CINXE.COM
Ier millénaire av. J.-C. — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Ier millénaire av. J.-C. — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"10958dd0-dc9c-482f-87d0-01d573d8af8a","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Ier_millénaire_av._J.-C.","wgTitle":"Ier millénaire av. J.-C.","wgCurRevisionId":222785825,"wgRevisionId":222785825,"wgArticleId":1588,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article contenant un appel à traduction en anglais","Article contenant un appel à traduction en allemand","Article contenant un appel à traduction en suédois","Portail:Histoire/Articles liés","Portail:Monde antique/Articles liés","Millénaire","Ier millénaire av. J.-C."],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Ier_millénaire_av._J.-C.","wgRelevantArticleId":1588,"wgIsProbablyEditable": true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":70000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q25716","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false, "wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents", "ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Ier millénaire av. J.-C. — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C."> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C."> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Ier_millénaire_av_J_-C rootpage-Ier_millénaire_av_J_-C skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Ier+mill%C3%A9naire+av.+J.-C." title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Ier+mill%C3%A9naire+av.+J.-C." title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Ier+mill%C3%A9naire+av.+J.-C." title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Ier+mill%C3%A9naire+av.+J.-C." title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Événements" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Événements"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Événements</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Événements-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Événements</span> </button> <ul id="toc-Événements-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Afrique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Afrique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Afrique</span> </div> </a> <ul id="toc-Afrique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Amérique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Amérique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Amérique</span> </div> </a> <ul id="toc-Amérique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Asie_et_Pacifique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Asie_et_Pacifique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Asie et Pacifique</span> </div> </a> <ul id="toc-Asie_et_Pacifique-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Asie_du_Sud-Est" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Asie_du_Sud-Est"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.1</span> <span>Asie du Sud-Est</span> </div> </a> <ul id="toc-Asie_du_Sud-Est-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Chine"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3.2</span> <span>Chine</span> </div> </a> <ul id="toc-Chine-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Proche-Orient" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Proche-Orient"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Proche-Orient</span> </div> </a> <ul id="toc-Proche-Orient-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Europe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Europe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5</span> <span>Europe</span> </div> </a> <ul id="toc-Europe-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr> millénaire <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 79 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-79" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">79 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/1ste_millennium_v.C." title="1ste millennium v.C. – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="1ste millennium v.C." data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%A9_1_%D9%82.%D9%85" title="ألفية 1 ق.م – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ألفية 1 ق.م" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%A3%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%A9_1_%D9%82%D8%A8%D9%84_%D9%84%D9%85%D9%8A%D9%84%D8%A7%D8%AF" title="لألفية 1 قبل لميلاد – arabe marocain" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لألفية 1 قبل لميلاد" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="arabe marocain" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Mileniu_I_e.C." title="Mileniu I e.C. – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Mileniu I e.C." data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/E.%C9%99._I_minillik" title="E.ə. I minillik – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="E.ə. I minillik" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/1_t%C5%ABkstontmetis_pr._Kr." title="1 tūkstontmetis pr. Kr. – samogitien" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="1 tūkstontmetis pr. Kr." data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="samogitien" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/1_%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%8F%D1%87%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%B4%D0%B0_%D0%BD.%D1%8D." title="1 тысячагоддзе да н.э. – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="1 тысячагоддзе да н.э." data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/I_%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%8F%D1%87%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B7%D1%8C%D0%B4%D0%B7%D0%B5_%D0%B4%D0%B0_%D0%BD._%D1%8D." title="I тысячагодзьдзе да н. э. – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="I тысячагодзьдзе да н. э." data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/1_%D1%85%D0%B8%D0%BB%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D1%80.%D0%BD.%D0%B5." title="1 хилядолетие пр.н.е. – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="1 хилядолетие пр.н.е." data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%96%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BF%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A6%AA%E0%A7%82%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AC_%E0%A7%A7%E0%A6%AE_%E0%A6%B8%E0%A6%B9%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%A6" title="খ্রিস্টপূর্ব ১ম সহস্রাব্দ – bengali" lang="bn" hreflang="bn" data-title="খ্রিস্টপূর্ব ১ম সহস্রাব্দ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengali" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Ia%C3%B1_milved_kt_JK" title="Iañ milved kt JK – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Iañ milved kt JK" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/1._milenij_p._n._e." title="1. milenij p. n. e. – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="1. milenij p. n. e." data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Mil%C2%B7lenni_I_aC" title="Mil·lenni I aC – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Mil·lenni I aC" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/1._tis%C3%ADcilet%C3%AD_p%C5%99._n._l." title="1. tisíciletí př. n. l. – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="1. tisíciletí př. n. l." data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/1._%C3%A5rtusinde_f.Kr." title="1. årtusinde f.Kr. – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="1. årtusinde f.Kr." data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/1._Jahrtausend_v._Chr." title="1. Jahrtausend v. Chr. – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="1. Jahrtausend v. Chr." data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/1%CE%B7_%CF%87%CE%B9%CE%BB%CE%B9%CE%B5%CF%84%CE%AF%CE%B1_%CF%80.%CE%A7." title="1η χιλιετία π.Χ. – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="1η χιλιετία π.Χ." data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/1st_millennium_BC" title="1st millennium BC – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="1st millennium BC" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/1-a_jarmilo_a.K." title="1-a jarmilo a.K. – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="1-a jarmilo a.K." data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/I_milenio_a._C." title="I milenio a. C. – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="I milenio a. C." data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/1._aastatuhat_eKr" title="1. aastatuhat eKr – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="1. aastatuhat eKr" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/K.a._1._milurtekoa" title="K.a. 1. milurtekoa – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="K.a. 1. milurtekoa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%88%D9%84_(%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF)" title="هزاره اول (پیش از میلاد) – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="هزاره اول (پیش از میلاد)" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ensimm%C3%A4inen_vuosituhat_eaa." title="Ensimmäinen vuosituhat eaa. – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ensimmäinen vuosituhat eaa." data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/1._%C3%A1rat%C3%BAsund_f.Kr." title="1. áratúsund f.Kr. – féroïen" lang="fo" hreflang="fo" data-title="1. áratúsund f.Kr." data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="féroïen" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/1._juard%C3%BC%C3%BCsen_f.Kr." title="1. juardüüsen f.Kr. – frison septentrional" lang="frr" hreflang="frr" data-title="1. juardüüsen f.Kr." data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="frison septentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/1e_milennium_f.Kr." title="1e milennium f.Kr. – frison occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="1e milennium f.Kr." data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frison occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/1mh_m%C3%ACle-bliadhna_RC" title="1mh mìle-bliadhna RC – gaélique écossais" lang="gd" hreflang="gd" data-title="1mh mìle-bliadhna RC" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélique écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/I_milenio_a._C." title="I milenio a. C. – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="I milenio a. C." data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%90%D7%9C%D7%A3_%D7%94-1_%D7%9C%D7%A4%D7%A0%D7%94%22%D7%A1" title="האלף ה-1 לפנה"ס – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="האלף ה-1 לפנה"ס" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/1._tisu%C4%87lje%C4%87e_pr._Kr." title="1. tisućljeće pr. Kr. – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="1. tisućljeće pr. Kr." data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Iye_milen%C3%A8_anv._J.-K." title="Iye milenè anv. J.-K. – créole haïtien" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Iye milenè anv. J.-K." data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="créole haïtien" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/I._e._1._%C3%A9vezred" title="I. e. 1. évezred – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="I. e. 1. évezred" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Milenium_ke-1_SM" title="Milenium ke-1 SM – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Milenium ke-1 SM" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/1-%D0%B3%D3%80%D0%B0_%D1%8D%D0%B7%D0%B0%D1%80%D1%88%D1%83_%D0%B2%D0%B0%D0%B9_%D0%B7._%D1%85%D1%8C." title="1-гӀа эзаршу вай з. хь. – ingouche" lang="inh" hreflang="inh" data-title="1-гӀа эзаршу вай з. хь." data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ingouche" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/1ma_yarmilo_aK" title="1ma yarmilo aK – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="1ma yarmilo aK" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/1._%C3%A1r%C3%BE%C3%BAsundi%C3%B0_f.Kr." title="1. árþúsundið f.Kr. – islandais" lang="is" hreflang="is" data-title="1. árþúsundið f.Kr." data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandais" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/I_millennio_a.C." title="I millennio a.C. – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="I millennio a.C." data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E7%B4%80%E5%85%83%E5%89%8D1%E5%8D%83%E5%B9%B4%E7%B4%80" title="紀元前1千年紀 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="紀元前1千年紀" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AB%E1%83%95._%E1%83%AC._I_%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%AC%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="ძვ. წ. I ათასწლეული – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ძვ. წ. I ათასწლეული" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EA%B8%B0%EC%9B%90%EC%A0%84_%EC%A0%9C1%EC%B2%9C%EB%85%84%EA%B8%B0" title="기원전 제1천년기 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="기원전 제1천년기" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Millennium_1_a.C.n." title="Millennium 1 a.C.n. – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Millennium 1 a.C.n." data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/1._Joerdausend_v._Chr." title="1. Joerdausend v. Chr. – luxembourgeois" lang="lb" hreflang="lb" data-title="1. Joerdausend v. Chr." data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxembourgeois" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/I_millennio_a.C." title="I millennio a.C. – ligure" lang="lij" hreflang="lij" data-title="I millennio a.C." data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ligure" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/1_t%C5%ABkstantmetis_pr._m._e." title="1 tūkstantmetis pr. m. e. – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="1 tūkstantmetis pr. m. e." data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/1._t%C5%ABksto%C5%A1gade_p.m.%C4%93." title="1. tūkstošgade p.m.ē. – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="1. tūkstošgade p.m.ē." data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87.%E0%A4%B8.%E0%A4%AA%E0%A5%82.%E0%A4%9A%E0%A5%87_%E0%A5%A7_%E0%A4%B2%E0%A5%87_%E0%A4%B8%E0%A4%B9%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%95" title="इ.स.पू.चे १ ले सहस्रक – marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="इ.स.पू.चे १ ले सहस्रक" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Milenium_pertama_SM" title="Milenium pertama SM – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Milenium pertama SM" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Purmeiro_mil%C3%A9nio_antes_de_Cristo" title="Purmeiro milénio antes de Cristo – mirandais" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Purmeiro milénio antes de Cristo" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="mirandais" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/I_millennio_AC" title="I millennio AC – napolitain" lang="nap" hreflang="nap" data-title="I millennio AC" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="napolitain" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/1e_millennium_v.Chr." title="1e millennium v.Chr. – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="1e millennium v.Chr." data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/1._%C3%A5rtusen_f.Kr." title="1. årtusen f.Kr. – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="1. årtusen f.Kr." data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Millenni_I_abC" title="Millenni I abC – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Millenni I abC" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/I_tysi%C4%85clecie_p.n.e." title="I tysiąclecie p.n.e. – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="I tysiąclecie p.n.e." data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Primeiro_mil%C3%A9nio_a.C." title="Primeiro milénio a.C. – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Primeiro milénio a.C." data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Mileniul_I_%C3%AE.Hr." title="Mileniul I î.Hr. – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Mileniul I î.Hr." data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/1-%D0%B5_%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%8F%D1%87%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B5_%D0%B4%D0%BE_%D0%BD._%D1%8D." title="1-е тысячелетие до н. э. – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="1-е тысячелетие до н. э." data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/1._%D1%82%D1%8B%D1%81%D1%8F%D1%87%D1%80%D0%BE%D1%87%D0%B0_%D0%B4%D0%BE_%D0%BD._%D0%B5." title="1. тысячроча до н. е. – ruthène" lang="rue" hreflang="rue" data-title="1. тысячроча до н. е." data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ruthène" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/1_%D0%B1._%D1%8D._%D0%B8%D0%BD%D0%BD._%D1%82%D1%8B%D2%BB%D1%8B%D1%8B%D0%BD%D1%87%D0%B0_%D1%81%D1%8B%D0%BB" title="1 б. э. инн. тыһыынча сыл – iakoute" lang="sah" hreflang="sah" data-title="1 б. э. инн. тыһыынча сыл" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="iakoute" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/1._milenijum_pr._n._e." title="1. milenijum pr. n. e. – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="1. milenijum pr. n. e." data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%94_%E0%B6%B4%E0%B7%96%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B7%80_%E0%B6%B4%E0%B7%85%E0%B6%B8%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B6%B1_%E0%B7%83%E0%B7%84%E0%B7%83%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%80%E0%B6%BB%E0%B7%8A%E0%B7%82%E0%B6%BA" title="ක්රිස්තු පූර්ව පළමුවන සහස්රවර්ෂය – cingalais" lang="si" hreflang="si" data-title="ක්රිස්තු පූර්ව පළමුවන සහස්රවර්ෂය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalais" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/1st_millennium_BC" title="1st millennium BC – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="1st millennium BC" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/1._tis%C3%ADcro%C4%8Die_pred_Kr." title="1. tisícročie pred Kr. – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="1. tisícročie pred Kr." data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/1._tiso%C4%8Dletje_pr._n._%C5%A1t." title="1. tisočletje pr. n. št. – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="1. tisočletje pr. n. št." data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/1._%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%98%D1%83%D0%BC_%D0%BF._%D0%BD._%D0%B5." title="1. миленијум п. н. е. – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="1. миленијум п. н. е." data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/0000-talet_f.Kr._(millennium)" title="0000-talet f.Kr. (millennium) – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="0000-talet f.Kr. (millennium)" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Milenia_ya_1_KK" title="Milenia ya 1 KK – swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Milenia ya 1 KK" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%95%E0%AE%BF%E0%AE%AE%E0%AF%81_1-%E0%AE%86%E0%AE%AE%E0%AF%8D_%E0%AE%86%E0%AE%AF%E0%AE%BF%E0%AE%B0%E0%AE%AE%E0%AE%BE%E0%AE%A3%E0%AF%8D%E0%AE%9F%E0%AF%81" title="கிமு 1-ஆம் ஆயிரமாண்டு – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="கிமு 1-ஆம் ஆயிரமாண்டு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%AB%E0%B8%B1%E0%B8%AA%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A9%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88_1_%E0%B8%81%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A5" title="สหัสวรรษที่ 1 ก่อนคริสตกาล – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="สหัสวรรษที่ 1 ก่อนคริสตกาล" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/B.e.%C3%B6%C5%88_1-nji_m%C3%BC%C5%88%C3%BDyllyk" title="B.e.öň 1-nji müňýyllyk – turkmène" lang="tk" hreflang="tk" data-title="B.e.öň 1-nji müňýyllyk" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="turkmène" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Unang_milenyo_BC" title="Unang milenyo BC – tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Unang milenyo BC" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/1-%D1%88%D0%B5_%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%8F%D1%87%D0%BE%D0%BB%D1%96%D1%82%D1%82%D1%8F_%D0%B4%D0%BE_%D0%BD._%D0%B5." title="1-ше тисячоліття до н. е. – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="1-ше тисячоліття до н. е." data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%81%D9%84%D8%A7_%DB%81%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%81_%D9%82%D8%A8%D9%84_%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD" title="پہلا ہزارہ قبل مسیح – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="پہلا ہزارہ قبل مسیح" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Thi%C3%AAn_ni%C3%AAn_k%E1%BB%B7_1_TCN" title="Thiên niên kỷ 1 TCN – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Thiên niên kỷ 1 TCN" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Ika-1_nga_yukottuig_UC" title="Ika-1 nga yukottuig UC – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Ika-1 nga yukottuig UC" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%89%8D1%E5%8D%83%E7%BA%AA" title="前1千纪 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="前1千纪" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%AF%E1%83%95._%E1%83%AC._I_%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%A8%E1%83%AC%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90" title="ჯვ. წ. I ვითოშწანურა – mingrélien" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ჯვ. წ. I ვითოშწანურა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="mingrélien" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%89%8D1%E5%8D%83%E7%BA%AA" title="前1千纪 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="前1千纪" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%89%8D1%E5%8D%83%E5%B9%B4" title="前1千年 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="前1千年" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q25716#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C." title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C." rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C."><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C."><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C." title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C." rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&oldid=222785825" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&id=222785825&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FIer_mill%25C3%25A9naire_av._J.-C."><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FIer_mill%25C3%25A9naire_av._J.-C."><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Ier+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:1st_millennium_BC" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q25716" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><p class="mw-empty-elt"> </p> <center> <p><a href="/wiki/IIe_mill%C3%A9naire_av._J.-C." title="IIe millénaire av. J.-C."><abbr class="abbr" title="2ᵉ millénaire">II<sup>e</sup></abbr> millénaire <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <b><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ millénaire">I<sup>er</sup></abbr> millénaire <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> | <a href="/wiki/Ier_mill%C3%A9naire" title="Ier millénaire"><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ millénaire">I<sup>er</sup></abbr> millénaire</a> </p> </center> <center> <p><a href="/wiki/Xe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Xe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <a href="/wiki/IXe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IXe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="9ᵉ siècle"><span class="romain">IX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <a href="/wiki/VIIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <a href="/wiki/VIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="7ᵉ siècle"><span class="romain">VII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <a href="/wiki/VIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="6ᵉ siècle"><span class="romain">VI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> |<br /> <a href="/wiki/Ve_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ve siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IVe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <a href="/wiki/IIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> | <a href="/wiki/Ier_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ier siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> </p> </center> <center> <p><a href="/wiki/Liste_de_chronologies_par_p%C3%A9riodes" title="Liste de chronologies par périodes">Liste de chronologies par périodes</a> | <a href="/wiki/Liste_des_si%C3%A8cles" title="Liste des siècles">Liste des siècles</a> </p> </center> <hr /> <p>Le <b><abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr> millénaire av. J.-C.</b> a débuté le <a href="/wiki/1er_janvier" title="1er janvier"><abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier</a> -1000 et s’est achevé le <a href="/wiki/31_d%C3%A9cembre" title="31 décembre">31 décembre</a> -1 dans le <a href="/wiki/Calendrier_julien_proleptique" title="Calendrier julien proleptique">calendrier julien proleptique</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Événements"><span id=".C3.89v.C3.A9nements"></span>Événements</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Événements" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Événements"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><b>900-300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : maxima glaciaire attesté par la tourbière du glacier de Fernau, avec un intervalle de retrait d'environ un siècle et demi<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : début de la récession thermique <a href="/wiki/Subatlantique" title="Subatlantique">subatlantique</a> qui continue de nos jours<sup id="cite_ref-Otte_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-Otte-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Augmentation sensible de la pluviosité.</li> <li><b>400-250 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> à 150 <abbr class="abbr nowrap" title="après Jésus-Christ">apr. J.-C.</abbr></b> : petit optimum climatique romain<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Afrique">Afrique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Afrique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Afrique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><b>1070-664 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Troisi%C3%A8me_P%C3%A9riode_interm%C3%A9diaire" title="Troisième Période intermédiaire">Troisième Période intermédiaire</a> égyptienne<sup id="cite_ref-Maruéjol_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-Maruéjol-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>Vers 900 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : fondation du royaume de <a href="/wiki/Napata" title="Napata">Napata</a> « deuxième période » du <a href="/wiki/Royaume_de_Koush" title="Royaume de Koush">royaume de Koush</a> (après le royaume de <a href="/wiki/Kerma" title="Kerma">Kerma</a> et avant celui de <a href="/wiki/M%C3%A9ro%C3%A9" title="Méroé">Méroé</a>)<sup id="cite_ref-Iliffe_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-Iliffe-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Nok_sculpture_of_a_sitted_person-70.1998.11.1-DSC00321-black.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Nok_sculpture_of_a_sitted_person-70.1998.11.1-DSC00321-black.jpg/220px-Nok_sculpture_of_a_sitted_person-70.1998.11.1-DSC00321-black.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Nok_sculpture_of_a_sitted_person-70.1998.11.1-DSC00321-black.jpg/330px-Nok_sculpture_of_a_sitted_person-70.1998.11.1-DSC00321-black.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Nok_sculpture_of_a_sitted_person-70.1998.11.1-DSC00321-black.jpg/440px-Nok_sculpture_of_a_sitted_person-70.1998.11.1-DSC00321-black.jpg 2x" data-file-width="5000" data-file-height="5000" /></a><figcaption>Sculpture de la <a href="/wiki/Nok_(culture)" title="Nok (culture)">culture Nok</a>.</figcaption></figure> <ul><li><b>Vers 900 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/200" title="200">200</a> <abbr class="abbr nowrap" title="après Jésus-Christ">apr. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Nok_(culture)" title="Nok (culture)">culture de Nok</a> au <a href="/wiki/Nigeria" title="Nigeria">Nigeria</a>. Œuvres de terre cuite (têtes et bustes)<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 900-300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : début du travail du fer dans l’<a href="/wiki/Afrique_subsaharienne" title="Afrique subsaharienne">Afrique subsaharienne</a>, dans le <a href="/wiki/Massif_de_Termit" title="Massif de Termit">massif de Termit</a> au Niger (2900-2300 <a href="/wiki/Avant_le_pr%C3%A9sent" title="Avant le présent">avant le présent</a>) et à <a href="/wiki/Taruga_(Nigeria)" title="Taruga (Nigeria)">Taruga</a>, sur le <a href="/wiki/Plateau_de_Jos" title="Plateau de Jos">plateau de Jos</a> au <a href="/wiki/Nigeria" title="Nigeria">Nigeria</a> (850-230 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-Coulibaly_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Coulibaly-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En Afrique équatoriale, à Otoumbi (Gabon), des bas fourneaux sont datés de 700-450 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>814 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : date traditionnelle de fondation de <a href="/wiki/Carthage" title="Carthage">Carthage</a> en <a href="/wiki/Tunisie" title="Tunisie">Tunisie</a> ; la présence d’un établissement <a href="/wiki/Ph%C3%A9nicien" title="Phénicien">phénicien</a> sur le site à la fin du <abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle est confirmée par l’archéologie (<a href="/wiki/Tophet_de_Carthage" title="Tophet de Carthage">tophet de Salammbô</a>)<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Après le déclin de Tyr, la ville accède à l’indépendance vers -650 et prend le contrôle des possessions phéniciennes en <a href="/wiki/Mer_M%C3%A9diterran%C3%A9e" title="Mer Méditerranée">Méditerranée</a> où elle établit un <a href="/wiki/Civilisation_carthaginoise" title="Civilisation carthaginoise">empire maritime</a> qui dure jusqu'à la fin du <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle. La ville est alors organisée selon un plan en damier et elle se dote de massives défenses. En -146, à la suite des <a href="/wiki/Guerres_puniques" title="Guerres puniques">guerres puniques</a>, la puissance romaine la détruit définitivement. En -46, une <a href="/wiki/Carthage#Cité_romaine,_vandale_et_byzantine" title="Carthage">nouvelle colonie romaine</a> est fondée sur le site même de Carthage.</li> <li><b>800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : début de l’occupation du site de <a href="/wiki/Dia_(Mali)" title="Dia (Mali)">Dia Shoma</a> dans le delta intérieur du <a href="/wiki/Niger_(fleuve)" title="Niger (fleuve)">Niger</a> au <a href="/wiki/Mali" title="Mali">Mali</a> ; l’habitat, associé à la tradition céramique de <a href="/wiki/Tichitt" title="Tichitt">Tichitt</a>, couvre dix-neuf hectares, avant de se réduire vers 200 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> à une occupation temporaire sur trois hectares. Vers 500 - 1000 de notre ère, il se développe à nouveau pour atteindre son apogée entre 1000 et 1600<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La domestication du <a href="/wiki/Oryza_glaberrima" title="Oryza glaberrima">riz africain</a> (<i>Oryza glaberrima</i>) est attestée entre -800 et -700<sup id="cite_ref-Demoule_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-Demoule-11"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/100" title="100">100</a> <abbr class="abbr nowrap" title="après Jésus-Christ">apr. J.-C.</abbr></b> : la <a href="/wiki/M%C3%A9tallurgie_en_Afrique_ancienne#Métallurgie_du_cuivre" title="Métallurgie en Afrique ancienne">métallurgie du cuivre</a> est attestée dans la <a href="/wiki/Agadez_(r%C3%A9gion)" title="Agadez (région)">région d’Agadez</a>, à Azelik, dans l’<a href="/wiki/Massif_de_l%27A%C3%AFr" title="Massif de l'Aïr">Aïr</a>. À la même époque sont exploités les gisements de <a href="/wiki/Malachite" title="Malachite">malachite</a> d’<a href="/wiki/Akjoujt" title="Akjoujt">Akjoujt</a>, en <a href="/wiki/Mauritanie" title="Mauritanie">Mauritanie</a>. La technique du moulage à la <a href="/wiki/Cire_perdue" title="Cire perdue">cire perdue</a> est connue à <a href="/wiki/Sinthiou_Bara" title="Sinthiou Bara">Sinthiou Bara</a> au <a href="/wiki/Ve_si%C3%A8cle" title="Ve siècle"><abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a><sup id="cite_ref-UNESCO_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-UNESCO-12"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 700-400 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/M%C3%A9tallurgie_en_Afrique_ancienne#Métallurgie_du_fer" title="Métallurgie en Afrique ancienne">métallurgie du fer</a> attestée au nord et à l’ouest du <a href="/wiki/Lac_Victoria" title="Lac Victoria">lac Victoria</a>, en <a href="/wiki/Tanzanie" title="Tanzanie">Tanzanie</a> occidentale (sites du <a href="/wiki/Golfe_de_Winam" title="Golfe de Winam">golfe Kavirondo</a>, de Chobi, de Nsongezi, et du Buhaya) au <a href="/wiki/Rwanda" title="Rwanda">Rwanda</a> (Gaziva, 685±95 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>) et au <a href="/wiki/Burundi" title="Burundi">Burundi</a> (Mirama 530±85 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, caractérisée par la céramique dite <a href="/wiki/Urewe" title="Urewe">urewe</a> et associés à l’<a href="/wiki/Expansion_bantoue" title="Expansion bantoue">expansion bantoue</a>. Des fourneaux en brique sont utilisés pour produire un acier riche en carbone. À l’est, les pasteurs de la <a href="/wiki/Vall%C3%A9e_du_Grand_Rift" title="Vallée du Grand Rift">vallée du Grand Rift</a> continuent à utiliser des outils de pierre pendant un millénaire.</li> <li><b>Vers 700 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : des populations <a href="/wiki/Royaume_de_Saba" title="Royaume de Saba">sudarabiques</a> s’établissent en <a href="/wiki/Histoire_de_l%27%C3%89thiopie" title="Histoire de l'Éthiopie">Éthiopie</a> septentrionale (<a href="/wiki/Yeha" title="Yeha">Yeha</a>, Haoulti, Matara), introduisent de nouvelles pratiques agricoles, notamment l’usage de l’<a href="/wiki/Araire" title="Araire">araire</a> et construisant les premiers villages en pierre<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite_crochet">[</span>15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Une forme de centralisation politique apparait vers le <a href="/wiki/Ve_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ve siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> sous le nom de <a href="/wiki/D%27mt" title="D'mt">D'mt</a> (<i>Damaat</i>).</li> <li><b>728-656 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : domination nubienne de l'<a href="/wiki/%C3%89gypte_antique" title="Égypte antique">Égypte</a>, conquise par le roi de <a href="/wiki/Napata" title="Napata">Napata</a> Piyé (<a href="/wiki/Pi%C3%A2nkhy" title="Piânkhy">Piânkhy</a>)<sup id="cite_ref-Iliffe_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-Iliffe-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>664-132 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Basse_%C3%89poque" title="Basse Époque">Basse Époque</a> égyptienne<sup id="cite_ref-Maruéjol_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-Maruéjol-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><abbr class="abbr" title="6ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">VI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle : <a href="/wiki/M%C3%A9tallurgie_en_Afrique_ancienne#Métallurgie_du_fer" title="Métallurgie en Afrique ancienne">métallurgie du fer</a> attestée sur les sites de Mdaga (<a href="/wiki/Tchad" title="Tchad">Tchad</a>) et de Daïma (<a href="/wiki/Nigeria" title="Nigeria">Nigeria</a>) appartenant à la culture <a href="/wiki/Sao_(civilisation)" title="Sao (civilisation)">Sao</a>. L’usage du fer atteint le sud du Cameroun et le Gabon dès le <abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> et <abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècles <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, un peu plus tard au Congo<sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018359_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018359-16"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>591 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : expédition du pharaon <a href="/wiki/Psamm%C3%A9tique_II" title="Psammétique II">Psammétique <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></a> en <a href="/wiki/Nubie" title="Nubie">Nubie</a>. <a href="/wiki/Napata" title="Napata">Napata</a> est mise à sac et le roi <a href="/wiki/Aspelta" title="Aspelta">Aspelta</a> s’enfuit à <a href="/wiki/M%C3%A9ro%C3%A9" title="Méroé">Méroé</a>, qui devient la capitale du <a href="/wiki/Royaume_de_Koush" title="Royaume de Koush">Royaume de Koush</a><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite_crochet">[</span>17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, puis un centre majeur pour le travail du <a href="/wiki/Fer" title="Fer">fer</a> à partir de 450 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr><sup id="cite_ref-Coulibaly_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-Coulibaly-7"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 520 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : le roi <a href="/wiki/Darius_Ier" title="Darius Ier">Darius <abbr class="abbr" title="premier"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">I</span><sup>er</sup></abbr></a> fait remettre en état le <a href="/wiki/Canal_des_pharaons" title="Canal des pharaons">canal</a> unissant le <a href="/wiki/Nil" title="Nil">Nil</a> à la <a href="/wiki/Mer_Rouge" title="Mer Rouge">mer Rouge</a><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et le commémore par une <a href="/wiki/Inscriptions_de_Darius_le_Grand_%C3%A0_Suez" title="Inscriptions de Darius le Grand à Suez">série de stèles multilingues</a><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite_crochet">[</span>19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>Vers 450 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/H%C3%A9rodote" title="Hérodote">Hérodote</a> mentionne les <a href="/wiki/Garamantes" title="Garamantes">Garamantes</a>, qui nomadisent dans le Sahara central. Ils pourchassent, sur leurs chars, les <a href="/wiki/Troglodytes_(peuple)" title="Troglodytes (peuple)">Troglodytes</a> éthiopiens, qui pourraient être les ancêtres des <a href="/wiki/Teda_(peuple)" title="Teda (peuple)">Teda</a> du <a href="/wiki/Massif_du_Tibesti" title="Massif du Tibesti">Tibesti</a><sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite_crochet">[</span>20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les Garamantes seraient pour partie les ancêtres des <a href="/wiki/Touaregs" title="Touaregs">Touaregs</a> actuels. Leur capitale, Garama, est dans le <a href="/wiki/Fezzan" title="Fezzan">Fezzan</a> (<a href="/wiki/Wadi_al_Hayaat" title="Wadi al Hayaat">Wadi al Hayaat</a>). Ils sillonnent le Sahara dans des chars tirés par quatre chevaux et servent d’intermédiaire entre le monde noir et le monde méditerranéen par la route des chars, qui part de <a href="/wiki/Gao_(Mali)" title="Gao (Mali)">Gao</a>, longe l’<a href="/wiki/Adrar_des_Ifoghas" title="Adrar des Ifoghas">Adrar des Ifoghas</a>, le <a href="/wiki/Tanezrouft" title="Tanezrouft">Tanezrouft</a>, <a href="/wiki/Illizi" title="Illizi">Illizi</a> dans le <a href="/wiki/Tassili_n%27Ajjer" title="Tassili n'Ajjer">Tassili des Ajjers</a>, puis se sépare en deux tronçons, l’un vers <a href="/wiki/Sabratha" title="Sabratha">Sabratha</a> par Cidamus (<a href="/wiki/Ghadam%C3%A8s" title="Ghadamès">Ghadamès</a>), l’autre vers <a href="/wiki/Leptis_Magna" title="Leptis Magna">Lepcis</a> <i>via</i> Garama et Sokna, point de départ de la route <a href="/wiki/Siwa_(oasis)" title="Siwa (oasis)">Siouah</a> de l’<a href="/wiki/%C3%89gypte_antique" title="Égypte antique">Égypte</a>.</li></ul> <ul><li><b><a href="/wiki/331_av._J.-C." title="331 av. J.-C.">331 av. J.-C.</a></b> : fondation de la ville d’<a href="/wiki/Alexandrie" title="Alexandrie">Alexandrie</a> dans le <a href="/wiki/Delta_du_Nil" title="Delta du Nil">delta du Nil</a> en <a href="/wiki/%C3%89gypte" title="Égypte">Égypte</a><sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite_crochet">[</span>21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>Entre 300 et 200 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : la domestication du <a href="/wiki/Oryza_glaberrima" title="Oryza glaberrima">riz africain</a> (<i>Oryza glaberrima</i>) est attestée sur le site de <a href="/wiki/Djenn%C3%A9-Djeno" title="Djenné-Djeno">Djenné-Djeno</a> dans le delta intérieur du <a href="/wiki/Niger_(fleuve)" title="Niger (fleuve)">Niger</a> au <a href="/wiki/Mali" title="Mali">Mali</a><sup id="cite_ref-Demoule_11-1" class="reference"><a href="#cite_note-Demoule-11"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b><a href="/wiki/IIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a></b> : introduction des moutons et des bovins domestiques dans la vallée du haut <a href="/wiki/Zamb%C3%A8ze" title="Zambèze">Zambèze</a>, puis vers la Botswana et le sud-ouest du Zimbabwe. L’élevage et la céramique se diffusent à partir de ces régions au début du <a href="/wiki/Ier_mill%C3%A9naire" title="Ier millénaire"><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ millénaire">I<sup>er</sup></abbr> millénaire</a> à l’extrême sud-ouest de l’<a href="/wiki/Afrique" title="Afrique">Afrique</a><sup id="cite_ref-UNESCO_12-1" class="reference"><a href="#cite_note-UNESCO-12"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Amérique"><span id="Am.C3.A9rique"></span>Amérique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Amérique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Amérique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><b>1200-300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Pr%C3%A9classique_m%C3%A9soam%C3%A9ricain" title="Préclassique mésoaméricain">préclassique moyen</a> en <a href="/wiki/M%C3%A9soam%C3%A9rique" title="Mésoamérique">Mésoamérique</a><sup id="cite_ref-Darras_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-Darras-22"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les sites <a href="/wiki/Civilisation_maya" title="Civilisation maya">mayas</a> de <a href="/wiki/El_Mirador" title="El Mirador">El Mirador</a>, <a href="/wiki/Nakb%C3%A9" title="Nakbé">Nakbé</a> et de <a href="/wiki/El_Tintal" title="El Tintal">El Tintal</a> au <a href="/wiki/Guatemala" title="Guatemala">Guatemala</a> semblent les premiers occupés, avec les premières constructions monumentales à Nakbé dès le <a href="/wiki/VIIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>, suivies par celles de <a href="/wiki/Sacb%C3%A9" title="Sacbé">chaussées surélevées</a> et des premiers temples construit sur le modèle triadique, comprenant une pyramide principale et deux secondaires, vers 600-400 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> L’élevage du <a href="/wiki/Dinde" title="Dinde">dindon</a> est attesté sur le site d’<a href="/wiki/El_Mirador" title="El Mirador">El Mirador</a> au <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IVe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a><sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018221_et_356_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018221_et_356-23"><span class="cite_crochet">[</span>23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite_crochet">[</span>24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Shrum_Mound_aerial_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Shrum_Mound_aerial_2.jpg/220px-Shrum_Mound_aerial_2.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Shrum_Mound_aerial_2.jpg/330px-Shrum_Mound_aerial_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Shrum_Mound_aerial_2.jpg/440px-Shrum_Mound_aerial_2.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a><figcaption>Tumulus de la culture Adena de Shrum Mound, près de <a href="/wiki/Columbus_(Ohio)" title="Columbus (Ohio)">Columbus (Ohio)</a>.</figcaption></figure> <ul><li><b>1000 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/1600" title="1600">1600</a> <abbr class="abbr nowrap" title="après Jésus-Christ">apr. J.-C.</abbr> </b> : <a href="/wiki/P%C3%A9riode_sylvicole" title="Période sylvicole">période sylvicole</a> dans l’Est de l’Amérique du Nord. Introduction de la céramique, apparition de l’agriculture, construction de tumulus funeraires<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite_crochet">[</span>25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Vers 1000-100 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> se développent les civilisations <a href="/wiki/Adena" title="Adena">Adena</a> dans les régions boisées de l’Est des <a href="/wiki/%C3%89tats-Unis" title="États-Unis">États-Unis</a> — actuels états de l'<a href="/wiki/Ohio" title="Ohio">Ohio</a>, du <a href="/wiki/Kentucky" title="Kentucky">Kentucky</a>, de l’<a href="/wiki/Indiana" title="Indiana">Indiana</a>, de la <a href="/wiki/Pennsylvanie" title="Pennsylvanie">Pennsylvanie</a> et de la <a href="/wiki/Virginie-Occidentale" title="Virginie-Occidentale">Virginie-Occidentale</a>. Elles construisent de riches tumulus avoisinant des <a href="/wiki/Mound_Builders" title="Mound Builders">tertres artificiels</a><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite_crochet">[</span>26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>900-200 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : période horizon ancien au <a href="/wiki/P%C3%A9rou" title="Pérou">Pérou</a>. Épanouissement de la <a href="/wiki/Chav%C3%ADn_(culture)" title="Chavín (culture)">culture de Chavín</a> de <a href="/wiki/Chav%C3%ADn_de_Hu%C3%A1ntar" title="Chavín de Huántar">Huantar</a> dans les <a href="/wiki/Cordill%C3%A8re_des_Andes" title="Cordillère des Andes">Andes</a> (850-200 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>) : grand complexe sacerdotal avec temple et objets cultuels<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite_crochet">[</span>27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, <a href="/wiki/Civilisation_de_Paracas" title="Civilisation de Paracas">civilisation de Paracas</a> sur la côte sud. Textiles et céramique<sup id="cite_ref-Malpass_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-Malpass-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ces cultures sont organisées sur le modèle de petits royaumes ou de chefferies<sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018353_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018353-29"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Apuesto_Guerrero.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Apuesto_Guerrero.JPG/220px-Apuesto_Guerrero.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Apuesto_Guerrero.JPG/330px-Apuesto_Guerrero.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Apuesto_Guerrero.JPG/440px-Apuesto_Guerrero.JPG 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a><figcaption><a href="/wiki/T%C3%AAte_colossale" class="mw-redirect" title="Tête colossale">Tête colossale</a> d'un guerrier casqué découverte à <a href="/wiki/La_Venta_(Mexique)" title="La Venta (Mexique)">La Venta</a>.</figcaption></figure> <ul><li><b>Vers 900 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : destruction du site de <a href="/wiki/San_Lorenzo_(Veracruz)" title="San Lorenzo (Veracruz)">San Lorenzo</a> (<a href="/wiki/Mexique" title="Mexique">Mexique</a>)<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite_crochet">[</span>30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le site de <a href="/wiki/La_Venta_(Mexique)" title="La Venta (Mexique)">La Venta</a> devient le principal centre cérémoniel des <a href="/wiki/Olm%C3%A8ques" title="Olmèques">Olmèques</a> en <a href="/wiki/M%C3%A9soam%C3%A9rique" title="Mésoamérique">Mésoamérique</a> (<a href="/wiki/Ann%C3%A9es_900_av._J.-C." title="Années 900 av. J.-C.">-900</a>/<a href="/wiki/400_av._J.-C." title="400 av. J.-C.">-400</a>)<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite_crochet">[</span>31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les <a href="/wiki/Olm%C3%A8ques" title="Olmèques">Olmèques</a> établissent des relations commerciales pour se procurer des matières premières : basalte, obsidienne, <a href="/wiki/Cinabre" title="Cinabre">cinabre</a>, serpentine, jade et or. Le culte de l’<a href="/wiki/Homme-jaguar" title="Homme-jaguar">homme-jaguar</a> implique l’existence de prêtres.</li> <li><b>Vers 800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : introduction de la culture intensive du maïs dans les plaines alluviales de l’<a href="/wiki/Amazonie" title="Amazonie">Amazonie</a>, ce qui va permettre le développement de communautés plus nombreuses et très hiérarchisées. Création entre 800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> et <a href="/wiki/500" title="500">500</a> des <a href="/wiki/Terra_preta" title="Terra preta">terra preta</a>, sols de terres noires d’une exceptionnelle fertilité grâce à une grande quantité de charbon de bois et de tessons de poterie dans lesquels des micro-organismes se développent<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite_crochet">[</span>32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/1000" title="1000">1000</a></b> : la <a href="/wiki/Culture_de_Dorset" title="Culture de Dorset">culture de Dorset</a> au <a href="/wiki/Groenland" title="Groenland">Groenland</a> et dans le nord-est du <a href="/wiki/Canada" title="Canada">Canada</a> succède à la culture de pré-Dorset<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite_crochet">[</span>33<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Des groupes nomades vivent de la chasse (mammifères marins, caribous) et de la pêche. Les campements s’agrandissent et se modifient, avec le creusement de maisons d’hivers semi-souterraines, où vivent deux à trois familles. L’adaptation aux conditions climatiques est révélée par les traîneaux en os, des crampons à glaces, des raquettes, des skis<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite_crochet">[</span>34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Disparition des arcs et des flèches. Les chiens sont peu attestés<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite_crochet">[</span>35<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>Vers 500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <ul><li>occupation du site de <a href="/wiki/Monte_Alb%C3%A1n" title="Monte Albán">Monte Albán</a> par les <a href="/wiki/Zapot%C3%A8ques" title="Zapotèques">Zapotèques</a>. Les <a href="/wiki/Syst%C3%A8me_d%27%C3%A9criture_m%C3%A9soam%C3%A9ricain" title="Système d'écriture mésoaméricain">premiers hiéroglyphes</a> apparaissent vers 500-400 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr><sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite_crochet">[</span>36<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Monte Albán et le site de <a href="/wiki/Cuicuilco" title="Cuicuilco">Cuicuilco</a>, dans la <a href="/wiki/Vall%C3%A9e_de_Mexico" title="Vallée de Mexico">vallée de Mexico</a>, importants centres religieux, sont considérés comme les premières capitale régionales, aboutissement d'une évolution liée à la croissance démographique, la spécialisation des activités et le dynamisme du commerce<sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018353_29-1" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018353-29"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li>fondation de <a href="/wiki/Metepenagiag" title="Metepenagiag">Metepenagiag</a> par les <a href="/wiki/Micmacs" title="Micmacs">Micmacs</a> et construction du <a href="/wiki/Tumulus_Augustine" title="Tumulus Augustine">tumulus Augustine</a><sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite_crochet">[</span>37<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul></li> <li><b><a href="/wiki/500_av._J.-C." title="500 av. J.-C.">500</a>/<a href="/wiki/400_av._J.-C." title="400 av. J.-C.">400 av. J.-C.</a></b> : destruction rituelle de la cité <a href="/wiki/Olm%C3%A8ques" title="Olmèques">olmèque</a> de <a href="/wiki/La_Venta_(Mexique)" title="La Venta (Mexique)">La Venta</a>. Les <a href="/wiki/%C3%89pi-Olm%C3%A8ques" title="Épi-Olmèques">Épi-Olmèques</a> succèdent aux Olmèques à <a href="/wiki/Tres_Zapotes" title="Tres Zapotes">Tres Zapotes</a><sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite_crochet">[</span>38<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/200" title="200">200</a></b> : <a href="/wiki/Pr%C3%A9classique_m%C3%A9soam%C3%A9ricain" title="Préclassique mésoaméricain">préclassique récent</a> en <a href="/wiki/M%C3%A9soam%C3%A9rique" title="Mésoamérique">Mésoamérique</a><sup id="cite_ref-Darras_22-1" class="reference"><a href="#cite_note-Darras-22"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les traits caractéristiques de la <a href="/wiki/Civilisation_maya" title="Civilisation maya">civilisation Maya</a> sont en place, avec des centres cérémoniels et un système d’écriture. Dans l’ouest du Mexique, les hiérarchies sociales apparaissent dans le domaine funéraire avec l’apparition de <a href="/wiki/Culture_des_tombes_%C3%A0_puits" title="Culture des tombes à puits">tombes à puits</a> monumentales particulièrement riches en mobilier, utilisées pour les membres d’une même lignée<sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018353_29-2" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018353-29"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/650" title="650">650</a></b> : la culture Tafí (<a href="/wiki/Taf%C3%AD_del_Valle" title="Tafí del Valle">Tafí del Valle</a> et la culture Condorhuasi (<a href="/wiki/Province_de_Catamarca" title="Province de Catamarca">Catarmarca</a>) se développent dans la Nord-Est de l’<a href="/wiki/Histoire_de_l%27Argentine" title="Histoire de l'Argentine">Argentine</a><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite_crochet">[</span>39<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Serpent_effigy,_Hopewell_culture,_Turner_Group,_Mound_4,_altar,_Little_Miami_Valley,_Ohio,_200_BC_to_500_AD,_mica_-_Native_American_collection_-_Peabody_Museum,_Harvard_University_-_DSC06095.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Serpent_effigy%2C_Hopewell_culture%2C_Turner_Group%2C_Mound_4%2C_altar%2C_Little_Miami_Valley%2C_Ohio%2C_200_BC_to_500_AD%2C_mica_-_Native_American_collection_-_Peabody_Museum%2C_Harvard_University_-_DSC06095.jpg/220px-thumbnail.jpg" decoding="async" width="220" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Serpent_effigy%2C_Hopewell_culture%2C_Turner_Group%2C_Mound_4%2C_altar%2C_Little_Miami_Valley%2C_Ohio%2C_200_BC_to_500_AD%2C_mica_-_Native_American_collection_-_Peabody_Museum%2C_Harvard_University_-_DSC06095.jpg/330px-thumbnail.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Serpent_effigy%2C_Hopewell_culture%2C_Turner_Group%2C_Mound_4%2C_altar%2C_Little_Miami_Valley%2C_Ohio%2C_200_BC_to_500_AD%2C_mica_-_Native_American_collection_-_Peabody_Museum%2C_Harvard_University_-_DSC06095.jpg/440px-thumbnail.jpg 2x" data-file-width="4473" data-file-height="3283" /></a><figcaption>Effigie de serpent en <a href="/wiki/Mica" title="Mica">mica</a> de la <a href="/wiki/Culture_Hopewell" title="Culture Hopewell">culture Hopewell</a>.</figcaption></figure> <ul><li><b>200 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/700" title="700">700</a></b> : dans les zones forestières d’Amérique du Nord, développement de la <a href="/wiki/Culture_Hopewell" title="Culture Hopewell">culture Hopewell</a>, caractérisée par de grandes sépultures, par l’organisation en chefferie et par le développement d’un réseau de communication à longue distance<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Des hameaux annuels semi-permanents se forment au début du <abbr class="abbr" title="1ᵉʳ millénaire">I<sup>er</sup></abbr> millénaire.</li> <li><b>200 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/600" title="600">600</a></b> : période intermédiaire ancien au Pérou<sup id="cite_ref-Malpass_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-Malpass-28"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Moche_(culture)" title="Moche (culture)">Culture Moche</a>. Essor de la <a href="/wiki/Nazca_(civilisation)" title="Nazca (civilisation)">civilisation Nazca</a> sur la côte méridionale du <a href="/wiki/P%C3%A9rou" title="Pérou">Pérou</a>, avec d’immenses canaux dessinant des motifs géométriques et animaliers dans les plaines désertiques.</li> <li><b>Vers 150-50 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-700</b> : la culture <a href="/wiki/Inuits" title="Inuits">inuit</a> <a href="/wiki/Culture_de_Thul%C3%A9" title="Culture de Thulé">okvik</a> se développe en <a href="/wiki/Alaska" title="Alaska">Alaska</a><sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite_crochet">[</span>41<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Asie_et_Pacifique">Asie et Pacifique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Asie et Pacifique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Asie et Pacifique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><b>Vers 1000-800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : début de la <a href="/wiki/P%C3%A9riode_Yayoi" title="Période Yayoi">période Yayoi</a> au Japon. L’agriculture permanente sèche ou irriguée est introduite par des immigrants venus de Corée et se diffuse par acculturation : millet, blé, orge, arboriculture (pêches, mûres), rizières inondées. La métallurgie du cuivre et du fer apparaît<sup id="cite_ref-SilbermanBauer2012155_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-SilbermanBauer2012155-42"><span class="cite_crochet">[</span>42<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L’<a href="/wiki/Agriculture_sur_br%C3%BBlis" title="Agriculture sur brûlis">agriculture sur brûlis</a> (<i>yakihata</i>) apparue à la fin du néolithique (8000-300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>) associée à la cueillette, à la chasse et à la pèche, persiste jusqu’au <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite_crochet">[</span>43<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>1000-600 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/P%C3%A9riode_v%C3%A9dique" title="Période védique">période védique</a> tardive en <a href="/wiki/Inde" title="Inde">Inde</a>, liée à la découverte archéologique de <a href="/wiki/Culture_de_la_c%C3%A9ramique_grise_peinte" title="Culture de la céramique grise peinte">poterie grise peinte</a> dans la région du <a href="/wiki/Gange" title="Gange">Gange</a>, particulièrement dans l'<a href="/wiki/Haryana" title="Haryana">Haryana</a> (900-500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>). L’introduction des outils de fer permet d’intensifier le défrichement de la région, et la culture du riz se développe<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite_crochet">[</span>44<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite_crochet">[</span>45<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <p>C’est à cette époque que sont rédigés les textes sacrés de l’<a href="/wiki/Hindouisme" title="Hindouisme">hindouisme</a>, les <a href="/wiki/Veda" title="Veda">Veda</a>, qui attestent du <a href="/wiki/Castes_en_Inde" title="Castes en Inde">système des castes</a><sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite_crochet">[</span>46<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Sites aryens de <a href="/wiki/Hastinapur" title="Hastinapur">Hastinâpura</a>, <a href="/wiki/Ahicchatr%C3%A2" title="Ahicchatrâ">Ahicchatrâ</a> et <a href="/wiki/Kosambi" title="Kosambi">Kausâmbî</a>. Hastinâpura est détruite par des inondations vers 900 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> et la capitale transférée à Kausâmbî, évènement mentionné dans le <i><a href="/wiki/Mahabharata" title="Mahabharata">Mahabharata</a></i><sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite_crochet">[</span>47<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Après 800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, l’essor des cités et des États de la vallée du <a href="/wiki/Gange" title="Gange">Gange</a> (<i><a href="/wiki/Mahajanapadas" title="Mahajanapadas">Mahajanapadas</a></i>) est favorisé par la riziculture. Au <abbr class="abbr" title="6ᵉ siècle"><span class="romain">VI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, l’un de ces royaumes, le <a href="/wiki/Magadha" title="Magadha">Magadha</a>, commence à soumettre ses voisins pour former un empire sur toute la vallée (<abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>) puis sur presque tout le <a href="/wiki/Sous-continent_indien" title="Sous-continent indien">sous-continent</a> (<abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite_crochet">[</span>48<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <ul><li><b>950-700 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : des peuples <a href="/wiki/Lapita" title="Lapita">Lapita</a> (polynésiens) sont attestés sur les îles <a href="/wiki/Tonga" title="Tonga">Tonga</a> (950-900 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>), <a href="/wiki/Samoa" title="Samoa">Samoa</a> (900-850 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>) <a href="/wiki/Futuna" title="Futuna">Futuna</a> et <a href="/wiki/Uvea" title="Uvea">Uvea</a> (vers 700 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite_crochet">[</span>49<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Isolés des <a href="/wiki/M%C3%A9lan%C3%A9sie" title="Mélanésie">Mélanésiens</a>, ils évoluent culturellement vers la « société <a href="/wiki/Polyn%C3%A9sie" title="Polynésie">polynésienne</a> ancestrale »<sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018498_50-0" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018498-50"><span class="cite_crochet">[</span>50<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Stone_sword-Korea_late_bronze_age-No_inventory_number-on_display_15-IMG_8921-gradient.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Stone_sword-Korea_late_bronze_age-No_inventory_number-on_display_15-IMG_8921-gradient.jpg/220px-Stone_sword-Korea_late_bronze_age-No_inventory_number-on_display_15-IMG_8921-gradient.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Stone_sword-Korea_late_bronze_age-No_inventory_number-on_display_15-IMG_8921-gradient.jpg/330px-Stone_sword-Korea_late_bronze_age-No_inventory_number-on_display_15-IMG_8921-gradient.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Stone_sword-Korea_late_bronze_age-No_inventory_number-on_display_15-IMG_8921-gradient.jpg/440px-Stone_sword-Korea_late_bronze_age-No_inventory_number-on_display_15-IMG_8921-gradient.jpg 2x" data-file-width="6000" data-file-height="6000" /></a><figcaption>Dague en pierre fabriquée en Corée à l'âge du bronze. <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_national_des_arts_asiatiques_-_Guimet" class="mw-redirect" title="Musée national des arts asiatiques - Guimet">Musée Guimet</a>.</figcaption></figure> <ul><li><b>Vers 900-800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Pr%C3%A9histoire_de_la_Cor%C3%A9e#Âge_du_bronze_(env._1500_-_300)" title="Préhistoire de la Corée">introduction de la métallurgie du bronze en Corée</a> à partir de la Chine du Nord. Deuxième phase de la <a href="/wiki/P%C3%A9riode_de_la_c%C3%A9ramique_Mumun" title="Période de la céramique Mumun">période de la céramique Mumun</a><sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite_crochet">[</span>51<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Culture_du_poignard_de_bronze" title="Culture du poignard de bronze">Culture du poignard de bronze</a> en <a href="/wiki/Cor%C3%A9e" title="Corée">Corée</a> et au <a href="/wiki/Liaoning" title="Liaoning">Liaoning</a> (<a href="/wiki/Ann%C3%A9es_800_av._J.-C." title="Années 800 av. J.-C.">années 800 av. J.-C.</a>-<a href="/wiki/200" title="200">200</a>). La technique du travail du fer est introduite en Corée à partir de la Chine à la fin du <a href="/wiki/Ve_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ve siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a><sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Museum_f%C3%BCr_Vor-_und_Fr%C3%BChgeschichte_Berlin_007a.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Museum_f%C3%BCr_Vor-_und_Fr%C3%BChgeschichte_Berlin_007a.JPG/220px-Museum_f%C3%BCr_Vor-_und_Fr%C3%BChgeschichte_Berlin_007a.JPG" decoding="async" width="220" height="247" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Museum_f%C3%BCr_Vor-_und_Fr%C3%BChgeschichte_Berlin_007a.JPG/330px-Museum_f%C3%BCr_Vor-_und_Fr%C3%BChgeschichte_Berlin_007a.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Museum_f%C3%BCr_Vor-_und_Fr%C3%BChgeschichte_Berlin_007a.JPG/440px-Museum_f%C3%BCr_Vor-_und_Fr%C3%BChgeschichte_Berlin_007a.JPG 2x" data-file-width="2353" data-file-height="2644" /></a><figcaption>Dagues de bronze de la culture de Tagar, <a href="/wiki/Museum_f%C3%BCr_Vor-_und_Fr%C3%BChgeschichte_(Berlin)" title="Museum für Vor- und Frühgeschichte (Berlin)">Museum für Vor- und Frühgeschichte (Berlin)</a>.</figcaption></figure> <ul><li><b>700-300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : culture de Tagar dans le bassin de <a href="/wiki/Minoussinsk" title="Minoussinsk">Minoussinsk</a>, dans le sud de la <a href="/wiki/Sib%C3%A9rie" title="Sibérie">Sibérie</a> ; établissements permanents (certains fortifiés) des <a href="/wiki/Scythes" title="Scythes">Scythes</a> dans les steppes, peuple guerrier, riche et puissant ayant une cavalerie cuirassée<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite_crochet">[</span>53<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans les steppes asiatiques et européennes, la période qui va du <abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> au <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> est appelée en général <b>âge scythique</b> puisque les représentants les plus remarquables de cette civilisation sont les <a href="/wiki/Scythes" title="Scythes">Scythes</a>. Des outils analogues sont produits dans presque toute la zone, indépendamment des ethnies. Des flèches et de courtes épées de bronze (avec un papillon sur la poignée) découvertes en Asie centrale sont d’un style typiquement scythique. L’<a href="/wiki/Art_des_steppes" title="Art des steppes">art scythique</a> constitue un amalgame entre les arts assyriens et grecs d’une part et les arts typiquement nomades. Les animaux sont souvent représentés (bêtes affrontées). Les chaudrons dits scythiques sont répandus en Asie Centrale. L’expansion de cet art prouve qu’à la fin de l’âge du bronze les peuples nomades entretiennent des rapports du Fleuve Jaune à la mer Noire<sup id="cite_ref-Lőrincz_54-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lőrincz-54"><span class="cite_crochet">[</span>54<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>642-320 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/P%C3%A9riode_v%C3%A9dique#642-320_av._J.-C._:_Période_shishunaga-nanda" title="Période védique">période shishunaga-nanda</a> en <a href="/wiki/Inde" title="Inde">Inde</a> (ou shiskunaga-nanda)<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite_crochet">[</span>55<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Important commerce entre l’<a href="/wiki/Inde_du_Sud" title="Inde du Sud">Inde du Sud</a> et <a href="/wiki/Babylone" title="Babylone">Babylone</a> aux <abbr class="abbr" title="7ᵉ siècle"><span class="romain">VII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> et <abbr class="abbr" title="6ᵉ siècle"><span class="romain">VI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr><sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite_crochet">[</span>56<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. C’est l’époque probable de la composition des <a href="/wiki/Upanishad" title="Upanishad">Upanishad</a> anciennes (700-500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-Astier_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-Astier-57"><span class="cite_crochet">[</span>57<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> « Traités des équivalences », traités sanskrits de religion védique, et de la création de l’école <a href="/wiki/S%C3%A2mkhya" title="Sâmkhya">Sāṃkhya</a>, reposant sur l’énumération des principes (<i><a href="/wiki/Tattva" title="Tattva">tattva</a></i>) constituant l’univers empirique (800-550 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>). Sa fondation est attribuée au sage <a href="/wiki/Kapila" title="Kapila">Kapila</a>.</li></ul> <p>Un texte versifié, les <i><a href="/wiki/Samkhya_Karika" title="Samkhya Karika">Samkhya Karika</a></i>, composé avant le <abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle de l'ère chrétienne par <a href="/w/index.php?title=Isvarakrsna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Isvarakrsna (page inexistante)">Îśvarakrişna</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Isvarakrsna" class="extiw" title="en:Isvarakrsna"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « Isvarakrsna »">(en)</span></a>, présente la forme ancienne du système. Le Sāṃkhya est à l’origine du <a href="/wiki/Yoga" title="Yoga">Yoga</a>, méthode de délivrance qu’il préconise<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite_crochet">[</span>58<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La fin de la période védique voit également l’apparition du <a href="/wiki/Bouddhisme" title="Bouddhisme">Bouddhisme</a> et du <a href="/wiki/Ja%C3%AFnisme" title="Jaïnisme">Jaïnisme</a>. </p> <ul><li><b>321-185 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Empire_maurya" title="Empire maurya">Empire maurya</a>, fondé par <a href="/wiki/Chandragupta_Maurya" title="Chandragupta Maurya">Chandragupta Maurya</a> en <a href="/wiki/Histoire_de_l%27Inde" title="Histoire de l'Inde">Inde</a> après l’<a href="/wiki/Alexandre_le_Grand#Fin_du_périple_en_Inde" title="Alexandre le Grand">expédition d’Alexandre le Grand</a> (327-325 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>). Son petit fils <a href="/wiki/Ashoka" title="Ashoka">Ashoka</a> (269-232 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>) adopte le <a href="/wiki/Bouddhisme" title="Bouddhisme">bouddhisme</a> et fait ériger des <a href="/wiki/Piliers_d%27Ashoka" title="Piliers d'Ashoka">piliers</a> dont les <a href="/wiki/%C3%89dits_d%27Ashoka" title="Édits d'Ashoka">inscriptions</a> sont les plus anciens documents historiques que l'on ait pu déchiffrer en Inde.</li></ul> <ul><li><b>Vers 255-240 av. J.-C.</b> : le satrape <a href="/wiki/Diodote_Ier" title="Diodote Ier">Diodote</a> fonde le <a href="/wiki/Royaume_gr%C3%A9co-bactrien" title="Royaume gréco-bactrien">royaume gréco-bactrien</a> au détriment des <a href="/wiki/S%C3%A9leucides" title="Séleucides">Séleucides</a><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite_crochet">[</span>59<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il s’étend vers 200 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> vers la <a href="/wiki/Plaine_indo-gang%C3%A9tique" title="Plaine indo-gangétique">plaine indo-gangétique</a> (<a href="/wiki/Royaumes_indo-grecs" title="Royaumes indo-grecs">royaumes indo-grecs</a>) à la faveur de l’affaiblissement de l’<a href="/wiki/Empire_maurya" title="Empire maurya">Empire maurya</a>. Vers 130 av. J.-C., les <a href="/wiki/Tokhariens" title="Tokhariens">Tokhariens</a>, issus des <a href="/wiki/Yuezhi" title="Yuezhi">Yuezhi</a> chassés de <a href="/wiki/Chine" title="Chine">Chine</a> par les <a href="/wiki/Xiongnu" title="Xiongnu">Xiongnu</a>, se fixent en <a href="/wiki/Bactriane" title="Bactriane">Bactriane</a> et en <a href="/wiki/Sogdiane" title="Sogdiane">Sogdiane</a> et détruisent progressivement le <a href="/wiki/Royaume_gr%C3%A9co-bactrien" title="Royaume gréco-bactrien">royaume gréco-bactrien</a>. Vers <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_150" title="Années 150">150</a>, l'<a href="/wiki/Empire_kouchan" title="Empire kouchan">Empire kouchan</a> règne sur toute l'Inde du Nord et l'<a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a><sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite_crochet">[</span>60<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>209 av. J.-C.</b> : les <a href="/wiki/Xiongnu" title="Xiongnu">Xiongnu</a> créent le premier empire des steppes centré sur la <a href="/wiki/Histoire_de_la_Mongolie" title="Histoire de la Mongolie">Mongolie</a> au nord de <a href="/wiki/Grande_Muraille" title="Grande Muraille">Grande Muraille</a> ; ils lancent des raids contre la <a href="/wiki/Dynastie_Han" title="Dynastie Han">Chine des Han</a> et obtiennent en <a href="/wiki/198_av._J.-C." title="198 av. J.-C.">198 av. J.-C.</a> le versement d'un tribut annuel et une alliance matrimoniale. Leur empire décline après <a href="/wiki/60_av._J.-C." title="60 av. J.-C.">60 av. J.-C.</a> et la confédération se divise en deux royaumes en <a href="/wiki/48" title="48">48</a>.</li></ul> <ul><li>Dans le sud-est de l’<a href="/wiki/Australie" title="Australie">Australie</a>, sont construits de grands villages de maisons rondes en pierre et en chaume qui peuvent atteindre 700 âmes. Des réseaux d’échange à longue distance s’étendent pour le commerce des ornements et les matières premières<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite_crochet">[</span>61<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il existe des rites d’initiation, les <i>bora</i>, pratiqués dans des cercles de pierres, et des sortes d’alignements de pierre à signification symbolique mystérieuse. Cueillettes cérémonielles et sites sacrés, comme les abris peints, sont associés au « <a href="/wiki/Temps_du_r%C3%AAve" title="Temps du rêve">Temps du rêve</a> », sorte d’âge d’or. Les cérémonies, qui rassemblent des centaines de personnes, sont souvent associées à la récolte de certains produits, comme la noix de <a href="/wiki/Cycas" title="Cycas">cycas</a>, qui exige une préparation (trempage et fermentation) pour enlever les substances toxiques qu’elle contient, ou le papillon <a href="/wiki/Bogong" class="mw-redirect" title="Bogong">bogong</a>, abondant dans le district des <a href="/wiki/Snowy_Mountains" title="Snowy Mountains">Snowy Mountains</a><sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite_crochet">[</span>62<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Sur la <a href="/wiki/Murray_(fleuve)" title="Murray (fleuve)">Murray River</a>, la tombe 108 de <a href="/wiki/Roonka_Flat" title="Roonka Flat">Roonka Flat</a>, datée vers 3000 <a href="/wiki/Avant_le_pr%C3%A9sent" title="Avant le présent">avant le présent</a> comprend un corps d'homme et celui d'un enfant, avec vêtements de peau agrafé, frange de plumes d'oiseau, pendentif en os, collier, traces de teinture d'ocre. Le crâne de l'adulte porte un bandeau de 2 rangées d'incisives de <a href="/wiki/Wallaby" title="Wallaby">wallaby</a> percées et disposées<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite_crochet">[</span>63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Asie_du_Sud-Est">Asie du Sud-Est</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Asie du Sud-Est" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Asie du Sud-Est"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><b>1000 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/43" title="43">43</a> <abbr class="abbr nowrap" title="après Jésus-Christ">apr. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Culture_Dong_Son" title="Culture Dong Son">culture Dong Son</a> au nord du <a href="/wiki/Vi%C3%AAt_Nam" title="Viêt Nam">Viêt Nam</a>. Métallurgie du bronze (tambours de Dong Son), riziculture<sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite_crochet">[</span>64<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>1000 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/200" title="200">200</a> <abbr class="abbr nowrap" title="après Jésus-Christ">apr. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Culture_de_Sa_Hu%E1%BB%B3nh" title="Culture de Sa Huỳnh">culture de Sa Huỳnh</a> dans le centre et le sud du <a href="/wiki/Vi%C3%AAt_Nam" title="Viêt Nam">Viêt Nam</a>.</li> <li><b>900-300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : phase moyenne de l’occupation du site de <a href="/wiki/Ban_Chiang" title="Ban Chiang">Ban Chiang</a>, en <a href="/wiki/Tha%C3%AFlande" title="Thaïlande">Thaïlande</a><sup id="cite_ref-Pietrusewsky_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-Pietrusewsky-65"><span class="cite_crochet">[</span>65<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>600-400 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : occupation du site de <a href="/w/index.php?title=Ban_Na_Di&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ban Na Di (page inexistante)">Ban Na Di</a> <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Ban_Na_Di" class="extiw" title="de:Ban Na Di"><span class="indicateur-langue" title="Article en allemand : « Ban Na Di »">(de)</span></a> au nord-est de la <a href="/wiki/Tha%C3%AFlande" title="Thaïlande">Thaïlande</a><sup id="cite_ref-PietrusewskyDouglas2002222_66-0" class="reference"><a href="#cite_note-PietrusewskyDouglas2002222-66"><span class="cite_crochet">[</span>66<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, construit sur une éminence près de deux cours d’eau et de sols propices à la culture du riz. Les tombes ont laissé des vases d’offrandes, des figurines d’argile d’animaux ou d’humains, des bracelets de marbre et de coquillages, des objets en bronze.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Museum_f%C3%BCr_Indische_Kunst_Dahlem_Berlin_Mai_2006_056.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Museum_f%C3%BCr_Indische_Kunst_Dahlem_Berlin_Mai_2006_056.jpg/170px-Museum_f%C3%BCr_Indische_Kunst_Dahlem_Berlin_Mai_2006_056.jpg" decoding="async" width="170" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Museum_f%C3%BCr_Indische_Kunst_Dahlem_Berlin_Mai_2006_056.jpg/255px-Museum_f%C3%BCr_Indische_Kunst_Dahlem_Berlin_Mai_2006_056.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Museum_f%C3%BCr_Indische_Kunst_Dahlem_Berlin_Mai_2006_056.jpg/340px-Museum_f%C3%BCr_Indische_Kunst_Dahlem_Berlin_Mai_2006_056.jpg 2x" data-file-width="1422" data-file-height="1422" /></a><figcaption>Poterie de Ban Chiang au <i>Museum für Indische Kunst</i>, Berlin-Dahlem.</figcaption></figure> <ul><li><b>300 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/200" title="200">200</a></b> : phase tardive de l’occupation du site de <a href="/wiki/Ban_Chiang" title="Ban Chiang">Ban Chiang</a>, en <a href="/wiki/Tha%C3%AFlande" title="Thaïlande">Thaïlande</a><sup id="cite_ref-Pietrusewsky_65-1" class="reference"><a href="#cite_note-Pietrusewsky-65"><span class="cite_crochet">[</span>65<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Céramique à motif géométrique rouge-sur-crème.</li> <li><b>257-208 av. J.-C.</b> : royaume de <a href="/wiki/%C3%82u_L%E1%BA%A1c" title="Âu Lạc">Âu Lạc</a> au <a href="/wiki/Vi%C3%AAt_Nam" title="Viêt Nam">Viêt Nam</a> ; premier site urbain à <a href="/wiki/Citadelle_de_C%E1%BB%95_Loa" title="Citadelle de Cổ Loa">Co Loa</a><sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite_crochet">[</span>67<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b><a href="/wiki/IIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>- <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle" title="IVe siècle"><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</a></b> : activité du port protohistorique de Khao Sam Kaeo dans la <a href="/wiki/Province_de_Chumphon" title="Province de Chumphon">province de Chumphon</a> en Thaïlande péninsulaire ; ateliers de production de perles, céramique<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite_crochet">[</span>68<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, figurines de terre cuite à connotation sexuelle, objets de pierre (haches polies, mortiers...), de fer (haches, lances) et de bronze (outils, figurines, bracelets, parures) ; échanges commerciaux attestés par la présence de tambours de <a href="/wiki/Culture_Dong_Son" title="Culture Dong Son">Dong Son</a>, de parures de la <a href="/wiki/Culture_de_Sa_Hu%E1%BB%B3nh" title="Culture de Sa Huỳnh">culture de Sa Huỳnh</a> au Viêt Nam et d'autres origines indiennes<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Chine">Chine</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Chine" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Chine"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Vase_gui._Zhou_de_l%E2%80%99ouest_IXe_s.%E2%80%93_d%C3%A9but_VIIIe_s._av._JC._Bronze._Mus%C3%A9e_Cernuschi_Paris.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Vase_gui._Zhou_de_l%E2%80%99ouest_IXe_s.%E2%80%93_d%C3%A9but_VIIIe_s._av._JC._Bronze._Mus%C3%A9e_Cernuschi_Paris.jpg/220px-Vase_gui._Zhou_de_l%E2%80%99ouest_IXe_s.%E2%80%93_d%C3%A9but_VIIIe_s._av._JC._Bronze._Mus%C3%A9e_Cernuschi_Paris.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Vase_gui._Zhou_de_l%E2%80%99ouest_IXe_s.%E2%80%93_d%C3%A9but_VIIIe_s._av._JC._Bronze._Mus%C3%A9e_Cernuschi_Paris.jpg/330px-Vase_gui._Zhou_de_l%E2%80%99ouest_IXe_s.%E2%80%93_d%C3%A9but_VIIIe_s._av._JC._Bronze._Mus%C3%A9e_Cernuschi_Paris.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Vase_gui._Zhou_de_l%E2%80%99ouest_IXe_s.%E2%80%93_d%C3%A9but_VIIIe_s._av._JC._Bronze._Mus%C3%A9e_Cernuschi_Paris.jpg/440px-Vase_gui._Zhou_de_l%E2%80%99ouest_IXe_s.%E2%80%93_d%C3%A9but_VIIIe_s._av._JC._Bronze._Mus%C3%A9e_Cernuschi_Paris.jpg 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704" /></a><figcaption>Vase gui en bronze de la <a href="/wiki/Dynastie_Zhou_de_l%27Ouest" title="Dynastie Zhou de l'Ouest">dynastie Zhou de l'Ouest</a>. <a href="/wiki/Mus%C3%A9e_Cernuschi" title="Musée Cernuschi">Musée Cernuschi</a>, Paris.</figcaption></figure> <ul><li><b>1046-770 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Dynastie_Zhou_de_l%27Ouest" title="Dynastie Zhou de l'Ouest">dynastie Zhou de l'Ouest</a>, centrée dans le <a href="/wiki/Shaanxi" title="Shaanxi">Shaanxi</a>, près de l’actuelle <a href="/wiki/Xi%27an" title="Xi'an">Xi'an</a><sup id="cite_ref-Drapeaud_70-0" class="reference"><a href="#cite_note-Drapeaud-70"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Elle livre peu de sites archéologique : Zhouyuan (grands bâtiments, ateliers d'artisanat du bronze, du jade et de l'os), Fengchu (palais, ateliers de bronziers, nombreux <a href="/wiki/Os_oraculaire" title="Os oraculaire">os oraculaires</a>). Les bronzes rituels, à la fonction politique importante, sont distribués sur un territoire bien plus vaste que sous les <a href="/wiki/Dynastie_Shang" title="Dynastie Shang">Shang</a><sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018306_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018306-71"><span class="cite_crochet">[</span>71<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="thumb tleft" style="width:40%;"><div class="thumbinner"><div class="thumbcaption"><div style="text-align: inherit;"> Lent progrès des défrichements et du peuplement humain en <a href="/wiki/Chine" title="Chine">Chine</a> du Nord entre la fin du <abbr class="abbr" title="2ᵉ millénaire">II<sup>e</sup></abbr> millénaire <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> et le <abbr class="abbr" title="7ᵉ siècle"><span class="romain">VII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> Les outils et les modes de culture n’ont pas changé depuis l’époque des <a href="/wiki/Dynastie_Shang" title="Dynastie Shang">Shang</a> et des <a href="/wiki/Dynastie_Zhou" title="Dynastie Zhou">Zhou</a>, mais un indice de l’accroissement de la population est fourni par le recul de la faune. Les animaux tropicaux, comme l’éléphant et le rhinocéros, disparaissent ou se font plus rares, et il semble que les chasses des <abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> et <abbr class="abbr" title="7ᵉ siècle"><span class="romain">VII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècles soient moins abondantes et destructrices que les grandes chasses royales de l’époque des Shang. La tradition confirme l’hypothèse d’un progrès des défrichements à l’époque des Zhou qui passent pour avoir favorisé la culture des céréales. La légende veut que l’ancêtre fondateur de la dynastie ait été « ministre de l’Agriculture » du souverain mythique Shun. L’élevage des moutons et des bœufs semble être en régression aux débuts du <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr> millénaire. Le nombre des animaux sacrifiés est réduit à quelques têtes à l’époque des Zhou, et de nombreux caractères d’écriture ayant trait à l’élevage et aux sacrifices d’animaux disparaissent entre l’époque des Shang et le <abbr class="abbr" title="7ᵉ siècle"><span class="romain">VII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle.</div></div></div></div> <ul><li><b>770-256 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : dynastie des <a href="/wiki/Dynastie_Zhou#Zhou_de_l'Est" title="Dynastie Zhou">Zhou orientaux</a>. La capitale est transférée à <a href="/wiki/Luoyang" title="Luoyang">Luoyang</a><sup id="cite_ref-Drapeaud_70-1" class="reference"><a href="#cite_note-Drapeaud-70"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le pouvoir royal s’affaiblit au profit des aristocraties locales. Le monopole de la métallurgie du bronze disparait, des murailles sont construites autour des villes provinciales les plus importantes<sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018306_71-1" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018306-71"><span class="cite_crochet">[</span>71<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>722-481 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/P%C3%A9riode_des_Printemps_et_Automnes" title="Période des Printemps et Automnes">période des Printemps et Automnes</a><sup id="cite_ref-Drapeaud_70-2" class="reference"><a href="#cite_note-Drapeaud-70"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les hégémons, princes féodaux du <a href="/wiki/Qi_(%C3%89tat)" title="Qi (État)">Qi</a>, du <a href="/wiki/Qin_(%C3%89tat)" class="mw-redirect" title="Qin (État)">Qin</a>, du <a href="/wiki/Chu_(%C3%89tat)" title="Chu (État)">Chu</a>, du <a href="/wiki/Royaume_de_Wu" title="Royaume de Wu">Wu</a> et du <a href="/wiki/Yue_(%C3%89tat)" title="Yue (État)">Yue</a> triomphent en <a href="/wiki/Chine" title="Chine">Chine</a> car ils président aux rites d’alliance entre cités jusqu’au <a href="/wiki/VIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="7ᵉ siècle"><span class="romain">VII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>, ce qui leur permet d’imposer leur domination aux plus faibles. Vers l’an <a href="/wiki/VIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIe siècle av. J.-C.">550 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>, la production de <a href="/wiki/Fer" title="Fer">fer</a> s’intensifie et début du fer moulé. Vers l’an <a href="/wiki/VIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIe siècle av. J.-C.">500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>, début du monnayage sous forme de pelles et de couteaux miniatures et <a href="/wiki/Bronze" title="Bronze">bronze</a>.</li></ul> <ul><li><b>475-221 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/P%C3%A9riode_des_Royaumes_combattants" title="Période des Royaumes combattants">période des Royaumes combattants</a><sup id="cite_ref-Drapeaud_70-3" class="reference"><a href="#cite_note-Drapeaud-70"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Armes de bronze et de fer, fortification des villes. Vers <a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IVe siècle av. J.-C.">350 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>, invention de l’<a href="/wiki/Arbal%C3%A8te" title="Arbalète">arbalète</a>. Premier âge d’or de la <a href="/wiki/Philosophie_chinoise" title="Philosophie chinoise">philosophie chinoise</a><sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite_crochet">[</span>72<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Guerreros_de_Terracota,_Xi%27an_(15730552731).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Guerreros_de_Terracota%2C_Xi%27an_%2815730552731%29.jpg/220px-Guerreros_de_Terracota%2C_Xi%27an_%2815730552731%29.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Guerreros_de_Terracota%2C_Xi%27an_%2815730552731%29.jpg/330px-Guerreros_de_Terracota%2C_Xi%27an_%2815730552731%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Guerreros_de_Terracota%2C_Xi%27an_%2815730552731%29.jpg/440px-Guerreros_de_Terracota%2C_Xi%27an_%2815730552731%29.jpg 2x" data-file-width="2200" data-file-height="1446" /></a><figcaption>L'armée de terre cuite du <a href="/wiki/Mausol%C3%A9e_de_l%27empereur_Qin" title="Mausolée de l'empereur Qin">mausolée de l'empereur Qin</a>.</figcaption></figure> <ul><li><b>221 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : la <a href="/wiki/Dynastie_Qin" title="Dynastie Qin">dynastie des Qin</a> réalise l’<a href="/wiki/Guerres_d%27unification_de_Qin" title="Guerres d'unification de Qin">unification de la Chine</a><sup id="cite_ref-Drapeaud_70-4" class="reference"><a href="#cite_note-Drapeaud-70"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Qin_Shi_Huang" title="Qin Shi Huang">Qin Shi Huangdi</a>, le premier empereur fait construire la <a href="/wiki/Grande_Muraille" title="Grande Muraille">Grande Muraille</a>. Il remplace le système féodal par un État fortement centralisé doté d'une administration bureaucratique et impose l'unification de l'<a href="/wiki/Caract%C3%A8res_chinois" title="Caractères chinois">écriture</a> des <a href="/wiki/Unit%C3%A9_de_mesure_chinoise" title="Unité de mesure chinoise">poids et mesures</a> et de la largeur des essieux des charriots pour créer système routier uniforme. En <a href="/wiki/210_av._J.-C." title="210 av. J.-C.">210 av. J.-C.</a>, il est enseveli dans un <a href="/wiki/Mausol%C3%A9e_de_l%27empereur_Qin" title="Mausolée de l'empereur Qin">vaste tumulus avec une armée entière en terre cuite</a>, grandeur nature<sup id="cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018452_73-0" class="reference"><a href="#cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018452-73"><span class="cite_crochet">[</span>73<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>206 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : début de la dynastie des <a href="/wiki/Dynastie_Han" title="Dynastie Han">Han</a>. La capitale est transférée à <a href="/wiki/Chang%27an" title="Chang'an">Chang’an</a>. En 119 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, l’industrie du fer devient un monopole d’État<sup id="cite_ref-Drapeaud_70-5" class="reference"><a href="#cite_note-Drapeaud-70"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En 108 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, les Chinois prennent le contrôle de la <a href="/wiki/Samhan" title="Samhan">péninsule coréenne</a> et y établissent des <a href="/wiki/Quatre_commanderies" title="Quatre commanderies">postes militaires</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Proche-Orient">Proche-Orient</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Proche-Orient" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Proche-Orient"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Dromedary_Rider_(10th_c._BCE)_(15311549311).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Dromedary_Rider_%2810th_c._BCE%29_%2815311549311%29.jpg/220px-Dromedary_Rider_%2810th_c._BCE%29_%2815311549311%29.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Dromedary_Rider_%2810th_c._BCE%29_%2815311549311%29.jpg/330px-Dromedary_Rider_%2810th_c._BCE%29_%2815311549311%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/Dromedary_Rider_%2810th_c._BCE%29_%2815311549311%29.jpg/440px-Dromedary_Rider_%2810th_c._BCE%29_%2815311549311%29.jpg 2x" data-file-width="2448" data-file-height="3264" /></a><figcaption>Dromadaire monté représenté sur une <a href="/wiki/Orthostate" title="Orthostate">orthostates</a> du palais du roi <a href="/wiki/Aram%C3%A9ens_(Antiquit%C3%A9)" title="Araméens (Antiquité)">araméen</a> <a href="/w/index.php?title=Kapara&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kapara (page inexistante)">Kapara</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Kapara" class="extiw" title="en:Kapara"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « Kapara »">(en)</span></a>, à <a href="/wiki/Tell_Halaf" title="Tell Halaf">Guzana</a>, fin du <a href="/wiki/Xe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Xe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a></figcaption></figure> <div class="thumb tright" style="width:30%;"><div class="thumbinner"><div class="thumbcaption"><div style="text-align: inherit;"> En <a href="/wiki/M%C3%A9sopotamie" title="Mésopotamie">Mésopotamie</a>, les axes économiques de l’âge du fer ne recouvrent pas exactement ceux des deux millénaires précédents : l’<a href="/wiki/Euphrate" title="Euphrate">Euphrate</a> perd son rôle qui s’était déjà amoindri au <a href="/wiki/IIe_mill%C3%A9naire" title="IIe millénaire"><abbr class="abbr" title="2ᵉ millénaire">II<sup>e</sup></abbr> millénaire</a>. Aucune ville importante ne prospère plus dans la boucle du fleuve. Par contre l’axe est-ouest qui longe le piémont du Taurus ne cesse de prendre de l’importance et joue un rôle essentiel comme en témoigne l’intérêt que lui accordent en permanence les <a href="/wiki/Assyriens" title="Assyriens">Assyriens</a>. Ce transfert ne vient pas du fait que les activités agricoles ou pastorales ont périclité en <a href="/wiki/Babylone_(civilisation)" title="Babylone (civilisation)">Babylonie</a> ou dans l’ancien pays de <a href="/wiki/Sumer" title="Sumer">Sumer</a>, mais que les relations commerciales avec les pays du golfe Arabo-Persique et l’océan Indien connaissent pour quelques siècles un réel déclin. Le centre d’équilibre se trouve maintenant au nord, à la rencontre entre la plaine et de la montagne, qui fournit le fer<sup id="cite_ref-Margueron_74-0" class="reference"><a href="#cite_note-Margueron-74"><span class="cite_crochet">[</span>74<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</div></div></div></div> <ul><li><b><a href="/wiki/XIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="XIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a>-<a href="/wiki/VIIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a></b> : expansion des royaumes <a href="/wiki/Aram%C3%A9ens_(Antiquit%C3%A9)" title="Araméens (Antiquité)">araméens</a> en Syrie centrale et méridionale : <a href="/wiki/Aram-Damas" title="Aram-Damas">royaumes de Damas</a>, d’<a href="/wiki/Alep" title="Alep">Alep</a>, d’<a href="/wiki/Arpad_(Syrie)" title="Arpad (Syrie)">Arpad</a>, de <a href="/wiki/Sam%27al" title="Sam'al">Sam’al</a>, de <a href="/wiki/Hama" title="Hama">Hama</a>, et de <a href="/wiki/Tell_Halaf" title="Tell Halaf">Guzana</a> sur le site de <a href="/wiki/Tell_Halaf" title="Tell Halaf">Tell Halaf</a>, Bît Halupê sur le bas Khabur, Bît Zamâni avec Amedi pour capitale (aujourd’hui Diarbakr)<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite_crochet">[</span>75<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les <a href="/wiki/Chald%C3%A9e" title="Chaldée">Chaldéens</a>, peuple voisin, s’installent dans la région d’<a href="/wiki/Ur_(M%C3%A9sopotamie)" title="Ur (Mésopotamie)">Ur</a>.</li></ul> <ul><li><b>1000-883 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : * <b>1000-883 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : la <a href="/wiki/Ph%C3%A9niciens" title="Phéniciens">Phénicie</a> devient la principale puissance commerciale du Levant. Les marins phéniciens fondent des comptoirs en Méditerranée, à <a href="/wiki/Histoire_de_Chypre" title="Histoire de Chypre">Chypre</a>, en <a href="/wiki/Histoire_de_la_Sicile_ph%C3%A9nicienne" title="Histoire de la Sicile phénicienne">Sicile</a>, en <a href="/wiki/Histoire_de_la_Sardaigne#Colonisation_phénicienne_d'une_partie_de_littoral" title="Histoire de la Sardaigne">Sardaigne</a>, sur la <a href="/wiki/P%C3%A9ninsule_Ib%C3%A9rique" title="Péninsule Ibérique">péninsule Ibérique</a> et en <a href="/wiki/Afrique_du_Nord" title="Afrique du Nord">Afrique du Nord</a>. Ils franchissent le <a href="/wiki/D%C3%A9troit_de_Gibraltar" title="Détroit de Gibraltar">détroit de Gibraltar</a> et fondent <a href="/wiki/Gad%C3%A8s" title="Gadès">Gadès</a> (<a href="/wiki/Cadix" title="Cadix">Cadix</a>) et <a href="/wiki/Lixus_(ville_antique)" title="Lixus (ville antique)">Lixus</a> au Maroc vers 1100 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> selon les sources classiques, mais plus probablement après <a href="/wiki/VIIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a> selon l’archéologie<sup id="cite_ref-Elayi_76-0" class="reference"><a href="#cite_note-Elayi-76"><span class="cite_crochet">[</span>76<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'<a href="/wiki/Alphabet_ph%C3%A9nicien" title="Alphabet phénicien">alphabet phénicien</a>, issu probablement de l’<a href="/wiki/Alphabet_protosina%C3%AFtique" title="Alphabet protosinaïtique">alphabet protosinaïtique</a>, se développe vers 1050 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> La première inscription connue en caractères alphabétiques phéniciens, datée d'environ 1000 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, figure sur le <a href="/wiki/Sarcophage_d%27Ahiram" title="Sarcophage d'Ahiram">sarcophage du roi Ahiram</a> de <a href="/wiki/Byblos" title="Byblos">Byblos</a>. L’usage du système alphabétique se généralise chez les peuples voisins. L’<a href="/wiki/Alphabet_aram%C3%A9en" title="Alphabet araméen">alphabet araméen</a>, qui ne diffère que par des variantes de l’<a href="/wiki/Alphabet_ph%C3%A9nicien" title="Alphabet phénicien">alphabet phénicien</a> sera repris par l’<a href="/wiki/Alphabet_h%C3%A9breu" title="Alphabet hébreu">hébreu</a>, l’<a href="/wiki/Alphabet_arabe" title="Alphabet arabe">arabe</a> et le <a href="/wiki/Alphabet_syriaque" title="Alphabet syriaque">syriaque</a> et sera largement diffusé au Proche-Orient. Au <abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, les <a href="/wiki/Alphabet_grec" title="Alphabet grec">Grecs</a> empruntent la forme phénicienne en y ajoutant les voyelles et permettent sa diffusion dans le monde méditerranéen, puis occidental (<a href="/wiki/Alphabet_%C3%A9trusque" title="Alphabet étrusque">alphabet étrusque</a> puis <a href="/wiki/Alphabet_latin" title="Alphabet latin">latin</a>)<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite_crochet">[</span>77<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>1020-930 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Monarchie_unifi%C3%A9e_d%27Isra%C3%ABl_et_Juda" class="mw-redirect" title="Monarchie unifiée d'Israël et Juda">royaume d'Israël</a>. les <a href="/wiki/Philistins" title="Philistins">Philistins</a> sont contenus puis repoussés par les peuples juifs. La légende de la victoire de <a href="/wiki/David_(roi_d%27Isra%C3%ABl)" title="David (roi d'Israël)">David</a> sur le géant <a href="/wiki/Goliath_(Bible)" title="Goliath (Bible)">Goliath</a> illustre la chute des Philistins. En 931, à la mort de <a href="/wiki/Salomon_(roi_d%27Isra%C3%ABl)" title="Salomon (roi d'Israël)">Salomon</a>, le royaume se divise en <a href="/wiki/Royaume_d%27Isra%C3%ABl" title="Royaume d'Israël">royaume d'Israël</a> (931-722 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>) au nord et <a href="/wiki/Royaume_de_Juda" title="Royaume de Juda">royaume de Juda</a> (931-586 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>) au Sud<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite_crochet">[</span>78<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Detail_of_the_wall_paintings_from_the_governor%27s_palace_at_Til_Barsip_(Tell_Ahmar,_Syria).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Detail_of_the_wall_paintings_from_the_governor%27s_palace_at_Til_Barsip_%28Tell_Ahmar%2C_Syria%29.jpg/220px-Detail_of_the_wall_paintings_from_the_governor%27s_palace_at_Til_Barsip_%28Tell_Ahmar%2C_Syria%29.jpg" decoding="async" width="220" height="239" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Detail_of_the_wall_paintings_from_the_governor%27s_palace_at_Til_Barsip_%28Tell_Ahmar%2C_Syria%29.jpg/330px-Detail_of_the_wall_paintings_from_the_governor%27s_palace_at_Til_Barsip_%28Tell_Ahmar%2C_Syria%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Detail_of_the_wall_paintings_from_the_governor%27s_palace_at_Til_Barsip_%28Tell_Ahmar%2C_Syria%29.jpg/440px-Detail_of_the_wall_paintings_from_the_governor%27s_palace_at_Til_Barsip_%28Tell_Ahmar%2C_Syria%29.jpg 2x" data-file-width="1468" data-file-height="1593" /></a><figcaption>Détail d'une fresque du <a href="/wiki/Palais_assyriens" title="Palais assyriens">palais</a> du gouverneur de <a href="/wiki/Til_Barsip" title="Til Barsip">Til Barsip</a> (Tell Ahmar, Syrie).</figcaption></figure> <ul><li><b>911-609 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Assyrie#Les_débuts_du_royaume_néo-assyrien_:_la_reconquête" title="Assyrie">période néo-assyrienne</a>. L'Assyrie domine la Mésopotamie (728 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>), la Syrie (732 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>), la Judée (722 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-Sartre_79-0" class="reference"><a href="#cite_note-Sartre-79"><span class="cite_crochet">[</span>79<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>883-610 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : la <a href="/wiki/Ph%C3%A9niciens" title="Phéniciens">Phénicie</a> est sous domination assyrienne<sup id="cite_ref-Elayi_76-1" class="reference"><a href="#cite_note-Elayi-76"><span class="cite_crochet">[</span>76<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 860-590 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : royaume d’<a href="/wiki/Urartu" title="Urartu">Urartu</a> autour du <a href="/wiki/Lac_de_Van" title="Lac de Van">lac de Van</a><sup id="cite_ref-80" class="reference"><a href="#cite_note-80"><span class="cite_crochet">[</span>80<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Sa puissance et sa force militaire lui permettent de résister au pouvoir assyrien.</li></ul> <ul><li><b>626-539 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : l'<a href="/wiki/Empire_n%C3%A9o-babylonien" title="Empire néo-babylonien">empire néo-babylonien</a> domine le Proche-Orient<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite_crochet">[</span>81<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>612 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : la destruction de <a href="/wiki/Ninive" title="Ninive">Ninive</a> marque la fin de l'<a href="/wiki/Assyrie#Du_royaume_à_l'empire_:_histoire_de_la_puissance_assyrienne" title="Assyrie">empire assyrien</a></li> <li><b>539 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : conquête de Babylone par les Perses. Après la conquête de l’Égypte en 525 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, l'<a href="/wiki/Ach%C3%A9m%C3%A9nides" title="Achéménides">empire perse achéménide</a> domine la plus grande partie du Proche-Orient, de l’Égée jusqu'à l'Indus<sup id="cite_ref-Sartre_79-1" class="reference"><a href="#cite_note-Sartre-79"><span class="cite_crochet">[</span>79<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>330 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Alexandre_le_Grand" title="Alexandre le Grand">Alexandre le Grand</a> prend <a href="/wiki/Pers%C3%A9polis" title="Persépolis">Persépolis</a>, capitale des <a href="/wiki/Ach%C3%A9m%C3%A9nides" title="Achéménides">Achéménides</a>. Début de l'<a href="/wiki/%C3%89poque_hell%C3%A9nistique" title="Époque hellénistique">époque hellénistique</a> (323-30 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-Sartre_79-2" class="reference"><a href="#cite_note-Sartre-79"><span class="cite_crochet">[</span>79<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Europe">Europe</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : Europe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : Europe"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé : <a href="/wiki/Europe_au_Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C." title="Europe au Ier millénaire av. J.-C.">Europe au <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr> millénaire <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>.</div></div> <ul><li><b>Vers 1100-500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : phase finale de l’<a href="/wiki/%C3%82ge_du_bronze_danois" title="Âge du bronze danois">âge du bronze nordique</a><sup id="cite_ref-Price_82-0" class="reference"><a href="#cite_note-Price-82"><span class="cite_crochet">[</span>82<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L’usage de l’incinération se généralise en <a href="/wiki/Scandinavie" title="Scandinavie">Scandinavie</a>. Les rites d’inhumation évoluent vers l’ensevelissement individuel, en particulier dans des sarcophages de pierre (<i>stenkistor</i>). Culte rendu à une divinité solaire et aux dieux de la fertilité-fécondité, attesté dans les représentations des grands <a href="/wiki/P%C3%A9troglyphe" title="Pétroglyphe">pétroglyphes</a> (<i>hällristningar</i>). Richesse de certaines tombes (armes très ornées, bijoux). Instruments de musique (lur).</li></ul> <ul><li><b>Vers 1000-550 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : prospérité du royaume de <a href="/wiki/Tartessos" title="Tartessos">Tartessos</a> dans le Sud de l'Espagne le long du <a href="/wiki/Guadalquivir" title="Guadalquivir">Guadalquivir</a>, grâce à ses contacts avec la Phénicie et Carthage<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite_crochet">[</span>83<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 1000-500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : séparation des <a href="/wiki/Peuples_finno-ougriens" title="Peuples finno-ougriens">Ougriens</a>. Formation du peuple pré-<a href="/wiki/Hongrois" title="Hongrois">magyar</a> dans les parages de l’<a href="/wiki/Oural" title="Oural">Oural</a> du Sud, entre la <a href="/wiki/Volga" title="Volga">Volga</a> et la <a href="/wiki/Kama_(rivi%C3%A8re)" title="Kama (rivière)">Kama</a> (<a href="/wiki/Bachkirie" title="Bachkirie">Bachkirie</a>). Il appartient à vraisemblablement à la <a href="/w/index.php?title=Culture_Ananyino&action=edit&redlink=1" class="new" title="Culture Ananyino (page inexistante)">culture Ananyino</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ananyino_culture" class="extiw" title="en:Ananyino culture"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « Ananyino culture »">(en)</span></a>, qui se développe pendant cette période. Leurs parents <a href="/wiki/Mansis" title="Mansis">mansis</a> (<i>vogoules</i>) et <a href="/wiki/Ostiaks" title="Ostiaks">ostiaks</a> auraient migré vers le nord<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite_crochet">[</span>84<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Vers la même époque les tribus finno-ougriennes venant de l’<a href="/wiki/Oural" title="Oural">Oural</a> seraient arrivées sur les rivages de la <a href="/wiki/Mer_Baltique" title="Mer Baltique">mer Baltique</a><sup id="cite_ref-Castellan_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-Castellan-85"><span class="cite_crochet">[</span>85<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 900-<a href="/wiki/500_av._J.-C." title="500 av. J.-C.">500 av. J.-C.</a></b> : la <a href="/wiki/Culture_de_Villanova" title="Culture de Villanova">civilisation villanovienne</a> pro-<a href="/wiki/%C3%89trusques" title="Étrusques">étrusque</a> succède aux cultures <a href="/wiki/Terramare" title="Terramare">Terramare</a> et proto-villanovienne dans le nord du <a href="/wiki/Latium" title="Latium">Latium</a> et en <a href="/wiki/Toscane" title="Toscane">Toscane</a><sup id="cite_ref-Mallory_p651_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-Mallory_p651-86"><span class="cite_crochet">[</span>86<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Culture_des_tombes_%C3%A0_fosses" title="Culture des tombes à fosses">Culture des tombes à fosses</a> (<i>Fossakultur</i>) en l’Italie du Sud (<a href="/wiki/Calabre" title="Calabre">Calabre</a>, <a href="/wiki/Campanie" title="Campanie">Campanie</a>, <a href="/wiki/%C3%8Ele_d%27Ischia" title="Île d'Ischia">Ischia</a>)<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite_crochet">[</span>87<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 900-<a href="/wiki/15_av._J.-C." title="15 av. J.-C.">15 av. J.-C.</a></b> : <a href="/wiki/Culture_de_Golasecca" title="Culture de Golasecca">culture de Golasecca</a> autour du <a href="/wiki/Lac_de_C%C3%B4me" title="Lac de Côme">lac de Côme</a> et du <a href="/wiki/Lac_Majeur" title="Lac Majeur">lac Majeur</a><sup id="cite_ref-MalloryAdams1997233_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-MalloryAdams1997233-88"><span class="cite_crochet">[</span>88<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 900-<a href="/wiki/182_av._J.-C." title="182 av. J.-C.">182 av. J.-C.</a></b> : <a href="/wiki/Culture_atestine" title="Culture atestine">culture atestine</a> autour d’<a href="/wiki/Este" title="Este">Este</a> et en <a href="/wiki/V%C3%A9n%C3%A9tie" title="Vénétie">Vénétie</a><sup id="cite_ref-MalloryAdams1997183_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-MalloryAdams1997183-89"><span class="cite_crochet">[</span>89<span class="cite_crochet">]</span></a></sup></li> <li><b>900-500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : quatrième phase de la <a href="/wiki/Culture_nuragique" title="Culture nuragique">culture nuragique</a> en <a href="/wiki/Sardaigne" title="Sardaigne">Sardaigne</a><sup id="cite_ref-Leurquin_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-Leurquin-90"><span class="cite_crochet">[</span>90<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>800-650 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : période de <a href="/wiki/Culture_de_Hallstatt" title="Culture de Hallstatt">Hallstatt C</a><sup id="cite_ref-Bernbeck_91-0" class="reference"><a href="#cite_note-Bernbeck-91"><span class="cite_crochet">[</span>91<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Premier <a href="/wiki/%C3%82ge_du_fer" title="Âge du fer">âge du fer</a> ; la <a href="/wiki/Culture_de_Hallstatt" title="Culture de Hallstatt">culture de Hallstatt</a> est considérée comme le berceau des peuples <a href="/wiki/Celtes" title="Celtes">celtes</a>. Des sites fortifiés (<a href="/wiki/Oppidum" title="Oppidum">oppidum</a>) se développent sur les collines en <a href="/wiki/Europe_de_l%27Ouest" title="Europe de l'Ouest">Europe occidentale</a>. Les sociétés deviennent de plus en plus hiérarchisées, substituant aux structures de l’âge du bronze des chefferies locales qui accumulent des richesses<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite_crochet">[</span>92<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>1200-800 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/Si%C3%A8cles_obscurs" title="Siècles obscurs">siècles obscurs</a> en <a href="/wiki/Gr%C3%A8ce_antique" title="Grèce antique">Grèce</a>. Émergence de la civilisation grecque. La Grèce est politiquement divisée en petites communautés se faisant parfois la guerre. Celles-ci sont dirigées par des rois (<a href="/wiki/Basileus" title="Basileus">basileus</a>). Tombeau royal à la nécropole de <a href="/wiki/Lefkand%C3%AD" title="Lefkandí">Lefkandí</a>, près d'<a href="/wiki/%C3%89r%C3%A9trie" title="Érétrie">Érétrie</a>, probablement un <i><a href="/wiki/H%C3%A9r%C3%B4on" title="Hérôon">hérôon</a></i>, vers 950 av. J.-C..</li></ul> <ul><li><b>800-480 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/%C3%89poque_archa%C3%AFque" title="Époque archaïque">époque archaïque</a> en <a href="/wiki/Gr%C3%A8ce_antique" title="Grèce antique">Grèce</a><sup id="cite_ref-Barral_93-0" class="reference"><a href="#cite_note-Barral-93"><span class="cite_crochet">[</span>93<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Émergence des <a href="/wiki/Polis" title="Polis">cités grecques</a> et <a href="/wiki/Colonisation_grecque" title="Colonisation grecque">colonisation grecque</a> en Méditerranée<sup id="cite_ref-Chamoux_94-0" class="reference"><a href="#cite_note-Chamoux-94"><span class="cite_crochet">[</span>94<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/%C3%89conomie_de_march%C3%A9" title="Économie de marché">Économie de marché</a>. Activité importante du commerce et de l’artisanat, notamment avec les colonies d’<a href="/wiki/Anatolie" title="Anatolie">Asie Mineure</a>, le <a href="/wiki/Golfe_de_Tarente" title="Golfe de Tarente">golfe de Tarente</a> et la <a href="/wiki/Mer_Tyrrh%C3%A9nienne" title="Mer Tyrrhénienne">mer Tyrrhénienne</a>. Naissance d’un prolétariat urbain très actif. Chute de la monarchie et avènement de l’aristocratie dans la plupart des cités grecques. Pression des puissants sur les populations rurales. Développement de l’esclavage<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite_crochet">[</span>95<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>753 av. J.-C.</b> : <a href="/wiki/Fondation_de_Rome" title="Fondation de Rome">fondation de Rome</a>.</li></ul> <ul><li><b><a href="/wiki/VIIIe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="VIIIe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle avant Jésus-Christ"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a>-<a href="/wiki/Ier_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="Ier siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a></b> : <a href="/wiki/%C3%89trusques" title="Étrusques">civilisation étrusque</a> dans le centre de la <a href="/wiki/P%C3%A9ninsule_italienne" title="Péninsule italienne">péninsule italienne</a>.</li> <li><b>650-525 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : période de <a href="/wiki/Culture_de_Hallstatt" title="Culture de Hallstatt">Hallstatt D</a><sup id="cite_ref-Bernbeck_91-1" class="reference"><a href="#cite_note-Bernbeck-91"><span class="cite_crochet">[</span>91<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>Vers 600 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>-<a href="/wiki/1" title="1">1</a></b> : la <a href="/wiki/Culture_de_Jastorf" title="Culture de Jastorf">culture de Jastorf</a>, première culture de l’âge du fer <a href="/wiki/Germains" title="Germains">germanique</a>, se développe au sud de la Scandinavie et de l’<a href="/wiki/Elbe_(fleuve)" title="Elbe (fleuve)">Elbe</a> à l’<a href="/wiki/Oder" title="Oder">Oder</a> en Allemagne<sup id="cite_ref-MalloryAdams1997321_96-0" class="reference"><a href="#cite_note-MalloryAdams1997321-96"><span class="cite_crochet">[</span>96<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>525 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : début du second âge du fer (<a href="/wiki/La_T%C3%A8ne" title="La Tène">La Tène</a>), qui se termine avec la conquête romaine<sup id="cite_ref-Bernbeck_91-2" class="reference"><a href="#cite_note-Bernbeck-91"><span class="cite_crochet">[</span>91<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Expansion <a href="/wiki/Celtes" title="Celtes">celtique</a> par <a href="/wiki/Diffusionnisme" title="Diffusionnisme">diffusionnisme</a> ou <a href="/wiki/Migration_humaine" title="Migration humaine">migration</a>, vers les <a href="/wiki/%C3%8Eles_Britanniques" title="Îles Britanniques">îles britanniques</a> (<a href="/wiki/Bretons_insulaires" title="Bretons insulaires">Celtes insulaires</a>), la <a href="/wiki/France" title="France">France</a> et les <a href="/wiki/Pays-Bas_(r%C3%A9gion_historique)" title="Pays-Bas (région historique)">Pays-Bas</a> (<a href="/wiki/Gaulois_(peuples)" title="Gaulois (peuples)">Gaulois</a>), la <a href="/wiki/Boh%C3%AAme" title="Bohême">Bohême</a>, la <a href="/wiki/Pologne" title="Pologne">Pologne</a> et une grande partie de l'Europe centrale, la <a href="/wiki/P%C3%A9ninsule_Ib%C3%A9rique" title="Péninsule Ibérique">péninsule ibérique</a> (<a href="/wiki/Celtib%C3%A8res" title="Celtibères">celtibères</a>, celtiques, <a href="/wiki/Lusitaniens" title="Lusitaniens">lusitaniens</a> et <a href="/wiki/Gallaeci" title="Gallaeci">gallaeci</a>) et le <a href="/wiki/Italie_du_Nord" title="Italie du Nord">nord de l'Italie</a> (<a href="/wiki/Culture_de_Golasecca" title="Culture de Golasecca">culture de Golasecca</a> et <a href="/wiki/Gaule_cisalpine" title="Gaule cisalpine">gaules cisalpines</a>)<sup id="cite_ref-koch2010_core_97-0" class="reference"><a href="#cite_note-koch2010_core-97"><span class="cite_crochet">[</span>97<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et, suivant la <a href="/wiki/Grande_Exp%C3%A9dition" title="Grande Expédition">Grande Expédition</a> à partir de <a href="/wiki/279_av._J.-C." title="279 av. J.-C.">279 av. J.-C.</a>, en <a href="/wiki/Anatolie" title="Anatolie">Anatolie</a> centrale (<a href="/wiki/Galates" title="Galates">Galates</a>) dans l'actuelle <a href="/wiki/Turquie" title="Turquie">Turquie</a><sup id="cite_ref-koch2010_expansion_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-koch2010_expansion-98"><span class="cite_crochet">[</span>98<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>Vers 500 av. J.-C.</b> : disparition de l’<a href="/wiki/%C3%82ge_du_bronze_danois" title="Âge du bronze danois">âge prospère du Bronze danois</a>, peut-être liée à la détérioration <a href="/wiki/Subatlantique" title="Subatlantique">subatlantique</a> du climat qui devient plus froid et plus humide. Début de l’âge du fer pré-romain en Scandinavie (500-0 av. J.-C.)<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite_crochet">[</span>99<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>594-593 av. J.-C.</b> : <a href="/wiki/Solon" title="Solon">Solon</a> devient <a href="/wiki/Archonte" title="Archonte">archonte</a> à <a href="/wiki/Ath%C3%A8nes" title="Athènes">Athènes</a> et effectue des réformes constitutionnelles qui lui valent la réputation d'être le père de la <a href="/wiki/D%C3%A9mocratie" title="Démocratie">démocratie</a><sup id="cite_ref-Cabanel_100-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cabanel-100"><span class="cite_crochet">[</span>100<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <ul><li><b>509-44 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/R%C3%A9publique_romaine" title="République romaine">République romaine</a>. Conquête de l'Italie (<a href="/wiki/IVe_si%C3%A8cle_av._J.-C." title="IVe siècle av. J.-C."><abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></a>) puis de l'ensemble du bassin méditerranéen par les Romains.</li> <li><b>508-507 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : <a href="/wiki/R%C3%A9formes_clisth%C3%A9niennes" title="Réformes clisthéniennes">réformes</a> de <a href="/wiki/Clisth%C3%A8ne_(Ath%C3%A8nes)" title="Clisthène (Athènes)">Clisthène</a>. Naissance de la <a href="/wiki/D%C3%A9mocratie_ath%C3%A9nienne" title="Démocratie athénienne">démocratie athénienne</a><sup id="cite_ref-Brun_101-0" class="reference"><a href="#cite_note-Brun-101"><span class="cite_crochet">[</span>101<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>500 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : la <a href="/wiki/R%C3%A9volte_de_l%27Ionie" title="Révolte de l'Ionie">révolte de l'Ionie</a> contre la domination perse et les <a href="/wiki/Guerres_m%C3%A9diques" title="Guerres médiques">guerres médiques</a> marquent le début de l’<a href="/wiki/%C3%89poque_classique" title="Époque classique">époque classique</a> en <a href="/wiki/Gr%C3%A8ce_antique" title="Grèce antique">Grèce</a> (500-323 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-Brun_101-1" class="reference"><a href="#cite_note-Brun-101"><span class="cite_crochet">[</span>101<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>323 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : mort d'<a href="/wiki/Alexandre_le_Grand" title="Alexandre le Grand">Alexandre le Grand</a> et début de l'<a href="/wiki/%C3%89poque_hell%C3%A9nistique" title="Époque hellénistique">Époque hellénistique</a> en <a href="/wiki/Gr%C3%A8ce_antique" title="Grèce antique">Grèce</a> et au Proche-Orient (323-30 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>)<sup id="cite_ref-Brun_101-2" class="reference"><a href="#cite_note-Brun-101"><span class="cite_crochet">[</span>101<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><b>264-146 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></b> : les <a href="/wiki/Guerres_puniques" title="Guerres puniques">guerres puniques</a> opposent la <a href="/wiki/Rome_antique" title="Rome antique">Rome antique</a> et la <a href="/wiki/Civilisation_carthaginoise" title="Civilisation carthaginoise">civilisation carthaginoise</a> pour le contrôle de la Méditerranée occidentale.</li> <li><b><a href="/wiki/200_av._J.-C." title="200 av. J.-C.">200 av. J.-C.</a>-<a href="/wiki/200" title="200">200</a></b> : nécropole de <a href="/w/index.php?title=Krankm%C3%A5rtenh%C3%B6gen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Krankmårtenhögen (page inexistante)">Krankmårtenhögen</a> <a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Krankm%C3%A5rtenh%C3%B6gen" class="extiw" title="sv:Krankmårtenhögen"><span class="indicateur-langue" title="Article en suédois : « Krankmårtenhögen »">(sv)</span></a> en <a href="/wiki/Laponie" title="Laponie">Laponie</a> méridionale<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite_crochet">[</span>102<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Tombes à crémation marquées par des alignements de pierres triangulaires. Traces de sacrifices d’animaux.</li> <li><b>Fin <abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> - début du <abbr class="abbr" title="5ᵉ siècle"><span class="romain">V</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> siècle</b> : <a href="/wiki/Culture_de_Przeworsk" title="Culture de Przeworsk">culture de Przeworsk</a> dans le Sud de la <a href="/wiki/Pologne" title="Pologne">Pologne</a>, en <a href="/wiki/Slovaquie" title="Slovaquie">Slovaquie</a> et en <a href="/wiki/Ruth%C3%A9nie_subcarpathique" title="Ruthénie subcarpathique">Ruthénie subcarpathique</a><sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite_crochet">[</span>103<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Godet2007"><span class="ouvrage" id="Michel_Godet2007">Michel Godet, <cite class="italique">Manuel de prospective stratégique : Une indiscipline intellectuelle</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 1, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Dunod" title="Éditions Dunod">Dunod</a>, <time>2007</time>, 296 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-10-053161-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-10-053161-5"><span class="nowrap">978-2-10-053161-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=2G9ouWLCysIC&pg=PA96">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Manuel+de+prospective+strat%C3%A9gique&rft.pub=Dunod&rft.stitle=Une+indiscipline+intellectuelle&rft.aulast=Godet&rft.aufirst=Michel&rft.date=2007&rft.volume=1&rft.tpages=296&rft.isbn=978-2-10-053161-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Otte-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Otte_2-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Otte2008"><span class="ouvrage" id="Marcel_Otte2008">Marcel Otte, <cite class="italique">La protohistoire</cite>, Bruxelles/Paris, De Boeck Supérieur, <time>2008</time>, 382 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-8041-5923-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-8041-5923-8"><span class="nowrap">978-2-8041-5923-8</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=8vRqfwDGSI0C&pg=PA50">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+protohistoire&rft.place=Bruxelles%2FParis&rft.pub=De+Boeck+Sup%C3%A9rieur&rft.aulast=Otte&rft.aufirst=Marcel&rft.date=2008&rft.tpages=382&rft.isbn=978-2-8041-5923-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Le_Roy_Ladurie2009"><span class="ouvrage" id="Emmanuel_Le_Roy_Ladurie2009">Emmanuel Le Roy Ladurie, <cite class="italique">Histoire humaine et comparée du climat</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 3, <a href="/wiki/Librairie_Arth%C3%A8me_Fayard" title="Librairie Arthème Fayard">Fayard</a>, <time>2009</time>, 462 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-213-64604-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-213-64604-6"><span class="nowrap">978-2-213-64604-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=b0d7wfF17CgC&pg=PA1861">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+humaine+et+compar%C3%A9e+du+climat&rft.pub=Fayard&rft.au=Emmanuel+Le+Roy+Ladurie&rft.date=2009&rft.volume=3&rft.tpages=462&rft.isbn=978-2-213-64604-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Maruéjol-4"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Maruéjol_4-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Maruéjol_4-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Maruéjol2014"><span class="ouvrage" id="Florence_Maruéjol2014">Florence Maruéjol, <cite class="italique">100 Questions sur l’Égypte ancienne</cite>, La Boétie, <time>2014</time>, 256 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-36865-028-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-36865-028-8"><span class="nowrap">978-2-36865-028-8</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=c29SCwAAQBAJ&pg=PAPT23">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=100+Questions+sur+l%E2%80%99%C3%89gypte+ancienne&rft.pub=La+Bo%C3%A9tie&rft.aulast=Maru%C3%A9jol&rft.aufirst=Florence&rft.date=2014&rft.tpages=256&rft.isbn=978-2-36865-028-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Iliffe-5"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Iliffe_5-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Iliffe_5-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Iliffe1995"><span class="ouvrage" id="John_Iliffe1995">John Iliffe, <cite class="italique">Africans : The History of a Continent</cite>, <a href="/wiki/Cambridge_University_Press" title="Cambridge University Press">Cambridge University Press</a>, <time>1995</time>, 323 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-521-48422-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-521-48422-0"><span class="nowrap">978-0-521-48422-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=dlHE51ScKTUC&pg=PA28">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Africans&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.stitle=The+History+of+a+Continent&rft.aulast=Iliffe&rft.aufirst=John&rft.date=1995&rft.tpages=323&rft.isbn=978-0-521-48422-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Moussa_IyeOllé-MartinDecang2008"><span class="ouvrage" id="Ali_Moussa_IyeAlbert_Ollé-MartinViolaine_Decang2008">Ali Moussa Iye, Albert Ollé-Martin et Violaine Decang (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> de l'anglais), <cite class="italique">Histoire de l'humanité : 1789-1914</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 6, Paris, UNESCO, <time>2008</time>, 1519 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-92-3-202815-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-92-3-202815-0"><span class="nowrap">978-92-3-202815-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=VKHPg_UmnZUC&pg=PA1289">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+l%27humanit%C3%A9&rft.place=Paris&rft.pub=UNESCO&rft.stitle=1789-1914&rft.au=Ali+Moussa+Iye&rft.au=Albert+Oll%C3%A9-Martin&rft.au=Violaine+Decang&rft.date=2008&rft.volume=6&rft.tpages=1519&rft.isbn=978-92-3-202815-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Coulibaly-7"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Coulibaly_7-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Coulibaly_7-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Coulibaly2006"><span class="ouvrage" id="Élisée_Coulibaly2006">Élisée Coulibaly, <cite class="italique">Savoirs et savoir-faire des anciens métallurgistes d'Afrique occidentale : procédés et techniques de la sidérurgie directe dans le Bwamu, Burkina Faso et Mali</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Karthala" title="Éditions Karthala">Karthala</a>, <time>2006</time>, 422 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-84586-743-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-84586-743-7"><span class="nowrap">978-2-84586-743-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=NBTv6FFaOfkC&pg=PA13">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Savoirs+et+savoir-faire+des+anciens+m%C3%A9tallurgistes+d%27Afrique+occidentale+%3A+proc%C3%A9d%C3%A9s+et+techniques+de+la+sid%C3%A9rurgie+directe+dans+le+Bwamu%2C+Burkina+Faso+et+Mali&rft.pub=Karthala&rft.aulast=Coulibaly&rft.aufirst=%C3%89lis%C3%A9e&rft.date=2006&rft.tpages=422&rft.isbn=978-2-84586-743-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2000"><cite class="italique">Ancient African Metallurgy : The Sociocultural Context</cite>, Rowman & Littlefield, <time>2000</time>, 294 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-7425-0261-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-7425-0261-1"><span class="nowrap">978-0-7425-0261-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=oMgkHFiBTMEC&pg=PA14">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ancient+African+Metallurgy&rft.pub=Rowman+%26+Littlefield&rft.stitle=The+Sociocultural+Context&rft.date=2000&rft.tpages=294&rft.isbn=978-0-7425-0261-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Gran-Aymarich2016"><span class="ouvrage" id="Ève_Gran-Aymarich2016">Ève Gran-Aymarich, <cite class="italique">Les chercheurs du passé 1798-1945 : Aux sources de l’archéologie</cite>, <a href="/wiki/CNRS_%C3%89ditions" title="CNRS Éditions">CNRS Éditions</a>, <time>2016</time>, 1271 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-271-09424-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-271-09424-7"><span class="nowrap">978-2-271-09424-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=wIKlDAAAQBAJ&pg=PA391">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Les+chercheurs+du+pass%C3%A9+1798-1945&rft.pub=CNRS+%C3%89ditions&rft.stitle=Aux+sources+de+l%E2%80%99arch%C3%A9ologie&rft.aulast=Gran-Aymarich&rft.aufirst=%C3%88ve&rft.date=2016&rft.tpages=1271&rft.isbn=978-2-271-09424-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Haour2018"><span class="ouvrage" id="Anne_Haour2018">Anne Haour, <cite class="italique">Two Thousand Years in Dendi, Northern Benin : Archaeology, History and Memory</cite>, BRILL, <time>2018</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-90-04-37669-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-90-04-37669-4"><span class="nowrap">978-90-04-37669-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=ZoN1DwAAQBAJ&pg=PA284">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Two+Thousand+Years+in+Dendi%2C+Northern+Benin&rft.pub=BRILL&rft.stitle=Archaeology%2C+History+and+Memory&rft.aulast=Haour&rft.aufirst=Anne&rft.date=2018&rft.isbn=978-90-04-37669-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Demoule-11"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Demoule_11-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Demoule_11-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="DemouleGarciaSchnapp2018"><span class="ouvrage" id="Jean-Paul_DemouleDominique_GarciaAlain_Schnapp2018">Jean-Paul <span class="nom_auteur">Demoule</span>, Dominique <span class="nom_auteur">Garcia</span> et Alain <span class="nom_auteur">Schnapp</span>, <cite class="italique">Une histoire des civilisations : comment l'archéologie bouleverse nos connaissances</cite>, Paris, <a href="/wiki/La_D%C3%A9couverte" title="La Découverte">Éditions La Découverte</a>, <time>2018</time>, 601 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7071-8878-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7071-8878-6"><span class="nowrap">978-2-7071-8878-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=AildvQEACAAJ&pg=PA216">présentation en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 216<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Une+histoire+des+civilisations&rft.place=Paris&rft.pub=%C3%89ditions+La+D%C3%A9couverte&rft.stitle=comment+l%27arch%C3%A9ologie+bouleverse+nos+connaissances&rft.aulast=Demoule&rft.aufirst=Jean-Paul&rft.au=Garcia%2C+Dominique&rft.au=Schnapp%2C+Alain&rft.date=2018&rft.pages=216&rft.tpages=601&rft.isbn=978-2-7071-8878-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-UNESCO-12"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-UNESCO_12-0">a</a> et <a href="#cite_ref-UNESCO_12-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2000"><cite class="italique">Histoire de l'humanité</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 3, UNESCO, <time>2000</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-92-3-202812-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-92-3-202812-9"><span class="nowrap">978-92-3-202812-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=uprLc--_opoC&pg=PA770">présentation en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">770-790</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+l%27humanit%C3%A9&rft.pub=UNESCO&rft.date=2000&rft.volume=3&rft.pages=770-790&rft.isbn=978-92-3-202812-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Grunderbeek,_H._Doutrelepont1982"><span class="ouvrage" id="Van_Grunderbeek,_H._Doutrelepont1982">Van Grunderbeek, H. Doutrelepont, « <cite style="font-style:normal">L'Age du Fer Ancien au Rwanda et au Burundi</cite> », <i>Journal des Africanistes</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 52, <abbr class="abbr" title="numéros">n<sup>os</sup></abbr> 1-2,‎ <time>1982</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/jafr_0399-0346_1982_num_52_1_2122">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=L%27Age+du+Fer+Ancien+au+Rwanda+et+au+Burundi&rft.jtitle=Journal+des+Africanistes&rft.issue=1-2&rft.au=Van+Grunderbeek%2C+H.+Doutrelepont&rft.date=1982&rft.volume=52&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Adu_Boahen,_Joseph_Ki-Zerbo1985"><span class="ouvrage" id="Albert_Adu_Boahen,_Joseph_Ki-Zerbo1985">Albert Adu Boahen, Joseph Ki-Zerbo, <cite class="italique">Histoire générale de l'Afrique</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 2, UNESCO, <time>1985</time>, 925 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-92-3-201708-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-92-3-201708-6"><span class="nowrap">978-92-3-201708-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=OJ9RJ6snDacC&pg=PA379">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+g%C3%A9n%C3%A9rale+de+l%27Afrique&rft.pub=UNESCO&rft.au=Albert+Adu+Boahen%2C+Joseph+Ki-Zerbo&rft.date=1985&rft.volume=2&rft.tpages=925&rft.isbn=978-92-3-201708-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2013"><cite class="italique">The Archaeology of Ethiopia</cite>, <a href="/wiki/Routledge_(maison_d%27%C3%A9dition)" class="mw-redirect" title="Routledge (maison d'édition)">Routledge</a>, <time>2013</time>, 336 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-136-75552-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-136-75552-1"><span class="nowrap">978-1-136-75552-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=MNGIzz1VJH0C&pg=PA119">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Archaeology+of+Ethiopia&rft.pub=Routledge&rft.date=2013&rft.tpages=336&rft.isbn=978-1-136-75552-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018359-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018359_16-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#DemouleGarciaSchnapp2018">Demoule, Garcia et Schnapp 2018</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 359. </span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Adu_Boahen,_Joseph_Ki-Zerbo1985"><span class="ouvrage" id="Albert_Adu_Boahen,_Joseph_Ki-Zerbo1985">Albert Adu Boahen, Joseph Ki-Zerbo, <cite class="italique">Histoire générale de l'Afrique</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 2, UNESCO, <time>1985</time>, 925 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-92-3-201708-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-92-3-201708-6"><span class="nowrap">978-92-3-201708-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=OJ9RJ6snDacC&pg=PA306">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+g%C3%A9n%C3%A9rale+de+l%27Afrique&rft.pub=UNESCO&rft.au=Albert+Adu+Boahen%2C+Joseph+Ki-Zerbo&rft.date=1985&rft.volume=2&rft.tpages=925&rft.isbn=978-92-3-201708-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Aubert2004"><span class="ouvrage" id="Jean-Jacques_Aubert2004">Jean-Jacques Aubert, « <cite style="font-style:normal">Aux origines du canal de Suez ? le canal du Nil à la mer Rouge revisité =</cite> », <i>Collection de l'Institut des Sciences et Techniques de l'Antiquité</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 939,‎ <time>2004</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">219-252</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/ista_0000-0000_2004_act_939_1_2107">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Aux+origines+du+canal+de+Suez+%3F+le+canal+du+Nil+%C3%A0+la+mer+Rouge+revisit%C3%A9+%3D&rft.jtitle=Collection+de+l%27Institut+des+Sciences+et+Techniques+de+l%27Antiquit%C3%A9&rft.issue=939&rft.aulast=Aubert&rft.aufirst=Jean-Jacques&rft.date=2004&rft.pages=219-252&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="André-Salvini2005"><span class="ouvrage" id="Béatrice_André-Salvini2005"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Béatrice André-Salvini, <cite class="italique" lang="en">Forgotten Empire: The World of Ancient Persia</cite>, University of California Press, <time>2005</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/0520247310" title="Spécial:Ouvrages de référence/0520247310"><span class="nowrap">0520247310</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9780520247314" title="Spécial:Ouvrages de référence/9780520247314"><span class="nowrap">9780520247314</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 21, 22, 24<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Forgotten+Empire%3A+The+World+of+Ancient+Persia&rft.pub=University+of+California+Press&rft.aulast=Andr%C3%A9-Salvini&rft.aufirst=B%C3%A9atrice&rft.date=2005&rft.pages=21%2C+22%2C+24&rft.isbn=0520247310&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1973"><cite class="italique">Bulletin de la Société préhistorique française</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 70, <time>1973</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=1Y8nAQAAMAAJ&dq=Teda&pg=PA102">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Bulletin+de+la+Soci%C3%A9t%C3%A9+pr%C3%A9historique+fran%C3%A7aise&rft.date=1973&rft.volume=70&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="CouvenhesLegras2006"><span class="ouvrage" id="Jean-Christophe_CouvenhesBernard_Legras2006">Jean-Christophe Couvenhes et Bernard Legras, <cite class="italique">Transferts culturels et politique dans le monde hellénistique : Actes de la table ronde sur les identités collectives (Sorbonne, 7 février 2004)</cite>, Publications de la Sorbonne, <time>2006</time>, 188 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-85944-554-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-85944-554-6"><span class="nowrap">978-2-85944-554-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=WDP3sSfiyvkC&pg=PA93">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Transferts+culturels+et+politique+dans+le+monde+hell%C3%A9nistique+%3A+Actes+de+la+table+ronde+sur+les+identit%C3%A9s+collectives+%28Sorbonne%2C+7+f%C3%A9vrier+2004%29&rft.pub=Publications+de+la+Sorbonne&rft.aulast=Couvenhes&rft.aufirst=Jean-Christophe&rft.au=Bernard+Legras&rft.date=2006&rft.tpages=188&rft.isbn=978-2-85944-554-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Darras-22"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Darras_22-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Darras_22-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Darras2000"><span class="ouvrage" id="Véronique_Darras2000">Véronique Darras, « <cite style="font-style:normal">La Mésoamérique précolombienne</cite> », <i>Historiens et géographes, Association des professeurs d’histoire et de géographie</i>,‎ <time>2000</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00356383">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=La+M%C3%A9soam%C3%A9rique+pr%C3%A9colombienne&rft.jtitle=Historiens+et+g%C3%A9ographes%2C+Association+des+professeurs+d%E2%80%99histoire+et+de+g%C3%A9ographie&rft.aulast=Darras&rft.aufirst=V%C3%A9ronique&rft.date=2000&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018221_et_356-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018221_et_356_23-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#DemouleGarciaSchnapp2018">Demoule, Garcia et Schnapp 2018</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 221 et 356. </span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Robert_Thurmond_Witschey,_Clifford_T._Brown2012"><span class="ouvrage" id="Walter_Robert_Thurmond_Witschey,_Clifford_T._Brown2012">Walter Robert Thurmond Witschey, Clifford T. Brown, <cite class="italique">Historical Dictionary of Mesoamerica</cite>, Scarecrow Press, <time>2012</time>, 416 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-8108-7167-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-8108-7167-0"><span class="nowrap">978-0-8108-7167-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=59jPo4mhrOcC&pg=PA22">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historical+Dictionary+of+Mesoamerica&rft.pub=Scarecrow+Press&rft.au=Walter+Robert+Thurmond+Witschey%2C+Clifford+T.+Brown&rft.date=2012&rft.tpages=416&rft.isbn=978-0-8108-7167-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sonneborn2009"><span class="ouvrage" id="Liz_Sonneborn2009">Liz Sonneborn, <cite class="italique">Chronology of American Indian History</cite>, <a href="/wiki/Infobase_Publishing" title="Infobase Publishing">Infobase Publishing</a>, <time>2009</time>, 481 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-4381-0984-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-4381-0984-8"><span class="nowrap">978-1-4381-0984-8</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=OKfBId96DTIC&pg=PA11">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Chronology+of+American+Indian+History&rft.pub=Infobase+Publishing&rft.aulast=Sonneborn&rft.aufirst=Liz&rft.date=2009&rft.tpages=481&rft.isbn=978-1-4381-0984-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Barrie_Kavasch2003"><span class="ouvrage" id="E._Barrie_Kavasch2003">E. Barrie Kavasch, <cite class="italique">The Mound Builders of Ancient North America : 4000 Years of American Indian Art, Science, Engineering, & Spirituality Reflected in Majestic Earthworks & Artifacts</cite>, iUniverse, <time>2003</time>, 280 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-595-30561-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-595-30561-2"><span class="nowrap">978-0-595-30561-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=TmVsbCbvb34C&pg=PA52">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Mound+Builders+of+Ancient+North+America+%3A+4000+Years+of+American+Indian+Art%2C+Science%2C+Engineering%2C+%26+Spirituality+Reflected+in+Majestic+Earthworks+%26+Artifacts&rft.pub=iUniverse&rft.au=E.+Barrie+Kavasch&rft.date=2003&rft.tpages=280&rft.isbn=978-0-595-30561-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2015"><cite class="italique">Précolombiens d’Amérique du Sud</cite>, Encyclopaedia Universalis, <time>2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-85229-758-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-85229-758-6"><span class="nowrap">978-2-85229-758-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=ZtWaBAAAQBAJ&pg=PAPT47">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Pr%C3%A9colombiens+d%E2%80%99Am%C3%A9rique+du+Sud&rft.pub=Encyclopaedia+Universalis&rft.date=2015&rft.isbn=978-2-85229-758-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Malpass-28"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Malpass_28-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Malpass_28-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Malpass2009"><span class="ouvrage" id="Michael_A._Malpass2009">Michael A. Malpass, <cite class="italique">Daily Life in the Inca Empire, 2nd Edition</cite>, <a href="/wiki/ABC-CLIO" title="ABC-CLIO">ABC-CLIO</a>, <time>2009</time>, 176 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-313-35549-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-313-35549-3"><span class="nowrap">978-0-313-35549-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=XGtFCQAAQBAJ&pg=PA8">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Daily+Life+in+the+Inca+Empire%2C+2nd+Edition&rft.pub=ABC-CLIO&rft.aulast=Malpass&rft.aufirst=Michael+A.&rft.date=2009&rft.tpages=176&rft.isbn=978-0-313-35549-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018353-29"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018353_29-0">a</a> <a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018353_29-1">b</a> et <a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018353_29-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#DemouleGarciaSchnapp2018">Demoule, Garcia et Schnapp 2018</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 353. </span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Williams_Stirling,_Michael_D._Coe,_David_C._Grove1981"><span class="ouvrage" id="Matthew_Williams_Stirling,_Michael_D._Coe,_David_C._Grove1981">Matthew Williams Stirling, Michael D. Coe, David C. Grove, <cite class="italique">The Olmec & Their Neighbors : Essays in Memory of Matthew W. Stirling</cite>, Dumbarton Oaks, <time>1981</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=ZMaNSreOS5wC&pg=PA55">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Olmec+%26+Their+Neighbors&rft.pub=Dumbarton+Oaks&rft.stitle=Essays+in+Memory+of+Matthew+W.+Stirling&rft.au=Matthew+Williams+Stirling%2C+Michael+D.+Coe%2C+David+C.+Grove&rft.date=1981&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2015"><cite class="italique">The Cambridge World History : A World with States, Empires and Networks 1200 BCE–900 CE</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 4, <a href="/wiki/Cambridge_University_Press" title="Cambridge University Press">Cambridge University Press</a>, <time>2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-316-29830-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-316-29830-5"><span class="nowrap">978-1-316-29830-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=LAFuCAAAQBAJ&pg=PAPT805">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+World+History+%3A+A+World+with+States%2C+Empires+and+Networks+1200+BCE%E2%80%93900+CE&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2015&rft.volume=4&rft.isbn=978-1-316-29830-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bechtold"><span class="ouvrage" id="Gerhard_Bechtold">Gerhard Bechtold, « <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gerhardbechtold.com/TP/gbtp1.php"><cite style="font-style:normal;">Terra Preta</cite></a> »</span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="AzémaBrasier2016"><span class="ouvrage" id="Marc_AzémaLaurent_Brasier2016">Marc Azéma et Laurent Brasier, <cite class="italique">Le beau livre de la préhistoire : De Toumaï à Lascaux 4</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Dunod" title="Éditions Dunod">Dunod</a>, <time>2016</time>, 420 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-10-075789-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-10-075789-3"><span class="nowrap">978-2-10-075789-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=YYo-DQAAQBAJ&pg=PAPT383">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+beau+livre+de+la+pr%C3%A9histoire&rft.pub=Dunod&rft.stitle=De+Touma%C3%AF+%C3%A0+Lascaux+4&rft.aulast=Az%C3%A9ma&rft.aufirst=Marc&rft.au=Laurent+Brasier&rft.date=2016&rft.tpages=420&rft.isbn=978-2-10-075789-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Coppens2009"><span class="ouvrage" id="Yves_Coppens2009">Yves Coppens, <cite class="italique">Le Présent du passé : L’actualité de l’histoire de l’homme</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Odile_Jacob" title="Éditions Odile Jacob">Odile Jacob</a>, <time>2009</time>, 288 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7381-9686-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7381-9686-6"><span class="nowrap">978-2-7381-9686-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=ayTABQAAQBAJ&pg=PA64">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+Pr%C3%A9sent+du+pass%C3%A9&rft.pub=Odile+Jacob&rft.stitle=L%E2%80%99actualit%C3%A9+de+l%E2%80%99histoire+de+l%E2%80%99homme&rft.aulast=Coppens&rft.aufirst=Yves&rft.date=2009&rft.tpages=288&rft.isbn=978-2-7381-9686-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1983"><cite class="italique">La Recherche</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 14, Société d'éditions scientifiques, <time>1983</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=74QoAAAAMAAJ&dq=Dorsétiens&pg=PA903">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+Recherche&rft.pub=Soci%C3%A9t%C3%A9+d%27%C3%A9ditions+scientifiques&rft.date=1983&rft.volume=14&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Taladoire,_Brigitte_Faugère-Kalfon1995"><span class="ouvrage" id="Éric_Taladoire,_Brigitte_Faugère-Kalfon1995">Éric Taladoire, Brigitte Faugère-Kalfon, <cite class="italique">La Mésoamérique : archéologie et art précolombiens</cite>, École du Louvre, Réunion des musées nationaux, La Documentation française, <time>1995</time>, 351 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7118-3382-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7118-3382-5"><span class="nowrap">978-2-7118-3382-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=Qbp6AAAAMAAJ&dq=500-400&pg=PA48">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+M%C3%A9soam%C3%A9rique&rft.pub=%C3%89cole+du+Louvre%2C+R%C3%A9union+des+mus%C3%A9es+nationaux%2C+La+Documentation+fran%C3%A7aise&rft.stitle=arch%C3%A9ologie+et+art+pr%C3%A9colombiens&rft.au=%C3%89ric+Taladoire%2C+Brigitte+Faug%C3%A8re-Kalfon&rft.date=1995&rft.tpages=351&rft.isbn=978-2-7118-3382-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="JamesonBaugher2007"><span class="ouvrage" id="John_H._JamesonSherene_Baugher2007"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> John H. Jameson et Sherene Baugher, <cite class="italique" lang="en">Past meets present : archaeologists partnering with museum curators, teachers, and community groups</cite>, New York, Springer Science & Business Media, <time>2007</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-387-48216-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-387-48216-3"><span class="nowrap">978-0-387-48216-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=z40dq_0qLG0C&pg=PA149">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Past+meets+present&rft.place=New+York&rft.pub=Springer+Science+%26+Business+Media&rft.stitle=archaeologists+partnering+with+museum+curators%2C+teachers%2C+and+community+groups&rft.aulast=Jameson&rft.aufirst=John+H.&rft.au=Sherene+Baugher&rft.date=2007&rft.isbn=978-0-387-48216-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Milbrath1979"><span class="ouvrage" id="Susan_Milbrath1979">Susan Milbrath, <cite class="italique">A Study of Olmec Sculptural Chronology</cite>, Dumbarton Oaks, <time>1979</time>, 75 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-88402-093-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-88402-093-6"><span class="nowrap">978-0-88402-093-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=XGuW4kJrewwC&pg=PA20">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Study+of+Olmec+Sculptural+Chronology&rft.pub=Dumbarton+Oaks&rft.aulast=Milbrath&rft.aufirst=Susan&rft.date=1979&rft.tpages=75&rft.isbn=978-0-88402-093-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sondereguer2006"><span class="ouvrage" id="César_Sondereguer2006">César Sondereguer, <cite class="italique">El diseño amerindio y su naturaleza creativa : iconografía : géneros plásticos, cerámica, dibujo, escultura, orfebrería, pintura, textilería, diseño y clasificación de 4508 creaciones : memoria del milenario talento plástico precolombino</cite>, Nobuko, <time>2006</time>, 411 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-987-584-044-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-987-584-044-7"><span class="nowrap">978-987-584-044-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=yRa_5xkdU2MC&pg=PA12">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=El+dise%C3%B1o+amerindio+y+su+naturaleza+creativa+%3A+iconograf%C3%ADa+%3A+g%C3%A9neros+pl%C3%A1sticos%2C+cer%C3%A1mica%2C+dibujo%2C+escultura%2C+orfebrer%C3%ADa%2C+pintura%2C+textiler%C3%ADa%2C+dise%C3%B1o+y+clasificaci%C3%B3n+de+4508+creaciones+%3A+memoria+del+milenario+talento+pl%C3%A1stico+precolombino&rft.pub=Nobuko&rft.aulast=Sondereguer&rft.aufirst=C%C3%A9sar&rft.date=2006&rft.tpages=411&rft.isbn=978-987-584-044-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="WaldmanBraun2009"><span class="ouvrage" id="Carl_WaldmanMolly_Braun2009">Carl Waldman et Molly Braun, <cite class="italique">Atlas of the North American Indian</cite>, <a href="/wiki/Infobase_Publishing" title="Infobase Publishing">Infobase Publishing</a>, <time>2009</time>, 450 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-4381-2671-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-4381-2671-5"><span class="nowrap">978-1-4381-2671-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=P2HKD9PgC6wC&pg=PA30">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Atlas+of+the+North+American+Indian&rft.pub=Infobase+Publishing&rft.aulast=Waldman&rft.aufirst=Carl&rft.au=Molly+Braun&rft.date=2009&rft.tpages=450&rft.isbn=978-1-4381-2671-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="GibbonAmes1998"><span class="ouvrage" id="Guy_E._GibbonKenneth_M._Ames1998">Guy E. Gibbon et Kenneth M. Ames, <cite class="italique">Archaeology of Prehistoric Native America : An Encyclopedia</cite>, <a href="/wiki/Taylor_%26_Francis" title="Taylor & Francis">Taylor & Francis</a>, <time>1998</time>, 941 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-8153-0725-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-8153-0725-9"><span class="nowrap">978-0-8153-0725-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=_0u2y_SVnmoC&pg=PA605">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Archaeology+of+Prehistoric+Native+America&rft.pub=Taylor+%26+Francis&rft.stitle=An+Encyclopedia&rft.aulast=Gibbon&rft.aufirst=Guy+E.&rft.au=Kenneth+M.+Ames&rft.date=1998&rft.tpages=941&rft.isbn=978-0-8153-0725-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-SilbermanBauer2012155-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-SilbermanBauer2012155_42-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#SilbermanBauer2012">Silberman et Bauer 2012</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 155. </span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Von_Verschuer1995"><span class="ouvrage" id="Charlotte_Von_Verschuer1995">Charlotte Von Verschuer, « <cite style="font-style:normal">L'autre agriculture : les cultures sur brûlis dans le Japon ancien</cite> », <i>Journal d'agriculture traditionnelle et de botanique appliquée</i>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 37, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 2,‎ <time>1995</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">129-164</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/jatba_0183-5173_1995_num_37_2_3582">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=L%27autre+agriculture+%3A+les+cultures+sur+br%C3%BBlis+dans+le+Japon+ancien&rft.jtitle=Journal+d%27agriculture+traditionnelle+et+de+botanique+appliqu%C3%A9e&rft.issue=2&rft.au=Charlotte+Von+Verschuer&rft.date=1995&rft.volume=37&rft.pages=129-164&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Julien2001"><span class="ouvrage" id="Corinne_Julien2001">Corinne Julien, <cite class="italique">Histoire de l'humanité : 3000 à 700 av. J.-C</cite>, UNESCO, <time>2001</time>, 1402 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-92-3-202811-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-92-3-202811-2"><span class="nowrap">978-92-3-202811-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=HcHJ3CSa_sMC&pg=PA682">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+l%27humanit%C3%A9&rft.pub=UNESCO&rft.stitle=3000+%C3%A0+700+av.+J.-C&rft.aulast=Julien&rft.aufirst=Corinne&rft.date=2001&rft.tpages=1402&rft.isbn=978-92-3-202811-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Krishna_Reddy2011"><span class="ouvrage" id="K._Krishna_Reddy2011">K. Krishna Reddy, <cite class="italique">Indian History</cite>, Tata McGraw-Hill Education, <time>2011</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-259-06323-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-259-06323-7"><span class="nowrap">978-1-259-06323-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=ORnlAAAAQBAJ&pg=PA89">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Indian+History&rft.pub=Tata+McGraw-Hill+Education&rft.au=K.+Krishna+Reddy&rft.date=2011&rft.isbn=978-1-259-06323-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Kumar_Jha"><span class="ouvrage" id="Pravin_Kumar_Jha">Pravin Kumar Jha, <cite class="italique">Indian Politics in Comparative Perspective</cite>, Pearson Education India, 312 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-81-317-9887-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-81-317-9887-4"><span class="nowrap">978-81-317-9887-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=I8OuIjo6KOAC&pg=PA100">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Indian+Politics+in+Comparative+Perspective&rft.pub=Pearson+Education+India&rft.au=Pravin+Kumar+Jha&rft.tpages=312&rft.isbn=978-81-317-9887-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sv2014"><span class="ouvrage" id="Pradhan_Sv2014">Pradhan Sv, <cite class="italique">The Elusive Aryan s : Archaeological Search and Vedic Research; The Origin of the Hindus</cite>, Cambridge Scholars Publishing, <time>2014</time>, 315 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-4438-6592-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-4438-6592-0"><span class="nowrap">978-1-4438-6592-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=huMxBwAAQBAJ&pg=PA66">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Elusive+Aryan+s+%3A+Archaeological+Search+and+Vedic+Research%3B+The+Origin+of+the+Hindus&rft.pub=Cambridge+Scholars+Publishing&rft.aulast=Sv&rft.aufirst=Pradhan&rft.date=2014&rft.tpages=315&rft.isbn=978-1-4438-6592-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="MazoyerRoudart2017"><span class="ouvrage" id="Marcel_MazoyerLaurence_Roudart2017">Marcel Mazoyer et Laurence Roudart, <cite class="italique">Histoire des agricultures du monde. Du néolithique à la crise contemporaine</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Le Seuil</a>, <time>2017</time>, 533 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-02-136058-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-02-136058-5"><span class="nowrap">978-2-02-136058-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=YGkmDwAAQBAJ&pg=PAPT148">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+des+agricultures+du+monde.+Du+n%C3%A9olithique+%C3%A0+la+crise+contemporaine&rft.pub=Le+Seuil&rft.aulast=Mazoyer&rft.aufirst=Marcel&rft.au=Laurence+Roudart&rft.date=2017&rft.tpages=533&rft.isbn=978-2-02-136058-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Kaeppler2008"><span class="ouvrage" id="Adrienne_L._Kaeppler2008"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> Adrienne L. Kaeppler, <cite class="italique" lang="en">The Pacific Arts of Polynesia and Micronesia</cite>, Oxford, OUP Oxford, <time>2008</time>, 210 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-19-284238-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-19-284238-1"><span class="nowrap">978-0-19-284238-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=o0oSDAAAQBAJ&pg=PA185">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Pacific+Arts+of+Polynesia+and+Micronesia&rft.place=Oxford&rft.pub=OUP+Oxford&rft.aulast=Kaeppler&rft.aufirst=Adrienne+L.&rft.date=2008&rft.tpages=210&rft.isbn=978-0-19-284238-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018498-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018498_50-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#DemouleGarciaSchnapp2018">Demoule, Garcia et Schnapp 2018</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 498. </span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="SilbermanBauer2012"><span class="ouvrage" id="Neil_Asher_SilbermanAlexander_A._Bauer2012">Neil Asher <span class="nom_auteur">Silberman</span> et Alexander A. <span class="nom_auteur">Bauer</span>, <cite class="italique">The Oxford Companion to Archaeology</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 1, OUP USA, <time>2012</time>, 2128 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-19-973578-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-19-973578-5"><span class="nowrap">978-0-19-973578-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=xeJMAgAAQBAJ&pg=PA423">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Oxford+Companion+to+Archaeology&rft.pub=OUP+USA&rft.aulast=Silberman&rft.aufirst=Neil+Asher&rft.au=Bauer%2C+Alexander+A.&rft.date=2012&rft.volume=1&rft.tpages=2128&rft.isbn=978-0-19-973578-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Yu2012"><span class="ouvrage" id="Chai-Shin_Yu2012">Chai-Shin Yu, <cite class="italique">The New History of Korean Civilization</cite>, iUniverse, <time>2012</time>, 352 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-4620-5559-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-4620-5559-3"><span class="nowrap">978-1-4620-5559-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=TYKNdiDCGLAC&pg=PA9">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+New+History+of+Korean+Civilization&rft.pub=iUniverse&rft.aulast=Yu&rft.aufirst=Chai-Shin&rft.date=2012&rft.tpages=352&rft.isbn=978-1-4620-5559-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Haywood2012"><span class="ouvrage" id="Anthony_Haywood2012">Anthony Haywood, <cite class="italique">Siberia : A Cultural HistoryLandscapes of the imagination</cite>, Andrews UK Limited, <time>2012</time>, 344 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-908493-37-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-908493-37-8"><span class="nowrap">978-1-908493-37-8</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=2r6_BAAAQBAJ&pg=PAPT249">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Siberia+%3A+A+Cultural+HistoryLandscapes+of+the+imagination&rft.pub=Andrews+UK+Limited&rft.aulast=Haywood&rft.aufirst=Anthony&rft.date=2012&rft.tpages=344&rft.isbn=978-1-908493-37-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Lőrincz-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Lőrincz_54-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lőrincz1984"><span class="ouvrage" id="László_Lőrincz1984">László Lőrincz, <cite class="italique">Histoire de la Mongolie : des origines à nos jours</cite>, <a href="/wiki/Akad%C3%A9miai_Kiad%C3%B3" title="Akadémiai Kiadó">Akadémiai Kiadó</a>, <time>1984</time>, 292 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-963-05-3381-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-963-05-3381-2"><span class="nowrap">978-963-05-3381-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=uTlwAAAAMAAJ&dq=scythique&pg=PA11">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+la+Mongolie&rft.pub=Akad%C3%A9miai+Kiad%C3%B3&rft.stitle=des+origines+%C3%A0+nos+jours&rft.aulast=L%C5%91rincz&rft.aufirst=L%C3%A1szl%C3%B3&rft.date=1984&rft.tpages=292&rft.isbn=978-963-05-3381-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Daniélou1983"><span class="ouvrage" id="Alain_Daniélou1983">Alain Daniélou, <cite class="italique">Histoire de l'Inde</cite>, <a href="/wiki/Librairie_Arth%C3%A8me_Fayard" title="Librairie Arthème Fayard">Fayard</a>, <time>1983</time>, 456 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-213-63953-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-213-63953-6"><span class="nowrap">978-2-213-63953-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=UPY7LtLc7O8C&pg=PAPT2">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+l%27Inde&rft.pub=Fayard&rft.aulast=Dani%C3%A9lou&rft.aufirst=Alain&rft.date=1983&rft.tpages=456&rft.isbn=978-2-213-63953-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Kainiraka2016"><span class="ouvrage" id="Sanu_Kainiraka2016">Sanu Kainiraka, <cite class="italique">From Indus to Independence : A Trek Through Indian History : Prehistory to the Fall of the Mauryas</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 1, Vij Books India Pvt Ltd, <time>2016</time>, 272 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-93-85563-14-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-93-85563-14-0"><span class="nowrap">978-93-85563-14-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=1LJqCwAAQBAJ&pg=PAPT225">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=From+Indus+to+Independence+%3A+A+Trek+Through+Indian+History+%3A+Prehistory+to+the+Fall+of+the+Mauryas&rft.pub=Vij+Books+India+Pvt+Ltd&rft.aulast=Kainiraka&rft.aufirst=Sanu&rft.date=2016&rft.volume=1&rft.tpages=272&rft.isbn=978-93-85563-14-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Astier-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Astier_57-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Astier2011"><span class="ouvrage" id="Alexandre_Astier2011">Alexandre Astier, <cite class="italique">Petite histoire de l'Inde</cite>, <a href="/wiki/Eyrolles" title="Eyrolles">Éditions Eyrolles</a>, <time>2011</time>, 212 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-212-86213-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-212-86213-3"><span class="nowrap">978-2-212-86213-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=NwzKDJElQGsC&pg=PA22">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Petite+histoire+de+l%27Inde&rft.pub=%C3%89ditions+Eyrolles&rft.aulast=Astier&rft.aufirst=Alexandre&rft.date=2011&rft.tpages=212&rft.isbn=978-2-212-86213-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Winternitz1985"><span class="ouvrage" id="Maurice_Winternitz1985">Maurice Winternitz, <cite class="italique">History of Indian Literature</cite>, Motilal Banarsidass Publ., <time>1985</time>, 758 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-81-208-0056-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-81-208-0056-4"><span class="nowrap">978-81-208-0056-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=ql0BmInD1c4C&pg=PA544">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+Indian+Literature&rft.pub=Motilal+Banarsidass+Publ.&rft.aulast=Winternitz&rft.aufirst=Maurice&rft.date=1985&rft.tpages=758&rft.isbn=978-81-208-0056-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Hazel2002"><span class="ouvrage" id="John_Hazel2002">John Hazel, <cite class="italique">Who's Who in the Greek World</cite>, Psychology Press, <time>2002</time>, 285 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-415-26032-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-415-26032-9"><span class="nowrap">978-0-415-26032-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=kHwHP6Y7J0sC&pg=PA83">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Who%27s+Who+in+the+Greek+World&rft.pub=Psychology+Press&rft.aulast=Hazel&rft.aufirst=John&rft.date=2002&rft.tpages=285&rft.isbn=978-0-415-26032-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2000"><cite class="italique">Histoire de l'humanité</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 3, UNESCO, <time>2000</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-92-3-202812-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-92-3-202812-9"><span class="nowrap">978-92-3-202812-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=uprLc--_opoC&pg=PA1026">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+l%27humanit%C3%A9&rft.pub=UNESCO&rft.date=2000&rft.volume=3&rft.isbn=978-92-3-202812-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Mossé1993"><span class="ouvrage" id="Claude_Mossé1993">Claude Mossé, <cite class="italique">L'Histoire du monde : Afrique, Orient ancien, monde gréco-romain, Extrême-orient, Amériques. L'Antiquité</cite>, Larousse, <time>1993</time>, 576 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-03-209001-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-03-209001-3"><span class="nowrap">978-2-03-209001-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=Ws8-AQAAIAAJ&dq=dingo&pg=PA160">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=L%27Histoire+du+monde+%3A+Afrique%2C+Orient+ancien%2C+monde+gr%C3%A9co-romain%2C+Extr%C3%AAme-orient%2C+Am%C3%A9riques.+L%27Antiquit%C3%A9&rft.pub=Larousse&rft.aulast=Moss%C3%A9&rft.aufirst=Claude&rft.date=1993&rft.tpages=576&rft.isbn=978-2-03-209001-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="1988"><cite class="italique">Harper Collins atlas of archaeology</cite>, Borders Press in association with Harper Collins Publishers, <time>1988</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-7230-1005-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-7230-1005-0"><span class="nowrap">978-0-7230-1005-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=GK29EylDAjwC&dq=bora&pg=PA96">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Harper+Collins+atlas+of+archaeology&rft.pub=Borders+Press+in+association+with+Harper+Collins+Publishers&rft.date=1988&rft.isbn=978-0-7230-1005-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Langley2017"><span class="ouvrage" id="Michelle_C._Langley2017">Michelle C. Langley, <cite class="italique">Osseous Projectile Weaponry : Towards an Understanding of Pleistocene Cultural Variability</cite>, Springer, <time>2017</time>, 257 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-94-024-0899-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-94-024-0899-7"><span class="nowrap">978-94-024-0899-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=9CYDDgAAQBAJ&pg=PA216">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Osseous+Projectile+Weaponry+%3A+Towards+an+Understanding+of+Pleistocene+Cultural+Variability&rft.pub=Springer&rft.aulast=Langley&rft.aufirst=Michelle+C.&rft.date=2017&rft.tpages=257&rft.isbn=978-94-024-0899-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Brian_FaganDurrani2015"><span class="ouvrage" id="Dr._Brian_FaganNadia_Durrani2015">Dr. Brian Fagan et Nadia Durrani, <cite class="italique">People of the Earth : An Introduction to World Prehistory</cite>, <a href="/wiki/Routledge" title="Routledge">Routledge</a>, <time>2015</time>, 560 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-317-34682-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-317-34682-1"><span class="nowrap">978-1-317-34682-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=M8lwCgAAQBAJ&pg=PA368">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=People+of+the+Earth&rft.pub=Routledge&rft.stitle=An+Introduction+to+World+Prehistory&rft.au=Dr.+Brian+Fagan&rft.au=Nadia+Durrani&rft.date=2015&rft.tpages=560&rft.isbn=978-1-317-34682-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Pietrusewsky-65"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Pietrusewsky_65-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Pietrusewsky_65-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="PietrusewskyDouglas2002"><span class="ouvrage" id="Michael_PietrusewskyMichele_Toomay_Douglas2002">Michael <span class="nom_auteur">Pietrusewsky</span> et Michele Toomay <span class="nom_auteur">Douglas</span>, <cite class="italique">Ban Chiang, a Prehistoric Village Site in Northeast Thailand : The Human Skeletal Remains</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 1, UPenn Museum of Archaeology, <time>2002</time>, 493 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-924171-92-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-924171-92-5"><span class="nowrap">978-0-924171-92-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=RTsXTy5aBgQC&pg=PA5">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ban+Chiang%2C+a+Prehistoric+Village+Site+in+Northeast+Thailand&rft.pub=UPenn+Museum+of+Archaeology&rft.stitle=The+Human+Skeletal+Remains&rft.aulast=Pietrusewsky&rft.aufirst=Michael&rft.au=Douglas%2C+Michele++Toomay&rft.date=2002&rft.volume=1&rft.tpages=493&rft.isbn=978-0-924171-92-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-PietrusewskyDouglas2002222-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-PietrusewskyDouglas2002222_66-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#PietrusewskyDouglas2002">Pietrusewsky et Douglas 2002</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 222. </span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="SchweyerPiemmettawat2011"><span class="ouvrage" id="Anne-Valérie_SchweyerPaisarn_Piemmettawat2011">Anne-Valérie Schweyer et Paisarn Piemmettawat (<abbr class="abbr" title="traduction">trad.</abbr> de l'anglais), <cite class="italique">Viêt Nam ancien : histoire arts archéologie</cite>, Genève, Éditions Olizane, <time>2011</time>, 426 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-88086-396-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-88086-396-8"><span class="nowrap">978-2-88086-396-8</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=mSrsUuIxZXkC&pg=PA23">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Vi%C3%AAt+Nam+ancien&rft.place=Gen%C3%A8ve&rft.pub=%C3%89ditions+Olizane&rft.stitle=histoire+arts+arch%C3%A9ologie&rft.aulast=Schweyer&rft.aufirst=Anne-Val%C3%A9rie&rft.au=Paisarn+Piemmettawat&rft.date=2011&rft.tpages=426&rft.isbn=978-2-88086-396-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bouvet2009"><span class="ouvrage" id="Phaedra_Bouvet2009">Phaedra Bouvet, « <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hal.campus-aar.fr/AAI/medihal-01574107"><cite style="font-style:normal;">Le cas des céramiques indiennes et indianisantes du site archéologique de Khao Sam Kaeo (Thaïlande péninsulaire) - <abbr class="abbr" title="Quatrième">IV<sup>e</sup></abbr>-<abbr class="abbr" title="Deuxième">II<sup>e</sup></abbr> s. av. J.-C.</cite></a> » (Audiovisuel 19 min 49 s), sur <span class="italique">hal.campus-aar.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="2009-05-25" data-sort-value="2009-05-25">25 mai 2009</time></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bellina2002"><span class="ouvrage" id="Bérénice_Bellina2002">Bérénice Bellina, « <cite style="font-style:normal">Le port protohistorique de Khao Sam Kaeo en Thaïlande péninsulaire</cite> », <i>Bulletin de l'École française d'Extrême-Orient</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 89,‎ <time>2002</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">329-343</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/befeo_0336-1519_2002_num_89_1_3574">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Le+port+protohistorique+de+Khao+Sam+Kaeo+en+Tha%C3%AFlande+p%C3%A9ninsulaire&rft.jtitle=Bulletin+de+l%27%C3%89cole+fran%C3%A7aise+d%27Extr%C3%AAme-Orient&rft.issue=89&rft.aulast=Bellina&rft.aufirst=B%C3%A9r%C3%A9nice&rft.date=2002&rft.pages=329-343&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Drapeaud-70"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Drapeaud_70-0">a</a> <a href="#cite_ref-Drapeaud_70-1">b</a> <a href="#cite_ref-Drapeaud_70-2">c</a> <a href="#cite_ref-Drapeaud_70-3">d</a> <a href="#cite_ref-Drapeaud_70-4">e</a> et <a href="#cite_ref-Drapeaud_70-5">f</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Drapeaud2017"><span class="ouvrage" id="Pierre_Drapeaud2017">Pierre Drapeaud, <cite class="italique">Chine : Chronologie simplifiée. Des origines à 1949</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_L%27Harmattan" title="Éditions L'Harmattan">L'Harmattan</a>, <time>2017</time>, 448 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-343-11450-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-343-11450-7"><span class="nowrap">978-2-343-11450-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=TeU8DwAAQBAJ&pg=PA14">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Chine+%3A+Chronologie+simplifi%C3%A9e.+Des+origines+%C3%A0+1949&rft.place=Paris&rft.pub=L%27Harmattan&rft.aulast=Drapeaud&rft.aufirst=Pierre&rft.date=2017&rft.tpages=448&rft.isbn=978-2-343-11450-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018306-71"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018306_71-0">a</a> et <a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018306_71-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a href="#DemouleGarciaSchnapp2018">Demoule, Garcia et Schnapp 2018</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 306. </span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Zufferey2008"><span class="ouvrage" id="Nicolas_Zufferey2008">Nicolas Zufferey, <cite class="italique">Introduction à la pensée chinoise</cite>, Marabout, <time>2008</time>, 288 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-501-06905-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-501-06905-2"><span class="nowrap">978-2-501-06905-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=0Um7WCDRwKwC&pg=PAPT35">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Introduction+%C3%A0+la+pens%C3%A9e+chinoise&rft.pub=Marabout&rft.aulast=Zufferey&rft.aufirst=Nicolas&rft.date=2008&rft.tpages=288&rft.isbn=978-2-501-06905-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-DemouleGarciaSchnapp2018452-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-DemouleGarciaSchnapp2018452_73-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#DemouleGarciaSchnapp2018">Demoule, Garcia et Schnapp 2018</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 452. </span> </li> <li id="cite_note-Margueron-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Margueron_74-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Margueron2012"><span class="ouvrage" id="Jean-Claude_Margueron2012">Jean-Claude Margueron, <cite class="italique">Le Proche-Orient et l'Égypte antiques</cite>, Hachette Éducation Technique, <time>2012</time>, 416 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-01-140096-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-01-140096-3"><span class="nowrap">978-2-01-140096-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=sju7HyZjbIoC&pg=PA310">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+Proche-Orient+et+l%27%C3%89gypte+antiques&rft.pub=Hachette+%C3%89ducation+Technique&rft.aulast=Margueron&rft.aufirst=Jean-Claude&rft.date=2012&rft.tpages=416&rft.isbn=978-2-01-140096-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Roux2015"><span class="ouvrage" id="Georges_Roux2015">Georges Roux, <cite class="italique">La Mésopotamie. Essai d'histoire politique, économique et culturelle</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_du_Seuil" title="Éditions du Seuil">Le Seuil</a>, <time>2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-02-129163-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-02-129163-6"><span class="nowrap">978-2-02-129163-6</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=2MmPCgAAQBAJ&pg=PAPT244">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+M%C3%A9sopotamie.+Essai+d%27histoire+politique%2C+%C3%A9conomique+et+culturelle&rft.pub=Le+Seuil&rft.aulast=Roux&rft.aufirst=Georges&rft.date=2015&rft.isbn=978-2-02-129163-6&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Elayi-76"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Elayi_76-0">a</a> et <a href="#cite_ref-Elayi_76-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Elayi2013"><span class="ouvrage" id="Josette_Elayi2013">Josette Elayi, <cite class="italique">Histoire de la Phénicie</cite>, <time>2013</time>, 356 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-262-04325-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-262-04325-4"><span class="nowrap">978-2-262-04325-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=cT0mpyQIWc4C&pg=PAPT141">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+la+Ph%C3%A9nicie&rft.aulast=Elayi&rft.aufirst=Josette&rft.date=2013&rft.tpages=356&rft.isbn=978-2-262-04325-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Baudet2015"><span class="ouvrage" id="Jean_C._Baudet2015">Jean C. Baudet, <cite class="italique">Les plus grandes inventions : Essai historique</cite>, Primento, <time>2015</time>, 380 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-39009-051-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-39009-051-9"><span class="nowrap">978-2-39009-051-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=Q_LjBgAAQBAJ&pg=PAPT37">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Les+plus+grandes+inventions&rft.pub=Primento&rft.stitle=Essai+historique&rft.aulast=Baudet&rft.aufirst=Jean+C.&rft.date=2015&rft.tpages=380&rft.isbn=978-2-39009-051-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2015"><cite class="italique">Dictionnaire du Judaïsme : Les Dictionnaires d'Universalis</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 33, Encyclopaedia Universalis, <time>2015</time>, 1761 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-85229-142-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-85229-142-3"><span class="nowrap">978-2-85229-142-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=M96KBAAAQBAJ&pg=PAPT591">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dictionnaire+du+Juda%C3%AFsme&rft.pub=Encyclopaedia+Universalis&rft.stitle=Les+Dictionnaires+d%27Universalis&rft.date=2015&rft.volume=33&rft.tpages=1761&rft.isbn=978-2-85229-142-3&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Sartre-79"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Sartre_79-0">a</a> <a href="#cite_ref-Sartre_79-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Sartre_79-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sartre2017"><span class="ouvrage" id="Maurice_Sartre2017">Maurice Sartre, <cite class="italique">Empires et cités dans la méditerranée antique</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Tallandier" title="Éditions Tallandier">Tallandier</a>, <time>2017</time>, 352 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/979-10-210-2360-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/979-10-210-2360-4"><span class="nowrap">979-10-210-2360-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=kbYZDgAAQBAJ&pg=PAPT10">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Empires+et+cit%C3%A9s+dans+la+m%C3%A9diterran%C3%A9e+antique&rft.pub=Tallandier&rft.aulast=Sartre&rft.aufirst=Maurice&rft.date=2017&rft.tpages=352&rft.isbn=979-10-210-2360-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-80">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Edidin_Scolnic2005"><span class="ouvrage" id="Benjamin_Edidin_Scolnic2005">Benjamin Edidin Scolnic, <cite class="italique">If the Egyptians Drowned in the Red Sea where are Pharaoh's Chariots? : Exploring the Historical Dimension of the Bible</cite>, <a href="/wiki/University_Press_of_America" title="University Press of America">University Press of America</a>, <time>2005</time>, 198 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-7618-3147-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-7618-3147-1"><span class="nowrap">978-0-7618-3147-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=1afWPqclgHYC&pg=PA38">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=If+the+Egyptians+Drowned+in+the+Red+Sea+where+are+Pharaoh%27s+Chariots%3F&rft.pub=University+Press+of+America&rft.stitle=Exploring+the+Historical+Dimension+of+the+Bible&rft.au=Benjamin+Edidin+Scolnic&rft.date=2005&rft.tpages=198&rft.isbn=978-0-7618-3147-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bryce2016"><span class="ouvrage" id="Trevor_Bryce2016">Trevor Bryce, <cite class="italique">Babylonia : A Very Short Introduction</cite>, <a href="/wiki/Oxford_University_Press" title="Oxford University Press">Oxford University Press</a>, <time>2016</time>, 160 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-19-872647-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-19-872647-0"><span class="nowrap">978-0-19-872647-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=UAfnDAAAQBAJ&pg=PA72">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Babylonia&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.stitle=A+Very+Short+Introduction&rft.aulast=Bryce&rft.aufirst=Trevor&rft.date=2016&rft.tpages=160&rft.isbn=978-0-19-872647-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Price-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Price_82-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Douglas_Price2015"><span class="ouvrage" id="Theron_Douglas_Price2015">Theron Douglas Price, <cite class="italique">Ancient Scandinavia : An Archaeological History from the First Humans to the Vikings</cite>, <a href="/wiki/Oxford_University_Press" title="Oxford University Press">Oxford University Press</a>, <time>2015</time>, 560 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-19-023197-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-19-023197-2"><span class="nowrap">978-0-19-023197-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=dbC6BwAAQBAJ&pg=PA199">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ancient+Scandinavia+%3A+An+Archaeological+History+from+the+First+Humans+to+the+Vikings&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.au=Theron+Douglas+Price&rft.date=2015&rft.tpages=560&rft.isbn=978-0-19-023197-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Truxillo2001"><span class="ouvrage" id="Charles_A._Truxillo2001">Charles A. Truxillo, <cite class="italique">By the Sword and the Cross : The Historical Evolution of the Catholic World Monarchy in Spain and the New World, 1492-1825</cite>, <a href="/wiki/Greenwood_Publishing_Group" title="Greenwood Publishing Group">Greenwood Publishing Group</a>, <time>2001</time>, 124 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-313-31676-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-313-31676-0"><span class="nowrap">978-0-313-31676-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=vAIUk2xHTRcC&pg=PA13">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=By+the+Sword+and+the+Cross+%3A+The+Historical+Evolution+of+the+Catholic+World+Monarchy+in+Spain+and+the+New+World%2C+1492-1825&rft.pub=Greenwood+Publishing+Group&rft.aulast=Truxillo&rft.aufirst=Charles+A.&rft.date=2001&rft.tpages=124&rft.isbn=978-0-313-31676-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Balassa,_Gyula_Ortutay,_László_T._András1984"><span class="ouvrage" id="Iván_Balassa,_Gyula_Ortutay,_László_T._András1984">Iván Balassa, Gyula Ortutay, László T. András, <cite class="italique">Hungarian Ethnography and Folklore</cite>, Corvina Kiadó, <time>1984</time>, 818 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-963-13-0922-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-963-13-0922-5"><span class="nowrap">978-963-13-0922-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=rN1nAAAAMAAJ&dq=Ananyino&pg=PA27">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hungarian+Ethnography+and+Folklore&rft.pub=Corvina+Kiad%C3%B3&rft.au=Iv%C3%A1n+Balassa%2C+Gyula+Ortutay%2C+L%C3%A1szl%C3%B3+T.+Andr%C3%A1s&rft.date=1984&rft.tpages=818&rft.isbn=978-963-13-0922-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Castellan-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Castellan_85-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Castellan1994"><span class="ouvrage" id="Georges_Castellan1994">Georges Castellan, <cite class="italique">Histoire des peuples d'Europe centrale</cite>, <a href="/wiki/Librairie_Arth%C3%A8me_Fayard" title="Librairie Arthème Fayard">Fayard</a>, <time>1994</time>, 528 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-213-63910-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-213-63910-9"><span class="nowrap">978-2-213-63910-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=5bLUfUQfP-sC&pg=PA1656">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+des+peuples+d%27Europe+centrale&rft.pub=Fayard&rft.aulast=Castellan&rft.aufirst=Georges&rft.date=1994&rft.tpages=528&rft.isbn=978-2-213-63910-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Mallory_p651-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Mallory_p651_86-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="MalloryAdams1997"><span class="ouvrage" id="J._P._MalloryDouglas_Q._Adams1997"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> J. P. <span class="nom_auteur">Mallory</span> et Douglas Q. <span class="nom_auteur">Adams</span>, <cite class="italique" lang="en">Encyclopedia of Indo-European culture</cite>, <a href="/wiki/Taylor_%26_Francis" title="Taylor & Francis">Taylor & Francis</a>, <time>1997</time>, 829 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-884964-98-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-884964-98-5"><span class="nowrap">978-1-884964-98-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=tzU3RIV2BWIC&pg=PA318">présentation en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 651<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopedia+of+Indo-European+culture&rft.pub=Taylor+%26+Francis&rft.aulast=Mallory&rft.aufirst=J.+P.&rft.au=Adams%2C+Douglas+Q.&rft.date=1997&rft.pages=651&rft.tpages=829&rft.isbn=978-1-884964-98-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Milza2005"><span class="ouvrage" id="Pierre_Milza2005">Pierre Milza, <cite class="italique">Histoire de l'Italie : Des origines à nos jours</cite>, <a href="/wiki/Librairie_Arth%C3%A8me_Fayard" title="Librairie Arthème Fayard">Fayard</a>, <time>2005</time>, 1104 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-213-64034-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-213-64034-1"><span class="nowrap">978-2-213-64034-1</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=-wZaAcV1TtgC&pg=PAPT13">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+l%27Italie&rft.pub=Fayard&rft.stitle=Des+origines+%C3%A0+nos+jours&rft.aulast=Milza&rft.aufirst=Pierre&rft.date=2005&rft.tpages=1104&rft.isbn=978-2-213-64034-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-MalloryAdams1997233-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MalloryAdams1997233_88-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#MalloryAdams1997">Mallory et Adams 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 233. </span> </li> <li id="cite_note-MalloryAdams1997183-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MalloryAdams1997183_89-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#MalloryAdams1997">Mallory et Adams 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 183. </span> </li> <li id="cite_note-Leurquin-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Leurquin_90-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Léon_Leurquin1996"><span class="ouvrage" id="Jeannine_Léon_Leurquin1996">Jeannine Léon Leurquin, <cite class="italique">Atlas préhistorique et protohistorique de la Sardaigne</cite>, <a href="/wiki/%C3%89ditions_L%27Harmattan" title="Éditions L'Harmattan">L'Harmattan</a>, <time>1996</time>, 288 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7384-4826-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7384-4826-2"><span class="nowrap">978-2-7384-4826-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=B8GCWX54LdwC&pg=PA8">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Atlas+pr%C3%A9historique+et+protohistorique+de+la+Sardaigne&rft.pub=L%27Harmattan&rft.au=Jeannine+L%C3%A9on+Leurquin&rft.date=1996&rft.tpages=288&rft.isbn=978-2-7384-4826-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Bernbeck-91"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Bernbeck_91-0">a</a> <a href="#cite_ref-Bernbeck_91-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Bernbeck_91-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bernbeck,_Randall_H._McGuire2011"><span class="ouvrage" id="Reinhard_Bernbeck,_Randall_H._McGuire2011">Reinhard Bernbeck, Randall H. McGuire, <cite class="italique">Ideologies in Archaeology</cite>, University of Arizona Press, <time>2011</time>, 410 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-0-8165-2673-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-0-8165-2673-4"><span class="nowrap">978-0-8165-2673-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=6E49kpRO52wC&pg=PA152">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ideologies+in+Archaeology&rft.pub=University+of+Arizona+Press&rft.au=Reinhard+Bernbeck%2C+Randall+H.+McGuire&rft.date=2011&rft.tpages=410&rft.isbn=978-0-8165-2673-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Rebour2000"><span class="ouvrage" id="Thierry_Rebour2000">Thierry Rebour, <cite class="italique">La théorie du rachat : géographie, économie, histoire</cite>, Publications de la Sorbonne, <time>2000</time>, 258 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-85944-390-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-85944-390-0"><span class="nowrap">978-2-85944-390-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=8xO5JaUoHL0C&pg=PA154">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+th%C3%A9orie+du+rachat&rft.pub=Publications+de+la+Sorbonne&rft.stitle=g%C3%A9ographie%2C+%C3%A9conomie%2C+histoire&rft.aulast=Rebour&rft.aufirst=Thierry&rft.date=2000&rft.tpages=258&rft.isbn=978-2-85944-390-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Barral-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Barral_93-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Barral_I_Altet2013"><span class="ouvrage" id="Xavier_Barral_I_Altet2013">Xavier Barral I Altet, <cite class="italique">Histoire de l'art : « Que sais-je ? » n° 2473</cite>, Presses universitaires de France, <time>2013</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-13-062338-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-13-062338-0"><span class="nowrap">978-2-13-062338-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=0AMLCwAAQBAJ&pg=PAPT21">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+l%27art&rft.pub=Presses+universitaires+de+France&rft.stitle=%C2%AB+Que+sais-je+%3F+%C2%BB+n%C2%B0+2473&rft.au=Xavier+Barral+I+Altet&rft.date=2013&rft.isbn=978-2-13-062338-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Chamoux-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Chamoux_94-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Chamoux2015"><span class="ouvrage" id="François_Chamoux2015">François Chamoux, <cite class="italique">La Civilisation grecque : à l'époque archaïque et classique</cite>, <a href="/wiki/Groupe_Flammarion" title="Groupe Flammarion">Flammarion</a>, <time>2015</time>, 368 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-08-138228-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-08-138228-2"><span class="nowrap">978-2-08-138228-2</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=xfTZCgAAQBAJ">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+Civilisation+grecque&rft.pub=Flammarion&rft.stitle=%C3%A0+l%27%C3%A9poque+archa%C3%AFque+et+classique&rft.aulast=Chamoux&rft.aufirst=Fran%C3%A7ois&rft.date=2015&rft.tpages=368&rft.isbn=978-2-08-138228-2&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Blondy2018"><span class="ouvrage" id="Alain_Blondy2018">Alain Blondy, <cite class="italique">Le monde méditerranéen, 15.000 ans d'histoire</cite>, edi8, <time>2018</time>, 476 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-262-07623-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-262-07623-8"><span class="nowrap">978-2-262-07623-8</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=XlVVDwAAQBAJ&pg=PAPT35">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+monde+m%C3%A9diterran%C3%A9en%2C+15.000+ans+d%27histoire&rft.pub=edi8&rft.aulast=Blondy&rft.aufirst=Alain&rft.date=2018&rft.tpages=476&rft.isbn=978-2-262-07623-8&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-MalloryAdams1997321-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MalloryAdams1997321_96-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#MalloryAdams1997">Mallory et Adams 1997</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 321. </span> </li> <li id="cite_note-koch2010_core-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-koch2010_core_97-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Koch2010"><span class="ouvrage" id="John_T_Koch2010"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> John T <span class="nom_auteur">Koch</span>, <cite class="italique" lang="en">Celtic from the West Chapter 9 : Paradigm Shift? Interpreting Tartessian as Celtic – see map 9.3 The Ancient Celtic Languages c. 440/430 BC – see third map in PDF at URL provided which is essentially the same map</cite>, Oxford/Oakville, Conn., Oxbow Books, Oxford, UK, <time>2010</time>, 384 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-84217-410-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-84217-410-4"><span class="nowrap">978-1-84217-410-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wales.ac.uk/Resources/Documents/Research/ODonnell.pdf">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 193<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Celtic+from+the+West+Chapter+9+%3A+Paradigm+Shift%3F+Interpreting+Tartessian+as+Celtic+%E2%80%93+see+map+9.3+The+Ancient+Celtic+Languages+c.+440%2F430+BC+%E2%80%93+see+third+map+in+PDF+at+URL+provided+which+is+essentially+the+same+map&rft.place=Oxford%2FOakville%2C+Conn.&rft.pub=Oxbow+Books%2C+Oxford%2C+UK&rft.aulast=Koch&rft.aufirst=John+T&rft.date=2010&rft.pages=193&rft.tpages=384&rft.isbn=978-1-84217-410-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-koch2010_expansion-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-koch2010_expansion_98-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Koch2010"><span class="ouvrage" id="John_T_Koch2010"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> John T <span class="nom_auteur">Koch</span>, <cite class="italique" lang="en">Celtic from the West Chapter 9 : Paradigm Shift? Interpreting Tartessian as Celtic – see map 9.2 Celtic expansion from Hallstatt/La Tene central Europe – see second map in PDF at URL provided which is essentially the same map</cite>, Oxford/Oakville, Conn., Oxbow Books, Oxford, UK, <time>2010</time>, 384 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-1-84217-410-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-1-84217-410-4"><span class="nowrap">978-1-84217-410-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wales.ac.uk/Resources/Documents/Research/ODonnell.pdf">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 190<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Celtic+from+the+West+Chapter+9+%3A+Paradigm+Shift%3F+Interpreting+Tartessian+as+Celtic+%E2%80%93+see+map+9.2+Celtic+expansion+from+Hallstatt%2FLa+Tene+central+Europe+%E2%80%93+see+second+map+in+PDF+at+URL+provided+which+is+essentially+the+same+map&rft.place=Oxford%2FOakville%2C+Conn.&rft.pub=Oxbow+Books%2C+Oxford%2C+UK&rft.aulast=Koch&rft.aufirst=John+T&rft.date=2010&rft.pages=190&rft.tpages=384&rft.isbn=978-1-84217-410-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Fabritius_Buchwald2005"><span class="ouvrage" id="Vagn_Fabritius_Buchwald2005">Vagn Fabritius Buchwald, <cite class="italique">Iron and Steel in Ancient Times</cite>, Kgl. Danske Videnskabernes Selskab, <time>2005</time>, 372 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-87-7304-308-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-87-7304-308-0"><span class="nowrap">978-87-7304-308-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=c947L8YJerUC&pg=PA45">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Iron+and+Steel+in+Ancient+Times&rft.pub=Kgl.+Danske+Videnskabernes+Selskab&rft.au=Vagn+Fabritius+Buchwald&rft.date=2005&rft.tpages=372&rft.isbn=978-87-7304-308-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Cabanel-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cabanel_100-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Cabanel2000"><span class="ouvrage" id="Patrick_Cabanel2000">Patrick Cabanel, <cite class="italique">Questions de démocratie</cite>, Presses Univ. du Mirail, <time>2000</time>, 456 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-85816-531-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-85816-531-5"><span class="nowrap">978-2-85816-531-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=tQPyuSVkCCUC&pg=PA48">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Questions+de+d%C3%A9mocratie&rft.pub=Presses+Univ.+du+Mirail&rft.aulast=Cabanel&rft.aufirst=Patrick&rft.date=2000&rft.tpages=456&rft.isbn=978-2-85816-531-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Brun-101"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Brun_101-0">a</a> <a href="#cite_ref-Brun_101-1">b</a> et <a href="#cite_ref-Brun_101-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Brun2010"><span class="ouvrage" id="Patrice_Brun2010">Patrice Brun, <cite class="italique">Le monde grec à l'époque classique : 500-323 av.J.-C.</cite>, <a href="/wiki/Armand_Colin" title="Armand Colin">Armand Colin</a>, <time>2010</time>, 272 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-200-25829-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-200-25829-0"><span class="nowrap">978-2-200-25829-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=FdoSIbUC5fgC&pg=PAPT8">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+monde+grec+%C3%A0+l%27%C3%A9poque+classique&rft.pub=Armand+Colin&rft.stitle=500-323+av.J.-C.&rft.aulast=Brun&rft.aufirst=Patrice&rft.date=2010&rft.tpages=272&rft.isbn=978-2-200-25829-0&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Ivar_HansenOlsen2013"><span class="ouvrage" id="Lars_Ivar_HansenBjørnar_Olsen2013">Lars Ivar Hansen et Bjørnar Olsen, <cite class="italique">Hunters in Transition : An Outline of Early Sámi History</cite>, BRILL, <time>2013</time>, 416 <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-90-04-25255-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-90-04-25255-4"><span class="nowrap">978-90-04-25255-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=DhFMAgAAQBAJ&pg=PA94">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hunters+in+Transition&rft.pub=BRILL&rft.stitle=An+Outline+of+Early+S%C3%A1mi+History&rft.au=Lars+Ivar+Hansen&rft.au=Bj%C3%B8rnar+Olsen&rft.date=2013&rft.tpages=416&rft.isbn=978-90-04-25255-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2000"><cite class="italique">Histoire de l'humanité</cite>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr> 3, UNESCO, <time>2000</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-92-3-202812-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-92-3-202812-9"><span class="nowrap">978-92-3-202812-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="//books.google.com/books?id=uprLc--_opoC&pg=PA643">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Histoire+de+l%27humanit%C3%A9&rft.pub=UNESCO&rft.date=2000&rft.volume=3&rft.isbn=978-92-3-202812-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AIer+mill%C3%A9naire+av.+J.-C."></span></span>.</span> </li> </ol></div> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Histoire" title="Portail de l’histoire"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/27px-P_history.svg.png" decoding="async" width="27" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/40px-P_history.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/P_history.svg/53px-P_history.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="360" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Histoire" title="Portail:Histoire">Portail de l’histoire</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Monde_antique" title="Portail du monde antique"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Portal_Antiquity_icon.svg/24px-Portal_Antiquity_icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Portal_Antiquity_icon.svg/36px-Portal_Antiquity_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Portal_Antiquity_icon.svg/48px-Portal_Antiquity_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Monde_antique" title="Portail:Monde antique">Portail du monde antique</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐64f8f8dcdb‐m7d5j Cached time: 20250223182652 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.836 seconds Real time usage: 1.005 seconds Preprocessor visited node count: 17574/1000000 Post‐expand include size: 251171/2097152 bytes Template argument size: 15905/2097152 bytes Highest expansion depth: 15/100 Expensive parser function count: 5/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 149167/5000000 bytes Lua time usage: 0.237/10.000 seconds Lua memory usage: 5758267/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 751.529 1 -total 48.79% 366.640 1 Modèle:Références 32.55% 244.592 85 Modèle:Ouvrage 8.34% 62.704 1 Modèle:Portail 6.02% 45.239 22 Modèle:-s 5.17% 38.841 5 Modèle:Lien 4.62% 34.743 31 Modèle:-s- 4.62% 34.696 24 Modèle:Lien_siècle_av_JC 4.18% 31.440 14 Modèle:Sfn 3.77% 28.353 82 Modèle:Google_Livres --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:1588:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250223182652 and revision id 222785825. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ier_millénaire_av._J.-C.&oldid=222785825">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ier_millénaire_av._J.-C.&oldid=222785825</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Mill%C3%A9naire" title="Catégorie:Millénaire">Millénaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C." title="Catégorie:Ier millénaire av. J.-C.">Ier millénaire av. J.-C.</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_anglais" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais">Article contenant un appel à traduction en anglais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_allemand" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en allemand">Article contenant un appel à traduction en allemand</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_su%C3%A9dois" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en suédois">Article contenant un appel à traduction en suédois</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Monde_antique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Monde antique/Articles liés">Portail:Monde antique/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 7 février 2025 à 06:15.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C." title="Spécial:Citer/Ier millénaire av. J.-C.">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr> millénaire <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>79 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.canary-64f64ff7c9-gbv7m","wgBackendResponseTime":121,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.836","walltime":"1.005","ppvisitednodes":{"value":17574,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":251171,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":15905,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":15,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":5,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":149167,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 751.529 1 -total"," 48.79% 366.640 1 Modèle:Références"," 32.55% 244.592 85 Modèle:Ouvrage"," 8.34% 62.704 1 Modèle:Portail"," 6.02% 45.239 22 Modèle:-s"," 5.17% 38.841 5 Modèle:Lien"," 4.62% 34.743 31 Modèle:-s-"," 4.62% 34.696 24 Modèle:Lien_siècle_av_JC"," 4.18% 31.440 14 Modèle:Sfn"," 3.77% 28.353 82 Modèle:Google_Livres"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.237","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5758267,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-64f8f8dcdb-m7d5j","timestamp":"20250223182652","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Ier mill\u00e9naire av. J.-C.","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Ier_mill%C3%A9naire_av._J.-C.","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q25716","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q25716","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-08-29T08:32:17Z","dateModified":"2025-02-07T05:15:43Z","headline":"mill\u00e9naire"}</script> </body> </html>