CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Charles Darwin - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"4abab9f8-f31f-47f4-a42f-1c30ec953279","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Charles_Darwin","wgTitle":"Charles Darwin","wgCurRevisionId":67944674,"wgRevisionId":67944674,"wgArticleId":4097,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Charles Darwin","Auteur in het publiek domein"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Charles_Darwin","wgRelevantArticleId":4097,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true, "wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":90000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1035","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready", "ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init", "ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/1200px-Charles_Darwin_01.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1542"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/800px-Charles_Darwin_01.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1028"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/640px-Charles_Darwin_01.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="822"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Charles Darwin - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Charles_Darwin rootpage-Charles_Darwin skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Charles+Darwin" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Charles+Darwin" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Charles+Darwin" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Charles+Darwin" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Levensloop" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Levensloop"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Levensloop</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Levensloop-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Levensloop-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Levensloop-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Jeugd_en_opleiding" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Jeugd_en_opleiding"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Jeugd en opleiding</span> </div> </a> <ul id="toc-Jeugd_en_opleiding-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_reis_van_de_Beagle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#De_reis_van_de_Beagle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>De reis van de <i>Beagle</i></span> </div> </a> <ul id="toc-De_reis_van_de_Beagle-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Eerste_ideeën_over_evolutie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Eerste_ideeën_over_evolutie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Eerste ideeën over evolutie</span> </div> </a> <ul id="toc-Eerste_ideeën_over_evolutie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Darwins_huwelijk_en_begin_van_zijn_ziekte" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Darwins_huwelijk_en_begin_van_zijn_ziekte"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Darwins huwelijk en begin van zijn ziekte</span> </div> </a> <ul id="toc-Darwins_huwelijk_en_begin_van_zijn_ziekte-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Biologisch_onderzoek_en_bijschaven_van_de_evolutietheorie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Biologisch_onderzoek_en_bijschaven_van_de_evolutietheorie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5</span> <span>Biologisch onderzoek en bijschaven van de evolutietheorie</span> </div> </a> <ul id="toc-Biologisch_onderzoek_en_bijschaven_van_de_evolutietheorie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Publicatie_van_Darwins_theorie_en_reacties" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Publicatie_van_Darwins_theorie_en_reacties"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.6</span> <span>Publicatie van Darwins theorie en reacties</span> </div> </a> <ul id="toc-Publicatie_van_Darwins_theorie_en_reacties-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Latere_werk_en_leven" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Latere_werk_en_leven"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.7</span> <span>Latere werk en leven</span> </div> </a> <ul id="toc-Latere_werk_en_leven-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Werk_en_ontdekkingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Werk_en_ontdekkingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Werk en ontdekkingen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Werk_en_ontdekkingen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Werk en ontdekkingen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Werk_en_ontdekkingen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Verspreiding_van_soorten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Verspreiding_van_soorten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Verspreiding van soorten</span> </div> </a> <ul id="toc-Verspreiding_van_soorten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Natuurlijke_selectie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Natuurlijke_selectie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Natuurlijke selectie</span> </div> </a> <ul id="toc-Natuurlijke_selectie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Geologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Geologie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Geologie</span> </div> </a> <ul id="toc-Geologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Nalatenschap_en_erkenning" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Nalatenschap_en_erkenning"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Nalatenschap en erkenning</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Nalatenschap_en_erkenning-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Nalatenschap en erkenning-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Nalatenschap_en_erkenning-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Publicaties" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Publicaties"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Publicaties</span> </div> </a> <ul id="toc-Publicaties-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Maatschappelijke_invloed" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Maatschappelijke_invloed"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Maatschappelijke invloed</span> </div> </a> <ul id="toc-Maatschappelijke_invloed-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Darwins_nakomelingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Darwins_nakomelingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Darwins nakomelingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Darwins_nakomelingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Erkenning_en_vernoemingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Erkenning_en_vernoemingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Erkenning en vernoemingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Erkenning_en_vernoemingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Darwinjaar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Darwinjaar"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Darwinjaar</span> </div> </a> <ul id="toc-Darwinjaar-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Film" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Film"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>Film</span> </div> </a> <ul id="toc-Film-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bronnen_en_verwijzingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bronnen_en_verwijzingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Bronnen en verwijzingen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Bronnen_en_verwijzingen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Bronnen en verwijzingen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Bronnen_en_verwijzingen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Voetnoten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Voetnoten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Voetnoten</span> </div> </a> <ul id="toc-Voetnoten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Publicaties_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Publicaties_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Publicaties</span> </div> </a> <ul id="toc-Publicaties_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nederlandse_vertalingen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nederlandse_vertalingen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Nederlandse vertalingen</span> </div> </a> <ul id="toc-Nederlandse_vertalingen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Literatuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Externe_links" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Externe_links"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Externe links</span> </div> </a> <ul id="toc-Externe_links-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Charles Darwin</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 200 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-200" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">200 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Zwitserduits" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="Zwitserduits" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%BB%E1%88%AD%E1%88%8D%E1%88%B5_%E1%8B%B3%E1%88%AD%E1%8B%8A%E1%8A%95" title="ቻርልስ ዳርዊን – Amhaars" lang="am" hreflang="am" data-title="ቻርልስ ዳርዊን" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="Amhaars" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Aragonees" lang="an" hreflang="an" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="Aragonees" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Oudengels" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="Oudengels" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="Angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%8A%D9%86" title="تشارلز داروين – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="تشارلز داروين" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%8A%D9%86" title="تشارلز داروين – Marokkaans Arabisch" lang="ary" hreflang="ary" data-title="تشارلز داروين" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Marokkaans Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%8A%D9%86" title="تشارلز داروين – Egyptisch Arabisch" lang="arz" hreflang="arz" data-title="تشارلز داروين" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptisch Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A7%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A6%9B_%E0%A6%A1%E0%A6%BE%E0%A7%B0%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%A8" title="চাৰ্লছ ডাৰউইন – Assamees" lang="as" hreflang="as" data-title="চাৰ্লছ ডাৰউইন" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="Assamees" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Awadhi" lang="awa" hreflang="awa" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="Awadhi" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ay mw-list-item"><a href="https://ay.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Aymara" lang="ay" hreflang="ay" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Aymar aru" data-language-local-name="Aymara" class="interlanguage-link-target"><span>Aymar aru</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C3%87arlz_Darvin" title="Çarlz Darvin – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Çarlz Darvin" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86" title="چارلز داروین – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="چارلز داروین" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарльз Дарвин – Basjkiers" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Чарльз Дарвин" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Basjkiers" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Balinees" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="Balinees" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Beiers" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Beiers" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C4%8Carlzos_Darv%C4%97ns" title="Čarlzos Darvėns – Samogitisch" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Čarlzos Darvėns" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitisch" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D1%96%D0%BD" title="Чарлз Дарвін – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Чарлз Дарвін" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D1%96%D0%BD" title="Чарлз Дарвін – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Чарлз Дарвін" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарлз Дарвин – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Чарлз Дарвин" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Bislama" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="Bislama" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%9A%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%B2%E0%A6%B8_%E0%A6%A1%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%89%E0%A6%87%E0%A6%A8" title="চার্লস ডারউইন – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="চার্লস ডারউইন" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Bretons" lang="br" hreflang="br" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretons" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарльз Дарвин – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Чарльз Дарвин" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Charles_Robert_Darwin" title="Charles Robert Darwin – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Charles Robert Darwin" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD,_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7" title="Дарвин, Чарльз – Tsjetsjeens" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Дарвин, Чарльз" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="Tsjetsjeens" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%DA%B5%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86" title="چارڵز داروین – Soranî" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="چارڵز داروین" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Soranî" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Corsicaans" lang="co" hreflang="co" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="Corsicaans" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/%C3%87arlz_Darvin" title="Çarlz Darvin – Krim-Tataars" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Çarlz Darvin" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Krim-Tataars" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7" title="Дарвин Чарльз – Tsjoevasjisch" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Дарвин Чарльз" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tsjoevasjisch" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%AC%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%82_%CE%94%CE%B1%CF%81%CE%B2%CE%AF%CE%BD%CE%BF%CF%82" title="Κάρολος Δαρβίνος – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Κάρολος Δαρβίνος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Extremeens" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremeens" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86" title="چارلز داروین – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="چارلز داروین" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Darwini_Charles" title="Darwini Charles – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Darwini Charles" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Faeröers" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Faeröers" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Noord-Fries" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="Noord-Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Friulisch" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="Friulisch" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Iers" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="Iers" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E9%81%94%E7%88%BE%E6%96%87" title="達爾文 – Ganyu" lang="gan" hreflang="gan" data-title="達爾文" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Ganyu" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Schots-Gaelisch" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="Schots-Gaelisch" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Guaraní" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="Guaraní" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Goa Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goa Konkani" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%9A%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%B2%E0%AB%8D%E0%AA%B8_%E0%AA%A1%E0%AA%BE%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%B5%E0%AA%BF%E0%AA%A8" title="ચાર્લ્સ ડાર્વિન – Gujarati" lang="gu" hreflang="gu" data-title="ચાર્લ્સ ડાર્વિન" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="Gujarati" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="Manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="Hausa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A6%27%D7%90%D7%A8%D7%9C%D7%A1_%D7%93%D7%A8%D7%95%D7%95%D7%99%D7%9F" title="צ'ארלס דרווין – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="צ'ארלס דרווין" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Fijisch Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fijisch Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Haïtiaans Creools" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="Haïtiaans Creools" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%80%D5%AC%D5%A6_%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Չարլզ Դարվին – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Չարլզ Դարվին" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%80%D5%AC%D5%A6_%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%B6" title="Չարլզ Տարուին – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Չարլզ Տարուին" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="Interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Iloko" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="Iloko" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – IJslands" lang="is" hreflang="is" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="IJslands" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%81%E3%83%A3%E3%83%BC%E3%83%AB%E3%82%BA%E3%83%BB%E3%83%80%E3%83%BC%E3%82%A6%E3%82%A3%E3%83%B3" title="チャールズ・ダーウィン – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="チャールズ・ダーウィン" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Jamaicaans Creools" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaicaans Creools" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/carl._daruin." title="carl. daruin. – Lojban" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="carl. daruin." data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="Lojban" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Javaans" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="Javaans" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%96_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98" title="ჩარლზ დარვინი – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ჩარლზ დარვინი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Karakalpaks" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Karakalpaks" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Kabylisch" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="Kabylisch" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарлз Дарвин – Kazachs" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Чарлз Дарвин" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazachs" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%86%E1%9E%B6%E1%9E%9B%E1%9F%82%E1%9E%9F_%E1%9E%8A%E1%9E%B6%E1%9E%9C%E1%9E%B8%E1%9E%93" title="ឆាលែស ដាវីន – Khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ឆាលែស ដាវីន" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="Khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%9A%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%B2%E0%B3%8D%E0%B2%B8%E0%B3%8D_%E0%B2%A1%E0%B2%BE%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%B5%E0%B2%BF%E0%B2%A8%E0%B3%8D" title="ಚಾರ್ಲ್ಸ್ ಡಾರ್ವಿನ್ – Kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಚಾರ್ಲ್ಸ್ ಡಾರ್ವಿನ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="Kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%B0%B0%EC%8A%A4_%EB%8B%A4%EC%9C%88" title="찰스 다윈 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="찰스 다윈" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B3_%DA%88%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="چارلس ڈارون – Kasjmiri" lang="ks" hreflang="ks" data-title="چارلس ڈارون" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="Kasjmiri" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Koerdisch" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Koerdisch" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Cornish" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="Cornish" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарлз Дарвин – Kirgizisch" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Чарлз Дарвин" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="Kirgizisch" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Carolus_Darwin" title="Carolus Darwin – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Carolus Darwin" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="Ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Luxemburgs" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="Luxemburgs" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарльз Дарвин – Lezgisch" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Чарльз Дарвин" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="Lezgisch" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Limburgs" lang="li" hreflang="li" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="Limburgs" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Ligurisch" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Lombardisch" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombardisch" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/%C4%8C%C4%81rlzs_Darvins" title="Čārlzs Darvins – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Čārlzs Darvins" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Maithili" lang="mai" hreflang="mai" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="Maithili" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Malagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malagassisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="Minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%81_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарлс Дарвин – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Чарлс Дарвин" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9A%E0%B4%BE%E0%B5%BE%E0%B4%B8%E0%B5%8D_%E0%B4%A1%E0%B4%BE%E0%B5%BC%E0%B4%B5%E0%B4%BF%E0%B5%BB" title="ചാൾസ് ഡാർവിൻ – Malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ചാൾസ് ഡാർവിൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="Malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарльз Дарвин – Mongools" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Чарльз Дарвин" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="Mongools" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Maltees" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="Maltees" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Mirandees" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="Mirandees" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%81%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8%E1%80%9C%E1%80%BA%E1%80%85%E1%80%BA_%E1%80%92%E1%80%AB%E1%80%9D%E1%80%84%E1%80%BA" title="ချားလ်စ် ဒါဝင် – Birmaans" lang="my" hreflang="my" data-title="ချားလ်စ် ဒါဝင်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="Birmaans" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарлз Дарвин – Erzja" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Чарлз Дарвин" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="Erzja" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86" title="چارلز داروین – Mazanderani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="چارلز داروین" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="Mazanderani" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Nedersaksisch" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="Nedersaksisch" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Nederduits" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="Nederduits" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Nepalees" lang="ne" hreflang="ne" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="Nepalees" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8" title="चार्ल्स डार्विन – Newari" lang="new" hreflang="new" data-title="चार्ल्स डार्विन" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="Newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Nias" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="Nias" class="interlanguage-link-target"><span>Li Niha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Noord-Sotho" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="Noord-Sotho" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Occitaans" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Occitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%9A%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%B2%E0%AC%B8_%E0%AC%A1%E0%AC%BE%E0%AC%B0%E0%AC%89%E0%AC%87%E0%AC%A8" title="ଚାର୍ଲସ ଡାରଉଇନ – Odia" lang="or" hreflang="or" data-title="ଚାର୍ଲସ ଡାରଉଇନ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="Odia" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD,_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7" title="Дарвин, Чарльз – Ossetisch" lang="os" hreflang="os" data-title="Дарвин, Чарльз" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="Ossetisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%9A%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%B2%E0%A8%B8_%E0%A8%A1%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%B5%E0%A8%BF%E0%A8%A8" title="ਚਾਰਲਸ ਡਾਰਵਿਨ – Punjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਚਾਰਲਸ ਡਾਰਵਿਨ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Pampanga" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="Pampanga" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Picardisch" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picardisch" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Piëmontees" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piëmontees" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B3_%DA%88%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="چارلس ڈارون – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="چارلس ڈارون" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B3_%DA%89%D8%A7%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86" title="چارلس ډاروین – Pasjtoe" lang="ps" hreflang="ps" data-title="چارلس ډاروین" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Pasjtoe" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="Quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Reto-Romaans" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="Reto-Romaans" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Aroemeens" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="Aroemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD,_%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7" title="Дарвин, Чарлз – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Дарвин, Чарлз" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D1%96%D0%BD" title="Чарлз Дарвін – Roetheens" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Чарлз Дарвін" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Roetheens" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B8%E0%A5%8D_%E0%A4%A1%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A8%E0%A5%8D" title="चार्ल्स् डार्विन् – Sanskriet" lang="sa" hreflang="sa" data-title="चार्ल्स् डार्विन्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="Sanskriet" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарлз Дарвин – Jakoets" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Чарлз Дарвин" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="Jakoets" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%AA%E1%B1%9F%E1%B1%A8%E1%B1%9E%E1%B1%AE%E1%B1%A5_%E1%B1%B0%E1%B1%9F%E1%B1%A8%E1%B1%A3%E1%B1%A4%E1%B1%B1" title="ᱪᱟᱨᱞᱮᱥ ᱰᱟᱨᱣᱤᱱ – Santali" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱪᱟᱨᱞᱮᱥ ᱰᱟᱨᱣᱤᱱ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="Santali" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Sardijns" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="Sardijns" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Siciliaans" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Siciliaans" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Schots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="Schots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B3_%DA%8A%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="چارلس ڊارون – Sindhi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="چارلس ڊارون" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="Sindhi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Tcarl%E1%BA%93_Darwin" title="Tcarlẓ Darwin – Tashelhiyt" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Tcarlẓ Darwin" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="Tashelhiyt" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A0%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B7%8A%E0%B7%83%E0%B7%8A_%E0%B6%A9%E0%B7%8F%E0%B7%80%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%8A" title="චාල්ස් ඩාවින් – Singalees" lang="si" hreflang="si" data-title="චාල්ස් ඩාවින්" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="Singalees" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/%C3%87arls_Darvin" title="Çarls Darvin – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Çarls Darvin" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%81_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарлс Дарвин – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Чарлс Дарвин" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Soendanees" lang="su" hreflang="su" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="Soendanees" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="aanbevolen artikel"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Silezisch" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silezisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/Cals.talun" title="Cals.talun – Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="Cals.talun" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%9A%E0%AE%BE%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%B2%E0%AE%9A%E0%AF%81_%E0%AE%9F%E0%AE%BE%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AF%8D" title="சார்லசு டார்வின் – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="சார்லசு டார்வின்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%9A%E0%B0%BE%E0%B0%B0%E0%B1%8D%E0%B0%B2%E0%B1%86%E0%B0%B8%E0%B1%8D_%E0%B0%A1%E0%B0%BE%E0%B0%B0%E0%B1%8D%E0%B0%B5%E0%B0%BF%E0%B0%A8%E0%B1%8D" title="చార్లెస్ డార్విన్ – Telugu" lang="te" hreflang="te" data-title="చార్లెస్ డార్విన్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="Telugu" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарлз Дарвин – Tadzjieks" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Чарлз Дарвин" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="Tadzjieks" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A5%E0%B8%AA%E0%B9%8C_%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%99" title="ชาลส์ ดาร์วิน – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="ชาลส์ ดาร์วิน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Carls_Darvin" title="Carls Darvin – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Carls Darvin" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D1%8C%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B8%D0%BD" title="Чарльз Дарвин – Tataars" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Чарльз Дарвин" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="Tataars" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8B%D9%89%D9%86" title="دارۋىن – Oeigoers" lang="ug" hreflang="ug" data-title="دارۋىن" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="Oeigoers" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%B7_%D0%94%D0%B0%D1%80%D0%B2%D1%96%D0%BD" title="Чарлз Дарвін – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Чарлз Дарвін" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B3_%DA%88%D8%A7%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86" title="چارلس ڈاروین – Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="چارلس ڈاروین" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Venetiaans" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Darvin_%C4%8Carl%27z" title="Darvin Čarl'z – Wepsisch" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Darvin Čarl'z" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Wepsisch" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – West-Vlaams" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West-Vlaams" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Volapük" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="Volapük" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Waals" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="Waals" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Wolof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="Wolof" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%9F%A5%E5%B0%94%E6%96%AF%C2%B7%E8%BE%BE%E5%B0%94%E6%96%87" title="查尔斯·达尔文 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="查尔斯·达尔文" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%96_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98" title="ჩარლზ დარვინი – Mingreels" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ჩარლზ დარვინი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingreels" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%98%D7%A9%D7%90%D7%A8%D7%9C%D7%A1_%D7%93%D7%90%D7%A8%D7%95%D7%95%D7%99%D7%9F" title="טשארלס דארווין – Jiddisch" lang="yi" hreflang="yi" data-title="טשארלס דארווין" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Jiddisch" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Yoruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="Yoruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="Zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Zeeuws" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeeuws" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%9C%E2%B5%9B%E2%B4%B0%E2%B5%94%E2%B5%8D%E2%B5%A3_%E2%B4%B7%E2%B4%B0%E2%B5%94%E2%B5%A1%E2%B5%89%E2%B5%8F" title="ⵜⵛⴰⵔⵍⵣ ⴷⴰⵔⵡⵉⵏ – Standaard Marokkaanse Tamazight" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵜⵛⴰⵔⵍⵣ ⴷⴰⵔⵡⵉⵏ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="Standaard Marokkaanse Tamazight" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%9F%A5%E5%B0%94%E6%96%AF%C2%B7%E8%BE%BE%E5%B0%94%E6%96%87" title="查尔斯·达尔文 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="查尔斯·达尔文" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%9F%A5%E7%88%BE%E6%96%AF%C2%B7%E9%81%94%E7%88%BE%E6%96%87" title="查爾斯·達爾文 – Klassiek Chinees" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="查爾斯·達爾文" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Klassiek Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Charles_Darwin" title="Charles Darwin – Minnanyu" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Charles Darwin" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnanyu" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%9F%A5%E7%90%86%E6%96%AF%C2%B7%E9%81%94%E7%88%BE%E6%96%87" title="查理斯·達爾文 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="查理斯·達爾文" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1035#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Charles_Darwin" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Charles_Darwin" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Charles_Darwin"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin&action=edit" title="Deze pagina is beveiligd.
U kunt wel de broncode bekijken. [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Charles_Darwin"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin&action=edit"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Charles_Darwin" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Charles_Darwin" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin&oldid=67944674" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Charles_Darwin&id=67944674&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FCharles_Darwin"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FCharles_Darwin"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Charles+Darwin"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Charles_Darwin&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Charles_Darwin" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-species mw-list-item"><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Charles_Robert_Darwin" hreflang="en"><span>Wikispecies</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://nl.wikiquote.org/wiki/Charles_Darwin" hreflang="nl"><span>Wikiquote</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikisource mw-list-item"><a href="https://nl.wikisource.org/wiki/Auteur:Charles_Darwin" hreflang="nl"><span>Wikisource</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1035" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><div id="sjabloon_zie_artikel" class="hatnote" style="padding:0.5em; margin-bottom:0.5em; border-bottom:1px solid #aaa; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Charles_Darwin_(album)" title="Charles Darwin (album)">Charles Darwin (album)</a> voor het gelijknamige conceptalbum van XII Alfonso.</i> </div> <table class="infobox" cellpadding="1" cellspacing="1"> <tbody><tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit; text-align:center; font-size:120%;" colspan="3">Charles Darwin </th></tr> <tr> <td style="text-align:center; padding:0;" colspan="3"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Charles_Darwin_01.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Charles Darwin in 1869 portret door Julia Margaret Cameron" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/266px-Charles_Darwin_01.jpg" decoding="async" width="266" height="342" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/399px-Charles_Darwin_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3c/Charles_Darwin_01.jpg/532px-Charles_Darwin_01.jpg 2x" data-file-width="3256" data-file-height="4183" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="text-align:center;" colspan="3"><div style="font-size:90%">Charles Darwin in 1869 <br /> portret door <a href="/wiki/Julia_Margaret_Cameron" title="Julia Margaret Cameron">Julia Margaret Cameron</a></div> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit; text-align:center;" colspan="3">Persoonlijke gegevens </th></tr> <tr> <th>Volledige naam </th> <td colspan="2">Charles Robert Darwin </td></tr> <tr> <th>Geboortedatum </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/12_februari" title="12 februari">12 februari</a> <a href="/wiki/1809" title="1809">1809</a> </td></tr> <tr> <th>Geboorteplaats </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Shrewsbury_(Verenigd_Koninkrijk)" class="mw-redirect" title="Shrewsbury (Verenigd Koninkrijk)">Shrewsbury</a> (<a href="/wiki/Shropshire" title="Shropshire">Shropshire</a>) </td></tr> <tr> <th>Overlijdensdatum </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/19_april" title="19 april">19 april</a> <a href="/wiki/1882" title="1882">1882</a> </td></tr> <tr> <th>Overlijdensplaats </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Downe" title="Downe">Downe</a> (<a href="/wiki/Kent_(graafschap)" title="Kent (graafschap)">Kent</a>) </td></tr> <tr> <th>Begraafplaats </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Westminster_Abbey" title="Westminster Abbey">Westminster Abbey</a><sup id="cite_ref-wikidata-06d2e61049cc0b3167184f75ab138edb4ab649e7-v3_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-wikidata-06d2e61049cc0b3167184f75ab138edb4ab649e7-v3-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><span style="float:right"><span class="mw-valign-text-top" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1035?uselang=nl#P119" title="Bewerken op Wikidata"><img alt="Bewerken op Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span> </td></tr> <tr> <th>Locatie begraafplaats </th> <td colspan="2"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nl.findagrave.com/cemetery/658395">Begraafplaats op Find a Grave</a> </td></tr> <tr> <th>Locatie graf </th> <td colspan="2"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nl.findagrave.com/memorial/1279">Graf op Find a Grave</a> </td></tr> <tr> <th>Nationaliteit </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Verenigd_Koninkrijk" title="Verenigd Koninkrijk">Verenigd Koninkrijk</a> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit;" colspan="3">Academische achtergrond </th></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Alma_mater" title="Alma mater">Alma mater</a> </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Christ%27s_College" title="Christ's College">Christ's College</a><span style="font-size:85%"></span><br /> University of Edinburgh Medical School<span style="font-size:85%"></span><br /> Shrewsbury School<span style="font-size:85%"> (1818 – 1825)</span><br /> <a href="/wiki/Universiteit_van_Cambridge" title="Universiteit van Cambridge">Universiteit van Cambridge</a><span style="font-size:85%"></span><br /> <a href="/wiki/Universiteit_van_Edinburgh" title="Universiteit van Edinburgh">Universiteit van Edinburgh</a><span style="font-size:85%"></span><span style="float:right"><span class="mw-valign-text-top" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1035?uselang=nl#P69" title="Bewerken op Wikidata"><img alt="Bewerken op Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-ltr-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span> </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit;" colspan="3">Wetenschappelijk werk </th></tr> <tr> <th>Vakgebied </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Natuurlijke_historie" title="Natuurlijke historie">Natuurlijke historie</a>, <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a> en <a href="/wiki/Geologie" title="Geologie">geologie</a> </td></tr> <tr> <th>Bekend van </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Natuurlijke_selectie" title="Natuurlijke selectie">Natuurlijke selectie</a> </td></tr> <tr> <th>Onderzoek </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Evolutie_(biologie)" title="Evolutie (biologie)">evolutie</a> </td></tr> <tr> <th>Bekende werken </th> <td colspan="2"><i><a href="/wiki/The_Voyage_of_the_Beagle" class="mw-redirect" title="The Voyage of the Beagle">The Voyage of the Beagle</a></i> (1839)<br /><i><a href="/wiki/De_oorsprong_der_soorten" title="De oorsprong der soorten">On the Origin of Species</a></i> (1859)<br /><i><a href="/wiki/De_afstamming_van_de_mens" title="De afstamming van de mens">The Descent of Man</a></i> (1871)<br /><i>The Expression of the Emotions in Man and Animals</i> (1872)<br /><i><a href="/wiki/The_Autobiography_of_Charles_Darwin" title="The Autobiography of Charles Darwin">The Life and Letters of Charles Darwin</a></i> (1887) </td></tr> <tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit;" colspan="3"> </th></tr> <tr> <td class="ta-center" colspan="3"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.nl/auteurs/auteur.php?id=darw001">Dbnl-profiel</a> </td></tr> <tr> <td class="ta-center" colspan="3"><b>Handtekening</b> </td></tr> <tr> <td class="ta-center" colspan="3"><span class="skin-invert" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Charles_Darwin_Signature.svg" class="mw-file-description" title="Handtekening"><img alt="Handtekening" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Charles_Darwin_Signature.svg/150px-Charles_Darwin_Signature.svg.png" decoding="async" width="150" height="55" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Charles_Darwin_Signature.svg/225px-Charles_Darwin_Signature.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Charles_Darwin_Signature.svg/300px-Charles_Darwin_Signature.svg.png 2x" data-file-width="232" data-file-height="85" /></a></span> </td></tr> <tr> <td class="infobox-kop notheme center" style="color:inherit;" colspan="3"> <table cellspacing="0" cellpadding="0"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle;"><b>Portaal</b>  <span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>   </td> <td class="ta-left"><b><a href="/wiki/Portaal:Biologie" title="Portaal:Biologie">Biologie</a> </b> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <p><b>Charles Robert Darwin</b> (<a href="/wiki/Shrewsbury_(Verenigd_Koninkrijk)" class="mw-redirect" title="Shrewsbury (Verenigd Koninkrijk)">Shrewsbury</a>, <a href="/wiki/12_februari" title="12 februari">12 februari</a> <a href="/wiki/1809" title="1809">1809</a> – <a href="/wiki/Downe" title="Downe">Downe</a>, <a href="/wiki/19_april" title="19 april">19 april</a> <a href="/wiki/1882" title="1882">1882</a>) was een <a href="/wiki/Engeland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Engeland (hoofdbetekenis)">Engelse</a> <a href="/wiki/Autodidact" title="Autodidact">autodidact</a> op het gebied van <a href="/wiki/Natuurlijke_historie" title="Natuurlijke historie">natuurlijke historie</a>, <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologie</a> en <a href="/wiki/Geologie" title="Geologie">geologie</a>. Darwin ontleent zijn roem aan zijn <a href="/wiki/Wetenschappelijke_theorie" class="mw-redirect" title="Wetenschappelijke theorie">theorie</a> dat <a href="/wiki/Evolutie_(biologie)" title="Evolutie (biologie)">evolutie</a> van <a href="/wiki/Soort" title="Soort">soorten</a> wordt gedreven door <a href="/wiki/Natuurlijke_selectie" title="Natuurlijke selectie">natuurlijke selectie</a>. Het bestaan van evolutie werd omstreeks 1850 al door een groot deel van de <a href="/wiki/Wetenschappelijke_gemeenschap" title="Wetenschappelijke gemeenschap">wetenschappelijke gemeenschap</a> geaccepteerd. De acceptatie van natuurlijke selectie als aandrijvend mechanisme liet langer op zich wachten, maar geldt tegenwoordig in de <a href="/wiki/Wetenschap" title="Wetenschap">wetenschap</a> als onomstreden. </p><p>Darwin werd gelovig opgevoed en opgeleid volgens de opvattingen van de toen in Engeland gangbare <a href="/wiki/Natuurlijke_theologie" title="Natuurlijke theologie">natuurlijke theologie</a>, die <a href="/wiki/Religie" title="Religie">religie</a> en wetenschap trachtte te verenigen. Ten gevolge van de waarnemingen en ontdekkingen die hij in de loop van zijn leven deed, ging hij echter steeds meer twijfelen zowel aan deze gangbare ideeën over <a href="/wiki/Soortvorming" title="Soortvorming">soortvorming</a> als aan zijn persoonlijke geloof. </p><p>Tijdens een onderzoeksreis met het schip de <a href="/wiki/HMS_Beagle_(zeilschip)" class="mw-redirect" title="HMS Beagle (zeilschip)"><i>Beagle</i></a> (1831–1836) bezocht Darwin <a href="/wiki/Zuid-Amerika" title="Zuid-Amerika">Zuid-Amerika</a>, <a href="/wiki/Australi%C3%AB_(continent)" title="Australië (continent)">Australië</a>, het zuiden van <a href="/wiki/Afrika" title="Afrika">Afrika</a> en diverse eilandengroepen in de <a href="/wiki/Grote_Oceaan" title="Grote Oceaan">Grote</a> en <a href="/wiki/Indische_Oceaan" title="Indische Oceaan">Indische Oceaan</a>. Op al deze plekken bestudeerde hij de plaatselijke dieren, planten, <a href="/wiki/Fossiel" title="Fossiel">fossielen</a> en geologie. Een groot deel van zijn verdere leven was gewijd aan het onderzoeken en classificeren van de op zijn reis verzamelde voorwerpen en het was dankzij dit onderzoek dat hij op zijn theorie over het ontstaan van soorten kwam. </p><p>Darwins werk betekende een <a href="/wiki/Paradigmaverschuiving" title="Paradigmaverschuiving">paradigmaverschuiving</a> en een <a href="/wiki/Wetenschappelijke_revolutie" title="Wetenschappelijke revolutie">wetenschappelijke revolutie</a>, die een grote invloed had op maatschappij, filosofie en religie. De acceptatie van de evolutie van soorten had als gevolg dat de <a href="/wiki/Mens" title="Mens">mens</a> als een diersoort, een onderdeel van de natuur, in plaats van als een boven de natuur staande levensvorm moest worden beschouwd. Darwins <a href="/wiki/Evolutietheorie" title="Evolutietheorie">evolutietheorie</a> ligt tegenwoordig, samen met de <a href="/wiki/Erfelijkheidsleer" class="mw-redirect" title="Erfelijkheidsleer">erfelijkheidsleer</a> van <a href="/wiki/Gregor_Mendel" title="Gregor Mendel">Mendel</a>, ten grondslag aan alle levenswetenschappen. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Levensloop">Levensloop</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Charles_Darwin_1816.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Charles_Darwin_1816.jpg/260px-Charles_Darwin_1816.jpg" decoding="async" width="260" height="370" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Charles_Darwin_1816.jpg/390px-Charles_Darwin_1816.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Charles_Darwin_1816.jpg/520px-Charles_Darwin_1816.jpg 2x" data-file-width="1281" data-file-height="1822" /></a><figcaption>Charles Darwin in 1816, op zevenjarige leeftijd</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Jeugd_en_opleiding">Jeugd en opleiding</h3></div> <p>Darwin werd geboren als vijfde kind en de jongste van twee zonen van de rijke arts Robert Waring Darwin (1766–1848) en diens vrouw Susannah Wedgwood (1765–1817). Zijn grootvader aan vaderszijde was de arts, dichter en filosoof <a href="/wiki/Erasmus_Darwin" title="Erasmus Darwin">Erasmus Darwin</a> (1731–1802); zijn grootvader aan moederszijde was de industrieel <a href="/wiki/Josiah_Wedgwood_(1730%E2%80%931795)" title="Josiah Wedgwood (1730–1795)">Josiah Wedgwood</a> (1730–1795). Hoewel zijn beide ouders gelovig waren, was vader Robert Darwin een <a href="/wiki/Vrijdenkerij" title="Vrijdenkerij">vrijdenker</a>, die zijn kinderen meer vanwege conventies dan vanwege overtuiging liet dopen. Zijn vrouw nam de kinderen mee naar de mis in de <a href="/wiki/Unitarisme_(theologie)" title="Unitarisme (theologie)">Unitaristische kerk</a>. Vanaf 1817 bezocht Charles de dorpsschool die door de priester van deze kerk geleid werd. Hetzelfde jaar, toen Charles acht jaar oud was, stierf zijn moeder. Vanaf september 1818 werd hij naar de <a href="/wiki/Anglicanisme" title="Anglicanisme">Anglicaanse</a> <a href="/wiki/Kostschool" title="Kostschool">kostschool</a> Shrewsbury School gestuurd, waar hij kost en onderdak vond.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij toonde al jong een grote belangstelling voor de natuur. Hij verzamelde "alle mogelijke dingen, schelpen, zegels, munten en mineralen". Vooral vogels en insecten hadden zijn belangstelling. Geboeid las hij het verslag over de reis van de Duitser <a href="/wiki/Alexander_von_Humboldt" title="Alexander von Humboldt">Alexander von Humboldt</a> in <a href="/wiki/Zuid-Amerika" title="Zuid-Amerika">Zuid-Amerika</a> en “De Natuurlijke Historie van Selborne” door dominee <a href="/wiki/Gilbert_White" title="Gilbert White">Gilbert White</a>. </p><p>Charles bracht de zomer van 1825 door als assistent van zijn vader. Vader Darwin was een grote, zwaarlijvige man, die een bloeiende medische praktijk had en hoopte dat zijn zoon hem zou opvolgen. Die herfst begon Charles een studie <a href="/wiki/Geneeskunde" title="Geneeskunde">medicijnen</a> aan de <a href="/wiki/University_of_Edinburgh" class="mw-redirect" title="University of Edinburgh">University of Edinburgh</a> in <a href="/wiki/Schotland" title="Schotland">Schotland</a>. Omdat hij slecht tegen bloed kon, ontwikkelde hij een weerzin tegen de practica en verwaarloosde hij zijn studie. In zijn vrije tijd leerde hij dieren <a href="/wiki/Prepareren" title="Prepareren">opzetten</a> van <a href="/w/index.php?title=John_Edmonstone&action=edit&redlink=1" class="new" title="John Edmonstone (de pagina bestaat niet)">John Edmonstone</a>, een vrijgemaakte <a href="/wiki/Slavernij" title="Slavernij">slaaf</a> uit <a href="/wiki/Brits-Guiana" title="Brits-Guiana">Brits-Guiana</a>, die hem verhalen vertelde over de <a href="/wiki/Tropisch_regenwoud" title="Tropisch regenwoud">regenwouden</a> van <a href="/wiki/Zuid-Amerika" title="Zuid-Amerika">Zuid-Amerika</a>. Later zou deze ervaring hem ertoe brengen te schrijven dat "<a href="/wiki/Neger" title="Neger">negers</a>" en Europeanen nauw verwant waren, ondanks uiterlijke verschillen.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Charles_Darwin_by_G._Richmond.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Charles_Darwin_by_G._Richmond.jpg/260px-Charles_Darwin_by_G._Richmond.jpg" decoding="async" width="260" height="344" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Charles_Darwin_by_G._Richmond.jpg/390px-Charles_Darwin_by_G._Richmond.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Charles_Darwin_by_G._Richmond.jpg/520px-Charles_Darwin_by_G._Richmond.jpg 2x" data-file-width="2126" data-file-height="2811" /></a><figcaption>Darwin als jonge man</figcaption></figure> <p>In zijn tweede jaar als student werd Darwin lid van de Plinian Society, een <a href="/wiki/Studentenvereniging" title="Studentenvereniging">studentenvereniging</a> voor studenten geïnteresseerd in <a href="/wiki/Natuurlijke_historie" title="Natuurlijke historie">natuurlijke historie</a>.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij volgde geïnteresseerd de <a href="/wiki/College_(universiteit)" title="College (universiteit)">colleges</a> van de <a href="/wiki/Anatomie" title="Anatomie">anatoom</a> <a href="/wiki/Robert_Edmond_Grant" class="mw-redirect" title="Robert Edmond Grant">Robert Edmond Grant</a> (1793–1874). Grant was een aanhanger van de hypotheses van <a href="/wiki/%C3%89tienne_Geoffroy_Saint-Hilaire" title="Étienne Geoffroy Saint-Hilaire">Saint-Hilaire</a> en <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lamarck" class="mw-redirect" title="Jean-Baptiste Lamarck">Lamarck</a>, die dachten dat tijdens het leven van organismen verkregen eigenschappen leiden tot evolutie van soorten (<a href="/wiki/Lamarckisme" title="Lamarckisme">lamarckisme</a>). Darwin zou in de winter van 1826–1827 meegaan op <a href="/wiki/Veldwerk" title="Veldwerk">veldonderzoek</a> langs de <a href="/wiki/Firth_of_Forth" title="Firth of Forth">Firth of Forth</a>, waar Grant en zijn studenten de levenscyclus van zeedieren bestudeerden. Tijdens dit onderzoek vond men <a href="/wiki/Homologie_(morfologie)" title="Homologie (morfologie)">homologieën</a>, vergelijkbare organen in verschillende soorten, die slechts verschillen in complexiteit. Door Grant werden homologieën gezien als bewijzen voor een <a href="/wiki/Gemeenschappelijke_voorouder" title="Gemeenschappelijke voorouder">gemeenschappelijke voorouder</a> en dus voor evolutie.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In maart 1827 hield Darwin een presentatie voor de Plinian Society over zijn ontdekking dat de zwarte bolletjes die vaak in <a href="/wiki/Ostreidae" title="Ostreidae">oesters</a> gevonden worden de eieren van <a href="/wiki/Bloedzuiger_(worm)" class="mw-redirect" title="Bloedzuiger (worm)">bloedzuigers</a> zijn.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ook volgde hij colleges in natuurlijke historie van de <a href="/wiki/Mineralogie" title="Mineralogie">mineraloog</a> <a href="/wiki/Robert_Jameson" title="Robert Jameson">Robert Jameson</a> (1774–1854). Van Jameson leerde Darwin methoden uit de <a href="/wiki/Stratigrafie" title="Stratigrafie">stratigrafie</a> (de beschrijving en <a href="/wiki/Relatieve_datering" class="mw-redirect" title="Relatieve datering">relatieve datering</a> van <a href="/wiki/Gelaagdheid" title="Gelaagdheid">gesteentelagen</a>) en de <a href="/wiki/Taxonomie" title="Taxonomie">taxonomie</a> van <a href="/wiki/Planten" title="Planten">planten</a> kennen. Ook assisteerde hij Jameson bij zijn werk over de uitgebreide collectie van het <a href="/w/index.php?title=Royal_Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Royal Museum (de pagina bestaat niet)">Royal Museum</a>, destijds een van de grootste in Europa.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Darwins vader vond echter dat hij niet veel nuttigs uitvoerde. Hij besloot dat Charles dan maar dominee moest worden en schreef hem in voor een studie <a href="/wiki/Theologie" title="Theologie">theologie</a> aan het <a href="/wiki/Christ%27s_College" title="Christ's College">Christ's College</a> van de <a href="/wiki/Cambridge_University" class="mw-redirect" title="Cambridge University">universiteit van Cambridge</a>.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In <a href="/wiki/Cambridge_(Engeland)" class="mw-redirect" title="Cambridge (Engeland)">Cambridge</a> kwam Darwin in aanraking met zijn neef <a href="/w/index.php?title=William_Darwin_Fox&action=edit&redlink=1" class="new" title="William Darwin Fox (de pagina bestaat niet)">William Darwin Fox</a> (1805–1880), met wie hij de rest van zijn leven een briefwisseling zou onderhouden. Naast hun studies gingen de twee met vrienden <a href="/wiki/Paardrijden" title="Paardrijden">paardrijden</a> of <a href="/wiki/Schietsport" title="Schietsport">schieten</a> en hielden ze zich bezig met het verzamelen van opgezette <a href="/wiki/Kevers" title="Kevers">kevers</a>, op dat moment een <a href="/wiki/Rage_(hype)" title="Rage (hype)">rage</a>.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Fox bracht Darwin in aanraking met de <a href="/wiki/Hoogleraar" title="Hoogleraar">hoogleraar</a> <a href="/wiki/Botanie" class="mw-redirect" title="Botanie">botanie</a>, <a href="/wiki/John_Stevens_Henslow" title="John Stevens Henslow">John Stevens Henslow</a> (1796–1861), die veel van kevers af wist. Darwin besloot voortaan Henslows colleges in natuurlijke historie te volgen en werd diens favoriete student. Darwin las in die tijd het werk van de theoloog <a href="/wiki/William_Paley" title="William Paley">William Paley</a> en was gefascineerd door diens <a href="/wiki/Intelligent_design" title="Intelligent design">argument van een intelligente ontwerper</a> van de natuur (een <a href="/wiki/Godsbewijs" title="Godsbewijs">Godsbewijs</a>). Paleys ideeën zouden gek genoeg later een rol spelen bij het ontstaan van Darwins theorie van natuurlijke selectie.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Darwin deed in januari 1831 examen. Hij muntte uit in <a href="/wiki/De_klassieken" title="De klassieken">klassieke studies</a>, <a href="/wiki/Wiskunde" title="Wiskunde">wiskunde</a> en <a href="/wiki/Natuurkunde" title="Natuurkunde">natuurkunde</a> en deed het goed in theologie, zodat hij de tiende score had van de 178 geslaagden.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Daarna bleef Darwin tot juni in Cambridge. Op <a href="/wiki/John_Stevens_Henslow" title="John Stevens Henslow">Henslows</a> advies liet hij zich niet direct tot priester <a href="/wiki/Wijding" title="Wijding">wijden</a>. Geïnspireerd door de boeken van <a href="/wiki/Alexander_von_Humboldt" title="Alexander von Humboldt">Alexander von Humboldt</a> besloot hij in plaats daarvan met een aantal medestudenten naar <a href="/wiki/Tenerife_(Canarische_Eilanden)" class="mw-redirect" title="Tenerife (Canarische Eilanden)">Tenerife</a> te reizen om de natuur van de <a href="/wiki/Tropen_(geografie)" title="Tropen (geografie)">tropen</a> zelf te onderzoeken, hij leerde daarom <a href="/wiki/Spaans_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Spaans (hoofdbetekenis)">Spaans</a> en volgde colleges van de geoloog <a href="/wiki/Adam_Sedgwick" title="Adam Sedgwick">Adam Sedgwick</a> (1785–1873). Sedgwick was zeer te spreken over Darwin en nam hem in de zomer van 1831 als assistent mee naar <a href="/wiki/Wales" title="Wales">Wales</a> om daar gesteentelagen te <a href="/wiki/Geologische_kaart" title="Geologische kaart">karteren</a>.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Toen Darwin thuiskwam vond hij een brief van Henslow, die hem wees op <a href="/wiki/Robert_FitzRoy" title="Robert FitzRoy">Robert FitzRoy</a> (1805–1865), kapitein van de <a href="/wiki/HMS_Beagle_(zeilschip)" class="mw-redirect" title="HMS Beagle (zeilschip)">HMS <i>Beagle</i></a>. FitzRoy zou vier weken later vertrekken voor een onderzoeksreis naar onder andere Zuid-Amerika, waarbij nieuwe kustkaarten vervaardigd dienden te worden, en was nog op zoek naar een natuuronderzoeker die hem op de lange reis gezelschap kon houden, maar ook zelf onderzoek zou kunnen doen onderweg. Aangezien de reis twee jaar zou duren was Darwins vader niet enthousiast over het idee, maar werd door een broer van zijn overleden vrouw overgehaald zijn zoon toestemming te geven voor de reis.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Voyage_of_the_Beagle-nl.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Voyage_of_the_Beagle-nl.svg/500px-Voyage_of_the_Beagle-nl.svg.png" decoding="async" width="500" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Voyage_of_the_Beagle-nl.svg/750px-Voyage_of_the_Beagle-nl.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Voyage_of_the_Beagle-nl.svg/1000px-Voyage_of_the_Beagle-nl.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="432" /></a><figcaption>Route van <i><a href="/wiki/De_reis_van_de_Beagle" title="De reis van de Beagle">De reis van de Beagle</a></i> (1831–1836). De reis begon in <a href="/wiki/Devonport_(Plymouth)" title="Devonport (Plymouth)">Devonport</a> en liep via de kusten van <a href="/wiki/Zuid-Amerika" title="Zuid-Amerika">Zuid-Amerika</a>, de <a href="/wiki/Galapagoseilanden" title="Galapagoseilanden">Galapagoseilanden</a> over de <a href="/wiki/Grote_Oceaan" title="Grote Oceaan">Grote Oceaan</a> naar <a href="/wiki/Australi%C3%AB_(land)" title="Australië (land)">Australië</a>, langs <a href="/wiki/Kaapstad" title="Kaapstad">Kaapstad</a> terug naar Engeland.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="De_reis_van_de_Beagle">De reis van de <i>Beagle</i></h3></div> <p><a href="/wiki/De_reis_van_de_Beagle" title="De reis van de Beagle">De reis van de Beagle</a>, waarbij vele havens werden aangedaan, duurde uiteindelijk bijna vijf <a href="/wiki/Jaar" title="Jaar">jaar</a>, van 1831–1836, waarvan Darwin de meeste tijd echter aan land doorbracht. Hij onderzocht de geologie en natuur van de gebieden waar de <i>Beagle</i> aanlegde en zond <a href="/wiki/Planten" title="Planten">planten</a>, opgezette <a href="/wiki/Dieren_(biologie)" title="Dieren (biologie)">dieren</a> en <a href="/wiki/Fossiel" title="Fossiel">fossielen</a> terug naar <a href="/wiki/Cambridge_(Engeland)" class="mw-redirect" title="Cambridge (Engeland)">Cambridge</a>, samen met beschrijvingen van zijn ontdekkingen. Veel van de door Darwin beschreven soorten waren nieuw en zijn ontdekkingen vestigden zijn naam als natuuronderzoeker. Zijn nauwkeurige en uitgebreide beschrijvingen zouden de basis vormen voor zijn latere werk. Aan de hand van de brieven die hij aan zijn familie schreef zou hij een reisverslag schrijven dat in 1839 gepubliceerd werd onder de titel <i>The Voyage of the Beagle</i>. Hierin gaf hij behalve een overzicht van zijn ontdekkingen over de plaatselijke <a href="/wiki/Natuur_(kosmos)" class="mw-redirect" title="Natuur (kosmos)">natuur</a> ook inzichten in de sociale, politieke en <a href="/wiki/Volkenkunde" class="mw-redirect" title="Volkenkunde">volkenkundige</a> situatie van de gebieden die hij bezocht. Hij beschreef zowel de koloniale als oorspronkelijke bewoners van deze gebieden.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Voor het vertrek uit <a href="/wiki/Engeland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Engeland (hoofdbetekenis)">Engeland</a> gaf FitzRoy Darwin een exemplaar van het eerste deel van <i>Principles of Geology</i>, het werk van de geoloog <a href="/wiki/Charles_Lyell" title="Charles Lyell">Charles Lyell</a> (1797–1875). In zijn boeken legt Lyell de theorie van het <a href="/wiki/Uniformitarianisme" title="Uniformitarianisme">uniformitarianisme</a> uit, het idee dat de vorming van de Aarde een zeer langdurig en geleidelijk proces is. Zowel FitzRoy als Darwin waren gefascineerd van Lyells werk, hoewel FitzRoy later zowel Lyells als Darwins ideeën zou afwijzen omdat hij streng gelovig werd. </p><p>De <i>Beagle</i> vertrok op 27 december 1831 vanaf <a href="/wiki/Devonport_(Plymouth)" title="Devonport (Plymouth)">Devonport</a>, nabij <a href="/wiki/Plymouth_(Engeland)" class="mw-redirect" title="Plymouth (Engeland)">Plymouth (Engeland)</a>. Onderweg aan boord had Darwin last van ernstige <a href="/wiki/Zeeziekte" class="mw-redirect" title="Zeeziekte">zeeziekte</a>.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Op 16 januari 1832 bereikte men <a href="/wiki/Kaapverdi%C3%AB" title="Kaapverdië">Kaapverdië</a>. Op het eiland <a href="/wiki/Santiago_(eiland)" title="Santiago (eiland)">Santiago</a> ontdekte Darwin een gesteentelaag bestaande uit sterk verhitte <a href="/wiki/Koraal_(zo%C3%B6logie)" title="Koraal (zoölogie)">koraal</a>- en schelpfragmenten in een <a href="/wiki/Klif" title="Klif">klif</a> van <a href="/wiki/Vulkanisch_gesteente" class="mw-redirect" title="Vulkanisch gesteente">vulkanisch gesteente</a>. Dit kwam overeen met Lyells idee dat de beweging van het <a href="/wiki/Aardoppervlak" title="Aardoppervlak">aardoppervlak</a> geleidelijk is in plaats van snel. Vanwege zijn nieuwe inzicht in de geologie van het eiland dacht Darwin erover een boek over geologie te schrijven.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:HMS_Beagle_by_Conrad_Martens.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/HMS_Beagle_by_Conrad_Martens.jpg/300px-HMS_Beagle_by_Conrad_Martens.jpg" decoding="async" width="300" height="199" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/HMS_Beagle_by_Conrad_Martens.jpg/450px-HMS_Beagle_by_Conrad_Martens.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/HMS_Beagle_by_Conrad_Martens.jpg/600px-HMS_Beagle_by_Conrad_Martens.jpg 2x" data-file-width="1235" data-file-height="821" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/HMS_Beagle_(zeilschip)" class="mw-redirect" title="HMS Beagle (zeilschip)"><i>Beagle</i></a> in de wateren rondom <a href="/wiki/Vuurland" title="Vuurland">Vuurland</a> in 1832. Schilderij door <a href="/w/index.php?title=Conrad_Martens&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conrad Martens (de pagina bestaat niet)">Conrad Martens</a></figcaption></figure> <p>Vanaf februari verkende Darwin <a href="/wiki/Zuid-Amerika" title="Zuid-Amerika">Zuid-Amerika</a> (<a href="/wiki/Bahia_(staat)" title="Bahia (staat)">Bahia</a>, <a href="/wiki/Rio_de_Janeiro_(stad)" title="Rio de Janeiro (stad)">Rio de Janeiro</a>, <a href="/wiki/Montevideo_(Uruguay)" class="mw-redirect" title="Montevideo (Uruguay)">Montevideo</a>, <a href="/wiki/Buenos_Aires_(stad)" title="Buenos Aires (stad)">Buenos Aires</a>, <a href="/wiki/Bah%C3%ADa_Blanca_(stad)" title="Bahía Blanca (stad)">Bahia Blanca</a>) en in november bereikte de <i>Beagle</i> <a href="/wiki/Vuurland" title="Vuurland">Vuurland</a>. In februari 1833 zeilde men naar de <a href="/wiki/Falklandeilanden" title="Falklandeilanden">Falklandeilanden</a>, om vervolgens terug naar Montevideo te reizen. Vanaf Montevideo zouden in 1833 telkens andere tochten gemaakt worden. In oktober 1833 was Darwin gedurende een aantal weken ernstig ziek. In november vertrok men definitief uit Montevideo om naar het zuiden te varen. Begin juni 1834 voer men via de <a href="/wiki/Straat_Magellaan" title="Straat Magellaan">Straat Magellaan</a> naar de <a href="/wiki/Grote_Oceaan" title="Grote Oceaan">Grote Oceaan</a>. Tussen januari en juli 1835 verkende de <i>Beagle</i> de Westkust van Zuid-Amerika (<a href="/wiki/Valdivia_(stad)" title="Valdivia (stad)">Valdivia</a>, <a href="/wiki/Concepci%C3%B3n_(Chili)" title="Concepción (Chili)">Concepción</a>, <a href="/wiki/Santiago_(Chili)" title="Santiago (Chili)">Santiago</a>, <a href="/wiki/Valpara%C3%ADso_(stad)" title="Valparaíso (stad)">Valparaíso</a>, <a href="/wiki/Mendoza_(stad)" title="Mendoza (stad)">Mendoza</a>, <a href="/wiki/Copiap%C3%B3_(Atacama)" title="Copiapó (Atacama)">Copiapo</a>, <a href="/wiki/Callao_(stad)" title="Callao (stad)">Callao</a>). Darwin trok vanaf Valparaíso de <a href="/wiki/Andes" title="Andes">Andes</a> in. Daarna voer men opnieuw zuidwaarts, naar onder meer het eiland <a href="/wiki/Chilo%C3%A9" title="Chiloé">Chiloé</a>. </p><p>In de <a href="/wiki/Pampa_(vlakte)" title="Pampa (vlakte)">pampa's</a> van <a href="/wiki/Patagoni%C3%AB" title="Patagonië">Patagonië</a> herkende Darwin in <a href="/wiki/Terras_(geografie)" class="mw-redirect" title="Terras (geografie)">terrassen</a> van grind en <a href="/wiki/Schelp" title="Schelp">schelpen</a> <a href="/wiki/Hoge_kust" class="mw-redirect" title="Hoge kust">voormalige strandkusten</a>, die door geleidelijke beweging van de ondergrond boven <a href="/wiki/Zeeniveau" title="Zeeniveau">zeeniveau</a> waren komen te liggen. Na een <a href="/wiki/Aardbeving" title="Aardbeving">aardbeving</a> te hebben meegemaakt in <a href="/wiki/Chili" title="Chili">Chili</a> zag Darwin <a href="/wiki/Mossel_(weekdier)" title="Mossel (weekdier)">mosselbedden</a> boven de kustlijn liggen, een indicatie dat de ondergrond tijdens de beving omhoog bewogen was. Hoog in de <a href="/wiki/Andes" title="Andes">Andes</a> zag hij schelpen en fossiele stronken van bomen die op een zandstrand gegroeid hadden. </p><p>Op verschillende plekken in Zuid-Amerika vond Darwin <a href="/wiki/Fossielen" class="mw-redirect" title="Fossielen">fossielen</a> van reusachtige uitgestorven <a href="/wiki/Soorten" class="mw-redirect" title="Soorten">soorten</a> <a href="/wiki/Zoogdieren" title="Zoogdieren">zoogdieren</a> in lagen met moderne schelpen, waaruit hij concludeerde dat deze dieren kort geleden uitgestorven waren. Hij vond geen aanwijzingen dat ze <a href="/wiki/Uitgestorven" class="mw-redirect" title="Uitgestorven">uitgestorven</a> waren door <a href="/wiki/Klimaatsverandering" class="mw-redirect" title="Klimaatsverandering">klimaatsverandering</a> of een grote ramp. Darwin herkende dat sommige fossielen afkomstig waren van de uitgestorven reuzenluiaard <i><a href="/wiki/Megatherium" title="Megatherium">Megatherium</a></i>, andere deden hem aan <a href="/wiki/Gordeldieren" title="Gordeldieren">gordeldieren</a> denken. Hij nam echter aan dat deze uitgestorven dieren verwant waren aan uitgestorven Europese soorten. Toen hij terug was in Engeland liet de anatoom <a href="/wiki/Richard_Owen" title="Richard Owen">Richard Owen</a> (1804–1892) hem zien dat ze veel nauwer verwant zijn aan levende Zuid-Amerikaanse soorten. Voor Darwin was dit bewijs dat de evolutie op verschillende continenten onafhankelijk van elkaar verloopt.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Harriet_fg1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Harriet_fg1.jpg/300px-Harriet_fg1.jpg" decoding="async" width="300" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Harriet_fg1.jpg/450px-Harriet_fg1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Harriet_fg1.jpg/600px-Harriet_fg1.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="552" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Galapagosreuzenschildpad" title="Galapagosreuzenschildpad">galapagosreuzenschildpad</a> <a href="/wiki/Harriet_(schildpad)" title="Harriet (schildpad)">Harriet</a> in <a href="/wiki/Australia_Zoo" title="Australia Zoo">Australia Zoo</a> in 2002. De schildpad werd meer dan 170 jaar oud en is waarschijnlijk een van de schildpadden die door de <i>Beagle</i>-expeditie werden meegenomen. De verspreiding van reuzenschildpadden over de Galapagoseilanden werd door Darwin als bewijs voor natuurlijke selectie gebruikt</figcaption></figure> <p>Op <a href="/wiki/Vuurland" title="Vuurland">Vuurland</a> werden drie <a href="/wiki/Inheemse_bevolking" title="Inheemse bevolking">inheemsen</a>, die de bemanning van de <a href="/wiki/HMS_Beagle_(zeilschip)" class="mw-redirect" title="HMS Beagle (zeilschip)"><i>Beagle</i></a> op een eerdere reis had meegenomen als gijzelaars, als <a href="/wiki/Missionaris" title="Missionaris">missionarissen</a> achtergelaten. In de twee jaar die ze in Engeland hadden doorgebracht waren ze heropgevoed en daarbij "beschaafd" geworden. Hun familie op Vuurland kwam op Darwin echter over als "erbarmelijke wilden".<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De laatste keer dat de <i>Beagle</i> Vuurland bezocht hadden de drie heropgevoede inheemsen hun oude levensstijl weer opgevat, van de missie was niets terechtgekomen. Ze vertelden Darwin dat ze hun oude leven prefereerden en niet terug wilden naar de beschaving of Engeland. Darwin dacht vanwege deze ervaring dat mensen niet zo veel van dieren verschillen als de meeste geleerden in die tijd dachten. Hij geloofde dat verschillen in <a href="/wiki/Beschaving" title="Beschaving">beschaving</a> veroorzaakt worden door cultuur, niet door verschillen tussen rassen. <a href="/wiki/Slavernij" title="Slavernij">Slavernij</a>, die op veel plaatsen in Zuid-Amerika in die tijd nog voorkwam, keurde Darwin sterk af; hij betreurde later ook de manier waarop kolonisten in Nieuw-Zeeland en <a href="/wiki/Australi%C3%AB_(land)" title="Australië (land)">Australië</a> de oorspronkelijke bevolking behandelden.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In september 1835 reisde de <i>Beagle</i> naar de <a href="/wiki/Galapagoseilanden" title="Galapagoseilanden">Galapagoseilanden</a>. Darwin verzamelde op deze eilanden vogels en merkte dat de <a href="/wiki/Spotlijsters" title="Spotlijsters">spotlijsters</a> op elk eiland verschillend zijn.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij hoorde van lokale vissers dat ze aan <a href="/wiki/Landschildpadden" title="Landschildpadden">landschildpadden</a> konden herkennen van welk eiland ze afkomstig waren, maar hij dacht destijds nog dat deze dieren door zeerovers op de Galapagoseilanden geïntroduceerd waren.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Darwin nam een nog jonge <a href="/wiki/Galapagosreuzenschildpad" title="Galapagosreuzenschildpad">galapagosreuzenschildpad</a> (<i>Geochelone elephantopus</i>) van de <a href="/wiki/Galapagoseilanden" title="Galapagoseilanden">Galapagoseilanden</a> mee. Nadat hij de schildpad in Engeland had bestudeerd, werd deze door een vriend meegenomen naar <a href="/wiki/Australi%C3%AB_(land)" title="Australië (land)">Australië</a>, waar ze in verschillende dierentuinen heeft geleefd. Volgens genetisch onderzoek is de schildpad in 1830 geboren. De schildpad is overleden op 22 juni 2006 en wordt verondersteld het oudste dier op Aarde geweest te zijn. Het dier had de naam <a href="/wiki/Harriet_(schildpad)" title="Harriet (schildpad)">Harriet</a>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Platypus-sketch.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Platypus-sketch.jpg/300px-Platypus-sketch.jpg" decoding="async" width="300" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Platypus-sketch.jpg/450px-Platypus-sketch.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Platypus-sketch.jpg/600px-Platypus-sketch.jpg 2x" data-file-width="5858" data-file-height="3792" /></a><figcaption>Het <a href="/wiki/Vogelbekdier" title="Vogelbekdier">vogelbekdier</a> was een van de voor Darwin vreemde soorten die hij in Australië beschreef<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>Darwin ontving per post het tweede deel van Lyells <i>Principles of Geology</i>. Lyell sloot in dit boek grootschalige evolutie uit en beschreef in plaats daarvan zijn idee van bepaalde stamvormen waaruit verwante soorten konden ontstaan. Darwins eigen ideeën over evolutie gingen echter, aan de hand van zijn waarnemingen, inmiddels veel verder.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De <i>Beagle</i> voer verder langs <a href="/wiki/Tahiti" title="Tahiti">Tahiti</a> (november 1835), <a href="/wiki/Nieuw-Zeeland" title="Nieuw-Zeeland">Nieuw-Zeeland</a> (december), <a href="/wiki/Australi%C3%AB_(continent)" title="Australië (continent)">Australië</a> (januari–april 1836), de <a href="/wiki/Cocoseilanden" title="Cocoseilanden">Cocoseilanden</a>, <a href="/wiki/Mauritius_(land)" title="Mauritius (land)">Mauritius</a> (april) en <a href="/wiki/Kaapstad" title="Kaapstad">Kaapstad</a> (mei). Darwin vond de dieren die hij in Australië zag, zoals <a href="/wiki/Kangoeroeratten" title="Kangoeroeratten">kangoeroeratten</a> of <a href="/wiki/Vogelbekdier" title="Vogelbekdier">vogelbekdieren</a>, zo weinig lijken op voor hem bekende soorten, dat hij opmerkte dat er misschien twee verschillende scheppers aan het werk waren geweest.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Darwin had eerder bedacht dat <a href="/wiki/Atol_(geologie)" title="Atol (geologie)">atollen</a> gevormd worden door het wegzinken van oude vulkanen en vond bewijzen voor deze hypothese toen de <i>Beagle</i> de Cocoseilanden bezocht.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In Kaapstad ontmoetten de opvarenden van de <i>Beagle</i> de astronoom <a href="/wiki/John_Herschel" title="John Herschel">John Herschel</a> (1792–1871), die in die tijd met Lyell correspondeerde over de oorsprong van soorten. Darwins vermoedens over de spotlijsters en schildpadden op de Galapagoseilanden en de verschillen tussen <a href="/wiki/Falklandwolf" title="Falklandwolf">falklandwolven</a> op verschillende Falklandeilanden begonnen steeds vastere vormen aan te nemen. Op de terugreis naar Engeland schreef hij dat zijn waarnemingen in tegenspraak waren met onveranderlijkheid van soorten in de natuur.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De terugreis ging vanaf Kaapstad naar <a href="/wiki/Sint-Helena_(eiland)" title="Sint-Helena (eiland)">Sint-Helena</a> (juli), van daar richting <a href="/wiki/Bahia_(staat)" title="Bahia (staat)">Bahia</a> in Zuid-Amerika waar men op 1 augustus 1836 aankwam. Men verkende die maand <a href="/wiki/Pernambuco" title="Pernambuco">Pernambuco</a>, om dan definitief terug richting Engeland te zeilen. Op 2 oktober 1836 arriveerde men in Engeland na een reis van vier jaar, tien maanden en vijf dagen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Eerste_ideeën_over_evolutie"><span id="Eerste_idee.C3.ABn_over_evolutie"></span>Eerste ideeën over evolutie</h3></div> <p>Tijdens Darwins reis zorgde Henslow ervoor dat de reputatie van zijn leerling steeg door een kleine groep geleerden inzage in de studie-objecten en brieven die Darwin terugzond te geven. Toen Darwin terugkwam in Engeland, was hij binnen de <a href="/wiki/Wetenschappelijke_gemeenschap" title="Wetenschappelijke gemeenschap">wetenschappelijke gemeenschap</a> een bekendheid geworden. Na een bezoek aan zijn familie in Shrewsbury begaf hij zich naar Cambridge om Henslow te zien, die hem adviseerde welke geleerden te benaderen om de verzamelde objecten van de reis met de <i>Beagle</i> te beschrijven en catalogiseren. Darwins verzamelingen waren zo groot, dat het gevaar bestond dat sommige objecten zijn leven lang in de opslag zouden blijven liggen zonder bestudeerd te worden. Henslow nam zelf de planten voor zijn rekening. Tegelijkertijd vond Darwins vader financiers, zodat hij zich om zijn inkomen geen zorgen hoefde te maken en zijn tijd aan zijn onderzoek kon wijden.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Op 29 oktober ontmoette Darwin zijn vroegere leraar Charles Lyell weer, die hem in aanraking bracht met Richard Owen. Owen was op dat moment een rijzende autoriteit in de paleontologie, en zou de taak op zich nemen Darwins fossielen te bestuderen. Owen deed een aantal verrassende ontdekkingen, zo was er een bijna compleet skelet van de tot dan toe onbekende reuzenluiaard <i><a href="/wiki/Scelidotherium" title="Scelidotherium">Scelidotherium</a></i>, een schedel van een enorm zoogdier, <i><a href="/wiki/Toxodon" title="Toxodon">Toxodon</a></i>, en pantserfragmenten van het enorme gordeldier (zoals Darwin zelf al dacht) <i><a href="/wiki/Glyptodon" title="Glyptodon">Glyptodon</a></i>. Al deze uitgestorven dieren bleken nauw verwant met nog levende soorten van Zuid-Amerika, maar geen verwanten van soorten op andere continenten, zoals Darwin tijdens zijn reis nog had gedacht.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Deze ontdekking zette Darwin aan het denken. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Darwin_tree.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Darwin_tree.png/260px-Darwin_tree.png" decoding="async" width="260" height="442" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Darwin_tree.png/390px-Darwin_tree.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Darwin_tree.png/520px-Darwin_tree.png 2x" data-file-width="695" data-file-height="1181" /></a><figcaption>Darwins eerste schets van een evolutionaire boom uit zijn eerste notitieboek (<i>Transmutation of Species</i> uit 1837)</figcaption></figure> <p>In december 1836 verhuisde Darwin naar Cambridge om het werk aan zijn verzamelingen te overzien en zijn reisverslag te herzien.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij schreef ook zijn eerste <a href="/wiki/Wetenschappelijke_publicatie" class="mw-redirect" title="Wetenschappelijke publicatie">wetenschappelijke publicatie</a>, over de opheffing van het land in Zuid-Amerika. Dankzij Lyells enthousiaste steun kon hij deze op 4 januari 1837 voorlezen voor de <a href="/wiki/Geological_Society" title="Geological Society">Geological Society</a> in Londen. Dezelfde dag presenteerde hij opgezette zoogdieren en vogels uit zijn verzameling aan de <a href="/wiki/Zoological_Society_of_London" title="Zoological Society of London">Zoological Society</a>. De <a href="/wiki/Ornithologie" title="Ornithologie">ornitholoog</a> <a href="/wiki/John_Gould_(ornitholoog)" title="John Gould (ornitholoog)">John Gould</a> (1804–1881) ontdekte dat de vogels die Darwin had meegebracht van de Galapagoseilanden niet, zoals Darwin had gedacht, een kruising tussen <a href="/wiki/Vinkachtigen" title="Vinkachtigen">vinkachtigen</a> en <a href="/wiki/Lijsters_(vogels)" title="Lijsters (vogels)">lijsters</a> waren, maar in feite twaalf afzonderlijke soorten vinken (de "<a href="/wiki/Darwinvinken" title="Darwinvinken">darwinvinken</a>"). Lyell hield in februari 1837 een toespraak waarin hij Owens ontdekkingen na bestudering van Darwins fossielen noemde als bewijs voor de continuïteit van soorten op een bepaald continent. Lyell zag dit als steun voor zijn eigen <a href="/wiki/Uniformitarianisme" title="Uniformitarianisme">uniformitarianistische</a> ideeën over een langzaam en geleidelijk ontstane natuur.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Darwin had zijn vinken niet gelabeld per eiland, maar door de notities van andere opvarenden van de <i>Beagle</i> te bestuderen ontdekte hij dat elke door Gould beschreven aparte soort van een ander eiland kwam. De zoöloog <a href="/w/index.php?title=Thomas_Bell&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thomas Bell (de pagina bestaat niet)">Thomas Bell</a> (1792-1880) toonde aan dat de <a href="/wiki/Galapagosreuzenschildpad" title="Galapagosreuzenschildpad">galapagosreuzenschildpad</a> een <a href="/wiki/Inheems_(taxon)" title="Inheems (taxon)">inheemse</a> soort op de Galapagoseilanden is.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Rond maart 1837 schreef Darwin in een geheimgehouden notitieboekje voor het eerst over het idee dat de ene soort tot een andere soort kan ontwikkelen, als verklaring voor de overeenkomsten tussen levende en uitgestorven dieren in Zuid-Amerika en de verschillende soorten vinken op elk eiland in de Galapagoseilanden.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Darwins geheime aantekeningen gingen vanaf juli 1837 zover, dat hij Lamarcks hypothese over transmutatie aan de kant geschoven had. Darwin vond een als een boom vertakkende evolutie van soorten logischer dan Lamarcks idee van lineaire evolutie. In zo'n boom is niet langer sprake van "hogere" en "lagere" levensvormen, zoals bij Lamarcks lineaire evolutie het geval was.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In maart 1837 verhuisde Darwin naar Londen, waar hij onderdeel werd van de sociale <a href="/wiki/Bovenklasse" title="Bovenklasse">bovenklasse</a> van <a href="/wiki/Victoriaanse_tijd" class="mw-redirect" title="Victoriaanse tijd">victoriaanse</a> geleerden en filosofen. Onder invloed van filosofen als <a href="/wiki/Charles_Babbage" title="Charles Babbage">Charles Babbage</a> (1791–1871) was het idee dat de schepping via natuurwetten beschreven kan worden in plaats van door wonderen verklaard (<a href="/wiki/Mechanisme_(filosofie)" title="Mechanisme (filosofie)">mechanisme</a>) in deze sociale elite gemeengoed geworden. Darwin ging veel om met zijn oudere broer, de <a href="/wiki/Vrijdenker" class="mw-redirect" title="Vrijdenker">vrijdenker</a> <a href="/w/index.php?title=Erasmus_Alvey_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Erasmus Alvey Darwin (de pagina bestaat niet)">Erasmus Darwin</a> (1804–1881), lid van de <a href="/wiki/Whig_Party_(Verenigd_Koninkrijk)" title="Whig Party (Verenigd Koninkrijk)">Whig Party</a>. Erasmus' vriendin, de filosofe en schrijfster <a href="/wiki/Harriet_Martineau" title="Harriet Martineau">Harriet Martineau</a> (1802–1876) was een aanhanger van de voor die tijd revolutionaire ideeën van <a href="/wiki/Thomas_Malthus" title="Thomas Malthus">Thomas Malthus</a> (1766–1834) over sociale <a href="/wiki/Demografie" title="Demografie">demografie</a>. Deze ideeën lagen ten grondslag aan de hervormingen die de Whigs in de <a href="/w/index.php?title=Poor_Law&action=edit&redlink=1" class="new" title="Poor Law (de pagina bestaat niet)">Poor Laws</a> doorvoerden en erop gericht waren de armen te stimuleren niet meer kinderen te krijgen dan gevoed konden worden. Een ander onderwerp waar men over discussieerde was het ontstaan van soorten. De hypothese over <a href="/wiki/Transformisme" title="Transformisme">transmutatie van soorten</a> van de Schotse bioloog <a href="/wiki/Robert_Edmond_Grant" class="mw-redirect" title="Robert Edmond Grant">Robert Edmond Grant</a> (1793–1874) werd als radicaal beschouwd maar had binnen de sociale elite enkele aanhangers. De meeste van Darwins geleerde vrienden wezen de theorie af omdat deze de sociale orde zou ondermijnen.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Darwins_huwelijk_en_begin_van_zijn_ziekte">Darwins huwelijk en begin van zijn ziekte</h3></div> <p>De daarop volgende jaren werkte Darwin hard aan het publiceren van zijn reisverslag en het bundelen van de beschrijvingen van de collecties die hij tijdens zijn reis verzameld had. Dankzij Henslow ontving hij een subsidie van <a href="/wiki/Pond_sterling" title="Pond sterling">£</a>1000 om dit werk te kunnen afmaken. Tegelijkertijd bleef hij in het geheim bezig zijn gedachten over transmutatie in schriften op te schrijven. Wanneer hij de gelegenheid kreeg ondervroeg hij bekende natuuronderzoekers of lieden met praktische ervaring in het fokken van dieren. Dit laatste was in die tijd ongebruikelijk.<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij nam ook de oorsprong van de mens op in zijn speculaties. Na een bezoek aan de dierentuin in 1838 beschreef hij bijvoorbeeld overeenkomsten in gedrag tussen een <a href="/wiki/Orang-oetan" class="mw-redirect" title="Orang-oetan">orang-oetan</a> en kinderen.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Waarschijnlijk als gevolg van overwerk kreeg Darwin op 20 september 1837 een aanval van <a href="/wiki/Hartkloppingen" class="mw-redirect" title="Hartkloppingen">hartkloppingen</a>, waarop zijn dokter hem adviseerde een tijdje rust te nemen. Hij bracht daarop een tijdje bij zijn oom en tante (van moederszijde) door in het dorpje <a href="/wiki/Maer" title="Maer">Maer</a> in <a href="/wiki/Staffordshire" title="Staffordshire">Staffordshire</a>. Hij kwam hier in aanraking met zijn nicht en toekomstige vrouw, de negen maanden oudere <a href="/wiki/Emma_Wedgwood" class="mw-redirect" title="Emma Wedgwood">Emma Wedgwood</a>. Ook hier kwam hij echter nauwelijks aan rust toe. Zo viel hem op hoe <a href="/wiki/Regenwormen" title="Regenwormen">regenwormen</a> een berg bladeren tot <a href="/wiki/Humus" title="Humus">humus</a> hadden verwerkt, en in november gaf hij een voordracht voor de Geological Society over de functie van deze dieren bij <a href="/wiki/Bodemvorming" title="Bodemvorming">bodemvorming</a>. De natuurvorser <a href="/wiki/William_Whewell" title="William Whewell">William Whewell</a> (1794–1866) haalde Darwin in maart 1838 over secretaris van de Geological Society te worden. </p><p>Darwins kwalen zouden hem met tussenpozen de rest van zijn leven blijven achtervolgen. Gedurende enige tijd moest hij dan zijn werk opgeven vanwege hevige maagpijn, zweren, hartkloppingen en andere symptomen. Het gevolg hiervan was dat hij weinig wetenschappelijke debatten en bijeenkomsten bijwoonde en vooral schrijvend moest communiceren met andere geleerden. Tijdens zijn leven is nooit duidelijk geworden wat zijn ziekte veroorzaakte en was er geen behandeling voorhanden. Later zijn verschillende mogelijkheden gesuggereerd, onder andere de <a href="/wiki/Ziekte_van_Chagas" title="Ziekte van Chagas">ziekte van Chagas</a>, maar waar Darwin precies aan geleden heeft blijft onduidelijk.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Emma_Darwin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Emma_Darwin.jpg/260px-Emma_Darwin.jpg" decoding="async" width="260" height="303" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Emma_Darwin.jpg/390px-Emma_Darwin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Emma_Darwin.jpg/520px-Emma_Darwin.jpg 2x" data-file-width="834" data-file-height="973" /></a><figcaption>Emma Darwin-Wedgwood, Darwins vrouw</figcaption></figure> <p>In juni 1838 was Darwin aan het einde van zijn krachten gekomen en bracht hij korte tijd door in Schotland om bij te komen terwijl hij geologisch onderzoek deed. Hij leed aan hoofdpijn, maag- en hartproblemen. Na een maand keerde hij terug naar Shrewsbury. Tussen zijn aantekeningen uit deze tijd staan losse gedachten opgetekend over de voor- en nadelen van een huwelijk. Als voordelen zag hij vriendschap en constant gezelschap en het samen oud worden. Een vrouw was volgens Darwin "sowieso beter dan een hond". Als nadelen tekende hij dingen op als "minder geld over voor boeken" en "enorme tijdverspilling".<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij besloot ten slotte na overleg met zijn vader Emma Wedgwood ten huwelijk te vragen, maar toen hij haar bezocht op 29 juli had hij alleen een lang gesprek waarin hij haar over zijn ideeën over transmutatie vertelde en aan het huwelijksaanzoek niet toekwam.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Terug aan het werk in Londen kwam Darwin in aanraking met het werk van <a href="/wiki/Thomas_Malthus" title="Thomas Malthus">Thomas Malthus</a>. Malthus' ideeën over menselijke populaties hielden in dat wanneer het aantal nieuw geborenen niet beperkt blijft, de populatie ten slotte te groot wordt en er geen voedsel meer voor iedereen is.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Darwin besefte dat dit ook van toepassing was op soorten in de natuur. Hij legde dit concept naast de ideeën van onder andere de Franse botanicus <a href="/wiki/Augustin_Pyramus_de_Candolle" title="Augustin Pyramus de Candolle">Augustin Pyramus de Candolle</a> (1778–1841) over een <a href="/wiki/Strijd_om_het_bestaan" class="mw-redirect" title="Strijd om het bestaan">strijd om het bestaan</a> in de natuur. De Candolle dacht dat deze strijd om het bestaan de oorzaak is van de dood van het "overschot" aan individuen, waardoor het aantal binnen een soort ongeveer gelijk blijft. Op 28 september 1838 schreef Darwin dat het overschot aan nakomelingen in de natuur, en het daarom sterven van een deel daarvan, ertoe leidt dat de individuen met de beste eigenschappen overblijven. Omdat alleen de overlevende individuen zelf nageslacht hebben, zullen de voordelige eigenschappen in de loop der tijd vaker voorkomen, terwijl nadelige eigenschappen verdwijnen. Een soort kan daardoor zodanig veranderen dat een nieuwe soort ontstaat.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij vergeleek dit nieuwe idee over selectie door de natuur met de manier waarop veefokkers dieren met bepaalde eigenschappen selecteren. </p><p>Op 11 november van dat jaar bezocht Darwin zijn nicht om haar ten huwelijk te vragen. Emma accepteerde zijn aanzoek en de twee praatten weer over Darwins ideeën. Emma was <a href="/wiki/Unitarisme_(theologie)" title="Unitarisme (theologie)">unitaristisch</a> christelijk opgevoed en vanwege haar geloof zou ze Darwins ideeën nooit accepteren. Ze was bang dat ze door zijn theorie in het hiernamaals van elkaar gescheiden zouden worden. Darwin vond een huis in de Londense wijk <a href="/wiki/Bloomsbury_(Londen)" title="Bloomsbury (Londen)">Bloomsbury</a> en op 29 januari 1839 vond het huwelijk plaats in Maer, met een <a href="/wiki/Anglicanisme" title="Anglicanisme">Anglicaanse</a> ceremonie. Vijf dagen eerder was Darwin gekozen tot <a href="/wiki/Fellow_of_the_Royal_Society" title="Fellow of the Royal Society">Fellow of the</a> <a href="/wiki/Royal_Society" title="Royal Society">Royal Society</a>.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Biologisch_onderzoek_en_bijschaven_van_de_evolutietheorie">Biologisch onderzoek en bijschaven van de evolutietheorie</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Down_House.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Down_House.jpg/260px-Down_House.jpg" decoding="async" width="260" height="347" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Down_House.jpg/390px-Down_House.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Down_House.jpg/520px-Down_House.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1600" /></a><figcaption><a href="/w/index.php?title=Down_House&action=edit&redlink=1" class="new" title="Down House (de pagina bestaat niet)">Down House</a> in <a href="/wiki/Downe" title="Downe">Downe</a>, waar de familie Darwin vanaf september 1842 woonde. Tegenwoordig is in het huis een museum gevestigd, gewijd aan Darwin en zijn werk</figcaption></figure> <p>Nu Darwin op het idee van <a href="/wiki/Natuurlijke_selectie" title="Natuurlijke selectie">natuurlijke selectie</a> gekomen was, besteedde hij nog meer tijd aan zijn onderzoek naar het ontstaan van soorten, dat hij als een hobby beschouwde.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kenmerkend was daarbij zijn methode van <i>forced objectivity</i>: indien hij iets tegenkwam dat niet met andere bevindingen leek te kloppen, was dat vooral een reden dat juist niet te negeren. </p><p>Hij bestudeerde gegevens over <a href="/wiki/Veeteelt" title="Veeteelt">veeteelt</a> en deed experimenten met planten. Daarbij vond hij bewijs voor zijn inzicht dat soorten niet onveranderlijk zijn. Zijn belangrijkste bezigheid bleef in die tijd echter de publicatie van de wetenschappelijke resultaten van de reis met de <i>Beagle</i>.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In 1839 verscheen het reisverslag van FitzRoy, waar Darwins verslag deel van uitmaakte. Darwins werk bleek zo populair onder het publiek, dat het later dat jaar als zelfstandig boek uitgebracht werd onder de titel <i><a href="/wiki/The_Voyage_of_the_Beagle" class="mw-redirect" title="The Voyage of the Beagle">The Voyage of the Beagle</a></i>.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Begin 1842 schreef Darwin aan Lyell dat hij geloofde in evolutie van soorten. Lyell bleek vooral teleurgesteld dat Darwin zijn eigen idee over een spontane introductie van nieuwe soorten niet langer ondersteunde. In mei dat jaar verscheen Darwins boek over koraalriffen, waar hij meer dan drie jaar aan gewerkt had. Er waren inmiddels twee kinderen geboren: William (1839) en <a href="/wiki/Anne_Elizabeth_Darwin" title="Anne Elizabeth Darwin">Anne</a> (1841). In september verhuisde de familie Darwin om de drukte van de stad te ontvluchten naar <a href="/wiki/Downe" title="Downe">Downe</a>, een dorpje in <a href="/wiki/Bromley_(district)" class="mw-redirect" title="Bromley (district)">Bromley</a>, een district vlak ten zuidoosten van Londen. Hier zouden de andere acht kinderen van Charles en Emma Darwin geboren worden: Mary (1842, stierf hetzelfde jaar), Henrietta (1843), <a href="/wiki/George_Howard_Darwin" title="George Howard Darwin">George</a> (1845), Elizabeth (1847), <a href="/w/index.php?title=Leonard_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leonard Darwin (de pagina bestaat niet)">Leonard</a> (1850), <a href="/wiki/Francis_Darwin" title="Francis Darwin">Francis</a> (1848), <a href="/wiki/Horace_Darwin" title="Horace Darwin">Horace</a> (1851) en Charles (1856, stierf in 1858). </p><p>Begin 1844 lichtte Darwin ook de bioloog <a href="/wiki/Joseph_Dalton_Hooker" title="Joseph Dalton Hooker">Joseph Dalton Hooker</a>, zijn vriend, in over zijn theorie.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hooker schreef terug dat hij zowel Darwins idee van evolutie als het idee van introductie van nieuwe soorten geloofwaardig vond, en nieuwsgierig was naar het mechanisme dat Darwin voor evolutie bedacht had.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In november 1844 verscheen het boek <i><a href="/w/index.php?title=Vestiges_of_the_Natural_History_of_Creation&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vestiges of the Natural History of Creation (de pagina bestaat niet)">Vestiges of the Natural History of Creation</a></i>, geschreven door de journalist <a href="/w/index.php?title=Robert_Chambers&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert Chambers (de pagina bestaat niet)">Robert Chambers</a> (1802–1871) maar anoniem gepubliceerd. Het boek beschreef onder andere evolutie van soorten en wakkerde de interesse in evolutie aan. Darwin was echter kritisch over het boek, maar gebruikte het desondanks om punten in zijn eigen theorie aan te scherpen.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> In 1846 publiceerde Darwin zijn derde boek over geologie. In 1847 lichtte hij ten slotte Hooker in over zijn theorie. Hooker hielp Darwin door inhoudelijke kritiek te leveren, maar accepteerde Darwins afwijzing van spontane introductie van soorten niet.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In 1849 bezocht Darwin het <a href="/wiki/Kuuroord" title="Kuuroord">kuuroord</a> van <a href="/w/index.php?title=James_Gully&action=edit&redlink=1" class="new" title="James Gully (de pagina bestaat niet)">James Gully</a> in <a href="/w/index.php?title=Great_Malvern&action=edit&redlink=1" class="new" title="Great Malvern (de pagina bestaat niet)">Great Malvern</a> (<a href="/wiki/Worcestershire" title="Worcestershire">Worcestershire</a>), waar hij <a href="/wiki/Hydrotherapie" class="mw-redirect" title="Hydrotherapie">hydrotherapie</a> onderging tegen zijn chronisch terugkerende ziekte. In 1851 werd zijn tienjarige dochter Anne ernstig ziek om na een lange ziekte uiteindelijk te sterven. Darwin was hierdoor zo aangeslagen dat hij niet langer in een <a href="/wiki/God_(christendom)" title="God (christendom)">christelijke God</a> kon geloven.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Hij hield op diensten te bezoeken en zou zich in zijn latere jaren een <a href="/wiki/Agnost" class="mw-redirect" title="Agnost">agnost</a> noemen. Terwijl zijn familie op zondag ter kerke ging, gaf Darwin de voorkeur aan een wandeling. </p><p>Vanaf 1842 onderzocht Darwin de <a href="/wiki/Rankpootkreeften" title="Rankpootkreeften">rankpootkreeften</a> die hij van zijn reis had meegebracht. Zijn theorie hielp hem <a href="/wiki/Homologie_(anatomie)" class="mw-redirect" title="Homologie (anatomie)">homologieën</a> te vinden en hij ontdekte onder andere dat bij kleine verschillen tussen verschillende soorten een lichaamsdeel een heel andere functie kon hebben. Hij ontdekte dat bij sommige soorten zowel mannetjes als <a href="/wiki/Hermafrodiet" class="mw-redirect" title="Hermafrodiet">hermafrodieten</a> voorkomen en zag dit als een tussenstap in de evolutie van <a href="/wiki/Sekse" title="Sekse">seksen</a>. Zijn reputatie groeide en in 1853 ontving hij voor zijn onderzoek naar rankpootkreeften de <a href="/w/index.php?title=Royal_Medal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Royal Medal (de pagina bestaat niet)">Royal Medal</a> van de Royal Society. In 1854 wijdde hij zich weer aan het werk aan zijn theorie over evolutie. Hij realiseerde zich in november 1854 voor het eerst dat het uit elkaar groeien van twee soorten kon worden veroorzaakt door het zich aanpassen aan verschillende leefomstandigheden (<a href="/wiki/Niche_(ecologie)" title="Niche (ecologie)">niches</a>) in de natuur.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Publicatie_van_Darwins_theorie_en_reacties">Publicatie van Darwins theorie en reacties</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Charles_Darwin_seated_crop.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Charles_Darwin_seated_crop.jpg/260px-Charles_Darwin_seated_crop.jpg" decoding="async" width="260" height="342" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Charles_Darwin_seated_crop.jpg/390px-Charles_Darwin_seated_crop.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Charles_Darwin_seated_crop.jpg/520px-Charles_Darwin_seated_crop.jpg 2x" data-file-width="2370" data-file-height="3119" /></a><figcaption>Charles Darwin in 1854, vijf jaar voor de publicatie van <i>On the Origin of Species</i></figcaption></figure> <p>Rond 1856 onderzocht Darwin of eieren en zaden lange tijd in zeewater kunnen doorbrengen, om te weten te komen of soorten in staat zijn oceanen te overbruggen. Hooker was er inmiddels van overtuigd dat soorten kunnen veranderen, maar <a href="/wiki/Thomas_Henry_Huxley" class="mw-redirect" title="Thomas Henry Huxley">Thomas Henry Huxley</a>, een jonge anatoom en vriend van de twee, bleef van mening dat tot dan toe geen bewijs voor evolutie was gevonden. Aan de andere kant was Lyell gefascineerd door Darwins ideeën over de verspreiding en migratie van soorten, zonder overigens de implicatie ervan te beseffen. Toen hij werk van <a href="/wiki/Alfred_Russel_Wallace" title="Alfred Russel Wallace">Alfred Russel Wallace</a> las over nieuwe soorten zag hij direct de overeenkomsten met Darwins werk. Hij spoorde Darwin aan zijn eigen ideeën te publiceren, voordat Wallace met de eer zou gaan strijken. </p><p>Hoewel Darwin geen bedreiging zag in Wallaces werk, begon hij daarop te schrijven aan een korte verhandeling over evolutie. Hij merkte echter al snel dat zijn ideeën niet in een korte verhandeling samen te vatten waren, vooral omdat hij een minutieus schrijver was en voor elke bewering eerst grondig bewijs wilde aanvoeren. Hij besloot dat zijn werk een boek moest worden, en correspondeerde met geleerden van over de wereld om meer bewijs en waarnemingen te verzamelen. Onder zijn correspondenten bevonden zich ook Wallace (die in <a href="/wiki/Borneo" title="Borneo">Borneo</a> werkte) en de Amerikaanse botanicus <a href="/wiki/Asa_Gray" title="Asa Gray">Asa Gray</a>, die ook geïnteresseerd was in de raadsels omtrent de oorsprong en verspreiding van soorten. Op 5 september 1857 stuurde Darwin Gray een gedetailleerde opzet van zijn boek. In december ontving hij een brief van Wallace, die hem vroeg of het boek ook de oorsprong van de mens zou behandelen. Darwin antwoordde dat hij dit onderwerp liever vermeed, omdat het te controversieel was en mogelijk de aandacht van de kern van het werk zou afleiden. Hij spoorde Wallace aan verder te blijven denken en merkte tegelijkertijd op dat zijn eigen ideeën verder gingen dan die van Wallace.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Darwins boek was ongeveer half klaar toen hij op 18 juni 1858 een brief van Wallace ontving, waarin deze natuurlijke selectie beschreef. Geschrokken stuurde Darwin deze door aan Lyell. Lyell en Hooker organiseerden vervolgens op 1 juli een gezamenlijke presentatie van Darwins en Wallaces theorie voor de <a href="/wiki/Linnean_Society_of_London" title="Linnean Society of London">Linnean Society</a>. Vlak voor deze datum stierf Darwins zoontje aan <a href="/wiki/Roodvonk_(ziekte)" title="Roodvonk (ziekte)">roodvonk</a>, waardoor hij niet in staat was erbij te zijn.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De reactie was aanvankelijk lauw en kritiek bleef grotendeels uit. In het volgende jaar werkte Darwin hard aan een samenvatting van zijn boek. Lyell regelde ondertussen dat het werk gedrukt kon worden door <a href="/w/index.php?title=John_Murray_(drukker)&action=edit&redlink=1" class="new" title="John Murray (drukker) (de pagina bestaat niet)">John Murray</a>.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Darwins boek <i><a href="/wiki/De_oorsprong_der_soorten" title="De oorsprong der soorten">On the Origin of Species</a></i> verscheen op 24 november 1859 (de eerste Nederlandse vertaling van <a href="/wiki/Tiberius_Cornelis_Winkler" title="Tiberius Cornelis Winkler">T.C. Winkler</a> verscheen in 1860 onder de titel <i>De oorsprong der soorten</i><sup id="cite_ref-BUS_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-BUS-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>). Het boek beschrijft het principe van natuurlijke selectie en maakte een <a href="/wiki/Gemeenschappelijke_afstamming" class="mw-redirect" title="Gemeenschappelijke afstamming">gemeenschappelijke afstamming</a> van al het leven geloofwaardig. Het bleek zowel binnen als buiten Engeland onverwacht goed te verkopen, zodat alle 1250 exemplaren van de eerste druk direct uitverkocht waren. Hoewel zijn slechte gezondheid hem vaak belemmerde de debatten bij te wonen las Darwin met interesse alle commentaren en kritieken en correspondeerde erover met collega's over de hele wereld. </p><p>De kleine groep geleerden die al voor de presentatie voor de Linnean Society op de hoogte waren van Darwins theorie reageerden positief. Gray, Hooker, Huxley en Lyell hadden elk hun eigen kanttekeningen maar waren unaniem in hun lof. Huxley maakte gebruik van de evolutietheorie om Richard Owen aan te vallen. Huxley zag Owen als het boegbeeld van een elitaire <a href="/wiki/Establishment" title="Establishment">gevestigde orde</a> in de wetenschap bestaande uit <a href="/wiki/Natuurlijke_theologie" title="Natuurlijke theologie">natuurtheologen</a>, die hij omver wilde werpen. Hoewel Owen zelf zich eerst op de vlakte hield, schreef hij uiteindelijk een vernietigende kritiek over <i>On the Origin of Species</i>, waarschijnlijk gedreven door Huxleys aanvallen en zijn jaloezie op de bekendheid die Darwin met zijn boek had verworven. Gray bediscussieerde met Darwin juist <a href="/wiki/Teleologie" title="Teleologie">teleologie</a> en publiceerde in Amerika een epistel <i>Natural Selection is not inconsistent with Natural Theology</i><sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (vertaald: natuurlijke selectie sluit natuurlijke theologie niet uit). Darwin importeerde en verspreidde dit in Engeland. Darwins oude leraar Grant, wiens eigen evolutionistische ideeën door de gevestigde orde altijd waren afgedaan als nonsens, was enthousiast. De natuurtheologen Sedgwick en Henslow, Darwins vroegere leraren in Cambridge, verwierpen de evolutietheorie echter. Ook de beroemde wiskundige en astronoom <a href="/wiki/John_Herschel" title="John Herschel">John Herschel</a>, die Darwin persoonlijk had ontmoet en van wie hij verwachtte dat hij zijn theorie zou accepteren, liet zich denigrerend uit over <i>de oorsprong der soorten</i>. Uit een brief van 10 dec 1859 aan Lyell bleek dat Herschel de theorie <i>de wet van de warboel</i> (<i>the law of higgledy-piggledy</i>) zou hebben genoemd.<sup id="cite_ref-BUS_55-1" class="reference"><a href="#cite_note-BUS-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Editorial_cartoon_depicting_Charles_Darwin_as_an_ape_(1871).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Editorial_cartoon_depicting_Charles_Darwin_as_an_ape_%281871%29.jpg/260px-Editorial_cartoon_depicting_Charles_Darwin_as_an_ape_%281871%29.jpg" decoding="async" width="260" height="350" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Editorial_cartoon_depicting_Charles_Darwin_as_an_ape_%281871%29.jpg/390px-Editorial_cartoon_depicting_Charles_Darwin_as_an_ape_%281871%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Editorial_cartoon_depicting_Charles_Darwin_as_an_ape_%281871%29.jpg/520px-Editorial_cartoon_depicting_Charles_Darwin_as_an_ape_%281871%29.jpg 2x" data-file-width="2068" data-file-height="2782" /></a><figcaption>Toen het <a href="/wiki/Darwinisme" title="Darwinisme">Darwinisme</a> door veel geleerden aanvaard werd in de jaren 1870, symboliseerden karikaturen van Darwin met het lichaam van een aap de evolutietheorie</figcaption></figure> <p>Uit de <a href="/wiki/Kerk_van_Engeland" class="mw-redirect" title="Kerk van Engeland">Kerk van Engeland</a> kwamen gemengde reacties. Hoewel het grootste deel van de Engelse clerus Darwins theorie verwierp, zagen liberale theologen als <a href="/wiki/Charles_Kingsley" title="Charles Kingsley">Charles Kingsley</a> en <a href="/w/index.php?title=Baden_Powell_(wiskundige)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baden Powell (wiskundige) (de pagina bestaat niet)">Baden Powell</a> evolutie juist als een nieuwe theorie over de manier waarop de Schepper te werk gaat. Zeven liberale theologen hebben in 1860 hun steun aan Darwins theorie geuit in de bundel <i>Essays en Reviews</i>. Hoewel de opschudding die dit veroorzaakte de aandacht van Darwin zelf afleidde zouden twee theologen hun posities verliezen op beschuldiging van ketterij. </p><p>Op 2 juni 1860 vond een fel debat plaats tijdens een publieke bijeenkomst van de <a href="/w/index.php?title=British_Association_for_the_Advancement_of_Science&action=edit&redlink=1" class="new" title="British Association for the Advancement of Science (de pagina bestaat niet)">British Association for the Advancement of Science</a>. Een van de sprekers was <a href="/w/index.php?title=Samuel_Wilberforce&action=edit&redlink=1" class="new" title="Samuel Wilberforce (de pagina bestaat niet)">Samuel Wilberforce</a>, de bisschop van Oxford, die eerder in een berucht geworden toespraak de <i>Vestiges of the Natural History of Creation</i> had neergezet als ketterij. Van tevoren had hij met Owen overlegd hoe hij Darwins theorie aan kon vallen. De aanwezige Hooker en Huxley wisten de evolutietheorie echter overtuigend te verdedigen. Toen Wilberforce Huxley spottend vroeg of hij van grootvaders- of grootmoederszijde van een aap afstamde, antwoordde Huxley dat hij liever van een aap afstamde dan van een intelligente mens die de gaven van cultuur en welbespraaktheid misbruikt om vooroordelen en leugens te verspreiden.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ook aanwezig was FitzRoy, de vroegere kapitein van de <i>Beagle</i>, die met een grote Bijbel boven het hoofd gehouden het publiek toeschreeuwde in God te geloven, niet in mensenwerk. </p><p>Huxley vestigde met dit debat zijn reputatie als "Darwins bull-dog". In tegenstelling tot Lyell en Gray, die probeerden de evolutietheorie te verzoenen met het christelijke geloof, wilde Huxley de wetenschap ontdoen van religieuze dogma's. Hij voerde in kranten felle discussies met Owen, die hem verweet te geloven in het afstammen van mensen van apen. Owen daagde Huxley uit door te stellen dat de mens bepaalde anatomische verschillen met apen had. In publieke ontledingen van hersenen van apen en mensen toonde Huxley aan dat Owen ongelijk had, waarmee Owens reputatie een forse deuk opliep.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Darwin publiceerde zijn theorie pas na een jarenlange toepassing van het hypothetisch-deductieve model (<i>hypothetico-deductive model</i>), een strikte vorm van de <a href="/wiki/Wetenschappelijke_methode" title="Wetenschappelijke methode">wetenschappelijke methode</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Latere_werk_en_leven">Latere werk en leven</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Haeckel_Orchidae.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Haeckel_Orchidae.jpg/260px-Haeckel_Orchidae.jpg" decoding="async" width="260" height="366" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Haeckel_Orchidae.jpg/390px-Haeckel_Orchidae.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Haeckel_Orchidae.jpg/520px-Haeckel_Orchidae.jpg 2x" data-file-width="2360" data-file-height="3324" /></a><figcaption><a href="/wiki/Lithografie" title="Lithografie">Lithografie</a> uit het boek <i><a href="/wiki/Kunstformen_der_Natur" title="Kunstformen der Natur">Kunstformen der Natur</a></i> van <a href="/wiki/Ernst_Haeckel" title="Ernst Haeckel">Ernst Haeckel</a> (1904), die de variatie in soorten <a href="/wiki/Orchidee" class="mw-redirect" title="Orchidee">orchideeën</a> benadrukt</figcaption></figure> <p>Darwins boek zorgde binnen tien jaar voor een <a href="/wiki/Paradigmaverschuiving" title="Paradigmaverschuiving">omslag binnen de wetenschappelijke gemeenschap</a>. Het bestaan van evolutie van soorten werd al snel algemeen aanvaard, hoewel weinigen zo ver gingen als Darwin. Ook andere geleerden schreven nu over evolutie, zoals Lyell met het boek <i>Geological Evidences of the Antiquity of Man</i>, Huxley met <i>Evidence as to Man's Place in Nature</i> en de bioloog <a href="/wiki/Henry_Walter_Bates" title="Henry Walter Bates">Henry Walter Bates</a> met <i>The Naturalist on the River Amazons</i> (al deze boeken verschenen in 1863). Door <a href="/wiki/Lobbyen" title="Lobbyen">lobbyen</a> van zijn groeiende groep aanhangers ontving Darwin in november 1864 de <a href="/wiki/Copley_Medal" title="Copley Medal">Copley Medal</a>, de hoogste onderscheiding van de Royal Society. </p><p>Ondanks zijn steeds vaker voorkomende periodes van ziekte, bleef Darwin ook na de publicatie van zijn evolutietheorie doorwerken. <i>On the Origin of Species</i> was in feite slechts een samenvatting van zijn theorie, waarin sommige controversiële onderdelen niet compleet behandeld werden. Voorbeelden daarvan waren de afstamming van de mensheid en de redenen voor het ontstaan van beschaving en menselijke intelligentie. Toen zijn dochter Henrietta in 1861 ernstig ziek werd onderbrak Darwin zijn experimenten met dieren en planten om een paar maanden met zijn familie in <a href="/wiki/Torquay" title="Torquay">Torquay</a> aan de Zuid-Engelse kust door te brengen. Hier viel zijn aandacht op de talloze soorten <a href="/wiki/Orchidee" class="mw-redirect" title="Orchidee">orchideeën</a> die er groeiden. De grote verschillen in vormen en kleuren van bloemen vormden een van de punten die Darwin moeilijk met zijn theorie in overeenstemming kon brengen en hij besloot hier nu aandacht aan te geven. Hij onderzocht hoe de vormen en kleuren van de bloemen <a href="/wiki/Bestuiving" title="Bestuiving">bestuiving</a> door insecten beïnvloeden en het effect van <a href="/wiki/Heterosis" title="Heterosis">heterosis</a>. Net als eerder bij rivierkreeften, bleken homologe onderdelen ook bij verschillende soorten orchideeën verschillende functies te kunnen hebben. </p><p>Terug thuis in Downe bracht Darwin steeds langere perioden ziek door op bed, in een kamer gevuld met <a href="/wiki/Klimplanten" class="mw-redirect" title="Klimplanten">klimplanten</a> waarmee hij experimenteerde. Vaak was hij zelfs te ziek om te kunnen schrijven en dicteerde hij zijn vrouw Emma. Soms bezochten andere geleerden Darwin, zoals de Duitse bioloog <a href="/wiki/Ernst_Haeckel" title="Ernst Haeckel">Ernst Haeckel</a>, die Darwins theorie in Duitsland verspreid had. Darwins boek over het fokken en kweken van dieren en planten, <i>Variation of Plants and Animals under Domestication</i> (gepubliceerd in 1868), zou uitgroeien tot een dik werk in twee delen, zodat hij gedwongen was de <a href="/wiki/Evolutie_van_de_mens" title="Evolutie van de mens">evolutie van de mens</a> en <a href="/wiki/Seksuele_selectie" title="Seksuele selectie">seksuele selectie</a> er buiten te laten. </p><p>Op een belangrijk punt week Darwin af van Wallace in wat bekend staat als het <a href="/wiki/Probleem_van_Wallace" title="Probleem van Wallace">probleem van Wallace</a>. Wallace stelde dat de evolutie van de mens afwijkt van de <a href="/wiki/Evolutie_(biologie)" title="Evolutie (biologie)">evolutie</a> zoals die opgaat voor andere <a href="/wiki/Dieren_(biologie)" title="Dieren (biologie)">dieren</a>, omdat de <a href="/wiki/Menselijke_hersenen" title="Menselijke hersenen">hersenen</a> van de vroege mens zich veel verder ontwikkeld hadden dan nodig was in hun aanvankelijke <a href="/wiki/Milieu" title="Milieu">omgeving</a>. Wallace zag de schijnbare discrepantie als een mogelijkheid dat hierbij sprake was van het ingrijpen van een hogere intelligentie, iets waar Darwin geen enkele noodzaak toe zag. Het was voor Darwin onder meer aanleiding om in <i><a href="/wiki/De_afstamming_van_de_mens" title="De afstamming van de mens">De afstamming van de mens</a></i> uit 1871 uit te weiden over de rol van seksuele selectie in de evolutie naast die van natuurlijke selectie. </p><p>In <i>De afstamming van de mens</i> behandelde Darwin dan ook zowel seksuele selectie als de evolutie van de mens. Lyell had beschreven dat, in tegenstelling tot wat eerder gedacht werd, de mensheid al enkele miljoenen jaren oud is; en Huxley had aangetoond dat mensen anatomisch gezien een soort aap zijn. Darwin beschreef de verschillen van lichamelijke en geestelijke eigenschappen tussen mensen en verschillende dieren en vatte de verschillende bewijzen voor de theorie dat de mens een diersoort is samen. Seksuele selectie stelde hem in staat eigenschappen te verklaren die zonder nut leken, zoals de gekleurde veren van een <a href="/wiki/Pauw_(vogel)" class="mw-redirect" title="Pauw (vogel)">pauw</a>, maar ook het ontstaan van menselijke cultuur en beschaving, het onderscheid tussen seksen en het ontstaan van <a href="/wiki/Dierenras" title="Dierenras">rassen</a>, hoewel hij benadrukte dat alle menselijke rassen tot dezelfde soort behoren.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In 1872 publiceerde Darwin nog een boek, <i>The Expression of the Emotions in Man and Animals</i>, dat hier verder op inging. Hij bediscussieerde hierin de <a href="/wiki/Evolutionaire_psychologie" title="Evolutionaire psychologie">evolutie van de menselijke psyche</a> en vergeleek deze met het <a href="/wiki/Ethologie" title="Ethologie">gedrag van dieren</a>. Het was een van de eerste boeken waarin foto's gebruikt werden ter illustratie van de besproken ideeën. Beide boeken bleken populair en ze riepen minder weerstand op dan Darwin gedacht had.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ook in de laatste tien jaar van zijn leven bleef Darwin boeken schrijven, onder andere over het voortbewegen van klimplanten, <a href="/wiki/Vleesetende_planten" class="mw-redirect" title="Vleesetende planten">vleesetende planten</a>, soorten planten die meer dan een soort bloem krijgen en ten slotte opnieuw over de invloed van regenwormen op bodemvorming. </p><p>Darwin stierf in zijn huis te Downe op 19 april 1882, 73 jaar oud. Hij had aangegeven op het kerkhof in Downe te willen worden begraven, maar in plaats daarvan kreeg hij een <a href="/wiki/Staatsbegrafenis" title="Staatsbegrafenis">staatsbegrafenis</a> in <a href="/wiki/Westminster_Abbey" title="Westminster Abbey">Westminster Abbey</a>. Zijn graf bevindt zich naast graven van andere bekende Britse wetenschappers als <a href="/wiki/John_Herschel" title="John Herschel">John Herschel</a> en <a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a>.<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Werk_en_ontdekkingen">Werk en ontdekkingen</h2></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:ToxodonLyd2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/ToxodonLyd2.png/300px-ToxodonLyd2.png" decoding="async" width="300" height="202" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/ToxodonLyd2.png/450px-ToxodonLyd2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/ToxodonLyd2.png/600px-ToxodonLyd2.png 2x" data-file-width="1061" data-file-height="714" /></a><figcaption>Reconstructie van <i><a href="/wiki/Toxodon" title="Toxodon">Toxodon</a></i>, een reusachtig uitgestorven zoogdier waar Darwin fossielen van vond in Zuid-Amerika. De fossiele soorten op dat continent bleken <a href="/wiki/Anatomie" title="Anatomie">anatomisch</a> nauw verwant aan er tegenwoordig voorkomende soorten</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Vermilion_Flycatcher.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Vermilion_Flycatcher.jpg/300px-Vermilion_Flycatcher.jpg" decoding="async" width="300" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Vermilion_Flycatcher.jpg/450px-Vermilion_Flycatcher.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Vermilion_Flycatcher.jpg/600px-Vermilion_Flycatcher.jpg 2x" data-file-width="1340" data-file-height="928" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Rode_tiran" title="Rode tiran">rode tiran</a> (<i>Pyrocephalus rubinus</i>) was een van de soorten vogels die door Darwin werden meegebracht van zijn reis en door de <a href="/wiki/Ornithologie" title="Ornithologie">ornitholoog</a> <a href="/wiki/John_Gould_(ornitholoog)" title="John Gould (ornitholoog)">John Gould</a> (1804–1881) beschreven</figcaption></figure> <p>Darwin was een hartstochtelijk natuuronderzoeker en verzamelaar van planten, dieren, fossielen en gesteenten. Met name de door hem meegebrachte dieren, planten en fossielen uit Zuid-Amerika, Oceanië en Australië zouden de kennis over de natuur in deze werelddelen een grote stap vooruit brengen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Verspreiding_van_soorten">Verspreiding van soorten</h3></div> <p>Darwin bestudeerde, onder andere op de <a href="/wiki/Galapagoseilanden" title="Galapagoseilanden">Galapagoseilanden</a>, het voorkomen van soorten <a href="/wiki/Schildpadden" title="Schildpadden">schildpadden</a> en vogels. Hij bedacht dat geografische barrières, zoals de zee tussen de verschillende eilanden, een belangrijke reden vormen waarom soorten zich apart ontwikkelen. Op elk eiland vond de evolutie op iets andere wijze plaats. </p><p>In Zuid-Amerika vond Darwin fossielen van reusachtige uitgestorven zoogdieren. Naderhand bleken deze <a href="/wiki/Anatomie" title="Anatomie">anatomisch</a> nauwer verwant met levende Zuid-Amerikaanse soorten dan met levende soorten op andere continenten. Hieruit leidde Darwin af dat de levende Zuid-Amerikaanse soorten zich waarschijnlijk uit de fossiele soorten hadden ontwikkeld. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Natuurlijke_selectie">Natuurlijke selectie</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Natuurlijke_selectie" title="Natuurlijke selectie">natuurlijke selectie</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Darwin wist door nauwkeurige waarnemingen en een voor zijn tijd ongewoon grondig <a href="/wiki/Empirisme" title="Empirisme">empirische</a> manier van redeneren zijn theorie uitvoerig te onderbouwen. Het idee van evolutie was niet nieuw. Dat bepaalde soorten in de loop van de <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Aarde" title="Geschiedenis van de Aarde">geschiedenis van de Aarde</a> waren verschenen en weer verdwenen was al voor Darwin bekend door onderzoek van fossielen. Hoe nieuwe soorten precies verschenen was echter onduidelijk. Onder andere de Franse biologen <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lamarck" class="mw-redirect" title="Jean-Baptiste Lamarck">Jean-Baptiste Lamarck</a> (1744–1829) en <a href="/wiki/%C3%89tienne_Geoffroy_Saint-Hilaire" title="Étienne Geoffroy Saint-Hilaire">Geoffroy Saint-Hilaire</a> (1772–1844) en Darwins eigen grootvader <a href="/wiki/Erasmus_Darwin" title="Erasmus Darwin">Erasmus Darwin</a> (1731–1802) legden <a href="/wiki/Hypothese" title="Hypothese">hypotheses</a> voor over hoe soorten uit andere soorten konden ontstaan. Geen van deze hypotheses werd echter algemeen aanvaard. Dankzij Darwins grondige onderbouwing van <a href="/wiki/Natuurlijke_selectie" title="Natuurlijke selectie">natuurlijke selectie</a> raakte evolutie algemeen aanvaard, een <a href="/wiki/Paradigmaverschuiving" title="Paradigmaverschuiving">paradigmaverschuiving</a> in de biologie. </p><p>Darwins theorie is gebaseerd op vier ogenschijnlijk simpele waarnemingen. </p> <ol><li>Ten eerste zag Darwin in dat bij alle soorten meer nakomelingen geboren worden dan er ouders zijn. Dat zou betekenen dat natuurlijke populaties onbegrensd door zouden groeien (theorie van <a href="/wiki/Thomas_Malthus" title="Thomas Malthus">Thomas Malthus</a>).</li> <li>Darwin zag echter ook, dat in de natuur met het verstrijken van de tijd populaties ongeveer gelijk bleven in grootte. Hij verklaarde dit door te veronderstellen dat er in de natuur een strijd om het bestaan is, waarbij een deel van elke generatie zal sterven.</li> <li>De derde waarneming is dat er binnen soorten <a href="/wiki/Natuurlijke_variatie" class="mw-redirect" title="Natuurlijke variatie">variatie</a> bestaat; niet alle individuen hebben dezelfde eigenschappen.</li> <li>De laatste waarneming die hij deed, is dat in alle natuurlijk voorkomende soorten bepaalde eigenschappen worden doorgegeven aan nakomelingen. Een voorbeeld van een dergelijke <a href="/wiki/Genetica" title="Genetica">erfelijke eigenschap</a> bij de mens is bijvoorbeeld oogkleur.</li></ol> <p>De strijd om het bestaan in de natuur leidt volgens Darwin tot natuurlijke selectie. Dit betekent dat individuen met in hun leefomgeving nadelige eigenschappen eerder sterven, terwijl de beter aangepaste individuen blijven leven en meer nakomelingen kunnen krijgen. Darwin redeneerde dat als dit proces lang genoeg doorgaat, een bepaalde eigenschap steeds vaker aanwezig kan zijn binnen een soort. De soort ontwikkelt zich dan in de loop der tijd. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Parallel_roads_of_glen_roy_arp.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Parallel_roads_of_glen_roy_arp.jpg/300px-Parallel_roads_of_glen_roy_arp.jpg" decoding="async" width="300" height="203" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Parallel_roads_of_glen_roy_arp.jpg/450px-Parallel_roads_of_glen_roy_arp.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Parallel_roads_of_glen_roy_arp.jpg/600px-Parallel_roads_of_glen_roy_arp.jpg 2x" data-file-width="3041" data-file-height="2060" /></a><figcaption>De <i>Parallel Roads</i> van <a href="/w/index.php?title=Glen_Roy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Glen Roy (de pagina bestaat niet)">Glen Roy</a>, te zien als horizontale strepen op de berghelling</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Geologie">Geologie</h3></div> <p>Darwin was behalve in de biologie ook in de geologie opgeleid. In de eerste helft van zijn leven, toen zijn gezondheid hem dit nog toestond, ondernam hij regelmatig geologische expedities. Zijn bijdrage ligt vooral in de <a href="/wiki/Geomorfologie" title="Geomorfologie">geomorfologie</a>. Hij ontdekte in Zuid-Amerika dat het aardoppervlak omhoog kan bewegen tijdens aardbevingen, en vond kilometers landinwaarts sporen van oude kusten. In <a href="/w/index.php?title=Glen_Roy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Glen Roy (de pagina bestaat niet)">Glen Roy</a> (Schotland) onderzocht hij de zogenaamde <i>Parallel Roads</i> en ontdekte dat ook dit oude kustlijnen waren. Later is gebleken dat dit niet, zoals Darwin dacht, sporen van de zee zijn maar de kust van een <a href="/w/index.php?title=Ijsstuwmeer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ijsstuwmeer (de pagina bestaat niet)">ijsstuwmeer</a> uit de <a href="/wiki/Laatste_ijstijd" class="mw-redirect" title="Laatste ijstijd">laatste ijstijd</a>. De vooraanstaande geoloog <a href="/wiki/Charles_Lyell" title="Charles Lyell">Charles Lyell</a> zag Darwins waarnemingen als belangrijk bewijs voor het <a href="/wiki/Uniformitarianisme" title="Uniformitarianisme">uniformitarianisme</a>, de theorie dat de aardse geschiedenis verklaard kan worden met dezelfde geologische processen als die we in het heden waarnemen. </p><p>Onder invloed van <a href="/wiki/Louis_Agassiz" title="Louis Agassiz">Louis Agassiz</a> en <a href="/wiki/William_Buckland" title="William Buckland">William Buckland</a> kwam rond 1840 de <a href="/wiki/Glaciaal_(tijdperk)" title="Glaciaal (tijdperk)">ijstijdtheorie</a> op. Aanhangers van deze theorie verklaarden <a href="/wiki/Landvorm" title="Landvorm">landvormen</a> door de <a href="/wiki/Glaciaal_proces" title="Glaciaal proces">werking van gletsjers</a> in het verleden. Dankzij zijn waarnemingen van gletsjers op Vuurland was Darwin bekend met de rol van gletsjers bij zowel het transport van <a href="/wiki/Sediment" title="Sediment">sediment</a> als de vorming van het landschap. Hij testte in 1842 Agassiz' theorie in het noorden van Wales en ontdekte dat het landschap daar ook gevormd is door gletsjers.<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Darwin ontdekte ook een sequentieel verband tussen de fasen van activiteit van een (boven de zeespiegel uitstijgende) <a href="/wiki/Vulkaan" title="Vulkaan">vulkaan</a> en de geleidelijke formatie van <a href="/wiki/Koraal_(zo%C3%B6logie)" title="Koraal (zoölogie)">koraalafzettingen</a> op het ingedaalde vulkanisch gesteente. De ringvormige <a href="/wiki/Lagune" title="Lagune">lagune</a> die hieruit ontstaat wordt wel een <a href="/wiki/Atol_(geologie)" title="Atol (geologie)">atol</a> genoemd. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nalatenschap_en_erkenning">Nalatenschap en erkenning</h2></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Origin_of_Species.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Origin_of_Species.jpg/300px-Origin_of_Species.jpg" decoding="async" width="300" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Origin_of_Species.jpg/450px-Origin_of_Species.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Origin_of_Species.jpg/600px-Origin_of_Species.jpg 2x" data-file-width="900" data-file-height="719" /></a><figcaption><a href="/wiki/Titelpagina" title="Titelpagina">Titelpagina</a> van de eerste druk van <i><a href="/wiki/De_oorsprong_der_soorten" title="De oorsprong der soorten">On the Origin of Species</a></i> (1859)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Publicaties">Publicaties</h3></div> <p>Het duurde meer dan twintig jaar na zijn reis met de <i>Beagle</i> vooraleer Darwin zich voldoende zeker voelde om zijn theorie over evolutie van soorten te publiceren. Alhoewel hij in 1844 al een schets van het werk en de theorie had gemaakt en er met collega's over had gediscussieerd, verscheen de eerste versie van <i><a href="/wiki/De_oorsprong_der_soorten" title="De oorsprong der soorten">On the origin of species by means of natural selection</a></i> (met als ondertitel: <i>or the preservation of favoured races in the struggle for life</i>) pas in 1859. Dat hij ze ten slotte toch publiceerde, was het gevolg van het feit dat zijn collega <a href="/wiki/Alfred_Russel_Wallace" title="Alfred Russel Wallace">Alfred Russel Wallace</a> inmiddels tot dezelfde bevindingen was gekomen. In de dertien daaropvolgende jaren verschenen liefst vijf nieuwe edities waarin telkens belangrijke correcties voorkwamen. De zesde editie van 1872 is de definitieve. </p><p>Een onder historici gehanteerde, maar niet onbetwiste, verklaring voor de periode tussen de eerste formulering van zijn theorie en publicatie is Darwins ongerustheid over de religieuze implicatie van zijn werk.<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Een andere verklaring is Darwins zeer rustige tempo van werken en publiceren. Hij nam veel tijd voor zijn werk en ook niet-controversieel materiaal werd pas na vele jaren voorbereiding gedrukt. Darwins slechte gezondheid kan ook als verklaring voor het lage tempo en de late publicaties dienen. </p><p>Darwins grootste werken zijn het voor het eerst in het <a href="/wiki/Nederlands" title="Nederlands">Nederlands</a> vertaald door <a href="/wiki/Tiberius_Cornelis_Winkler" title="Tiberius Cornelis Winkler">Tiberius Cornelis Winkler</a> en <a href="/wiki/Hermanus_Hartogh_Heijs" class="mw-redirect" title="Hermanus Hartogh Heijs">Hermanus Hartogh Heijs</a>. De arts en <a href="/wiki/Paleontoloog" class="mw-redirect" title="Paleontoloog">paleontoloog</a> Winkler vertaalde <i>The Origin of Species</i> in 1860. De bioloog, geoloog en vrijdenker Hartogh Heijs schreef de Nederlandse vertaling van <i>The Descent of Man</i> nog voordat deze in Engeland werd gepubliceerd. Darwin stuurde Hartogh Heijs het werk in delen op, zodat hij tevens de gelegenheid had om deze van kritische kanttekeningen te voorzien. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Man_is_But_a_Worm.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Man_is_But_a_Worm.jpg/300px-Man_is_But_a_Worm.jpg" decoding="async" width="300" height="331" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Man_is_But_a_Worm.jpg/450px-Man_is_But_a_Worm.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Man_is_But_a_Worm.jpg/600px-Man_is_But_a_Worm.jpg 2x" data-file-width="1101" data-file-height="1216" /></a><figcaption>Cartoon getiteld "man is but a worm" (de mens is maar een worm), die de evolutie van worm tot Engelse gentleman verbeeldt, met Darwin in het midden, uit de almanak van het tijdschrift <i><a href="/wiki/Punch_(tijdschrift)" title="Punch (tijdschrift)">Punch</a></i> in 1882, vlak voor Darwins dood</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Maatschappelijke_invloed">Maatschappelijke invloed</h3></div> <p>Darwins werk had niet alleen grote invloed op de wetenschap, maar ook op de maatschappij. Deze invloed gold met name op het gebied van religie en filosofie. </p><p>De evolutietheorie was een grote aanslag op de zekerheden die het <a href="/wiki/Christendom" title="Christendom">christendom</a> de Europese bevolking tot op dat moment had gegeven. Darwin zelf verloor zijn geloof in het christendom niet op grond van zijn wetenschappelijke ontdekkingen, maar vanwege de wreedheid van de natuur, die hij niet in overeenstemming zag met een oneindig goede en volmaakte schepper. Hij noemde ooit de <a href="/wiki/Sluipwesp" class="mw-redirect" title="Sluipwesp">sluipwesp</a> als voorbeeld, die zijn eitjes in levende rupsen legt. De larven eten vervolgens de rups van binnenuit op, waardoor deze een langzame en gruwelijke dood sterft. </p><p>Voor de publicatie van de evolutietheorie heerste onder de intellectuele bovenklassen in de Westerse wereld de gedachte dat de natuur ordelijk kon worden ingedeeld.<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Darwins theorie liet echter zien dat de natuur bestaat uit willekeur en er geen onderscheid bestaat tussen hogere en lagere levensvormen. Het werk van Darwin en Huxley liet ook zien dat de mens geen speciale hogere orde vormt, maar onderdeel is van de natuur.<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De filosoof <a href="/wiki/Herbert_Spencer" title="Herbert Spencer">Herbert Spencer</a>, bedenker van het begrip <i>survival of the fittest</i>, paste het concept van evolutie toe op de menselijke maatschappij (zogenaamd <a href="/wiki/Sociaal_darwinisme" title="Sociaal darwinisme">sociaal darwinisme</a>), hoewel hij hierbij niet aan natuurlijke selectie dacht, maar eerder zoals Lamarck aan tijdens het leven verkregen eigenschappen. Hierin was hij het oneens met Darwin, die de ontwikkeling van menselijke intelligentie en emotie verklaarde met natuurlijke selectie. </p><p>Darwins halve neef, de statisticus <a href="/wiki/Francis_Galton" title="Francis Galton">Francis Galton</a>, schreef in 1865 dat uit statistische analyse van erfelijkheid bleek dat menselijke intelligentie, moreel en gevoelens erfelijk kunnen zijn. Hij vestigde daarmee de <a href="/wiki/Eugenetica" title="Eugenetica">eugenetica</a>, de leer die stelt dat technieken toegepast in het fokken van dieren ook op mensen kunnen worden toegepast. Galton geloofde dat door intelligente personen te selecteren de mens als soort verbeterd kan worden. Hij was ook de grondlegger van de <a href="/wiki/Biometrie" title="Biometrie">biometrie</a>. Tijdens het begin van de 20e eeuw was eugenetica populair en leidde het tot <a href="/w/index.php?title=Gedwongen_sterilisatie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gedwongen sterilisatie (de pagina bestaat niet)">gedwongen sterilisatieprogramma</a>'s in onder andere <a href="/wiki/Belgi%C3%AB_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="België (hoofdbetekenis)">België</a>, <a href="/wiki/Brazili%C3%AB" title="Brazilië">Brazilië</a>, <a href="/wiki/Canada_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Canada (hoofdbetekenis)">Canada</a>, <a href="/wiki/Zweden" title="Zweden">Zweden</a> en de Verenigde Staten. De daaropvolgende omarming van het idee door de Duitse nazi's en de gevolgen daarvan tijdens de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> hebben de eugenetica echter in diskrediet gebracht. Darwin zelf dacht dat de ideeën van Galton onrealistisch en praktisch onuitvoerbaar waren.<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De religieuze kant van het maatschappelijk debat werd aangezwengeld door Thomas Huxley, die van mening was dat het christendom een mengsel was tussen zowel goede als slechte elementen uit het <a href="/wiki/Jodendom" title="Jodendom">jodendom</a> en voor-christelijke Europese religies, in de praktijk gebracht naar voorkeur van zijn beoefenaars.<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ernst Haeckel stelde dat er niets bovennatuurlijks bestaat en dat het eerste leven gevormd is uit <a href="/wiki/Protoplasma" title="Protoplasma">protoplasma</a>. De evolutietheorie werd maatschappelijk eerst aanvaard door de Britse bovenklasse, maar werd al snel ook door lagere klassen in de maatschappij opgenomen. Huxley zorgde ook voor de verspreiding van de evolutietheorie door lezingen te geven onder arbeiders. Op dezelfde manier werd de theorie in de Verenigde Staten verspreid door Asa Gray, in Duitsland door Ernst Haeckel, in België door <a href="/wiki/Henry_de_Dorlodot" title="Henry de Dorlodot">Henry de Dorlodot</a> en in Nederland door <a href="/wiki/Pieter_Harting_(bioloog)" title="Pieter Harting (bioloog)">Pieter Harting</a>. In bijvoorbeeld Zuid-Europese landen, waar de kerk grotere invloed had en geen bekende geleerden direct overtuigd waren van Darwins ideeën, zou de theorie veel geleidelijker gemeengoed raken. Evolutie wordt overigens door de katholieke kerk niet uitgesloten, zoals blijkt uit een <a href="/wiki/Encycliek" title="Encycliek">encycliek</a> van <a href="/wiki/Paus_Pius_XII" title="Paus Pius XII">paus Pius XII</a> uit 1950.<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tegenwoordig komt grote weerstand tegen evolutie op religieuze gronden met name uit (fundamentalistisch) protestantse hoek, met name uit de Verenigde Staten. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Charles_and_William_Darwin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Charles_and_William_Darwin.jpg/260px-Charles_and_William_Darwin.jpg" decoding="async" width="260" height="383" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/57/Charles_and_William_Darwin.jpg 1.5x" data-file-width="278" data-file-height="409" /></a><figcaption>Charles Darwin met zijn oudste zoon William in 1842</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Darwins_nakomelingen">Darwins nakomelingen</h3></div> <p>Charles en Emma Darwin hadden tien kinderen, van wie er twee (Mary Eleanor in 1842 en Charles Waring in 1858) als baby stierven. Verschillende van de kinderen leden aan ernstige ziektes en zwaktes, en Darwin vermoedde dat de nauwe familierelatie, neef en nicht, tussen de twee echtgenoten de oorzaak kon zijn. </p><p><a href="/w/index.php?title=William_Erasmus_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="William Erasmus Darwin (de pagina bestaat niet)">William Erasmus</a> (1839–1914), de oudste zoon, werd bankier. Hij trouwde wel maar kreeg geen kinderen. <a href="/wiki/Anne_Elizabeth_Darwin" title="Anne Elizabeth Darwin">Ann Elizabeth</a> (1841–1851) stierf op tienjarige leeftijd, wat een zware slag was voor haar ouders. Vanwege haar dood hield Darwin op in een christelijke God te geloven en werd <a href="/wiki/Agnosticisme" title="Agnosticisme">agnost</a>. <a href="/w/index.php?title=Henrietta_Emma_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Henrietta Emma Darwin (de pagina bestaat niet)">Henrietta Emma</a> "Etty" (1843–1929) hielp haar vader bij zijn werk en publiceerde haar moeders aantekeningen na haar dood in 1896. Ze trouwde in augustus 1871 met Richard Buckley Litchfield. Het paar bleef kinderloos. De vierde dochter, <a href="/w/index.php?title=Elizabeth_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elizabeth Darwin (de pagina bestaat niet)">Elizabeth</a> "Bessy" Darwin (1847–1926), trouwde nooit en had geen nakomelingen. </p><p>Vier van Darwins zoons zouden zelf bekendheden worden. <a href="/wiki/George_Howard_Darwin" title="George Howard Darwin">George Howard</a> (1845–1912) was een <a href="/wiki/Wiskunde" title="Wiskunde">wis-</a> en <a href="/wiki/Astronomie" title="Astronomie">sterrenkundige</a> en <a href="/wiki/Oceanografie" title="Oceanografie">oceanograaf</a>, <a href="/wiki/Francis_Darwin" title="Francis Darwin">Francis</a> (1848–1925) was een <a href="/wiki/Botanicus" title="Botanicus">botanicus</a>, <a href="/w/index.php?title=Leonard_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Leonard Darwin (de pagina bestaat niet)">Leonard</a> (1850–1943) was een geneticus en politicus en <a href="/wiki/Horace_Darwin" title="Horace Darwin">Horace</a> (1851–1928) was een <a href="/wiki/Werktuigbouwkunde" title="Werktuigbouwkunde">werktuigbouwkundig</a> <a href="/wiki/Ingenieur" title="Ingenieur">ingenieur</a>. George, Francis en Horace waren <a href="/wiki/Fellow_of_the_Royal_Society" title="Fellow of the Royal Society">Fellow of the Royal Society</a>. Ze trouwden en hadden kinderen. Leonard trouwde twee keer, maar had geen nakomelingen. </p><p>Darwin was de grootvader van onder anderen de natuurkundige <a href="/w/index.php?title=Charles_Galton_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Charles Galton Darwin (de pagina bestaat niet)">Charles Galton Darwin</a> (1887–1962), kunstenares en schrijfster <a href="/wiki/Gwen_Raverat" title="Gwen Raverat">Gwen Raverat</a> (1885–1957), golfer <a href="/w/index.php?title=Bernard_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bernard Darwin (de pagina bestaat niet)">Bernard Darwin</a> (1876–1961) en dichteres <a href="/w/index.php?title=Frances_Cornford&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frances Cornford (de pagina bestaat niet)">Frances Cornford</a> (1886–1960). Hij was de betovergrootvader van biologe <a href="/wiki/Sarah_Darwin" title="Sarah Darwin">Sarah Darwin</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Erkenning_en_vernoemingen">Erkenning en vernoemingen</h3></div> <p>In 1868, kort na het publiceren van zijn revolutionaire theorie, werd Darwin opgenomen in de exclusieve Orde "<a href="/wiki/Pour_le_M%C3%A9rite" title="Pour le Mérite">Pour le Mérite</a>". Hij was lid van de <a href="/wiki/Royal_Society" title="Royal Society">Royal Society</a>. Vanwege zijn grote verdiensten voor de maatschappij is hij begraven in <a href="/wiki/Westminster_Abbey" title="Westminster Abbey">Westminster Abbey</a>, dicht bij twee andere groten, <a href="/wiki/John_Herschel" title="John Herschel">John Herschel</a> en <a href="/wiki/Isaac_Newton" title="Isaac Newton">Isaac Newton</a>. In 1864 ontving hij de <a href="/wiki/Copley_Medal" title="Copley Medal">Copley Medal</a>. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Darwin-Wallace_medal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Darwin-Wallace_medal.jpg/210px-Darwin-Wallace_medal.jpg" decoding="async" width="210" height="325" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Darwin-Wallace_medal.jpg/315px-Darwin-Wallace_medal.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Darwin-Wallace_medal.jpg/420px-Darwin-Wallace_medal.jpg 2x" data-file-width="445" data-file-height="689" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Darwin-Wallace_Medal" title="Darwin-Wallace Medal">Darwin-Wallace Medal</a> wordt elke 50 jaar uitgereikt door de <a href="/wiki/Linnean_Society" class="mw-redirect" title="Linnean Society">Linnean Society</a></figcaption></figure> <p>Vanwege Darwins grote verdiensten voor de wetenschap, riep de <a href="/wiki/Royal_Society_of_London" class="mw-redirect" title="Royal Society of London">Royal Society of London</a> een wetenschapsprijs in het leven die zijn naam draagt. In 1890 werd de eerste <a href="/wiki/Darwin_Medal" title="Darwin Medal">Darwin Medal</a> uitgereikt aan <a href="/wiki/Alfred_Russel_Wallace" title="Alfred Russel Wallace">Alfred Russel Wallace</a>. De eerbetoning bestaat anno 2008 nog altijd. De <a href="/wiki/Linnean_Society_of_London" title="Linnean Society of London">Linnean Society of London</a> heeft in 1908 de <a href="/wiki/Darwin-Wallace_Medal" title="Darwin-Wallace Medal">Darwin-Wallace Medal</a> ingesteld, waarvan Wallace ook een van de eerste ontvangers was. </p><p>Al tijdens Darwins leven werden veel biologische en geografische namen naar hem genoemd. Tijdens de reis van de <i>Beagle</i> noemde kapitein Robert FitzRoy een arm van het <a href="/wiki/Beaglekanaal" title="Beaglekanaal">Beaglekanaal</a> bij <a href="/wiki/Vuurland" title="Vuurland">Vuurland</a> <i><a href="/w/index.php?title=Darwin_Sound&action=edit&redlink=1" class="new" title="Darwin Sound (de pagina bestaat niet)">Darwin Sound</a></i> vanwege Darwins ingrijpen toen het instorten van een gletsjer een grote golf veroorzaakte, die het schip anders had doen stranden.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ter gelegenheid van Darwins 25e verjaardag in 1834 werd de hoogste bergtop (2488 m) op Vuurland <a href="/w/index.php?title=Monte_Darwin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Monte Darwin (de pagina bestaat niet)">Monte Darwin</a> genoemd. Toen de <i>Beagle</i> in 1839 de kust van Australië volgde ontdekte Darwins vriend <a href="/w/index.php?title=John_Lort_Stokes&action=edit&redlink=1" class="new" title="John Lort Stokes (de pagina bestaat niet)">John Lort Stokes</a> een natuurlijke haven, die hij Port Darwin noemde. Hier werd in 1869 een nederzetting gesticht, die later uit zou groeien tot de stad <a href="/wiki/Darwin_(Australi%C3%AB)" title="Darwin (Australië)">Darwin</a>. In de stad is een <a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin_University&action=edit&redlink=1" class="new" title="Charles Darwin University (de pagina bestaat niet)">Charles Darwin University</a> gevestigd en in de omgeving een <a href="/w/index.php?title=Charles_Darwin_National_Park&action=edit&redlink=1" class="new" title="Charles Darwin National Park (de pagina bestaat niet)">Charles Darwin National Park</a>. </p><p>In Engeland heeft de <a href="/wiki/Cambridge_University" class="mw-redirect" title="Cambridge University">universiteit van Cambridge</a> sinds 1964 een <a href="/w/index.php?title=Darwin_College_(Cambridge)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Darwin College (Cambridge) (de pagina bestaat niet)">Darwin College</a>, genoemd naar de familie Darwin. Sinds 2000 staat Charles Darwin afgebeeld op biljetten van 10 <a href="/wiki/Pond_sterling" title="Pond sterling">pond</a>. </p><p>Onder de biologische soorten die naar Darwin zijn genoemd zijn ook de <a href="/wiki/Darwinvinken" title="Darwinvinken">darwinvinken</a>, hoewel dit eigenlijk geen <a href="/wiki/Vinken" class="mw-redirect" title="Vinken">vinken</a> zijn, maar soorten verwant aan Zuid-Amerikaanse <a href="/wiki/Gorzen_(vogels)" class="mw-redirect" title="Gorzen (vogels)">gorzen</a> en <a href="/wiki/Thraupidae" class="mw-redirect" title="Thraupidae">tangaren</a>. Andere soorten die naar Darwin zijn genoemd zijn het <a href="/wiki/Iguana" title="Iguana">schubreptiel</a> <i><a href="/wiki/Diplolaemus_darwinii" class="mw-redirect" title="Diplolaemus darwinii">Diplolaemus darwinii</a></i>, de vis <i><a href="/wiki/Semicossyphus_darwini" title="Semicossyphus darwini">Semicossyphus darwini</a></i>, de <a href="/w/index.php?title=Bladoormuis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bladoormuis (de pagina bestaat niet)">bladoormuis</a> <i><a href="/wiki/Phyllotis_darwini" class="mw-redirect" title="Phyllotis darwini">Phyllotis darwini</a></i> en het fossiele <a href="/wiki/Primaten" title="Primaten">primatengeslacht</a> <i><a href="/wiki/Darwinius" title="Darwinius">Darwinius</a></i>. </p><p>in <a href="/wiki/Nederland" title="Nederland">Nederland</a> is het natuurhistorisch museum <a href="/wiki/Naturalis_Biodiversity_Center" title="Naturalis Biodiversity Center">Naturalis</a> in <a href="/wiki/Leiden" title="Leiden">Leiden</a> te vinden aan de Darwinweg. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Darwinjaar">Darwinjaar</h3></div> <p>Ter ere van de 150e verjaardag van de publicatie van <i>On the Origin of Species</i> en Darwins 200e geboortedag werd het jaar 2009 door de <a href="/w/index.php?title=International_Union_of_Biological_Sciences&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Union of Biological Sciences (de pagina bestaat niet)">IUBS</a> uitgeroepen tot Darwinjaar.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Op 13 september 2009 vertrok de moderne <a href="/wiki/Klipper" title="Klipper">driemastklipper</a> <a href="/wiki/Stad_Amsterdam_(schip)" class="mw-redirect" title="Stad Amsterdam (schip)">Stad Amsterdam</a> vanuit <a href="/wiki/Southampton_(Engeland)" class="mw-redirect" title="Southampton (Engeland)">Southampton</a> voor een eenjarige <a href="/wiki/Beagle:_In_het_kielzog_van_Darwin" title="Beagle: In het kielzog van Darwin">wereldreis</a> in de sporen van Charles Darwin. In het kader van de viering van Darwins tweehonderdste geboortejaar deed het schip de reis over die hij van 1831 tot 1836 met de <a href="/wiki/HMS_Beagle_(zeilschip)" class="mw-redirect" title="HMS Beagle (zeilschip)"><i>Beagle</i></a> maakte.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De <a href="/wiki/VPRO" title="VPRO">VPRO</a> zond deze reis wekelijks uit op <a href="/wiki/NPO_2" title="NPO 2">NPO 2</a> en <a href="/wiki/Canvas_(televisiezender)" class="mw-redirect" title="Canvas (televisiezender)">Canvas</a> onder de titel <i><a href="/wiki/Beagle:_In_het_kielzog_van_Darwin" title="Beagle: In het kielzog van Darwin">Beagle: In het kielzog van Darwin</a></i>. </p><p>Ter gelegenheid van het Darwinjaar werden allerlei films en boeken uitgebracht, zowel voor als tegen de evolutietheorie, onder meer het boek <i><a href="/wiki/Het_grootste_spektakel_ter_wereld" title="Het grootste spektakel ter wereld">Het grootste spektakel ter wereld</a></i> en de film <i><a href="/wiki/The_Genius_of_Charles_Darwin" title="The Genius of Charles Darwin">The Genius of Charles Darwin</a></i>, allebei van <a href="/wiki/Richard_Dawkins" title="Richard Dawkins">Richard Dawkins</a>, en de film <i><a href="/wiki/The_Voyage_that_Shook_the_World" title="The Voyage that Shook the World">The Voyage that Shook the World</a></i> van <a href="/wiki/Creation_Ministries_International" title="Creation Ministries International">Creation Ministries International</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Film">Film</h3></div> <p>De film <i><a href="/wiki/Creation" title="Creation">Creation</a></i> uit 2009, met <a href="/wiki/Paul_Bettany" title="Paul Bettany">Paul Bettany</a> in de hoofdrol, gaat over een deel van het leven van Darwin. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68175564">.mw-parser-output .kolommen-lijst{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .kolommen-lijst ul,.mw-parser-output .kolommen-lijst ol{margin-top:0}.mw-parser-output .kolommen-lijst li,.mw-parser-output .kolommen-lijst dd{margin-bottom:0;padding-bottom:0.1em;page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-0 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-0 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.5714285em}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.6em}html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-2 .mw-parser-output .kolommen-lijst li,html.vector-feature-custom-font-size-clientpref-2 .mw-parser-output .kolommen-lijst dd{line-height:1.5em}.mw-parser-output .infobox .kolommen-lijst{margin-top:0}.mw-parser-output .kolommen-lijst figure{break-inside:avoid-column}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .kolommen-lijst{clear:both}}</style><div class="kolommen-lijst" style="column-width:29em;"> <ul><li><a href="/wiki/Darwinisme" title="Darwinisme">Darwinisme</a></li> <li><a href="/wiki/Evolutietheorie" title="Evolutietheorie">Evolutietheorie</a></li> <li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_evolutietheorie" title="Geschiedenis van de evolutietheorie">Geschiedenis van de evolutietheorie</a></li> <li><a href="/wiki/Neo-darwinisme" class="mw-redirect" title="Neo-darwinisme">Neo-darwinisme</a></li> <li><a href="/wiki/De_oorsprong_der_soorten" title="De oorsprong der soorten">Het Ontstaan der Soorten</a></li> <li><a href="/wiki/Sociaal-darwinisme" class="mw-redirect" title="Sociaal-darwinisme">Sociaal-darwinisme</a></li> <li><a href="/wiki/Herbert_Spencer" title="Herbert Spencer">Herbert Spencer</a></li> <li><a href="/wiki/Survival_of_the_fittest" title="Survival of the fittest">Survival of the fittest</a></li> <li><a href="/wiki/Liberalisme" title="Liberalisme">Liberalisme</a></li> <li><a href="/wiki/Universeel_darwinisme" title="Universeel darwinisme">Universeel darwinisme</a></li></ul> </div> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><div style="margin-top:-10px"></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bronnen_en_verwijzingen">Bronnen en verwijzingen</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Voetnoten">Voetnoten</h3></div> <div class="reflist" style="-moz-column-count:3; -webkit-column-count:3; column-count:3;-moz-column-width:21em; -webkit-column-width:21em; column-width:21em; list-style-type: decimal;"><ol class="references"> <li id="cite_note-wikidata-06d2e61049cc0b3167184f75ab138edb4ab649e7-v3-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-wikidata-06d2e61049cc0b3167184f75ab138edb4ab649e7-v3_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.francetvinfo.fr/monde/royaume-uni/stephen-hawking-sera-enterre-au-cote-de-newton-et-darwin-a-l-abbaye-de-westminster_2666542.html">https://www.francetvinfo.fr/monde/royaume-uni/stephen-hawking-sera-enterre-au-cote-de-newton-et-darwin-a-l-abbaye-de-westminster_2666542.html</a>.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), p. 12–15</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Darwin (1871), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070930014528/http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F937.1&viewtype=text&pageseq=245">p. 232</a></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne (1995), p. 72</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), p. 33–40</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne (1995), p. 82</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore 1991, p. 42–43</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore 1991, p. 47–48</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Darwin 1887, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=39003&pageno=10">10</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=39003&pageno=14">14</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=39003&pageno=15">15</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=39003&pageno=17">17</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=39003&pageno=18">18</a></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Von Sydow (2005)</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne (1995), p. 97</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne 1995, pp. 133–141</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore 1991, p. 94–97</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), p. 189–192 & 198</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne 1995, p. 177–178</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne 1995, pp. 183–190</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne 1995, p. 224; Darwin 1835, p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1&viewtype=text&pageseq=7">7</a>; Desmond & Moore 1991, p. 210</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">Darwin (1845), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F14&viewtype=text&pageseq=220">207-208</a></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne 1995, p. 244–250</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">Eldredge (2006)</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), p. 145 & 170–172</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">Tekening uit Gould (1863)</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore 1991, p. 131, 159</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Darwin (1839), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F10.3&viewtype=text&pageseq=545">526</a></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), p. 160–168, 182; Darwin (1887), p. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1452.1&viewtype=text&pageseq=278">260</a>; Darwin (1958), p <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1497&viewtype=text&pageseq=100">p 98–99</a></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text">Keynes (2000); Eldredge (2006)</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp. 195–198</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text">Owen (1840), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F8.1&viewtype=text&pageseq=26">nr. 1 p. 16 (<i>Toxodon</i>)</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F8.8&pageseq=13">nr. 3 p. 73 (<i>Scelidotherium</i>)</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F8.13&viewtype=text&pageseq=26">nr. 4 p. 106 (<i>Glyptodon</i>)</a>, Desmond & Moore 1991, pp. 201–205; Browne 1995, pp. 349–350</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne (1995), pp. 345–347</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp. 207–210</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp. 220–221</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text">Herbert (1980), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1583e&pageseq=9">p. 9</a></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp. 229–232; van Wyhe (2008); Eldredge (2006)</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp. 196–201, 212–221</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp 241–244 & 426</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp 241–244</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67679320">.mw-parser-output .taalaanduiding{font-family:sans-serif;font-size:85%;cursor:help;color:var(--color-subtle,#555)}.mw-parser-output .taalaanduiding span{border-bottom:1px dotted var(--color-subtle,#555)}</style><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>www.talkorigins.com; <b>2005</b>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.talkorigins.org/indexcc/CA/CA131.html">Darwin's illness</a></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">Darwin (1958), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1497&viewtype=text&pageseq=238">pp 232–233</a></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp 256–259</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text">van Wyhe (2008)</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne (1995), pp 385–388; Desmond & Moore (1991), pp 264–265</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991)</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>darwin-online.org.uk: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-419.html">Darwin Correspondence Project - Letter 419 — Darwin, C. R. to Fox, W. D., (15 June 1838)</a></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text">van Wyhe (2007), pp. 186–187</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">Darwin (1887), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=39003&pageno=32">p 32</a></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text">van Wyhe (2007), pp. 186–187; <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-729.html#back-mark-729.f6">Darwin Correspondence Project - Letter 729 — Darwin, C. R. to Hooker, J. D.</a></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-734.html">Darwin Correspondence Project - Letter 734 — Hooker, J. D. to Darwin, C. R., 29 January 1844</a></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne (1995), pp 461–465; blijkt verder uit: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.darwinproject.ac.uk/darwinletters/calendar/entry-814.html#back-mark-814.f5">Darwin Correspondence Project - Letter 814 — Darwin, C. R. to Hooker, J. D., (7 Jan 1845)</a></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp 320–323 & 339–348</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne (1995), p 503</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp 419–420</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp. 412–441</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp. 466–470</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp. 374–474</span> </li> <li id="cite_note-BUS-55"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-BUS_55-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-BUS_55-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><span style="font-variant:small-caps;">Buskes, C.</span>, 2009. <i>Het boek van het millennium</i>. In:<i>In Darwins woorden</i> Uitgeverij Nieuwezijds <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789057122712" title="Speciaal:Boekbronnen/9789057122712">ISBN 9789057122712</a></span></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">Gray, Asa. 1861. Natural Selection not inconsistent with Natural Theology. A free examination of Darwin's treatise on the Origin of Species, and of its American reviewers. Reprinted from the Atlantic monthly for July, August, and October, 1860. London: Trübner & Co., Boston: Ticknor and Fields. <a rel="nofollow" class="external free" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=1&itemID=A567&viewtype=text">http://darwin-online.org.uk/content/frameset?pageseq=1&itemID=A567&viewtype=text</a></span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp 493–499</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), pp 503–505</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text">Darwin (1871), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F937.2&pageseq=402">pp 385–405</a>; Browne (2002), pp 339–343</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text">Darwin (1887), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F1452.3&pageseq=">pp 145–133</a>; Browne (2002), pp 359–369</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text">Browne (2002), pp 495–497</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text">Worsley (2008)</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text">Odling-Smee (2007)</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text">Burns <i>et al.</i> (1982), p 962</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text">Leakey & Slikkerveer (1993), p 35</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text">Desmond & Moore (1991), p. 556–557 & 572 & 598; Darwin (1871), pp <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F937.1&pageseq=180">167–173</a> & <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?viewtype=text&itemID=F937.2&pageseq=419">402–403</a>; zie ook <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.galton.org/letters/darwin/correspondence.htm">de correspondentie tussen Galton en Darwin</a></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text">Huxley (1902): <i>a compound of some of the best and some of the worst elements of Paganism and Judaism, moulded in practice by the innate character of certain people of the Western World</i></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text">Burns <i>et al.</i> (1982)</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vatican.va/holy_father/pius_xii/encyclicals/documents/hf_p-xii_enc_12081950_humani-generis_en.html">Paus Pius XII Encycliek: Humani Generis, 12 augustus 1950</a></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text">FitzRoy (1839), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F10.2&viewtype=text&pageseq=267">pp 216–218</a></span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081212052457/http://darwin-year-2009.org/">Zie de website</a></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111105162257/http://www.knmi.nl/cms/content/67326/knmi_doet_mee_aan_de_beagle-reis">KNMI doet mee aan de Beagle-reis</a>. Gearchiveerd op <span class="mw-formatted-date" title="2011-11-05">5 november 2011</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2023-06-11">11 juni 2023</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://beagle.vpro.nl/">Beagle.vprol.nl</a></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Publicaties_2">Publicaties</h3></div> <p>(Naast vele wetenschappelijke artikelen) </p> <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1835</b>: <i>Extracts from letters to Professor Henslow</i> (in beperkte oplage verspreid), Cambridge University Press, Cambridge, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1&viewtype=text&pageseq=1">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span> (red.); <b>1838–1843</b>: <i>The zoology of the voyage of H.M.S. Beagle</i>, Henry Colburn, Londen, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_ZoologyOfBeagle.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1839</b>: <i>Journal of Researches</i>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_JournalofResearches.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1839</b>: <i>Questions About the Breeding of Animals</i>, Stewart & Murray, Londen, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_QuestionsBreeding.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1842–1846</b>: <i>Geology of The Voyage of The Beagle</i>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_GeologyOfBeagle.html">hier</a> in te zien, in drie delen: <ul><li><b>1842</b> (deel I): <i>The Structure and Distribution of Coral Reefs</i>, Smith Elder & Co., Londen.</li> <li><b>1844</b> (deel II): <i>Geological observations on the volcanic islands visited during the voyage of H.M.S. Beagle, together with some brief notices of the geology of Australia and the Cape of Good Hope</i>, Smith Elder & Co., Londen.</li> <li><b>1846</b> (deel III): <i>Geological Observations on South-America</i>, Smith Elder & Co., Londen.</li></ul></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1849</b>: <i>On the Use of the Microscope on Board Ship</i>, in: <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Richard_Owen" title="Richard Owen">Owen, R.</a></span>: <i>Zoology</i>, in: <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/John_Herschel" title="John Herschel">Herschel, J.F.W.</a></span> (red.): <i>A Manual of scientific enquiry; prepared for the use of Her Majesty's Navy: and adapted for travellers in general</i>, John Murray, Londen: pp. 389–395.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1851</b>: <i>Section VI: Geology</i>, in: <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/John_Herschel" title="John Herschel">Herschel, J.F.W.</a></span> (red.): <i>A manual of scientific enquiry; prepared for the use of Her Majesty's Navy: and adapted for travellers in general</i>, John Murray, Londen, pp 166–204.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1851–1854</b>: <i>Living Cirripedia</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_LivingCirripedia.html">hier</a> in te zien, in twee delen: <ul><li><b>1851</b> (deel I): <i>A monograph on the sub-class Cirripedia, with figures of all the species. The Lepadidæ; or, pedunculated cirripedes</i>, The Ray Society, Londen.</li> <li><b>1854</b>(deel II): <i>The Balanidæ, (or sessile cirripedes); the Verrucidæ</i>, The Ray Society, Londen.</li></ul></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1851–1854</b>: <i>Fossil Cirripedia of Great Britain</i>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_FossilCirripedia.html">hier</a> in te zien, in twee delen: <ul><li><b>1851</b> (deel I): <i>A monograph on the fossil Lepadidae, or pedunculated cirripedes of Great Britain</i>, Palaeontographical Society, Londen.</li> <li><b>1854</b>(deel II): <i>A monograph on the fossil Balanidæ and Verrucidæ of Great Britain</i>, Palaeontographical Society, Londen.</li></ul></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1859</b>: <i><a href="/wiki/De_oorsprong_der_soorten" title="De oorsprong der soorten">On the origin of species by means of natural selection, or the preservation of favoured races in the struggle for life</a></i>, John Murray, Londen, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_OntheOriginofSpecies.html">hier</a> in te zien, opgenomen in de <a href="/wiki/Thinker%27s_Library" title="Thinker's Library">Thinker's Library</a>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1862</b>: <i>On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects</i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_FertilisationofOrchids.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1865</b>: <i>On the movements and habits of climbing plants</i>, Journal of the Linnean Society of London (Botany) <b>9</b>, pp 1–118, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_ClimbingPlants.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1868</b>: <i>The variation of animals and plants under domestication</i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_VariationunderDomestication.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1871</b>: <i>The Descent of Man and Selection in Relation to Sex</i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F937.1&viewtype=text&pageseq=1">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1872</b>: <i>The Expression of the Emotions of Man and Animals</i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_TheExpressionoftheEmotions.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1875</b>: <i>Insectivorous Plants</i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_InsectivorousPlants.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1876</b>: <i>The effects of cross and self fertilisation in the vegetable kingdom</i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_CrossandSelfFertilisation.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1877</b>: <i>The different forms of flowers on plants of the same species</i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_DifferentFormsofFlowers.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1880</b>: <i>The Power of Movement in Plants</i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_ThePowerofMovementinPlants.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1881</b>: <i><a href="/wiki/Vegetable_mould_and_earth-worms" class="mw-redirect" title="Vegetable mould and earth-worms">The formation of vegetable mould, through the action of worms</a></i>, John Murray, Londen; <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_VegetableMouldandWorms.html">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1887</b> (red. <span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Francis_Darwin" title="Francis Darwin">Darwin, F.</a></span>): <i>The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter</i>, John Murray, Londen, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/catalog/world/readfile?fk_files=39003&pageno=1">hier</a> in te zien.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span>; <b>1958</b>, <span style="font-variant:small-caps;">Barlow, N.</span> (red.): <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1497&viewtype=text&pageseq=1"><i>The autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and notes by his granddaughter Nora Barlow</i></a>, Collins, Londen.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nederlandse_vertalingen">Nederlandse vertalingen</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Huisdicu2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Huisdicu2.jpg/260px-Huisdicu2.jpg" decoding="async" width="260" height="370" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Huisdicu2.jpg/390px-Huisdicu2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Huisdicu2.jpg/520px-Huisdicu2.jpg 2x" data-file-width="863" data-file-height="1228" /></a><figcaption>Huisdieren en Cultuurplanten, Cohen (1890)</figcaption></figure> <ul><li><i>Darwin's Biologische Meesterwerken</i> (1890) in 7 delen. Vertaald en met aantekening voorzien door Dr. H. Hartogh Heys van Zouteveen en uitgegeven door Gebr. E. & M. Cohen, Arnhem en Nijmegen. <ul><li>Deel I: <i>Het Ontstaan der soorten.</i></li> <li>Deel II: <i>Het varieëren der huisdieren en cultuurplanten.</i> [Deel I]</li> <li>Deel III: <i>Het varieëren der huisdieren en cultuurplanten.</i> [Deel II]</li> <li>Deel IV: <i>De afstamming van den mensch en seksueele teeltkeus.</i> [Deel I]</li> <li>Deel V: <i>De afstamming van den mensch en seksueele teeltkeus.</i> [Deel II]</li> <li>Deel VI: <i>Het uitdrukken der gemoedsaandoeningen bij den mensch en de dieren. </i></li> <li>Deel VII: <i>De reis van de Beagle</i>, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="https://web.archive.org/web/20080908065315/http://darwin-online.org.uk/pdf/1891_JournalDutch_F176.pdf">[1]</a>. De 5e druk verscheen 1893–1895 en een herdruk in 1898.</li></ul></li></ul> <p>Rond de eeuwwisseling zijn een drietal boeken opnieuw vertaald: </p> <ul><li>'Het uitdrukken van emoties bij mens en dier', vertaling Fieke Lakmaker. Uitgeverij Nieuwezijds, 1999. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9057120305" title="Speciaal:Boekbronnen/9057120305">ISBN 9057120305</a></span>.</li> <li>'Over het ontstaan van soorten', vertaling Ludo Hellemans. Uitgeverij Nieuwezijds, 2000. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9057120968" title="Speciaal:Boekbronnen/9057120968">ISBN 9057120968</a></span>.</li> <li>'De afstamming van de mens en selectie in relatie tot sekse', vertaling Ludo Hellemans. Uitgeverij Nieuwezijds, 2002. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9057121034" title="Speciaal:Boekbronnen/9057121034">ISBN 9057121034</a></span>.</li></ul> <p>In 2021 is APMBoek Uitgeverij gestart met de reeks 'Darwins Meesterwerken". </p> <ul><li>'Humusvorming door wormen, met observaties over hun levenswijze', vertaling Toon van der Ouderaa. APMBoek, 2021. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789083115016" title="Speciaal:Boekbronnen/9789083115016">ISBN 9789083115016</a></span>;</li> <li>'De bouw en verspreiding van koraalriffen', vertaling Toon van der Ouderaa. APMBoek, 2022. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789083115023" title="Speciaal:Boekbronnen/9789083115023">ISBN 9789083115023</a></span>.</li> <li>'De bewegingen en gedragingen van klimplanten', vertaling Toon van der Ouderaa. APMBoek, 2022. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789083115030" title="Speciaal:Boekbronnen/9789083115030">ISBN 9789083115030</a></span>.</li> <li>'De vernuftige mechanismen waarmee orchideeën door insecten bestoven worden', vertaling Toon van der Ouderaa. APMBoek, 2023. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9789083115047" title="Speciaal:Boekbronnen/9789083115047">ISBN 9789083115047</a></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Literatuur">Literatuur</h3></div> <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Johan_Braeckman" title="Johan Braeckman">Braeckman, J.</a></span>; <b>2001</b>: <i>Darwins moordbekentenis</i>, Uitgeverij Nieuwezijds, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978_90_5712_2965" title="Speciaal:Boekbronnen/978 90 5712 2965">ISBN 978 90 5712 2965</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Browne, J.</span>; <b>1995</b>: <i>Charles Darwin, Volume I: Voyaging</i>, Jonathan Cape, Londen, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/1-84413-314-1" title="Speciaal:Boekbronnen/1-84413-314-1">ISBN 1-84413-314-1</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Browne, J.</span>; <b>2002</b>: <i>Charles Darwin, Volume II: The Power of Place</i>, Jonathan Cape, Londen, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-7126-6837-3" title="Speciaal:Boekbronnen/0-7126-6837-3">ISBN 0-7126-6837-3</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Burns, E.M., Ralph, P.L. & Lerner, R.E.</span>; <b>1982</b>: <i>World Civilizations Their History and Their Culture</i>, W.W. Norton & Company (6e druk), <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-393-95077-8" title="Speciaal:Boekbronnen/0-393-95077-8">ISBN 0-393-95077-8</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Buskes, C., Hovius, R., & Vandermassen, G.</span>; <b>2009</b>: <i>In Darwins woorden. Leven, werk en denken van Charles Darwin</i>, Uitgeverij Nieuwezijds, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978_90_5712_2712" title="Speciaal:Boekbronnen/978 90 5712 2712">ISBN 978 90 5712 2712</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Clark, Ronald W.</span>; <b>1984</b>: <i>The survival of Charles Darwin: a biography of a man and an idea</i>, Random House, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-394-52134-X" title="Speciaal:Boekbronnen/0-394-52134-X">ISBN 0-394-52134-X</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Darwin, F.</span>; <b>1887</b>: <i>The life and letters of Charles Darwin</i>(3 delen), John Murray.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Daniel_Dennett" title="Daniel Dennett">Dennett, D.C.</a></span>; <b>1995</b>: <i>Darwin's Dangerous Idea</i> (Ned. vert.: <i>Darwins gevaarlijke idee</i>), Simon & Schuster, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-90-467-0253-6" title="Speciaal:Boekbronnen/978-90-467-0253-6">ISBN 978-90-467-0253-6</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Desmond, A. & Moore, J.</span>; <b>1991</b>: <i>Darwin</i>, Michael Joseph, Penguin Group, Londen, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-7181-3430-3" title="Speciaal:Boekbronnen/0-7181-3430-3">ISBN 0-7181-3430-3</a></span> (Ned. vert.: <i>Darwin-de biografie</i>, Amsterdam, 2009)</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Desmond, A. & Moore, J</span>; <b>2009</b>: <i>Darwin's Sacred Cause</i>, Michael Joseph, Londen (Ned. vert.: <i>Darwins nobele streven</i>, Amsterdam, 2010)</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Niles_Eldredge" title="Niles Eldredge">Eldredge, N.</a></span>; <b>2006</b>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.vqronline.org/articles/2006/spring/eldredge-confessions-darwinist/"><i>Confessions of a Darwinist</i></a>, The Virginia Quarterly Review 2006-2, pp. 32–53.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Freeman, R.B.</span>; <b>1987</b>: Charles Darwin: A companion, 309p, Kent & Hamden.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Gould, J.</span>; <b>1845–1863</b> (3 volumes), <i>The mammals of Australia</i> (met 182 gekleurde <a href="/wiki/Lithografie" title="Lithografie">litho's</a>), Londen.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Herbert, S.</span> (<i>red.</i>); <b>1980</b>: <i>The red notebook of Charles Darwin</i>, Bulletin of the British Museum (Natural History) Historical Series <b>7</b>, pp. 1–164.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Thomas_Henry_Huxley" class="mw-redirect" title="Thomas Henry Huxley">Huxley, T.H.</a></span>; <b>1902</b>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/files/15905/15905-8.txt"><i>An Episcopal Trilogy 1887</i></a>, Collected Essays Science and Christian Tradition V, pp 126–159, Kessinger Publishing, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-1-4179-7372-9" title="Speciaal:Boekbronnen/978-1-4179-7372-9">ISBN 978-1-4179-7372-9</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Keynes, R.</span> (red.); <b>2000</b>: <i>Charles Darwin’s zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle</i> (bewerking van <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F1840&viewtype=text&pageseq=23">Darwins lijst</a>), Cambridge University Press.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Richard_Leakey" title="Richard Leakey">Leakey, R.E.</a></span>; <span style="font-variant:small-caps;">Slikkerveer, L.J.</span>; <b>1993</b>: <i>Man-Ape Ape-Man, the Quest for Human's Place in Nature and Dubois Missing Link</i>, Netherlands Foundation for Kenya Wildlife Service, Chevalier Holland Printers, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-263-1285-7" title="Speciaal:Boekbronnen/90-263-1285-7">ISBN 90-263-1285-7</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Odling-Smee, L.</span>; <b>2007</b>: <i>Darwin and the 20-year publication gap</i>, <a href="/wiki/Nature" title="Nature">Nature</a> <b>446</b>, pp 478-479.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Richard_Owen" title="Richard Owen">Owen, R.</a></span>; <b>1840</b>: <i>Fossil Mammalia Part 1</i>, in: <span style="font-variant:small-caps;">Darwin, C.R.</span> (<i>red.</i>): <i>The zoology of the voyage of H.M.S. Beagle</i>, Smith Elder & Co.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Ruse, M.</span>; <b>2008</b>: <i>Charles Darwin</i>, Oxford, Blackwell (Ned. <i>Charles Darwin</i>, Kampen, 2009)</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Schierbeek, A.</span>; <b>1958</b>: <i>Darwins werk en persoonlijkheid</i>, 162 p, W.B. A'dam/Antwerpen.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Schierbeek, A.</span>; <b>1964</b>: <i>Charles Darwin, Hervormer der biologie</i>, 143 p, pb Den Haag (serie <i><a href="/wiki/Helden_van_de_geest" title="Helden van de geest">Helden van de geest</a></i>).</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">De Laender, J.</span>; <b>2004</b>: <i>Het verdriet van Darwin. Over de pijn en de troost van het rationalisme</i>, Leuven, Acco, 367p, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-334-5541-2" title="Speciaal:Boekbronnen/90-334-5541-2">ISBN 90-334-5541-2</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Von Sydow, M.</span>; <b>2005</b>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090326070105/http://www.psych.uni-goettingen.de/abt/1/sydow/von_Sydow_%282005%29_Darwin_A_Christian_Undermining_Christianity.pdf"><i>Darwin – A Christian Undermining Christianity? On Self-Undermining Dynamics of Ideas Between Belief and Science</i></a>, in: <span style="font-variant:small-caps;">Knight, D.M. & Eddy, M.D.</span>: <i>Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900</i>, Ashgate, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-7546-3996-7" title="Speciaal:Boekbronnen/0-7546-3996-7">ISBN 0-7546-3996-7</a></span>, pp. 141-156.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Wijhe, J. van</span>; <b>2008</b>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/darwin.html"><i>Charles Darwin: gentleman naturalist</i></a>, darwin-online.org.uk.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Worsley, P.</span>; <b>2008</b>: <i>Rocks of ages</i>, Geoscientist <b>18(11)</b>, pp 20–23.</li> <li>Verscheidene nummers van de (Engelstalige) National Geographic Magazine bevatten (beeld)informatie over de reizen en het leven van Charles Darwin, en over zijn ervaringen op de Galápagos archipel. In de volgende afleveringen staan zeer uitgebreide artikelen: <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span> National Geographic Magazine, <i>The Galápagos: Eerie cradle of new species</i> door R.T. Peterson, april 1967.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span> National Geographic Magazine, <i>In the wake of Darwin's Beagle</i> door Alan Villiers, oktober 1969.</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Externe_links">Externe links</h2></div> <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nieuwezijds.nl/lees-darwin-nu/">Gratis downloads Nederlandse vertalingen van Charles Darwins boeken op leesdarwin.nu</a></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="http://darwin-online.org.uk/">The complete work of Charles Darwin online</a></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.darwinproject.ac.uk/darwins-letters">Brieven van Darwin</a></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wasdarwinwrong.com/">Kritische bespreking door Darwins critici</a></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.aboutdarwin.com/">Over Darwin</a></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.english-heritage.org.uk/daysout/properties/home-of-charles-darwin-down-house/">Down House waar Darwin woonde en werkte</a></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20130704013719/http://fedde.org/darwin/">Kritieken die Darwin kreeg van wetenschappers uit zijn tijd</a>. Gearchiveerd op <span class="mw-formatted-date" title="2013-07-04">4 juli 2013</span>. </span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Nederlands">(<span>nl</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.psyonline.nl/hof/darwin.htm">Charles Robert Darwin</a> op <i>Psychologie online</i>.</li></ul> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style><div class="navigatie mw-collapsible mw-collapsed" role="navigation" aria-labelledby="Bibliografische informatie" data-collapsetext="Inklappen" data-expandtext="Uitklappen"><div id="Bibliografische_informatie" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Wikipedia:Bibliografische_informatie" title="Wikipedia:Bibliografische informatie">Bibliografische informatie</a></div><div class="navigatie-inhoud mw-collapsible-content plainlist ta-left"><ul style="column-width:36em"><li><b><a href="/wiki/Australian_Dictionary_of_Biography" title="Australian Dictionary of Biography">Australian Dictionary of Biography</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://adb.anu.edu.au/biography/darwin-charles-robert-1957">darwin-charles-robert-1957</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Bibsys" class="mw-redirect" title="Bibsys">Bibsys</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/90066479">90066479</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Chile" class="mw-redirect" title="Biblioteca Nacional de Chile">Biblioteca Nacional de Chile</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bncatalogo.cl/F?func=direct&local_base=red10&doc_number=000037909">000037909</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" title="Biblioteca Nacional de España">Biblioteca Nacional de España</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX990809">XX990809</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">Bibliothèque nationale de France</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11898689q">cb11898689q</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11898689q">(data)</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Author_citation_(botany)" class="mw-redirect" title="Author citation (botany)">Author citation (botany)</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ipni.org/ipni/advAuthorSearch.do?find_abbreviation=Darwin">Darwin</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Cat%C3%A0leg_d%27autoritats_de_noms_i_t%C3%ADtols_de_Catalunya" title="Catàleg d'autoritats de noms i títols de Catalunya">Catàleg d'autoritats de noms i títols de Catalunya</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cantic.bnc.cat/registre/981058521640106706">981058521640106706</a></span></li><li><b><a href="/wiki/CiNii" title="CiNii">CiNii</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/author/DA00263429?l=en">DA00263429</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Digitale_Bibliotheek_voor_de_Nederlandse_Letteren" title="Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren">Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=darw001">darw001</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">Gemeinsame Normdatei</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/118523813">118523813</a></span></li><li><b><a href="/wiki/International_Standard_Name_Identifier" title="International Standard Name Identifier">International Standard Name Identifier</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://isni.org/isni/0000000121251077">0000 0001 2125 1077</a></span></li><li><b><a href="/wiki/KulturNav" title="KulturNav">KulturNav</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://kulturnav.org/e644c0bb-b68b-4726-8d22-6ef9bc563542">e644c0bb-b68b-4726-8d22-6ef9bc563542</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">Library of Congress Control Number</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/names/n78095637">n78095637</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Letland" title="Nationale Bibliotheek van Letland">Nationale Bibliotheek van Letland</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000022780&P_CON_LNG=ENG">000022780</a></span></li><li><b><a href="/wiki/MusicBrainz" title="MusicBrainz">MusicBrainz</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/artist/71b891f5-92bb-42be-9c45-98b8f56a3177">71b891f5-92bb-42be-9c45-98b8f56a3177</a></span></li><li><b><a href="/wiki/National_Archives_and_Records_Administration" title="National Archives and Records Administration">National Archives and Records Administration</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalog.archives.gov/id/10580367">10580367</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Bibliotheek_van_het_Japanse_parlement" title="Bibliotheek van het Japanse parlement">Bibliotheek van het Japanse parlement</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00437248">00437248</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Tsjechi%C3%AB" title="Nationale Bibliotheek van Tsjechië">Nationale Bibliotheek van Tsjechië</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn19990001631&CON_LNG=ENG">jn19990001631</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_bibliotheek_van_Australi%C3%AB" title="Nationale bibliotheek van Australië">Nationale bibliotheek van Australië</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nla.gov.au/anbd.aut-an36115292">36115292</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Isra%C3%ABl" title="Nationale Bibliotheek van Israël">Nationale Bibliotheek van Israël</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007260279505171">987007260279505171</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Polen" title="Nationale Bibliotheek van Polen">Nationale Bibliotheek van Polen</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbn.bn.org.pl/descriptor-details/a0000001001013">a0000001001013</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_Bibliotheek_van_Roemeni%C3%AB" title="Nationale Bibliotheek van Roemenië">Nationale Bibliotheek van Roemenië</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://alephnew.bibnat.ro:8991/F?func=find-b&request=000060744&find_code=SYS&adjacent=Y&local_base=NLR10">000060744</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Nationale_en_Universitaire_bibliotheek_Zagreb" title="Nationale en Universitaire bibliotheek Zagreb">Nationale en Universitaire bibliotheek Zagreb</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://katalog.nsk.hr/F/?func=direct&doc_number=000002616&local_base=nsk10">000002616</a></span></li><li><b><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1006" class="extiw" title="d:Property:P1006">Nederlandse Thesaurus van Auteursnamen</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bibliotheken.nl/id/thes/p068364229">068364229</a></span></li><li><b><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q23892012" class="extiw" title="d:Q23892012">PIC</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://pic.nypl.org/constituents/5005">5005</a></span></li><li><b><a href="/wiki/R%C3%89RO" title="RÉRO">Réseau des bibliothèques de Suisse occidentale</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.rero.ch/02-A003155621">02-A003155621</a></span></li><li><b><a href="/wiki/RKD-Nederlands_Instituut_voor_Kunstgeschiedenis" title="RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis">RKD-Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://rkd.nl/nl/explore/artists/298412">298412</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Russische_Staatsbibliotheek" title="Russische Staatsbibliotheek">Russische Staatsbibliotheek</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aleph.rsl.ru/F?func=find-b&find_code=SYS&adjacent=Y&local_base=RSL11&request=000027436&CON_LNG=ENG">000027436</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Istituto_Centrale_per_il_Catalogo_Unico" title="Istituto Centrale per il Catalogo Unico">Istituto Centrale per il Catalogo Unico</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.sbn.it/opacsbn/opac/iccu/scheda_authority.jsp?bid=CFIV003045">CFIV003045</a></span></li><li><b><a href="/wiki/LIBRIS" title="LIBRIS">LIBRIS</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://libris.kb.se/auth/231727">231727</a></span></li><li><b><a href="/wiki/SNAC" title="SNAC">SNAC</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6q63cm5">w6q63cm5</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Syst%C3%A8me_universitaire_de_documentation" title="Système universitaire de documentation">Système universitaire de documentation</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/026812304">026812304</a></span></li><li><b><a href="/w/index.php?title=Semantic_Scholar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Semantic Scholar (de pagina bestaat niet)">Semantic Scholar</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.semanticscholar.org/author/39188284">39188284</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Museum_of_New_Zealand_Te_Papa_Tongarewa" class="mw-redirect" title="Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa">Museum of New Zealand Te Papa Tongarewa</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://collections.tepapa.govt.nz/agent/38730">38730</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Trove" title="Trove">Trove</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://trove.nla.gov.au/people/1214818">1214818</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Union_List_of_Artist_Names" title="Union List of Artist Names">Union List of Artist Names</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=500228559">500228559</a></span></li><li><b><a href="/wiki/Virtual_International_Authority_File" title="Virtual International Authority File">Virtual International Authority File</a>:</b> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/27063124">27063124</a></span></li><li><b></b> <b><a href="/wiki/WorldCat" title="WorldCat">WorldCat</a></b> (via VIAF): <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/27063124">27063124</a></li></ul></div></div> <div class="interProject wikisource mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://nl.wikisource.org/wiki/en:Author:Charles_Robert_Darwin" class="extiw" title="s:en:Author:Charles Robert Darwin">Wikisource</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Wikisource-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/25px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="26" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/38px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/50px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a></span></div> <div>Werken van of over dit onderwerp zijn te vinden op de pagina <i><b><a href="https://nl.wikisource.org/wiki/en:Author:Charles_Robert_Darwin" class="extiw" title="s:en:Author:Charles Robert Darwin">Author:Charles Robert Darwin</a></b></i> op de Engelstalige <a href="/wiki/Wikisource" title="Wikisource">Wikisource</a>.</div> </div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Charles_Darwin#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Charles Darwin">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Charles_Darwin#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Charles Darwin">Charles Darwin</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <div class="interProject wikiquote mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://nl.wikiquote.org/wiki/Charles_Darwin" class="extiw" title="q:Charles Darwin">Wikiquote</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Wikiquote-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/25px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/38px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/50px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span></div> <div><a href="/wiki/Wikiquote" title="Wikiquote">Wikiquote</a> heeft een of meer citaten van of over <i><b><a href="https://nl.wikiquote.org/wiki/Charles_Darwin" class="extiw" title="q:Charles Darwin">Charles Darwin</a></b></i>.</div> </div> <div class="interProject wikispecies mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Charles_Robert_Darwin" class="extiw" title="species:Charles Robert Darwin">Wikispecies</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Wikispecies-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/25px-Wikispecies-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="29" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/38px-Wikispecies-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/50px-Wikispecies-logo.svg.png 2x" data-file-width="941" data-file-height="1103" /></a></span></div> <div><a href="/wiki/Wikispecies" title="Wikispecies">Wikispecies</a> heeft een pagina over <i><b><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Charles_Robert_Darwin" class="extiw" title="species:Charles Robert Darwin">Charles Robert Darwin</a></b></i>.</div> </div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67837862"> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="De_Orde_Pour_le_Mérite"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_Orde_Pour_le_M%C3%A9rite_(civiele_klasse)" title="Sjabloon:Navigatie Orde Pour le Mérite (civiele klasse)"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_Orde_Pour_le_M%C3%A9rite_(civiele_klasse)&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="De_Orde_Pour_le_Mérite" class="navigatie-titel">De Orde Pour le Mérite</div> <div class="navigatie-inhoud"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67785531">.mw-parser-output .navigatie-tabel{margin:0 auto 0 auto;text-align:left}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:right}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding-left:0.5em}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .navigatie-tabel tr{display:grid;grid-template-columns:1fr;width:100%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-tabel tr:last-of-type{margin-bottom:0}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:unset}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding:unset}}</style><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><span class="nowrap"><b>Nederlandse leden:</b></span></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Lourens_Alma_Tadema" title="Lourens Alma Tadema">Lourens Alma Tadema</a> · <a href="/wiki/Hendrik_Kern" title="Hendrik Kern">Hendrik Kern</a> · <a href="/wiki/Michael_Jan_de_Goeje" title="Michael Jan de Goeje">Michael Jan de Goeje</a> · <a href="/wiki/Jacobus_van_%27t_Hoff" title="Jacobus van 't Hoff">Jacobus van 't Hoff</a> · <a href="/wiki/Pieter_Geijl" title="Pieter Geijl">Pieter Geijl</a> · <a href="/wiki/Hendrik_Lorentz" title="Hendrik Lorentz">Hendrik Lorentz</a> · <a href="/wiki/Jacobus_Cornelius_Kapteyn" title="Jacobus Cornelius Kapteyn">Jacobus Cornelius Kapteyn</a> · <a href="/wiki/Hendrik_Casimir" title="Hendrik Casimir">Hendrik Casimir</a> · <a href="/wiki/Bartel_Leendert_van_der_Waerden" title="Bartel Leendert van der Waerden">Bartel Leendert van der Waerden</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Belgische leden:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Louis_Gallait" title="Louis Gallait">Louis Gallait</a> · <a href="/wiki/Nicaise_De_Keyser" title="Nicaise De Keyser">Nicaise De Keyser</a> · <a href="/wiki/%C3%89mile_Wauters" title="Émile Wauters">Émile Wauters</a> · <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Auguste_Gevaert" title="François-Auguste Gevaert">François-Auguste Gevaert</a> · <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Louis_Ganshof" title="François Louis Ganshof">François Louis Ganshof</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Zie ook:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Lijst_van_dragers_van_de_Orde_Pour_le_M%C3%A9rite_(oorlogsklasse)" title="Lijst van dragers van de Orde Pour le Mérite (oorlogsklasse)">Lijst van dragers van de Orde Pour le Mérite (oorlogsklasse)</a> · <a href="/wiki/Lijst_van_dragers_van_de_Orde_Pour_le_M%C3%A9rite_(vredesklasse)" title="Lijst van dragers van de Orde Pour le Mérite (vredesklasse)">Lijst van dragers van de Orde Pour le Mérite (vredesklasse)</a></td></tr></tbody></table> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Charles_Darwin&oldid=67944674">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Charles_Darwin&oldid=67944674</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Charles_Darwin" title="Categorie:Charles Darwin">Charles Darwin</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Auteur_in_het_publiek_domein" title="Categorie:Auteur in het publiek domein">Auteur in het publiek domein</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 9 aug 2024 om 18:19.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Charles_Darwin&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-rxgvm","wgBackendResponseTime":180,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.540","walltime":"0.803","ppvisitednodes":{"value":5327,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":132149,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":88241,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":19,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":6,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":53930,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":2,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 574.279 1 -total"," 58.71% 337.152 1 Sjabloon:Infobox_wetenschapper"," 58.09% 333.575 1 Sjabloon:Infobox_generiek"," 43.15% 247.783 8 Sjabloon:Wikidata"," 12.44% 71.437 1 Sjabloon:Appendix"," 12.08% 69.373 1 Sjabloon:Bevat"," 8.00% 45.959 4 Sjabloon:Zusterproject_box"," 7.13% 40.941 1 Sjabloon:Commonscat"," 6.84% 39.287 1 Sjabloon:References"," 6.50% 37.323 4 Sjabloon:First_non_empty"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.156","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5841771,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-7d9797f5d-hdzdz","timestamp":"20241120000039","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Charles Darwin","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Charles_Darwin","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1035","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1035","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-10-27T14:09:23Z","dateModified":"2024-08-09T17:19:11Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/3\/3c\/Charles_Darwin_01.jpg","headline":"Brits naturalist (1809\u20131882)"}</script> </body> </html>