CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="mr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षण - विकिपीडिया</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )mrwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9", "०\t१\t२\t३\t४\t५\t६\t७\t८\t९"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","जानेवारी","फेब्रुवारी","मार्च","एप्रिल","मे","जून","जुलै","ऑगस्ट","सप्टेंबर","ऑक्टोबर","नोव्हेंबर","डिसेंबर"],"wgRequestId":"03e462b2-3287-42b4-9529-c0f6bc72ac22","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"बाल्यावस्था_पूर्व_संगोपन_शिक्षण","wgTitle":"बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षण","wgCurRevisionId":2494036,"wgRevisionId":2494036,"wgArticleId":211384,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["शिक्षण"],"wgPageViewLanguage":"mr","wgPageContentLanguage":"mr","wgPageContentModel":"wikitext", "wgRelevantPageName":"बाल्यावस्था_पूर्व_संगोपन_शिक्षण","wgRelevantArticleId":211384,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"mr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"mr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1472221","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile", "model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.ProtectionIndicators","ext.gadget.AdvancedSiteNotices","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.shortUrl","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=mr&modules=ext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=mr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=mr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षण - विकिपीडिया"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//mr.m.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="लिहा" href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="विकिपीडिया (mr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//mr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.mr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="विकिपीडिया अ‍ॅटम रसद (Atom Feed)" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%A1%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%AC%E0%A4%A6%E0%A4%B2&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-बाल्यावस्था_पूर्व_संगोपन_शिक्षण rootpage-बाल्यावस्था_पूर्व_संगोपन_शिक्षण skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Main menu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Main menu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Main menu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">hide</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> सुचालन </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0" title="मुखपृष्ठाला भेट द्या [z]" accesskey="z"><span>मुखपृष्ठ</span></a></li><li id="n-धूळपाटी" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%A7%E0%A5%82%E0%A4%B3%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%9F%E0%A5%80/%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%B3_%E0%A4%AE%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A0%E0%A5%80"><span>धूळपाटी</span></a></li><li id="n-कार्यशाळा" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF:%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B3%E0%A4%BE"><span>कार्यशाळा</span></a></li><li id="n-साहाय्य/मदतकेंद्र" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8D%E0%A4%AF:%E0%A4%86%E0%A4%B6%E0%A4%AF"><span>साहाय्य/मदतकेंद्र</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%A1%E0%A5%80%E0%A4%B2_%E0%A4%AC%E0%A4%A6%E0%A4%B2" title="विकिवरील अलीकडील बदलांची यादी [r]" accesskey="r"><span>अलीकडील बदल</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%A3%E0%A4%A4%E0%A5%87%E0%A4%B9%E0%A5%80" title="कोणतेही पान पाहा [x]" accesskey="x"><span>अविशिष्ट लेख</span></a></li><li id="n-चावडी" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%9A%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%A1%E0%A5%80"><span>चावडी</span></a></li><li id="n-दूतावास-(Embassy)" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%86%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF_%E0%A4%A6%E0%A5%82%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B8"><span>दूतावास (Embassy)</span></a></li><li id="n-ऑनलाइन-शब्दकोश" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A4%B0_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AA/%E0%A4%91%E0%A4%A8%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%B6_%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%A6%E0%A5%80"><span>ऑनलाइन शब्दकोश</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%96%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="मराठी विकिपीडिया" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hi.svg" style="width: 7.5em; height: 1.75em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="एक मुक्त ज्ञानकोश" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-mr.svg" width="79" height="18" style="width: 4.9375em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7%E0%A4%BE" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="विकिपीडिया शोधा [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>शोध</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="शोधा विकिपीडिया" aria-label="शोधा विकिपीडिया" autocapitalize="sentences" title="विकिपीडिया शोधा [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="विशेष:शोधा"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">शोधा</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="वैयक्तिक साधने"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Appearance" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Appearance</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_mr.wikipedia.org&uselang=mr" class=""><span>दान</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%82%E0%A4%A6&returnto=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE+%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5+%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8+%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3" title="आम्ही आपणास खाते उघडून आल्याची नोंद करण्यास प्रोत्साहीत करत आहोत;अर्थातच, ते नेहमीच आवश्यक नाही." class=""><span>नवीन खाते तयार करा</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%B6&returnto=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE+%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5+%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8+%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3" title="आपणांस सनोंद प्रवेशासाठी प्रोत्साहीत करण्यात येत आहे;अर्थातच, ते अनिवार्य नाही. [o]" accesskey="o" class=""><span>प्रवेश करा(लॉग इन करा)</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="More options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="वैयक्तिक साधने" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">वैयक्तिक साधने</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_mr.wikipedia.org&uselang=mr"><span>दान</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%A8%E0%A5%8B%E0%A4%82%E0%A4%A6&returnto=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE+%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5+%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8+%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3" title="आम्ही आपणास खाते उघडून आल्याची नोंद करण्यास प्रोत्साहीत करत आहोत;अर्थातच, ते नेहमीच आवश्यक नाही."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>नवीन खाते तयार करा</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%A6%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%AF_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B5%E0%A5%87%E0%A4%B6&returnto=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE+%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5+%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8+%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3" title="आपणांस सनोंद प्रवेशासाठी प्रोत्साहीत करण्यात येत आहे;अर्थातच, ते अनिवार्य नाही. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>प्रवेश करा(लॉग इन करा)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages for logged out editors <a href="/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%8D%E0%A4%AF:Introduction" aria-label="Learn more about editing"><span>learn more</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%87_%E0%A4%AF%E0%A5%8B%E0%A4%97%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="या अंकपत्त्यावरुन झालेले संपादन [y]" accesskey="y"><span>योगदान</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%9A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BE" title="या अंकपत्त्यापासून झालेल्या संपादनांबद्दल चर्चा [n]" accesskey="n"><span>चर्चा पान</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contents" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contents</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">hide</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Beginning</div> </a> </li> <li id="toc-इतिहास" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#इतिहास"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">१</span> <span>इतिहास</span> </div> </a> <ul id="toc-इतिहास-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-विषय" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#विषय"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">२</span> <span>विषय</span> </div> </a> <ul id="toc-विषय-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-बालकांच्या_विकासाचे_विविध_सिद्धांत" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#बालकांच्या_विकासाचे_विविध_सिद्धांत"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३</span> <span>बालकांच्या विकासाचे विविध सिद्धांत</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-बालकांच्या_विकासाचे_विविध_सिद्धांत-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle बालकांच्या विकासाचे विविध सिद्धांत subsection</span> </button> <ul id="toc-बालकांच्या_विकासाचे_विविध_सिद्धांत-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-वायगॉट्स्की_यांचा_सामाजिक-सांस्कृतिक_शैक्षणिक_सिद्धांत" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#वायगॉट्स्की_यांचा_सामाजिक-सांस्कृतिक_शैक्षणिक_सिद्धांत"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३.१</span> <span>वायगॉट्स्की यांचा सामाजिक-सांस्कृतिक शैक्षणिक सिद्धांत</span> </div> </a> <ul id="toc-वायगॉट्स्की_यांचा_सामाजिक-सांस्कृतिक_शैक्षणिक_सिद्धांत-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-पिआगे_यांची_’कन्स्ट्रक्टव्हिस्ट_थिअरी’" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#पिआगे_यांची_’कन्स्ट्रक्टव्हिस्ट_थिअरी’"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३.२</span> <span>पिआगे यांची ’कन्स्ट्रक्टव्हिस्ट थिअरी’</span> </div> </a> <ul id="toc-पिआगे_यांची_’कन्स्ट्रक्टव्हिस्ट_थिअरी’-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-कोल्ब_यांची_एक्स्पेरिएन्शिअल_लर्निंग_थिअरी" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#कोल्ब_यांची_एक्स्पेरिएन्शिअल_लर्निंग_थिअरी"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">३.३</span> <span>कोल्ब यांची एक्स्पेरिएन्शिअल लर्निंग थिअरी</span> </div> </a> <ul id="toc-कोल्ब_यांची_एक्स्पेरिएन्शिअल_लर्निंग_थिअरी-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-शाळापूर्व_शिक्षणाचे_व्यावहारिक_परिणाम" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#शाळापूर्व_शिक्षणाचे_व्यावहारिक_परिणाम"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">४</span> <span>शाळापूर्व शिक्षणाचे व्यावहारिक परिणाम</span> </div> </a> <ul id="toc-शाळापूर्व_शिक्षणाचे_व्यावहारिक_परिणाम-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-पेरी_शाळापूर्व_प्रकल्प" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#पेरी_शाळापूर्व_प्रकल्प"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">५</span> <span>पेरी शाळापूर्व प्रकल्प</span> </div> </a> <ul id="toc-पेरी_शाळापूर्व_प्रकल्प-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-अडथळे_आणि_आव्हाने" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#अडथळे_आणि_आव्हाने"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">६</span> <span>अडथळे आणि आव्हाने</span> </div> </a> <ul id="toc-अडथळे_आणि_आव्हाने-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-टिपण" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#टिपण"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">७</span> <span>टिपण</span> </div> </a> <ul id="toc-टिपण-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contents" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षण</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in ३१ languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-31" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">३१ languages</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%85_%D9%81%D9%8A_%D9%85%D8%B1%D8%AD%D9%84%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%B7%D9%81%D9%88%D9%84%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%D9%83%D8%B1%D8%A9" title="التعليم في مرحلة الطفولة المبكرة – अरबी" lang="ar" hreflang="ar" data-title="التعليم في مرحلة الطفولة المبكرة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="अरबी" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Educaci%C3%B3n_preescolar" title="Educación preescolar – अस्तुरियन" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Educación preescolar" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="अस्तुरियन" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%89%D0%BD%D0%BE_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5" title="Предучилищно образование – बल्गेरियन" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Предучилищно образование" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="बल्गेरियन" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Educaci%C3%B3_infantil" title="Educació infantil – कातालान" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Educació infantil" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="कातालान" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Sm%C3%A5b%C3%B8rnsp%C3%A6dagogik" title="Småbørnspædagogik – डॅनिश" lang="da" hreflang="da" data-title="Småbørnspædagogik" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="डॅनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Fr%C3%BChp%C3%A4dagogik" title="Frühpädagogik – जर्मन" lang="de" hreflang="de" data-title="Frühpädagogik" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="जर्मन" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%91%CE%B3%CF%89%CE%B3%CE%AE" title="Προσχολική Αγωγή – ग्रीक" lang="el" hreflang="el" data-title="Προσχολική Αγωγή" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="ग्रीक" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Early_childhood_education" title="Early childhood education – इंग्रजी" lang="en" hreflang="en" data-title="Early childhood education" data-language-autonym="English" data-language-local-name="इंग्रजी" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Educaci%C3%B3n_preescolar" title="Educación preescolar – स्पॅनिश" lang="es" hreflang="es" data-title="Educación preescolar" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="स्पॅनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Haur_hezkuntza" title="Haur hezkuntza – बास्क" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Haur hezkuntza" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="बास्क" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Varhaiskasvatus" title="Varhaiskasvatus – फिनिश" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Varhaiskasvatus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="फिनिश" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Educaci%C3%B3n_preescolar" title="Educación preescolar – गॅलिशियन" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Educación preescolar" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="गॅलिशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%97%D7%99%D7%A0%D7%95%D7%9A_%D7%9C%D7%92%D7%99%D7%9C_%D7%94%D7%A8%D7%9A" title="חינוך לגיל הרך – हिब्रू" lang="he" hreflang="he" data-title="חינוך לגיל הרך" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="हिब्रू" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%81%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%BE" title="शिशुशिक्षा – हिंदी" lang="hi" hreflang="hi" data-title="शिशुशिक्षा" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="हिंदी" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Pendidikan_anak_usia_dini" title="Pendidikan anak usia dini – इंडोनेशियन" lang="id" hreflang="id" data-title="Pendidikan anak usia dini" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="इंडोनेशियन" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Istruzione_prescolastica" title="Istruzione prescolastica – इटालियन" lang="it" hreflang="it" data-title="Istruzione prescolastica" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="इटालियन" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E5%B0%B1%E5%AD%A6%E5%89%8D%E6%95%99%E8%82%B2" title="就学前教育 – जपानी" lang="ja" hreflang="ja" data-title="就学前教育" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="जपानी" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Panggulawenthah_wiwitan_anak" title="Panggulawenthah wiwitan anak – जावानीज" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Panggulawenthah wiwitan anak" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="जावानीज" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%B7%A8%ED%95%99%EC%A0%84_%EA%B5%90%EC%9C%A1" title="취학전 교육 – कोरियन" lang="ko" hreflang="ko" data-title="취학전 교육" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="कोरियन" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D1%88%D0%BD%D0%BE_%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5" title="Предучилишно образование – मॅसेडोनियन" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Предучилишно образование" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="मॅसेडोनियन" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%B3%D0%B0_%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%BD%D1%8B_%D1%85%D2%AF%D2%AF%D1%85%D0%B4%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D1%80%D0%BE%D0%BB" title="Бага насны хүүхдийн боловсрол – मंगोलियन" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Бага насны хүүхдийн боловсрол" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="मंगोलियन" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Pendidikan_awal_kanak-kanak" title="Pendidikan awal kanak-kanak – मलय" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Pendidikan awal kanak-kanak" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="मलय" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/P%C3%A1mag%C3%A1ral_preeskolar" title="Pámagáral preeskolar – पाम्पान्गा" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Pámagáral preeskolar" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="पाम्पान्गा" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Edukimi_parafillor" title="Edukimi parafillor – अल्बानियन" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Edukimi parafillor" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="अल्बानियन" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Edukasyon_sa_maagang_pagkabata" title="Edukasyon sa maagang pagkabata – टागालोग" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Edukasyon sa maagang pagkabata" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="टागालोग" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Erken_%C3%A7ocukluk_e%C4%9Fitimi" title="Erken çocukluk eğitimi – तुर्की" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Erken çocukluk eğitimi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="तुर्की" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA%DB%8C_%D8%A8%DA%86%D9%88%DA%BA_%DA%A9%DB%8C_%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85" title="شروعاتی بچوں کی تعلیم – उर्दू" lang="ur" hreflang="ur" data-title="شروعاتی بچوں کی تعلیم" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="उर्दू" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Maktabgacha_ta%CA%BClim_bolalar_muassasalari" title="Maktabgacha taʼlim bolalar muassasalari – उझ्बेक" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Maktabgacha taʼlim bolalar muassasalari" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="उझ्बेक" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Gi%C3%A1o_d%E1%BB%A5c_tu%E1%BB%95i_%E1%BA%A5u_th%C6%A1" title="Giáo dục tuổi ấu thơ – व्हिएतनामी" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Giáo dục tuổi ấu thơ" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="व्हिएतनामी" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%AD%B8%E5%89%8D%E6%95%99%E8%82%B2" title="學前教育 – चीनी" lang="zh" hreflang="zh" data-title="學前教育" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="चीनी" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%AD%B8%E5%89%8D%E6%95%99%E8%82%B2" title="學前教育 – कँटोनीज" lang="yue" hreflang="yue" data-title="學前教育" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="कँटोनीज" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1472221#sitelinks-wikipedia" title="आंतरभाषिक दुवे संपादा" class="wbc-editpage">दुवे संपादा</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="नामविश्वे"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3" title="आशयाचे पान पहा [c]" accesskey="c"><span>लेख</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%9A%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9A%E0%A4%BE:%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="आशय पानाबद्दलची चर्चा (पान अस्तित्वात नाही) [t]" accesskey="t"><span>चर्चा</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">मराठी</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="दृष्ये"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3"><span>वाचा</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit" title="लेखपान मूळस्वरूपात संपादीत करा,तेथे मराठी टायपींगसाठी युएलएस कार्यान्वित करू शकता. [e]" accesskey="e"><span>संपादन</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=history" title="या पानाच्या जुन्या आवृत्या. [h]" accesskey="h"><span>इतिहास पहा</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="साधनपेटी" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">साधनपेटी</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Tools</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">hide</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3"><span>वाचा</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit" title="लेखपान मूळस्वरूपात संपादीत करा,तेथे मराठी टायपींगसाठी युएलएस कार्यान्वित करू शकता. [e]" accesskey="e"><span>संपादन</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=history"><span>इतिहास पहा</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> General </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AF%E0%A5%87%E0%A4%A5%E0%A5%87_%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF_%E0%A4%9C%E0%A5%8B%E0%A4%A1%E0%A4%B2%E0%A5%87_%E0%A4%86%E0%A4%B9%E0%A5%87/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3" title="येथे जोडलेल्या सर्व विकिपानांची यादी [j]" accesskey="j"><span>येथे काय जोडले आहे</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A7%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%B2%E0%A5%87%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%A1%E0%A5%80%E0%A4%B2%E0%A4%AC%E0%A4%A6%E0%A4%B2/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3" rel="nofollow" title="येथुन जोडलेल्या सर्व पानांवरील अलीकडील बदल [k]" accesskey="k"><span>या पृष्ठासंबंधीचे बदल</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=mr" title="चित्रे किंवा माध्यम संचिका चढवा [u]" accesskey="u"><span>संचिका चढवा</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7_%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%87" title="सर्व विशेष पृष्ठांची यादी [q]" accesskey="q"><span>विशेष पृष्ठे</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&oldid=2494036" title="पानाच्या या आवर्तनाचा शाश्वत दुवा"><span>शाश्वत दुवा</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=info" title="या पानाबाबत अधिक माहिती"><span>पानाबद्दलची माहिती</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%A6%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AD%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE&page=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&id=2494036&wpFormIdentifier=titleform" title="हे पृष्ठ उद्धृत कसे करावे याची माहिती"><span>लेखाचा संदर्भ द्या</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fmr.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A4%25AC%25E0%25A4%25BE%25E0%25A4%25B2%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AF%25E0%25A4%25BE%25E0%25A4%25B5%25E0%25A4%25B8%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25A5%25E0%25A4%25BE_%25E0%25A4%25AA%25E0%25A5%2582%25E0%25A4%25B0%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B5_%25E0%25A4%25B8%25E0%25A4%2582%25E0%25A4%2597%25E0%25A5%258B%25E0%25A4%25AA%25E0%25A4%25A8_%25E0%25A4%25B6%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%2595%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B7%25E0%25A4%25A3"><span>Get shortened URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:QrCode&url=https%3A%2F%2Fmr.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E0%25A4%25AC%25E0%25A4%25BE%25E0%25A4%25B2%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AF%25E0%25A4%25BE%25E0%25A4%25B5%25E0%25A4%25B8%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25A5%25E0%25A4%25BE_%25E0%25A4%25AA%25E0%25A5%2582%25E0%25A4%25B0%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B5_%25E0%25A4%25B8%25E0%25A4%2582%25E0%25A4%2597%25E0%25A5%258B%25E0%25A4%25AA%25E0%25A4%25A8_%25E0%25A4%25B6%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%2595%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25B7%25E0%25A4%25A3"><span>Download QR code</span></a></li><li id="t-shorturl" class="mw-list-item"><a href="//mr.wikipedia.org/s/3q78" title="Copy this short link for sharing"><span>लघु यूआरएल(Short URL)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> छापा/ निर्यात करा </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%AA%E0%A5%81%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%95&bookcmd=book_creator&referer=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE+%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5+%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8+%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3"><span>ग्रंथ तयार करा</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:DownloadAsPdf&page=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=show-download-screen"><span>PDF म्हणून उतरवा</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&printable=yes" title="या पानाची छापण्यायोग्य आवृत्ती [p]" accesskey="p"><span>छापण्यायोग्य आवृत्ती</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> इतर प्रकल्पात </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Early_childhood_education" hreflang="en"><span>विकिमिडिया कॉमन्स</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1472221" title="माहिती भांडारात जोडलेल्या कलमाचा दुवा [g]" accesskey="g"><span>विकिडाटा कलम</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Appearance</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">hide</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">विकिपीडिया, मुक्‍त ज्ञानकोशातून</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="mr" dir="ltr"><p><b>बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षण (ईसीई : अर्ली चाईल्डहूड एज्युकेशन) </b>, (<b> बापूसंशि </b>; अर्थात <b> नर्सरी प्रशिक्षण </b>) ही, वय वर्षे आठपर्यंतच्या लहान मुलांच्या (औपचारिक आणि अनौपचारिक) शिक्षणाशी संबंधित असलेली शिक्षण सिद्धांताची शाखा आहे. अर्भक/लहान बाळ शिक्षण हा बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षणाचाच एक उपसंच असून, त्यामध्ये जन्मापासून ते वय वर्षे दोनपर्यंतच्या लहान मुलांच्या शिक्षणाचा समावेश केला जातो. </p><p>ही शाखा प्रबोधन काळामध्ये, खासकरून उच्च साक्षरता प्रमाण असणाऱ्या <a href="/wiki/%E0%A4%AF%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AA" title="युरोप">युरोपीय</a> देशांमध्ये शिक्षणाचे एक क्षेत्र म्हणून विकसित पावली. एकोणीसाव्या शतकामध्ये यामध्ये सतत विकास होत होत पाश्चिमात्य जगामध्ये वैश्विक प्राथमिक शिक्षण म्हणून सर्वसामान्यपणे मान्यताप्राप्त झाले. शाळापूर्व <a href="/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A4%A3%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%A1%E0%A5%80" title="अंगणवाडी">अंगणवाडी</a> आणि बालवाडीला स्थानिक स्वराज्य संस्था, राज्य आणि संघीय कायदेमंडळ निधी पुरवित असल्यामुळे गेल्या काही वर्षांमध्ये, बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षण हा सर्वसाधारणपणे जाहीर धोरणाचा मुद्दा बनला आहे. हा मुलाच्या विकासामध्ये अतिशय महत्त्वाचा टप्पा मानला जातो. मुलाच्या सर्वांगीण व्यक्तीमत्व विकासाकडे यामध्ये लक्ष दिले जाते. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="इतिहास"><span id=".E0.A4.87.E0.A4.A4.E0.A4.BF.E0.A4.B9.E0.A4.BE.E0.A4.B8"></span>इतिहास</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=1" title="विभाग: इतिहास संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षणाचा इतिहास म्हणजेच इतिहासकालापासून शून्य ते आठ वर्षे वयाच्या मुलांच्या संगोपन आणि शिक्षणाचा होत असलेला विकास. इसीसीई (बापूसंशि)ला जागतिक व्याप्ती आहे कारण लहान मुलांचे शिक्षण आणि संगोपन हा पूर्वीपासूनच प्रत्येक मानवी समाजाचा अविभाज्य हिस्सा राहिला आहे. या सामाजिक भूमिकेसाठी आवश्यक व्यवस्था या कालपरत्वे बदलत राहिलेल्या आहेत आणि प्रत्येक संस्कृतीमध्ये विभिन्न राहिल्या आहेत. कित्येकदा या व्यवस्थेमध्ये कुटुंब आणि समाज रचनेचे तसेच, स्त्री - पुरूष यांच्या सामाजिक आणि आर्थिक भूमिकांचे प्रतिबिंब दिसते. ऐतिहासिकरीत्या, अशा व्यवस्था या प्रामुख्याने अनौपचारिक होत्या आणि त्यामध्ये कुटुंब, नातेवाईक आणि इतर समाजघटकांचा समावेश होता. एकोणीसाव्या शतकामध्ये युरोपचा बराचसा भाग, उत्तर अमेरिका, ब्राझिल, <a href="/wiki/%E0%A4%9A%E0%A5%80%E0%A4%A8" title="चीन">चीन</a>, <a href="/wiki/%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A4" title="भारत">भारत</a>, जमैका, आणि मेक्सिको या देशांमध्ये शैक्षणिक उद्दिष्टांसाठी बालवाडी आणि संगोपनासाठी दैनंदिन पाळणाघरे उभारण्यास सुरुवात झाली आणि या व्यवस्थांचे औपचारिकीकरण झाले. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="विषय"><span id=".E0.A4.B5.E0.A4.BF.E0.A4.B7.E0.A4.AF"></span>विषय</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=2" title="विभाग: विषय संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>मुलांच्या आयुष्यातील पहिली दोन वर्षे स्वतःची ओळख होण्यात जातात. बहुतेक मुलांना वयाच्या दुसऱ्या वर्षापासुन स्वतःमधला व दुसऱ्या व्यक्तीमधला फरक समजू लागतो. हा फरक समजणे हा मुलांच्या आयुष्यातील महत्त्वाचा घटक आहे, ज्यावरून, पालकांकडे मुलांचे पहिले शिक्षक म्हणुन पाहिले जाते व मुलांच्या शिकण्याच्या प्रक्रियेमध्ये ते एक अविभाज्य घटक असतात. ०-२ या काळात झालेल्या बाल्यावस्था पूर्व संगोपन शिक्षणाचा प्रभाव भविष्यातील शिक्षणावर पडू शकतो. जर त्यांच्या मार्गदर्शकाशी त्यांचे संबंध असेच दृढ राहिले तर योग्य मार्गदर्शनाखाली व त्यांचे जग विस्तारल्यास ते भोवतालच्या परिस्थितीशी ते लवकर जुळवुन घेऊ शकतात. </p><p>जे पालक सातत्याने आपल्या मुलांशी संवाद साधतात, त्यांना प्रतिसाद देतात ती मुले लवकर शिकण्याची शक्यता असते. जर अशा प्रकारचा संवाद साधला गेला नाही तर त्याचे चुकीचे परिणाम पालक-मुलांचे संबंधांवर व त्यांच्या व्यक्तिस्वातंत्र्यावर होऊ शकतात. पालक वा मुलांचे संगोपन करणारी व्यक्ती काही विशिष्ट पद्धती वापरून असे संबंध निर्माण करू शकतात ज्याचा परिणाम म्हणुन मुले परिस्थितीशी लवकर जुळवुन घेऊ शकतात. </p><p><a href="/w/index.php?title=Academic_Journal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Academic Journal (पान अस्तित्वात नाही)">Academic Journal</a> reference - हे मासिक या विषयावर प्रायोगिक संशोधन उपलब्ध करते. शिक्षणाने मुलांचा शैक्षणिक व सामाजिक विकास दोन्ही होतो. त्यांचे जग विस्तारल्यास व त्यांना काही विशिष्ट पद्धतीने शिकवल्यास मुले त्यांच्या आवडीचे विषय लवकर शिकतात. ह्या सुरुवातीच्या संगोपन वर्षात शिकण्याची जी साधने ते वापरतील, त्याचा त्यांना आयुष्यभर फायदा होतो. स्वतःची प्रगती करताना त्यांना स्वतःचे मत मांडण्याचे पुरेसे स्वातंत्र्य दिल्यास मुले त्यांची पूर्ण ऊर्जा/शक्ती वापर करू शकतात. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="बालकांच्या_विकासाचे_विविध_सिद्धांत"><span id=".E0.A4.AC.E0.A4.BE.E0.A4.B2.E0.A4.95.E0.A4.BE.E0.A4.82.E0.A4.9A.E0.A5.8D.E0.A4.AF.E0.A4.BE_.E0.A4.B5.E0.A4.BF.E0.A4.95.E0.A4.BE.E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.9A.E0.A5.87_.E0.A4.B5.E0.A4.BF.E0.A4.B5.E0.A4.BF.E0.A4.A7_.E0.A4.B8.E0.A4.BF.E0.A4.A6.E0.A5.8D.E0.A4.A7.E0.A4.BE.E0.A4.82.E0.A4.A4"></span>बालकांच्या विकासाचे विविध सिद्धांत</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=3" title="विभाग: बालकांच्या विकासाचे विविध सिद्धांत संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जीन पिआगे, एरिक एरिक्सन, जॉन ड्युवी आणि ल्युसी स्प्राग मिशेल यांनी मांडलेल्या सिद्धांतावर डेव्हलपमेन्टन इन्टरॅक्शन अ‍ॅप्रोच, म्हणजे विकासाच्या देवाणघेवाणीचा दृष्टीकोन आधारित आहे. स्वतःच शोध घेत शिकण्यावर या दृष्टीकोनाचा भर आहे. जीन जॅक्स रूसो यांचा आग्रह असा आहे की शिक्षकांनी प्रत्येक बालकाची वैयक्तिक आवड शोधून तिचा वापर असा केला पाहिजे की, ते बालक त्याच्या वैयक्तिक आणि व्यक्तिगत विकासासाठी अत्यंत गरजेची असलेली माहिती स्वतःच प्राप्त करून घेईल. बालकांचा विकास खालील पाच महत्त्वाच्या पातळ्यांवर अंतर्भूत आहे: </p> <ol><li>शारीरिकः ज्या पद्धतीनं बालकाचा जैविक आणि शारीरिक विकास होतो, ज्यात दृष्टीचा आणि क्रिया-प्रतिक्रिया यांचाही समावेश आहे.</li> <li>सामाजिकः ज्या पद्धतीनं बालक इतरांशी वागतं-बोलतं. कुटुंबीय आणि समाज यांच्याबरोबर वावरताना आपले हक्क काय आहेत आणि जबाबदा-या काय आहेत याचं आकलन बालकांना होतं आणि इतरांना समजून घेणं आणि त्यांच्याबरोबर काम करणं हेही ती शिकतात.</li> <li>भावनिकः ज्या पद्धतीनं बालक भावनिक पूल तयार करतं आणि आत्मविश्वास बळकट करतं. जेव्हा बालकं इतर लोकांना समजून घेऊ शकतात आणि त्यांच्या भावनांशी समरस होऊ शकतात तेव्हा भावनिक पूलही बांधले जातात.</li> <li>भाषा: ज्या पद्धतीनं बालकं संवाद साधतात, स्वतःपाशी आणि इतरांसमोर ते आपल्या संवेदना आणि भावना कशा प्रकट करतात. तीन महिन्यांची बालकं वेगवेगळ्या कारणांसाठी वेगवेगळ्या पद्धतीनं रडतात. सहा महिन्यांची बालकं त्यांच्याशी जे बोललं जातं ते समजू शकतात आणि त्याची नक्कल करू शकतात. भाषा समजून घेण्यासाठी पहिली तीन वर्ष बालकांचा इतरांशी हे संवाद व्हायला हवा. त्या भाषेतले शब्द काय वेगानं अवगत केले जात आहेत हे भाषेचा विकास मोजताना मोजलं जातं.</li> <li>मानसिक कौशल्यः ज्या पद्धतीनं एखादं बालक माहितीचं पृथक्करण करतं. मानसिक कौशल्यांमध्ये अडचणी सोडवणं, सर्जनशीलता, कल्पनाशक्ती आणि स्मरणशक्ती यांचा समावेश असतो. त्यांच्या आजूबाजूच्या विश्वाचं आकलन त्यांना कसं होतं आहे याचं ते दृश्य स्वरूप असतं. पिआगे यांचा असा विश्वास होता की संवेदना जागृत होत असतानाचा काळ, संवेदना कार्यरत होण्यापूर्वीचा काळ आणि संवेदना कार्यरत झाल्यानंतरचा काळ या तीन मानसिक अवस्थांच्या विविध टप्प्यांवर असताना बालकांच्या विचार करण्याच्या पद्धतीमध्ये ठळक असे बदल दिसून येतात.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="वायगॉट्स्की_यांचा_सामाजिक-सांस्कृतिक_शैक्षणिक_सिद्धांत"><span id=".E0.A4.B5.E0.A4.BE.E0.A4.AF.E0.A4.97.E0.A5.89.E0.A4.9F.E0.A5.8D.E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.95.E0.A5.80_.E0.A4.AF.E0.A4.BE.E0.A4.82.E0.A4.9A.E0.A4.BE_.E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.AE.E0.A4.BE.E0.A4.9C.E0.A4.BF.E0.A4.95-.E0.A4.B8.E0.A4.BE.E0.A4.82.E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.95.E0.A5.83.E0.A4.A4.E0.A4.BF.E0.A4.95_.E0.A4.B6.E0.A5.88.E0.A4.95.E0.A5.8D.E0.A4.B7.E0.A4.A3.E0.A4.BF.E0.A4.95_.E0.A4.B8.E0.A4.BF.E0.A4.A6.E0.A5.8D.E0.A4.A7.E0.A4.BE.E0.A4.82.E0.A4.A4"></span>वायगॉट्स्की यांचा सामाजिक-सांस्कृतिक शैक्षणिक सिद्धांत</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=4" title="विभाग: वायगॉट्स्की यांचा सामाजिक-सांस्कृतिक शैक्षणिक सिद्धांत संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>रशियन समुपदेशक लेव्ह वायगॉट्स्की यांनी सामाजिक-सांस्कृतिक शैक्षणिक सिद्धांत म्हणजेच “सोशिओ-कल्चरल लर्निंग थिअरी” मांडला, ज्याचा भर सामाजिक आणि सांस्कृतिक अनुभवांचा व्यक्तिगत विचारांवर आणि मानसिक विचारसाखळीच्या विकासाच्या होणा-या परिणामांवर होता. वायगॉट्स्की यांचा मुद्दा असा होता, की ज्ञानाचा उगम सामाजिक संदर्भात होत असल्याने, आपल्याला आलेले सामाजिक अनुभव आपल्या विचार करायच्या पद्धतीला आणि विश्वाचे अर्थ उलगडायला एक दिशा देतात. वायगॉट्स्की यांचा काळ सामाजिक कार्यप्रवर्तकांच्या आधीचा असला, तरी तेही कार्यप्रवर्तकच होते असं मानलं जातं. सामाजिक कार्यप्रवर्तकांचा असा ठाम विश्वास आहे की एखाद्या व्यक्तिची वैचारिक क्षमता हे त्याचं विविध सामाजिक गटांमध्ये मिसळण्याचं फलित आहे आणि सामाजिक जीवनापासून शिकण्याची प्रक्रिया अलग करता येऊ शकत नाही. </p><p>वायगॉट्स्की यांचं प्रतिपादन असं होतं की आपल्यापेक्षा जास्ती माहिती असलेल्या आपल्याच वयाच्या लोकांमध्ये आणि मोठ्या माणसांमध्ये मिसळून बालकं शिकत असतात. त्यांनी एक “झोनल प्रॉक्झिमल डेव्हलपमेन्ट” (झेडपीडी) या नावाची संकल्पना मांडली आहे ज्यामध्ये एखादी शिकाऊ व्यक्ती मदतीसह काय करू शकते आणि मदतीशिवाय काय करू शकत नाही यांच्यामधला फरक दाखवलेला आहे. वायगॉट्स्की यांच्या म्हणण्यानुसार आज एखाद्या बालकाच्या झोनल प्रॉक्झिमल डेव्हलपमेन्टच्या कक्षेत जे आहे, तीच उद्या त्याच्या विकासाची पातळी असू शकते. या सिद्धांताचा बराच प्रभाव तेव्हाच्या चालू शैक्षणिक पद्धतींवर पडला आणि त्यामुळे झेडपीडीच्या प्रभावाखाली ज्या गोष्टी येतात त्यांवर मोठ्या प्रमाणात लक्ष दिलं जाऊ लागलं. वायगॉट्स्की पुढे म्हणतात की झेडपीडीच्या प्रभावाखाली ज्या गोष्टी येतात त्यांवर विचार करायला बालकांना शिकवायला हवं. झेडपीडीचा असा आग्रह होता, की लहान बालकांना शिकवणा-या शिक्षकांनी एक चौकट आखून घ्यावी जी बालकाच्या शैक्षणिक गरजांनुसार जुळवून घेता येईल. अशी चौकट तयार करण्यासाठी विशेष प्रशिक्षित केलेले शिक्षक, वेगळा अभ्यासक्रम आणि जादाचा शिकण्यासाठीचा वेळ लागेल. वायगॉट्स्की यांचं प्रतिपादन असं होतं, की शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना थेट शिकवण्यापेक्षा, शिक्षणाचं सुलभीकरण करावं. विद्यार्थ्यांचा अभ्यासक्रम ठरवताना शिक्षकांची विद्यार्थ्यांची गरज आणि रूची यांचा विचार करायला हवा असा त्यांचा दृष्टीकोन होता. प्रत्येक विद्यार्थ्यानं आपल्या वर्गमित्र आणि शिक्षकांबरोबर संवाद साधण्यासाठी सक्रीय सहभागी व्हावं. मानसिक विकलांगांच्या शिक्षणासाठी वायगॉट्स्की यांची “सोशिओ-कल्चरल लर्निंग थिअरी” महत्त्वाची आहे. वायगॉट्स्की यांच्यानुसार “सकारात्मकपणे केलेल्या वेगळ्या विचारामुळे विशेष शिक्षणाची निर्मिती झाली; म्हणजेच की एखाद्या विकलांग विद्यार्थ्याला तो काय करण्यासाठी अक्षम आहे यावरून वेगळं करण्याऐवजी त्याची ताकद कशात आहे हे शोधायला हवं.” योग्य ती चौकट आखल्यामुळे विशेष गरजा असलेल्या बालकांच्या अमूर्त विचारसरणीचा विकास होतो. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="पिआगे_यांची_’कन्स्ट्रक्टव्हिस्ट_थिअरी’"><span id=".E0.A4.AA.E0.A4.BF.E0.A4.86.E0.A4.97.E0.A5.87_.E0.A4.AF.E0.A4.BE.E0.A4.82.E0.A4.9A.E0.A5.80_.E2.80.99.E0.A4.95.E0.A4.A8.E0.A5.8D.E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.9F.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.95.E0.A5.8D.E0.A4.9F.E0.A4.B5.E0.A5.8D.E0.A4.B9.E0.A4.BF.E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.9F_.E0.A4.A5.E0.A4.BF.E0.A4.85.E0.A4.B0.E0.A5.80.E2.80.99"></span>पिआगे यांची ’कन्स्ट्रक्टव्हिस्ट थिअरी’</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=5" title="विभाग: पिआगे यांची ’कन्स्ट्रक्टव्हिस्ट थिअरी’ संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>१९७० आणि ८० च्या दशकात पियागे यांच्या कन्स्ट्रक्टिव्हिस्ट थिअरीचा मोठा प्रभाव होता. पिआगे यांची स्वतःची रूची मानसिक विकासाच्या वर्णनात्मक अभ्यासामध्ये असली, तरी ’कन्स्ट्रक्टिव्हिस्ट थिअरी ऑफ लर्निंग’, म्हणजेच शिकण्याच्या कार्यप्रवर्तक सिद्धातांचं पायाभरणीचं बरचसं काम त्यांनी केलं. पिआगे यांचा असा विश्वास होता, की शिकण्याची प्रक्रिया ही मनात सुरू होते: बालकं स्वतःला आलेले अनुभव आणि त्यावर नंतर त्यांचं त्यांनी केलेलं मनन, याच्या आधारावर त्यांचं विश्वाबद्दलचं ज्ञान उभं करतात. ते म्हणत, “तर्कशास्त्र हे जन्मत: येत नसून, ते वेगळं तयार केलेलं आहे. त्यामुळे शिकण्याची पहिली पायरी म्हणजे कारणमीमांसा शोधणे.” पिआगे यांनी आखून दिलेल्या चौकटीनुसार शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना नुसतीच माहिती देण्यापेक्षा बालकं कुठून स्वतः ज्ञान मिळवू शकतील याची दिशा दाखवायला हवी. पिआगे यांच्या सिद्धांतानुसार, जेव्हा लहान मुलांना एखादी माहिती पहिल्यांदाच नव्याने समजते, तेव्हा त्यांची तेव्हाची जी समज असते त्यात ती माहिती ते बसवायचा आणि मिसळायचा प्रयत्न करतात. माहिती बसवण्याच्या प्रक्रियेत मनात योजना आणि त्यांचं रूप तयार करणं, ज्यायोगे त्या सत्य परिस्थितीच्या ब-यापैकी जवळ जातील हे टप्पे येतात. मिसळण्याच्या प्रक्रियेत मनात तयार असलेल्या योजनांमध्ये नवीन माहिती बसवण्याचा भाग येतो. या दोन प्रक्रियांच्या आधारावर लहान मुलं त्यांच्या मनातली रूपं आणि सत्य यांचा ताळमेळ कसा बसवायचा हे शिकतात. चुकांमधूनही ती शिकतात. पिआगे यांच्या विचाराचा भर कार्यानुभावावर आधारित शिक्षणावर होता. शाळेत असताना हे अनुभव अधिकाधिक प्रत्यक्ष कार्यानुभावावर आधारित आणि ठोस होत जातात, कारण मुलं चुका करता करता शिकतात. त्यामुळे शोध घेणे, विविध वस्तू हाताळणे आणि नवनवीन वातावरणातले अनुभव घेणे हे बालकांच्या सुरुवातीच्या शिक्षणामधले तीन अतिशय महत्त्वपूर्ण घटक आहेत. आलेल्या अनुभवांवर नंतर केलेलं मनन हेही तितकाच महत्त्वाचं आहे. पियागे यांची मनन करण्याच्या संकल्पनेचा प्रभाव गणिताच्या शिक्षणावर पडला. मनन करताना बालकं त्यांना माहित असलेल्या साध्या सोप्या बांधणीमधून वरच्या स्तरावरचा मानसिक विकास साधू शकतात. त्यामुळे बालकं गणिती बांधणीचा विकास करायला शिकतात, जे केवळ माहिती मिळवणं आणि ती आहे त्या माहितीमध्ये मिसळवणं याच्या ताळमेळातून साध्य होऊ शकत नाही. पिआगे यांच्या सिद्धांतानुसार, भाषा आणि प्रतिकं आधी निर्माण होतात आणि मग त्यानंतर त्यांच्याशी संबंधित मानसिक प्रतिकं तयार होतात. संशोधनातही असं सिद्ध झालेलं आहे की बालकं ज्या विशिष्ट मर्यादेपर्यंत लिखित आकडे आणि प्रत्यक्ष संख्या यांचा विचार करू शकतात त्या मर्यादेपर्यंतच ते मनन करू शकतात. पिआगे यांचं असंही म्हणणं होतं की रुढ पद्धतीनं शिक्षण दिलं नाही, तरी बालकं चार गणिती क्रियांकरता स्वतःची वेगळी पद्धत शोधून काढू शकतात. पिआगे यांच्या सिद्धातांमधून असाही अर्थ काढता येतो की लहान बालकांच्या विविध प्रकल्पांची आखणी आणि बांधणी करण्यासाठी संगणकाचा उपयोग एक खूप चांगलं शैक्षणिक साधन म्हणून करता येऊ शकतो. मॅककॅरिक आणि झियोमिंग यांच्यानुसार संगणकावरचे खेळ या सिद्धांताशी सुसंगत आहेत. पण प्लोमॅन आणि स्टीव्हन यांचा शोध असा होता की शिशूशाळेच्या वर्गात संगणकाचा प्रभाव मर्यादित असतो; त्यांच्या शोधानुसार जेव्हा शिक्षकांनी सांगितल्याप्रमाणे संगणकाचा वापर केला जातो, तेव्हाच त्याचा प्रभाव पडतो. याचा अर्थ असा, की कन्स्ट्रक्टिव्हिस्ट थिअरीनुसार संगणकाच्या यशस्वी वापरासाठी शिशूशाळेच्या शिक्षकांची फार महत्त्वाची भूमिका असते. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="कोल्ब_यांची_एक्स्पेरिएन्शिअल_लर्निंग_थिअरी"><span id=".E0.A4.95.E0.A5.8B.E0.A4.B2.E0.A5.8D.E0.A4.AC_.E0.A4.AF.E0.A4.BE.E0.A4.82.E0.A4.9A.E0.A5.80_.E0.A4.8F.E0.A4.95.E0.A5.8D.E0.A4.B8.E0.A5.8D.E0.A4.AA.E0.A5.87.E0.A4.B0.E0.A4.BF.E0.A4.8F.E0.A4.A8.E0.A5.8D.E0.A4.B6.E0.A4.BF.E0.A4.85.E0.A4.B2_.E0.A4.B2.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.A8.E0.A4.BF.E0.A4.82.E0.A4.97_.E0.A4.A5.E0.A4.BF.E0.A4.85.E0.A4.B0.E0.A5.80"></span>कोल्ब यांची एक्स्पेरिएन्शिअल लर्निंग थिअरी</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=6" title="विभाग: कोल्ब यांची एक्स्पेरिएन्शिअल लर्निंग थिअरी संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>जॉन ड्युवी, कर्ट ल्युविन आणि जोन पिआगे यांच्या प्रभावाखाली मांडलेला डेव्हिड कोल्ब यांचा एक्स्पेरिएन्शिअल लर्निंग, अर्थात अनुभवावर आधारित शिक्षणाचा सिद्धांत असं मांडतो, की शिकण्यासाठी बालकांना अनुभव घेणं आवश्यक आहे. "ज्ञानाची निर्मिती हे अनुभवांवर आधारित असलेल्या बदलांमुळे होते. गोष्टी आत्मसात करणं आणि बदल अनुभवणं या दोन्हींच्या संयोगामुळे ज्ञानाची निर्मिती होते." एक्स्पेरिएन्शिअल लर्निंगचं वैशिष्ट्य असं की बालकांकडे व्यक्तिगत लक्ष दिलं जातं आणि शिकवलं जातं. जसजसं एखादं बालक निरिक्षण करतं आणि शोध घेत राहतं, तसतसे, शिक्षक त्याला सखोल प्रश्न विचारतात. त्यामुळे त्याला आधीपासून असलेली माहिती तो त्याने नव्याने शिकलेल्या माहितीशी जुळवतो. कोल्ब या शिक्षणाच्या साखळीचे चार टप्पे करतातः खरा अनुभव घेणे, मनन करत निरिक्षण करणे, कल्पनांना मूर्त रूप देणे आणि सक्रीय प्रयोग करणे. बालकं नवीन परिस्थितीचं निरिक्षण करतात, त्या परिस्थितीवर विचार करतात, त्या परिस्थितीचा अर्थ उलगडायचा प्रयत्न करतात आणि आपल्या विश्वात त्या अर्थाची चाचणी घेतात. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="शाळापूर्व_शिक्षणाचे_व्यावहारिक_परिणाम"><span id=".E0.A4.B6.E0.A4.BE.E0.A4.B3.E0.A4.BE.E0.A4.AA.E0.A5.82.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.B5_.E0.A4.B6.E0.A4.BF.E0.A4.95.E0.A5.8D.E0.A4.B7.E0.A4.A3.E0.A4.BE.E0.A4.9A.E0.A5.87_.E0.A4.B5.E0.A5.8D.E0.A4.AF.E0.A4.BE.E0.A4.B5.E0.A4.B9.E0.A4.BE.E0.A4.B0.E0.A4.BF.E0.A4.95_.E0.A4.AA.E0.A4.B0.E0.A4.BF.E0.A4.A3.E0.A4.BE.E0.A4.AE"></span>शाळापूर्व शिक्षणाचे व्यावहारिक परिणाम</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=7" title="विभाग: शाळापूर्व शिक्षणाचे व्यावहारिक परिणाम संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>मागील काही दशकातील अभ्यास असे सांगतो की, शाळापूर्व शिक्षण हे मुलांची शाळाप्रवेशाची तयारी करून घेण्यासाठी आणि शालेय यश मिळवण्यासाठी निर्णायक आहे. शाळापूर्व शिक्षण मुलांच्या सामाजिक-भावनिक मानसिक प्रश्नांचा धोका कमी करत असून (प्रश्न कमी करत नाही तर प्रश्नांचा धोका कमी करते आहे) त्यांच्यामध्ये स्वयंपूर्णता वाढीस लावते आहे. वेगळ्या शब्दात सांगायचे झाले तर मुलांना तर्कसुसंगत आणि सुयोग्य विचार करण्याची शिकवण देण्याची गरज आहे. मुलांना शिकवताना कुठलाही विषय निषिद्ध समाजला जाऊ नये. त्यांना ते ज्या विश्वात राहतात त्याचे मूलभूत ज्ञान तसेच धर्म, नीती, विज्ञान असे गहन आणि गंभीर विषय शिकवले जावे. तीन महिन्याच्या बाळाची दृश्य परिणामकारकता आणि प्रतिसादात्मकता त्या बाळाच्या वयाच्या चौथ्या वर्षांचा शाब्दिक आणि कामगिरी बुध्यांक दर्शवू शकतात. मुलांच्या जडणघडणीच्या काळात शिक्षण दिले असता शाळापूर्व शिक्षणात पूर्वनिश्चयनाने निम्न व उच्च आर्थिक स्तरातील शैक्षणिक यशातील अंतर मिटवण्याची क्षमता असते. निम्न सामाजिक-आर्थिक स्तरांतील मुले शाळा सुरू करतानाच उच्च सामाजिक आर्थिक स्तरातील मुलांपेक्षा मागे असतात. साधारण वयाच्या तिसऱ्या वर्षापर्यंत उच्च सामाजिक-आर्थिक स्तरातील मुलांचा शब्दसंग्रह हा निम्न सामाजिक-आर्थिक स्तरातील मुलांपेक्षा तीन पटीने जास्त असतो. शाळापूर्व शिक्षणातील सहभागामुळे मुलांचा माध्यमिक शिक्षण पूर्ण करण्याचा दर तसेच त्यांची मानक चाचण्यांमधली कामगिरी उंचावत आहे. त्याचबरोबर मुलांची इयत्ता पुनरावृत्ती आणि विशेष शिक्षण देण्याची गरज असलेल्या मुलांची संख्यासुद्धा कमी होते आहे. </p><p>पेरी शाळापूर्व प्रकल्प<a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AA%E0%A5%87%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A4%B6%E0%A4%BE%E0%A4%B3%E0%A4%BE%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="पेरी शाळापूर्व प्रकल्प (पान अस्तित्वात नाही)">पेरी शाळापूर्व प्रकल्पचा</a> निकाल जाहीर झाल्यापासून एक व्यापक मत असे झाले आहे की शाळापूर्व शिक्षणाची गुणवत्ता ही निम्न आर्थिक स्तरातील मुलांचा सुधारीत बुध्यांक; त्यांचे परीक्षेतील वाढलेले मूल्यांकन; इयत्ता पुनरावृत्तीतील घट आणि विशेष शिक्षण देण्याच्या गरजेतील घट याचा परस्पर संबंध असतो. बऱ्याच अभ्यासाअंती असे लक्षात आले की, जी मुले शाळापूर्व शिक्षणात सहभागी झाली आहेत त्यांचा बुध्यांक वयाच्या पाचव्या वर्षापर्यंत ४ ते ११ गुणांनी वाढतो. <a href="/w/index.php?title=Milwaukee_Project&action=edit&redlink=1" class="new" title="Milwaukee Project (पान अस्तित्वात नाही)">Milwaukee Project</a> अभ्यास वृत्तांत तर हे गुण २५ ने वाढल्याचे सांगतो. एवढेच नाही तर ज्या विद्यार्थ्यांनी <a href="/w/index.php?title=Abecedarian_Project&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abecedarian Project (पान अस्तित्वात नाही)">Abecedarian Project</a> मध्ये सहभाग घेतला आहे त्यांचे पंधराव्या वर्षी वाचन आणि गणितातील गुण जे विध्यार्थी प्रोजेक्टमध्ये सहभागी नाहीत त्यांच्या गुणांपेक्षा पुष्कळ अधिक आहेत असे दिसून येते. याशिवाय Abecedarian प्रोजेक्टच्या ३६% विद्यार्थ्यांनी महाविद्यालयात चार वर्षाच्या अभ्यासक्रमासाठी प्रवेश घेतला. जी मुले ह्या प्रोजेक्टमध्ये सहभागी नव्हती त्यातील केवळ १४% मुलांनी महाविद्यालयात चार वर्षाच्या अभ्यासक्रमासाठी प्रवेश घेतला. </p><p>शाळापूर्व शिक्षणाचे सामाजिक फायद्यांशिवाय सामाजिक आर्थिक स्तरांवर व्यक्तिगत परिणाम पण असतात. उदा. Chicago Child parent Centers मध्ये प्रवेश घेतलेली मुले वयाच्या २६ व्या वर्षांपर्यंत मादक पदार्थांच्या आहारी जाण्याची, अटक होण्याची, अथवा food stamps वर राहण्याची शक्यता कमी असते. येथे प्रवेश घेतलेली मुले ही जास्त प्रमाणात माध्यमिक शिक्षण पूर्ण करतात , त्यांचा आरोग्य विमा असतो आणि ती मुले पूर्ण वेळ नोकरी/व्यवसाय करताना आढळतात. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="पेरी_शाळापूर्व_प्रकल्प"><span id=".E0.A4.AA.E0.A5.87.E0.A4.B0.E0.A5.80_.E0.A4.B6.E0.A4.BE.E0.A4.B3.E0.A4.BE.E0.A4.AA.E0.A5.82.E0.A4.B0.E0.A5.8D.E0.A4.B5_.E0.A4.AA.E0.A5.8D.E0.A4.B0.E0.A4.95.E0.A4.B2.E0.A5.8D.E0.A4.AA"></span>पेरी शाळापूर्व प्रकल्प</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=8" title="विभाग: पेरी शाळापूर्व प्रकल्प संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>पेरी शाळापूर्व प्रकल्पात भाग घेण्यासाठी इप्सीलांटी, <a href="/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%97%E0%A4%A8" title="मिशिगन">मिशिगन</a> येथील अल्प उत्पन्न कुटूंबांमधून, तीन ते चार वर्षे वयाच्या काही मुला-मुलींना निवडले गेले. प्रकल्पात सहभागी मुले त्यांच्या वयाच्या अठराव्या वर्षापर्यंत, सहभागी नसलेल्या मुलांपेक्षा पाचपट कमी कायदे मोडणाऱ्या व्यक्ती बनण्याची शक्यता होती. पेरी शाळापूर्व प्रकल्पाच्या अभ्यासात असे आढळले कि अल्प उत्पन्न असणाऱ्या ज्या व्यक्ती चांगल्या शाळापूर्व प्रकल्पामध्ये सहभागी होत्या, त्यांनी त्यांच्या वयाच्या चाळिशीपर्यंत, प्रकल्पात सहभागी न झालेल्या व्यक्तींपेक्षा वार्षिक सरासरी $ ५५०० जास्त कमावले. पेरी शाळापूर्व प्रकल्पाचे एकूण फायदा/खर्च गुणोत्तर १७:१ (४:१ सहभागी व्यक्तींसाठी, १३:१ समाजासाठी) आले. तसेच सहभागी व्यक्तींनी सरासरी जास्त वार्षिक उत्पन्न कमावणे व स्वतःच्या मालकीचे घर घेण्याची जास्त, आणि मदतनिधीवर जगण्याची कमीत कमी शक्यता होती. पेरी शाळापूर्व प्रकल्पाच्या लेखकांनी असे मत मांडले कि शिक्षणक्षेत्रात केलेल्या गुंतवणुकीच्या परताव्यामध्ये विद्यार्थ्यांच्या वाढत्या वयानुसार घट होत जाते. हे निरीक्षण महत्त्वाचे आहे, त्यातून असा संदेश मिळतो की शाळापूर्व प्रकल्पांवर होणारा सार्वजनिक खर्च हा फक्त सामाजिक न्यायासाठी नसून, ही समाजाच्या भवितव्यासाठी केलेली आर्थिक गुंतवणूक आहे. २००८ साली, मायकल एल. अँडरसन यांनी पेरी आणि तत्सम शाळापूर्व प्रकल्पाचा विदा पुन्हा तपासला असता एक गोष्ट लक्षात आली की मुलींना या प्रकल्पांचे भरपूर अल्पकालीन व दीर्घकालीन फायदे मिळाले. पण मुलांना त्यातून महत्त्वाचे दीर्घकालीन फायदे मिळाले नाही. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="अडथळे_आणि_आव्हाने"><span id=".E0.A4.85.E0.A4.A1.E0.A4.A5.E0.A4.B3.E0.A5.87_.E0.A4.86.E0.A4.A3.E0.A4.BF_.E0.A4.86.E0.A4.B5.E0.A5.8D.E0.A4.B9.E0.A4.BE.E0.A4.A8.E0.A5.87"></span>अडथळे आणि आव्हाने</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=9" title="विभाग: अडथळे आणि आव्हाने संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>हिंसा, शोषण आणि बाल कामगार प्रथेमुळे मुलांच्या शिकण्याच्या क्षमतेवर व प्रगतीवर वाईट परिणाम होतो. म्हणूनच हिंसा व शोषणापासून लहान मुलांचे रक्षण करणे हा व्यापक शैक्षणिक आस्थेचा भाग आहे. मुलांच्या सुरक्षाविषयक संकेतांच्या उल्लंघनांचे मापन व देखरेख यांत असलेली आव्हाने व संवेदनशीलता, तसेच योग्य मापदंडांची व्याख्या करणे, माहितीचे संकलन व विश्लेषण करणे यांमध्ये असलेल्या त्रुटींमुळे या क्षेत्रातील उपलब्ध माहितीची व्याप्ती तुटपुंजी आहे. तरी सुद्धा प्रातिनिधिक मापदंड वापरून परिस्थितीचे मूल्यमापन करता येते. उदाहरणार्थ, या संदर्भातल्या आंतरराष्ट्रीय संकेतांना मान्यता देणे, ही त्या देशाची मुलांच्या सुरक्षिततेविषयी बांधिलकी मानता येईल. २०१४ पर्यंत १९४ देशांनी CRC3 आणि १७९ देशांनी १९९९ च्या आंतरराष्ट्रीय कामगार संघटनेच्या ठराव क्रमांक १८२ला मान्यता दिली आहे. हा ठराव अत्यंत खालच्या दर्जाच्या बाल कामगारी प्रथांचे निराकरण करण्याविषयी आहे. परंतु यातील बरेच ठराव ठोस उपाययोजना करून प्रत्यक्ष राबविणे अद्याप बाकी आहे. जगात ५ ते १४ वयोगटातली अंदाजे १५० दशलक्ष मुले बालकामगार आहेत. पाच वर्षे वयाखालील मुलांच्या मृत्यूचे प्रमाण संघर्षबाधित देशांमध्ये इतर गरीब देशांच्या तुलनेत दुप्पट आहे. उद्योगप्रधान देशांमध्ये दरवर्षी 4% मुलांचे शारीरिक शोषण होते तर 10% मुले दुर्लक्षित आहेत किंवा मानसिकदृष्ट्या शोषित आहेत. विकसित आणि विकसनशील दोन्ही देशांमध्ये गरीब व वंचित लोकांची मुले सर्वात जास्त दुर्लक्षित राहतात. याचा पुरावा म्हणजे पालनपोषण व शैक्षणिक सुविधा निकृष्ट दर्जाच्या असूनही त्यांचे वर्धित मूल्य संपन्न परिस्थितीतील मुलांपेक्षा वंचित मुलांसाठी जास्त असते. हा प्रश्न विकसनशील देशांमध्ये दुर्धर आहेच, पण विकसित देशातही अजूनही चांगल्या प्रतीचे पालनपोषण व शैक्षणिक सुविधा सर्व मुलांना समान उपलब्ध नाहीत. युरोपातील अनेक देशांमध्ये अल्पउत्पन्न गटातील व निर्वासित कुटुंबातील मुलांना चांगल्या प्रतीचे पालनपोषण आणि शिक्षण उपलब्ध नाही </p><p>मुलांच्या विकासातील अडथळे व उपाय  : मुलांच्या विकासातील प्रमुख अडथळे हे शारीरिक व मानसिक विकासाशी संबंधित असतात. यात शारीरिक पोशानासंबंधी काही अडथळे असतात तर काही अडथळे हे मुलांवर केल्या जाणाऱ्या सस्कारांशी संबंधित असतात. काही मुलांच्या बाबतीत ( विशेषतः मागास भागात राहणारी मुले , गरीब असणारी मुले ) पोषणाची समस्या जाणवते त्यामुळे त्यांच्या </p><p>विकासात अडथळे निर्माण होतात . मुलांच्या मानसिक विकासातील अडथळ्यात मुलांवर केल्या जाणाऱ्या संस्कारांचा समावेश करता येईल .या संस्कारात मुलांवर कुटुंबातील सदस्यांकडून होणारे संस्कार ती ज्या कोणत्या समाजात राहतात त्या समाजाकडून केले जाणारे संस्कार यांचा समावेश करता येईल , यात मुलांवर चुकीच्या पधात्तीने झालेलेया सानास्कारांचा समावेश होतो. </p><p>यावरील उपाय : या अडथळ्यांवर मात करण्यासाठी प्रामुख्याने मुलांचे पोषण योग्य होणे गर्जेचे आहे . त्याबरोबरच मुलांच्या योग्य मानसिक विकासासाठी त्यांच्यावर चांगले संस्कार होणे गरजेचे आहे . </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="टिपण"><span id=".E0.A4.9F.E0.A4.BF.E0.A4.AA.E0.A4.A3"></span>टिपण</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&action=edit&section=10" title="विभाग: टिपण संपादा"><span>संपादन</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r1954978">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width" style="column-width: 30em;"> </div> <p>Neaum,S. (2013). Child development for early year’s students and practitioners. 2nd Edition. London: Sage Publications. </p>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">"<a dir="ltr" href="https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=बाल्यावस्था_पूर्व_संगोपन_शिक्षण&oldid=2494036">https://mr.wikipedia.org/w/index.php?title=बाल्यावस्था_पूर्व_संगोपन_शिक्षण&oldid=2494036</a>" पासून हुडकले</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B7:%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97" title="विशेष:वर्ग">वर्ग</a>: <ul><li><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%97:%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3" title="वर्ग:शिक्षण">शिक्षण</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> या पानातील शेवटचा बदल ७ नोव्हेंबर २०२४ रोजी १४:१७ वाजता केला गेला.</li> <li id="footer-info-copyright">येथील मजकूर हा <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">क्रियेटीव्ह कॉमन्स अट्रीब्युशन-शेअरअलाईक लायसन्स</a> अंतर्गत उपलब्ध आहे; अतिरिक्त अटी लागू असू शकतात. हे संकेतस्थळ वापरुन आपण याच्या <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">वापरण्याच्या अटी</a> आणि <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">गोपनीयता धोरणांचे</a> पालन करण्यास आपली सहमती देत आहात. Wikipedia® हे <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a> एक ना-नफा ना-तोटा संस्थेचे नोंदणीकृत ट्रेडमार्क आहे.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">गुप्तता नीती</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%AE%E0%A4%BE%E0%A4%B9%E0%A4%BF%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%B7%E0%A5%8D%E0%A4%A0">विकिपीडिया बद्दल</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BF%E0%A4%AA%E0%A5%80%E0%A4%A1%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE:%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%A3_%E0%A4%89%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%B0%E0%A4%A6%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%95%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%B8_%E0%A4%A8%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0">उत्तरदायित्वास नकार</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">विकसक</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/mr.wikipedia.org">Statistics</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">कुकिंचा तक्ता</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//mr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">भ्रमणध्वनी-दृश्य</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5c59558b9d-6rq8x","wgBackendResponseTime":137,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.040","walltime":"0.048","ppvisitednodes":{"value":113,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":963,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":179,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":8,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":918,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 30.420 1 -total","100.00% 30.420 1 साचा:संदर्भयादी"," 6.97% 2.119 1 साचा:Main_other"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.003","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":578921,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-api-ext.codfw.main-7b7d8c8889-8fdj7","timestamp":"20241107084707","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u092c\u093e\u0932\u094d\u092f\u093e\u0935\u0938\u094d\u0925\u093e \u092a\u0942\u0930\u094d\u0935 \u0938\u0902\u0917\u094b\u092a\u0928 \u0936\u093f\u0915\u094d\u0937\u0923","url":"https:\/\/mr.wikipedia.org\/wiki\/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%B5%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A5%E0%A4%BE_%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%B5_%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8B%E0%A4%AA%E0%A4%A8_%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%B7%E0%A4%A3","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1472221","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1472221","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2017-05-21T08:47:18Z","dateModified":"2024-11-07T08:47:07Z"}</script> </body> </html>