. Tegenwoordig gaat natuurwetenschappelijk onderzoek nog maar zelden gepaard met nieuwe ontwikkelingen in de [[toegepaste wiskunde]]. Vooral in de 17e, 18e en 19e eeuw hebben geleerden als [[Isaac Newton|Newton]], de familie [[Bernoulli]], [[Carl Friedrich Gauss|Gauss]], [[George Stokes|Stokes]], [[Joseph-Louis Lagrange|Lagrange]], [[Leonhard Euler|Euler]], [[Joseph Fourier|Fourier]] en [[Henri Poincaré]] aanzienlijk bijgedragen aan de ontwikkeling van nieuwe gebieden in tegelijkertijd de natuurkunde en de wiskunde. De [[differentiaalrekening]], [[vectoranalyse]], potentiaaltheorie en [[Fourieranalyse]] zijn een nuttig onderdeel van de [[Wiskundige natuurkunde|mathematische fysica]]. Tegenwoordig is de combinatie uitzonderlijker, hoewel theoretici in de [[snaartheorie]] ook nieuwe wiskunde ontwikkelen, [[Edward Witten]] bijvoorbeeld. * [[scheikunde]], waar gekeken wordt naar [[Chemische reactie|reacties]] tussen verschillende stoffen. De [[fysische chemie]] en de [[kwantumchemie]] horen tot het raakvlak tussen de twee. * [[astronomie]], want de wetten van de fysica zijn van toepassing op de aarde en alle hemellichamen, stofdeeltjes en gaswolken zowel binnen als buiten het [[zonnestelsel]]. * [[biologie]], die zich bezighoudt met alle [[Organisme|levensvormen]], raakvlak met [[biofysica]], [[bio-informatica]]. == Methode == [[Bestand:Pahoeoe fountain original.jpg|thumb|[[Lava|Lavafontein]] van 10 m hoog in de vorm van een [[Parabool (wiskunde)|parabool]] toont zowel [[Galileo Galilei|Galilei's]] [[Eenparig versnelde beweging|valwet]] als [[Zwarte straler|zwarte straling]] – de temperatuur is af te lezen aan de kleur met de [[Verschuivingswet van Wien|Wet van Wien]]. [[Pahoehoe]]-type lava, ten zuiden van Pu‘u Kahaualea, [[Hawaï]], [[United States Geological Survey]], [[1983]].]] De natuurkunde ontwikkelde de [[wetenschappelijke methode]] en gebruikt die nog steeds. Voor het doen van samenhangende en onderling vergelijkbare waarnemingen is een systeem van [[natuurkundige grootheden en eenheden]] ontwikkeld. Met [[hypothese]]s, [[experiment]]en, waarnemingen en metingen probeert de natuurkundige verborgen patronen te achterhalen. Deze worden samengevat in een natuurkundige [[theorie]]. Hoewel het gebruik van wiskunde geen doel op zichzelf is, zijn wiskunde en natuurkundige theorievorming sinds de tijd van [[Christiaan Huygens]]' slingertheorie en [[Isaac Newton]]s ''[[Philosophiae Naturalis Principia Mathematica|Principia Mathematica]]'' onverbrekelijk met elkaar verbonden. Met zo'n theorie kan men nieuwe toetsingsexperimenten bedenken. Als de voorspelde uitkomsten inderdaad waargenomen worden, kan de theorie verder uitgebouwd worden. Blijken de voorspellingen onjuist, dan wordt de theorie bijgesteld of zelfs geheel verworpen en wordt een nieuwe theorie gezocht. Een natuurkundige theorie is dus nooit een onaantastbare waarheid. Ze dient altijd open te staan voor toetsing aan nieuwe waarnemingen en kan ter discussie gesteld worden wegens het ontstaan van nieuwe inzichten. Daarom is de ergste kritiek die een theorie kan treffen het verwijt ''nicht einmal falsch'' (''zelfs niet fout'', een uitspraak van de Oostenrijkse theoreticus [[Wolfgang Pauli]]). Een verkeerde theorie kan door het uitlokken van een experimentele weerlegging de wetenschap verder helpen met waarnemingen die anders nooit gedaan zouden zijn, maar een ontoetsbare theorie is helemaal nutteloos. Natuurkundige theorieën die over langere tijd een belangrijke groep waarnemingen kunnen verklaren worden [[Wet (wetenschap)|natuurwetten]] genoemd, bijvoorbeeld de [[wetten van Maxwell]]. Er is overigens geen formeel onderscheid tussen theorieën en wetten. De kans dat zo'n natuurwet ooit helemaal [[Falsifieerbaarheid|gefalsificeerd]] wordt is zeer gering. Vaker wordt een bestaande theorie een speciaal geval van een nieuwe overkoepelende theorie. Een bekend voorbeeld daarvan is de [[klassieke mechanica]] van [[Isaac Newton]], die na ruim twee eeuwen ogenschijnlijke onaantastbaarheid een bijzonder geval voor lage snelheden is geworden van de [[speciale relativiteitstheorie]], die op haar beurt weer een bijzonder geval voor het geval eenparige bewegingen werd van de meeromvattende [[algemene relativiteitstheorie]] van [[Albert Einstein]]. Daarnaast werd de klassieke mechanica ook een speciaal geval (namelijk op macroscopische schaal) van de bredere [[kwantummechanica]]. == Vakgebieden == Oorspronkelijk was de natuurkunde een overzichtelijk vakgebied. Voor een getalenteerd mens was het in het begin nog mogelijk om het gehele terrein van de natuurkunde te overzien en te beheersen. Veel natuurkundigen hielden zich met diverse en soms ver uiteenlopende natuurkundige gebieden bezig. Zo ontdekte [[Isaac Newton]] bijvoorbeeld een wiskundige uitdrukking voor de [[zwaartekracht]] waardoor een appel op de grond valt. Maar ook bedacht hij dat diezelfde zwaartekracht zorgt voor de wederzijdse aantrekking van de [[aarde (planeet)|aarde]] en de [[maan]]. Newton bestudeerde tevens het licht en ontdekte dat wit licht in vele [[kleur]]en uiteenvalt als het door een [[Prisma (optica)|prisma]] [[diffractie|gebroken]] wordt. Ook werkte Newton aan warmte en eigenschappen van vloeistoffen en ontwikkelde hij de [[spiegeltelescoop]], maar aan elektriciteit kwam hij niet meer toe. Door het succes van [[Galileo Galilei|Galilei]], Newton en hun opvolgers is de natuurkunde steeds verder uitgebreid en is het voor een menselijk individu niet meer mogelijk om het hele terrein gedetailleerd te volgen. Daarom specialiseren de meeste natuurkundigen zich op een bepaald terrein. Ondanks de specialisaties binnen de natuurkunde, is het dankzij de gemeenschappelijke basis mogelijk veel natuurkundige [[vakwetenschap|deelgebieden]] met elkaar in verband te brengen. Gebieden die voltooid leken – bijvoorbeeld de [[optica]] – werden weer gestimuleerd door nieuwe ontdekkingen, bijvoorbeeld de ontdekking van [[laser (licht)|laserlicht]] en van het [[foton]] dankzij de kwantummechanica. In de opsomming hieronder wordt onderscheid gemaakt tussen [[klassieke natuurkunde]], dat zijn onderzoeksgebieden die al als dusdanig erkend werden voor de grote omwentelingen van het begin van de 20ste eeuw, en [[moderne natuurkunde]], ofwel onderzoeksgebieden die pas zijn ontstaan na de ontdekking van de relativiteitstheorie en de kwantumtheorie, en die voor hun bestaan volledig van die theorieën afhankelijk zijn. Ook worden enkele interdisciplinaire vakgebieden genoemd. === Klassieke natuurkunde === * '''[[Akoestiek]]''' – de studie van [[geluid]], zowel in lucht als in andere voortplantingsmedia. * '''[[Atoomfysica]]''' – Onderzoekt atomen, met name de manier waarop elektronen zich binnen het atoom gedragen. De atoomfysica ligt dicht aan tegen het vakgebied [[fysische chemie]], maar vertoont ook raakvlakken met [[analytische scheikunde]] (vooral spectroscopie). * '''[[Elektromagnetisme]]''' en '''elektrodynamica''' – Onderzoekt verschijnselen die te maken hebben met [[elektrische stroom]] – d.i. de verplaatsing van [[elektrische lading]], onder invloed van [[elektrische spanning|spanning]], door bijvoorbeeld een [[Elektrische weerstand (component)|weerstand]] – en de daarbij optredende [[Magnetisme|magnetische velden]]. Ook een begrip als [[zelfinductie]] komt uit het elektromagnetisme (zie ook [[elektrotechniek]], [[elektronica]]). De [[lorentzkracht]], d.i. de kracht die een magneetveld uitoefent op een bewegende elektrische lading, vormt de basis voor elke [[elektromotor]] en [[Generator (energietechniek)|generator]]. [[Elektronenoptica]] houdt zich bezig met het focusseren en afbeelden van bundels van geladen deeltjes ([[elektronenmicroscopie]], [[Kathodestraalbuis|beeldbuizen]], [[deeltjesversneller]]s, etc.) * '''[[Wiskundige natuurkunde|Mathematische fysica]]''', in Vlaanderen ook '''[[Wiskundige natuurkunde]]''' genaamd – doet aan wiskundige theorievorming ten behoeve van fundamenteel fysisch onderzoek. * '''[[Mechanica]]''' – de oudste tak van de klassieke fysica: het gedrag van voorwerpen bij stilstand en in beweging, met de kernbegrippen [[massa (natuurkunde)|massa]], [[kracht]], [[impuls (natuurkunde)|impuls]], arbeid en [[energie]]. Een raakvlak met de vastestoffysica is de [[sterkteleer]] van materialen. * '''[[Metrologie]]''' – Het definiëren van meeteenheden en het ontwikkelen van nauwkeurige meettechnieken. * '''[[Molecuulfysica]]''' – onderzoekt de eigenschappen van moleculen, zoals de overgangen tussen energieniveaus van trillingen en rotaties. Heeft verbindingen met de [[fysische chemie]]. * '''[[Optica]]''' – [[Geometrische optica]] houdt zich bezig met breking en reflectie van licht en de hieruit voortkomende afbeeldingstechnieken, waarbij de [[lichtstraal]] het model is voor lichtvoortplanting. [[Fysische optica]] houdt zich bezig met het gedrag van licht als vorm van [[elektromagnetische straling]], als [[foton]]en die met de [[lichtsnelheid]] reizen en zich soms als een deeltje, maar soms ook als een [[golf (natuurkunde)|golf]] gedragen. Componenten die in de geometrische optica worden gebruikt, zijn [[lens (optica)|lenzen]], [[prisma (optica)|prisma's]], spiegels, e.d. De fysische optica werkt met [[tralie (natuurkunde)|tralies]], [[laser (licht)|lasers]] en veel andere apparatuur. Een voorbeeld van een resultaat van fysisch-optisch onderzoek is een [[Holografie|hologram]]. Verdere uitbreidingen van de fysische optica zijn [[niet-lineaire optica]], die zich met zeer hoge lichtintensiteiten bezighoudt, en [[kwantumoptica]], die het grensgebied tussen optica en kwantummechanica als onderzoeksterrein heeft. * '''[[Plasmafysica]]''' – onderzoekt extreem hete gassen, waarin de moleculen niet alleen uiteenvallen in atomen, maar de atomen ook hun elektronen verliezen, zodat er gassen van tegengesteld geladen deeltjes ontstaan ([[plasma (aggregatietoestand)|plasma]]'s). Hierin kan [[kernfusie]] optreden, zoals in de kern van een [[Ster (hemellichaam)|ster]] en in een [[waterstofbom]]. Het belangrijkste toegepaste onderzoek beoogt het bewerkstelligen van beheerste kernfusie, hetgeen een vrijwel onuitputtelijke en milieuvriendelijke bron van energie mogelijk zou maken. Ook [[magnetohydrodynamica]], die het gedrag van stromende plasma's in een magneetveld bestudeert, wordt veelal als onderdeel van de plasmafysica beschouwd. * '''[[Statistische thermodynamica]]''' of '''statistische mechanica''' – bestudeert het gedrag van grote aantallen deeltjes en legt daarmee een verbinding tussen [[mechanica]] enerzijds en [[thermodynamica]] anderzijds. * '''[[Stromingsleer]]''', omvattende '''[[vloeistofmechanica]]''' en '''[[aerodynamica]]''' – het onderzoek aan stroming van gassen en vloeistoffen, dat een grote rol speelt in ontwikkelingen in bijvoorbeeld de [[luchtvaart]]. Gebieden waarvan nog lang niet alles bekend is, zijn onder andere [[Turbulente stroming|turbulentie]] en gedrag bij [[supersonische snelheid]]. * '''[[Thermodynamica]]''' (ook wel 'warmteleer' genoemd) – doet onderzoek aan [[temperatuur]] en [[Druk (grootheid)|druk]] van gassen en vloeistoffen, maar ook bij faseovergangen, zoals het smelten van ijs naar water, waarbij [[smeltwarmte]] vrijkomt. Is sterk verbonden met onder andere de [[fysische chemie]], maar ook met (deelgebieden van) de [[werktuigbouwkunde]]. * '''[[Vastestoffysica]]''' – de natuurkunde van de vaste stoffen. Dit vak kent verschillende deelgebieden zoals [[materiaalkunde]], [[metallurgie]], [[magnetisme|magnetische materialen]], [[Halfgeleider (vastestoffysica)|halfgeleiderfysica]] en [[supergeleiding]]. ===Moderne natuurkunde=== Op het einde van de 19de eeuw werd de natuurkunde geconfronteerd met twee [[Paradox (logica)|paradoxen]] die tot twee afzonderlijke wetenschappelijke omwentelingen zouden leiden. ====Relativiteit==== De eerste paradox was dat de [[wetten van Maxwell]] een correcte beschrijving gaven van lichtgolven, op voorwaarde dat er in de natuur een notie van absolute stilstand en beweging zou bestaan. Sinds Galileo Galilei gingen natuurkundigen ervan uit dat de wetten van de mechanica dezelfde moesten zijn voor een stilstaande waarnemer als voor een waarnemer die zich eenparig rechtlijnig door de ruimte beweegt; een beginsel dat later "relativiteit van de beweging" zou worden genoemd. Na verschillende pogingen om de wetten van Maxwell aan te passen, kwam Albert Einstein in 1905 met de revolutionaire veronderstelling dat de begrippen tijdsduur, lengte en snelheid afhankelijk waren van de waarnemer, en dat de lichtsnelheid (in vacuüm) voor alle waarnemers dezelfde is, zelfs voor waarnemers die ten opzichte van elkaar bewegen. De [[relativiteitstheorie]] houdt zich bezig met verschijnselen bij snelheden dicht onder de lichtsnelheid (3 × 10<sup>8</sup> m/s) en de fysica op zeer grote schaal in de [[kosmologie]]. Onderscheiden worden hier nog de [[speciale relativiteitstheorie]], die zich beperkt tot eenparige bewegingen (dat wil zeggen met constante snelheid en constante richting), en de [[algemene relativiteitstheorie]], die zich vooral met versnellingen en zwaartekracht bezighoudt. ====Kwantumtheorie==== De tweede paradox kwam voort uit de confrontatie van de enerzijds de wetten van de thermodynamica, en de daaruit volgende energieverdeling in een hete middenstof, en anderzijds de waarnemingen van de kleur van een gloeiend voorwerp. De [[wet van Rayleigh-Jeans]] voorspelde correct de energieverdeling over lange golflengten, maar schoot fundamenteel tekort in de schatting van de energieverdeling bij korte golflengten (hoge energieën): de [[ultravioletcatastrofe]]. Max Planck loste dit in 1900 op door de voor die tijd revolutionaire veronderstelling dat licht niet continu, maar in kleine pakketjes ("kwanta") wordt uitgezonden waarvan de grootte evenredig is met de frequentie van het licht. De kwantumtheorie werd later door [[Erwin Schrödinger]], [[Werner Heisenberg]], [[Paul Dirac]] en anderen ontwikkeld tot de [[kwantummechanica]]. Het is thans onmogelijk een realistische beschrijving te verkrijgen van het gedrag van de materie op subatomaire schaal, zoals in de [[kernfysica]] of algemener de [[deeltjesfysica]], zonder gebruik te maken van de kwantummechanica en de kwantumveldentheorie. Kernfysica is de natuurkunde van de elementaire deeltjes waaruit een [[atoom]] en de [[atoomkern]] bestaat. Dat zijn niet alleen [[proton (deeltje)|protonen]], [[neutron]]en en [[elektron]]en, maar ook vele andere kleine deeltjes zoals het [[positron]]. Protonen en neutronen bestaan op hun beurt uit [[quark]]s. Sommige van die deeltjes leven zeer kort (hebben een „korte [[halveringstijd]]”). De kernfysica heeft onder andere geleid tot de uitvinding van de [[Kernwapen|atoombom]], maar ook van de [[kernreactor]] en de [[nucleaire geneeskunde]]. ====Unificatie==== De [[kwantumveldentheorie]] verzoent de speciale relativiteit met de kwantummechanica door de interacties tussen deeltjes en velden te beschrijven. In de jaren 1960 slaagden theoretische en experimentele natuurkundigen erin een geünificeerde theorie van de [[elektrozwakke wisselwerking]] (elektromagnetisme en zwakke wisselwerking) te formuleren. De [[kwantumchromodynamica]] is de veldentheorie van de [[sterke kernkracht]]. Tot op heden (2021) bestaat er geen algemeen aanvaarde theorie die de vier [[fundamentele natuurkracht]]en samenbrengt. Het doel is de kwantumveldentheorie te verzoenen met de algemene relativiteitstheorie. De [[snaartheorie]] en de [[M-theorie]] zijn geloofwaardige pogingen die nog omstreden zijn, en onvoldoende uitgewerkt en getest om algemeen te worden aanvaard. ===Interdisciplinaire studiegebieden=== * '''[[Astrofysica]]''', [[astronomie]] en [[kosmologie]] – de natuurkunde van de [[ster (hemellichaam)|sterren]] en het [[heelal]]. Om astrofysisch onderzoek buiten de (hinderlijke) atmosfeer te doen wordt onder andere een enkele keer de [[Ruimteveer|Space Shuttle]] gebruikt. Meestal wordt een [[kunstmaan]] met waarnemingsinstrumenten in een [[Baan (hemellichaam)|omloopbaan]] om de aarde gebracht of naar een [[planeet]] of ander object in het zonnestelsel gestuurd. Een bekend voorbeeld is de [[Ruimtetelescoop Hubble]], waarmee al veel nieuwe ontdekkingen zijn gedaan. Vanaf de aarde wordt onderzoek gedaan naar de [[lijst van objecten in het zonnestelsel|objecten in het zonnestelsel]], de sterren in de [[Melkweg (sterrenstelsel)|Melkweg]] en andere sterrenstelsels, en zo meer. Men kan waarnemen in zichtbaar licht, maar ook in infrarood (IR), ultraviolet (UV), [[radioastronomie|radio]]-, [[röntgenastronomie|röntgen]]- en gammastraling. Zo verkrijgen we steeds meer kennis over de ruimte om ons heen, die vol zit met bijzondere verschijnselen, zoals [[Zwart gat|zwarte gaten]], [[nevels en gaswolken]]. De [[relativiteitstheorie]] van [[Albert Einstein|Einstein]] wordt telkens weer door dit soort onderzoek bevestigd. * '''[[Biofysica]]''' - Onderzoekt de natuurkundige kant van (delen van) levende systemen zoals [[celmembraan|celmembranen]], [[Desoxyribonucleïnezuur|DNA]] en [[biomolecuul|biomoleculen]], [[fotosynthese]] (fotobiofysica), [[spier (anatomie)|spieren]], [[zintuig]]en, [[hart]] en [[bloedvat]]en, voortstuwing van [[eencellige]]n, [[prikkelgeleiding]] in zenuwen, vlucht van [[vogels]] en [[insecten]], het effect van [[ioniserende straling]] op weefsels enzovoorts. * '''[[Fysische chemie]]''' – houdt zich bezig met de grensgebieden van natuur- en scheikunde. Onderwerpen zijn bijvoorbeeld oppervlakteverschijnselen, diffusie, osmose, colloïden enzovoorts. Wordt in de praktijk tot de scheikunde gerekend. * '''[[Geofysica]]''' – de studie van de natuurkundige verschijnselen die zich voordoen in de aarde, zowel in de [[aardkorst]] als in de aardmantel en aardkern. De [[seismologie]] valt hier ook onder. * '''[[Medische fysica]]''' – onderzoek naar en toepassing van natuurkunde in de geneeskunde, zoals [[radiologie]], [[Echografie|echoscopie]], longfunctieonderzoek, zintuigfysica ([[audiologie]], toepassingen in de [[oogheelkunde]]), [[nucleaire geneeskunde]], verdere beeldvormende technieken als [[Magnetic Resonance Imaging|MRI]], [[Computertomografie|CT]], [[Positronemissietomografie|Petscan]] enzovoorts. * '''[[Meteorologie]]''' – de studie aan de [[aardatmosfeer|atmosfeer]] en de natuurkundige verschijnselen die zich daarin afspelen. [[Weersvoorspelling]] en [[klimaatverandering]] zijn maatschappelijk relevante aspecten. ==Geschiedenis== {{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van de natuurkunde}} ===Oudheid=== In de [[oudheid]] werd nog geen scherp onderscheid getrokken tussen verschillende takken van de natuurwetenschappen; de activiteit van de klassieke wetenschapper werd omschreven als [[natuurfilosofie]]. De natuurfilosofische revolutie bestaat erin dat de onderzoeker natuurverschijnselen tracht te verklaren zonder een beroep te doen op bovennatuurlijke elementen zoals geesten en goden.<ref name="heylen2">{{Citeer boek | achternaam = Heylen | voornaam = Jan | datum = 2019 | titel = Over wetenschappelijk denken | hoofdstuk = Paragraaf 2.2. De vroege Griekse natuurfilosofen | uitgever = Acco | plaats = Leuven, Den Haag | ISBN = 978-94-6379-083-3 | pagina = 23 | taal = nl}}</ref> De filosoof [[Thales van Milete]] (7de-6de eeuw v.Chr.) drukte dit uit door te stellen dat iedere gebeurtenis een natuurlijke oorzaak heeft. De presocratische filosoof [[Pythagoras]] (6de eeuw v.Chr.), thans vooral bekend van zijn wiskundig werk, beschreef voor het eerst het verband tussen muzikale [[Interval (muziek)|intervallen]] en de lengte van de snaren van het instrument. De natuurwetenschappen bloeiden tijdens de [[Klassieke periode (geschiedenis)|Gouden Eeuw van Pericles]] en later tijdens de [[Hellenisme|Hellenistische]] periode, met als bekendste vertegenwoordiger [[Aristoteles]] (4de eeuw v.Chr.); van hem is ook het woord fysica afkomstig. [[Eratosthenes]] bepaalde de omtrek van de aarde en [[Archimedes]] beschreef de wetten van de [[statica]] en van de [[hydrostatica]]. Tijdens de bloei van het [[Oude Rome]] publiceerde de Grieks-Egyptische [[Claudius Ptolemaeus]] (2de eeuw n.Chr.) een werk dat in de latere Arabische bewerking bekend is geworden als de [[Almagest]]. Onafhankelijk daarvan ontwikkelden Indische geleerden zoals [[Maharishi Kanada]] en [[Pakudha Kaccayana]] ideeën over de opbouw van de materie uit atomen. In het China van de 11de eeuw schreef [[Shen Kuo]] over magnetisme. ===Arabische rijk=== Vanaf de 7de eeuw n.Chr., na de stichting van de Islam, werd het Arabisch de taal van de wetenschap. [[Alhazen]] (10de-11de eeuw) wordt beschouwd als de grondlegger van de moderne optica, maar legde ook algemener sterk de nadruk op experimenteel onderzoek en [[reproduceerbaarheid]] van resultaten. [[Avicenna]] (10de-11de eeuw) is het bekendst van zijn bijdragen tot de geneeskunde, maar hij formuleerde ook een vroege vorm van de [[traagheidswet]]. [[Ibn Bajjah]] (in het Westen Avempace genoemd) is verantwoordelijk voor het beginsel van actie en reactie. Zijn werk zou later [[Thomas van Aquino]], [[Johannes Duns Scotus]] en [[Galileo Galilei]] beïnvloeden. ===Wetenschappelijke revolutie=== Hoewel het woord [[renaissance]] wijst op een vernieuwde belangstelling voor oude auteurs, groeide in deze periode ook de interesse voor Arabisch werk én voor oorspronkelijk, experimenteel onderzoek. De mechanica beleeft haar grootste triomfen nadat op grond van onderzoekingen van [[Johannes Kepler]], [[Nicolaas Copernicus]] en [[Galileo Galilei]] het [[Heliocentrisch model|heliocentrische wereldbeeld]] het geocentrische verdringt. Hun werk zou [[Isaac Newton]] in 1687 inspireren tot de algemene wetten van de bewegingsleer. De [[industriële revolutie]] was de aanleiding tot het onderzoek naar de eigenschappen van gassen, en later tot de ontwikkeling van de thermodynamica door [[Sadi Carnot]], [[Rudolf Clausius]] en [[William Thomson (natuurkundige)|William Thomson]] (Lord Kelvin).<ref name="gamow">''Thermodynamica,'' p.99 in {{Aut|George Gamow}}, "Biografie van de fysica," De Haan (Zeist) 1962, vertaald uit het Engels door D. Burger.</ref> Daaruit ontwikkelde [[Ludwig Boltzmann]] op zijn beurt de statistische fysica. Vanaf de 19de eeuw geven de ontdekkingen van onder anderen [[Alessandro Volta]], [[Hans Christian Ørsted]] en [[Michael Faraday]] aanleiding tot de theorie van het elektromagnetisme, samengevat in de wetten van [[James Clerk Maxwell]]. Een belangrijke vaststelling was dat licht en vele andere vormen van straling een elektromagnetisch verschijnsel zijn. ===Twintigste eeuw=== [[Bestand:CMS Higgs-event.jpg|thumb|Een met de [[computer]] [[Simulatie|gesimuleerde]] botsing van twee [[Proton (deeltje)|protonen]] in de CMS-detector van de [[Large Hadron Collider]] van [[CERN]], waarin het langverwachte [[higgsboson]] optreedt en uit elkaar valt.]] De onverzoenbaarheid van de wetten van Maxwell met de relativiteitsbeginselen van de klassieke mechanica leidden [[Albert Einstein]] tot het formuleren van de relativiteitstheorie. Tegelijkertijd leidden onderzoekingen uit de thermodynamica en de spectrografie tot steeds nauwkeuriger atoommodellen. De aanvankelijke modellen van [[John Dalton]] en [[Amedeo Avogadro]] veronderstelden nog homogene atomen; [[Joseph John Thomson]] verving dit door een mengeling van negatieve elektronen in een uniforme positief geladen soep. Zijn vroegere leerling [[Ernest Rutherford]] bewees echter dat atomen voor het grootste deel uit lege ruimte bestaan, en dat de positieve lading in een kleine kern geconcentreerd zit. Vanaf de 20ste eeuw werd het noodzakelijk de kwantumhypothese te hanteren bij het verklaren van atomaire verschijnselen: energie komt niet in continue hoeveelheden voor, maar wordt tussen deeltjes overgedragen in discrete pakketten. [[Max Planck]] verklaarde hiermee voor het eerste de kleurverdeling van een gloeiend voorwerp. Vanaf de jaren 1920 kreeg de kosmologie een sterk natuurkundige inslag door de ontwikkeling van de [[astrofotografie]] en de ontdekking van extragalactische [[sterrenstelsel]]s. [[Edwin Hubble]] formuleerde de naar hem genoemde wet over de uitdijing van het heelal. [[Georges Lemaître]] formuleerde de hypothese van de [[oerknal]]. Samen met de kwantummechanica en sinds de ontdekkingen van [[Antoine Henri Becquerel]], [[Marie Curie]] en [[Pierre Curie]] ontwikkelde zich de deeltjesfysica. Na de uitvinding van kernreactoren en atoombommen, en mede onder impuls van de [[Koude Oorlog]], onderzochten deeltjesfysici de meest elementaire bouwstenen van de materie in deeltjesversnellers. Het [[Standaardmodel van de deeltjesfysica|standaardmodel]] is nog steeds de meest aanvaarde hypothese over de opbouw van het heelal op de kleinst waarneembare schaal. == Toepassingen == [[Bestand:IMG 1729 Gemaal met schroef van Archimedes bij Kinderdijk.JPG|thumb|Deze [[Vijzel (waterschroef)|vijzels]] van het [[Gemaal (waterbouw)|gemaal]] bij [[Kinderdijk]] zijn een [[schroef van Archimedes]] in de praktijk.]] De natuurkunde vindt toepassingen die tot de [[technische natuurkunde]] gerekend kunnen worden. Alle moderne apparatuur, zoals de [[laser (licht)|laser]] en de op de [[transistor]] gebaseerde informatie- en communicatietechnologie, dus de [[computer]], het [[internet]], de [[mp3-speler]], de [[mobiele telefoon]], maar ook allerhande voertuigen te land, ter zee in de lucht en in de ruimte, alsmede het meeste [[gevechtswapen|wapentuig]], zouden zonder de hedendaagse natuurkunde niet uitgevonden zijn. ==Nobelprijs== {{Zie hoofdartikel|Nobelprijs voor Natuurkunde}} Toen [[Alfred Nobel]] in 1896 overleed, stelde hij bij testament onderscheidingen in voor bijzondere verdiensten op het gebied van de natuurkunde, de scheikunde, de geneeskunde en de vrede. De [[Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen]] reikt sinds 1901 in beginsel jaarlijks de Nobelprijs voor Natuurkunde uit. In de periode 1901-2020 werd de prijs 114 keer uitgereikt aan een totaal van 216 laureaten: 47 keer aan een afzonderlijke winnaar, 32 keer aan twee winnaars en 35 keer aan drie winnaars. In 1903 won het echtpaar Marie en Pierre Curie twee derden van de prijs. Hun dochter [[Irène Joliot-Curie]] deelde in 1935 met haar echtgenoot de [[Nobelprijs voor Scheikunde]]. Zowel [[Joseph John Thomson]] als zijn zoon [[George Paget Thomson]] hebben de natuurkundeprijs gewonnen, en dit deed zich opnieuw voor bij [[Aage Bohr]] (zoon van [[Niels Bohr]]) en bij [[Kai Manne Börje Siegbahn]] (zoon van [[Manne Siegbahn]]). In 1915 wonnen vader en zoon [[William Henry Bragg|William Henry]] en [[William Lawrence Bragg]] gezamenlijk de prijs. Tot en met 2020 werd de prijs slechts viermaal door een vrouw gewonnen, waarvan tweemaal in de laatste 3 jaar; zie ook de artikels [[Genderongelijkheid in de wetenschap]] en [[Vrouwen in de wetenschap]]. ==Natuurkundeolympiade== {{Zie hoofdartikel|Internationale Fysica Olympiade}} De Internationale Natuurkundeolympiade (''International Physics Olympiad,'' IPhO) is een natuurkundewedstrijd voor scholieren uit het secundair onderwijs of voortgezet onderwijs en wordt jaarlijks sinds 1967 steeds door een ander gastland georganiseerd. In 2019 waren er 364 deelnemers uit 78 landen. In 2020 vond omwille van de [[COVID-19]]-pandemie een gedistribueerde versie plaats.<ref name="ipho-unofficial">{{Citeer web | url = https://ipho-unofficial.org/timeline/ |titel = IPhO Timeline | bezochtdatum = 4 mei 2021|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210628151442/https://ipho-unofficial.org/timeline/|archiefdatum=2021-06-28|dodeurl=nee}}</ref> De voorselectie wordt meestal nationaal georganiseerd, zoals in de (Nederlandse) Nationale Natuurkundeolympiade en de [[Vlaamse Fysica Olympiade]]. == Zie ook == * [[Portaal:Natuurkunde|Portaal Natuurkunde]] * [[Natuurkunde van A tot Z]] * [[Natuurkundig laboratorium]] * [[Onopgeloste problemen in de natuurkunde]] * [[Metafysica]] {{Appendix}} {{Gesproken Wikipedia|Nl-Natuurkunde-article.ogg|3680479}} {{Navigatie natuurkunde}} {{Zusterproject | commonscat=Physics | wikibooks=Fysica | wikisource=Hoofdportaal:Natuurwetenschappen/Natuurkunde | wiktionary=natuurkunde }} {{Woordenboek}} [[Categorie:Natuurkunde| ]] </textarea><div class="templatesUsed"><div class="mw-templatesUsedExplanation"><p>Op deze pagina gebruikte sjablonen: </p></div><ul> <li><a href="/wiki/Sjabloon:Appendix" title="Sjabloon:Appendix">Sjabloon:Appendix</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Appendix&action=edit" title="Sjabloon:Appendix">bekijk bron</a>) (uitgebreid beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Aut" title="Sjabloon:Aut">Sjabloon:Aut</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Aut&action=edit" title="Sjabloon:Aut">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Bewerklinks" title="Sjabloon:Bewerklinks">Sjabloon:Bewerklinks</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Bewerklinks&action=edit" title="Sjabloon:Bewerklinks">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Citeer_boek" title="Sjabloon:Citeer boek">Sjabloon:Citeer boek</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Citeer_boek&action=edit" title="Sjabloon:Citeer boek">bekijk bron</a>) (uitgebreid beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Citeer_web" title="Sjabloon:Citeer web">Sjabloon:Citeer web</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Citeer_web&action=edit" title="Sjabloon:Citeer web">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Citeerslotjes" title="Sjabloon:Citeerslotjes">Sjabloon:Citeerslotjes</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Citeerslotjes&action=edit" title="Sjabloon:Citeerslotjes">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Gesproken_Wikipedia" title="Sjabloon:Gesproken Wikipedia">Sjabloon:Gesproken Wikipedia</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Gesproken_Wikipedia&action=edit" title="Sjabloon:Gesproken Wikipedia">bewerken</a>) </li><li><a href="/wiki/Sjabloon:ISBN" title="Sjabloon:ISBN">Sjabloon:ISBN</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:ISBN&action=edit" title="Sjabloon:ISBN">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:InterProject" title="Sjabloon:InterProject">Sjabloon:InterProject</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:InterProject&action=edit" title="Sjabloon:InterProject">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Multiparameters" title="Sjabloon:Multiparameters">Sjabloon:Multiparameters</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Multiparameters&action=edit" title="Sjabloon:Multiparameters">bekijk bron</a>) (beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie" title="Sjabloon:Navigatie">Sjabloon:Navigatie</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie&action=edit" title="Sjabloon:Navigatie">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie/styles.css" title="Sjabloon:Navigatie/styles.css">Sjabloon:Navigatie/styles.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie/styles.css&action=edit" title="Sjabloon:Navigatie/styles.css">bekijk bron</a>) (uitgebreid beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_natuurkunde" title="Sjabloon:Navigatie natuurkunde">Sjabloon:Navigatie natuurkunde</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_natuurkunde&action=edit" title="Sjabloon:Navigatie natuurkunde">bewerken</a>) </li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Nowrap" title="Sjabloon:Nowrap">Sjabloon:Nowrap</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Nowrap&action=edit" title="Sjabloon:Nowrap">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:PAGENAMEBASE" title="Sjabloon:PAGENAMEBASE">Sjabloon:PAGENAMEBASE</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:PAGENAMEBASE&action=edit" title="Sjabloon:PAGENAMEBASE">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:References" title="Sjabloon:References">Sjabloon:References</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:References&action=edit" title="Sjabloon:References">bekijk bron</a>) (uitgebreid beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Sfnref" title="Sjabloon:Sfnref">Sjabloon:Sfnref</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Sfnref&action=edit" title="Sjabloon:Sfnref">bekijk bron</a>) (uitgebreid beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Taal-en" title="Sjabloon:Taal-en">Sjabloon:Taal-en</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Taal-en&action=edit" title="Sjabloon:Taal-en">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Taalaanduiding" title="Sjabloon:Taalaanduiding">Sjabloon:Taalaanduiding</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Taalaanduiding&action=edit" title="Sjabloon:Taalaanduiding">bekijk bron</a>) (semi-beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Taalaanduiding/styles.css" title="Sjabloon:Taalaanduiding/styles.css">Sjabloon:Taalaanduiding/styles.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Taalaanduiding/styles.css&action=edit" title="Sjabloon:Taalaanduiding/styles.css">bewerken</a>) </li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Woordenboek" title="Sjabloon:Woordenboek">Sjabloon:Woordenboek</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Woordenboek&action=edit" title="Sjabloon:Woordenboek">bewerken</a>) </li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Zie_hoofdartikel" title="Sjabloon:Zie hoofdartikel">Sjabloon:Zie hoofdartikel</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Zie_hoofdartikel&action=edit" title="Sjabloon:Zie hoofdartikel">bekijk bron</a>) (beveiligd)</li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Zusterproject" title="Sjabloon:Zusterproject">Sjabloon:Zusterproject</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Zusterproject&action=edit" title="Sjabloon:Zusterproject">bewerken</a>) </li><li><a href="/wiki/Sjabloon:Zusterproject/styles.css" title="Sjabloon:Zusterproject/styles.css">Sjabloon:Zusterproject/styles.css</a> (<a href="/w/index.php?title=Sjabloon:Zusterproject/styles.css&action=edit" title="Sjabloon:Zusterproject/styles.css">bewerken</a>) </li><li><a href="/wiki/Module:String" title="Module:String">Module:String</a> (<a href="/w/index.php?title=Module:String&action=edit" title="Module:String">bekijk bron</a>) (uitgebreid beveiligd)</li></ul></div><p id="mw-returnto">Terug naar <a href="/wiki/Natuurkunde" title="Natuurkunde">Natuurkunde</a>.</p> <noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Natuurkunde">https://nl.wikipedia.org/wiki/Natuurkunde</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks catlinks-allhidden" data-mw="interface"></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Natuurkunde&action=edit&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" >Brontekst bekijken van Natuurkunde</div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>Talen toevoegen</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Onderwerp toevoegen</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6cc877bdc-rfwz4","wgBackendResponseTime":267,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.014","walltime":"0.078","ppvisitednodes":{"value":35,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":689,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":2,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1.638 1 -total"," 90.53% 1.483 4 Sjabloon:Halfbr"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-6cc877bdc-rfwz4","timestamp":"20250226132228","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> </body> </html>