CINXE.COM
اردشیر بابکان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="fa" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>اردشیر بابکان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )fawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[".\t,","٫\t٬"],"wgDigitTransformTable":[ "0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9\t%","۰\t۱\t۲\t۳\t۴\t۵\t۶\t۷\t۸\t۹\t٪"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ژانویه","فوریه","مارس","آوریل","مه","ژوئن","ژوئیه","اوت","سپتامبر","اکتبر","نوامبر","دسامبر"],"wgRequestId":"03399ced-f325-4987-a8ac-2edfa2541bb9","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"اردشیر_بابکان","wgTitle":"اردشیر بابکان","wgCurRevisionId":39722190,"wgRevisionId":39722190,"wgArticleId":1485958,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آنها ممنوع است","صفحات حفاظت‌شده ویکی‌پدیا در حد بازبینی ویرایش","مقاله‌های برگزیده","صفحه‌هایی که از الگوهای Lang-xx استفاده می‌کنند", "صفحه‌هایی که از جعبه گفتاورد با پارامترهای نامعلوم استفاده می‌کنند","یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی","نگهداری CS1: پست اسکریپت","پیوند رده انبار در ویکی‌داده است","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های PLWABN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF", "مقاله‌های دارای واژگان به زبان Middle Persian","مقاله‌های دارای واژگان به زبان یونانی باستان (تا ۱۴۵۳)","مقاله‌های دارای واژگان به زبان Old Armenian","اردشیر بابکان","اصطخر","افراد جنگ‌های ایران–روم","افراد جنگ‌های ساسانیان و روم","اهالی ایران در سده ۳ (میلادی)","بنیان‌گذاران شهر","پادشاهان شاهنامه","حکم‌رانان خاورمیانه در سده ۳ (میلادی)","درگذشتگان ۲۴۲ (میلادی)","زادگان ۱۸۰ (میلادی)","شاهنشاهان ساسانی سده ۳ (میلادی)"],"wgPageViewLanguage":"fa","wgPageContentLanguage":"fa","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"اردشیر_بابکان","wgRelevantArticleId":1485958,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":[ "extendedconfirmed"],"wgRestrictionMove":["extendedconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"status":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":39722190,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fa","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"fa"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q371319","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.gallery","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js", "ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.Edittools","ext.gadget.EasyNewSection","ext.gadget.signit","ext.gadget.decodesummary","ext.gadget.Watchlist","ext.gadget.switcher","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fa&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Ardashir_I_Coin2.png/1200px-Ardashir_I_Coin2.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1200"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Ardashir_I_Coin2.png/800px-Ardashir_I_Coin2.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Ardashir_I_Coin2.png/640px-Ardashir_I_Coin2.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="640"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="اردشیر بابکان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fa.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ویکی‌پدیا (fa)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fa.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fa"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="خوراک اتم برای ویکی‌پدیا" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-اردشیر_بابکان rootpage-اردشیر_بابکان skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">پرش به محتوا</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="منوی اصلی" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">منوی اصلی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">منوی اصلی</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> بازدید محتوا </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" title="مشاهدهٔ صفحهٔ اصلی [z]" accesskey="z"><span>صفحهٔ اصلی</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C" title="یافتن اطلاعات پس‌زمینه پیرامون رویدادهای کنونی"><span>رویدادهای کنونی</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%81%DB%8C" title="آوردن یک صفحهٔ تصادفی [x]" accesskey="x"><span>مقالهٔ تصادفی</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-collaboration" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-collaboration" > <div class="vector-menu-heading"> همکاری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1" title="فهرستی از تغییرات اخیر ویکی [r]" accesskey="r"><span>تغییرات اخیر</span></a></li><li id="n-cooperateing" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C"><span>ویکی‌نویس شوید!</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA" title="مکانی برای دریافتن"><span>راهنما</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%A7"><span>تماس با ویکی‌پدیا</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ویکی‌پدیا" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fa.svg" style="width: 6em; height: 2em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="دانشنامهٔ آزاد" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fa.svg" width="72" height="18" style="width: 4.5em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>جستجو</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="جستجو در ویکی‌پدیا" aria-label="جستجو در ویکی‌پدیا" autocapitalize="sentences" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ویژه:جستجو"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">جستجو</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ابزارهای شخصی"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="تغییر ظاهر اندازهٔ قلم، عرض و رنگ صفحه" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ظاهر" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ظاهر</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa" class=""><span>کمک مالی</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است." class=""><span>ایجاد حساب</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o" class=""><span>ورود</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="گزینه‌های بیشتر" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارهای شخصی" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ابزارهای شخصی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="منوی کاربری" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa"><span>کمک مالی</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ایجاد حساب</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>ورود</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> صفحه‌هایی برای ویرایشگرانی که از سامانه خارج شدند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87" aria-label="دربارهٔ ویرایش‌کردن بیشتر بدانید"><span>بیشتر بدانید</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86" title="فهرست ویرایش‌ها انجام شده از این نشانی آی‌پی [y]" accesskey="y"><span>مشارکت‌ها</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%85%D9%86" title="بحث پیرامون ویرایش‌های این نشانی آی‌پی [n]" accesskey="n"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="فهرست" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">فهرست</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">نهفتن</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">بخش آغازین</div> </a> </li> <li id="toc-منبع‌شناسی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#منبع‌شناسی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱</span> <span>منبع‌شناسی</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-منبع‌شناسی-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های منبع‌شناسی</span> </button> <ul id="toc-منبع‌شناسی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-بازمانده‌های_متنی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#بازمانده‌های_متنی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱.۱</span> <span>بازمانده‌های متنی</span> </div> </a> <ul id="toc-بازمانده‌های_متنی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-گزارش‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#گزارش‌ها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱.۲</span> <span>گزارش‌ها</span> </div> </a> <ul id="toc-گزارش‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ریشهٔ_نام" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ریشهٔ_نام"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲</span> <span>ریشهٔ نام</span> </div> </a> <ul id="toc-ریشهٔ_نام-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-تبار_و_نیا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#تبار_و_نیا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳</span> <span>تبار و نیا</span> </div> </a> <ul id="toc-تبار_و_نیا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پارس_پیش_از_برآمدن_ساسانیان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پارس_پیش_از_برآمدن_ساسانیان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴</span> <span>پارس پیش از برآمدن ساسانیان</span> </div> </a> <ul id="toc-پارس_پیش_از_برآمدن_ساسانیان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-وضعیت_شاهنشاهی_اشکانی_پیش_از_پایان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#وضعیت_شاهنشاهی_اشکانی_پیش_از_پایان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵</span> <span>وضعیت شاهنشاهی اشکانی پیش از پایان</span> </div> </a> <ul id="toc-وضعیت_شاهنشاهی_اشکانی_پیش_از_پایان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-زندگانی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#زندگانی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶</span> <span>زندگانی</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-زندگانی-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های زندگانی</span> </button> <ul id="toc-زندگانی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-سال‌های_آغازین_زندگانی_تا_برآمدن_و_قدرت‌گیری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سال‌های_آغازین_زندگانی_تا_برآمدن_و_قدرت‌گیری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۱</span> <span>سال‌های آغازین زندگانی تا برآمدن و قدرت‌گیری</span> </div> </a> <ul id="toc-سال‌های_آغازین_زندگانی_تا_برآمدن_و_قدرت‌گیری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پس_از_شاهنشاهی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#پس_از_شاهنشاهی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۲</span> <span>پس از شاهنشاهی</span> </div> </a> <ul id="toc-پس_از_شاهنشاهی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جنگ_با_رومیان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#جنگ_با_رومیان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۳</span> <span>جنگ با رومیان</span> </div> </a> <ul id="toc-جنگ_با_رومیان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سال‌های_پایانی_و_مسئلهٔ_جانشینی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سال‌های_پایانی_و_مسئلهٔ_جانشینی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۴</span> <span>سال‌های پایانی و مسئلهٔ جانشینی</span> </div> </a> <ul id="toc-سال‌های_پایانی_و_مسئلهٔ_جانشینی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-بررسی_گاه‌شمار_زندگانی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#بررسی_گاه‌شمار_زندگانی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۵</span> <span>بررسی گاه‌شمار زندگانی</span> </div> </a> <ul id="toc-بررسی_گاه‌شمار_زندگانی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ساختار_حاکمیت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ساختار_حاکمیت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷</span> <span>ساختار حاکمیت</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ساختار_حاکمیت-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های ساختار حاکمیت</span> </button> <ul id="toc-ساختار_حاکمیت-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-فرایند_تمرکز_قدرت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#فرایند_تمرکز_قدرت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۱</span> <span>فرایند تمرکز قدرت</span> </div> </a> <ul id="toc-فرایند_تمرکز_قدرت-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-شهرسازی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#شهرسازی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۱.۱</span> <span>شهرسازی</span> </div> </a> <ul id="toc-شهرسازی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ایدئولوژی_دولتی_و_اندیشهٔ_ایرانشهری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ایدئولوژی_دولتی_و_اندیشهٔ_ایرانشهری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۲</span> <span>ایدئولوژی دولتی و اندیشهٔ ایرانشهری</span> </div> </a> <ul id="toc-ایدئولوژی_دولتی_و_اندیشهٔ_ایرانشهری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سیاست_دینی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سیاست_دینی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۳</span> <span>سیاست دینی</span> </div> </a> <ul id="toc-سیاست_دینی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-دربار_و_مناصب_دولتی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#دربار_و_مناصب_دولتی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۴</span> <span>دربار و مناصب دولتی</span> </div> </a> <ul id="toc-دربار_و_مناصب_دولتی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-اردشیر_در_تاریخ_روایی-اساطیری_ایران" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#اردشیر_در_تاریخ_روایی-اساطیری_ایران"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۸</span> <span>اردشیر در تاریخ روایی-اساطیری ایران</span> </div> </a> <ul id="toc-اردشیر_در_تاریخ_روایی-اساطیری_ایران-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سنگ‌نگاره‌های_اردشیر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#سنگ‌نگاره‌های_اردشیر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۹</span> <span>سنگ‌نگاره‌های اردشیر</span> </div> </a> <ul id="toc-سنگ‌نگاره‌های_اردشیر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سکه‌شناسی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#سکه‌شناسی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰</span> <span>سکه‌شناسی</span> </div> </a> <ul id="toc-سکه‌شناسی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-میراث" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#میراث"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۱</span> <span>میراث</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-میراث-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های میراث</span> </button> <ul id="toc-میراث-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-عهد_اردشیر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#عهد_اردشیر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۱.۱</span> <span>عهد اردشیر</span> </div> </a> <ul id="toc-عهد_اردشیر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-عهد_اردشیر_به_پسرش_شاپور" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#عهد_اردشیر_به_پسرش_شاپور"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۱.۲</span> <span>عهد اردشیر به پسرش شاپور</span> </div> </a> <ul id="toc-عهد_اردشیر_به_پسرش_شاپور-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-رساله_اردشیر_در_آئین_کشورداری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#رساله_اردشیر_در_آئین_کشورداری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۱.۳</span> <span>رساله اردشیر در آئین کشورداری</span> </div> </a> <ul id="toc-رساله_اردشیر_در_آئین_کشورداری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-اردشیر_خوره" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#اردشیر_خوره"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۱.۴</span> <span>اردشیر خوره</span> </div> </a> <ul id="toc-اردشیر_خوره-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-یادداشت‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#یادداشت‌ها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۲</span> <span>یادداشت‌ها</span> </div> </a> <ul id="toc-یادداشت‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پانویس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پانویس"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۳</span> <span>پانویس</span> </div> </a> <ul id="toc-پانویس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منابع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۴</span> <span>منابع</span> </div> </a> <ul id="toc-منابع-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پیوند_به_بیرون" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پیوند_به_بیرون"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۵</span> <span>پیوند به بیرون</span> </div> </a> <ul id="toc-پیوند_به_بیرون-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="فهرست" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر وضعیت فهرست محتویات" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">تغییر وضعیت فهرست محتویات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">اردشیر بابکان</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="به مقاله‌ای به یک زبان دیگر بروید. به ۶۲ زبان در دسترس است." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-62" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">۶۲ زبان</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Ardasjir_I" title="Ardasjir I–آفریکانس" lang="af" hreflang="af" data-title="Ardasjir I" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="آفریکانس" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D8%B4%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84" title="أردشير الأول–عربی" lang="ar" hreflang="ar" data-title="أردشير الأول" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="عربی" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%D9%8A%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84" title="اردشير الاول–عربی مصری" lang="arz" hreflang="arz" data-title="اردشير الاول" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="عربی مصری" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/I_%C6%8Frd%C9%99%C5%9Fir" title="I Ərdəşir–ترکی آذربایجانی" lang="az" hreflang="az" data-title="I Ərdəşir" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ترکی آذربایجانی" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%80_I" title="Ардашир I–بلغاری" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Ардашир I" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="بلغاری" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AA%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%A5%E0%A6%AE_%E0%A6%86%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%A6%E0%A6%BE%E0%A6%B6%E0%A6%BF%E0%A6%B0" title="প্রথম আর্দাশির–بنگالی" lang="bn" hreflang="bn" data-title="প্রথম আর্দাশির" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="بنگالی" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Ardaixir_I" title="Ardaixir I–کاتالان" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Ardaixir I" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="کاتالان" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Arde%C5%A1ir_I" title="Ardešir I–سبویی" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Ardešir I" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="سبویی" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%95%D8%B1%D8%AF%DB%95%D8%B4%DB%8E%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="ئەردەشێر بابەکان–کردی مرکزی" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئەردەشێر بابەکان" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="کردی مرکزی" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Arda%C5%A1%C3%ADr_I." title="Ardašír I.–چکی" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Ardašír I." data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="چکی" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Ardaschir_I." title="Ardaschir I.–آلمانی" lang="de" hreflang="de" data-title="Ardaschir I." data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="آلمانی" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Erde%C5%9Fir_I" title="Erdeşir I–Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Erdeşir I" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%B4%CE%B1%CF%83%CE%AF%CF%81_%CE%91%CE%84_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A0%CE%B5%CF%81%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82" title="Αρδασίρ Α΄ της Περσίας–یونانی" lang="el" hreflang="el" data-title="Αρδασίρ Α΄ της Περσίας" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="یونانی" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ardashir_I" title="Ardashir I–انگلیسی" lang="en" hreflang="en" data-title="Ardashir I" data-language-autonym="English" data-language-local-name="انگلیسی" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Arda%C5%9Diro_la_1-a" title="Ardaŝiro la 1-a–اسپرانتو" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Ardaŝiro la 1-a" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="اسپرانتو" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Ardacher_I" title="Ardacher I–اسپانیایی" lang="es" hreflang="es" data-title="Ardacher I" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="اسپانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Ardaxir_I.a" title="Ardaxir I.a–باسکی" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Ardaxir I.a" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="باسکی" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Arda%C5%A1ir_I" title="Ardašir I–فنلاندی" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ardašir I" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="فنلاندی" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Ardachir_Ier" title="Ardachir Ier–فرانسوی" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Ardachir Ier" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="فرانسوی" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Ardashir_I" title="Ardashir I–گالیسیایی" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Ardashir I" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="گالیسیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%93%D7%A9%D7%99%D7%A8_%D7%94%D7%A8%D7%90%D7%A9%D7%95%D7%9F" title="ארדשיר הראשון–عبری" lang="he" hreflang="he" data-title="ארדשיר הראשון" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="عبری" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%85%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A4%B6%E0%A5%80%E0%A4%B0_%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%A5%E0%A4%AE" title="अर्दशीर प्रथम–هندی" lang="hi" hreflang="hi" data-title="अर्दशीर प्रथम" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="هندی" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Arda%C5%A1ir_I." title="Ardašir I.–کروات" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Ardašir I." data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="کروات" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/I._Ardas%C3%ADr_sz%C3%A1sz%C3%A1nida_kir%C3%A1ly" title="I. Ardasír szászánida király–مجاری" lang="hu" hreflang="hu" data-title="I. Ardasír szászánida király" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="مجاری" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D6%80_%D5%8A%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Արտաշիր Պապական–ارمنی" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Արտաշիր Պապական" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ارمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Ardasyir_I" title="Ardasyir I–اندونزیایی" lang="id" hreflang="id" data-title="Ardasyir I" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="اندونزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ardashir_I" title="Ardashir I–ایتالیایی" lang="it" hreflang="it" data-title="Ardashir I" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ایتالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%A2%E3%83%AB%E3%83%80%E3%82%B7%E3%83%BC%E3%83%AB1%E4%B8%96" title="アルダシール1世–ژاپنی" lang="ja" hreflang="ja" data-title="アルダシール1世" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ژاپنی" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A0_I" title="არდაშირ I–گرجی" lang="ka" hreflang="ka" data-title="არდაშირ I" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="گرجی" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%95%84%EB%A5%B4%EB%8B%A4%EC%8B%9C%EB%A5%B4_1%EC%84%B8" title="아르다시르 1세–کره‌ای" lang="ko" hreflang="ko" data-title="아르다시르 1세" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="کره‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Erde%C5%9F%C3%AAr%C3%AA_Yek%C3%AA" title="Erdeşêrê Yekê–کردی" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Erdeşêrê Yekê" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="کردی" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Ardasira_I" title="Ardasira I–مالاگاسی" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Ardasira I" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="مالاگاسی" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%D9%BE%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="اردشیر پاپکان–مازندرانی" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="اردشیر پاپکان" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="مازندرانی" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ardashir" title="Ardashir–هلندی" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Ardashir" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="هلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Ardasjir_I_av_Persia" title="Ardasjir I av Persia–نروژی نی‌نُشک" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Ardasjir I av Persia" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="نروژی نی‌نُشک" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Ardasjir_I_av_Persia" title="Ardasjir I av Persia–نروژی بوک‌مُل" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Ardasjir I av Persia" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="نروژی بوک‌مُل" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Ardashir_Ier" title="Ardashir Ier–اکسیتان" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Ardashir Ier" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="اکسیتان" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ardaszir_I" title="Ardaszir I–لهستانی" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Ardaszir I" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="لهستانی" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%DA%BA" title="ارد شیر بابکاں–پنجابی" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ارد شیر بابکاں" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="اردشیر پاپاکان–پشتو" lang="ps" hreflang="ps" data-title="اردشیر پاپاکان" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="پشتو" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Artaxes_I" title="Artaxes I–پرتغالی" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Artaxes I" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="پرتغالی" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%80_%D0%9F%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BD" title="Ардашир Папакан–روسی" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Ардашир Папакан" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="روسی" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Arda%C5%A1ir_I" title="Ardašir I–صرب و کرواتی" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Ardašir I" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="صرب و کرواتی" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Ardashir_I" title="Ardashir I–انگلیسی ساده" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Ardashir I" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="انگلیسی ساده" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Arda%C5%A1%C3%ADr_I." title="Ardašír I.–اسلواکی" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Ardašír I." data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="اسلواکی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Arda%C5%A1ir_I." title="Ardašir I.–اسلوونیایی" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Ardašir I." data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="اسلوونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%80_I" title="Ардашир I–صربی" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Ардашир I" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="صربی" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Ardashir_I_Papagan" title="Ardashir I Papagan–سوئدی" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Ardashir I Papagan" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="سوئدی" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AF%81%E0%AE%A4%E0%AE%B2%E0%AE%BE%E0%AE%AE%E0%AF%8D_%E0%AE%85%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%9A%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AF%8D" title="முதலாம் அர்தசிர்–تامیلی" lang="ta" hreflang="ta" data-title="முதலாம் அர்தசிர்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="تامیلی" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%B5%D1%80%D0%B8_%D0%91%D0%BE%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D0%BD" title="Ардашери Бобакон–تاجیکی" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Ардашери Бобакон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="تاجیکی" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Arda%C5%9Fir_I" title="Ardaşir I–ترکمنی" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Ardaşir I" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="ترکمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Ardeshir_I" title="Ardeshir I–تاگالوگی" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Ardeshir I" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="تاگالوگی" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/I._Erde%C5%9F%C3%AEr" title="I. Erdeşîr–ترکی استانبولی" lang="tr" hreflang="tr" data-title="I. Erdeşîr" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ترکی استانبولی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%B4%D0%B0%D1%88%D0%B8%D1%80_%D0%86" title="Ардашир І–اوکراینی" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Ардашир І" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="اوکراینی" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%DA%BA_(%D8%A7%D9%88%D9%84)" title="اردشیر بابکاں (اول)–اردو" lang="ur" hreflang="ur" data-title="اردشیر بابکاں (اول)" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="اردو" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Ardashir_I" title="Ardashir I–ازبکی" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Ardashir I" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ازبکی" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ardashir_I" title="Ardashir I–ویتنامی" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Ardashir I" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ویتنامی" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%98%BF%E5%B0%94%E8%BE%BE%E5%B8%8C%E5%B0%94%E4%B8%80%E4%B8%96" title="阿尔达希尔一世–وو" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="阿尔达希尔一世" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="وو" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A0_I" title="არდაშირ I–Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="არდაშირ I" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%93%D7%A9%D7%99%D7%A8" title="ארדשיר–یدی" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ארדשיר" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="یدی" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%98%BF%E5%B0%94%E8%BE%BE%E5%B8%8C%E5%B0%94%E4%B8%80%E4%B8%96" title="阿尔达希尔一世–چینی" lang="zh" hreflang="zh" data-title="阿尔达希尔一世" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="چینی" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Ardashir_1-s%C3%A8" title="Ardashir 1-sè–مین نان" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Ardashir 1-sè" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="مین نان" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q371319#sitelinks-wikipedia" title="ویرایش پیوندهای بین‌زبانی" class="wbc-editpage">ویرایش پیوندها</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="فضاهای نام"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="دیدن صفحهٔ محتویات [c]" accesskey="c"><span>مقاله</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB:%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" rel="discussion" title="گفتگو پیرامون محتوای صفحه [t]" accesskey="t"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر گونهٔ زبان" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">فارسی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="بازدیدها"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&action=edit" title="این صفحه محافظت‌شده است. می‌توانید متن مبدأ آن را ببینید [e]" accesskey="e"><span>نمایش مبدأ</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&action=history" title="نسخه‌های پیشین این صفحه [h]" accesskey="h"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارها" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ابزارها</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ابزارها</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="گزینه‌های بیشتر" > <div class="vector-menu-heading"> عمل‌ها </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&action=edit"><span>نمایش مبدأ</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&action=history"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> عمومی </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="فهرست همهٔ صفحه‌هایی که به این صفحه پیوند می‌دهند [j]" accesskey="j"><span>پیوندها به این صفحه</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" rel="nofollow" title="تغییرات اخیر صفحه‌هایی که این صفحه به آنها پیوند دارد [k]" accesskey="k"><span>تغییرات مرتبط</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/ویکی‌پدیا:بارگذاری" title="بارگذاری تصاویر و پرونده‌های دیگر [u]" accesskey="u"><span>بارگذاری پرونده</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87" title="فهرستی از همهٔ صفحه‌های ویژه [q]" accesskey="q"><span>صفحه‌های ویژه</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&oldid=39722190" title="پیوند پایدار به این نسخه از این صفحه"><span>پیوند پایدار</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&action=info" title="اطلاعات بیشتر دربارهٔ این صفحه"><span>اطلاعات صفحه</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF&page=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&id=39722190&wpFormIdentifier=titleform" title="اطلاعات در خصوص چگونگی یادکرد این صفحه"><span>یادکرد این صفحه</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1_%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25A8%25DA%25A9%25D8%25A7%25D9%2586"><span>دریافت نشانی کوتاه‌شده</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25AF%25D8%25B4%25DB%258C%25D8%25B1_%25D8%25A8%25D8%25A7%25D8%25A8%25DA%25A9%25D8%25A7%25D9%2586"><span>بارگیری کد QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> نسخه‌برداری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:DownloadAsPdf&page=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&action=show-download-screen"><span>بارگیری به‌صورت PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&printable=yes" title="نسخهٔ قابل چاپ این صفحه [p]" accesskey="p"><span>نسخهٔ قابل چاپ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> در پروژه‌های دیگر </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ardashir_I" hreflang="en"><span>ویکی‌انبار</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" hreflang="fa"><span>ویکی‌گفتاورد</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q371319" title="پیوند به آیتم متصل‌شدۀ مخزن داده‌ها [g]" accesskey="g"><span>آیتم ویکی‌داده</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ظاهر</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">نهفتن</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-featured-star" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%D9%87" title="این یک مقالهٔ برگزیده است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید."><img alt="این یک مقالهٔ برگزیده است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/19px-Symbol_star_gold.svg.png" decoding="async" width="19" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/29px-Symbol_star_gold.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/39px-Symbol_star_gold.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span></div></div> <div id="mw-indicator-indicator-fr-review-status" class="mw-indicator"><indicator name="fr-review-status" class="mw-fr-review-status-indicator" id="mw-fr-revision-toggle"><span class="cdx-fr-css-icon-review--status--stable"></span><b>بررسی‌شده</b></indicator></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><div id="mw-fr-revision-messages"><div id="mw-fr-revision-details" class="mw-fr-revision-details-dialog" style="display:none;"><div tabindex="0"></div><div class="cdx-dialog cdx-dialog--horizontal-actions"><header class="cdx-dialog__header cdx-dialog__header--default"><div class="cdx-dialog__header__title-group"><h2 class="cdx-dialog__header__title">وضعیت نسخهٔ صفحه</h2><p class="cdx-dialog__header__subtitle">این یک نسخهٔ بررسی‌شده از صفحه است</p></div><button class="cdx-button cdx-button--action-default cdx-button--weight-quiet 							cdx-button--size-medium cdx-button--icon-only cdx-dialog__header__close-button" aria-label="بستن" onclick="document.getElementById("mw-fr-revision-details").style.display = "none";" type="submit"><span class="cdx-icon cdx-icon--medium 							cdx-fr-css-icon--close"></span></button></header><div class="cdx-dialog__body">این <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%A7%D9%84_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1" title="ویکی‌پدیا:تغییرات در حال انتظار">نسخهٔ پایداری</a> است که در <i>۱۹ سپتامبر ۲۰۲۴</i> <a class="external text" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&type=review&page=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:Badtitle/Message">بررسی شده است</a>.</div></div><div tabindex="0"></div></div></div></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="fa" dir="rtl"><p class="mw-empty-elt"> </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35359648">.mw-parser-output .infobox-subbox{padding:0;border:none;margin:-3px;width:auto;min-width:100%;font-size:100%;clear:none;float:none;background-color:transparent}.mw-parser-output .infobox-3cols-child{margin:auto}.mw-parser-output .infobox .navbar{font-size:100%}body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-header,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-subheader,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-above,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-title,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-image,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-full-data,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-below{text-align:center}</style><table class="infobox vcard"><tbody><tr><th colspan="2" class="infobox-above fn" style="background-color: #cbe; font-size: 125%">اردشیر یکم<br />اَرْتَخْشَتْرَ<br /><span title="Middle Persian-language text"><span lang="pal">𐭠𐭥𐭲𐭧𐭱𐭲𐭥</span></span></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-subheader"><i><b><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="شاهنشاه">شاهنشاه</a> <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="ایران بزرگ">ایران</a></b><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></i> </td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-image photo"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir_I_Coin2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Ardashir_I_Coin2.png/220px-Ardashir_I_Coin2.png" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Ardashir_I_Coin2.png/330px-Ardashir_I_Coin2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Ardashir_I_Coin2.png/440px-Ardashir_I_Coin2.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1500" /></a></span><div class="infobox-caption" style="line-height:normal;padding-bottom:0.2em;padding-top:0.2em;"><a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%87%D9%94_%D9%86%D9%82%D8%B1%D9%87" class="mw-redirect" title="سکهٔ نقره">سکهٔ نقره</a> از سکه‌های دستهٔ دوم اردشیر، منقوش به شمایل وی و مزین به عبارت «مزداپرست، خدایگان اردشیر شاهنشاهِ ایران که چهره از یزدان می‌دارد» به <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="دبیره پهلوی">دبیره پهلوی</a><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background-color: #e4dcf6;line-height:normal;padding:0.0em 0.0em"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="شاهان پارس">شاه پارس</a></th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">سلطنت</th><td class="infobox-data">۲۱۱/۲–۲۲۴ میلادی</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">پیشین</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_(%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9)" title="شاپور (پسر بابک)">شاپور (پسر بابک)</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">جانشین</th><td class="infobox-data">الغای مقام</td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background-color: #e4dcf6;line-height:normal;padding:0.0em 0.0em"><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست شاهنشاهان ساسانی">بنیان‌گذار و نخستین شاهنشاه ساسانی</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%87%D8%B1_(%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85)" title="ایرانشهر (مفهوم)">ایرانشهر</a>)</th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">سلطنت</th><td class="infobox-data">۲۲۴ – ۲۴۲</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">تاجگذاری</th><td class="infobox-data">۲۲۶<br /><a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D9%81%D9%88%D9%86" title="تیسفون">تیسفون</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">پیشین</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="اردوان چهارم">اردوان چهارم</a> <small>(آخرین شاه اشکانی)</small></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">جانشین</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><span style="white-space:nowrap">شاهنشاه مشترک</span></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a> (۲۴۰ – ۲۴۲)</td></tr><tr><th colspan="2" class="infobox-header" style="background-color: #e4dcf6;line-height:normal;padding:0.0em 0.0em"><div style="height: 10px; width:100%;"></div></th></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">زاده</th><td class="infobox-data">نامعلوم<br /><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D8%AE%D8%B1" title="اصطخر">اصطخر</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="پارس">پارس</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی اشکانی">شاهنشاهی اشکانی</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">درگذشته</th><td class="infobox-data">فوریه ۲۴۲<br /><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D8%AE%D8%B1" title="اصطخر">اصطخر</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="پارس">پارس</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">همسر(ان)</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88" title="مورود بانو">مورود بانو</a><div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%DA%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="دینگ بابکان">دینگ بابکان</a><div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%85_%DA%AF%D9%88%D8%AF%D8%B1%D8%B2" title="خوریم گودرز">خوریم گودرز</a><div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B4%DA%A9" title="انوشک">انوشک</a><div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%DA%86%D8%B4%D9%85%DA%A9_(%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86)" title="چشمک (همسر اردشیر بابکان)">چشمک</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">فرزند(ان)</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a><div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="مهرشاه">مهرشاه</a><div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86)" title="اردشیر (شاه کرمان)">اردشیر</a> شاه کرمان<div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%B1%D9%88)" title="اردشیر (شاه مرو)">اردشیر</a> شاه مرو<div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D9%86)" title="اردشیر (شاه آدیابن)">اردشیر</a> شاه آدیابن<div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="اردشیر سکانشاه">اردشیر سکانشاه</a><div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2_(%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86)" title="پیروز (پسر اردشیر بابکان)">پیروز</a><div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D9%86%D8%B1%D8%B3%D9%87_(%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86)" title="نرسه (پسر اردشیر بابکان)">نرسه</a>؟<div style="clear:both;"></div><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%D8%AF%D8%AE%D8%AA" title="روددخت">روددخت</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86" title="دودمان">خاندان</a></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="خاندان ساسان">خاندان ساسان</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">پدر</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%81_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D8%A8%D8%A7_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="اختلاف پیرامون نسبت بابک با ساسان">بابک یا ساسان</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">مادر</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%A9_(%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9)" title="رودک (همسر بابک)">رودک</a></td></tr></tbody></table> <p><b>اردشیر یکم ساسانی</b> شناخته‌شده به <b>اردشیر بابکان</b> (یا <b>پاپکان</b>) (به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="زبان فارسی میانه">پارسی میانه</a>: <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir_i_babakan.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Ardashir_i_babakan.svg/150px-Ardashir_i_babakan.svg.png" decoding="async" width="150" height="23" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Ardashir_i_babakan.svg/225px-Ardashir_i_babakan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Ardashir_i_babakan.svg/300px-Ardashir_i_babakan.svg.png 2x" data-file-width="860" data-file-height="130" /></a></span>) بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a> بود. وی پس از شکست واپسین <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="فهرست شاهان و شاهنشاهان اشکانی">شاهنشاه</a> <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی اشکانی">اشکانی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="اردوان چهارم">اردوان چهارم</a>، در سال ۲۲۴ میلادی در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="نبرد هرمزدگان">نبردی</a> در دشت هرمزدگان، دودمان اشکانی را برانداخت و پادشاهی ساسانی را بنیان گذاشت. اردشیر از آن پس خود را «<a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="شاهنشاه">شاهنشاه</a>»<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نامید و تسخیر سرزمینی را که «<a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%87%D8%B1_(%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="ایرانشهر (ساسانیان)">ایرانشهر</a>» یا «<a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایران">ایران</a>» می‌خواندش، آغازید.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پیرامون تبار و نیای اردشیر، گزارش‌های تاریخیِ گوناگونی وجود دارد. براساس گزارش <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">طبری</a>، اردشیر پسر <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="بابک پدر اردشیر">بابک</a> پسر <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="ساسان">ساسان</a> بوده است. روایت دیگری که در <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="کارنامه اردشیر بابکان">کارنامهٔ اردشیر بابکان</a> می‌باشد، و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="شاهنامه">شاهنامهٔ فردوسی</a> نیز همان را بیان داشته، چنین است که اردشیر، زادهٔ ازدواج ساسان — فردی از نوادگان <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7" class="mw-redirect" title="دارا">دارا</a> — با دختر بابک، حاکمی محلی در ایالت پارس<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بوده است. </p><p>اردشیر بر پایهٔ گزارش <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">طبری</a>، در پیرامون <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1)" class="mw-redirect" title="استخر (شهر)">اصطخرِ</a> پارس زاده شد؛ طبری می‌افزاید که اردشیر در هفت سالگی نزد فرماندهٔ دژ دارابگرد فرستاده شد؛ پس از مرگ فرمانده، اردشیر بر جای او نشست و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A8%D8%AF" title="ارگبد">ارگبد</a> دژ دارابگرد شد. طبری در ادامه آورده است که سپس بابک، <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="گوچهر بازرنگی">گوچهر</a> شاه محلی پارس را سرنگون کرد و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">پسرش شاپور</a> را به‌جای وی گماشت. براساس گزارش طبری، شاپور و پدرش بابک به‌ناگاه مردند و اردشیر حاکم پارس شد. کشمکش میان اردشیر با <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی اشکانی">شاهنشاهی اشکانی</a> بالا گرفت و سرانجام در تاریخ ۲۸ آوریل (برابر با ۹ اردیبهشت) ۲۲۴ میلادی، اردشیر با لشکر <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="اردوان چهارم">اردوان چهارم</a> در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="نبرد هرمزدگان">دشت هرمزدگان</a> روبه‌رو شد و طی این جنگ اردوان، شاهنشاه اشکان، کشته شد. </p><p>بر پایهٔ گزارش‌های سلطنتی، این بابک بود که گوچهر شاه محلی <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="پارس">پارس</a> را سرنگون ساخت و پسرش شاپور را بر جای وی نشاند؛ اردشیر از پذیرش گماشتن شاپور سرباز زد و برادر خویش و هر که در برابرش ایستاد را حذف کرد و سپس سکه‌ای منقوش به چهرهٔ خود بر روی سکه و پدرش بابک در پشت سکه ضرب کرد. محتمل است نقشِ تعیین‌کننده‌ای که از اردشیر در رهبری شورش علیه دولت مرکزی ترسیم شده است، محصول خوانش‌های متأخرتر تاریخی باشد. احتمالاً در آنگاه بابک بیشتر ایالت پارس را زیر حاکمیت خود متحد ساخته باشد. </p><p>اردشیر نقش بسزایی در گسترش ایدئولوژی شاهنشاهی داشته است. وی کوشید تا خویش را به مثابهٔ <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">مزداپرستی</a> مرتبط با خدا و دارندهٔ <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1" title="فر">فَرّه ایزدی</a> بنمایاند. ادعای مشروعیت پادشاهی وی به‌عنوان نورسته‌ای برحق از نسل شاهان اسطوره‌ای ایرانی و نیز تبلیغات منتسب به اردشیر علیه مشروعیت و نقش پارتیان در توالی تاریخ ایرانی، مؤید جایگاه ممتازی است که میراث <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="شاهنشاهی هخامنشی">هخامنشی</a> در ذهن نخستین شاهنشاهان ساسانی داشته است. اگرچه دیدگاه رایج برآن است که احتمالاً ساسانیان چندان دربارهٔ هخامنشیان و وضعیتشان نمی‌دانسته‌اند. از سوی دیگر، برخی از مورخان برآنند که نخستین شاهنشاهان ساسانی، با هخامنشیان آشنا می‌بودند و شاهنشاهان متأخر ایشان، به‌عمد به <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="کیانیان">کیانیان</a> روی آوردند. ایشان آگاهانه هخامنشیان را نادیده گرفتند تا بتوانند پیشینهٔ خود را به کیانیان برسانند؛ و از همین‌جا بود که تاریخ‌نگاری مقدس را در پیش گرفتند. </p><p>اردشیر برای یادبود پیروزی‌هایش، اقدام به نقر سنگ‌نگاره در <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="فیروزآباد">فیروزآباد</a> (<a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="گور (شهر باستانی)">شهر گور یا اردشیرخوره</a>)، <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B1%D8%AC%D8%A8" title="نقش رجب">نقش رجب</a> و <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85" title="نقش رستم">نقش رستم</a> کرده است؛ در سنگ‌نگارهٔ وی در نقش رستم، اردشیر و اهورامزدا سوار بر اسب در برابر یکدیگرند و جسد <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="اردوان چهارم">اردوان</a> و اهریمن زیر سم اسبان اردشیر و اهورامزدا تصویر شده است. از این نقش چنین برمی‌آید که اردشیر می‌پنداشته یا می‌خواسته دیگران بپندارند که حاکمیت وی بر سرزمینی که در سنگ‌نوشته‌ها «ایرانشهر» خوانده می‌شده، از سوی پروردگار مقرر شده است. واژهٔ ایران، پیش از این، در اوستا و به‌عنوان «نام سرزمین اسطوره‌ای آریاییان» به کار می‌رفت؛ در دوران اردشیر، عنوان «ایران» بر جغرافیای زیر حاکمیت ساسانیان اطلاق شد. اندیشهٔ «ایران»، هم برای جوامع زردشتی و هم غیر زرتشتی سراسر شاهنشاهی پذیرفته شد و حافظهٔ جمعی ایرانیان در مراحل گوناگون و لایه‌های مختلف جامعهٔ ایرانی تا دوران مدرن امروز ادامه یافت و زنده ماند. آنچه روشن است این است که مفهوم «ایران»، پیشتر کاربردی مذهبی نیز داشته و سپس به پیدایش صورت سیاسی آن و در مفهوم مجموعه‌ای جغرافیایی از سرزمین‌ها انجامیده است. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="منبع‌شناسی"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A8.D8.B9.E2.80.8C.D8.B4.D9.86.D8.A7.D8.B3.DB.8C"></span>منبع‌شناسی</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35841839">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-right:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="منبع‌شناسی تاریخ ساسانی">منبع‌شناسی تاریخ ساسانی</a></div> <p>منابع اولیهٔ مربوط به عصر ساسانی را به دو دستهٔ «بازمانده‌های متنی» و «گزارش‌ها» می‌توان تقسیم کرد: </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="بازمانده‌های_متنی"><span id=".D8.A8.D8.A7.D8.B2.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AF.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D8.AA.D9.86.DB.8C"></span>بازمانده‌های متنی</h3></div> <p>بازمانده‌های متنی، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%D8%A8%D8%B4%D8%AA%D9%87" class="mw-redirect" title="سنگ‌نبشته">کتیبه‌ها</a>، <a href="/w/index.php?title=%DA%86%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D9%86%D8%A8%D8%B4%D8%AA%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="چرم‌نبشته (صفحه وجود ندارد)">چرم‌نبشته‌ها</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="پاپیروس">پاپیروس‌ها</a> و سفالینه‌های منقوش به چند زبان و خط را شامل می‌شود.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از بازمانده‌های متنی مربوط به اردشیر بابکان، می‌توان به کتیبهٔ کوتاه وی در نقش رجب و نیز <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85_%D8%A8%D8%B1_%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="سنگ‌نوشته شاپور یکم بر کعبه زرتشت">کتیبه‌های شاپور یکم بر کعبهٔ زرتشت</a> اشاره کرد.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="گزارش‌ها"><span id=".DA.AF.D8.B2.D8.A7.D8.B1.D8.B4.E2.80.8C.D9.87.D8.A7"></span>گزارش‌ها</h3></div> <p>گزارش‌ها به متونی گفته می‌شود که به زبان‌ها و در دوره‌های گوناگونی نوشته شده‌اند.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شایان ذکر است که اساس نوشته‌های همهٔ تاریخ‌نگاران مسلمان (تاریخ‌های عربی و فارسی)، <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%A7%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%DA%AF" class="mw-redirect" title="خودای‌نامگ">خداینامه‌های</a> رسمی دربار ساسانی بوده است که این خداینامه‌ها نیز از رویدادهای مندرج در سالنامه‌های رسمی دربار ساسانی به عنوان منبع بهره برده‌اند. <i>خداینامه</i> در اواخر عصر ساسانی به زبان <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="زبان پارسی میانه">پارسی میانه</a> تدوین شده بود. عنوان ترجمهٔ این کتاب به زبان عربی زیر نام <i>سیر الملوک العجم</i> و در فارسی <i>شاهنامه</i> بوده است. امروزه هیچ‌یک از ترجمه‌های مستقیم عربی <i>خداینامه</i> و نیز اصل متن پارسی میانهٔ <i>خداینامه</i> در دست نیست.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <dl><dt>یونانی - رومی</dt></dl> <p><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D9%86_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="دیون کاسیوس">دیون کاسیوس</a>، یکی از منابع معروف تاریخ پارتیان است که گزارشی دربارهٔ برافتادن پارتیان و برآمدن اردشیر بابکان به‌دست داده است.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> تاریخ <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="هرودین">هرودین</a> نیز به‌تفصیل به چگونگی تغییر پادشاهی از پارتیان به ساسانیان پرداخته است.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /><a href="/wiki/%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%A7%D8%B3" title="آگاثیاس">آگاثیاس</a> نیز اگرچه در دوران <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="انوشیروان">خسرو انوشیروان</a> می‌زیست،<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما به‌دلیل دسترسی به سالنامه‌های شاهنشاهی در بایگانی‌های تیسفون، تاریخ وی یکی از منابع اصلی‌است. اما وی نیز در گزارش داستان جوانی اردشیر، از روایات عامیانه بهره برده است.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <dl><dt>ارمنی</dt></dl> <p>تاریخ ارمنستان در عهد ساسانی، کاملاً با تاریخ شاهنشاهی ایران پیوسته است؛ از این روی در تاریخ‌های مورخان ارمنیِ آن عصر، نه‌تنها مطالب بسیاری مهمی راجع به سرگذشت شاهنشاهان ایران به‌دست می‌دهد، بلکه وضعیت ارتباط ایران و ارمنستان نیز از آن پیداست.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> «<i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-disambig" title="تاریخ ارمنیان">تاریخ ارمنیان</a></i>» نوشتهٔ <a href="/wiki/%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%B3" title="آگاتانگلوس">آگاثانگلوس</a>، یکی از منابع ارمنی مربوط به اوایل عصر ساسانی‌است.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D9%86%DB%8C" title="موسی خورنی">موسس خورناتسی</a> معروف به <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%AA" title="هرودوت">هرودوتِ</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ارمنستان">ارمنستان</a> مورخ نامی قرن پنجم میلادی داستانی، در باب اردشیر بابکان نقل کرده است که با داستان تقلیدی از زندگی <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="کوروش بزرگ">کوروش بزرگ</a> بی‌شباهت نیست.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <dl><dt>سریانی</dt></dl> <p>یکی دیگر از منابع تاریخ ساسانی، کتاب‌هایی است که مسیحیان به‌زبان سریانی نوشته‌اند.<br /> <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B0%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D9%84" title="تذکره اربیل">رویدادنامهٔ آربلا</a></i> متنی‌است که در نیمهٔ سدهٔ ششم میلادی نوشته شده و تاریخ مناطق مسیحی میان‌رودان از سدهٔ دوم تا حدود سال ۵۵۰ میلادی را در برمی‌دارد.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این کتاب برای دورهٔ برافتادن پارتیان و برآمدن ساسانیان ارزش فراوان می‌دارد.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> «<i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%AF%D8%B3%D8%A7" title="تاریخ ادسا">تاریخ ادسا</a></i>»، کتابی‌است که در حدود ۵۴۰ میلادی نوشته شده است، دربردارندهٔ رخدادهایی از سال ۱۳۲ قبل از میلاد تا ۵۴۰ میلادی است.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> «<i><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%AE_%D8%A8%DB%8C%D8%AA_%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%82" class="mw-redirect" title="رویدادنامه کرخ بیت سلوق">رویدادنامهٔ کرخ بیت سلوق</a></i>»، منبعی کوتاه اما مهم است که آگاهی‌های باارزشی دربارهٔ اوایل دوران ساسانی به‌دست می‌دهد.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <dl><dt>پارسی میانه</dt></dl> <p><i><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="کارنامه اردشیر بابکان">کارنامه اردشیر بابکان</a></i>، داستانی حماسی‌است پیرامون اردشیر بابکان و کیفیت رسیدن وی به پادشاهی ایران. این متن در حدود ۶۰۰ میلادی و در پایان عصر ساسانی به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="زبان پارسی میانه">زبان پهلوی</a> نوشته شده است.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <dl><dt>فارسی</dt></dl> <p><i><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="شاهنامه">شاهنامهٔ فردوسی</a></i>، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین منبع برای گزارش‌های مربوط به تاریخ ملی ایران‌است، آگاهی‌های سودمند بسیاری دربارهٔ نهادها و تمدن ساسانی به‌دست می‌دهد.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A8%D9%84%D8%B9%D9%85%DB%8C" title="تاریخ بلعمی">تاریخ بلعمی</a></i>، برگردان فارسی از <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="تاریخ طبری">تاریخ طبری</a> و یکی از مهم‌ترین آثار منثور فارسی دربارهٔ ساسانیان است. این اثر جدا از متن عربی نیز اثر ارزشمندی‌است زیرا معادل‌های فارسی اصطلاحات عربی در تاریخ طبری را به‌دست می‌دهد.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> <i><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_(%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A8%D9%84%D8%AE%DB%8C)" title="فارسنامه (ابن بلخی)">فارس‌نامهٔ (ابن‌بلخی)</a></i>، یکی از منابع فارسی سودمند دربارهٔ تاریخ ساسانی‌است که آگاهی‌های ارزشمندی درباب وضعیت و مرتبهٔ فرمانروایان دست‌نشاندهٔ بزرگ و سِمَت آنان، که در عین حال رعیت پادشاه بودند، به‌دست می‌دهد.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_(%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B1)" class="mw-redirect" title="تاریخ طبرستان (ابن اسفندیار)">تاریخ طبرستان (ابن اسفندیار)</a></i>، نیز یکی از منابع تاریخ ساسانی‌است. «<a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AA%D9%86%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D9%87_%DA%AF%D8%B4%D9%86%D8%B3%D8%A8" title="نامه تنسر به گشنسب">نامهٔ تنسر</a>» در این کتاب آمده است.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> <i><a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D8%B5" title="مجمل التواریخ و القصص">مجمل التواریخ و القصص</a></i>، یکی از متنی‌است با ارزش محدود، زیرا کمتر گزارشی در آن می‌توان یافت که به‌تفصیل در دیگر منابع یافت نشود.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i><a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8)" title="عهد اردشیر (کتاب)">عهد اردشیر</a></i> نامه یا خطبه‌ایست از اردشیر بابکان در آئین ملکداری است که ذکر نامش در <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B5%D8%B5" title="مجمل التواریخ و القصص">مجمل التواریخ و القصص</a> به‌میان آمده است.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <dl><dt>عربی</dt></dl> <p><i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="تاریخ طبری">تاریخ طبری</a></i> نوشتهٔ <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">محمد بن جریر طبری</a>، مجموعه کتبی‌است به‌زبان عربی که منبع اصلی و ضروری درباب تاریخ ساسانی‌است.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /> <i><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8_%D9%88_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%87%D8%B1" title="مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر">مروج‌الذهبِ</a></i> <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="علی بن حسین مسعودی">علی بن حسین مسعودی</a> نیز یکی از منابع پیرامون تاریخ ساسانیان است.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ریشهٔ_نام"><span id=".D8.B1.DB.8C.D8.B4.D9.87.D9.94_.D9.86.D8.A7.D9.85"></span>ریشهٔ نام</h2></div> <p>اردشیر (به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="زبان پارسی باستان">پارسی باستان</a>:<i><span style="direction: ltr; unicode-bidi: embed;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:OldPersian-A.svg" class="mw-file-description"><img alt="𐎠" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/OldPersian-A.svg/27px-OldPersian-A.svg.png" decoding="async" width="27" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/OldPersian-A.svg/40px-OldPersian-A.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/OldPersian-A.svg/53px-OldPersian-A.svg.png 2x" data-file-width="1906" data-file-height="1432" /></a></span></span><span style="direction: ltr; unicode-bidi: embed;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:OldPersian-RA.svg" class="mw-file-description"><img alt="𐎼" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/OldPersian-RA.svg/20px-OldPersian-RA.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/OldPersian-RA.svg/31px-OldPersian-RA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/OldPersian-RA.svg/41px-OldPersian-RA.svg.png 2x" data-file-width="1464" data-file-height="1432" /></a></span></span><span style="direction: ltr; unicode-bidi: embed;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:OldPersian-TA.svg" class="mw-file-description"><img alt="𐎫" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/OldPersian-TA.svg/27px-OldPersian-TA.svg.png" decoding="async" width="27" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/OldPersian-TA.svg/41px-OldPersian-TA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/OldPersian-TA.svg/54px-OldPersian-TA.svg.png 2x" data-file-width="1936" data-file-height="1432" /></a></span></span><span style="direction: ltr; unicode-bidi: embed;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:OldPersian-XA.svg" class="mw-file-description"><img alt="𐎧" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/OldPersian-XA.svg/30px-OldPersian-XA.svg.png" decoding="async" width="30" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/OldPersian-XA.svg/45px-OldPersian-XA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/OldPersian-XA.svg/60px-OldPersian-XA.svg.png 2x" data-file-width="2126" data-file-height="1432" /></a></span></span><span style="direction: ltr; unicode-bidi: embed;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:OldPersian-SHA.svg" class="mw-file-description"><img alt="𐏁" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/OldPersian-SHA.svg/22px-OldPersian-SHA.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/OldPersian-SHA.svg/33px-OldPersian-SHA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/OldPersian-SHA.svg/44px-OldPersian-SHA.svg.png 2x" data-file-width="1560" data-file-height="1432" /></a></span></span><span style="direction: ltr; unicode-bidi: embed;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:OldPersian-SSA.svg" class="mw-file-description"><img alt="𐏂" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/OldPersian-SSA.svg/18px-OldPersian-SSA.svg.png" decoding="async" width="18" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/OldPersian-SSA.svg/27px-OldPersian-SSA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/OldPersian-SSA.svg/36px-OldPersian-SSA.svg.png 2x" data-file-width="1302" data-file-height="1432" /></a></span></span><span style="direction: ltr; unicode-bidi: embed;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:OldPersian-A.svg" class="mw-file-description"><img alt="𐎠" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/OldPersian-A.svg/27px-OldPersian-A.svg.png" decoding="async" width="27" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/OldPersian-A.svg/40px-OldPersian-A.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/OldPersian-A.svg/53px-OldPersian-A.svg.png 2x" data-file-width="1906" data-file-height="1432" /></a></span></span></i>) که «اَرْتَه‌خْشَ‌ثْرَ» تلفظ می‌شده،<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از نام‌های کهن و ستودهٔ ایرانی می‌بوده است. در یونانی‌اش «اَرْتَه‌کْسِرْکْسِسْ» (Artaxérxēs <span title="یونانی باستان (تا ۱۴۵۳)-language text"><span lang="grc" dir="ltr">Αρταξέρξης</span></span>) می‌خواندند؛ اردشیر (به <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_Middle_Persian&action=edit&redlink=1" class="new" title="زبان Middle Persian (صفحه وجود ندارد)">Middle Persian</a>: <i lang="pal" dir="ltr"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D8%B1.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D8%B1.svg/75px-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D8%B1.svg.png" decoding="async" width="75" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D8%B1.svg/113px-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D8%B1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D8%B1.svg/150px-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D8%B1.svg.png 2x" data-file-width="170" data-file-height="43" /></a></span></i>) «اَرْتَخْشْتَر» یا «اَرْتَخْشیر» می‌بوده؛ به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%8C%DA%A9" title="ارمنی کلاسیک">ارمنی</a> «اَرْتَشیس» (Artašēs <span title="Old Armenian-language text"><span lang="xcl" dir="ltr">Արտաշէս</span></span>) می‌گفتندش و در فارسی نیز «اردشیر» خوانده می‌شود.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اردشیر در لغت معنای «کسی‌است که پادشاهی‌اش برپایهٔ راستی و عدالت است» می‌دهد.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> جزء نخست ارتخشیر برگرفته از مفهوم دینی عدالت موسوم به «<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%87" title="ارته">ارته</a>» یا «<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D9%87" title="اشه">اشه</a>» است و جزء دومش با مفهوم «شهر» در ارتباط است.<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>سه‌تن از شاهنشاهان هخامنشی و چهار تن از شاهان محلی پارس —موسوم به <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%87" title="فرترکه">فرترکه‌ها</a>، اردشیر نام می‌داشتند و اردشیر بابکان، در تسلسل شاهان محلی پارس، «اردشیر پنجم» می‌بوده است.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="تبار_و_نیا"><span id=".D8.AA.D8.A8.D8.A7.D8.B1_.D9.88_.D9.86.DB.8C.D8.A7"></span>تبار و نیا</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%81_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D8%A8%D8%A7_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="اختلاف پیرامون نسبت بابک با ساسان">اختلاف پیرامون نسبت بابک با ساسان</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Coin_Of_Ardashir_Papakaan.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Coin_Of_Ardashir_Papakaan.JPG/200px-Coin_Of_Ardashir_Papakaan.JPG" decoding="async" width="200" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Coin_Of_Ardashir_Papakaan.JPG/300px-Coin_Of_Ardashir_Papakaan.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Coin_Of_Ardashir_Papakaan.JPG/400px-Coin_Of_Ardashir_Papakaan.JPG 2x" data-file-width="1159" data-file-height="1008" /></a><figcaption>سکه اردشیر بابکان</figcaption></figure> <p>گزارش‌های تاریخیِ متفاوتی پیرامون نیا و نسب اردشیر وجود می‌دارد. براساس گزارش <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">طبری</a>، اردشیر پسر <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="بابک ساسانی">بابک</a> پسر <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="ساسان">ساسان</a> بوده است. روایت دیگری که در <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="کارنامه اردشیر بابکان">کارنامهٔ اردشیر بابکان</a> می‌باشد، و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="شاهنامه">شاهنامهٔ فردوسی</a> نیز همان را بیان داشته، چنین آورده که اردشیر، زادهٔ ازدواج ساسان —فردی از نوادگان دارا— با دختر بابک، حاکمی محلی در ایالت پارس بوده است.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در کارنامهٔ اردشیر بابکان که پس از وی نگاشته شده، «اردشیر کی بابکان از تخمهٔ ساسان و از ناف دارا شاه»<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> خوانده شده است.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">دریایی</a> برآن‌است که با توجه بدین سطر می‌توان دریافت که اردشیر تبار خویش را به هر آنکه می‌توانسته نسبت داده است؛ انتساب اردشیر به <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="کیانیان">کیانیان</a> اسطوره‌ای با لقب «کی» در کنار پیوند دادن خویش به «ساسان» که ایزدی نگهبان و اسرارآمیز می‌بوده و همچنین دارا —که احتمالاً تلفیقی بوده‌باشد از <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="داریوش بزرگ">داریوش بزرگ</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B4_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="داریوش دوم">دوم</a> هخامنشی با <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%DB%8C%DA%A9%D9%85" class="mw-redirect" title="دارای یکم">دارای یکم</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" class="mw-redirect" title="دارای دوم">دوم</a> از دودمان شاهان محلی پارس—، نشان از تبار ساختگی او می‌دارد.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از آنجا که اردشیر نیای شاهی خویش را به ساسان پیوند داده، بررسی کیستی ساسان بسیار مهم است. نخست انگاشته شده بود که شکل کتیبه‌ای ssn بر قطعه‌سفال‌ها و سایر اسناد، حکایت از آن می‌دارد که «ساسان» ایزدی زرتشتی بوده گرچه در اوستا و سایر متون پارسی باستان اشارتی بدو نرفته است. اخیراً مارتین شوارتز نشان داده که ایزد اشاره شده بر سفال‌ها، ربطی به «ساسان» ندارد بلکه بیانگر «سسن»<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> الههٔ کهن سامی‌است که در هزارهٔ دوم پیش از میلاد در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AA" class="mw-redirect" title="اوگاریت">اوگاریت</a> پرستیده می‌شد. بر روی سکه‌هایی که در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D9%84%D8%A7" title="تاکسیلا">تکسیلا</a> یافت شده، عبارت «ساسا» بر آن نوشته شده است؛ چه بسا که با «ساسان» مرتبط باشد زیرا نمادهای روی سکهٔ مذکور، با نشان‌های سکهٔ شاپور یکم هم‌سان‌است. در شاهنامهٔ فردوسی نیز بر تبار شرقی ساسان یاد شده است که ممکن است نشان از آن بدارد که خاندان وی از شرق آمده بودند. به‌هرروی و با وجود همهٔ این دشواری‌ها می‌توان گفت که اردشیر که خود را از تبار ایزدان می‌نمایانده، ممکن است ساسانیان «ساسان» را به مرتبهٔ خدایی رسانده باشند.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع اولیهٔ اسلامی که برگرفته از روایات ساسانی‌اند، بر عارف و زاهد بودن ساسان تأکید داشته‌اند و در حقیقت تبارجای ساسان را هندوستان —که مرکز ریاضت است— ذکر کرده‌اند. تنها بدین روش بود که اردشیر توانست تبار دوگانهٔ اشرافی-مذهبی برای خویش برسازد. شگفت نیست که در روایات مذهبی ساسانی، بر تبار مذهبی اردشیر و در گزارش‌های سلطنتی بر نیای اشرافی وی تأکید و سپس به روایات مذهبی از او پیوند داده می‌شود. به‌هرروی ساسان هر که بوده و هر کجا می‌زیسته، بومی پارس نبوده و در منابع، شرق و غرب فلات ایران به‌عنوان خاستگاه‌اش ذکر شده است.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>اکثریت منابع خارجی در ارائهٔ تباری ناشناخته از اردشیر هم‌رأی‌اند؛<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مثلاً <a href="/wiki/%D8%A2%DA%AF%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%A7%D8%B3" title="آگاثیاس">آگاثیاس</a> چنین نقل کرده که بابک کفشگری بود که برپایهٔ شواهد اخترشناسی، دریافت که ساسان را پسری بزرگ خواهد بود؛ بنابراین بابک اجازه می‌دهد که ساسان با همسرش خفت‌وخیز داشته باشد و از این اتفاق اردشیر به‌دنیا آمد.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D8%B4%DA%A9%DB%8C" title="منصور شکی">شکی</a> روایت آگاثیاس را داستان بیهوده و مبتذلی از جانب مغرضین و بدخواهان ساسانی توسط سرگویس نامی، مترجم سوریانی دربار انوشیروان می‌داند. شکی می‌گوید روشن است که این اراجیف را سرگیوس مسیحی ریاکارانه به آگاثیاس القا کرده است، گو اینکه از نسب نامه اردشیر در کارنامه گرده برداشته است، از برساخته‌های مسیحیون و فرق الحادی و دهریون و غیره است. استدلال شکی بر قانون جاری در مناسبات زناشویی است که در آن فرزندانی که حاصل ازدواج زن با همسر دومش (بعد از طلاق از همسر اولش)، به همسر اولی تعلق خواهند داشت.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در کتیبهٔ سه‌زبانهٔ <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a> بر <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="کعبه زرتشت">کعبهٔ زردشت</a> در نقش رستم، ساسان تنها یک نجیب‌زاده و بابک پادشاه معرفی شده است.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>دربارهٔ صحت و سقم هریک از روایات مذکور، نظراتی وجود می‌دارد. برخی گزارش <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">طبری</a> را بدین سبب مشکوک دانسته‌اند که وی شجره‌نامه‌ای مفصل از اردشیر به‌دست می‌دهد که نسل وی را به پادشاهان اسطوره‌ای و پهلوانی ایران باستان می‌رساند. برخی گزارش کارنامه و شاهنامه را موجه‌تر می‌دانند از آن جهت که پسرِ ساسان بودن اردشیر و به فرزندخواندگی گرفتنِ وی توسط بابک، با قوانین و رسوم زرتشتی سازگاری می‌دارد.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> البته برخی نیز با دیدهٔ تردید به گزارش کارنامه و شاهنامه نگریسته، آن را اسطوره‌ای و گزارشی برای مشروعیت‌بخشی به بنیان‌گذار سلسلهٔ ساسانی دانسته‌اند.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به هر روی به سبب پرشماری گزارش‌ها پیرامون تبار اردشیر، پذیرش هیچ‌کدام ساده نیست؛ البته نباید از نظر دور داشت که اکثر بنیان‌گذاران هر سلسله، برای کسب مشروعیت، مدعی بودند که از تبار پادشاهان باستانی‌اند. در این‌باره دریایی بر آن‌است که اگر اردشیر از خاندانی اشرافی رُسته بودی، بر یک گزارش تأکید داشتی؛ این درحالی‌است که داستان‌های گوناگون نشان از آن دارد وی در پی کسب مشروعیت از همهٔ سنت‌های ایرانیان و شاید اقوام بیگانه بوده است.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در منابع به پیوندهای دینی اردشیر و موبد بودن پدرش اشاره رفته است؛ از این شواهد چنین پیداست که وی با خاندان‌های سلطنتی پیوندی نمی‌داشته و تنها موبدزاده‌ای می‌بوده که از دین آگاهی می‌داشته منتها خود موبد نبوده است. وز همین روی بود که برپایهٔ آگاهی‌های مذهبی‌اش، این مجال را یافت که نخستین کسی باشد که در سنگ‌نگاره‌هایش، خود را در حال دریافت حلقهٔ پادشاهی از اهورامزدا بنمایاند؛ چیزی که یک اشراف‌زادهٔ پارسی نیاز بدان نمی‌داشت و تنها یک نورسته مجبور بود مدعی شود که تبار از ایزدان می‌دارد. شایان ذکر است گرفتن حلقهٔ پادشاهی از اهورامزدا، پیش از اردشیر سابقه نمی‌داشته و حتی در سنگ‌نگاره‌های هخامنشی نیز دیده نشده است.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پارس_پیش_از_برآمدن_ساسانیان"><span id=".D9.BE.D8.A7.D8.B1.D8.B3_.D9.BE.DB.8C.D8.B4_.D8.A7.D8.B2_.D8.A8.D8.B1.D8.A2.D9.85.D8.AF.D9.86_.D8.B3.D8.A7.D8.B3.D8.A7.D9.86.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>پارس پیش از برآمدن ساسانیان</h2></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Autophradate_l.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Autophradate_l.jpg/300px-Autophradate_l.jpg" decoding="async" width="300" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Autophradate_l.jpg/450px-Autophradate_l.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Autophradate_l.jpg/600px-Autophradate_l.jpg 2x" data-file-width="710" data-file-height="355" /></a><figcaption>سکهٔ <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="وادفراداد یکم">وادفراداد یکم</a>. تصویر پشت سکه، بنایی شبیه به <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="کعبه زرتشت">کعبهٔ زرتشت</a> است.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>پارس ایالتی که جنبش بنیان‌گذاردن دولت نوین ساسانی از آنجای آغاز گردید، در آستانهٔ سدهٔ سوم میلادی شهرت پیشین خود را از دست داده بود. از دیرباز در کنار ویرانه‌های <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="تخت جمشید">تخت جمشید</a> پایتخت هخامنشیان —که لشکریان <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%86%D8%AF%D8%B1" class="mw-redirect" title="اسکندر">اسکندر مقدونی</a> به آتشش کشیدند— شهری نو بنام <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D8%AE%D8%B1" title="اصطخر">اصطخر</a> سر برآورده بود. با آنکه شاهان محلی آن خطه، با حفظ رسم‌های کهن، نام‌های بلندآوازهٔ شاهنشاهان هخامنشی مانند دارا (داریوش) و اردشیر را بر خود می‌نهادند، اما این تقریباً تنها نمونهٔ باقی‌ماندهٔ شکوه و عظمت باستان بود.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> حاکمان محلی ایالت پارس که خود را وارثان برحق هخامنشیان می‌دانستند، در طول چهار و نیم سده حکومت اشکانی، تابعیت از آنان را با بی‌رغبتی پذیرفته بودند و همواره مترصد فرصتی بودند که بر اریکهٔ قدرت هخامنشیان بنشینند.<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایشان پارتیان را بچشم غاصبانی بدوی می‌نگریستند که با زور حق آنان را گرفته‌اند.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> باقی‌مانده‌های <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D8%AF" title="پاسارگاد">پاسارگاد</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="تخت جمشید">تخت جمشید</a> می‌توانست یادواره‌ای پایا از شکوه گذشتهٔ ایالت پارس باشد؛ گرچه آگاهی از وجود یک امپراتوری بزرگ اغلب به دست فراموشی سپرده شده‌بود.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Persis_Darayan_II_drachm.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Persis_Darayan_II_drachm.jpg" decoding="async" width="150" height="149" class="mw-file-element" data-file-width="150" data-file-height="149" /></a><figcaption>سکهٔ <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="دارایان دوم">دارایان دوم</a> از شاهان محلی پارس</figcaption></figure> <p>از تاریخ چهارصد سالهٔ این ایالت، که نخست جزئی از پادشاهی سلوکیان بود و سپس بخشی از شاهنشاهی اشکانی گردید، تاکنون آگاهی چندانی به‌دست نیامده و تقریباً هرآنچه از وضعیت سیاسی ایالت پارس —پیش از برآمدن اردشیر— دانسته است، وابسته به سکه‌هایی‌است که پادشاهان محلیِ نیمه‌وابستهٔ آن سامان ضرب می‌کردند؛ برپایهٔ دانسته‌های موجود از سکه‌های پارس، تقریباً از اندکی پس از مرگ اسکندر مقدونی، بی‌انقطاع دستِ کم یک پادشاه محلی در سرزمین پارس حکومت می‌کرده است. با بودن نام‌های پادشاهانی مانند «دارا» (داریوش) و «اردشیر» بر سکه‌های شاهان محلی این خطه، اگر انگاشته نشود که دودمانی فرعی از هخامنشیان همچنان در پارس حاکم بوده‌اند، حداقل ادامهٔ حیات پاره‌ای از سنت‌های هخامنشی را در آن سرزمین گواهی می‌دهد.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در زمان سلوکیان، به‌گاه شوریدن <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1_(%D8%B3%D8%A7%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%BE)" class="mw-redirect" title="الکساندر (ساتراپ)">اسکندر برادر مولون</a> شهربان سلوکی پارس بر <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%AA%DB%8C%D9%88%D8%AE%D9%88%D8%B3_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="آنتیوخوس سوم">آنتیوخوس سوم</a>، «فره‌ترکه» ها<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (شاهان محلی پارس) بر آن سرزمین فرمان می‌راندند. این نشانگر آن است که این شاهان محلی، با شهربانان سلوکی در فرمانروایی شریک بوده‌اند یا هر یک جدایگانه در بخشی از پارس فرمان می‌راندند.<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در زمان اشکانیان نیز شاهان محلی پارس به مانند برخی دیگر از شاهان نیمه وابستهٔ شاهنشاهی اشکانی، از حق ضرب سکه به نام خویش برخوردار می‌بودند. در آن زمان حاکمان پارس خود را «فره‌ترکه» می‌نامیدند؛ بر پایهٔ واژهٔ مترادف آن که از اسناد آرامی روزگار هخامنشیان به‌دست آمده است، این واژه باید معنای «فرمانروا» داشته باشد. از آن پس (شاید از سدهٔ دوم پیش از میلاد) عنوان‌های حاکمان پارس دگرگون شد و آنان خویش را «شاه»<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نامیدند. بر سکه‌های شاهان محلی پارس، تاج و نشانه‌های شاهی، تصویر پرستشگاه، آتشدان با آتشی شعله‌ور و نمادهایی از ماه و ستاره و نقش اهورامزدا ضرب شده است که نشان از این می‌دارد که در پارس برخلاف دیگر نواحی، آتش مقدس را می‌ستاییدند و ایزدان زردشتی را می‌پرستیدند و آیین کهن همچنان پای بر جای می‌بود.<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Shapur_son_of_babak%27s_relief_carved_on_Tachara%27s_wall.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Shapur_son_of_babak%27s_relief_carved_on_Tachara%27s_wall.JPG/250px-Shapur_son_of_babak%27s_relief_carved_on_Tachara%27s_wall.JPG" decoding="async" width="250" height="297" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Shapur_son_of_babak%27s_relief_carved_on_Tachara%27s_wall.JPG/375px-Shapur_son_of_babak%27s_relief_carved_on_Tachara%27s_wall.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Shapur_son_of_babak%27s_relief_carved_on_Tachara%27s_wall.JPG/500px-Shapur_son_of_babak%27s_relief_carved_on_Tachara%27s_wall.JPG 2x" data-file-width="1916" data-file-height="2278" /></a><figcaption>نقش سوزنیِ صحنهٔ دیهیم‌ستانی <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">شاپور پسر بابک</a>، کنده‌شده بر دیواری در <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%AA%DA%86%D8%B1" title="کاخ تچر">کاخ تچر</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="تخت جمشید">تخت جمشید</a></figcaption></figure> <p>در نقشی که از <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="بابک پدر اردشیر">بابک</a> و پسرش <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">شاپور</a> بر تخت جمشید کنده شده، بابک در حالی که لباس موبدان بر تن دارد، با یک دست دستهٔ شمشیرش را در مشت می‌فشارد و با دستی دیگر آتش آذرگاه را برهم زده و هیمه بر آن می‌افزاید و فرزندش شاپور حلقهٔ شاهی را از او می‌ستاند. در دیگر نقشهای اعطای نشان شاهی در آن زمان یعنی نقش اعطای نشان شاهی به «خواسک، شهربان شوش» کشف شده در شوش و نقش اعطای نشان به فرمانروای <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%A6%DB%8C" title="الیمائی">الیمائیس</a> کشف شده در <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87" title="معبد بردنشانده">بردنشانده</a>، شاهنشاه اشکانی در حال دادن نشان فرمانروایی به شاهان محلی‌است؛ در حالی که در نقش مذکور از بابک و فرزندش <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">شاپور</a> بر تخت جمشید، این بابک است که با لباس موبدان در حال اعطای حلقهٔ شاهی به <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">شاپور</a> است. <a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B1_%D9%84%D9%88%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86" title="ولادیمیر لوکونین">لوکونین</a> بر این پنداشته است که نقش‌کَندهٔ اعطای نشان شاهی توسط بابک به فرزندش نشان می‌دهد که ساسانیان قدرت را در پارس به زور به‌چنگ آوردند وز همان آغاز خواهان نمایاندن عدم وابستگی خود به شاهنشاهان اشکانی بودند بدین سبب بود که در نقشِ مذکور، بابک خود راساً نشانِ شاهی را به فرزندش اعطا می‌کند.<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="لوکونین">لوکونین</a> همچنین می‌پندارد که جامه و نشان‌های موبدانی بابک بر نقش‌ها و سکه‌های شاپور (فرزندش)، نشان از جدا بودن حاکمیت روحانی و شاهی —در آن زمان— از یکدیگر است؛ بابک موبد بزرگ بود و پسرش شاپور شاه آن سرزمین.<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دریایی برآن‌است که این نقش، نشان از چند چیز می‌دارد؛ نخست آنکه که خاندان ساسان در پارس، هم قدرت مذهبی و هم قدرت غیرمذهبی را توأماً در دست داشتند؛ دودیگر اینکه آئین آتش —وابسته به دیانت زردشتی— پیش از برآمدن اردشیر نیز زنده بوده است؛ سه‌دیگر اینکه جای نقر نگارهٔ شاپور و بابک بر تخت جمشید، نشان از اهمیت این بنای هخامنشی نزد ساسانیان می‌دارد.<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="وضعیت_شاهنشاهی_اشکانی_پیش_از_پایان"><span id=".D9.88.D8.B6.D8.B9.DB.8C.D8.AA_.D8.B4.D8.A7.D9.87.D9.86.D8.B4.D8.A7.D9.87.DB.8C_.D8.A7.D8.B4.DA.A9.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D9.BE.DB.8C.D8.B4_.D8.A7.D8.B2_.D9.BE.D8.A7.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>وضعیت شاهنشاهی اشکانی پیش از پایان</h2></div> <p>پس از مرگ <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%85%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B3" title="کومودوس">کومودوس</a> امپراتور روم در ۱۹۲ میلادی، رقابت بر سر جانشینی وی میان سردارانش —<a href="/wiki/%D9%BE%D8%B3%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B3_%D9%86%DB%8C%DA%AF%D8%B1" title="پسنیوس نیگر">پسنیوس نیگر</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%BE%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B3_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="سپتیموس سوروس">سپتیموس سوروس</a>— بالا گرفت؛ در این میان، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B4_%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85" title="بلاش پنجم">بلاش پنجم</a> شاهنشاه اشکانی تصمیم به حمایت از نیگر در برابر سپتیموس سوروس گرفت. بر پایهٔ تاریخ <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="هرودین">هرودین</a>، شاهنشاه اشکانی تنها توانست از حاکمان محلی تابعش درخواهد که برای یاری رساندن به نیگر، لشکر بفرستند؛ چنین می‌نماید که بلاش پنجم ارتشی بزرگ در اختیار نداشته است. در نهایت در سال ۱۹۴ میلادی، سپتیموس سوروس پیروز کشمکش قدرت در روم شد؛ وی به میان‌رودان غربی با هدف بازپس‌گیری مناطق از دست رفته لشکر کشید؛ جزئیات دقیق این لشکرکشی مشخص نیست اما به هر روی «<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%A6%D9%86" title="اسروئن">اسروئن</a>» و «<a href="/wiki/%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%86" title="نصیبین">نصیبین</a>» باز تسخیر شدند. سپتیموس سوروس سپس به دلیل شورش <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%B3_%D8%A2%D9%84%D8%A8%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B3" title="کلودیوس آلبینوس">کلودیوس آلبینوس</a> به روم بازگشت؛ در زمان بازگشت سپتیموس از میان‌رودان، وضع شاهنشاهی پارتی بسیار آشفته بود. سپتیموس سوروس در سال ۱۹۷ میلادی جنگ علیه اشکانیان را از سرگرفت.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در همین میان بلاش پنجم، شورشی در شرق شاهنشاهی را سرکوب کرد؛ نارسس حاکم <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D9%86" title="آدیابن">آدیابن</a> (ناحیه‌ای در غرب <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87" title="دریاچه ارومیه">دریاچه ارومیه</a> کنونی) از پذیرش همراهی بلاش پنجم برای لشکرکشی بسوی شرق برای سرکوبی شورش سر باز زد؛ این عدم پذیرش و نیز روابط دوستانهٔ نارسس با روم، باعث حملهٔ بلاش پنجم به آدیابن و تخریب چند شهر از آن و نیز کشتن نارسس شد.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite-bracket">[</span>۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Septimius_Severus_busto-Musei_Capitolini.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Septimius_Severus_busto-Musei_Capitolini.jpg/150px-Septimius_Severus_busto-Musei_Capitolini.jpg" decoding="async" width="150" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Septimius_Severus_busto-Musei_Capitolini.jpg/225px-Septimius_Severus_busto-Musei_Capitolini.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Septimius_Severus_busto-Musei_Capitolini.jpg/300px-Septimius_Severus_busto-Musei_Capitolini.jpg 2x" data-file-width="1109" data-file-height="1600" /></a><figcaption>تندیس نمادین <a href="/wiki/%D8%B3%D9%BE%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B3_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="سپتیموس سوروس">سپتیموس سوروس</a>، پلازا نووو، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%BE%D9%87_%DA%A9%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D8%AA%D9%88%D9%84" class="mw-redirect" title="تپه کاپیتول">تپه کاپیتول</a></figcaption></figure><p> بلاش پنجم سپس به سوی نصیبین پیش رفت و آنجای را محاصره کرد اما با رسیدن کمک روم به شهر، بلاش پنجم از محاصره دست کشیده و موفق به تسخیر شهر نشد. پس از آن سوروس پیشروی در جهت فرات و رو به جنوب را آغازید و در این مسیر سلوکیه و بابل را بدون مقاومت اشغال کرد، اگرچه در اواخر سال ۱۹۸ میلادی در هنگام سقوط تیسفون، رومیان سخت جنگیدند. به هر روی رومیان نتوانستد مناطق اشغالی را در دست نگاه دارند؛ آنان به دلیل کمبود آذوقه و تدارکات مجبور به عقب‌نشینی شدند. رومیان در بازگشت تصمیم به تسخیر <a href="/wiki/%D9%87%D8%AA%D8%B1%D8%A7" title="هترا">هترا</a> گرفتند که موفق نشدند و در بهار ۱۹۹ میلادی، باز بخت خود را برای چیرگی بر هترا آزمودند که اینبار با تلفاتی سخت مجبور به دست‌کشیدن از سوریه شدند.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در همین «ایام پُرتب و تاب شاهنشاهی بلاش پنجم» و تاختن و ویران ساختن میان‌رودان توسط سپتیموس سوروس بود که احتمالاً <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="بابک پدر اردشیر">بابک</a> بیشتر ایالت پارس را زیر حاکمیت خود متحد ساخته‌باشد.<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> علی‌الظاهر در آن گاه پیمان صلحی میان دو قدرت وقت بسته شد اگرچه مورخان باستانی هیچ سخنی از آن به میان نیاورده‌اند. به هر روی تا پیش از مرگ بلاش پنجم در سال ۲۰۶ یا ۲۰۷ میلادی و نیز مرگ سپتیموس سوروس در ۲۱۱ میلادی، روابط میان اشکانیان و رومیان صلح‌آمیز بود.<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از مرگ بلاش پنجم، پسرش <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B4_%D8%B4%D8%B4%D9%85" title="بلاش ششم">بلاش ششم</a> بر تخت شاهنشاهی تکیه زد ولیکن طولی نکشید که حاکمیتش از سوی برادرش <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="اردوان چهارم">اردوان چهارم</a> به چالش کشیده شد.<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اردوان در حدود سال ۲۱۳ میلادی، شورشی را علیه برادرش بلاش ششم به راه انداخت و حاکمیت بخش بزرگی از شاهنشاهی پارت را به چنگ آورد؛ از سکه‌های یافت شدهٔ اردوان در <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="همدان">همدان</a> چنین برمی‌آید که بر سرزمین ماد فرمان می‌رانده است.<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Vologases_VI_.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Vologases_VI_.jpg/250px-Vologases_VI_.jpg" decoding="async" width="250" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Vologases_VI_.jpg/375px-Vologases_VI_.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/72/Vologases_VI_.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="230" /></a><figcaption>سکهٔ بلاش ششم</figcaption></figure> <p>همچنین بر پایهٔ سنگنبشته‌ای از وی در شوش، کنترل آن منطقه را نیز در دستان اردوان دانسته‌اند. در آن سوی، براساس سکه‌های یافت شدهٔ بلاش ششم در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="سلوکیه">سلوکیه</a>، آن سرزمین زیر کنترل بلاش ششم بوده است.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در روم نیز پس از مرگ سپتیموس سوروس، فرزندش <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7" title="کاراکالا">کاراکالا</a> به قدرت رسید. اگرچه دانسته‌ها درباب کشمکش میان اردوان و بلاش اندک است، اما در منابع لاتین چنین گفته آمده که کاراکالا به ستیز خانگی پارتیان توجه ویژه‌ای داشت و آشفته بودن شرایط پارتیان را به سنای روم گزارش کرده بود. آگاهی از جنگ داخلی در شاهنشاهی اشکانی، احتمالاً کاراکالا را در «اندیشهٔ یک پیروزی نظامی» دلگرم ساخته و بسوی بدست‌آوردن موفقیت‌هایی بزرگتر از آنِ پدرش (سپتیموس سوروس) در جنگ با اشکانیان سوق داده‌باشد.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این زمان که امپراتور کاراکالا احتمالاً از پیش در حال تهیهٔ نقشهای برای شروع یک جنگ تازه با پارتیان بوده‌باشد، در جستجوی بهانه‌ای برای آغاز جنگ، در سال ۲۱۴ یا اوایل ۲۱۵ میلادی، درخواستی مبنی بر استرداد دو فراری را (فیلسوفی بنام آنتیوخوس و ناشناسی تیرداد نام) برای بلاش ششم فرستاد؛ بلاش نیز دو فراری را بازپس داد؛ با این همه باز کاراکالا به ارمنستان لشکر کشید.<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">[</span>۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite-bracket">[</span>۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از درخواستِ کاراکالا به بلاش ششم برای بازپس‌دهی دو فراری، چنین برمی‌آید در آن برهه، رومیان بلاش ششم را قدرت واقعی و شاه بزرگ پارتیان می‌پنداشتند.<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> چیزی در حدود یک سال بعد یعنی ۲۱۶ میلادی، کاراکالا برای حمله به پارت، بهانه‌ای دیگر تراشید؛ وی اینبار از اردوان [و نه بلاش ششم] درخواست که دخترش را به زنی به وی دهد که اردوان نپذیرفت و جنگ در تابستان ۲۱۶ میلادی آغاز شد. برپایهٔ این درخواستِ کاراکالا از اردوان، چنین پنداشته شده که در آن هنگام، اردوان در کشمکش داخلی با بلاش ششم «دستِ بالا» را یافته اگرچه سکه‌های بلاش ششم تا سال ۲۲۱–۲۲۲ میلادی در سلوکیه ضرب می‌شده است.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اگرچه مسیرِ دقیق لشکرکشی رومیان مشخص نیست، یقیناً آنان بر آربلا مرکز آدیابن چیره شدند؛ ظاهراً پارتیان از یک رویارویی بزرگ اجتناب می‌کردند؛ اما در اوایل ۲۱۷ میلادی سیاستی تهاجمی به سوی میان‌رودان در پیش گرفتند. در این هنگام بود که کاراکالا که در راه <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حران">حران</a> بود، به‌دست فرماندهٔ محافظانش <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B3" title="ماکرینوس">ماکرینوس</a> کشته شد. ماکرینوس پس از رسیدن به قدرت، تمایل خویش به صلح با پارتیان را با «انداخت تقصیر جنگ بر گردن کاراکالا» و «آزادی زندانیان پارتی» نمایاند ولیکن اردوان با علم به داشتن دستِ بالا، درخواست «چشم‌پوشی روم از سراسر میان‌رودان»، «بازسازی شهرها و دژهای ویران شده» و «پرداخت غرامتِ تخریب گورستان شاهنشاهی آربلا» را از رومیان کرد.<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Artabanusiv.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Artabanusiv.jpg/250px-Artabanusiv.jpg" decoding="async" width="250" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Artabanusiv.jpg/375px-Artabanusiv.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Artabanusiv.jpg/500px-Artabanusiv.jpg 2x" data-file-width="702" data-file-height="309" /></a><figcaption>سکهٔ اردوان چهارم</figcaption></figure> <p>ماکرینوس از پذیرش درخواست‌های گستردهٔ پارتیان سرباز زد و جنگ از سر گرفته شد و نقطهٔ اوجش نبردی سه روزه در نصیبین بود. اگرچه در آراء تاریخ‌نگاران جهان باستان پیرامون نتایج این نبرد اختلاف نظر وجود می‌دارد، اما واضحاً پی‌آمد این نبرد شکست روم بوده است؛ پس از پایان جنگ، مذاکرات صلح آغاز شد و در سال ۲۱۸ میلادی به پیمانِ صلحی رسمی انجامید که به موجب آن رومیان ۵۰ میلیون دینار به پارتیان پرداختند و ارمنستان و شمال میان‌رودان دردست رومیان باقی‌ماند. احتمالاً در حدود سال ۲۲۰ میلادی بود که حاکمی محلی در پارس (اردشیر بابکان) آغاز به تصرف سرزمین‌های دور و نزدیک کرده‌باشد؛ در آن هنگام اردوان توجه چندانی به کنش‌های وی نداشت و وقتی آهنگ پیکار با وی کرد که بسیار دیر شده بود؛ در نهایت اردشیر در نبرد هرمزدگان به حیات خاندان اشکانی پایان داد و سلسلهٔ ساسانی را بنیان گذاشت؛<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این همه، پایان سلسلهٔ اشکانی، به معنای نقطهٔ پایانی بر همهٔ خاندان‌های پارتی نبوده است. <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D9%86%DB%8C" title="موسی خورنی">موسس خورناتسی</a> مورخ ارمنی، گزارش‌هایی از نقش و یاری برخی خاندان‌های پارتی —همچو <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%86" title="خاندان سورن">سورن‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%A8%D8%AF" title="خاندان اسپهبد">اسپهبدان</a>—، در برآمدن اردشیر را نقل کرده است.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="زندگانی"><span id=".D8.B2.D9.86.D8.AF.DA.AF.D8.A7.D9.86.DB.8C"></span>زندگانی</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Name-ye_Khosrovan_bsb11180462_00226.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Name-ye_Khosrovan_bsb11180462_00226.jpg/220px-Name-ye_Khosrovan_bsb11180462_00226.jpg" decoding="async" width="220" height="394" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Name-ye_Khosrovan_bsb11180462_00226.jpg/330px-Name-ye_Khosrovan_bsb11180462_00226.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Name-ye_Khosrovan_bsb11180462_00226.jpg/440px-Name-ye_Khosrovan_bsb11180462_00226.jpg 2x" data-file-width="1120" data-file-height="2007" /></a><figcaption>نگاره‌ای از اردشیر بابکان در <i><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="نامهٔ خسروان">نامهٔ خسروان</a></i></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سال‌های_آغازین_زندگانی_تا_برآمدن_و_قدرت‌گیری"><span id=".D8.B3.D8.A7.D9.84.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.A2.D8.BA.D8.A7.D8.B2.DB.8C.D9.86_.D8.B2.D9.86.D8.AF.DA.AF.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D8.AA.D8.A7_.D8.A8.D8.B1.D8.A2.D9.85.D8.AF.D9.86_.D9.88_.D9.82.D8.AF.D8.B1.D8.AA.E2.80.8C.DA.AF.DB.8C.D8.B1.DB.8C"></span>سال‌های آغازین زندگانی تا برآمدن و قدرت‌گیری</h3></div> <p>برپایهٔ گزارش <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">طبری</a>، اردشیر در دهی بنام «طیروده» از روستای «خیر» در حومهٔ اصطخرِ پارس در خانواده‌ای سرشناس زاده شد؛ پدربزرگش <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="ساسان">ساسان</a> متولی معبد آناهیتا در اصطخر و مادربزرگش <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="رام‌بهشت">رام‌بهشت</a> از <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="بازرنگی">خاندان بازرنگی</a> بود. <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">طبری</a> می‌افزاید، وقتی اردشیر هفت ساله بود، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="بابک پدر اردشیر">بابک پدر اردشیر</a> از گوچهر —شاه محلی در ایالت پارس— درخواست که اردشیر را برای پروردن نزد تیری، فرماندهٔ دژ دارابگرد بفرستد؛ گوچهر نیز چنین کرد. پس از مرگ تیری، اردشیر بر جای وی بنشست و فرماندهٔ دژ دارابگرد گشت.<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86"><span class="cite-bracket">[</span>۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>برپایهٔ منابع موجود، بابک پدر اردشیر موبد آتشکدهٔ آناهیتا بود. او توانست جنگاوران محلی پارس که به این ایزد باورمند بودند را گرد هم آورد.<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این هنگام، حکومت <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B4_%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85" title="بلاش پنجم">بلاش پنجم</a> به‌سبب یورش <a href="/wiki/%D8%B3%D9%BE%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B3_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="سپتیموس سوروس">سپتیموس سوروس</a> امپراتور روم به میان‌رودان آشفته بود.<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> احتمال دارد بلاش پنجم، بابک را پس از آنکه سربه‌شورش برآورد شکست داده، تا مدتی مجبور به گردن نهادن به حکومت پارتیان کرده‌باشد. احتمالاً قلمروی بابک نیز چیزی فراتر از خطهٔ پارس نبوده‌باشد.<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>برپایهٔ منابع عربی-فارسی، اردشیر خیزش خود را زمانی آغازید که <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A8%D8%AF" title="ارگبد">ارگبد</a> دژ دارابگرد در شرق پارس بود. قدیمی‌ترین شواهد باستان‌شناختی از دوران حکومت اردشیر، از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D9%88%D8%B1%D9%87" title="اردشیرخوره">اردشیرخوره</a> (<a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%DA%AF%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="شهر گور">گور</a> یا فیروزآباد کنونی) در حاشیهٔ جنوبی پارس به‌دست آمده است؛ بدین‌ترتیب اردشیر، در مبارزهٔ خویش از اردشیرخوره، دور از دژ شاهان محلی پارس در اصطخر و دورتر از شاهنشاه اشکانی به پای می‌خیزد. آغاز خیزش اردشیر احتمالاً با نخستین سنگ‌نگاره‌اش در فیروزآباد (شهر گور یا اردشیرخوره) مرتبط باشد؛ در این سنگ‌نگاره وی پیشاپیش ملازمانش در حال ستاندن حلقهٔ شاهی از اهورامزدا نگاشته شده است.<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اردشیر فرایند توسعهٔ حکومتش را با کشتن چندین پادشاه محلی و تسخیر قلمروهایشان آغازید؛ بنا بر گزارش طبری، پس از آن اردشیر از پدرش بابک درخواست که در برابر گوچهر درایستاده، سر به شورش برآورد. بابک نیز چنین کرد و بر گوچهر شورید و وی را بکشت.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دریایی برآن‌است که بابک حاکمی محلی می‌بوده که سودای چیرگی بر اصطخر را در سر می‌پرورانده است و در آخر به‌یاری پسر بزرگترش شاپور، توانست بدان دست یابد؛ این بدان معناست که برخلاف گزارش طبری، سبب شوریدن بابک بر گوچهر حاکم اصطخر، درخواست و دستور اردشیر نبوده است و این را از سکه‌های مشترک بابک و پسرش شاپور<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> می‌توان پنداشت.<sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">[</span>۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سپس بابک به اردوان چهارم نامه بنوشت و اجازه خواست تا پسرش <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">شاپور</a> را به‌جای گوچهرِ «سرنگون‌شده» بر اریکه قدرت بنشاند؛ اردوان در پاسخ بابک و پسرش اردشیر را یاغی شناخت.<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite-bracket">[</span>۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اردوان چهارم علی‌رغم شکست دادن رومیان، در داخل کشور با مشکل مبارزه‌جوییِ بلاش ششم روبرو بود که در فاصلهٔ ساله‌های ۲۲۲/۲۲۱ میلادی به نام خود سکه زده‌بود و این نمایانگر آن است که در آنگاه، هیچ شاهنشاهِ نیرومندی بر شاهنشاهی اشکانی تسلط نداشته بود. در آن هنگام که اردوان با چالش مهمتری دست و پنجه نرم می‌کرد، نمی‌توانست برای بپای‌خیزی یک نوخاسته در پارس اهمیت زیادی قائل شود.<sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite-bracket">[</span>۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از چندی بابک در تاریخی نامشخص مُرد و پسرش شاپور بر تخت نشست؛ پس از آن میان دو برادر (<a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">شاپور</a> و اردشیر) کشمکش و نزاع درگرفت اما شاپور به‌طور اتفاقی درگذشت. منابع چنین آورده‌اند که شاپور در هنگام حمله به داربگرد، در ویرانه‌خانه‌ای توقف کرد و ناگهان سنگی از سقف جدا شد و بر سر وی اصابت کرد و شاپور در دم جان داد. پس از این واقعه، دیگر برادران تاج و تخت پارس را به اردشیر واگذاشتند و این‌چنین اردشیر شاه پارس شد.<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">[</span>۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite-bracket">[</span>۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شاید بتوان اردشیر و پیروانش را متهمان اصلی مرگ مرموز شاپور دانست چون آنان از این «مرگ تصادفی» سود بردند؛ اما این اتهام اثبات‌پذیر نیست.<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C.jpg/300px-%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C.jpg" decoding="async" width="300" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C.jpg/450px-%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C.jpg/600px-%D8%B3%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C.jpg 2x" data-file-width="1375" data-file-height="707" /></a><figcaption>طرحی از سکهٔ دستهٔ نخست اردشیر بابکان؛ شمایل تمام‌رخ اردشیر بر روی سکه؛ چهرهٔ نیم‌رخِ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="بابک ساسانی">بابک</a> بر پشت سکه.</figcaption></figure> <p>تصویر بابک هم بر سکه‌های پسرش شاپور و هم بعدتر برسکه اردشیر نقش شده است؛ در تصویر بابکی که بر پشت سکه‌های شاپور نقش شده است، وی سرپوشی ناهمسان با سرپوش‌های معمول اشکانیان و شاهان محلی پارس بر سر می‌دارد و این فقط پسرش شاپور است که سرپوشی شاهانه بر سر پوشانده است. برپایهٔ گزارش‌های سلطنتی، این بابک بود که گوچهر شاه محلی پارس را سرنگون ساخت و پسرش شاپور را برجای وی نشاند؛ اردشیر از پذیرش گماشتن شاپور سرباز زد و برادر خویش و هر که در برابرش ایستاد را حذف کرد و سپس سکه‌ای منقوش به چهرهٔ خود بر روی سکه و پدرش بابک در پشت سکه ضرب کرد. تصویر بابک بر سکه‌های اردشیر-بابک، برخلاف تصویرش وی بر سکه‌های شاپور-بابک، سرپوشی همچو شاهان محلی پارس بر سر می‌دارد.<sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite-bracket">[</span>۹۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برپایهٔ توضیحات داده‌شده از نقش بابک بر سکه‌ها، محتمل است نقشِ تعیین‌کننده‌ای که از اردشیر در رهبری شورش علیه دولت مرکزی ترسیم شده است، محصول خوانش‌های متأخرتر تاریخی باشد. احتمالاً در آن گاه بابک بیشتر ایالت پارس را زیر حاکمیت خود متحد ساخته‌باشد<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite-bracket">[</span>۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> زیرا تصویر وی بر سکه‌های اردشیر نیز وجود می‌دارد.<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>اردشیر در فرایند بسط سرزمینی قدرت خویش، بسیاری شاهان محلی و زمین‌داران وابسته به پارتیان را مطیع خود ساخت. در مرحلهٔ نخست شورش، اردشیر با کنش‌هایی مانند ضرب سکه و ساخت شهرهای نو، قدرت مرکزی اشکانیان را به چالش کشید. به‌هرروی بدون وجود نارضایتی عمومی و رغبت نسبت به شورش در برابر اشکانیان، دورنمایی از پیروزی برای اردشیر نمایان نبود.<sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">[</span>۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فی‌المثل برپایهٔ منابع، حاکم سرزمینی در شمال شرقی تیسفون که به سریانی «بیت گرمه» می‌گفتندش و مرکزش کرکوک کنونی می‌بود، به همراه شارات نامی که پادشاه آدیابن می‌بود، اردشیر را در شورش علیه اشکانیان یاری کرد.<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite-bracket">[</span>۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite-bracket">[</span>۹۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اردشیر برای استحکام قدرت خویش، تنی چند از بزرگان را در داربگرد بکشت؛ سپس به کرمان یورش برد و آنجا را نیز تسخیر کرد و سراسر پارس و کرمان و سواحل خلیج فارس را در دست گرفت. در این هنگام اردشیر کاخ و آتشکده‌ای در گور (فیروزآباد کنونی) ساخت که آثار ویرانهٔ آن هنوز پدیدار است و بنام <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="کاخ اردشیر بابکان">کاخ اردشیر بابکان</a> خوانده می‌شود. وی یکی از پسرانش که باز اردشیر نام داشت را حاکم کرمان گردانید. اردوان شاهنشاه اشکانی به حاکم شوش فرمان داد که به اردشیر حمله کرده، شورش وی را فرونشانده و وی را به تیسفون بفرستد؛ اردشیر پس از آنکه در جنگ با «شادشاپور حاکم سپاهان»، وی را شکست داد و کشت، رو به جانب خوزستان نهاد و حاکم شوش را نیز بشکست و قلمروی وی را نیز به‌پیوست سرزمین‌های زیر حاکمیت خود درآورد. سپس به «ایالت <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="پادشاهی میشان">میشان</a> در مصب دجله» لشکر کشید و آنجا را تسخیر و ضمیمهٔ قلمروی خود نمود.<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:ArdachirVictory01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/ArdachirVictory01.JPG/300px-ArdachirVictory01.JPG" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/ArdachirVictory01.JPG/450px-ArdachirVictory01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/ArdachirVictory01.JPG/600px-ArdachirVictory01.JPG 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption>نخستین سنگ‌نگارهٔ اردشیر؛ یادوارهٔ پیروزی اردشیر بر اردوان در نبرد هرمزدگان، کنده شده در فیروزآباد کنونی</figcaption></figure> <p>سرانجام در جنگ اردشیر با اردوان در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="نبرد هرمزدگان">نبرد هرمزدگان</a> در ۲۸ آوریل (برابر با ۹ اردیبهشت) ۲۲۴ میلادی، اردوان به‌دست اردشیر کشته و با کشته شدنش سلسلهٔ اشکانی نیز سرنگون شد. سال وقوع این نبرد به‌گواه کتیبهٔ شاپور یکم در بیشاپور تأیید شده است. گزارش مبسوط از نبرد هرمزدگان، احتمالاً برساخته‌شده برای تاریخ رسمی ساسانیان بوده‌باشد؛ اگر گمانهٔ مذکور درست باشد، این نگاشته احتمالاً «منبع اصلی تاریخ طبری» بوده است.<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از کشته‌شدن اردوان، کشورگشایی اردشیر پایان نیافت. طی فرایندی، خاندان‌های بزرگِ زمین‌دار پارتی، [خواسته یا ناخواسته] یا مطیع اردشیر شدند یا مغلوب وی گردیدند.<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>منابع متأخر همواره بیزاری ساسانیان از هرآنچه که برگرفته از پارتیان باشد تأکید داشته‌اند؛ وجود چنین نگرشی در اردشیر قابل درک است اما حتی وی نیز ناگزیر بوده است که دولت نوظهور خود را به یاری دیگر خاندان‌های برجستهٔ ایران —که خود یا با اشکانیان همدل بودند یا برکشیدهٔ آنان بودند— بر شالوده‌های اشکانی برآورد. اما در نسل‌های بعدی شاهنشاهان ساسانی نیز تغییر در این بیزاری از اشکانیان دیده نمی‌شود. از این روی چنین می‌توان پنداشت که پارتیان، سلطهٔ سخت‌تر و مستبدانه‌تری از آنچه پنداشته می‌شود بر شاهان فرمانگذار خود اعمال می‌کردند و احتمالاً همین علت بود که راه را برای پیروزی اردشیر باز کرده‌باشد.<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="پس_از_شاهنشاهی"><span id=".D9.BE.D8.B3_.D8.A7.D8.B2_.D8.B4.D8.A7.D9.87.D9.86.D8.B4.D8.A7.D9.87.DB.8C"></span>پس از شاهنشاهی</h3></div> <p>پیرامون سال تاجگذاری اردشیر بابکان اختلاف نظرهایی میان صاحب نظران وجود می‌دارد؛ برپایهٔ آراء و محاسبات <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1_%D9%87%D9%86%DB%8C%D9%86%DA%AF" title="والتر هنینگ">و.ب. هنینگ</a>، اردشیر در ۲۸ آوریل ۲۲۴ میلادی تاج گذارده است؛ ولیکن محاسبات <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%AA%D9%82%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87" title="سید حسن تقی‌زاده">س.ح. تقی‌زاده</a>، تاریخ این رویداد را ۶ آوریل ۲۲۷ میلادی نشان می‌دهد.<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B2%D9%81_%D9%88%DB%8C%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D9%88%D9%81%D8%B1" title="یوزف ویزه‌هوفر">جوزف ویزه‌هوفر</a> نیز برپایهٔ دیگر منابع، سال تاجگذاری اردشیر در تیسفون را ۲۲۶ میلادی و در هنگام لشکرکشی به شمال میان‌رودان می‌داند.<sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به‌هرروی اردشیر با برگزیدن عنوان «شاهنشاه»، میل خود را برای نیل به فرمانروایی آشکار ساخت. در حدود سال‌های ۲۲۶–۲۲۷ میلادی، اردشیر در خلال لشکرکشی برای تسخیر مناطق شمال‌غربی کشور، کوششی ناموفق برای مسخر ساختن هترا —که پیش از آن نیز <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%98%D8%A7%D9%86" title="تراژان">تراژان</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%BE%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B3_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="سپتیموس سوروس">سپتیموس سوروس</a> در فتحش شکست خورده‌بودند— را تجربه کرد. شایان ذکر است در اواخر عصر اشکانیان، هترا به‌دلیل رو به سستی نهادن حکومت مرکزی پارتیان، به‌صورت نیمه‌مستقل درآمده‌بود. پس از این تلاش ناموفق اردشیر در غرب، وی تسخیر شرق کشور و «مطیع‌سازی» زمین‌داران بزرگ پارتی، نجیب‌زادگان محلی و <a href="/wiki/%D9%87%D9%81%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%85%D8%AA%D8%A7%D8%B2_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="هفت خاندان ممتاز ساسانی">خاندان‌های بزرگ ایرانی</a> را آغازید و با موفقیت به‌سرانجام رسانید.<sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وسعت و محدودهٔ دقیق قلمروی زیر فرمان اردشیر را نمی‌توان به‌درستی تعیین کرد.<sup id="cite_ref-115" class="reference"><a href="#cite_note-115"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> احتمالاً حوزهٔ قلمروی اردشیر در غرب، تا مرزهای سنتی میان رومیان و پارتیان در شمال غربی کشیده‌شد؛ در شرق نیز حاکمان <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="شاهنشاهی کوشان">کوشان</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="توران بلوچستان">توران</a> و احتمالاً صحرای <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88" title="مرو">مرو</a> به شاهنشاهی اردشیر گردن نهاده‌باشند؛<sup id="cite_ref-116" class="reference"><a href="#cite_note-116"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و در جنوب غربی هم، بخشِ شمالیِ «سواحل عربی خلیج فارس» به‌جنگ مسخر گشت.<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="جنگ_با_رومیان"><span id=".D8.AC.D9.86.DA.AF_.D8.A8.D8.A7_.D8.B1.D9.88.D9.85.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>جنگ با رومیان</h3></div> <p>بر پایهٔ اطلاعاتی که منابع لاتین و یونانی به‌دست می‌دهند، نخستین برخورد «قدرت نوظهور ساسانی» در مرزهای غربیِ خود با روم، در زمان اردشیر و در سال ۲۳۰ میلادی، با حملهٔ ایرانیان به مناطق زیر حاکمیت روم در شمال <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="میان‌رودان">میان‌رودان</a> رخ داد. اردشیر، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%86" title="نصیبین">نصیبین</a> که یکی از دو دژِ سامانهٔ دفاعی رومیان در میان‌رودان —و آن دیگر <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حران">حران</a>— بود را محاصره کرد اما موفق به تسخیرش نشد؛ یورش سواران ساسانی به دیگر نقاط سوریه و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="کاپادوکیه">کاپادوکیه</a> کشیده شد و بدانجای نیز تاختن آوردند. پس از کوشش بی‌حاصل رومیان برای مصالحه با اردشیر، سرانجام <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="الکساندر سوروس">الکساندر سوروس</a> در سال ۲۳۲ با بی‌میلی و اکراه آهنگ مقابله با ایرانیان کرد.<sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نیروهای رومی به فرماندهی الکساندر سِوِروس به استعداد یک ستون نظامی به ارمنستان و دو ستون به جنوب حمله کردند؛ اگرچه از جزئیات رخدادها اطلاع دقیقی در دست نیست، اما دانسته است که رومیان در شمال (ارمنستان) به پیروزی‌هایی رسیدند ولیکن نیروهایی که به میان‌رودان جنوبی اعزام داشتند، به‌سبب دشواری‌های طبیعیِ آنجا، کاری از پیش نبردند. به هر روی حملهٔ اردشیر، توسط روم دفع گردید.<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Map_of_Ardashir_%26_shapur%27s_campaign.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Map_of_Ardashir_%26_shapur%27s_campaign.jpg/400px-Map_of_Ardashir_%26_shapur%27s_campaign.jpg" decoding="async" width="400" height="247" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Map_of_Ardashir_%26_shapur%27s_campaign.jpg/600px-Map_of_Ardashir_%26_shapur%27s_campaign.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Map_of_Ardashir_%26_shapur%27s_campaign.jpg/800px-Map_of_Ardashir_%26_shapur%27s_campaign.jpg 2x" data-file-width="1172" data-file-height="723" /></a><figcaption>نقشهٔ لشکرکشی‌ها و نبردهای اردشیر بابکان و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a></figcaption></figure> <p>البته «نخستین آزمون نبرد میان ساسانیان و رومیان»، بی‌داشتن حاصلی مثبت برای رومیان به‌پایان رسید؛ اگرچه الکساندر سوروس به‌پاس پیروزی خود جشنی در روم برپای داشت و در نوشته‌های رومی، به این جنگ — به‌سبب حفظ مرزهای پیشین امپراتوری روم — به مثابهٔ پیروزی نگریسته شده است و الکساندر سوروس به مثابهٔ یک فرد پیروز در روم ظاهر شد. در این نبرد، خسارت‌های بسیاری نیز بر نیروهای ایرانی وارد آمد و تلفات زیادی متحمل شدند. در منابع متأخرتر عربی–فارسی، هیچ اشاره‌ای به این نبرد و عدم پیروزی اردشیر به‌میان نرفته است؛ احتمالاً سبب این عدم ذکر، ننگ‌آور انگاشتن این حادثه توسط اردشیر بوده‌باشد.<sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>با اینکه، هیچ پیمان صلح رسمی‌ای امضاء نشد اما در سال‌های بعد، مرزهای شرقی روم دگرباره مورد هجوم ساسانیان قرار نگرفت. شاید برای رومیان الحاق هترا به دژهای سامانهٔ دفاعی مرزی خویش مهم‌تر بود. مردم هترا می‌دانستند که خودمختاری نسبی آنان —که در اواخر دوران پارتیان به دلیل ضعف حکومت مرکزی اشکانی ممکن شده‌بود— از جانب سیاست‌های اعلام شدهٔ ساسانیان در خطر بود. سیاست خارجی حاکمان تازه ایران در پیشروی به سوی غرب بود و شاید این به سبب انحراف افکار عمومی از مشکلات داخلی کشور بوده‌باشد؛ درحالی‌که رویهٔ پارتیان و رومیان در سال‌های آخر این بود که همهٔ چیز را به حال خود همانگونه که هست رها کنند.<sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>قتل الکساندر سوروس به‌دست سربازانش و پسامد آن که آشوب‌هایی در روم را در پی داشت، اردشیر را برای حملهٔ دوباره به روم انگیخت. اردشیر در حدود سال‌های ۲۳۷–۲۳۸ میلادی<sup id="cite_ref-123" class="reference"><a href="#cite_note-123"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%86" title="نصیبین">نصیبین</a> و <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حران">حران</a> را تصرف کرد و به شهر دورا یورش برد؛<sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سپس به <a href="/wiki/%D9%87%D8%AA%D8%B1%D8%A7" title="هترا">هترا</a> —که شهری تجاری و مرکز آمدوشد کاروان‌های بازرگانی بود— لشکر کشید. هترا دربرابر محاصرهٔ ایرانیان سخت درایستاد تا پیش از آوریل یا سپتامبر ۲۴۰ میلادی سقوط نکرد؛ چنین می‌نماید که شهر هترا، به مثابهٔ نقطهٔ فشار و عملیات علیه میان‌رودان رومی برگزیده شده‌بود. احتمالاً سقوط هترا سبب‌ساز جنگ‌های <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="گوردیان سوم">گوردیان سوم</a> با ایران شده‌باشد.<sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-127" class="reference"><a href="#cite_note-127"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در تاریخ اسطوره‌ای-ملی ایرانیان، نبرد هترا و حادثهٔ سقوطش با داستانی عشقی همراه شده است. برپایهٔ این داستان، به‌گاه لشکرکشی ایرانیان به هترا، دختر پادشاه شهر به عشق <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a> پسر اردشیر گرفتار آمده‌بود و از وی قول ازدواج بگرفت و سپس دروازهٔ شهر را بر شاپور بگشود، آنگاه ایرانیان شهر را بگرفتند و آن را ویران ساختند؛ پس از آنکه شاپور در شب عروسی از مهربانی و توجه پادشاه به دخترش آگاهی یافت، به‌سبب ناسپاسی دختر به چنین پدری، بگفت تا وی را بکشند.<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سال‌های_پایانی_و_مسئلهٔ_جانشینی"><span id=".D8.B3.D8.A7.D9.84.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.BE.D8.A7.DB.8C.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D9.88_.D9.85.D8.B3.D8.A6.D9.84.D9.87.D9.94_.D8.AC.D8.A7.D9.86.D8.B4.DB.8C.D9.86.DB.8C"></span>سال‌های پایانی و مسئلهٔ جانشینی</h3></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:ArdashirIandShapurICoin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ArdashirIandShapurICoin.jpg/300px-ArdashirIandShapurICoin.jpg" decoding="async" width="300" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ArdashirIandShapurICoin.jpg/450px-ArdashirIandShapurICoin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ArdashirIandShapurICoin.jpg/600px-ArdashirIandShapurICoin.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="397" /></a><figcaption>طرحی از سکهٔ دستهٔ سوم اردشیر بابکان؛ شمایل اردشیر و پسرش شاپور بر روی سکه؛ نمایی از آذرگاهی افروخته بر پشت سکه</figcaption></figure> <p>به‌سبب دشواری‌هایی که در منابع است، سال‌های پایانی و روز مرگ اردشیر چندان روشن نیست. احتمالاً <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور</a>، پسر اردشیر، به عنوان شریک در پادشاهی، در ۱۲ آوریل ۲۴۰ (۲۳ فروردین) میلادی، تاج بر سر نهاده‌باشد. این زمان از <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%DA%86%D8%A7%D9%88%D8%B4_(%D9%85%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%B3)" title="پیرچاوش (میناس)">سنگ‌نگاره‌های پیرچاوش</a> واقع در سلماس در شمال غربی ایران که سهیم شدن شاپور در پادشاهی را نشان می‌دهد گرفته شده است. پاسخ این پرسش که آیا شاپور به عنوان شاهی بی‌شریک در دوران زندگانی اردشیر تاج بر سر نهاده، وابسته به تفسیر نوعی سکهٔ خاص است.<sup id="cite_ref-129" class="reference"><a href="#cite_note-129"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این سکه‌ها، شمایل اردشیر و پسرش شاپور همراه یکدیگر بر روی سکه کنده شده است. شریک‌سازی شاپور در شاهنشاهی، احتمالاً به‌تدبیر اردشیر بوده تا مسئلهٔ جانشینی را بی‌دردسر حل کرده‌باشد؛ دلیل این امر آن بود که اردشیر پسران دیگری هم داشت و بیم آن می‌رفت که همچو خودش، ایشان نیز چشم به تاج و تخت دوخته باشند.<sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پیرامون سال شراکت شاپور در شاهنشاهی با اردشیر، در <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B7%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C_%DA%A9%D9%84%D9%86" title="نسخه‌های خطی مانوی کلن">دست‌نبشته‌های مانوی کلن</a> به زبان یونانی دربارهٔ زندگی مانی چنین آمده است:<sup id="cite_ref-131" class="reference"><a href="#cite_note-131"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-132" class="reference"><a href="#cite_note-132"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <table class="cquote" role="presentation" style="margin:auto; border-collapse: collapse; border: none; background-color: transparent; width: auto;"> <tbody><tr> <td style="width: 20px; vertical-align: top; border: none; color: #B2B7F2; font-size: 40px; font-family: 'Times New Roman', Times, serif; font-weight: bold; line-height: .6em; text-align: right; padding: 10px 10px;">« </td> <td style="vertical-align: top; border: none; padding: 4px 10px;">هنگامی که من بیست و چهار ساله شدم، در سالی که پادشاه ایران، دری-اردشیر شهر هترا را بگشود، و در سالی که شاپورشاه، پسرش، بزرگ‌ترین دیهیم را در ماه فارموثی، در روزماه [هشتمِ ماه فارموثی]، بر سر نهاد، خداوند من که خجسته‌ترین است مرا به احسان خویش سرافراز کرد، مرا به لطف خویش فراخواند… </td> <td style="width: 20px; vertical-align: bottom; border: none; color: #B2B7F2; font-size: 40px; font-family: 'Times New Roman', Times, serif; font-weight: bold; line-height: .6em; text-align: left; padding: 10px 10px;">» </td></tr> </tbody></table><p><br />با محاسبهٔ ماه و سال مصری دانسته می‌شود که تاجگذاری شاپور به عنوان شریک پادشاهی پدرش، در ۱۲ آوریل سال ۲۴۰ میلادی (نخستین روز از ماه بابلی نیسان در سال ۵۵۱) اتفاق افتاد. پادشاهی همزمان اردشیر و شاپور، ظاهراً تا اوایل ۲۴۲ میلادی طول کشید. بدین ترتیب این مسئله پیش روی است که شاپور احتمالاً دو بار تاج بر سر گذاشته‌باشد؛ یکی در به عنوان شریک پادشاهی در ۲۴۰ میلادی و بار دگر در ۲۴۳ میلادی به‌مثابهٔ شاهنشاهی تنها؛ ولیکن احتمال بیشتر آن است که وی تنها یک‌بار و آن‌هم در سال ۲۴۰ میلادی، تاج بر سر هِشته باشد.<sup id="cite_ref-133" class="reference"><a href="#cite_note-133"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="بررسی_گاه‌شمار_زندگانی"><span id=".D8.A8.D8.B1.D8.B1.D8.B3.DB.8C_.DA.AF.D8.A7.D9.87.E2.80.8C.D8.B4.D9.85.D8.A7.D8.B1_.D8.B2.D9.86.D8.AF.DA.AF.D8.A7.D9.86.DB.8C"></span>بررسی گاه‌شمار زندگانی</h3></div> <p>برپایهٔ سه تاریخی که از کتیبهٔ شاپور بر ستونی در بیشاپور به‌دست آمده، فاصلهٔ میان سال‌های ۲۰۶/۲۰۵ میلادی آغاز دوره‌ای در تاریخ ساسانی می‌نماید؛<sup id="cite_ref-134" class="reference"><a href="#cite_note-134"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نخستین سطرها از ستون‌نبشتهٔ مذکور آمده: </p> <blockquote> <p>(۱) فروردین‌ماه، سال ۵۸، (۲) آذر اردشیر سال ۴۰، (۳) آذر شاپور از آذرهای شاهی سال ۲۴ </p> </blockquote><p> بدینگونه در این ستون‌نبشته تاریخ با «سه عهد» مشخص شده است؛ «آذر اردشیر سال ۴۰» یعنی چهلمین سال از عهد اردشیر و «آذر شاپور سال ۲۴» یعنی بیست و چهارمین سال از عهد <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a>. سال ۵۸ نشانگر عهدی‌است که نامعلوم مانده.<sup id="cite_ref-135" class="reference"><a href="#cite_note-135"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از این اشاره چنین استنباط شده که یکی از حوادث مذکور (براندازی شاه محلی اصطخر به‌دست بابک یا اعلام استقلالش از اشکانیان) در فاصلهٔ میان سال‌های ۲۰۶/۲۰۵ میلادی به‌وقوع پیوسته باشد زیرا این سال به‌طور ضمنی به‌عنوان «سال آغاز دوره‌ای» ذکر شده است. این انگاره که «فاصلهٔ میان سال‌های ۲۰۶/۲۰۵ میلادی» مربوط به شورش بابک بوده‌باشد بسیار محتمل است زیرا در هیچ‌یک از تاریخ‌های بعدی به‌دست آمده از ساسانیان، «فاصلهٔ میان سال‌های ۲۰۶/۲۰۵ میلادی» مبنا نبوده و معمولاً هر شاهنشاه ساسانی یا مبنای تقویم را سال «به‌شاهی رسیدن خود» می‌نهاده یا مبنا را بر گاهشماری سلوکی که با سال ۳۱۲ ق.م. آغاز می‌شده است می‌گذاشت.<sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-138" class="reference"><a href="#cite_note-138"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%86_%DA%AF%DB%8C%D8%B1%D8%B4%D9%85%D9%86" title="رومن گیرشمن">ر. گیرشمن</a> بر آن است که سال ۵۸ نمایانگر آغاز چیرگی دودمان ساسانی بر خطهٔ پارس می‌باشد؛ وانگهی تاریخ دگرگونی سکه‌های پارس که به همراه آن نام فرمانروایان پیشین با نام دودمان ساسانی جایگزین گشته را می‌توان حدود سال ۲۰۵–۲۰۶ میلادی دانست.<sup id="cite_ref-139" class="reference"><a href="#cite_note-139"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بسیار محتمل است که در فاصلهٔ میان سال‌های ۲۰۶/۲۰۵ و ۲۱۲/۲۱۱ میلادی، بابک بر تخت شاهی اصطخر چیره گشته و پسرش شاپور را بر آن گماشته باشد؛ سپس اردشیر در کنشی متمردانه، از دارابگرد به گور (اردشیرخوره یا فیروزآباد) نقل مکان می‌کند و استحکامات دفاعی خویش را در آنجا برمی‌آورد تا در به‌گاه مرگ پدرش بابک، بتواند علیه برادر بزرگترش دست به حمله زند. «نخستین سنگ‌نگارهٔ دیهیم‌ستانی» اردشیر در فیروزآباد نیز احتمالاً نماد شوریدن اردشیر بر پدر و برادرش باشد. بابک احتمالاً در حدود ۲۱۲/۲۱۱ میلادی مرده باشد و پس از آن است که دو پسرش (شاپور و اردشیر)، سکه‌هایی زیر عنوان «شاه» و مزین به شمایل پدر تازه‌درگذشته‌شان (بابک) در پشت آن ضرب کردند. گزارش <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1" title="زین‌الاخبار">زین‌الاخبار</a> نیز مؤید آن است که اردشیر در سال ۲۱۲/۲۱۱ میلادی به‌مثابهٔ شاهی محلی تاج بر سر گذارده است. رویدادهای ۲۱۲/۲۱۱ میلادی که شامل شکست شاپور (برادر اردشیر) و کشته شدن احتمالی‌اش است، احتمالاً با دومین سنگ‌نگارهٔ اردشیر بر نقش رجب و همچنین ضرب سکه بدون شمایل بابک در ارتباط باشد. نگاشته‌شدن گزارهٔ «مزداپرست خدایگان اردشیر شاه ایران»<sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر برخی از سکه‌های دستهٔ دوم اردشیر نیز احتمالاً پس از چیرگی وی بر اصطخر و تحت کنترل درآوردن پارس بوده‌باشد. چیرگی اردشیر بر پارس و تسخیر سرزمین‌های مجاور، زنگ خطری برای اردوان بود؛ بدینگونه اردوان به رویارویی با اردشیر شتافت و سرانجام در نبرد هرمزدگان شکست خورد و کشته شد. پس از این بود که اردشیر توانست ادعای «شاهنشاهی ایرانیان» را داشته‌باشد. اردشیر سنگ‌نگاره‌ای یادگارانه برای پیروزی در نبرد هرمزدگان در نزدیکی شهر گور (اردشیرخوره یا فیروزآباد کنونی) کَند. نشانه‌های این رویدادها (حد فاصل تسخیر اصطخر تا زمان چیرگی بر تیسفون و تاجگذاری رسمی در آنجای)، در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان">سنگ‌نگارهٔ دیهم‌ستانی اردشیر بر نقش رستم</a> و همچنین دگرگونی سکه‌هایش نمایان است.<sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ساختار_حاکمیت"><span id=".D8.B3.D8.A7.D8.AE.D8.AA.D8.A7.D8.B1_.D8.AD.D8.A7.DA.A9.D9.85.DB.8C.D8.AA"></span>ساختار حاکمیت</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="فرایند_تمرکز_قدرت"><span id=".D9.81.D8.B1.D8.A7.DB.8C.D9.86.D8.AF_.D8.AA.D9.85.D8.B1.DA.A9.D8.B2_.D9.82.D8.AF.D8.B1.D8.AA"></span>فرایند تمرکز قدرت</h3></div> <p>تاریخ جامعهٔ ساسانی برپایهٔ دو اصل کاملاً متضاد قابل بررسی‌است؛ یکی قدرت مرکزی که تبلور آن شخص «شاهنشاه» می‌بود و مدام می‌کوشید که قدرت خود را فزونتر کند و در سوی دیگر تیول‌داران و زمین‌داران بزرگ که از تجمع قدرت در دست شاهنشاه جلوگیری می‌کردند و بعضاً نیز به زیان شاه بر قدرت خود می‌افزودند.<sup id="cite_ref-142" class="reference"><a href="#cite_note-142"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در اوایل، سیاست‌های ساسانیان با توجه به روابط میان شاه، خانوادهٔ سلطنتی و بزرگزادگان زمین‌دار (از جمله اعضای طبقهٔ اشرافی پارتی قدیمی) شکل می‌گرفت. در زمان اردشیر اگرچه فرایند تمرکزگرایی آغاز شده بود و تعداد شاهان محلی به شدت کاهش یافت، اما با این همه، حکومت وی بر همان پایه‌هایی استوار بود که شاهنشاهی پارتیان قرار داشت.<sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بر پایهٔ توصیف <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85_%D8%A8%D8%B1_%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="سنگ‌نوشته شاپور یکم بر کعبه زرتشت">کتیبهٔ شاپور یکم بر کعبهٔ زرتشت</a> از دربار اردشیر، ذکر نام اردشیر به عنوان شاه بزرگ (شاهنشاه) به همراه چهار «شاه» که حاکمان <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1" title="نیشابور">نیشابور</a>،<sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88" title="مرو">مرو</a>، کرمان و <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="سیستان">سیستان</a><sup id="cite_ref-145" class="reference"><a href="#cite_note-145"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> می‌بودند به میان آمده است. سه پادشاهی <a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مکران">مکوران</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="توران بلوچستان">تورستان</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="شاهنشاهی کوشان">کوشانشهر</a> نیز بودند که به خراج‌گذاردن به اردشیر و تبعیت از وی را گردن نهاده بودند. این شاهان محلی تا حدودی نیمه‌مستقل از دولت مرکزی می‌بودند و حق جانشینی در آنان موروثی می‌بود.<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما در زمان شاهنشاهان بعدی ساسانی، استقلال برخی از آنان گرفته شد؛ مثلاً در دروان شاپور یکم، استقلال مرو و نیشابور از آنان گرفته شد و سیستان به صورت استان (شهر) درآمد و به تیول <a href="/wiki/%D9%86%D8%B1%D8%B3%D9%87" class="mw-redirect" title="نرسه">نرسه پسر شاپور یکم</a> داده شد. این نشان از وجود گرایشی فزاینده به سوی تمرکز قدرت از همان ابتدای عصر ساسانی می‌دارد.<sup id="cite_ref-147" class="reference"><a href="#cite_note-147"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ساختار دولت مرکزی اشکانی، به «نجیب‌زادگان محلی» و «بزرگان طایفه‌ای» وابسته بود و حکومت‌های خودگردانی محلی برپایهٔ «اشرافیت‌سالاری» و «منافع قبیله‌ای» را در دل خود داشت. اردشیر دریافته بود که پیگیری و به سرانجام رسانیدن سیاست یورش و الحاق گری، بدون پایاسازی و تثبیت قدرت در قلمرواش ناممکن خواهد بود؛ وز همین روی تنها با زدودن حاکمان محلی و برپای‌سازی قدرتی مرکزی با نظامِ دیوان‌سالاریِ سازمان‌یافته می‌توانست توازن نظامی در وضع موجود و ساختار سرزمینی را دگرگون سازد.<sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اگرچه حکومت ساسانیان در روزهای نخست خود هیچ تفاوتی با دوران پایانی اشکانیان نداشت، اما همان‌طور که گفته آمد، از ویژگی‌های برجستهٔ دوران ساسانی، وجود گرایشی فزاینده به سوی تمرکز قدرت در ایران از همان روزهای نخست برآمدن ساسانیان بوده است. در آغاز کار ساسانیان، ایران از اتحادیه‌ای از پادشاهی‌ها و بزرگزادگان زمین‌دار (تیول‌داران) تشکیل می‌شد که هرکدام به اندازه‌های گوناگون، درجه‌ای از استقلال از دولت مرکزی می‌داشتند و از راه‌های مختلف با آن در پیوند اقتصادی می‌بودند.<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به بیانی دیگر، در فلات ایران گونه‌ای جامعهٔ فئودالی زیر حاکمیت ملاکان بزرگ برپای می‌بود در حالی که در دشت‌های میان‌رودان بیشتر فرهنگ شهرنشینی و شهرهای کاروانی صورت اجتماع می‌بود.<sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="شهرسازی"><span id=".D8.B4.D9.87.D8.B1.D8.B3.D8.A7.D8.B2.DB.8C"></span>شهرسازی</h4></div> <p>نخستین شاهنشاهان ساسانی شماری شهر در ناحیه‌های گوناگون ایران بنیاد یا بازسازی کردند.<sup id="cite_ref-151" class="reference"><a href="#cite_note-151"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از کتیبه‌های نخستین ساسانی پیداست که «دگرگون کردنِ نام»، بازسازی یا نوسازی شهرهای تازه در آن منطقه‌هایی انجام می‌شد که به‌دست نیروهای ساسانی گشوده شده بودند و بخشی از مایملک شاهنشاهی (دستکرت) محسوب می‌شدند.<sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این «شهرهای شاهی» دورهٔ ساسانی، مراکز پادگان‌های نظامی در سرزمین‌های نوگشوده بودند و بعدترها مرکز حوزه‌های اداری نوبنیاد و بودباش کارگزاران دولتی شدند.<sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بدین صورت افزایش شمار «شهرهای شاهی» برابر با رشد دستکرت شاهنشاهی بود؛ بنابراین به جای شهرهای خودگردان دورهٔ پارتی که بیشتر در نواحی غربی کشور بودند و مستقلاً از دولت مرکزی، مناطق کمابیش گسترده‌ای را زیر فرمان خود می‌داشتند، در اوایل دوران ساسانی، برآمدن «شهرهای شاهی» را دربرداشت که مراکز پادگانی دولت مرکزی محسوب می‌شدند.<sup id="cite_ref-154" class="reference"><a href="#cite_note-154"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هر یک از این منطقه‌ها برای مرکزیت یک ناحیهٔ روستایی و زیر حاکمیت یک «شهرب» ساخته می‌شد و مالیات این منطقه‌ها مستقیم به شاهنشاهی فرستاده می‌شد. از دگر سوی، در کنار زمین‌های شاهی (دستکرت)، سرزمین‌های وسیعی زیر فرمان بزرگزادگان زمین‌دار و اشراف محلی نیز وجود می‌داشت و شاهنشاه کنترل مستقیمی بر آنان نمی‌داشت و خراج این سرزمین‌ها از راه‌های غیرمستقیم به خزانهٔ شاهنشاهی پرداخت می‌شد. از همین روی بود و توسعهٔ شمار منطقه‌های شاهی و ناحیه‌های پیوسته بدان (دستکرت) به هدف داخلی و سیاست مالی اردشیر و فرزندانش مبدل گشت. اگرچه دوگانگی وضع مالیاتی میان زمین‌های شاهنشاهی (دستکرت) با <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%DB%8C%D9%85" title="مالیات مستقیم">مالیات مستقیم</a> به خزانهٔ شاهنشاهی با اراضی زیر فرمان بزرگزادگان و اشراف زمین‌دار با مالیات غیرمستقیم به خزانهٔ شاهنشاهی، تا اصلاحات مالیاتی دوران <a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="قباد یکم">قباد یکم</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="انوشیروان">خسرو انوشیروان</a> ادامه داشت.<sup id="cite_ref-155" class="reference"><a href="#cite_note-155"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>شهرهایی که ساخت آنها به اردشیر بابکان نسبت داده شده است، به شرح زیر است:<sup id="cite_ref-156" class="reference"><a href="#cite_note-156"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <td></td> <td>نام شهر در دوران ساسانی</td> <td>نام شهر در دوران اسلامی</td> <td>ناحیه‌ای که شهر در آن بنا گردید </td></tr> <tr> <td>۱</td> <td><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="گور (شهر باستانی)">اردشیر خُوره</a></td> <td><a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="فیروزآباد">فیروزآباد</a></td> <td><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="پارس">پارس</a> </td></tr> <tr> <td>۲</td> <td><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="ریواردشیر (شهر باستانی)">ریواردشیر</a></td> <td><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="ریشهر">ریشهر</a></td> <td>پارس </td></tr> <tr> <td>۳</td> <td><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" title="رام‌هرمزاردشیر">رام‌هرمزاردشیر</a></td> <td><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2" title="رامهرمز">رامهرمز</a></td> <td><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان خوزستان">خوزستان</a> </td></tr> <tr> <td>۴</td> <td><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="خرابه‌های شهر هرمز اردشیر">هرمزاردشیر</a></td> <td><a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2" title="اهواز">سوق الاهواز</a></td> <td>خوزستان </td></tr> <tr> <td>۵</td> <td><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="استاداردشیر (شهر باستانی)">استاداردشیر</a></td> <td><a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="میشان">میشان</a></td> <td>خوزستان </td></tr> <tr> <td>۶</td> <td><a href="/wiki/%D9%88%D9%87%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="وهشت‌آباد اردشیر (شهر باستانی)">وهشت‌آباد اردشیر</a></td> <td><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B5%D8%B1%D9%87" title="بصره">بصره</a></td> <td>خوزستان </td></tr> <tr> <td>۷</td> <td><a href="/wiki/%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="وه‌اردشیر (شهر باستانی)">وه‌اردشیر</a></td> <td><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="سلوکیه">بهرسیر</a></td> <td><a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="میان‌رودان">میان رودان</a> </td></tr> <tr> <td>۸</td> <td><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="بوذاردشیر (شهر باستانی)">بوذاردشیر</a></td> <td><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B5%D9%84" title="موصل">موصل</a></td> <td>میان رودان </td></tr> <tr> <td>۹</td> <td><a href="/wiki/%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="وه‌اردشیر (کرمان، شهر باستانی)">وه‌اردشیر (کرمان)</a></td> <td><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%B3%DB%8C%D8%B1" title="بردسیر">بردسیر</a></td> <td><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86" title="کرمان">کرمان</a> </td></tr> <tr> <td>۱۰</td> <td><a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" title="تن‌اردشیر">تن اردشیر</a></td> <td><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%AE%D8%B7&action=edit&redlink=1" class="new" title="مدینه الخط (صفحه وجود ندارد)">مدینه الخط</a></td> <td><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="بحرین">بحرین</a> </td></tr></tbody></table> <p>به گفتهٔ طبری، اردشیر بابکان هشت شهر بنیاد کرد که از آنها سه شهر در پارس به نام‌های «اردشیر خوره»، «رام اردشیر» و «ریو اردشیر» بود؛ یکی در خوزستان به نام «هرمزد اردشیر»، دو شهر در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%AF_(%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82)" title="سواد (عراق)">سواد</a> زیر نام «به اردشیر» و «استاباد»، یکی در بحرین با نام «پسا اردشیر» و یکی در نزدیکی <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B5%D9%84" title="موصل">موصل کنونی</a> به نام «نود اردشیر».<sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اگرچه رسیدن تاریخ ساخت همهٔ این شهرها به روزگار شاهنشاهی اردشیر مورد تردید است؛ مثلاً دانسته است که چندین شهر را شاپور یکم «با نامی مرکب با اردشیر» به افتخار پدرش بنیان نهاد. این درحالی‌است که برخی دیگر به‌دست دیگر اردشیرنامان بنیان نهاده شده‌اند.<sup id="cite_ref-158" class="reference"><a href="#cite_note-158"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ایدئولوژی_دولتی_و_اندیشهٔ_ایرانشهری"><span id=".D8.A7.DB.8C.D8.AF.D8.A6.D9.88.D9.84.D9.88.DA.98.DB.8C_.D8.AF.D9.88.D9.84.D8.AA.DB.8C_.D9.88_.D8.A7.D9.86.D8.AF.DB.8C.D8.B4.D9.87.D9.94_.D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86.D8.B4.D9.87.D8.B1.DB.8C"></span>ایدئولوژی دولتی و اندیشهٔ ایرانشهری</h3></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir_i%27s_relief_at_Firuzabad,_Fars,_Iran.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Ardashir_i%27s_relief_at_Firuzabad%2C_Fars%2C_Iran.JPG/300px-Ardashir_i%27s_relief_at_Firuzabad%2C_Fars%2C_Iran.JPG" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Ardashir_i%27s_relief_at_Firuzabad%2C_Fars%2C_Iran.JPG/450px-Ardashir_i%27s_relief_at_Firuzabad%2C_Fars%2C_Iran.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Ardashir_i%27s_relief_at_Firuzabad%2C_Fars%2C_Iran.JPG/600px-Ardashir_i%27s_relief_at_Firuzabad%2C_Fars%2C_Iran.JPG 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption>نخستین سنگ‌نگارهٔ «دیهیم‌ستانیِ» و دومین سنگ‌نگارهٔ اردشیر از اهورامزدا، اردشیر ایستاده در پیشاپیش ملازمانش، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%DA%AF%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="شهر گور">شهر گور</a> (فیروزآباد کنونی)</figcaption></figure> <p>بقایای ویرانه‌های <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D8%AF" title="پاسارگاد">پاسارگاد</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="تخت جمشید">تخت جمشید</a> می‌توانست یادمانی پایدار از شکوه گذشتهٔ ایالت پارس باشد؛ گرچه آگاهی از وجود یک امپراتوری بزرگ اغلب به دست فراموشی سپرده شده‌بود. برپایهٔ دانسته‌های موجود از سکه‌های حاکمان محلی پارس پیش از برآمدن ساسانیان، تقریباً از اندکی پس از مرگ اسکندر مقدونی، بی‌انقطاع دستِ کم یک پادشاه محلی در سرزمین پارس حکومت می‌کرده است.<sup id="cite_ref-159" class="reference"><a href="#cite_note-159"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نخستین شاهان محلی پارس به «فره‌ترکه»، به معنای والی یا فرمانروا معروف بوده‌اند؛<sup id="cite_ref-161" class="reference"><a href="#cite_note-161"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آنان بر سکه‌هایشان عنوان «فرمانروای خدایان» (فره‌ترکهٔ بغان)<sup id="cite_ref-162" class="reference"><a href="#cite_note-162"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> را می‌نگاشته‌اند؛ این سکه‌نبشته، محل مطالعات مهمی چند بوده است. <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%AA%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%88_%D9%BE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%86%D9%88" title="آنتونیو پانائینو">پانائینو</a> چنین می‌پندارد که مُراد از عبارت «خدایان» (بغان)، ایزدانی همچو «اهورامزدا»، «میترا» و «آناهیتا» است که مورد حمایت هخامنشیان می‌بودند. <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">دریایی</a> برآن است که «خدایان»، اشاره به شاهان هخامنشی می‌دارد و نه «ایزدان تحت حمایت ایشان». وی می‌افزاید که «خدایان» (بغان) یادشده بر سکه‌ها، همان شاهان هخامنشی بودند که پس از مرگ، توسط سلوکیان پرستیده شدند. این احتمالاً دلیل آن است که چیزی که امروزه بر سکه‌های اردشیر و دیگر شاهنشاهان متقدم ساسانی «بغ» به‌معنای «خدایگان» خوانده می‌شود، ریشه در مفاهیم یونانی می‌دارد.<sup id="cite_ref-163" class="reference"><a href="#cite_note-163"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از شواهد نام‌شناختی و شمایل‌شناختی این سکه‌ها چنین برمی‌آید که یاد هخامنشیان و دلبستگی به آیین آتش —از اصول دیانت زردشتی— در پارس همچنان وجود داشته است. شباهت سکه‌های اردشیر بابکان با سکه‌های واپسین شاهان محلی پارس، گویای وجود سنتی ایرانی و دلبستگی پادشاهان محلی بدان است.<sup id="cite_ref-164" class="reference"><a href="#cite_note-164"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر سکهٔ هوبرز،<sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یکی از شاهان محلی پارس، چنین نوشته شده است: «هوبرز، فرمانروا از ایزدان، پسر یک پارسی».<sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اهمیت این سکه‌نبشته در این است که نشان می‌دهد عنوان روی سکه‌های اردشیر بابکان «مزداپرست، خدایگان اردشیر شاهنشاهِ ایران که <i>چهره از یزدان می‌دارد</i>»<sup id="cite_ref-167" class="reference"><a href="#cite_note-167"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ادامهٔ سنت فره‌ترکه‌هاست.<sup id="cite_ref-168" class="reference"><a href="#cite_note-168"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از دگرسوی با بودن نام‌های پادشاهانی مانند داریوش و اردشیر بر سکه‌های شاهان محلی این خطه، اگر انگاشته نشود که دودمانی فرعی از هخامنشیان همچنان در پارس حاکم بوده‌اند، حداقل ادامهٔ حیات پاره‌ای از سنت‌های هخامنشی را گواهی می‌دهد.<sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به هر روی، به قدرت رسیدن اشکانیان به مثابهٔ چیرگی ایرانیان صحراگرد و دورافتاده بر ایرانیان شهرنشین بود؛ دستهٔ دوم که نسبت به دسته نخست ریشه‌دارتر و دارای اصالت ملی بیشتری بودند، با دید خصومت‌آمیز به پارتیان نگریسته، آنان را غاصبانی بدوی می‌انگاشتند که حق آنان را پایمال کرده‌اند و پارس سردستهٔ این مناطق بود.<sup id="cite_ref-171" class="reference"><a href="#cite_note-171"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>اردشیر نقش بسزایی در توسعهٔ ایدئولوژی شاهنشاهی داشته است.<sup id="cite_ref-172" class="reference"><a href="#cite_note-172"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وی کوشید تا خویش را به‌مثابهٔ مزداپرستی مرتبط با خدا و دارندهٔ <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1" title="فر">فَرّه ایزدی</a> بنمایاند. ادعای مشروعیت پادشاهی وی به‌عنوان نورسته‌ای برحق از نسل شاهان اسطوره‌ای ایرانی و نیز تبلیغات منتسب به اردشیر علیه مشروعیت و نقش پارتیان در توالی تاریخ ایرانی، مؤید جایگاه ممتازی‌است که میراث هخامنشی در ذهن نخستین شاهنشاهان ساسانی می‌داشت. اگرچه دیدگاه رایج برآن است احتمالاً ساسانیان چندان دربارهٔ هخامنشیان و وضعیتشان نمی‌دانسته‌باشند.<sup id="cite_ref-173" class="reference"><a href="#cite_note-173"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از دگر سوی، <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D8%B4%D9%87%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="علیرضا شاپور شهبازی">شهبازی</a> چنین می‌پندارد که نخستین شاهنشاهان ساسانی، با هخامنشیان آشنا می‌بودند و شاهنشاهان متأخر ایشان، به‌عمد به کیانیان روی آوردند. دریایی نیز در همین راستا می‌افزاید که ساسانیان آگاهانه هخامنشیان را نادیده گرفتند تا بتوانند پیشینهٔ خود را به <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="کیانیان">کیانیان</a> برسانند؛ وز همین بود که تاریخ‌نگاری مقدس را در پیش گرفتند. در این شیوه از تاریخ‌نگاری، آگاهی جامعه و دستگاه دیوانی اهمیتی نداشته و دربار به‌یاری دستگاه دینی بود که تاریخ دلخواه خویش را می‌پراکند.<sup id="cite_ref-174" class="reference"><a href="#cite_note-174"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اردشیر برای یادبودهای پیروزی‌هایش، اقدام به نقر سنگ‌نگاره در فیروزآباد، نقش رجب و نقش رستم کرده است؛ در سنگ‌نگارهٔ وی در نقش رستم، اردشیر و اهورامزدا سوار بر اسب در برابر یکدیگرند و جسد اردوان و اهریمن زیر سم اسبان اردشیر و اهورامزدا تصویر شده است. از این نقش چنین برمی‌آید که اردشیر می‌پنداشته یا می‌خواسته که دیگران بپندارند که حاکمیت وی بر سرزمینی که در کتیبه‌ها «ایرانشهر»<sup id="cite_ref-175" class="reference"><a href="#cite_note-175"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> خوانده می‌شده، از سوی پروردگار مقرر شده است. واژهٔ ایران، پیش از این، در اوستا و به‌عنوان «نام سرزمین اسطوره‌ای آریاییان» بکار می‌رفت؛ در دوران اردشیر، عنوان «ایران» بر جغرافیای زیر حاکمیت ساسانیان اطلاق شد. اندیشهٔ «ایران»، هم برای جوامع زردشتی و هم غیر زرتشتی سراسر شاهنشاهی پذیرفته شد و حافظهٔ جمعی ایرانیان در مراحل گوناگون و لایه‌های مختلف جامعهٔ ایرانی تا دوران مدرن امروز ادامه یافته و زنده مانده است. آنچه روشن است، مفهوم «ایرانشهر» کاربردی مذهبی نیز داشته و سپس به پیدایش صورت سیاسی آن به‌معنای مجموعه‌ای از سرزمین‌ها انجامیده است.<sup id="cite_ref-176" class="reference"><a href="#cite_note-176"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-177" class="reference"><a href="#cite_note-177"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardeshir_Babakan_and_Ahuramazda_Photo_From_Sahand_Ace.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Ardeshir_Babakan_and_Ahuramazda_Photo_From_Sahand_Ace.jpg/300px-Ardeshir_Babakan_and_Ahuramazda_Photo_From_Sahand_Ace.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Ardeshir_Babakan_and_Ahuramazda_Photo_From_Sahand_Ace.jpg/450px-Ardeshir_Babakan_and_Ahuramazda_Photo_From_Sahand_Ace.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Ardeshir_Babakan_and_Ahuramazda_Photo_From_Sahand_Ace.jpg/600px-Ardeshir_Babakan_and_Ahuramazda_Photo_From_Sahand_Ace.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a><figcaption>دومین سنگ‌نگارهٔ «دیهیم‌ستانیِ» و سومین سنگ‌نگارهٔ اردشیر از اهورامزدا، کنده شده در <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B1%D8%AC%D8%A8" title="نقش رجب">نقش رجب</a></figcaption></figure> <p>برگزیدن جایی همچو نقش رستم که آرامگاه شاهان هخامنشی‌است برای سنگ‌نگاری و کتیبه‌نویسی، مکان معبد آناهیتا در اصطخر و بودن نام برخی شاهان هخامنشی به عنوان نیا در شجره‌نامهٔ افسانه‌ای ساسانیان، نمایانگر وجود گرایش به هخامنشیان در روزگار نخست ساسانیان می‌باشد. مدارک بسیاری در نوشته‌های پارسی میانه و عربی-فارسی وجود می‌دارد که نشانگر وجود مواجهٔ پرخاشگرانهٔ ساسانیان با روم برای بازگشت به وضعیت باشکوه گذشته در غرب است و چنین انگاشته شده که این عظمت توسط رومیان گرفته شده است. در این باره <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">طبری</a> آورده است که اردشیر مدعی بود و اعلان می‌داشت که برای گرفتن انتقام <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B4_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="داریوش سوم">دارای دارایان</a> (دارا بن دارا) که به‌دست اسکندر مقدونی شکست خورد و کشته شد بپای خاسته است. مورخان رومی همچو <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="هرودین">هرودین</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D9%86_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="دیون کاسیوس">دیون کاسیوس</a> نیز ذکر گزارش‌هایی پیرامون «بازگشت‌خواهی ساسانیان به شکوه و قلمروی هخامنشیان» را به میان آورده‌اند؛ این گزارش‌های مورخان رومی نشان می‌دهد که رومیان اهداف سیاست خارجی ساسانیان را به خوبی درک کرده بودند اگرچه درک درستی از تغییر و دگرگونی سلسلهٔ شاهنشاهی ایران نداشتند. این نکته قابل توجه است که جایگاه اسکندر در اندیشهٔ بازگشت‌خواهی ساسانیان —که به‌عنوان نابودگر ایران شناخته می‌شد—، در آن هنگام مصادف و منطبق شده‌بود با ایدهٔ «تقلید و بزرگداشت از اسکندر» در میان امپراتوران روم؛ کاراکالا خویش را «اسکندر دوم» می‌خواند و «الکسندر سوروس» وی را گرامی می‌داشت.<sup id="cite_ref-178" class="reference"><a href="#cite_note-178"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%DA%A9%D8%AA%D9%86%D9%87%D9%88%D9%81%D9%86" title="اریش کتنهوفن">کتنهوفن</a>، رابین و هویسه، برآن‌اند، آن دسته از منابع یونانی-رومی که از باخبر بودن ساسانیان از هخامنشیان و بازگشت‌خواهی توسعه‌طلبانهٔ ایشان به اراضی هخامنشیان گزارش‌هایی داده‌اند، کارکردی تبلیغاتی می‌داشته و می‌باید در چارچوب اندیشه‌های امپراتوری روم تفسیر شوند.<sup id="cite_ref-179" class="reference"><a href="#cite_note-179"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما چیزی که واضح است، ادعای اردشیر و بعدتر پسرش شاپور بر اراضی رومی‌است. دریایی برآن‌است که سبب جنگ‌های اردشیر و شاپور با روم، برای انطباق آرمان‌های ارضی خویش با سنت‌ها بوده است؛ وی چنین می‌پندارد که ادعای ساسانیان بر سرزمین‌های آسیایی به مثابهٔ میراث پدران خویش، مبنای اساطیری می‌داشته و از داستان اسطوره‌ایِ فریدون تقسیم جهان میان پسرانش (سلم و تور و ایرج) ناشی می‌شده است؛ در این اسطوره، فریدون پادشاهی توران را به تور و روم را به سلم می‌بخشید و ایران [که بهترین جای جهان است] را به ایرج؛ برادران بر وی رشک می‌برند و جهان اندر جنگ فرومی‌غلطد. ساسانیان نیز با نگاهی اساطیری، خویش را فرزندان ایرج و رومیان را وارثان سلم می‌پنداشتند. دریایی ادامه می‌دهد که فقط این‌چنین می‌توان بر ادعاهای ارضی ساسانیان که در آثار دیوکاسیوس و هردویان آمده است، پی برد. وی برآن است که ادعاهای ارضی ساسانیان، اساساً با آنِ هخامنشیان متفاوت بوده است.<sup id="cite_ref-180" class="reference"><a href="#cite_note-180"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naqsh_i_Rustam._Investiture_d%27Ardashir_2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Naqsh_i_Rustam._Investiture_d%27Ardashir_2.JPG/300px-Naqsh_i_Rustam._Investiture_d%27Ardashir_2.JPG" decoding="async" width="300" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Naqsh_i_Rustam._Investiture_d%27Ardashir_2.JPG/450px-Naqsh_i_Rustam._Investiture_d%27Ardashir_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Naqsh_i_Rustam._Investiture_d%27Ardashir_2.JPG/600px-Naqsh_i_Rustam._Investiture_d%27Ardashir_2.JPG 2x" data-file-width="2997" data-file-height="1765" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان">سومین سنگ‌نگارهٔ «دیهیم‌ستانی» چهارمین سنگ‌نگارهٔ اردشیر از اهورامزدا، کنده شده در نقش رستم</a>. اردشیر و اهورامزدا سوار بر اسب در برابر یکدیگر، تن بی جان اردوان و اهریمن زیر سم اسبان اردشیر و اهورامزدا و اردشیر درحال ستاندن دیهیم شهریاری از اهورامزدا.</figcaption></figure> <p>در تبارشناسی افسانه‌ای ساسانیان نیز که در کارنامهٔ اردشیر بابکان پدیدار گشته است، از پیوند خویشی میان ساسانیان و هخامنشیان یاد می‌شود. در این کتاب اندیشه‌ای که بازتاب یافته است همانا پیوند ساسان نیای دودمان ساسانی با نوادگان داریوش از یکسوی و پادشاهان محلی پارس از سوی دیگر است. اگرچه ساسانیان در سدهٔ پنجم میلادی نسب و نیای خود را به پادشاهان اسطوره‌ای اوستا یعنی <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="کیانیان">کیانیان</a> رسانیدند که نمودش افزوده گشتن لقب «کی» به القاب شاهنشاهان ساسانی می‌باشد.<sup id="cite_ref-181" class="reference"><a href="#cite_note-181"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>این پرسش که آیا این دست ادعاها و نقشه‌ها و کین‌خواهی‌ها به همان شکل که منابع تاریخی آورده‌اند، به واقع توسط خود اردشیر مطرح شده است یا بعدترها به وی به عنوان بنیان‌گذار شاهنشاهی منتسب شده، به سبب نبود منابع کافی هنوز بی‌پاسخ مانده است؛ اگرچه انتساب این ادعاها پس از حیات اردشیر بدو منطقی‌تر می‌نماید. با این اوصاف، در این موضوع شکی نیست که دیدگاه‌های بلندپروازانهٔ اردشیر پیرامون سیاست و رابطه با جهان خارج، برپایهٔ از سرگیری و تکرار موفقیت‌های هخامنشیان شکل گرفته بود. به هر روی دانایی ساسانیان از هخامنشیان، دانسته‌هایی سطحی و مبهم بوده و مبنایی باقاعده و تاریخی نداشته است.<sup id="cite_ref-182" class="reference"><a href="#cite_note-182"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در همین راستا، <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C" title="ریچارد فرای">ریچارد فرای</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">دریایی</a> برآنند که آن بخش از منابع عربی-فارسی (مانند طبری) که دربردارندهٔ تاریخ ساسانیان از آغاز تا روزگار خسرو انوشیروان است را باید به دیدهٔ تردید نگریست؛ ایشان این نگاه تردید آلود را بر متونی همچو کارنامهٔ اردشیر بابکان نیز روا می‌دانند؛ این نگاه تردیدآمیز از آن سبب بوده است که اکثر منابع تاریخ ایرانی در دورهٔ خسرو انوشیروان و به دست کاتبان دربار و روحانیون تدوین می‌کردند تا تاریخ گذشتگان خویش را با جهان‌بینی آن روز شاهنشاهی ساسانی تطبیق دهند و به طریق اولی تصویری آرمانی و منطبق بر آرمان‌های خسرو انوشیروان از اردشیر بابکان ترسیم کنند.<sup id="cite_ref-183" class="reference"><a href="#cite_note-183"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سیاست_دینی"><span id=".D8.B3.DB.8C.D8.A7.D8.B3.D8.AA_.D8.AF.DB.8C.D9.86.DB.8C"></span>سیاست دینی</h3></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39598369">.mw-parser-output .quotebox{background-color:#F9F9F9;border:1px solid #aaa;box-sizing:border-box;padding:10px;font-size:88%;max-width:100%}.mw-parser-output .quotebox.floatleft{margin:.5em 1.4em .8em 0}.mw-parser-output .quotebox.floatright{margin:.5em 0 .8em 1.4em}.mw-parser-output .quotebox.centered{overflow:hidden;position:relative;margin:.5em auto .8em auto}.mw-parser-output .quotebox.floatleft span,.mw-parser-output .quotebox.floatright span{font-style:inherit}.mw-parser-output .quotebox>blockquote{margin:0;padding:0;border-right:0;font-family:inherit;font-size:inherit}.mw-parser-output .quotebox-title{text-align:center;font-size:110%;font-weight:bold}.mw-parser-output .quotebox-quote>:first-child{margin-top:0}.mw-parser-output .quotebox-quote:last-child>:last-child{margin-bottom:0}.mw-parser-output .quotebox-quote.quoted:before{font-family:"Times New Roman",serif;font-weight:bold;font-size:large;color:gray;content:" “ ";vertical-align:-45%;line-height:0}.mw-parser-output .quotebox-quote.quoted:after{font-family:"Times New Roman",serif;font-weight:bold;font-size:large;color:gray;content:" ” ";line-height:0}.mw-parser-output .quotebox .left-aligned{text-align:left}.mw-parser-output .quotebox .right-aligned{text-align:right}.mw-parser-output .quotebox .center-aligned{text-align:center}.mw-parser-output .quotebox .quote-title,.mw-parser-output .quotebox .quotebox-quote{display:block}.mw-parser-output .quotebox cite{display:block;font-style:normal}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .quotebox{width:100%!important;margin:0 0 .8em!important;float:none!important}}</style><div class="quotebox pullquote floatleft" style="width:250px; R;"> <div class="quotebox-title" style="font-size:90%">مسعودی در <i><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8" class="mw-redirect" title="مروج‌الذهب">مروج‌الذهب</a></i>، اندرز اردشیر به پسرش شاپور پیرامون اختلاط دین و شهریاری را چنین آورده است:</div> <blockquote class="quotebox-quote right-aligned" style=""> <p>... بدان دین و شاهی برادرانی توأمند و بی‌تختِ شاهی، دین نمی‌پاید و شهریاری بی‌دین برجای نمی‌ماند. دین بنیان شاهی است و شاهی ستون دین. </p> </blockquote> <p><cite class="left-aligned" style=""><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۱۱۲</bdi>.</cite> </p> </div> <p>بابک موبد بزرگ معبد آناهیتا در اصطخر و پدر اردشیر پایه‌گذار دودمان ساسانی بود که با آغاز حکومت وی، دین بر تخت ایران برنشست. شاید اعتبار موبدانی بابک درگرفتن قدرت از گوچهر بازرنگی حاکم وقت پارس —که علاقه‌ای به پیروی از آئین آتش‌نشان نمی‌داد— کمک کرده‌باشد. در تصویری مخدوش، بابک و پسرش <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">شاپور</a> بر دیواری در تخت جمشید نشان داده شده‌اند؛ در این تصویر، بابک و شاپور هردو تن‌پوش سر همسانی همانند آنِ <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a> بر سکه‌هایش بر سر می‌دارند؛ در این تصویر بابک در مقام دوگانهٔ شاه-موبد درحالی نمایان شده است که با یک دست دستهٔ شمشیرش را در مشت می‌فشارد و با دستی دیگر آتش آذرگاه را برهم زده و هیمه بر آن می‌افزاید. شاپور پسر بابک نیز سوار بر اسب، با یک دست شمشیرش را در مشت فشرده و با دستی دیگر حلقهٔ روبان‌داری را که نشان شاهی‌است می‌ستاند. اردشیر که در حدود ۲۲۰ میلادی به جای برادرش شاپور بر تخت حکومت پارس می‌نشیند، در نخستین سکه‌هایش، همان تاج برادرش شاپور را —منتها از روبرو— بر سر می‌دارد و بر پشت سکه نیز تصویر پدرش بابک نقش بسته است.<sup id="cite_ref-184" class="reference"><a href="#cite_note-184"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دین زرتشت تا هنگام روی کار آمدن اردشیر بابکان، آیین مورد ایمان و زیر چتر پشتیبانی ساسانیان بود. باور رایج بر این بوده است که با برآمدن اردشیر، پریستاران آتشکده‌ها مورد توجه و احترام قرارگرفتند و دگراندیشان مورد آزار؛ ولی این روایت امروزه محل اختلاف چندی است. اگرچه هیچ مقام برجستهٔ آیین زرتشتی، جایگاه ارجمندی در دربار او نداشت، ولی به نظر می‌آید نخستین پویه‌ها برای نهادینه‌کردن دین زرتشت به عنوان دینی دولتی در زمان اردشیر انجام شده‌باشد؛ همچنین سنت‌های برجای ماندهٔ هخامنشی، هلنی و اشکانی نیز در هم آمیخته‌شده و در این دوره مورد استفاده قرارگرفت.<sup id="cite_ref-185" class="reference"><a href="#cite_note-185"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Khan_Takhti_AP.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Khan_Takhti_AP.JPG/250px-Khan_Takhti_AP.JPG" decoding="async" width="250" height="333" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Khan_Takhti_AP.JPG/375px-Khan_Takhti_AP.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Khan_Takhti_AP.JPG/500px-Khan_Takhti_AP.JPG 2x" data-file-width="2736" data-file-height="3648" /></a><figcaption>چهارمین سنگ‌نگارهٔ «دیهیم‌ستانیِ» و پنجمین سنگ‌نگارهٔ اردشیر ا در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AA%D8%AE%D8%AA%DB%8C" title="سنگ‌نگاره ساسانی خان‌تختی">خان‌تختی</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B3" title="سلماس">سلماس</a></figcaption></figure> <p>اردشیر در سکه‌ها و در کتیبه‌اش در نقش رستم، خود را مزداپرست و از تبار ایزدان خوانده است.<sup id="cite_ref-186" class="reference"><a href="#cite_note-186"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سکه‌های بعدی اردشیر، تاج دندانه‌دار به جای سرپوش سنتی بر سرش نقش شده است؛ این تغییر در کنار افزوده شدن عبارت «... چهر از یزدان می‌دارد» (از نسل ایزدان است)، نشان دهندهٔ پایگاه ایزدی اردشیر است. این تاج دندانه‌دار، به‌سان همان تاجی‌است که بر سر اهورامزدا در سنگ‌نگاره‌های دیهیم‌ستانی در نقش رستم تصویر شده است و دانسته نیست که تاج اهورامزدا از تاج اردشیر گرفته شده است یا برعکس.<sup id="cite_ref-187" class="reference"><a href="#cite_note-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> باورهای او نیز بر پشت سکه‌هایش با به نمایش‌کشیدن آتشکده نمایان شده است. نقش برجسته‌های او در فیروزآباد، نقش رستم و نقش رجب، وی را نزدیک به اهورامزدا نشان داده‌اند. التفات اهورامزدا به اردشیر، به موجب اندیشه‌های اسطوره‌ای ایرانی، به صورت <i><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87" title="فره">فَرّه</a></i> نمود یافته است که آن را می‌توان با «توخهٔ» یونانی و «فورتونای» رومی سنجید. فره‌مندی اردشیر، مشروعیت پادشاهی وی را می‌رساند. بنیادگذاری آتشکده‌ها و اعطای وقوفات بدان‌ها به‌همراه توجه به متون دینی زردشتی، یکی دیگر از راه‌های کسب مشروعیت اردشیر بود؛ آتشکده‌ای ویژه به نام «آتش اردشیر» نیز در آغاز شاهی او پایه‌ریزی شد که شاپور یکم در کتیبه‌اش در بیشاپور از آن نام‌برده است. <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="علی بن حسین مسعودی">مسعودی</a> در <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8_%D9%88_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%87%D8%B1" title="مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر">مروج‌الذهب</a> سخنانی را بدو منسوب نموده است: </p> <table class="cquote" role="presentation" style="margin:auto; border-collapse: collapse; border: none; background-color: transparent; width: auto;"> <tbody><tr> <td style="width: 20px; vertical-align: top; border: none; color: #B2B7F2; font-size: 40px; font-family: 'Times New Roman', Times, serif; font-weight: bold; line-height: .6em; text-align: right; padding: 10px 10px;">« </td> <td style="vertical-align: top; border: none; padding: 4px 10px;">بدان که دین و مُلک دو برادرند که یکی بی‌دیگری نتواند بود، چون دین اساس پادشاهی است و پادشاهی حامی دین. هرچه بر اساس قرار ندارد معدوم می‌شود و آنچه نگاه‌دار ندارد ضایع می‌گردد.<sup id="cite_ref-188" class="reference"><a href="#cite_note-188"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td> <td style="width: 20px; vertical-align: bottom; border: none; color: #B2B7F2; font-size: 40px; font-family: 'Times New Roman', Times, serif; font-weight: bold; line-height: .6em; text-align: left; padding: 10px 10px;">» </td></tr> </tbody></table> <p>سیاست اردشیر در برابر جوامع نامزداپرست درون قلمروش، روزگاری دشوار را برای ایشان پدیدآورده بود. یهودیان و باورمندان به برخی آیین‌های دیگر، در دورهٔ اشکانیان کم‌وبیش مورد بردباری قرار می‌گرفتند و استقلال محدودی نیز داشتند. اردشیر و سپس پسرش شاپور —به ویژه در آغاز سلطنتش— کوشیدند تا خودمختاری یهودیان را محدود کرده و آنان را از حقوق مستقل قضایی و قانونی‌شان محروم سازند؛ انگیزهٔ این اقدامات احتمالاً گسترش جامعهٔ زرتشتی بوده‌باشد. با مسیحیان <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان سریانی">سریانی‌زبان</a> با بردباری و نرمش بیشتری برخورد می‌شد و بر جمعیت آنان تا میانهٔ سدهٔ سوم میلادی افزوده‌شد. <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="مانی">مانی</a> تا زمان مرگ اردشیر دعوتش را آشکار ننمود؛ شاید به درستی دریافته‌بود که <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور</a> گوشی شنواتر از پدرش می‌دارد.<sup id="cite_ref-189" class="reference"><a href="#cite_note-189"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="دربار_و_مناصب_دولتی"><span id=".D8.AF.D8.B1.D8.A8.D8.A7.D8.B1_.D9.88_.D9.85.D9.86.D8.A7.D8.B5.D8.A8_.D8.AF.D9.88.D9.84.D8.AA.DB.8C"></span>دربار و مناصب دولتی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%DB%8C%D8%A8%D9%87%D9%94_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85_%D8%A8%D8%B1_%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" class="mw-redirect" title="کتیبهٔ شاپور یکم بر کعبه زرتشت">کتیبهٔ شاپور یکم بر کعبه زرتشت</a></div> <p>ترتیب اولویت بزرگان دربار اردشیر، برپایهٔ <a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%DB%8C%D8%A8%D9%87%D9%94_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85_%D8%A8%D8%B1_%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" class="mw-redirect" title="کتیبهٔ شاپور یکم بر کعبه زرتشت">کتیبهٔ شاپور یکم بر کعبه زرتشت</a> دانسته است. بدین ترتیب نخست چهار شاه با داشتن حق جانشینی مورثی در خانوادهٔ خویش به‌شمول سَتارُپ شاه اَبَرینَگ (ابرینه؛ «[سرزمین‌های] فراتر»؛ نیشابور، یا خراسان)، اردشیر شاهِ مرو، اردشیر شاهِ کرمان، اردشیر سکانشاه (سیستان‌شاه)<sup id="cite_ref-190" class="reference"><a href="#cite_note-190"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آمده است. پس از آن، نام سه ملکه به‌قرار «<a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%DA%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="دینگ بازرنگی">دینگ بازرنگی</a>» مادربزرگ اردشیر، «<a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%A9_(%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9)" title="رودک (همسر بابک)">رودک</a>» مادر اردشیر و «<a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%DA%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="دینگ بابکان">دینگ بابکان</a>» خواهر و همسر اردشیر ذکر شده است. سپس نام «اردشیر بیدخش» و «بابک هزاربد» و پنج عضو از خاندان‌های بزرگ، به‌ترتیب «دیهین» از خاندان وراز، ساسان از <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%86" title="خاندان سورن">خاندان سورن</a>، ساسانِ اندیگان‌خدای و پیروز و گوک از <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86" title="خاندان کارن">خاندان کارن</a><sup id="cite_ref-191" class="reference"><a href="#cite_note-191"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌همراه «ابرسامِ فَراردشیر» که احتمالاً مشاور ارشد بوده، آمده است. پس از آن، ذکر نامِ پانزده شخصیت برجسته به‌میان آمده که شامل «سپهبد»، «دبیرفت»، آیوندبد (رئیس تشریفات)، فرمدار و دبیرانش و مقامات مذهبی شامل هیربد و موبد و مغ، گفته شده است. براساس این کتیبه، مناصب <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%B0%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="وزرگ فرمذار">بزرگ فرمدار</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%A8%D8%AF_%D9%85%D9%88%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="موبد موبدان">موبدان موبد</a> و <a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D8%B1%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%87%DB%8C%D8%B1%D8%A8%D8%AF" title="هیربدان هیربد">هیربدان هیربد</a>، در زمان اردشیر هنوز پایه‌گذاری نشده‌بودند.<sup id="cite_ref-192" class="reference"><a href="#cite_note-192"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-193" class="reference"><a href="#cite_note-193"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از این فهرست می‌توان چنین پنداشت که در منابع متأخر ساسانی، در نام‌ها و رویدادهای مهم آن روزگار، تحریفاتی رخ داده است؛ مثلاً در تاریخ روایی ایران، سرزمینی که «مهرک اندیگان» حاکمش بوده را «بزرگ‌ترین دشمنان اردشیر» نامیده‌اند؛ حال آنکه منطقهٔ مذکور، زیر فرمانروایی ساسان شاه اندیگان<sup id="cite_ref-194" class="reference"><a href="#cite_note-194"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بوده و در کتیبهٔ مذکور، در شمار مناطق هوادار اردشیر یاد شده است. از این فهرست چنین پیداست که گروهی همداستان در حمایت از اردشیر پدید آمده بودند که غیر از شاهان <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="اندیگان (صفحه وجود ندارد)">اندیگان</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%A7%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="اپرناک (صفحه وجود ندارد)">اپرناک</a> و مرو و سیستان، نمایندگان دودمان‌های بزرگ ایران همچو <a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="وراز (صفحه وجود ندارد)">ورازها</a>، سورن‌ها و کارن‌ها نیز در شمار آنان بودند؛ برپایهٔ منابع رومی، برخی از فرمانروایان کوچک میان‌رودانی نیز بدیشان پیوسته بودند.<sup id="cite_ref-195" class="reference"><a href="#cite_note-195"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="اردشیر_در_تاریخ_روایی-اساطیری_ایران"><span id=".D8.A7.D8.B1.D8.AF.D8.B4.DB.8C.D8.B1_.D8.AF.D8.B1_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE_.D8.B1.D9.88.D8.A7.DB.8C.DB.8C-.D8.A7.D8.B3.D8.A7.D8.B7.DB.8C.D8.B1.DB.8C_.D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86"></span>اردشیر در تاریخ روایی-اساطیری ایران</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اردشیر بابکان در تاریخ روایی-اساطیری ایران">اردشیر بابکان در تاریخ روایی-اساطیری ایران</a></div> <p>در تاریخ روایی ایران، اردشیر همچو مردی قهرمان و جسور و دوراندیش و با حس پایمردی و حوصلهٔ فراوان نمایانده شده است؛ بنابراین متون، وی مردی استوار و عین دست یازیدن به خشونت و بی‌رحمی‌های بسیار، همواره رفتاری جوانمردانه می‌داشته و به‌گاه نبرد، همواره پیشاپیش جنگاوران خویش می‌جنگیده است. در متون تاریخ روایی ایران، اردشیر از آن روی کامیاب شد که از نسل دودمان شاهنشاهان باستانی ایران بوده و از سوی یزدان به فرمانروایی ایرانشهر برگزیده شده‌بود. اما در این نکته تردید نیست که موجه جلوه دادن فرمانروایی ساسانیان، بعدها و در اواخر دورهٔ شاهنشاهی آنان با افزودن مطالبی چند بر جریان واقعی رویدادهای آن روزگار صورت پذیرفت و احتمالاً آوردن این مطالب در نوشته‌های رسمی علل سیاسی می‌داشته باشد.<sup id="cite_ref-196" class="reference"><a href="#cite_note-196"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%AA%D9%86%D8%B3%D8%B1" class="mw-redirect" title="نامهٔ تنسر">نامهٔ تنسر</a>، چنین آمده است که ارادهٔ اردشیر بر آن است که کین دارا را از اسکندریان (رومیان) بخواهد. این متن به‌وضوح برای برانگیختگی احساسات ملی ایرانیان نوشته شده بود؛ اگرچه این‌گونه روایات بیشتر مشخصهٔ داستان‌های حماسی می‌دارد، اما این حقیقت روانشناختی را آشکار می‌سازد که ایرانیان، سده‌های درازی عمیقاً احساس دارا بودن هویت ملی می‌داشتند و خود را از دیگر مردمان متمایز می‌دانستند؛ و از همین روی که سرزمین‌های دیگری که ایرانیان بر آنها چیره می‌شدند، هرگز «ایران» نامیده نشدند بلکه «انیران» خوانده شدند.<sup id="cite_ref-197" class="reference"><a href="#cite_note-197"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="سنگ‌نگاره‌های_اردشیر"><span id=".D8.B3.D9.86.DA.AF.E2.80.8C.D9.86.DA.AF.D8.A7.D8.B1.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.A7.D8.B1.D8.AF.D8.B4.DB.8C.D8.B1"></span>سنگ‌نگاره‌های اردشیر</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سنگ‌نگاره‌های اردشیر بابکان">سنگ‌نگاره‌های اردشیر بابکان</a></div> <p>هنر سنگ‌نگاری ساسانیان، به‌دست اردشیر پایه گذارده‌شد و تا زمان شاهنشاهی <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="شاپور دوم">شاپور دوم</a> رونق داشت. این هنر در زمان <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2" title="خسرو پرویز">خسرو پرویز</a> دوباره زنده شد. سنگ‌نگاری‌های اردشیر با اندک نمونه‌های باقی‌ماندهٔ اشکانی، آشکارا متفاوت است و قالب تاریخی تازه‌ای در آنان پیداست. سه سنگ‌نگارهٔ نخست او، سبک‌های مختلفی می‌دارند ولیکن سیر تکاملی روشنی را نشان نمی‌دهند. تنها چهارمین سنگ‌نگاره —یعنی تصویر دیهیم‌ستانی اردشیر در <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85" title="نقش رستم">نقش رستم</a>— ویژگی‌های مشخصی به‌خود می‌دارد که دوباره در سنگ‌نگاره‌های <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a> و جانشینان وی پدیدار می‌شود.<sup id="cite_ref-198" class="reference"><a href="#cite_note-198"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="سکه‌شناسی"><span id=".D8.B3.DA.A9.D9.87.E2.80.8C.D8.B4.D9.86.D8.A7.D8.B3.DB.8C"></span>سکه‌شناسی</h2></div> <p>سکه‌های ضرب‌شده در دوران اردشیر، به‌لحاظ طرحِ نگاشته به سه دستهٔ کلی تقسیم می‌شوند:<sup id="cite_ref-199" class="reference"><a href="#cite_note-199"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>دستهٔ نخست سکه‌هایی هستند که تصویری تمام‌رخ از اردشیر بر روی سکه و نیم‌رخی از <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="بابک پدر اردشیر">بابک پدر اردشیر</a> —که به سبک اشکانیان به‌چپ می‌نگرد— بر پشت سکه نگاشته شده است. بر روی این سکه‌ها عبارت «اردشیر شاه»<sup id="cite_ref-200" class="reference"><a href="#cite_note-200"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و بر پشت سکه عبارت «خدایگان بابک شاه»<sup id="cite_ref-201" class="reference"><a href="#cite_note-201"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نگاشته شده است.<sup id="cite_ref-202" class="reference"><a href="#cite_note-202"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>دستهٔ دوم همانند سایر سکه‌های عصر ساسانی، دارای تصویر نیم‌تنهٔ اردشیر با کلاه یا تاجی برسر در حال نگریستن به سوی راست است؛<sup id="cite_ref-203" class="reference"><a href="#cite_note-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-204" class="reference"><a href="#cite_note-204"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر پشت دستهٔ دوم از سکه‌های اردشیر، —به‌سان همهٔ سکه‌های عصر ساسانی— نمایی از آتشدانِ آتشکده به‌چشم می‌خورد.<sup id="cite_ref-205" class="reference"><a href="#cite_note-205"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-206" class="reference"><a href="#cite_note-206"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر روی دستهٔ دوم از سکه‌ها، عبارت «مزداپرست، خدایگان اردشیر <i>شاهنشاهِ ایران</i> که چهره از یزدان می‌دارد»<sup id="cite_ref-207" class="reference"><a href="#cite_note-207"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نگاشته شده است که نمایانگر باورهای مذهبی اردشیر می‌باشد.<sup id="cite_ref-208" class="reference"><a href="#cite_note-208"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بر روی دستهٔ سوم از سکه‌ها، تصویر اردشیر روبروی تصویر پسرش <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور</a> و عبارت‌های «شاپور <i>شاهِ ایران</i> که چهره از یزدان می‌دارد»<sup id="cite_ref-209" class="reference"><a href="#cite_note-209"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و «آتشِ اردشیر»<sup id="cite_ref-210" class="reference"><a href="#cite_note-210"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نگاشته شده است. پشت سکه‌ها نیز منقوش به آتشدان آتشکده است.<sup id="cite_ref-211" class="reference"><a href="#cite_note-211"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>نشان پشت سکهٔ دستهٔ دوم، نقشی آذرگاهی است برپایهٔ طرحی یافته در پارس و عبارت «آتشِ اردشیر»،<sup id="cite_ref-212" class="reference"><a href="#cite_note-212"><span class="cite-bracket">[</span>پ ۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اشاره به آتشی شاهی می‌دارد که در آغاز سلطنت هر شاه برافروخته می‌شد. بخش پایهٔ پشتیبان آذرگاه، شباهت‌هایی به تخت شاهی هخامنشیان می‌دارد. نوارهای آویخته نیز انتهای پیشانی‌بندی باز —که نماد پادشاهی در سنن ایرانی‌است— انگاشته شده است. بدین‌سال نقشِ پشتِ این دست سکه‌ها، نماینگر دل‌مشغولی اردشیر برای نمایاندن خویش نه صرفاً به‌عنوان جانشین برحق هخامنشیان، بلکه به‌مثابه زردشتی‌ای دیندار است. در آرایش سر و موی، اردشیر در نخستین سکه‌ها به سنن اشکانی پایبند بود و تاجی همانند با تاج‌های دوران <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="مهرداد دوم">مهرداد دوم</a> برگزید. اما در سال‌های پایانی، تاج اصلی اردشیر، از نوعی بود که بخشی از موها، در گویی در بالای سر آراسته شده‌بود؛ گوی و سرپوش، با تورِ ابریشمینی نازک پوشیده و نوارهایی به‌سوی پشت از آن آویخته شده‌بود.<sup id="cite_ref-213" class="reference"><a href="#cite_note-213"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed-hover"> <li class="gallerycaption">سکه‌های اردشیر بابکان</li> <li class="gallerybox" style="width: 204.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 202.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Coin_of_Ardashir_I_and_Papak.jpg" class="mw-file-description" title="سکهٔ دستهٔ یکم اردشیر بابکان در اواخر شاهنشاهی اشکانی ضرب پارس. در این سکه، چهرهٔ اردشیر تمام‌رخ و چهرهٔ پدرزنش، یعنی بابک، نیم‌رخ است."><img alt="سکهٔ دستهٔ یکم اردشیر بابکان در اواخر شاهنشاهی اشکانی ضرب پارس. در این سکه، چهرهٔ اردشیر تمام‌رخ و چهرهٔ پدرزنش، یعنی بابک، نیم‌رخ است." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Coin_of_Ardashir_I_and_Papak.jpg/304px-Coin_of_Ardashir_I_and_Papak.jpg" decoding="async" width="203" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Coin_of_Ardashir_I_and_Papak.jpg/455px-Coin_of_Ardashir_I_and_Papak.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Coin_of_Ardashir_I_and_Papak.jpg/607px-Coin_of_Ardashir_I_and_Papak.jpg 2x" data-file-width="859" data-file-height="425" /></a></span></div> <div class="gallerytextwrapper" style="width: 183px"><div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%87%D9%85_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="درهم ساسانی">سکهٔ</a> دستهٔ یکم اردشیر بابکان در اواخر <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی اشکانی">شاهنشاهی اشکانی</a> ضرب <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)" title="پارس (سرزمین)">پارس</a>. در این سکه، چهرهٔ اردشیر تمام‌رخ و چهرهٔ پدرزنش، یعنی <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3)" class="mw-redirect" title="بابک (شاه پارس)">بابک</a>، نیم‌رخ است.</div> </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 164.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 162.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir_I_Coin.jpg" class="mw-file-description" title="سکهٔ دستهٔ دوم اردشیر بابکان، روی سکه نگاشته‌شده به چهرهٔ اردشیر بابکان و پشت سکه مُنَقش به نماد آتشدان"><img alt="سکهٔ دستهٔ دوم اردشیر بابکان، روی سکه نگاشته‌شده به چهرهٔ اردشیر بابکان و پشت سکه مُنَقش به نماد آتشدان" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Ardashir_I_Coin.jpg/244px-Ardashir_I_Coin.jpg" decoding="async" width="163" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Ardashir_I_Coin.jpg/366px-Ardashir_I_Coin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Ardashir_I_Coin.jpg/488px-Ardashir_I_Coin.jpg 2x" data-file-width="3307" data-file-height="2034" /></a></span></div> <div class="gallerytextwrapper" style="width: 143px"><div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%87%D9%85_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="درهم ساسانی">سکهٔ</a> دستهٔ دوم اردشیر بابکان، روی سکه نگاشته‌شده به چهرهٔ اردشیر بابکان و پشت سکه مُنَقش به نماد آتشدان</div> </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 208.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 206.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Coin_of_Ardashir_I_with_the_crown_of_Ahura_Mazda.jpg" class="mw-file-description" title="سکهٔ دستهٔ دوم اردشیر بابکان با تاج اهورامزدا، ضرب تیسفون در ۲۲۴–۲۴۰ م."><img alt="سکهٔ دستهٔ دوم اردشیر بابکان با تاج اهورامزدا، ضرب تیسفون در ۲۲۴–۲۴۰ م." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Coin_of_Ardashir_I_with_the_crown_of_Ahura_Mazda.jpg/310px-Coin_of_Ardashir_I_with_the_crown_of_Ahura_Mazda.jpg" decoding="async" width="207" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Coin_of_Ardashir_I_with_the_crown_of_Ahura_Mazda.jpg/465px-Coin_of_Ardashir_I_with_the_crown_of_Ahura_Mazda.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Coin_of_Ardashir_I_with_the_crown_of_Ahura_Mazda.jpg/620px-Coin_of_Ardashir_I_with_the_crown_of_Ahura_Mazda.jpg 2x" data-file-width="1461" data-file-height="708" /></a></span></div> <div class="gallerytextwrapper" style="width: 187px"><div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%87%D9%85_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="درهم ساسانی">سکهٔ</a> دستهٔ دوم اردشیر بابکان با تاج <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7" title="اهورامزدا">اهورامزدا</a>، ضرب <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D9%81%D9%88%D9%86" title="تیسفون">تیسفون</a> در ۲۲۴–۲۴۰ م.</div> </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 205.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 203.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Coin_of_Ardashir_I.jpg" class="mw-file-description" title="سکهٔ دستهٔ دوم اردشیر بابکان با سربندی به‌نام کریمبوس، ضرب همدان در ۲۳۳–۲۳۹ م."><img alt="سکهٔ دستهٔ دوم اردشیر بابکان با سربندی به‌نام کریمبوس، ضرب همدان در ۲۳۳–۲۳۹ م." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Coin_of_Ardashir_I.jpg/305px-Coin_of_Ardashir_I.jpg" decoding="async" width="204" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Coin_of_Ardashir_I.jpg/457px-Coin_of_Ardashir_I.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Coin_of_Ardashir_I.jpg/609px-Coin_of_Ardashir_I.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="739" /></a></span></div> <div class="gallerytextwrapper" style="width: 184px"><div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%87%D9%85_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="درهم ساسانی">سکهٔ</a> دستهٔ دوم اردشیر بابکان با سربندی به‌نام <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%B3" title="کریمبوس">کریمبوس</a>، ضرب <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="همدان">همدان</a> در ۲۳۳–۲۳۹ م.</div> </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 198.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 196.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Drachm_of_Ardashir_I_wearing_diadem_and_mural_tiara.jpg" class="mw-file-description" title="سکه اردشیر بابکان با دیهیم و تاج کنگره ای"><img alt="سکه اردشیر بابکان با دیهیم و تاج کنگره ای" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Drachm_of_Ardashir_I_wearing_diadem_and_mural_tiara.jpg/295px-Drachm_of_Ardashir_I_wearing_diadem_and_mural_tiara.jpg" decoding="async" width="197" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Drachm_of_Ardashir_I_wearing_diadem_and_mural_tiara.jpg/443px-Drachm_of_Ardashir_I_wearing_diadem_and_mural_tiara.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Drachm_of_Ardashir_I_wearing_diadem_and_mural_tiara.jpg/590px-Drachm_of_Ardashir_I_wearing_diadem_and_mural_tiara.jpg 2x" data-file-width="1108" data-file-height="564" /></a></span></div> <div class="gallerytextwrapper" style="width: 177px"><div class="gallerytext">سکه اردشیر بابکان با دیهیم و تاج کنگره ای</div> </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 202px"> <div class="thumb" style="width: 200px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Dinar_of_Ardashir_I.jpg" class="mw-file-description" title="سکهٔ دستهٔ دوم و سوم اردشیر بابکان، ضرب تیسفون در ۲۳۰ م."><img alt="سکهٔ دستهٔ دوم و سوم اردشیر بابکان، ضرب تیسفون در ۲۳۰ م." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Dinar_of_Ardashir_I.jpg/300px-Dinar_of_Ardashir_I.jpg" decoding="async" width="200" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Dinar_of_Ardashir_I.jpg/450px-Dinar_of_Ardashir_I.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/17/Dinar_of_Ardashir_I.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a></span></div> <div class="gallerytextwrapper" style="width: 180px"><div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%D8%A7%D8%B1" title="دنار">سکهٔ</a> دستهٔ دوم و سوم اردشیر بابکان، ضرب <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D9%81%D9%88%D9%86" title="تیسفون">تیسفون</a> در ۲۳۰ م.</div> </div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 204px"> <div class="thumb" style="width: 202px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:ArdashirIandShapurICoin.jpg" class="mw-file-description" title="سکهٔ دستهٔ دوم و سوم اردشیر بابکان درکنار پسرش شاپور یکم، ضرب ناآشکار در ۲۳۳/۴ – ۲۳۸/۹ م."><img alt="سکهٔ دستهٔ دوم و سوم اردشیر بابکان درکنار پسرش شاپور یکم، ضرب ناآشکار در ۲۳۳/۴ – ۲۳۸/۹ م." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ArdashirIandShapurICoin.jpg/303px-ArdashirIandShapurICoin.jpg" decoding="async" width="202" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ArdashirIandShapurICoin.jpg/454px-ArdashirIandShapurICoin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ArdashirIandShapurICoin.jpg/605px-ArdashirIandShapurICoin.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="397" /></a></span></div> <div class="gallerytextwrapper" style="width: 182px"><div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%87%D9%85_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="درهم ساسانی">سکهٔ</a> دستهٔ دوم و سوم اردشیر بابکان درکنار پسرش <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a>، ضرب ناآشکار در ۲۳۳/۴ – ۲۳۸/۹ م. </div> </div> </li> </ul> <p>پرپایهٔ پژوهه‌ای از <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%86%D8%B3%DA%A9%D9%88_%DA%A9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="پیرفرانچسکو کالیری">کالیری</a>، بسیاری از نمادهای سکه‌های فره‌ترکه‌ها همچو پرچم، بنای یادواره، هیئت ظاهری شخص ایستاده در روبروی آن، برگرفته از هخامنشیان‌است. دریایی برآن‌است که اگرچه فره‌ترکه‌ها احتمالاً کاربرد درست بنایی همچو <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="کعبه زرتشت">کعبهٔ زردشت</a> را نمی‌دانسته‌باشند، اما هنوز اهمیتی ایدئولوژیک نزد آنان می‌داشت. از این روی، از شباهت سکه‌های اردشیر با سکه‌های متأخر حاکمان محلی پارس، می‌توان چنین پنداشت جنبشی برپایهٔ سنن ایرانی و دلبستگی حاکمان محلی پارس بدان وجود داشته است. البته این لزوماً بدان معنا نیست که اردشیر در همهٔ امور به شاهان محلی پارس مرتبط بوده است.<sup id="cite_ref-214" class="reference"><a href="#cite_note-214"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div style="clear:both;"></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r26758752/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:right;background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tnone center"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:1020px;max-width:1020px"><div class="trow"><div class="theader" style="text-align:center;background-color:">اشکال کلاه‌ها و تاج‌های اردشیر بابکان؛ برگرفته از سکه‌های وی</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir-e-babakn%27s_crown_in_his_coins1.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/54/Ardashir-e-babakn%27s_crown_in_his_coins1.png" decoding="async" width="200" height="199" class="mw-file-element" data-file-width="145" data-file-height="144" /></a></span></div><div class="thumbcaption">کلاه یا تاج برگرفته از سکه‌های دستهٔ یکم اردشیر؛ چهرهٔ تمام‌رخ<sup id="cite_ref-215" class="reference"><a href="#cite_note-215"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-216" class="reference"><a href="#cite_note-216"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-217" class="reference"><a href="#cite_note-217"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></div><div class="tsingle" style="width:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir-e-babakn%27s_crown_on_his_coins2.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/19/Ardashir-e-babakn%27s_crown_on_his_coins2.png" decoding="async" width="200" height="215" class="mw-file-element" data-file-width="130" data-file-height="140" /></a></span></div><div class="thumbcaption">کلاه یا تاج برگرفته از سکه‌های دستهٔ دوم اردشیر؛ چهرهٔ نیم‌رخ<sup id="cite_ref-218" class="reference"><a href="#cite_note-218"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-219" class="reference"><a href="#cite_note-219"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></div><div class="tsingle" style="width:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir-e-babakn%27s_crown_on_his_coins5.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Ardashir-e-babakn%27s_crown_on_his_coins5.png" decoding="async" width="200" height="200" class="mw-file-element" data-file-width="140" data-file-height="140" /></a></span></div><div class="thumbcaption">کلاه یا تاج برگرفته از سکه‌های دستهٔ دوم اردشیر؛ چهرهٔ نیم‌رخ<sup id="cite_ref-220" class="reference"><a href="#cite_note-220"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-221" class="reference"><a href="#cite_note-221"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></div><div class="tsingle" style="width:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir-e-babakn%27s_crown_on_his_coins4.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1f/Ardashir-e-babakn%27s_crown_on_his_coins4.png" decoding="async" width="200" height="200" class="mw-file-element" data-file-width="140" data-file-height="140" /></a></span></div><div class="thumbcaption">سربند بدون کلاه یا تاج برگرفته از سکه‌های دستهٔ دوم اردشیر؛ چهرهٔ نیم‌رخ<sup id="cite_ref-222" class="reference"><a href="#cite_note-222"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-223" class="reference"><a href="#cite_note-223"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></div><div class="tsingle" style="width:202px;max-width:202px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir-e-babakan%27s_crown_on_his_coins3.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/76/Ardashir-e-babakan%27s_crown_on_his_coins3.png" decoding="async" width="200" height="239" class="mw-file-element" data-file-width="113" data-file-height="135" /></a></span></div><div class="thumbcaption">کلاه یا تاج برگرفته از سکه‌های دستهٔ دوم و سوم اردشیر؛ چهرهٔ نیم‌رخ<sup id="cite_ref-224" class="reference"><a href="#cite_note-224"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-225" class="reference"><a href="#cite_note-225"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></div></div></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="میراث"><span id=".D9.85.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D8.AB"></span>میراث</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39598369"><div class="quotebox pullquote floatleft" style="width:250px; R;"> <div class="quotebox-title" style="font-size:90%">گلستان سعدی، باب سوم: در فضیلت قناعت</div> <blockquote class="quotebox-quote left-aligned" style=""> <p>در سیرت اردشیر بابکان آمده است که حکیم عرب را پرسید که روزی چه مایه طعام باید خوردن گفت صد درم سنگ کفایت است گفت این قدر چه قوّت دهد گفت: «این قدر ترا بر پای همی‌دارد و هر چه برین زیادت کنی تو حمال آنی». </p> </blockquote> </div> <p>از میان شاهان ساسانی، به دو تن، یکی اردشیر بابکان و دیگری انوشیروان، بیش از شاهان دیگر اندرز و کلمات حکیمانه نسبت داده شده و در اغلب کتاب‌های ادب و تاریخ عربی و از آنجا، در کتاب‌های اخلاق و تاریخ فارسی، این‌گونه آثار از آنان نقل گردیده است. از اهم آثار منسوب به اردشیر، «عهد» اوست.<sup id="cite_ref-226" class="reference"><a href="#cite_note-226"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="عهد_اردشیر"><span id=".D8.B9.D9.87.D8.AF_.D8.A7.D8.B1.D8.AF.D8.B4.DB.8C.D8.B1"></span>عهد اردشیر</h3></div> <p>عهد اردشیر رساله‌ای است متضمن وصایای سیاسی اردشیر به شاه‌های ایرانی که پس از او به پادشاهی می‌رسند و در آن اندرزهایی را آورده که به کار بستن آنها، به زعم او، در اداره مملکت لازم است.<sup id="cite_ref-227" class="reference"><a href="#cite_note-227"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ابن ندیم یک بار از کتابی به نام کتاب عهد اردشیر یاد می‌کند که آن را احمد بن یحیی بن جابر البلاذری (د ۲۷۹ ه.ق)، یکی از مترجمان فارسی (=پهلوی) به شعر عربی گرد آورده بود. بار دیگر در فصل مربوط به کتاب‌های ایرانیان و رومیان و هندیان و عربان در مواعظ و آداب و حکم کتابی را به نام عهد اردشیر بابکان الی ابنه سابور ذکر می‌کند و چنین می‌نماید که منظور او کتابی دیگر است.<sup id="cite_ref-228" class="reference"><a href="#cite_note-228"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>اصل پهلوی متن عهد اردشیر از میان رفته، اما چند نسخه از ترجمه عربی آن در دست است: </p> <ol><li>متنی که در کنار الغره آمده که احتمالاً در نیمه دوم قرن چهارم تألیف شده و مؤلف آن معلوم نیست. این نسخه در سال ۵۸۴ هجری استنساخ شده است.<sup id="cite_ref-229" class="reference"><a href="#cite_note-229"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>متنی که در تجارب الامم ابن مسکویه آمده است.<sup id="cite_ref-230" class="reference"><a href="#cite_note-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>متنی که در مجموعه متعلق به کتابخانه کوپرولو (شماره ۱۶۰۸) آمده و احتمالاً در آغاز قرن یازدهم هجری از روی نسخه‌ای از قرن ششم استنتاخ شده است.<sup id="cite_ref-231" class="reference"><a href="#cite_note-231"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>متنی که آن را آبی آورده است.<sup id="cite_ref-232" class="reference"><a href="#cite_note-232"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ol> <p>علاوه بر این متن کامل، خلاصه‌ای از آن نیز با عنوان «منتخب من عهد اردشیر بن بابک» در دست است.<sup id="cite_ref-233" class="reference"><a href="#cite_note-233"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دوره اسلامی عهد اردشیر از معروفیت برخوردار بوده و در بسیاری از کتاب‌های تاریخ و ادب از آن یاد شده است. مسعودی از آن یاد کرده و عبارتی از آن را دربارهٔ هزاره آخر آورده است. در مجمل التواریخ و فارسنامه نیز نام آن ذکر گردیده و در کتاب اخیر در مورد انوشیروان آمده است که «عهود اردشیر بن بابک پیش نهاد و وصیت‌های او را که در آن عهود است به کار بست.» همین مطلب را طبری و ثعالبی نیز آورده‌اند. جاحظ عهد اردشیر را همراه با «امثال بزرگمهر» آورده است و می‌نویسد که دبیران (=کُتاب) از آنها استفاده می‌کرده‌اند. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%AF" title="ابوالعباس مبرد">ابوالعباس مبرد</a> (د ۲۸۶ه) می‌نویسند مأمون دستور داده بود که معلم فرزندش الواثق بالله کتاب خدا را بدو یاد دهد و عهد اردشیر را بر او بخواند و او را وادار به حفظ کلیله و دمنه کند.<sup id="cite_ref-234" class="reference"><a href="#cite_note-234"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="عهد_اردشیر_به_پسرش_شاپور"><span id=".D8.B9.D9.87.D8.AF_.D8.A7.D8.B1.D8.AF.D8.B4.DB.8C.D8.B1_.D8.A8.D9.87_.D9.BE.D8.B3.D8.B1.D8.B4_.D8.B4.D8.A7.D9.BE.D9.88.D8.B1"></span>عهد اردشیر به پسرش شاپور</h3></div> <p>ابن ندیم از رساله‌ای با عنوان عهد اردشیر بابکان الی ابنه سابور، در ضمن کتب مواعظ و آداب و حکم، نام می‌برد. احتمالاً این همان متن کوتاهی است که با عنوان نسخهٔ عهد اردشیر الی ابنه سابور در کتاب نهایة الأرب منسوب به اصمعی آمده است. این متن را ظاهراً ابن مقفع یا به احتمال بیشتر مؤلف سیر الملوکی که مآخذ نهایة الأرب بوده، از روی ترجمه عربی عهد اردشیر انتخاب کرده و مطالبی را بر آن از جاهای دیگر افزوده است. ابن قتیبه مطلبی را از اردشیر خطاب به پسرش، به نقل از «کتابٌ من کُتُب العجم»، آورده است که آن را در این عهد می‌یابیم.<sup id="cite_ref-235" class="reference"><a href="#cite_note-235"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ابن ندیم از کتابی به نام سیرت اردشیر یاد کرده است که آبان لاحقی آن را به شعر درآورده است. ظاهراً همین اثر که گردیزی از آن چنین یاد کرده است: «و (اردشیر) کتابی تألیف گردانید اندر پند و سیاست و آن را کارنامه نام کرد.» و ظاهراً این کتاب بجز کارنامه اردشیر بابکان به پهلوی است که اکنون در دست داریم.<sup id="cite_ref-236" class="reference"><a href="#cite_note-236"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="رساله_اردشیر_در_آئین_کشورداری"><span id=".D8.B1.D8.B3.D8.A7.D9.84.D9.87_.D8.A7.D8.B1.D8.AF.D8.B4.DB.8C.D8.B1_.D8.AF.D8.B1_.D8.A2.D8.A6.DB.8C.D9.86_.DA.A9.D8.B4.D9.88.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D8.B1.DB.8C"></span>رساله اردشیر در آئین کشورداری</h3></div> <p>رساله‌ای نیز منسوب به اردشیر در قواعد کشورداری به ترجمه عربی در کتاب نهایة الارب آمده است و در آن دربارهٔ جنگجویان (اساوره)، دبیران (کُتاب)، داورها (قُضاة، لشکرکشی (بعوث و ثغور)، پذیرش سفیر (فی قدوم الوفود علیه من قبل الملوک)، ساختن شهرها (بناء المُدُن)، تدبیر او دربارهٔ خاندان‌های اشراف (تدبیره فی اهل بیوتات الشرف)، دادخواهی (مظالم) و آبادانی سرزمین‌ها (تدبیره عمارة الأرضین) بحث شده است. ترجمه فارسی این رساله در ترجمه نهایة الارب به نام تجارب الامم و نیز در شاهنامه فردوسی آمده است. نمی‌دانیم که این رساله مستقیماً از پهلوی ترجمه شده است یا نه. گریناسکی بر آن است که مؤلفی عربی‌نویس آن را از جاهای گوناگون گردآورده است. وی برای اثبات نظر خود قرائنی را ذکر می‌کند که حاکی از نفوذ قواعد اسلامی در آن است، از جمله این که در این رساله آمده است که یک پنجم از غنائم جنگی خاص شاه است. اما از آنجا که این متن در شاهنامه آمده است، احتمالاً در خداینامه نیز وجود داشته است و مطالبی موافق با قواعد اسلامی در ترجمه بدان افزوده شده است.<sup id="cite_ref-237" class="reference"><a href="#cite_note-237"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="اردشیر_خوره"><span id=".D8.A7.D8.B1.D8.AF.D8.B4.DB.8C.D8.B1_.D8.AE.D9.88.D8.B1.D9.87"></span>اردشیر خوره</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D9%87" class="mw-redirect" title="اردشیر خوره">اردشیر خوره</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ardashir_Babakan%27s_Palace_in_FiruzAbad.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Ardashir_Babakan%27s_Palace_in_FiruzAbad.JPG/220px-Ardashir_Babakan%27s_Palace_in_FiruzAbad.JPG" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Ardashir_Babakan%27s_Palace_in_FiruzAbad.JPG/330px-Ardashir_Babakan%27s_Palace_in_FiruzAbad.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Ardashir_Babakan%27s_Palace_in_FiruzAbad.JPG/440px-Ardashir_Babakan%27s_Palace_in_FiruzAbad.JPG 2x" data-file-width="3338" data-file-height="2432" /></a><figcaption>دورنمایی از <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="کاخ اردشیر بابکان">کاخ اردشیر بابکان</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%DA%AF%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="شهر گور">شهر گور</a> (فیروزآباد کنونی) تالار ورودی و تالارهای جنبین این کاخ بوسیلهٔ طاق چرخی پوشیده شده بوده است. دیوارهای خارج پنجره نداشته، اما دارای ستون‌های برجسته و طاق نما بوده است.<sup id="cite_ref-238" class="reference"><a href="#cite_note-238"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>اردشیر خوره یکی از پنج کوره فارس در عصر ساسانیان تا نخستین سده‌های اسلامی به مرکز شهر گور (معرب: جور) است که توسط اردشیر بنا شده است. این نام به معنی «شکوه اردشیر» است. این شهر احتمالاً پس از پیروزی اردشیر بر اردوان در ۲۲۴ میلادی ساخته شده است. این شهر در کنار کاخ اردشیر (که قبل از شورش، در آن زندگی می‌کرد) ساخته شده است و گفته می‌شود که امپراتور پنج آتشکده کنار این شهر ساخته که مورخ معروف، مسعودی آنها را دیده است.<sup id="cite_ref-239" class="reference"><a href="#cite_note-239"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شهر گور توسط نماینده‌ای از سوی شاه اداره می‌شد.<sup id="cite_ref-240" class="reference"><a href="#cite_note-240"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> گور بعدها توسط عضدالدوله دیلمی به فیروزآباد تغییر نام یافت.<sup id="cite_ref-241" class="reference"><a href="#cite_note-241"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-242" class="reference"><a href="#cite_note-242"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از اردشیر خوره می‌توان به عنوان پایگاه نظامی و یکی از ضراب‌خانه‌های فعال دوره ساسانی نام برد. از آثار اردشیر خوره می‌توان به بنای طربال (منار) کیاخُره در جنب بنای چهار طاق (آتشکده گور)، کاخ اردشیر و در نقش‌برجسته او، کتیبه یابود مهرنرسه (وزیر سه پادشاه ساسانی؛ یزدگرد اول، بهرام گور و یزدگرد دوم) و ۴ آتشکده او اشاره کرد.<sup id="cite_ref-243" class="reference"><a href="#cite_note-243"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بنای شهر الهام گرفته از شیوه معماری دارابگرد و متشکل از دیوارهایی مدور است که دربرگیرنده محوطه‌ای به قطر حدود دو کیلومتر و باروی گلی دوگانه و خندقی به سبک پارتی است و دو محور تقاطع عمود برهم شهر را به چهار بخش با چهار دروازه اصلیِ مهر، بهرام، هرمز و اردشیر تقسیم می‌کند که هر یک به پنج بخش کوچک‌تر تقسیم شده، با خیابان‌های حلقه مانند به هم راه داشته‌اند.<sup id="cite_ref-244" class="reference"><a href="#cite_note-244"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="یادداشت‌ها"><span id=".DB.8C.D8.A7.D8.AF.D8.AF.D8.A7.D8.B4.D8.AA.E2.80.8C.D9.87.D8.A7"></span>یادداشت‌ها</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r37199623">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2 mw-content-ltr" dir="ltr"> <ol class="references"> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">MLKʾn MLKʾ ʾyrʾn / šāhān šāh ī Ērān<div dir="rtl" class="mw-content-rtl">شاهنشاه کوتاه‌شدهٔ اصطلاح شاهان‌شاه و به‌معنای شاهِ شاهان است.</div></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><div dir="rtl" class="mw-content-rtl">واژهٔ «پارس» در سراسر این مقاله اشاره به <i><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)" class="mw-redirect" title="فارس (سرزمین)">سرزمین پارس</a></i> دارد.</div></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">ardaxšīr ī kay pābagān az tōhmag ī Sāsān nāf ī dārāy šāh.</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">Sesen</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text">Frataraka</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text">MLK</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text"><div dir="rtl" class="mw-content-rtl">روی این سکه‌ها تصویر <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="شاپور پسر بابک">شاپور</a> و عبارت:</div><br />bgy šhpwhry MLKʾ<br /><div dir="rtl" class="mw-content-rtl">پشت آن شمایل بابک و عبارت:</div><br />bgy pʾpky MLKʾ<br /><div dir="rtl" class="mw-content-rtl"> نگاشته شده است.</div></span> </li> <li id="cite_note-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-140">↑</a></span> <span class="reference-text">mzdysn bgy ʾrthštr MLKʾ ʾyrʾn</span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a></span> <span class="reference-text">Aprēnak</span> </li> <li id="cite_note-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-145">↑</a></span> <span class="reference-text">Sagestān</span> </li> <li id="cite_note-162"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-162">↑</a></span> <span class="reference-text">prtrkʾ ZY ʾLHYʾ / fratarakā ī bayān</span> </li> <li id="cite_note-165"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-165">↑</a></span> <span class="reference-text">Wahbarz</span> </li> <li id="cite_note-166"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-166">↑</a></span> <span class="reference-text">whwbrz prtrkʾ ZY ʾLHYʾ ʾbr prs</span> </li> <li id="cite_note-167"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-167">↑</a></span> <span class="reference-text">mzdysn bgy ʾrthštr MLKʾn MLKʾ ʾyrʾn MNW čtry MN yzdʾn</span> </li> <li id="cite_note-175"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-175">↑</a></span> <span class="reference-text">ʾyrʾnštry Ērānšahr</span> </li> <li id="cite_note-190"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-190">↑</a></span> <span class="reference-text">stʾlpy ZY ʾplynk MLKʾ; ʾrthštr ZY mlwy MLKʾ; ʾrthštr ZY krmʾn MLKʾ; ʾrthštr ZY skʾn MLKʾ / Satarop ī Abarēnag šāh; Ardašīr ī Marw šāh; Ardašīr ī Kirmān šāh; Ardašīr ī Sakān šāh</span> </li> <li id="cite_note-191"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-191">↑</a></span> <span class="reference-text">dyhyn ZY wrʾč; sʾsʾn ZY swlyn; sʾsʾn ZY ʾndykʾn MRʾHY; prywzy ZY kʾlny; gwky ZY kʾlnv</span> </li> <li id="cite_note-194"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-194">↑</a></span> <span class="reference-text">sʾsʾn ZY ʾndykʾn MRʾHY</span> </li> <li id="cite_note-200"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-200">↑</a></span> <span class="reference-text">ʾrthštr MLKʾ</span> </li> <li id="cite_note-201"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-201">↑</a></span> <span class="reference-text">bgy pʾpky MLK</span> </li> <li id="cite_note-207"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-207">↑</a></span> <span class="reference-text">mzdysn bgy ʾrthštr MLKʾn MLKʾ ʾyrʾn MNW čtry MN yzdʾn</span> </li> <li id="cite_note-209"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-209">↑</a></span> <span class="reference-text">šhpwhry MLKʾ yrʾn MNW čtry MN yzdʾn</span> </li> <li id="cite_note-210"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-210">↑</a></span> <span class="reference-text">NWRʾ ZY ʾrthštr</span> </li> <li id="cite_note-212"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-212">↑</a></span> <span class="reference-text">NWRʾ ZY ʾrthštr</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پانویس"><span id=".D9.BE.D8.A7.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3"></span>پانویس</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r37199623"><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMacKenzie1998b">MacKenzie، <i>ĒRĀN, ĒRĀNŠAHR</i></a>، <bdi>534</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://en.numista.com/catalogue/pieces90080.html">«دینار اردشیر یکم»</a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۱۷ مارس ۲۰۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%B1+%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%DB%8C%DA%A9%D9%85&rft_id=https%3A%2F%2Fen.numista.com%2Fcatalogue%2Fpieces90080.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r28290294">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1383">دریایی، <i>شاهنشاهی ساسانی</i></a>، <bdi>۱۱</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2008">Daryaee, “Political History of Ērānšahr”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۷۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۸۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۷۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۷۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۸۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۸۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۸۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۸۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۱</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFصفا1379">صفا، <i>حماسه‌سرایی در ایران</i></a>، <bdi>۴۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۹۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۳</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۹۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۳</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشریفی1387">شریفی، <i>فرهنگ ادبیات فارسی</i></a>، <bdi>۱۱۴۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFپریخانیان1387">پریخانیان، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۱۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران </i>کمبریج<i></i></a>، <bdi>۸۹۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران </i>کمبریج<i></i></a>، <bdi>۸۹۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمشکور1369">مشکور، <i>کارنامهٔ اردشیر بابکان</i></a>، <bdi>۱۳–۱۱</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFویدن‌گرن1387">ویدن‌گرن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۸۹۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشارپ1384">شارپ، <i>فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی</i></a>، <bdi>۱۵۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهبازی1389">شهبازی، <i>تاریخ ساسانیان: ترجمهٔ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسهٔ آن با تاریخ بلعمی</i></a>، <bdi>۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchmitt1986">Schmitt, “ARTAXERXES”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهبازی1389">شهبازی، <i>تاریخ ساسانیان: ترجمهٔ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسهٔ آن با تاریخ بلعمی</i></a>، <bdi>۲۲۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشارپ1384">شارپ، <i>فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی</i></a>، <bdi>۱۵۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFبیانی1386">بیانی، <i>شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان</i></a>، <bdi>۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1382">دریایی، <i>تاریخ و فرهنگ ساسانی</i></a>، <bdi>۸۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۲۱</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1383">دریایی، <i>شاهنشاهی ساسانی</i></a>، <bdi>۱۶–۱۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2010">Daryaee, “ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2010">Daryaee, “ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2010">Daryaee, “ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFrye1988">Frye, “BĀBAK”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشکی1369">شکی، <i>ساسان که بود؟</i></a>، <bdi>۸۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۷–۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۷–۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1382">دریایی، <i>تاریخ و فرهنگ ساسانی</i></a>، <bdi>۸۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۲۰–۲۱</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسرفراز1387">سرفراز، <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i></a>، <bdi>۸۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۳۹–۴۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFبیانی1386">بیانی، <i>شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان</i></a>، <bdi>۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFبیانی1386">بیانی، <i>شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان</i></a>، <bdi>۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFبیانی1386">بیانی، <i>شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان</i></a>، <bdi>۹–۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۳۹–۴۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1386">فرای، <i>میراث باستانی ایران</i></a>، <bdi>۳۰۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۳۹–۴۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۴۴–۴۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFگیمن1387">گیمن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۳۰۱–۳۰۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۴۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2009">Daryaee، <i>SASANIAN PERSIA: THE RISE AND FALL OF AN EMPIRE</i></a>، <bdi>۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1988">Schippmann, “BALĀŠ”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHansman1986">Hansman, “ARBELA”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1988">Schippmann, “BALĀŠ”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1988">Schippmann, “BALĀŠ”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1988">Schippmann, “BALĀŠ”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1986">Schippmann, “ARTABANUS”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1988">Schippmann, “BALĀŠ”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFKettenhofen1990">Kettenhofen, “CARACALLA”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1988">Schippmann, “BALĀŠ”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1986">Schippmann, “ARTABANUS”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1986">Schippmann, “ARTABANUS”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1988">Schippmann, “BALĀŠ”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1986">Schippmann, “ARTABANUS”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchippmann1986">Schippmann, “ARTABANUS”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPourshariati2008">Pourshariati، <i>Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian–Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran</i></a>، <bdi>۴۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFrye1988">Frye, “BĀBAK”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1383">دریایی، <i>شاهنشاهی ساسانی</i></a>، <bdi>۱۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۲۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2010">Daryaee, “ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۹۸–۱۰۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1383">دریایی، <i>شاهنشاهی ساسانی</i></a>، <bdi>۱۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۹۸–۱۰۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2009">Daryaee، <i>SASANIAN PERSIA: THE RISE AND FALL OF AN EMPIRE</i></a>، <bdi>۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2010">Daryaee, “ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1386">فرای، <i>میراث باستانی ایران</i></a>، <bdi>۳۰۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1388">فرای، <i>تاریخ باستانی ایران</i></a>، <bdi>۴۴۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۹۸–۱۰۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFIranicaonline1990">Iranicaonline, “CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسلوود1382">سلوود، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۴۰۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-115">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۲۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-116">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۲۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۲۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-123">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFIranicaonline1990">Iranicaonline, “CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-124">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۱۰۱</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-126">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۲۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-127">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-128">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFیارشاطر1382">یارشاطر، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۴۹۳</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-129"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-129">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-130">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2009">Daryaee، <i>SASANIAN PERSIA: THE RISE AND FALL OF AN EMPIRE</i></a>، <bdi>۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-131">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSundermann1992">Sundermann, “COLOGNE MANI CODEX”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-132">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-133"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-133">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-134">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-135"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-135">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۴۲–۴۳</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-137">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-138">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-139"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-139">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۴۲–۴۳</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2010">Daryaee, “ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-142"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-142">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشیپمان1390">شیپمان، <i>مبانی تاریخ ساسانیان</i></a>، <bdi>۸۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-147">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1387">لوکونین، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۱۲۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1387">لوکونین، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۱۲۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1388">فرای، <i>تاریخ باستانی ایران</i></a>، <bdi>۴۵۳</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-151"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-151">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1387">لوکونین، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۱۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1387">لوکونین، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۱۲۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1387">لوکونین، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۱۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-154">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1387">لوکونین، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۱۲۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-155">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-156"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-156">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFآورزمانی1370">آورزمانی، «شهرهای ساسانی، شمارهٔ ۳۲۵»</a>، <bdi>۳۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1387">لوکونین، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۱۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-158"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-158">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-159"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-159">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-160"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-160">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFبیانی1386">بیانی، <i>شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان</i></a>، <bdi>۹–۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-161"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-161">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۱۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-163"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-163">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2010">Daryaee, “ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-164">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۲۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-168"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-168">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۱۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-169"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-169">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفرای1382">فرای، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۲۱۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-170"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-170">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFبیانی1386">بیانی، <i>شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان</i></a>، <bdi>۹–۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-171">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFبیانی1386">بیانی، <i>شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان</i></a>، <bdi>۹–۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-172"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-172">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1383">دریایی، <i>شاهنشاهی ساسانی</i></a>، <bdi>۱۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-173"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-173">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-174"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-174">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۳۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-176"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-176">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2009">Daryaee، <i>SASANIAN PERSIA: THE RISE AND FALL OF AN EMPIRE</i></a>، <bdi>۴–۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-177"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-177">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1383">دریایی، <i>شاهنشاهی ساسانی</i></a>، <bdi>۱۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-178"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-178">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-179"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-179">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۳۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-180"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-180">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۳۱–۳۳</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-181"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-181">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1387">لوکونین، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۹۱</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-182"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-182">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-183"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-183">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدریایی1391">دریایی، <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i></a>، <bdi>۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-184"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-184">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFگیمن1387">گیمن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۳۰۱–۳۰۲</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-185"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-185">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-186"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-186">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-187"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-187">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFگیمن1387">گیمن، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۳۰۱–۳۰۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-188"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-188">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-189"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-189">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-192"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-192">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-193"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-193">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۵۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-195"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-195">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۵۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-196"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-196">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFلوکونین1384">لوکونین، <i>تمدن ایران ساسانی</i></a>، <bdi>۵۸–۵۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-197"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-197">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFیارشاطر1382">یارشاطر، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۵۲۱</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-198"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-198">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLuschey1986">Luschey, <i>ARDAŠĪR I ii. Rock reliefs</i></a>.</span> </li> <li id="cite_note-199"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-199">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-202"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-202">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-203"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-203">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-204"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-204">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسرفراز1387">سرفراز، <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i></a>، <bdi>۸۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-205"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-205">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسرفراز1387">سرفراز، <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i></a>، <bdi>۹۰</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-206"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-206">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-208"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-208">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-211"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-211">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-213"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-213">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWiesehöfer1986">Wiesehöfer, “ARDAŠĪR I i. History”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-214"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-214">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDaryaee2010">Daryaee, “ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER”</a>.</span> </li> <li id="cite_note-215"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-215">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسلوود1382">سلوود، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۴۴۳–۴۴۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-216"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-216">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسلوود1382">سلوود، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۴۴۳–۴۴۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-217"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-217">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسرفراز1387">سرفراز، <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i></a>، <bdi>۹۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-218"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-218">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسرفراز1387">سرفراز، <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i></a>، <bdi>۹۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-219"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-219">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسلوود1382">سلوود، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۴۴۳–۴۴۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-220"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-220">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسرفراز1387">سرفراز، <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i></a>، <bdi>۹۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-221"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-221">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسلوود1382">سلوود، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۴۴۳–۴۴۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-222"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-222">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسرفراز1387">سرفراز، <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i></a>، <bdi>۹۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-223"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-223">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسلوود1382">سلوود، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۴۴۳–۴۴۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-224"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-224">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسرفراز1387">سرفراز، <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i></a>، <bdi>۹۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-225"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-225">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسلوود1382">سلوود، <i>تاریخ ایران کمبریج</i></a>، <bdi>۴۴۳–۴۴۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-226"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-226">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-227"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-227">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-228"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-228">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-229"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-229">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۵</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-230"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-230">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-231"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-231">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-232"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-232">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-233"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-233">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۶</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-234"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-234">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۷–۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-235"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-235">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۸</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-236"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-236">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۸–۲۱۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-237"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-237">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتفضلی1378">تفضلی، <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i></a>، <bdi>۲۱۹</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-238"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-238">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFکریستن‌سن1389">کریستن‌سن، <i>ایران در زمان ساسانیان</i></a>، <bdi>۱۱۴</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-239"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-239">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBosworth1987">Bosworth، <i>ARDAŠĪR-ḴORRA</i></a>، <bdi>384-385</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-240"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-240">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFاردجینی1386">اردجینی، <i>اردشیر خوره</i></a>، <bdi>۳۲۶–۳۲۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-241"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-241">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBosworth1987">Bosworth، <i>ARDAŠĪR-ḴORRA</i></a>، <bdi>384-385</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-242"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-242">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFاردجینی1386">اردجینی، <i>اردشیر خوره</i></a>، <bdi>۳۲۶–۳۲۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-243"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-243">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFاردجینی1386">اردجینی، <i>اردشیر خوره</i></a>، <bdi>۳۲۶–۳۲۷</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-244"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-244">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFاردجینی1386">اردجینی، <i>اردشیر خوره</i></a>، <bdi>۳۲۶–۳۲۷</bdi>.</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="منابع"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9"></span>منابع</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r32987365">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul li{list-style:none}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{padding-left:1.6em;text-indent:-1.6em}}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}.mw-parser-output .refbegin-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .refbegin-columns ul{margin-top:0}.mw-parser-output .refbegin-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="refbegin refbegin-columns references-column-width" style="column-width: 30em"> <ul><li><cite id="CITEREFاردجینی1386" class="citation encyclopaedia">اردجینی، آذین (<bdi>۱۳۸۶</bdi>). «اردشیر خوره». <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دانشنامه ایران">دانشنامه ایران</a></i>. ج. ۲. تهران: بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-7025-59-1" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-7025-59-1"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۷۰۲۵-۵۹-۱</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%AE%D9%88%D8%B1%D9%87&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1386&rft.isbn=978-964-7025-59-1&rft.aulast=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%AC%DB%8C%D9%86%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A2%D8%B0%DB%8C%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFآورزمانی1370" class="citation journal">آورزمانی، فریدون (<bdi>۱۳۷۰</bdi>). «شهرهای ساسانی». <i>ماهنامهٔ فروهر</i>. تهران: سازمان انتشارات فروهر (۳۲۵).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94+%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%B1&rft.atitle=%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.issue=%DB%B3%DB%B2%DB%B5&rft.date=1370&rft.aulast=%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.aufirst=%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFبیانی1386" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86_%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شیرین بیانی">بیانی، شیرین</a> (<bdi>۱۳۸۶</bdi>). <i>شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان</i>. تهران: مؤسسهٔ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789640347980" title="ویژه:منابع کتاب/9789640347980"><bdi>۹۷۸۹۶۴۰۳۴۷۹۸۰</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B4%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%A8%D8%A7%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%AF+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D9%88+%DA%86%D8%A7%D9%BE+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.date=1386&rft.isbn=9789640347980&rft.aulast=%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFپریخانیان1387" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%DB%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="آناهیت پریخانیان">پریخانیان، آناهیت</a> (<bdi>۱۳۸۷</bdi>). «جامعه و قانون ایرانی». <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC" title="تاریخ ایران کمبریج">تاریخ ایران کمبریج</a></i>. ج. سوم، قسمت دوم. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789640003916" title="ویژه:منابع کتاب/9789640003916"><bdi>۹۷۸۹۶۴۰۰۰۳۹۱۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87+%D9%88+%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1387&rft.isbn=9789640003916&rft.aulast=%D9%BE%D8%B1%DB%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86&rft.aufirst=%D8%A2%D9%86%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%AA&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFتفضلی1378" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AA%D9%81%D8%B6%D9%84%DB%8C" title="احمد تفضلی">تفضلی، احمد</a> (<bdi>۱۳۷۸</bdi>). <i>تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام</i>. به کوشش <a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%84%D9%87_%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1" title="ژاله آموزگار">ژاله آموزگار</a>. تهران: انتشارات سخن. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-372-469-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-372-469-6"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۳۷۲-۴۶۹-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%BE%DB%8C%D8%B4+%D8%A7%D8%B2+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%B3%D8%AE%D9%86&rft.date=1378&rft.isbn=978-964-372-469-6&rft.aulast=%D8%AA%D9%81%D8%B6%D9%84%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFدریایی1382" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">دریایی، تورج</a> (<bdi>۱۳۸۲</bdi>). <i>تاریخ و فرهنگ ساسانی</i>. ترجمهٔ مهرداد قدرت دیزجی. تهران: انتشارات ققنوس. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964-311-408-2" title="ویژه:منابع کتاب/964-311-408-2"><bdi>۹۶۴-۳۱۱-۴۰۸-۲</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D9%88+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D9%82%D9%82%D9%86%D9%88%D8%B3&rft.date=1382&rft.isbn=964-311-408-2&rft.aulast=%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFدریایی1383" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">دریایی، تورج</a> (<bdi>۱۳۸۳</bdi>). <i>شاهنشاهی ساسانی</i>. ترجمهٔ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: انتشارات ققنوس. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-311-436-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-311-436-7"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۳۱۱-۴۳۶-۷</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D9%82%D9%82%D9%86%D9%88%D8%B3&rft.date=1383&rft.isbn=978-964-311-436-7&rft.aulast=%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFدریایی1391" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">دریایی، تورج</a> (<bdi>۱۳۹۱</bdi>). <i>ناگفته‌های امپراتوری ساسانیان</i>. ترجمهٔ آهنگ حقانی، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="محمود فاضلی بیرجندی">محمود فاضلی بیرجندی</a>. تهران: کتاب پارسه. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-600-5733-55-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-600-5733-55-6"><bdi>۹۷۸-۶۰۰-۵۷۳۳-۵۵-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%87&rft.date=1391&rft.isbn=978-600-5733-55-6&rft.aulast=%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFرجبی1386" class="citation encyclopaedia"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2_%D8%B1%D8%AC%D8%A8%DB%8C" title="پرویز رجبی">رجبی، پرویز</a> (<bdi>۱۳۸۶</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFD4iIb1">«اَرْدِشیرِ بابَکان»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دانشنامه ایران">دانشنامه ایران</a></i>. ج. ۲. تهران: <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>. ص. <bdi>۳۲۴–۳۲۶</bdi>. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-7025-59-1" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-7025-59-1"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۷۰۲۵-۵۹-۱</bdi></a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cgie.org.ir/shavadn.asp?id=391&avaid=2642">اصلی</a> در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۲<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۱۲-۱۰-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%A7%D9%8E%D8%B1%D9%92%D8%AF%D9%90%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%90+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%8E%DA%A9%D8%A7%D9%86&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pages=%3Cbdi%3E%DB%B3%DB%B2%DB%B4-%DB%B3%DB%B2%DB%B6%3C%2Fbdi%3E&rft.pub=%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1386&rft.isbn=978-964-7025-59-1&rft.aulast=%D8%B1%D8%AC%D8%A8%DB%8C&rft.aufirst=%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cgie.org.ir%2Fshavadn.asp%3Fid%3D391%26avaid%3D2642&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFسرفراز1387" class="citation book">سرفراز، علی‌اکبر (<bdi>۱۳۸۷</bdi>). «سکه‌های ساسانی». <i>سکه‌های ایران از آغاز تا دوران زندیه</i>. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت). <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789644594311" title="ویژه:منابع کتاب/9789644594311"><bdi>۹۷۸۹۶۴۴۵۹۴۳۱۱</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%B3%DA%A9%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.btitle=%D8%B3%DA%A9%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B2+%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2+%D8%AA%D8%A7+%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%87&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86+%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%87+%D9%88+%D8%AA%D8%AF%D9%88%DB%8C%D9%86+%DA%A9%D8%AA%D8%A8+%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85+%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%28%D8%B3%D9%85%D8%AA%29&rft.date=1387&rft.isbn=9789644594311&rft.aulast=%D8%B3%D8%B1%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B2&rft.aufirst=%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFسلوود1382" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%D8%AF_%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%88%D8%AF" title="دیوید سلوود">سلوود، دیوید</a> (<bdi>۱۳۸۲</bdi>). «سکه‌شناسی». <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC" title="تاریخ ایران کمبریج">تاریخ ایران کمبریج</a></i>. ج. سوم، قسمت اول. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789640003916" title="ویژه:منابع کتاب/9789640003916"><bdi>۹۷۸۹۶۴۰۰۰۳۹۱۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%B3%DA%A9%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1382&rft.isbn=9789640003916&rft.aulast=%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%88%D8%AF&rft.aufirst=%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFشارپ1384" class="citation book">شارپ، رلف نارمن (<bdi>۱۳۸۴</bdi>). <i>فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی</i>. تهران: مؤسسهٔ فرهنگی و انتشاراتی پازینه. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964-5722-74-8" title="ویژه:منابع کتاب/964-5722-74-8"><bdi>۹۶۴-۵۷۲۲-۷۴-۸</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86+%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C+%D9%88+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C+%D9%BE%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86%D9%87&rft.date=1384&rft.isbn=964-5722-74-8&rft.aulast=%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%BE&rft.aufirst=%D8%B1%D9%84%D9%81+%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFشریفی1387" class="citation book">شریفی، محمد (<bdi>۱۳۸۷</bdi>). محمدرضا جعفری، ویراستار. <i>فرهنگ ادبیات فارسی</i>. تهران: فرهنگ نشر نو و انتشارات معین. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-7443-41-8" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-7443-41-8"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۷۴۴۳-۴۱-۸</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF+%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D9%86%D9%88+%D9%88+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D9%85%D8%B9%DB%8C%D9%86&rft.date=1387&rft.isbn=978-964-7443-41-8&rft.aulast=%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFشکی1369" class="citation journal"><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D8%B4%DA%A9%DB%8C" title="منصور شکی">شکی، منصور</a> (<bdi>۱۳۶۹</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/354339">«ساسان که بود؟»</a>. <i>ایرانشناسی</i>. تهران: بنیاد مطالعات ایران. <b>بهار</b> (۵): <bdi>۷۷ تا ۸۸</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۱۳-۰۹-۰۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&rft.atitle=%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%87+%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%9F&rft.volume=%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1&rft.issue=%DB%B5&rft.pages=%3Cbdi%3E%DB%B7%DB%B7+%D8%AA%D8%A7+%DB%B8%DB%B8%3C%2Fbdi%3E&rft.date=1369&rft.aulast=%D8%B4%DA%A9%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.ir%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F354339&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFشهبازی1389" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D8%B4%D9%87%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="علیرضا شاپور شهبازی">شهبازی، علیرضا شاپور</a> (<bdi>۱۳۸۹</bdi>). <i>تاریخ ساسانیان: ترجمهٔ بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و مقایسهٔ آن با تاریخ بلعمی</i>. تهران: مرکز نشر دانشگاهی. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-01-1393-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-01-1393-6"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۰۱-۱۳۹۳-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%3A+%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%94+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B2+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C+%D9%88+%D9%85%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A2%D9%86+%D8%A8%D8%A7+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A8%D9%84%D8%B9%D9%85%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C&rft.date=1389&rft.isbn=978-964-01-1393-6&rft.aulast=%D8%B4%D9%87%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%B1%D8%B6%D8%A7+%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFشیپمان1390" class="citation book"><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%B3_%D8%B4%DB%8C%D9%BE%D9%85%D8%A7%D9%86" title="کلاوس شیپمان">شیپمان، کلاوس</a> (<bdi>۱۳۹۰</bdi>). <i>مبانی تاریخ ساسانی</i>. ترجمهٔ کیکاووس جهانداری. تهران: فرزان روز. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964-321-228-9" title="ویژه:منابع کتاب/964-321-228-9"><bdi>۹۶۴-۳۲۱-۲۲۸-۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%81%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86+%D8%B1%D9%88%D8%B2&rft.date=1390&rft.isbn=964-321-228-9&rft.aulast=%D8%B4%DB%8C%D9%BE%D9%85%D8%A7%D9%86&rft.aufirst=%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%B3&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFصفا1379" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B0%D8%A8%DB%8C%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%91%D9%87_%D8%B5%D9%81%D8%A7" class="mw-redirect" title="ذبیح‌اللّه صفا">صفا، ذبیح‌اللّه</a> (<bdi>۱۳۷۹</bdi>). <i>حماسه‌سرایی در ایران</i>. تهران: امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964-00-0635-1" title="ویژه:منابع کتاب/964-00-0635-1"><bdi>۹۶۴-۰۰-۰۶۳۵-۱</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1379&rft.isbn=964-00-0635-1&rft.aulast=%D8%B5%D9%81%D8%A7&rft.aufirst=%D8%B0%D8%A8%DB%8C%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%91%D9%87&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFفرای1386" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%86%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C" class="mw-redirect" title="ریچارد نلسون فرای">فرای، ریچارد نلسون</a> (<bdi>۱۳۸۶</bdi>). <i><a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="میراث باستانی ایران">میراث باستانی ایران</a></i>. ترجمهٔ مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-445-111-9" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-445-111-9"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۱۱۱-۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB+%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C+%D9%88+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C&rft.date=1386&rft.isbn=978-964-445-111-9&rft.aulast=%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF+%D9%86%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFفرای1388" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%86%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C" class="mw-redirect" title="ریچارد نلسون فرای">فرای، ریچارد نلسون</a> (<bdi>۱۳۸۸</bdi>). <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ باستانی ایران">تاریخ باستانی ایران</a></i>. ترجمهٔ مسعود رجب‌نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-445-292-5" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-445-292-5"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۲۹۲-۵</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C+%D9%88+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C&rft.date=1388&rft.isbn=978-964-445-292-5&rft.aulast=%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF+%D9%86%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFفرای1382" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C" title="ریچارد فرای">فرای، ریچارد</a> (<bdi>۱۳۸۲</bdi>). «تاریخ سیاسی ایران در دورهٔ ساسانیان». <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC" title="تاریخ ایران کمبریج">تاریخ ایران کمبریج</a></i>. ج. سوم، قسمت اول. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789640003916" title="ویژه:منابع کتاب/9789640003916"><bdi>۹۷۸۹۶۴۰۰۰۳۹۱۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87%D9%94+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1382&rft.isbn=9789640003916&rft.aulast=%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFکریستن‌سن1389" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%D8%AA%D9%88%D8%B1_%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D9%86" class="mw-redirect" title="آرتور کریستن‌سن">کریستن‌سن، آرتور</a> (<bdi>۱۳۸۹</bdi>). <i>ایران در زمان ساسانیان</i>. ترجمهٔ رشید یاسمی. تهران: انتشارات نگاه. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-351-285-9" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-351-285-9"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۳۵۱-۲۸۵-۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87&rft.date=1389&rft.isbn=978-964-351-285-9&rft.aulast=%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D9%86&rft.aufirst=%D8%A2%D8%B1%D8%AA%D9%88%D8%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFگیمن1387" class="citation book"><a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%DA%A9_%D8%AF%D9%88%D8%B4%D9%86_%DA%AF%DB%8C%D9%85%D9%86" class="mw-redirect" title="ژاک دوشن گیمن">گیمن، ژاک دوشن</a> (<bdi>۱۳۸۷</bdi>). «دین زرتشت». <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC" title="تاریخ ایران کمبریج">تاریخ ایران کمبریج</a></i>. ج. سوم، قسمت دوم. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789640003916" title="ویژه:منابع کتاب/9789640003916"><bdi>۹۷۸۹۶۴۰۰۰۳۹۱۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1387&rft.isbn=9789640003916&rft.aulast=%DA%AF%DB%8C%D9%85%D9%86&rft.aufirst=%DA%98%D8%A7%DA%A9+%D8%AF%D9%88%D8%B4%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFلوکونین1384" class="citation book"><a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B1_%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%86_%D9%84%D9%88%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="ولادیمیر گریگورویچ لوکونین">لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ</a> (<bdi>۱۳۸۴</bdi>). <i>تمدن ایران ساسانی</i>. ترجمهٔ عنایت‌الله رضا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964-445-661-0" title="ویژه:منابع کتاب/964-445-661-0"><bdi>۹۶۴-۴۴۵-۶۶۱-۰</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C+%D9%88+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C&rft.date=1384&rft.isbn=964-445-661-0&rft.aulast=%D9%84%D9%88%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86&rft.aufirst=%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B1+%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%88%DB%8C%DA%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFلوکونین1387" class="citation book"><a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B1_%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%86_%D9%84%D9%88%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="ولادیمیر گریگورویچ لوکونین">لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ</a> (<bdi>۱۳۸۷</bdi>). «نهادهای سیاسی، اجتماعی و اداری، مالیات‌ها و داد و ستد». <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC" title="تاریخ ایران کمبریج">تاریخ ایران کمبریج</a></i>. ج. سوم، قسمت دوم. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789640003916" title="ویژه:منابع کتاب/9789640003916"><bdi>۹۷۸۹۶۴۰۰۰۳۹۱۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%8C+%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C+%D9%88+%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%8C+%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D9%88+%D8%AF%D8%A7%D8%AF+%D9%88+%D8%B3%D8%AA%D8%AF&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1387&rft.isbn=9789640003916&rft.aulast=%D9%84%D9%88%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86&rft.aufirst=%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B1+%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%88%DB%8C%DA%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFمشکور1369" class="citation book"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%88%D8%B1" title="محمدجواد مشکور">مشکور، محمدجواد</a> (<bdi>۱۳۶۹</bdi>). <i>کارنامهٔ اردشیر بابکان</i>. تهران: دنیای کتاب.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94+%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8&rft.date=1369&rft.aulast=%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%88%D8%B1&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFویدن‌گرن1387" class="citation book"><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A6%D9%88_%D9%88%DB%8C%D8%AF%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D9%86" title="گئو ویدن‌گرن">ویدن‌گرن، گئو</a> (<bdi>۱۳۸۷</bdi>). «کتاب‌شناسی». <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC" title="تاریخ ایران کمبریج">تاریخ ایران کمبریج</a></i>. ج. سوم، قسمت دوم. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789640003916" title="ویژه:منابع کتاب/9789640003916"><bdi>۹۷۸۹۶۴۰۰۰۳۹۱۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1387&rft.isbn=9789640003916&rft.aulast=%D9%88%DB%8C%D8%AF%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D9%86&rft.aufirst=%DA%AF%D8%A6%D9%88&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFیارشاطر1382" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1" title="احسان یارشاطر">یارشاطر، احسان</a> (<bdi>۱۳۸۲</bdi>). «تاریخ روایی ایران». <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC" title="تاریخ ایران کمبریج">تاریخ ایران کمبریج</a></i>. ج. سوم، قسمت اول. ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789640003916" title="ویژه:منابع کتاب/9789640003916"><bdi>۹۷۸۹۶۴۰۰۰۳۹۱۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%85%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AC&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1382&rft.isbn=9789640003916&rft.aulast=%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1&rft.aufirst=%D8%A7%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li></ul> <div dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <ul><li><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39868036">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFBosworth1987" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D8%A7%D8%AF%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%B1%D8%AB" title="کلیفورد ادموند باسورث">Bosworth, C. E</a> (1987). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-korra">"ARDAŠĪR-ḴORRA"</a>. <i>Encyclopædia Iranica</i> (به انگلیسی). Vol. ۲<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2014-11-22</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=ARDA%C5%A0%C4%AAR-%E1%B8%B4ORRA&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1987&rft.aulast=Bosworth&rft.aufirst=C.+E&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fardasir-korra&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDaryaee2009" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">Daryaee, Touraj</a> (2009). <i>SASANIAN PERSIA: THE RISE AND FALL OF AN EMPIRE</i> (به انگلیسی). New York: I.B.TAURIS.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=SASANIAN+PERSIA%3A+THE+RISE+AND+FALL+OF+AN+EMPIRE&rft.place=New+York&rft.pub=I.B.TAURIS&rft.date=2009&rft.aulast=Daryaee&rft.aufirst=Touraj&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDaryaee2010" class="citation cs2 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">Daryaee, Touraj</a> (2010), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304133411/http://www.tourajdaryaee.com/wp-content/uploads/docs/daryaee-article-ardeshir-sasanian-rise-power.pdf"><i>ARDAXŠĪR AND THE SASANIAN'S RISE TO POWER</i></a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> (به انگلیسی), STUDIA CLASSICA ET ORIENTALIA, archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tourajdaryaee.com/wp-content/uploads/docs/daryaee-article-ardeshir-sasanian-rise-power.pdf">the original</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> on 4 March 2016</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=ARDAX%C5%A0%C4%AAR+AND+THE+SASANIAN%27S+RISE+TO+POWER&rft.pub=STUDIA+CLASSICA+ET+ORIENTALIA&rft.date=2010&rft.aulast=Daryaee&rft.aufirst=Touraj&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tourajdaryaee.com%2Fwp-content%2Fuploads%2Fdocs%2Fdaryaee-article-ardeshir-sasanian-rise-power.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDaryaee2008" class="citation cs2 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%AC_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="تورج دریایی">Daryaee, Touraj</a> (2008), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130109060837/http://www.humanities.uci.edu/sasanika/pdf/Political%20history%20of%20Eranshahr.pdf"><i>The Political History of Ērānšahr (224-651 CE)</i></a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>, e-Sasanika 2 (به انگلیسی), Irvine: University of California, archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.humanities.uci.edu/sasanika/pdf/Political%20history%20of%20Eranshahr.pdf">the original</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> on 9 January 2013</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Political+History+of+%C4%92r%C4%81n%C5%A1ahr+%28224-651+CE%29&rft.place=Irvine&rft.series=e-Sasanika+2&rft.pub=University+of+California&rft.date=2008&rft.aulast=Daryaee&rft.aufirst=Touraj&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.humanities.uci.edu%2Fsasanika%2Fpdf%2FPolitical%2520history%2520of%2520Eranshahr.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFFrye1988" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C" title="ریچارد فرای">Frye, Richard N</a> (1988). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFBFnp7i">"BĀBAK"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/babak-3rd-cent-ruler">the original</a> on 17 November 2012, Last Updated on 18 August 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=B%C4%80BAK&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1988&rft.aulast=Frye&rft.aufirst=Richard+N&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fbabak-3rd-cent-ruler&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:Cite_encyclopedia" title="الگو:Cite encyclopedia">cite encyclopedia</a>}}</code>: نگهداری CS1: پست اسکریپت (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%BE%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: پست اسکریپت">link</a>)</span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFHansman1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Hansman, J. F. (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFBGAgpN">"ARBELA"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/arbela-assyrian-arbailu-old">the original</a> on 17 November 2012, Last Updated on 11 August 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=ARBELA&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1986&rft.aulast=Hansman&rft.aufirst=J.+F.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Farbela-assyrian-arbailu-old&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:Cite_encyclopedia" title="الگو:Cite encyclopedia">cite encyclopedia</a>}}</code>: نگهداری CS1: پست اسکریپت (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%BE%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: پست اسکریپت">link</a>)</span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFKettenhofen1990" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%DA%A9%D8%AA%D9%86%D9%87%D9%88%D9%81%D9%86" title="اریش کتنهوفن">Kettenhofen, Erich</a> (1990). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFBGq9KV">"CARACALLA"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/caracalla-the-roman-emperor-marcus-aurelius-antoninus">the original</a> on 17 November 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=CARACALLA&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1990&rft.aulast=Kettenhofen&rft.aufirst=Erich&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fcaracalla-the-roman-emperor-marcus-aurelius-antoninus&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLuschey1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B3_%D9%84%D9%88%D8%B4%DB%8C" class="mw-redirect" title="هاینس لوشی">Luschey, Heinz</a> (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-ii">"ARDAŠĪR I ii. Rock reliefs"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی), Last Updated on 11 August 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=ARDA%C5%A0%C4%AAR+I+ii.+Rock+reliefs&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1986&rft.aulast=Luschey&rft.aufirst=Heinz&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fardasir-ii&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:Cite_encyclopedia" title="الگو:Cite encyclopedia">cite encyclopedia</a>}}</code>: نگهداری CS1: پست اسکریپت (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%BE%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: پست اسکریپت">link</a>)</span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMacKenzie1998b" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%D8%AF_%D9%86%DB%8C%D9%84_%D9%85%DA%A9%D9%86%D8%B2%DB%8C" title="دیوید نیل مکنزی">MacKenzie, D. N</a> (1998b). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/eran-eransah">"ĒRĀN, ĒRĀNŠAHR"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Vol. ۸. New York: Bibliotheca Persica Press. p. ۵۳۴<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2013-08-28</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%C4%92R%C4%80N%2C+%C4%92R%C4%80N%C5%A0AHR&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.place=New+York&rft.pages=%DB%B5%DB%B3%DB%B4&rft.pub=Bibliotheca+Persica+Press&rft.date=1998&rft.aulast=MacKenzie&rft.aufirst=D.+N&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Feran-eransah&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFPourshariati2008" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87_%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8C" title="پروانه پورشریعتی">Pourshariati, Parvaneh</a> (2008). <i>Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian–Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran</i> (به انگلیسی). New York: I.B.TAURIS.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Decline+and+Fall+of+the+Sasanian+Empire%3A+The+Sasanian%E2%80%93Parthian+Confederacy+and+the+Arab+Conquest+of+Iran&rft.place=New+York&rft.pub=I.B.TAURIS&rft.date=2008&rft.aulast=Pourshariati&rft.aufirst=Parvaneh&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSchippmann1988" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%B3_%D8%B4%DB%8C%D9%BE%D9%85%D8%A7%D9%86" title="کلاوس شیپمان">Schippmann, Klaus</a> (1988). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFBHqJux">"BALĀŠ"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/balas-the-name-of-a-number-of-kings-and-several-dignitaries-and-notables-during-the-parthian-and-sasanian-periods">the original</a> on 17 November 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=BAL%C4%80%C5%A0&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1988&rft.aulast=Schippmann&rft.aufirst=Klaus&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fbalas-the-name-of-a-number-of-kings-and-several-dignitaries-and-notables-during-the-parthian-and-sasanian-periods&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSchippmann1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%B3_%D8%B4%DB%8C%D9%BE%D9%85%D8%A7%D9%86" title="کلاوس شیپمان">Schippmann, Klaus</a> (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFD5GFS6">"ARTABANUS"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/artabanus-parth">the original</a> on 17 November 2012, Last Updated on 15 August 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=ARTABANUS&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1986&rft.aulast=Schippmann&rft.aufirst=Klaus&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fartabanus-parth&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:Cite_encyclopedia" title="الگو:Cite encyclopedia">cite encyclopedia</a>}}</code>: نگهداری CS1: پست اسکریپت (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%BE%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: پست اسکریپت">link</a>)</span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSchmitt1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C%D8%AA" title="رودیگر اشمیت">Schmitt, Rüdiger</a> (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFBI1e8L">"ARTAXERXES"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/artaxerxes-throne-name-of-several-persian-kings-of-the-achaemenid-dynasty">the original</a> on 17 November 2012, Last Updated on 15 August 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=ARTAXERXES&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1986&rft.aulast=Schmitt&rft.aufirst=R%C3%BCdiger&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fartaxerxes-throne-name-of-several-persian-kings-of-the-achaemenid-dynasty&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:Cite_encyclopedia" title="الگو:Cite encyclopedia">cite encyclopedia</a>}}</code>: نگهداری CS1: پست اسکریپت (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%BE%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: پست اسکریپت">link</a>)</span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSundermann1992" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%B1_%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%85%D9%86" class="mw-redirect" title="ورنر ساندرمن">Sundermann, Werner</a> (1992). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFBILcyb">"COLOGNE MANI CODEX"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/cologne-mani-codex-parchment">the original</a> on 17 November 2012, Last Updated: October 26, 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=COLOGNE+MANI+CODEX&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1992&rft.aulast=Sundermann&rft.aufirst=Werner&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fcologne-mani-codex-parchment&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:Cite_encyclopedia" title="الگو:Cite encyclopedia">cite encyclopedia</a>}}</code>: نگهداری CS1: پست اسکریپت (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%BE%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: پست اسکریپت">link</a>)</span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWiesehöfer1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%B2%D9%81_%D9%88%DB%8C%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D9%88%D9%81%D8%B1" class="mw-redirect" title="جوزف ویزه‌هوفر">Wiesehöfer, Joseph</a> (1986). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webcitation.org/6CFBIfAFw">"ARDAŠĪR I i. History"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/ardasir-i">the original</a> on 17 November 2012, Last Updated on 11 August 2011</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=ARDA%C5%A0%C4%AAR+I+i.+History&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1986&rft.aulast=Wieseh%C3%B6fer&rft.aufirst=Joseph&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fardasir-i&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:Cite_encyclopedia" title="الگو:Cite encyclopedia">cite encyclopedia</a>}}</code>: نگهداری CS1: پست اسکریپت (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%BE%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: پست اسکریپت">link</a>)</span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFIranicaonline1990" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Iranicaonline (1990). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/pages/chronology-1">"CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">28 June</span> 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=CHRONOLOGY+OF+IRANIAN+HISTORY+PART+1&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1990&rft.au=Iranicaonline&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Fpages%2Fchronology-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></li></ul> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پیوند_به_بیرون"><span id=".D9.BE.DB.8C.D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1.D9.88.D9.86"></span>پیوند به بیرون</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39940593">.mw-parser-output .side-box{margin:4px 0;box-sizing:border-box;border:1px solid #aaa;font-size:88%;line-height:1.25em;background-color:var(--background-color-interactive-subtle,#f8f9fa);display:flow-root}.mw-parser-output .side-box-abovebelow,.mw-parser-output .side-box-text{padding:0.25em 0.9em}.mw-parser-output .side-box-image{padding:2px 0.9em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .side-box-imageright{padding:2px 0 2px 0.9em;text-align:center}@media(min-width:500px){.mw-parser-output .side-box-flex{display:flex;align-items:center}.mw-parser-output .side-box-text{flex:1;min-width:0}}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .side-box{width:238px}.mw-parser-output .side-box-left{clear:left;float:left;margin-right:1em}.mw-parser-output .side-box-right{margin-left:1em}}</style><div class="side-box side-box-left plainlinks sistersitebox"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r38264903">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-image"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></div> <div class="side-box-text plainlist">در <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B1" title="ویکی‌انبار">ویکی‌انبار</a> پرونده‌هایی دربارهٔ <span style="font-weight: bold; font-style: italic;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ardashir_I" class="extiw" title="commons:Category:Ardashir I">اردشیر بابکان</a></span> موجود است.</div></div> </div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39940593"><div class="side-box side-box-left plainlinks sistersitebox"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r38264903"> <div class="side-box-flex"> <div class="side-box-image"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/34px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="34" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/51px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/68px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></span></span></div> <div class="side-box-text plainlist">مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به <i><b><a href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" class="extiw" title="q:اردشیر بابکان">اردشیر بابکان</a></b></i> در ویکی‌گفتاورد موجود است.</div></div> </div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://tarnama.org/library/karnameh-ardeshir-babakan.pdf">کارنامهٔ اردشیر بابکان به صورت فایل متنی</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/33287/Ardashir-I">اردشیر یکم <i>دانشنامه بریتانیکا</i></a></li></ul> <table class="wikitable succession-box" style="margin:0.5em auto; font-size:95%;clear:both;"> <tbody><tr> <td colspan="3" style="border-top: 5px solid #FFD700; text-align:center;"><div>اردشیر یکم</div><div><b><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="خاندان ساسان">خاندان ساسان</a></b></div><span style="white-space:nowrap; font-size:90%; margin:2em"> <b>درگذشتهٔ:</b> ۲۴۲ م</span> </td></tr> <tr> <th colspan="3" style="border-top: 5px solid #ACE777;">عنوان سلطنتی<br /><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Senmurv.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Senmurv.svg/32px-Senmurv.svg.png" decoding="async" width="32" height="32" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Senmurv.svg/48px-Senmurv.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Senmurv.svg/64px-Senmurv.svg.png 2x" data-file-width="644" data-file-height="645" /></a></span> </th></tr> <tr> <td style="width: 30%; text-align: center;" rowspan="1"><b>عنوان جدید</b> </td> <td style="width: 40%; text-align: center;" rowspan="1"><b> <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست شاهنشاهان ساسانی">شاهنشاه ایرانشهر</a></b><br />۲۲۴ – ۲۴۲ م <br /><small>متصدی همزمان: <b><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a> (۲۴۰ – ۲۴۲)</b></small> </td> <td style="width: 30%; text-align: center;" rowspan="1">پسین:<br /><span style="font-weight: bold"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a></span> </td></tr> </tbody></table> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40355799">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39648996">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:right;border-left-width:2px;border-right-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#b3ccff}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#dbe7ff}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e5edff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:right;text-align:right;margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox-list li{unicode-bidi:isolate}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="اردشیر_بابکان" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background-color:#FAD6A5;background-color:#FFD700"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40261389">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:right;text-align:right}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-left:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-right:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="الگو:اردشیر بابکان"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:اردشیر بابکان (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:اردشیر بابکان"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="اردشیر_بابکان" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a class="mw-selflink selflink">اردشیر بابکان</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="background-color:#FAD6A5"><div> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="خاندان ساسان">خاندان ساسان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#FAD6A5;width:1%">خانواده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="ساسان">ساسان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="بابک پدر اردشیر">بابک</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%81_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D8%A8%D8%A7_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="اختلاف پیرامون نسبت بابک با ساسان">(پدر)</a></li> <li>شاپور (برادر)</li> <li>رودک (مادر)</li> <li>میرُد (همسر)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور اردشیران (فرزند)</a></li> <li>اردشیر (فرزند)</li> <li>نرسه (فرزند)</li> <li>پیروز (فرزند)</li> <li>مایهشاه (فرزند)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#FAD6A5;width:1%">جنگ‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li>فتح خوزستان</li> <li>فتح میشان</li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="نبرد هرمزدگان">نبرد هرمزدگان</a></li> <li>جنگ با کوشانیان (۲۲۵)</li> <li>نبرد نصیبین (۲۳۵)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#FAD6A5;width:1%">سنگ‌نگاره‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان">نخستین با اهورامزدا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%D8%A8%D8%B4%D8%AA%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%D8%B2%D8%AF" class="mw-redirect" title="سنگ‌نبشته اردشیر بابکان و اورمزد">دومین با اهورامزدا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان">پادشاهی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان">پیروزی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سنگ‌نگاره‌های اردشیر بابکان">سایر</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#FAD6A5;width:1%">شهرها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%AE%D9%88%D8%B1%D9%87" title="اردشیرخوره">اردشیرخوره</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="استاداردشیر (شهر باستانی)">استاداردشیر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%B3%DB%8C%D8%B1" title="بردسیر">بردسیر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="بوذاردشیر (شهر باستانی)">بوذاردشیر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" title="تن‌اردشیر">تن‌اردشیر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="خرابه‌های شهر هرمز اردشیر">هرمز اردشیر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1" title="رام‌هرمزاردشیر">رام‌هرمزاردشیر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="ریواردشیر (شهر باستانی)">ریواردشیر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="وه‌اردشیر (شهر باستانی)">وه‌اردشیر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D9%87%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="وهشت‌آباد اردشیر (شهر باستانی)">وهشت‌آباد اردشیر</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="background-color:#FAD6A5;width:1%">دیگر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8)" title="عهد اردشیر (کتاب)">عهد اردشیر</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="کارنامه اردشیر بابکان">کارنامه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اردشیر بابکان در تاریخ روایی ایران">در تاریخ روایی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%87%D8%B1_(%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="ایرانشهر (ساسانیان)">ایرانشهر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_(%D9%81%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF)" title="قلعه دختر (فیروزآباد)">قلعه دختر</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="کاخ اردشیر بابکان">کاخ اردشیر بابکان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="background-color:#FAD6A5"><div> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="رده:اردشیر بابکان">رده</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="درگاه:ساسانیان">درگاه ساسانیان</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="شاهنشاهان_ساسانی_(۲۲۴–۶۵۱)" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="الگو:شاهنشاهان ساسانی"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="بحث الگو:شاهنشاهان ساسانی"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:شاهنشاهان ساسانی"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="شاهنشاهان_ساسانی_(۲۲۴–۶۵۱)" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست شاهنشاهان ساسانی">شاهنشاهان</a> <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ساسانیان">ساسانی</a> <small>(۲۲۴–۶۵۱)</small></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">اردشیر بابکان</a> <small>(۲۲۴–۲۴۲)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاپور یکم">شاپور یکم</a> <small>(۲۴۰–۲۷۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="هرمز یکم">هرمز یکم</a> <small>(۲۷۰–۲۷۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="بهرام یکم">بهرام یکم</a> <small>(۲۷۱–۲۷۴)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="بهرام دوم">بهرام دوم</a> <small>(۲۷۴–۲۹۳)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="بهرام سوم">بهرام سوم</a> <small>(۲۹۳)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B1%D8%B3%D9%87" class="mw-redirect" title="نرسه">نرسه</a> <small>(۲۹۳–۳۰۲)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="هرمز دوم">هرمز دوم</a> <small>(۳۰۲–۳۰۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D9%86%D8%B1%D8%B3%D9%87" class="mw-redirect" title="آذرنرسه">آذرنرسه</a> <small>(۳۰۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="شاپور دوم">شاپور دوم</a> <small>(۳۰۹–۳۷۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85_(%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C)" class="mw-redirect" title="اردشیر دوم (ساسانی)">اردشیر دوم</a> <small>(۳۷۹–۳۸۳)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="شاپور سوم">شاپور سوم</a> <small>(۳۸۳–۳۸۸)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="بهرام چهارم">بهرام چهارم</a> <small>(۳۸۸–۳۹۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="یزدگرد یکم">یزدگرد یکم</a> <small>(۳۹۹–۴۲۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="شاپور چهارم">شاپور چهارم</a><sup>§</sup> <small>(۴۲۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%B2%D9%88%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="خسرو زورستان">خسرو زورستان</a><sup>§</sup> <small>(۴۲۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%DA%AF%D9%88%D8%B1" title="بهرام گور">بهرام گور</a> <small>(۴۲۰–۴۳۸)</small></li> <li><a href="/wiki/%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="یزدگرد دوم">یزدگرد دوم</a> <small>(۴۳۸–۴۵۷)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="هرمز سوم">هرمز سوم</a> <small>(۴۵۷–۴۵۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="پیروز یکم">پیروز یکم</a> <small>(۴۵۹–۴۸۴)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B4_(%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="بلاش (شاهنشاه ساسانی)">بلاش</a> <small>(۴۸۴–۴۸۸)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="قباد یکم">قباد یکم</a> <small>(۴۸۸–۴۹۶)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%BE_(%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="جاماسپ (ساسانی)">جاماسپ</a> <small>(۴۹۶–۴۹۸)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="قباد یکم">قباد یکم</a> <small>(۴۹۸–۵۳۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="خسرو انوشیروان">انوشیروان</a> <small>(۵۳۱–۵۷۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="هرمز چهارم">هرمز چهارم</a> <small>(۵۷۹–۵۹۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2" title="خسرو پرویز">خسرو پرویز</a> <small>(۵۹۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%DA%86%D9%88%D8%A8%DB%8C%D9%86" title="بهرام چوبین">بهرام چوبین</a><sup>§</sup> <small>(۵۹۰–۵۹۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%D9%85" title="ویستهم">ویستهم</a><sup>§</sup> <small>(۵۹۱–۵۹۶)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2" title="خسرو پرویز">خسرو پرویز</a> <small>(۵۹۱–۶۲۸)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%87" title="شیرویه">شیرویه</a> <small>(۶۲۸)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D9%85_(%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C)" class="mw-redirect" title="اردشیر سوم (ساسانی)">اردشیر سوم</a> <small>(۶۲۸–۶۲۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="شهربراز">شهربراز</a><sup>§</sup> <small>(۶۲۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="خسرو سوم">خسرو سوم</a><sup>§</sup> <small>(۶۲۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D8%B1" title="جوانشیر">جوانشیر</a><sup>§</sup> <small>(۶۲۹)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D8%AE%D8%AA" class="mw-redirect" title="بوران‌دخت">بوران‌دخت</a> <small>(۶۲۹–۶۳۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="شاپور شهروراز">شاپور شهروراز</a><sup>§</sup> <small>(۶۳۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="پیروز دوم">پیروز دوم</a><sup>§</sup> <small>(۶۳۰)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%B1%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D8%AE%D8%AA" title="آزرمی‌دخت">آزرمی‌دخت</a> <small>(۶۳۰–۶۳۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AE%E2%80%8C%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2" title="فرخ‌هرمز">فرخ‌هرمز</a><sup>§</sup> <small>(۶۳۰–۶۳۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2_%D8%B4%D8%B4%D9%85" title="هرمز ششم">هرمز ششم</a><sup>§</sup> <small>(۶۳۰–۶۳۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="خسرو چهارم">خسرو چهارم</a><sup>§</sup> <small>(۶۳۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="پیروز دوم">پیروز دوم</a><sup>§</sup> <small>(۶۳۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AE%D8%B2%D8%A7%D8%AF_%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85" title="فرخزاد خسرو پنجم">فرخزاد خسرو پنجم</a><sup>§</sup> <small>(۶۳۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D8%AE%D8%AA" class="mw-redirect" title="بوران‌دخت">بوران‌دخت</a> <small>(۶۳۱–۶۳۲)</small></li> <li><a href="/wiki/%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="یزدگرد سوم">یزدگرد سوم</a> <small>(۶۳۲–۶۵۱)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="پیروز سوم">پیروز سوم</a> <small>(مدعی)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85" title="بهرام هفتم">بهرام هفتم</a> <small>(مدعی)</small></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%B1%D8%B3%DB%8C_(%D9%86%D9%88%D9%87_%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%85)" title="نرسی (نوه یزدگرد سوم)">نرسی</a> <small>(مدعی)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85" title="خسرو پنجم">خسرو پنجم</a> <small>(مدعی)</small></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><sup>§</sup> مدعیان یا غاصبان تخت را نشان می‌دهد.</div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="مَزدَیَسنا" style="background:white;;padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#FBEC5D;"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="الگو:مزدیسنا"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="بحث الگو:مزدیسنا"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:مزدیسنا"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="مَزدَیَسنا" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">مَزدَیَسنا</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7#تاریخچه" title="مزدیسنا">تاریخ</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="زرتشت">زرتشت</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B3%D8%A8%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="گشتاسب‌شاه">گشتاسب</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%86%D8%AF" title="پارسیان هند">پارسیان هند</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زرتشتیان ایران">زرتشتیان ایران</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%81%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="دبیرستان فیروز بهرام">دبیرستان فیروز بهرام</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1" title="دبیرستان انوشیروان دادگر">دبیرستان انوشیروان دادگر</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1" title="مزدیسنا در نیشابور">مزدیسنا در نیشابور</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="رده:مفاهیم مزدیسنا">مفاهیم</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Faravahar-Gold.svg" class="mw-file-description" title="فروهر"><img alt="فروهر" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Faravahar-Gold.svg/110px-Faravahar-Gold.svg.png" decoding="async" width="110" height="52" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Faravahar-Gold.svg/165px-Faravahar-Gold.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Faravahar-Gold.svg/220px-Faravahar-Gold.svg.png 2x" data-file-width="530" data-file-height="250" /></a><figcaption>فروهر</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7" title="اهورامزدا">اهورامزدا</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D8%AF" title="ایزد">ایزدان</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%86" title="اهریمن">اهریمن</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="امشاسپندان">امشاسپندان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%B3" class="mw-redirect" title="سوشیانس">سوشیانس</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D8%B1" title="هوشیدر">هوشیدر</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A6%DB%8C%D9%86_%D8%B2%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="آئین زروانی">زروان</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D9%87" title="اشه">اشه</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D9%85" title="هوم">هوم</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%BA" title="مغ">مغ</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="دیو">دیوها</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%AA%D8%A7" title="آناهیتا">اردویسور اناهید</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%B1" title="فروهر">فَروَهَر</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="اوشیدر ماه">هوشیدرماه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C" title="آتش‌های مقدس زرتشتی">آتش</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D9%84_%DA%86%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%AF" title="پل چینود">پل چینود</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="همستگان">همستگان</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1%D8%AF" title="فرشگرد">فرشگرد</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7" title="اهورامزدا">توحید</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%A8%D8%AF" title="موبد">موبد</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AA%D8%A7_%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D9%88" class="mw-redirect" title="سپنتا مینیو">سپنتا مینیو</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" class="mw-redirect" title="معجزه‌های زرتشت">معجزه</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="زمان ظهور زرتشت">ظهور</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86" title="گروتمان">گروتمان</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87" title="ماه‌پایه">ماه‌پایه</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="روشنی بی‌پایان">روشنی بی‌پایان</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="فلسفه زرتشت">فلسفه زرتشت</a> •  <a href="/wiki/%D9%88%D9%87%D9%88%D9%85%D9%86" class="mw-redirect" title="وهومن">وهومن</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D9%87_%D9%88%D9%87%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%87" class="mw-redirect" title="اشه وهیشته">اشه وهیشته</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1_(%D8%A7%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AF)" title="شهریور (امشاسپند)">شهریور</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AA%D9%87_%D8%A2%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C" class="mw-redirect" title="سپنته آرمیتی">سپندارمذ</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%A7%D8%AA" class="mw-redirect" title="هیوروتات">هوروتات</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF" class="mw-redirect" title="امرداد">اَمُرداد</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AB%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86_(%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C)" class="mw-redirect" title="آثروانان (زرتشتی)">آثروانان</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4_%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85" title="آتش بهرام">آتش بهرام</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;"><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86_%D8%B2%D8%B1%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C" title="نیروهای شر در آیین زردشتی">نیروهای شر</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%86" title="اهریمن">اهریمن</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%86" title="اهریمن">انگره مینیو</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="دیو">دیو</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%D8%B4%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="اکه‌تش‌دیو">دروج</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="اپوش‌دیو">اپوش</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%DB%8C" title="جهی">جهی</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D9%88%D9%85%D9%86" title="اکومن">اکومن</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88_%D8%A2%D8%B2" title="دیو آز">دیو آز</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7" title="ایندرا">ایندرا</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D9%85%D9%88%D8%BA_%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D8%A7%D8%B1" title="اشموغ یالدار">اشموغ</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="استویداد">استویداد</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%DB%8C%D9%85%D8%AA%DB%8C" title="پریمتی">پریمتی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%87" title="دیوهای کماله">دیوهای کماله</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%88%D9%84" title="ساوول">ساوول</a> •  <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%AA" title="ترومت">ترومت</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%AF%DA%AF%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="اودگ‌دیو">اودگ‌دیو</a> •  <a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="ورن‌دیو">ورن‌دیو</a> •  <a href="/wiki/%DA%86%D8%B4%D9%85%DA%A9%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="چشمک‌دیو">چشمک‌دیو</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="پنی‌دیو">پنی‌دیو</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%AE%D8%AA" title="میتوخت">میتوخت</a> •  <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%B2%D8%B1%D8%B4%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="ویزرش‌دیو">ویزرش‌دیو</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%87%DB%8C%D8%B3" title="ناگهیس">ناگهیس</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;"><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%B1_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C" class="mw-redirect" title="فهرست مشاهیر زرتشتی">افراد مهم</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B3%D8%A8%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="گشتاسب‌شاه">گشتاسب‌شاه</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D8%B1" title="کرتیر">کرتیر</a> •  <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%D8%B3%D8%B1" title="تنسر">تنسر</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%D9%84%D8%B3_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="پولس ایرانی">پاول پارسی</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D9%88%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="فهرست موبدان">فهرست موبدان</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="آذرباد مهراسپندان">آذرباد مهراسپندان</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9_%D8%AE%D8%B1%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="بابک خرمدین">بابک خرمدین</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%85%D9%87%D8%B1" title="فرهنگ مهر">فرهنگِ مِهر</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%BE" title="جاماسپ">جاماسپ</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D9%BE%D8%A7%D9%84%D9%86" title="دستور داراب پالن">دستور داراب پالن</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%A9%E2%80%8C%D8%AC%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AC%DB%8C_%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%84%D8%A7" title="مانکجی نوشیروان‌جی دهالا">دستور دهالا</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B4%D9%88%D8%AA%D9%86%E2%80%8C%D8%AC%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D8%B1" title="پشوتن‌جی دوسابایی مارکار">پشوتن‌جی دوسابایی مارکار</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DA%A9" title="مزدک">مزدک</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%81%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="ارداویراف‌نامه">ارداویراف</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA_%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%BE%DA%98%D8%AF%D9%88" title="زرتشت بهرام پژدو">زرتشت بهرام پژدو</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1_(%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%86%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="مازیار (قارنوندیان)">مازیار</a> •  <a class="mw-selflink selflink">اردشیر بابکان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="شاپور دوم">شاپور دوم</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="انوشیروان">انوشیروان</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%AE" title="کیخسرو شاهرخ">ارباب کیخسرو</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%DA%AF%D9%88%D8%B1_%D8%A2%D9%86%DA%A9%D9%84%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="بهرام گور آنکلساریا">بهرام گور آنکلساریا</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%AC%DB%8C_%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%AC%DB%8C_%D9%87%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="مانکجی لیمجی هاتریا">مانکجی لیمجی هاتریا</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="ماهداد">ماهداد</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D9%88%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%87%D8%AA%D8%A7" title="زوبین مهتا">زوبین مهتا</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D8%AC%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%AA%D8%A7" title="جمشیدجی تاتا">جمشیدجی نوشروانجی تاتا</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7" title="مهربابا">مهربابا</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85_%D8%B4%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="رستم شهزادی">رستم شهزادی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C" title="جهانگیر اوشیدری">جهانگیر اوشیدری</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85_%DA%AF%DB%8C%D9%88" title="رستم گیو">رستم گیو</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="اسفندیار یگانگی">اسفندیار یگانگی</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="اردشیر یگانگی">اردشیر یگانگی</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B3_%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="فرنگیس یگانگی">فرنگیس یگانگی</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D9%84%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A8" title="میرزا سروش لهراسب">میرزا سروش لهراسب</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B0%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87%D8%B1_%D9%85%D9%87%D8%B1" title="بوذرجمهر مهر">بوذرجمهر مهر</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;">آیین‌ها و<br />مکان‌های مقدس</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C" class="mw-redirect" title="نماز زرتشتی">نماز</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C" title="جشن‌های زرتشتی">جشن‌ها</a> •  <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%DB%8C%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%87" title="خویدوده">خویدوده</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B1" title="گاهنبار">گاهنبار</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D9%88%D8%B4%DB%8C" title="سدره‌پوشی">سدره‌پوشی</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B7%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C" title="آیین‌های طهارت زرتشتی">آیین‌های طهارت</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%86_(%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86)" title="درون (آیین)">درون</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D9%85" title="برسم">برسم</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="کستی">کستی</a> •  <a href="/wiki/%D9%88%D8%B1" title="ور">ور</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%86%D9%88" title="گاهشماری اوستایی نو">گاهشماری زرتشتی</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="کعبه زرتشت">کعبه زرتشت</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A2%D8%AA%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="رده:آتشکده‌ها">آتشکده‌ها</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="استودان">استودان</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%AE%D9%85%D9%87" title="دخمه">برج خاموشان</a> •  <a href="/wiki/%DA%86%DA%A9%E2%80%8C%DA%86%DA%A9" class="mw-redirect" title="چک‌چک">چک‌چک</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%88%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="پیوکانی">پیوکانی</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="زادروز زرتشت">زادروز زرتشت</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" class="mw-redirect" title="درگذشت زرتشت">درگذشت زرتشت</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="زایش زرتشت">زایش زرتشت</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D8%A7_%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="بدرود با گذشتگان">بدرود با گذشتگان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87" title="سی‌روزه">سی‌روزه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AC%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D9%87_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="ارج‌گذاری به روان جاویدان">ارج‌گذاری به روان جاویدان</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="نیایشگاه آدریان">نیایشگاه آدریان</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87_%D9%86%D9%88%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1" title="آتشکده نوبهار">آتشکده نوبهار</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87_%DA%A9%D8%B1%DA%A9%D9%88%DB%8C%D9%87" title="آتشکده کرکویه">آتشکده کرکویه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87_%DA%A9%D8%B4%D9%85%D8%B1" title="آتشکده کشمر">آتشکده کشمر</a> (<small style="font-size:85%;"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%85%D9%87%D8%B1" title="آذر برزین‌مهر">آذر برزین‌مهر</a></small>) •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A8%D8%BA" title="آتشکده آذرفرنبغ">آتشکده آذرفرنبغ</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%DA%AF%D8%B4%D9%86%D8%B3%D8%A8" class="mw-redirect" title="آتشکده آذرگشنسب">آتشکده آذرگشنسب</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="آفرینگان">آفرینگان</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%B4%D9%86%D9%88%D9%85" title="برشنوم">برشنوم</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C" title="موسیقی زرتشتی">موسیقی زرتشتی</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="بردگوری">بردگوری</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B4%DA%A9_%D9%88%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF" title="کوشک ورجاوند">کوشک ورجاوند</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87_%DB%8C%D8%B2%D8%AF" title="آتشکده یزد">آتشکده یزد</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87_%D9%81%D8%B1%D8%B2%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="دریاچه فرزدان">دریاچه فرزدان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%88_%DA%A9%D8%B4%D9%85%D8%B1" title="سرو کشمر">سرو کشمر</a> •  <a href="/wiki/%D9%82%D9%84%D8%B9%D9%87_%D8%A2%D8%AA%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87" title="قلعه آتشگاه">قلعه آتشگاه</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="دشتانستان">دشتانستان</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;">نوشته‌های دینی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7" title="اوستا">اَوستا</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D9%87%D8%A7" title="گاتاها">گاهان</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D9%81%D8%AA_%D9%87%D8%A7%D8%AA" title="هفت هات">هفت هات</a> •  <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7" title="خرده‌اوستا">خرده‌اوستا</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%B4%D9%86" title="بندهشن">بندهشن</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF" title="دینکرد">دینکرد</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%BE%DB%8C" title="جاماسپی">جاماسپی</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%B3%D9%BE%D8%B1%D9%85" title="گزیده‌های زادسپرم">زادسپرم</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D9%86%D8%B4%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D8%AA" title="شایست نشایست">شایست نشایست</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF_(%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7)" title="زند (اوستا)">زند</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="پازند">پازند</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C_%D8%AE%D8%B1%D8%AF" title="مینوی خرد">مینوی خرد</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%81%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="ارداویراف‌نامه">ارداویراف‌نامه</a> •  <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="ویرازگان">ویرازگان</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="دادستان دینی">دادستان دینی</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="آفرینگان">آفرینگان</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D8%B4%D8%AA" title="یشت">یشت</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D9%86_%DA%AF%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DA%A9_%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B4" title="ماتیکان گجستک ابالیش">ماتیکان گجستک ابالیش</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="ادبیات پارسی میانه">ادبیات پهلوی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8" title="دبستان مذاهب">دبستان مذاهب</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="دینکردنامه">دینکردنامه</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="رده:اوستاشناسان">اوستاشناسان</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اوستاشناسی">اوستاشناسی</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF" title="ابراهیم پورداوود">ابراهیم پورداوود</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D9%88%DB%8C%D8%B3" title="مری بویس">مری بویس</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%DA%AF%D9%84%D8%AF%D9%86%D8%B1" title="کارل فریدریش گلدنر">گلدنر</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%85%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AA%D8%B1" title="جیمز دارمستتر">دارمستتر</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%A9%E2%80%8C%D8%AC%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AC%DB%8C_%D8%AF%D9%87%D8%A7%D9%84%D8%A7" title="مانکجی نوشیروان‌جی دهالا">دالا</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%D9%81%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B4%D9%BE%DB%8C%DA%AF%D9%84" title="فریدریش فون اشپیگل">اشپیگل</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%84_%D8%A8%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA" title="امیل بنونیست">بنونیست</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%AA%DB%8C%D9%84_%D8%AF%D9%88%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86" title="انکتیل دوپرون">انکتیل دوپرون</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%D9%87%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B1%DB%8C%D8%B4_%D9%87%D9%88%DA%AF%D9%88_%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%B4%D9%85%D9%86" title="فریدریش هاینریش هوگو ویندیشمن">ویندیشمن</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%84_%DA%98%D9%88%D8%B2%D9%81_%D8%AF%D9%88_%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%87_%D8%AF%D9%88_%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%86" title="شارل ژوزف دو هارله دو دولن">هارله</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D9%87%D9%88%DA%AF" class="mw-redirect" title="مارتین هوگ">هوگ</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%E2%80%8C%DB%8C%D8%B1_%D9%84%DA%A9%D9%88%DA%A9" class="mw-redirect" title="پی‌یر لکوک">پی‌یر لکوک</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88_%D9%86%DB%8C%D9%88%D9%84%DB%8C" title="گراردو نیولی">گراردو نیولی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D9%84%DB%8C%D9%84_%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87" title="جلیل دوست‌خواه">جلیل دوست‌خواه</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF_%D8%B4%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="رشید شهمردان">رشید شهمردان</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;">مکان‌های اساطیری</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D9%85%D8%B1" title="کاشمر">کشمر</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AE%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AA" title="فراخ‌کرت">فراخ‌کرت</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87)" title="مازندران (شاهنامه)">مازندران</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%B2" title="البرز">هرابرزیتی</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DB%8C" class="mw-redirect" title="رود دایتی">رود دایتی</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%88%DB%8C%D8%AC" title="ایران‌ویج">ایریانم وَئِجه</a> •  <a href="/wiki/%DA%86%DB%8C%DA%86%D8%B3%D8%AA" title="چیچست">چیچست</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86_(%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="آذربایجان (ایران)">آذربایجان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="سیستان">سیستان</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87_%D9%87%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86" title="دریاچه هامون">دریاچه هامون</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1" title="نیشابور">نیشابور</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF" class="mw-redirect" title="کوه دماوند">دماوند</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D8%AF%DA%98" class="mw-redirect" title="کنگ‌دژ">کنگ‌دژ</a> •  <a href="/wiki/%DA%86%DA%A9%E2%80%8C%DA%86%DA%A9" class="mw-redirect" title="چک‌چک">چک‌چک</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%88%D8%B1" title="سوور">سوور</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;">شخصیت‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%84%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%BE" title="لهراسپ">لهراسب</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B3%D8%A8%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="گشتاسب‌شاه">گشتاسب‌شاه</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%BE" title="جاماسپ">جاماسب</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B4%D9%88%D8%B4%D8%AA%D8%B1" title="فرشوشتر">فرشوشتر</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%DB%8C_%D9%88_%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="مشی و مشیانه">مشی و مشیانه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%D8%B4_%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1" title="آرش کمانگیر">آرش شواتیر</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85" title="فراهیم">فراهیم</a> •  <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%88%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%D9%86" title="ویونگهان">ویونگهان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B7%D9%87%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AB" title="طهمورث">تهمورث</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF" title="هوشنگ">هوشنگ</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="جمشید">ییمه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%DA%AF%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B3%D9%BE" class="mw-redirect" title="اسفندیار پسر گشتاسپ">اسفندیار</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B4%D9%88%D8%AA%D9%86" title="پشوتن">پشوتن</a> •  بندو •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%87%D9%85" title="گرهم">گرهمه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%A8" class="mw-redirect" title="ارجاسب">ارجاسب</a> •  <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="توربراتور">توربراتور</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D9%84%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%BE" class="mw-redirect" title="زریر پسر لهراسپ">زریر</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="آبتین">آبتین (آتبین)</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%D8%B1%D9%88%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7" title="پوروچیستا">پوروچیستا</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%AA_%D9%81%D8%B0%D8%B1%DB%8C" title="اردت فذری">اردت فذری</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;">جانوران مرتبط</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%81%D8%B3%D8%AA%D8%B1" title="خرفستر">خرفستر</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%88_%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%88%DA%A9" title="گاو سریشوک">گاو سریشوک</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%B1%D8%BA" title="سیمرغ">سیمرغ</a> •  <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1_%D8%B3%D9%87_%D9%BE%D8%A7" class="mw-redirect" title="خر سه پا">خر سه پا</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DA%98%D8%AF%D9%87%D8%A7" title="اژدها">اژدها</a> •  <a href="/wiki/%DA%86%D9%84%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D9%87" title="چلپاسه">چلپاسه</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%DA%A9_(%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87)" title="کمک (پرنده)">کمک</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%B4%D9%81%D8%AA" title="کرشفت">کرشفت</a> •  <a href="/wiki/%DA%86%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B4" title="چمروش">چمروش</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#FBEC5D;">اشیا مرتبط</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%BA%D9%86" title="مارغن">مارغن</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="کستی">کستی</a> •  <a href="/wiki/%DA%AF%D9%85%DB%8C%D8%B2" title="گمیز">گمیز</a></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="background:#FBEC5D;"><div><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Symbol_category_class.svg" class="mw-file-description" title="رده"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/16px-Symbol_category_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/23px-Symbol_category_class.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/31px-Symbol_category_class.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="رده:اردشیر بابکان">رده</a></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="شاهان_پارس_(پس_از_۱۳۲_پ._م–۲۲۴_میلادی)" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="الگو:شاهان پارس"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:شاهان پارس (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:شاهان پارس"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="شاهان_پارس_(پس_از_۱۳۲_پ._م–۲۲۴_میلادی)" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="شاهان پارس">شاهان پارس</a> <small>(پس از ۱۳۲ پ. م–۲۲۴ میلادی)</small></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="دارایان یکم">دارایان یکم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="وادفراداد سوم">وادفراداد سوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="دارایان دوم">دارایان دوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3)" class="mw-redirect" title="اردشیر دوم (شاه پارس)">اردشیر دوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%88%D9%87%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="وهشیر یکم">وهشیر یکم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3)" title="پاکور یکم (شاه پارس)">پاکور یکم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D9%88%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3)" title="پاکور دوم (شاه پارس)">پاکور دوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%AF" title="نامبد">نامبد</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%86%D9%BE%D8%A7%D8%AF" title="نپاد">نپاد</a></span></li> <li><span class="nowrap">«شاه ناشناخته دوم»</span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="وادفراداد چهارم">وادفراداد چهارم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="منوچهر یکم">منوچهر یکم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D9%85_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3)" class="mw-redirect" title="اردشیر سوم (شاه پارس)">اردشیر سوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="منوچهر دوم">منوچهر دوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D9%88%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="پاکور سوم">پاکور سوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D9%88%DA%86%D9%87%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="منوچهر سوم">منوچهر سوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85_(%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3)" class="mw-redirect" title="اردشیر چهارم (شاه پارس)">اردشیر چهارم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D9%88%D9%87%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="وهشیر دوم">وهشیر دوم</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_(%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9)" title="شاپور (پسر بابک)">شاپور</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a class="mw-selflink selflink">اردشیر پنجم</a></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-labelledby="داده‌های_کتابخانه‌ای_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=ویرایش_در_ویکی‌داده&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q371319#identifiers&#124;class=noprint&#124;ویرایش_در_ویکی‌داده" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="داده‌های_کتابخانه‌ای_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=ویرایش_در_ویکی‌داده&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q371319#identifiers&#124;class=noprint&#124;ویرایش_در_ویکی‌داده" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="راهنما:داده‌های کتابخانه‌ای">داده‌های کتابخانه‌ای</a> <span class="mw-valign-text-top noprint" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q371319#identifiers" title="ویرایش در ویکی‌داده"><img alt="ویرایش در ویکی‌داده" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">عمومی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A2%DB%8C_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="آی‌اس‌ان‌آی (شناسه)">ISNI</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000033210531">1</a></span></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF_%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C" title="برگه‌دان مستند مجازی بین‌المللی">ویاف</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/33625890">1</a></span></li></ul></li> <li><span class="nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/33625890">ورلدکت (از طریق ویاف)</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">کتابخانه‌های ملی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://uli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007280477205171">اسرائیل</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/names/n90697595">ایالات متحده آمریکا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/KHW/makwww.exe?BM=1&NU=1&IM=4&WI=9810672583605606">لهستان</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سایر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.worldcat.org/fast/1805046/">کاربرد چندوجهی اصطلاحات موضوعی</a></span></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%DA%A9_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="سوداک (شناسه)">سوداک (فرانسه)</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/241828570">1</a></span></li></ul></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div></div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">برگرفته از «<a dir="ltr" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=اردشیر_بابکان&oldid=39722190">https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=اردشیر_بابکان&oldid=39722190</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویژه:رده‌ها">رده‌ها</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_Middle_Persian&action=edit&redlink=1" class="new" title="رده:مقاله‌های دارای واژگان به زبان Middle Persian (صفحه وجود ندارد)">مقاله‌های دارای واژگان به زبان Middle Persian</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_(%D8%AA%D8%A7_%DB%B1%DB%B4%DB%B5%DB%B3)" title="رده:مقاله‌های دارای واژگان به زبان یونانی باستان (تا ۱۴۵۳)">مقاله‌های دارای واژگان به زبان یونانی باستان (تا ۱۴۵۳)</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_Old_Armenian&action=edit&redlink=1" class="new" title="رده:مقاله‌های دارای واژگان به زبان Old Armenian (صفحه وجود ندارد)">مقاله‌های دارای واژگان به زبان Old Armenian</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="رده:اردشیر بابکان">اردشیر بابکان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D8%AE%D8%B1" title="رده:اصطخر">اصطخر</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%93%D8%B1%D9%88%D9%85" title="رده:افراد جنگ‌های ایران–روم">افراد جنگ‌های ایران–روم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="رده:افراد جنگ‌های ساسانیان و روم">افراد جنگ‌های ساسانیان و روم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B3_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اهالی ایران در سده ۳ (میلادی)">اهالی ایران در سده ۳ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="رده:بنیان‌گذاران شهر">بنیان‌گذاران شهر</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="رده:پادشاهان شاهنامه">پادشاهان شاهنامه</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AD%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B3_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:حکم‌رانان خاورمیانه در سده ۳ (میلادی)">حکم‌رانان خاورمیانه در سده ۳ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B2%DB%B4%DB%B2_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:درگذشتگان ۲۴۲ (میلادی)">درگذشتگان ۲۴۲ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B8%DB%B0_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:زادگان ۱۸۰ (میلادی)">زادگان ۱۸۰ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B3_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:شاهنشاهان ساسانی سده ۳ (میلادی)">شاهنشاهان ساسانی سده ۳ (میلادی)</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">رده‌های پنهان: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%AA%D8%AC%D9%85%DB%8C%D8%B9_%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D8%B9_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9_%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="رده:مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آنها ممنوع است">مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آنها ممنوع است</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4" title="رده:صفحات حفاظت‌شده ویکی‌پدیا در حد بازبینی ویرایش">صفحات حفاظت‌شده ویکی‌پدیا در حد بازبینی ویرایش</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%D9%87" title="رده:مقاله‌های برگزیده">مقاله‌های برگزیده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_Lang-xx_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF" title="رده:صفحه‌هایی که از الگوهای Lang-xx استفاده می‌کنند">صفحه‌هایی که از الگوهای Lang-xx استفاده می‌کنند</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D8%B9%D8%A8%D9%87_%DA%AF%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D8%A7_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF" title="رده:صفحه‌هایی که از جعبه گفتاورد با پارامترهای نامعلوم استفاده می‌کنند">صفحه‌هایی که از جعبه گفتاورد با پارامترهای نامعلوم استفاده می‌کنند</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="رده:یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی">یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_CS1:_%D9%BE%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%BE%D8%AA" title="رده:نگهداری CS1: پست اسکریپت">نگهداری CS1: پست اسکریپت</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="رده:پیوند رده انبار در ویکی‌داده است">پیوند رده انبار در ویکی‌داده است</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_ISNI" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_VIAF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_J9U" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_LCCN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_PLWABN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های PLWABN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های PLWABN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_FAST" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_SUDOC" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_WorldCat-VIAF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> این صفحه آخرین‌بار در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۴ ساعت ۱۷:۰۸ ویرایش شده است.</li> <li id="footer-info-copyright">همهٔ نوشته‌ها تحت <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ar">مجوز Creative Commons Attribution/Share-Alike</a> در دسترس است؛ برای جزئیات بیشتر <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">شرایط استفاده</a> را بخوانید.<br /> ویکی‌پدیا® علامتی تجاری متعلق به سازمان غیرانتفاعی <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">بنیاد ویکی‌مدیا</a> است.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">سیاست حفظ حریم خصوصی</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87">دربارهٔ ویکی‌پدیا</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%DA%A9%D8%B0%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C">تکذیب‌نامه‌ها</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">آیین‌نامه رفتاری</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/How_to_contribute/fa?uselang=fa">توسعه‌دهندگان</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fa.wikipedia.org">آمار</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">بیانیهٔ کوکی</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fa.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">نمای موبایل</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-gb8dk","wgBackendResponseTime":216,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.251","walltime":"2.644","ppvisitednodes":{"value":42256,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":430158,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":57235,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":21,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":240641,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2258.052 1 -total"," 32.99% 744.835 2 الگو:پانویس"," 25.72% 580.722 220 الگو:پک"," 14.07% 317.789 14 الگو:یادکرد_دانشنامه"," 9.26% 209.151 25 الگو:یادکرد_کتاب"," 9.23% 208.469 1 الگو:Infobox_royalty"," 8.36% 188.700 1 الگو:Infobox"," 6.58% 148.597 4 الگو:Navbox"," 6.47% 146.158 2 الگو:جعبه_گشتن"," 5.20% 117.497 151 الگو:عدد_به"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.989","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":15069454,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-7dfc65b666-zchs7","timestamp":"20241028123049","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0627\u0631\u062f\u0634\u06cc\u0631 \u0628\u0627\u0628\u06a9\u0627\u0646","url":"https:\/\/fa.wikipedia.org\/wiki\/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q371319","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q371319","author":{"@type":"Organization","name":"\u0645\u0634\u0627\u0631\u06a9\u062a\u200c\u06a9\u0646\u0646\u062f\u06af\u0627\u0646 \u067e\u0631\u0648\u0698\u0647\u0654 \u0648\u06cc\u06a9\u06cc\u200c\u0645\u062f\u06cc\u0627"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-08-26T10:07:44Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/3\/34\/Ardashir_I_Coin2.png","headline":"\u0628\u0646\u06cc\u0627\u0646\u200c\u06af\u0630\u0627\u0631 \u0634\u0627\u0647\u0646\u0634\u0627\u0647\u06cc \u0633\u0627\u0633\u0627\u0646\u06cc (\u06f2\u06f2\u06f4\u2013\u06f2\u06f4\u06f2)"}</script> </body> </html>